Przemiany w polskim sektorze telekomunikacyjnym w

Transkrypt

Adrian Solek
Akademia Ekonomiczna w Krakowie
Przemiany w polskim sektorze
telekomunikacyjnym w okresie
transformacji ustrojowej
Wprowadzenie
Sektor telekomunikacyjny, obok przemysłów wysokich technologii i dziedzin
badawczo-rozwojowych, jest filarem współczesnej gospodarki, opartej w coraz
większej mierze na wiedzy i informacji. Telekomunikacja, rozumiana zarówno
jako tradycyjne usługi przesyłania głosu, jak też ich transfer wszelkiego rodzaju
danych, jest nie tylko sektorem użyteczności publicznej, którego usługi powinny
być dostępne możliwie największej liczbie obywateli, ale też jednym z sektorów
strategicznych gospodarki, o dużym znaczeniu dla obronności państwa. Co więcej, telekomunikacja jest branżą infrastrukturalną umożliwiającą – przy odpowiednio wysokim poziomie rozwoju – stymulowanie wzrostu ekonomicznego
i zwiększenie konkurencyjności gospodarki. Zależność pomiędzy rozwojem gospodarki i sektora telekomunikacyjnego można postrzegać jako sprzężenie
zwrotne: z jednej strony wzrost gospodarki stymuluje popyt na usługi telekomunikacyjne o coraz większym stopniu złożoności, z drugiej strony zaś, rozwój
omawianego sektora pobudza rozwój innych dziedzin działalności. Stąd istotność problematyki rozwoju rynku usług telekomunikacyjnych we współczesnych gospodarkach, zwłaszcza krajów przechodzących procesy transformacji
ekonomicznej.
Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie zmian polskiego sektora telekomunikacyjnego w okresie ostatnich piętnastu lat, ukazanie barier i szans jego
rozwoju oraz próba sprecyzowania dalszych zmian w najbliższej przyszłości.
182
Adrian Solek
Telekomunikacja jest pojęciem bardzo szerokim, obejmującym nadawanie,
odbiór i transmisję informacji jakiejkolwiek natury, w szczególności: sygnałów,
znaków, pisma, obrazów lub dźwięków, za pomocą przewodów, fal radiowych
optycznych lub innych środków wykorzystujących energię elektromagnetyczną 1.
Najczęściej spotykany podział wyróżnia: telefonię stacjonarną, telegrafię, telefonię ruchomą, transmisję danych, radiokomunikację, radiodyfuzję i telewizję
kablową2. Oprócz wymienionych usług do telekomunikacji zalicza się także
produkcję sprzętu umożliwiającego ich świadczenie.
Tabela 1
Rozwój telekomunikacji w Europie Środkowej i OECD w 1989 r.
Kraj
Liczba linii głównych (w tys.)
Gęstość telefoniczna
Bułgaria
1 994
22,23
Jugosławia
3 560
15,06
Czechosłowacja
2 226
14,26
Rumunia
2 161
19,42
Węgry
916
18,64
Polska
3 121
18,22
Albania
Europa Środkowa
OECD
42
11,40
13 979
11,67
345 898
43,08
Źródło: D. Dornisch, Dynamika konkurencji w polskim sektorze telekomunikacyjnym: regulacja,
prywatyzacja i rozwój multi-sieci [w:] Charakterystyka wybranych sektorów infrastrukturalnych
i wrażliwych w gospodarce polskiej oraz możliwości ich prywatyzacji, pod red. B. Błaszczyk
i A. Cylwika, Raporty CASE, nr 27, Warszawa 1999; Communications in Albania, lipiec 2004,
www.fact-index.com/c/co/communications_in_albania.html.
W okres przemian społeczno-ustrojowych Polska weszła jako kraj zapóźniony w dziedzinie telekomunikacji, zarówno pod względem kryteriów ilościowych, jak i jakościowych, z niedorozwiniętą infrastrukturą i znacznym niedoborem podażowym. Utworzone w 1947 r. przedsiębiorstwo państwowe Poczta Polska, Telegraf i Telefon (PPTT), jako monopolista w dziedzinie łączności, świadczyło usługi na bardzo niskim poziomie, w dodatku dla relatywnie niewielkiej
liczby abonentów – wystarczy przypomnieć, że w 1989 r. Polska w międzynaro1
Ustawa z 21 lipca 2000 r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz.U. z 2000 r., nr 73, poz. 852, art. 2,
pkt 23).
2
Polska Klasyfikacja Działalności, załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z 20 stycznia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) – (Dz.U. z 2004 r., nr 33, poz.
289), kod 64.2.
Przemiany w polskim sektorze telekomunikacyjnym...
183
dowych rankingach sektorów telekomunikacyjnych plasowała się na przedostatnim miejscu w Europie, przed Albanią (tab. 1). Wskaźnik gęstości telefonicznej,
informujący o liczbie abonentów na 100 mieszkańców, wynosił niewiele ponad
8 i był o 30% niższy niż średnia dla Europy Środkowej oraz ponadpięciokrotnie
niższy od średniej dla krajów OECD. Stopień telefonizacji wsi prezentował się
jeszcze bardziej dramatycznie: w 1990 r. wskaźnik gęstości na obszarach wiejskich wynosił zaledwie 2,69 linii na 100 mieszkańców, wobec poziomu 12,28
dla abonentów miejskich3. Średni czas oczekiwania na przyłączenie linii telefonicznej był również rekordowy: wynosił bowiem aż 13 lat i 11 miesięcy4.
W latach 90. XX w. zapoczątkowano zmiany prawne, instytucjonalne i regulacyjne w dziedzinie telekomunikacji. Jako generalny kierunek przeobrażeń
wyznaczono, biorąc pod uwagę doświadczenia państw zachodnich, liberalizację
sektora, zmierzającą do zmniejszenia zakresu i stopnia szczegółowości regulacji
ekonomicznej (ustalania cen, jakości i rozmiarów produkcji) oraz zmiany pełnionych przez państwo funkcji regulacyjnych – zastąpienie kompleksowej regulacji, opartej na nakazach i zakazach, na rzecz swobodnej regulacji przedsiębiorczości, zasobów i strumieni finansowych. W dalszej perspektywie planowana była natomiast prywatyzacja narodowego operatora.
1. Zmiany prawne w okresie transformacji
Pierwszym istotnym aktem prawnym, wprowadzającym nowy porządek
w sektorze, była uchwalona w 1990 r., dość nowoczesna jak na owe czasy, ustawa o łączności5. Na jej podstawie podzielono PPTT na dwa odrębne przedsiębiorstwa: Pocztę Polską SA (PP SA) i Telekomunikację Polską SA (TP SA).
Ustawa otwierała drogę podmiotom niepublicznym do wejścia w wybrane segmenty rynku. W odniesieniu do działalności telekomunikacyjnej założono plan
stopniowego uwolnienia rynku usług telefonicznych, począwszy od połączeń
lokalnych, a następnie międzymiastowych (zwanych fachowo międzystrefowymi),
przy zachowaniu jednak monopolu na połączenia międzynarodowe. Wprowadzono w życie zasadę duopolu na rynkach rozmów lokalnych, dopuszczającą funk3
Infrastruktura – klucz do rozwoju (realizacja programu w zakresie rozwoju telekomunikacji;
materiały na Sejmową Komisję Infrastruktury), Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa 2003,
www.mi.gov.pl/prezentacje/jednostki_dokumenty/1/infrastruktura_klucz_do_rozwoju_ii_1_09_
2003.doc.
4
D. Dornisch, Dynamika konkurencji w polskim sektorze telekomunikacyjnym: regulacja,
prywatyzacja i rozwój multi-sieci [w:] Charakterystyka wybranych sektorów infrastrukturalnych
i A. Cylwika, Raporty CASE, nr 27, Warszawa 1999, s. 91–103.
5
Ustawa z 23 listopada 1990 r. o łączności (Dz.U. z 1990 r., nr 86, poz. 504, z późn. zm.).
184
Adrian Solek
cjonowanie na każdym z nich jednego – poza TP SA – operatora. Realizacja tego
postulatu w praktyce przybierała jednak różne formy, o czym będzie mowa dalej.
Kolejnym krokiem była przeprowadzona w 1995 r. nowelizacja ustawy6,
która umożliwiła wydawanie przez organ regulacyjny, jakim był minister łączności, a następnie Urząd Regulacji Telekomunikacji (obecnie: Urząd Regulacji
Telekomunikacji i Poczty), zezwoleń i koncesji na prowadzenie działalności
w zakresie telekomunikacji stacjonarnej i ruchomej licznym podmiotom prywatnym. Do lipca 2004 r. wydano 153 zezwolenia 92 firmom7.
Rozwój technologii telekomunikacyjnych i konieczność dostosowania polskiego prawa do rozwiązań obowiązujących w Unii Europejskiej wymusiły konieczność przeprowadzenia dalszych zmian legislacyjnych. Uchwalone w 2000 r., a obowiązujące od następnego roku, nowe Prawo telekomunikacyjne8 zmieniło w dużym stopniu zasady prowadzenia działalności. Najważniejszymi zmianami były:
– zniesienie obowiązku uzyskania koncesji na świadczenie usług telekomunikacyjnych; pozostawiono jedynie wymóg uzyskania zezwolenia na eksploatację publicznej sieci telekomunikacyjnej analogowej (PSTN) i ruchomej typu
komórkowego oraz sieci służących do rozprowadzania programów radiofonicznych i telewizyjnych; pozostałe rodzaje działalności wymagają jedynie zgłoszenia do organu regulacyjnego,
– uwolnienie rynku krajowych połączeń telefonicznych; prawna liberalizacja rynku połączeń międzystrefowych rozpoczęła się 1 stycznia 2002 r., zaś
w przypadku rozmów międzynarodowych – rok później,
– powstanie Urzędu Regulacji Telekomunikacji (od 2002 r. pod nazwą:
Urząd Regulacji Telekomunikacji i Poczty – URTiP) jako organu regulacyjnego,
który przejął kompetencje ministra łączności w tym względzie.
Kolejna nowelizacja z 2003 r. miała na celu harmonizację polskiego prawa
z dyrektywami Unii Europejskiej 9. Ustawodawca zmienił m.in. definicję usługi
6
Ustawa z 12 maja 1995 r. o zmianie ustawy o łączności oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
z 1995 r., nr 60, poz. 310).
7
Wykaz operatorów posiadających zezwolenie telekomunikacyjne uprawniające do świadczenia
usług telekomunikacyjnych w sieciach stacjonarnych, Urząd Regulacji Telekomunikacji i Poczty,
Warszawa 2004, www.urtip.gov.pl.
8
Ustawa z 21 lipca 2000 r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz.U. z 2000 r., nr 73, poz. 852).
9
Ustawa z 22 maja 2003 r. o zmianie ustawy – Prawo telekomunikacyjne oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 2003 r., nr 113, poz. 1070). Najważniejszymi aktami prawnymi liberalizującymi
unijny rynek telekomunikacyjny są: Dyrektywa Komisji 90/388/EEC z 28 czerwca 1990 r. w sprawie
konkurencji na rynku usług telekomunikacyjnych (OJ L 192/10, 24.07.1990), demonopolizująca rynek usług transmisji danych od 1 stycznia 1993 r.; Dyrektywa Komisji 96/2/EC z 16 stycznia 1996 r.
w sprawie telekomunikacji ruchomej (OJ L 20/59, 26.01.1996), uwalniająca telekomunikację ruchomą z dniem 1 lutego 1996 r. oraz Dyrektywa Komisji 96/19/EC z 13 marca 1996 r. o pełnej liberalizacji w sektorze telekomunikacyjnym (OJ L 74/13, 22.03.1996), która dokonała pełnej otwarcia ryn-
185
powszechnej oraz warunki jej świadczenia, zasady przenoszenia numerów,
wyboru operatora świadczącego usługi i dostępu do pętli abonenckiej. Wyeliminowano też nieścisłości przepisów, które dały się zauważyć w praktyce stosowania dotychczasowej ustawy. W październiku 2003 r. nastąpiła ponadto
liberalizacja na rynku połączeń fixed-to-mobile (z sieci stacjonarnych do komórkowych).
W lipcu 2004 r. Sejm uchwalił nową ustawę Prawo telekomunikacyjne, której celem jest – oprócz dostosowania naszego prawa do dyrektyw Unii Europejskiej – lepsze niż dotychczas wspieranie równoprawnej konkurencji w branży
i rozwoju nowoczesnej infrastruktury oraz stworzenie przystępnych zasad rozdysponowania pasm częstotliwości. Korzystnym dla klientów rozwiązaniem jest
możliwość zmiany sieci telefonicznej i zachowanie tego samego numeru telefonu. Innym udogodnieniem jest wprowadzenie darmowych blokad połączeń do
określonych kategorii numeracyjnych (np. 0–700) w sieci operatora świadczącego usługi publiczne. Zmiany w ustawie dotyczą również reklamacji, mianowicie,
jeżeli dostawca usług telekomunikacyjnych nie rozpatrzy reklamacji w terminie
30 dni od jej złożenia, zostanie ona uznana za uwzględnioną.
Zgodnie z nową ustawą, operator będzie też zobowiązany do zablokowania
w swojej sieci skradzionych telefonów w ciągu 1 dnia roboczego od dnia przedstawienia przez abonenta poświadczenia zgłoszenia kradzieży. W finalnej wersji
ustawy wycofano jednak wprowadzony wcześniej zapis o konieczności uzyskania danych osobowych osób korzystających z usług telekomunikacyjnych typu
pre-paid. Wcześniej autorzy projektu argumentowali, że taka restrykcja pomoże
w walce z przestępcami, którzy często korzystają z telefonów komórkowych
w systemie przedpłatowym. Do ustawy nie zostały wprowadzone też przepisy
umożliwiające przedsiębiorcom telekomunikacyjnym wymianę danych o nieuczciwych abonentach.
Nowe rozwiązania wzmacniają też rolę urzędu kontrolującego rynek telekomunikacyjny. Prezes URTiP będzie mógł zobowiązać dominującego operatora
na rynku do skalkulowania kosztów świadczonych usług z uwzględnieniem niezbędnych kosztów. Takie uprawnienia wpłynąć mają na obniżenie cen usług telekomunikacyjnych w Polsce, w tym sieci komórkowych10.
ku usług telekomunikacyjnych, również stacjonarnej telefonii głosowej, począwszy od 1 stycznia
1998 r. Zob. Centrum Informacji Europejskiej, www.ukie.gov.pl.
10
W momencie pisania niniejszego artykułu ustawa – Prawo telekomunikacyjne z 16 lipca
2004 r. oczekiwała na podpis prezydenta RP. Tekst ustawy znajduje się na stronie: www.sejm.gov.pl.
Zob. też: Prawo telekomunikacyjne, www.prawo.hoga.pl/_default_full.asp?strona=1&id=11598;
A. Meller, Nowe prawo telekomunikacyjne: co ostatecznie będzie nas obowiązywało?, Internet
Standard, 30 lipca 2004, www.idg.pl/ news/ 69203.html.
186
Adrian Solek
2. Stan telekomunikacji w Polsce
2.1. Etapy rozwoju
Wraz ze zmianami otoczenia prawnego następował szybki rozwój rynku
usług telekomunikacyjnych. Nie miał on jednak jednolitego przebiegu; można
wyróżnić w tym procesie kilka etapów.
Pierwszą połowę minionej dekady (1990–1995) charakteryzował rozwój oddolnych inicjatyw w dziedzinie telekomunikacji w lokalnych sieciach stacjonarnych, ograniczonych do pojedynczych miejscowości. Ministerstwo Łączności,
pełniące wówczas rolę regulatora, postawiło na swobodne kształtowanie się
duopoli na szczeblu lokalnym, według uznania poszczególnych inwestorów, bez
stymulowania rozwoju rynku z poziomu centralnego. Celem takiej strategii było
zwiększenie podaży usług w rejonach zaniedbanych, cierpiących na poważny
niedobór infrastruktury telekomunikacyjnej, a pośrednio także – wywarcie presji
konkurencyjnej na TP SA i skierowanie uwagi narodowego operatora na rozwój
sieci w mniej zaludnionych, a w związku z tym – mniej opłacalnych terenach.
W rezultacie działalność rozpoczęło 23 nowych operatorów, działających na obszarze ograniczonym do pojedynczej gminy, miasta lub dzielnicy (jedynie
dwóch działało na terenie kilku miejscowości). Tymczasem TP SA poczyniła
liczne inwestycje infrastrukturalne, wymieniając analogowe centrale telefoniczne na cyfrowe, wprowadzając nowe materiały (np. kable miedziane i światłowodowe), zmniejszające liczbę zakłóceń oraz zwiększające pojemność i szybkość
transmisji11. Jednocześnie sprywatyzowano polskie wytwórnie sprzętu telekomunikacyjnego. Zostały one wykupione przez trzy międzynarodowe koncerny:
Siemens, Alcatel i Lucent, które stały się głównymi producentami i dostawcami
na polskim rynku. Ponadto w 1992 r. działalność rozpoczął pierwszy w Polsce
operator sieci telefonii ruchomej – przedsiębiorstwo Polska Telefonia Komórkowa Centertel Sp. z o.o., dysponujące analogową siecią NMT450i (będące
nota bene pod kontrolą TP SA, która jest w posiadaniu 66% jego akcji).
Ponieważ pozostawienie rynku samemu sobie nie przyniosło oczekiwanych
rezultatów w postaci znaczącego zwiększenia gęstości telefonicznej na obszarach niedoinwestowanych oraz rozwoju silnych, konkurencyjnych wobec TP SA
operatorów, w połowie lat 90. XX w. nastąpiła reorientacja polityki państwa,
mająca na celu aktywne pobudzanie rozwoju rynku połączeń lokalnych. Lata
1995–1997 stały się okresem etatyzmu w polskiej telekomunikacji. Ministerstwo
zaczęło organizować przetargi na świadczenie usług telekomunikacyjnych
w poszczególnych częściach kraju, przy czym obejmowały one znacznie więk11
D. Dornisch, op. cit.
187
sze obszary kraju niż licencje udzielone w poprzednim etapie. Spośród 20 nowych operatorów połowie przyznano prawo funkcjonowania na obszarze jednego województwa (według ówczesnego podziału administracyjnego kraju), natomiast pozostałych dziesięciu uzyskało możliwość świadczenia usług na terenie
kilku województw jednocześnie – z wyłączeniem największych miast. Zwiększenie obszaru działalności co miało umożliwić wzrost siły rynkowej operatorów konkurencyjnych wobec TP SA. Proces ten zakończył się przyznaniem operatorom prywatnym koncesji na świadczenie usług w największych miastach
(Łódź, Poznań, Kraków, Katowice w 1998 r., Warszawa w 1999 r.). Należy
przyznać, że chociaż nowy kierunek rządowej polityki telekomunikacyjnej skutecznie przyśpieszył proces alokacji obszarów działania poszczególnym podmiotom, to jednak nie stworzył sprzyjających warunków funkcjonowania, o czym
świadczy fakt, że niewielu właścicieli koncesji rzeczywiście rozpoczęło działalność.
Tabela 2
Najwięksi producenci sprzętu telekomunikacyjnego w Polsce w 2003 r.
Przychody
z telekomunikacji
Przychody
Zysk brutto Zysk netto
ogółem
1 157 881
1 511 687
Lucent Technologies Poland
722 501
722 501
Nokia Polanda
651 000
Alcatel Polska
413 341
Firma
Zatrudnienie
w tys. zł
Siemens
b.d.
482 945
131 525
81 899
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
45 616
b.d.
55 087
1 158
500
a
Dane szacunkowe.
Źródło: Firmy telekomunikacyjne działające w Polsce w roku 2003, lipiec 2004, www.computerworld.pl/top2000/top36.html.
W połowie lat 90. XX w. TP SA pozostawała firmą niesprywatyzowaną, zaś
działania państwa wobec niej cechowały się znacznym stopniem protekcjonizmu. Do niewątpliwych osiągnięć zaliczyć należy natomiast wprowadzenie konkurencji na rynku połączeń komórkowych. Obok Centertela w 1996 r. na rynku
pojawiły się firmy: Polkomtel SA (operator sieci Plus GSM) i Polska Telefonia
Cyfrowa Sp. z o.o. (Era GSM), oba dysponujące nowocześniejszą technologią
cyfrową GSM 900.
Obecnie rynek telekomunikacyjny przechodzi kolejną fazę rozwoju – reorientację liberalną, dającą możliwość dynamicznego rozwoju konkurencji w telekomunikacji. Szans rozwoju należy upatrywać w czynnikach natury legislacyjnej
i ekonomicznej, po pierwsze dzięki wprowadzeniu zmian prawnych uwalniają-
188
Adrian Solek
cych rynek rozmów międzystrefowych i międzynarodowych, co stwarza możliwość zaistnienia efektywnej konkurencji na tych rynkach, a po drugie – na skutek stopniowego zwiększania poziomu inwestycji przez nowych operatorów.
Zmiany prawne nie spowodowały jednak drastycznego ograniczenia pozycji
monopolistycznej TP SA, ani na rynku rozmów lokalnych, ani też międzymiastowych i międzynarodowych; należy oczekiwać, że prawdziwa konkurencja
będzie dopiero kwestią przyszłości. Natomiast na rynku komórkowym obserwuje się dynamiczny wzrost; liczba telefonów komórkowych przekroczyła już
liczbę abonentów stacjonarnych. Dalszy rozwój tego segmentu telekomunikacji
uzależniony jest w dużym stopniu od wprowadzenia na rynek czwartego operatora telefonii ruchomej.
Wartość polskiego rynku telekomunikacyjnego wynosiła w 2002 r. 8,77 mld
euro, co stanowiło 4,4% PKB. Połowa rynku przypadała na telefonię stacjonarną, 39% – na komórkową, reszta zaś na usługi internetowe i przesyłu danych12.
2.2. Telefonia stacjonarna
Największym polskim operatorem pozostaje w dalszym ciągu TP SA, obsługująca na koniec 2003 r. ok. 11 mln klientów i dysponująca ponad dziewięćdziesięcioprocentowym udziałem w rynku lokalnej telefonii stacjonarnej. Konkurenci
TP SA w tym segmencie pozostają daleko w tyle – najwięksi spośród nich (Dialog
i Netia) mają zaledwie po kilkaset tysięcy abonentów.
a
11
TP SA
b
6,2
PTC (Era)
Centertel (Idea)
b
5,7
b
5,5
Polkomtel (Plus)
a
0,4
a
0,35
Telefonia Dialog
Netia
0
a
2
4
6
8
10
12
Liczba standardowych łączy głównych i linii ISDN (w mln);
b
liczba klientów (w mln).
Rys. 1. Najwięksi polscy operatorzy telefoniczni (stan na koniec 2003 r.)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych operatorów.
12
4th Report on Monitoring of Candidate Countries (Telecommunications Services Sector),
ECSC–EC–EAEC, Brussels–Luxembourg 2004.
189
Tabela 3
Przychody, zyski i zatrudnienie największych operatorów telekomunikacyjnych
w Polsce w 2003 r.
Lp.
Nazwa
Przychody
ogółem
Przychody
ze sprze- Zysk brutto Zysk netto
daży
Zatrudnienie
w tys. zł
1
Telekomunikacja
Polska SA
2
Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. (Era GSM)
6 040 637
3
Polkomtel SA
(Plus GSM)
4
Polska Telefonia Komórkowa Centertel
Sp. z o.o.
5
15 423 720 14 011 927
1 259 782
742 597
36 211
5 601 277
670 845
610 256
3 803
5 555 715
5 176 230
964 186
756 588
3 001
4 920 893
4 532 152
117 982
85 516
2 747
Telefonia Dialog
Sp. z o.o.
953 064
361 514
264 312
264 312
968
6
GK Netia Holdings SA
704 526
704 526
–728 779
–729 079
1 273
7
Telekomunikacja
Kolejowa Sp. z o.o.
281 728
265 531
–6 493
–10 575
3 841
Źródło: Ranking firm – Pięćsetka „Polityki” 2003, www.polityka.onet.pl/rank500_2004/lista500.
Pomimo zliberalizowania rynku rozmów międzystrefowych i międzynarodowych wciąż utrzymuje się dominacja dotychczasowego monopolisty. Udział
TP SA w ruchu lokalnym sięga 90%, a w międzymiastowym i międzynarodowym
– 81%. Również 7 na 8 połączeń z sieci stacjonarnych do komórkowych realizowanych jest przy wykorzystaniu sieci dominującego operatora (zob. rys. 2). Jedną
z przyczyn takiego stanu rzeczy jest niezbyt długi okres, jaki upłynął od uwolnienia tych segmentów rynku telekomunikacyjnego, inną – wykorzystywanie pozycji
dominującej i stosowanie praktyk monopolistycznych przez TP SA.
W strukturze ruchu wychodzącego z TP SA (31,85 mln minut w 2002 r.)
największa część przypada na stacjonarne połączenia lokalne (niemal 60%). Co
czwarta minuta stanowi połączenie z siecią Internet, co dziesiąta minuta – krajowe połączenie międzystrefowe, a niemal 6% czasu poświęcane jest na połączenia z sieciami komórkowymi. Pozostałe usługi mają śladowy udział w strukturze ruchu telefonicznego inicjowanego z sieci TP SA (rys. 3).
Wielkość przychodów polskiego rynku telefonii stacjonarnej szacuje się na
ok. 4,3 mld USD (ok. 16,7 mld zł), z czego niezależni operatorzy uzyskują
wpływy o wartości ok. 600 mln USD, czyli 14%. Największy udział z nich ma
190
Adrian Solek
Netia łącznie z El-Netem (35%), w dalszej kolejności: Tel-Energo i Tel-Bank
(18%) oraz Dialog (17%)13.
Lokalna telefonia stacjonarna (linie)
Krajowe rozmowy międzystrefowe
NOM
2,9%
Dialog
3,3%
Netia
3,4%
TP SA
90,2%
TeleNet
1%
Netia
4,5%
Energis
4,6%
TP SA
81,3%
Tele2
6,4%
inni
2,1%
Rozmowy międzynarodowe
Połączenia z sieciami komórkowymi
NOM
1,6%
Netia
1,6%
Energis
1,6%
TP SA
81,7%
inni
0,2%
NOM
1,1%
Netia
2,4%
TP SA
87,5%
Energis
1,5%
Tele2
10,8%
Tele2
7,3%
inni
0,2%
inni
0,8%
(szacunki TP SA na marzec 2004 r.)
Rys. 2. Struktura rynku telekomunikacyjnego w Polsce (stan we wrześniu 2003 r.)
Źródło: Informacje o sektorze, Telekomunikacja Polska SA, lipiec 2004, www.tp-ir.pl.
międzystrefowe
lokalne
5,8% 10,3% 1,2%
komórkowe
58,6%
międzynarodowe
a
23,3%
0,8%
a
do Internetu
audiotekst i usługi
sieci inteligentnej
Połączenia z numerem dostępowym 0202122 / 0202422.
Rys. 3. Struktura ruchu wychodzącego z sieci Telekomunikacji Polskiej SA w 2002 r. (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Stan telekomunikacji w 2002 r. i I półroczu 2003 r.,
Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa 2003.
13
Dane za 2003 r.; Netia – not just another CLEC, Netia, maj 2004, www.netia.pl/index.
html?o=i&s=173.
191
63,5
Niemcy
58,4
Francja
57,8
Grecja
49,9
Austria
47,7
Włochy
46,0
Hiszpania
44,1
Portugalia
Czechy
37,4
Węgry
36,8
Bułgaria
36,7
31,1
Polska
30,0
Łotwa
0
10
20
30
40
50
60
70
Rys. 4. Wskaźnik penetracji telefonii stacjonarnej w wybranych krajach Europy
w 2003 r.
Źródło: Infrastruktura – klucz do rozwoju (realizacja programu w zakresie rozwoju telekomunikacji; materiały na Sejmową Komisję Infrastruktury), Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa 2003,
www.mi.gov.pl/prezentacje/jednostki_dokumenty/1/infrastruktura_klucz_do_rozwoju_ii_1_09_
2003.doc.
Polski rynek telekomunikacyjny jest największy spośród wszystkich krajów
Europy Środkowej, jednak w porównaniu z innymi krajami regionu pozostaje
rynkiem względnie słabo rozwiniętym. Podstawowym miernikiem rozwoju telekomunikacji na danym obszarze jest tzw. wskaźnik penetracji, informujący o liczbie linii telefonicznych na 100 mieszkańców. Liczba abonentów telefonii przewodowej (użytkowników standardowych łączy głównych) wynosiła w Polsce
w 2003 r. 29 na 100 mieszkańców, a wraz z łączami ISDN – 31%, w porównaniu
ze średnią w Unii Europejskiej wynoszącą 60% i wskaźnikami na poziomie 37%
w Czechach i na Węgrzech. Należy dodać, że wskaźnik penetracji jest niemal
dwukrotnie niższy na wsi niż w mieście (odpowiednio: 19% i 35%), jednakże na
początku lat 90. minionego stulecia różnica była aż 4,5-krotna. Pomiędzy 1990 r.
a 2002 r. nastąpiło niemal trzykrotne zwiększenie gęstości sieci telefonicznej
w miastach i aż siedmiokrotne na wsi (zob. tab. 4).
Podobne zróżnicowanie można zaobserwować pomiędzy poszczególnymi
regionami kraju. Do województw o najwyższym wskaźniku penetracji należą:
mazowieckie, podlaskie i dolnośląskie, najmniejszą gęstością sieci cechują się
zaś województwa: podkarpackie, świętokrzyskie i opolskie. Liczba abonentów
na 100 mieszkańców jest aż o 60% większa na Mazowszu, zajmującym czołową
pozycję, niż na ostatnim w rankingu Podkarpaciu (rys. 5).
192
Adrian Solek
Tabela 4
Telefonizacja wsi i miast w Polsce w latach 1990–2002
(standardowe telefoniczne łącza główne)
Abonenci telefonii
przewodowej
W liczbach
bezwzględnych
(w tys.)
– miasta
– wieś
Na 100 mieszkańców
– miasta
– wieś
1990
1995
3 293,0
2 902,0
391,0
5 728,5
4 924,3
804,2
8,62
12,28
2,69
14,84
20,62
5,46
1999
2000
2001
2002
Zmiana
2002/1990
10 076,2 10 740,2 10 934,4 10 916,4
7 872,0 8 181,9 8 290,0 8 162,1
2 204,2 2 558,3 2 644,4 2 754,3
26,07
32,95
14,93
27,79
34,27
17,32
28,30
34,76
17,89
28,55
34,57
18,84
3,32
2,81
7,04
3,31
2,82
7,00
Źródło: obliczenia własne na podstawie: Stan telekomunikacji…, op. cit.
Liczba abonentów na 100 mieszkańców:
█ od 30,2 do 33,9; █ od 28,0 do 30,2; █ od 25,6 do 28,6; █ od 21,1 do 25,6.
Rys. 5. Zróżnicowanie wskaźnika penetracji standardowych łączy głównych
w poszczególnych województwach (stan na koniec 2002 r.)
Źródło: Stan telekomunikacji…, op. cit.
193
2.3. Telefonia komórkowa
Bardzo dynamicznie rozwija się w Polsce segment telefonii komórkowej od
momentu jej zaistnienia. Stan taki można uznać za efekt zarówno braku dominacji państwowego monopolisty w tym zakresie usług, jak i prostszych procedur
koncesyjnych w porównaniu do telefonii stacjonarnej. Konkurencja między operatorami sieci komórkowych sprawiła, że w okresie zaledwie kilku lat ich działalności notuje się systematyczny spadek cen rozmów, a liczba abonentów przekracza liczbę linii telefonii przewodowej. Największe inwestycje w telekomunikacji są od lat 90. XX w. ponoszone właśnie na rozwój telefonii ruchomej.
W omawianym segmencie rynku działają obecnie trzy firmy: Polska Telefonia
Komórkowa Centertel Sp. z o.o. (powstała w 1991 r., funkcjonuje od 1992 r.; od
1998 r. operator sieci Idea), Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. (od 1996 r.; operator sieci Era) i Polkomtel SA (operator sieci Plus, również od 1996 r.). Ponadto
URTiP wydał zezwolenia telekomunikacyjne 19 tzw. wirtualnym operatorom sieci
ruchomej, którzy mogą udostępniać klientom usługi telekomunikacyjne (telefoniczne, przesyłu danych, internetowe) pod własną marką, kupując faktyczny przesył głosu i danych od operatorów rzeczywistych (tab. 5). Jednak z uwagi na brak
umów z właścicielami istniejących sieci operatorzy ci nie rozpoczęli jeszcze działalności.
Tabela 5
Operatorzy posiadający zezwolenia na świadczenie usług w sieciach komórkowych
(stan na 30 kwietnia 2004 r.)
Nazwa operatora
dot.com. Sp. z o.o.
Emisja SA
Energis Polska Sp. z o.o.
E-Telko Sp. z o.o.
Genesis Sp. z o.o.
Liberty Poland SA
Millennium Communications SA
Modex Sp. z o.o.
Nasza Telekomunikacja SA
Rodzaj działalności
MVNO
MVNO
MVNO
MVNO
MVNO
MVNO
MVNO
MVNO
MVNO
Netia Telekom SA
MVNO
Niezależny Operator Międzystrefowy
Sp. z o.o.
MVNO
Ogólnopolski System Przywoławczy
Polpager Sp. z o.o.
MVNO
ONET.PL SA
MVNO
194
Adrian Solek
cd. tabeli 5
Nazwa operatora
Rodzaj działalności
Polkomtel SA (Plus GSM)
standard ETSI/GSM w paśmie 900 MHz
standard GSM/DCS w paśmie 1800 MHz
standard UMTS w paśmie 2 GHz
Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o.
(Era GSM)
standard GSM/DCS w paśmie 1800 MHz
Polska Telefonia Komórkowa CENTERTEL
Sp. z o.o. (Idea GSM)
analogowy system NMT 450i
standard DCS w paśmie 1800 MHz
Premium Internet SA
MVNO
SM-MEDIA SA
MVNO
Tele2 Polska Sp. z o.o.
MVNO
Telefonia Dialog SA
MVNO
Telephone Sp. z o.o.
MVNO
Teleplus Sp. z o.o.
MVNO
Objaśnienie: MVNO – operator wirtualnej sieci ruchomej (Mobile Virtual Network Operator).
Źródło: dane Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty, www.urtip.gov.pl.
Liczba użytkowników telefonów komórkowych wynosi obecnie ponad 18 milionów. Wskaźnik penetracji w tym segmencie rynku osiągnął na koniec 2003 r.
poziom 45,1%. W III kwartale 2004 r. liczba użytkowników przekroczyła 21 milionów, a wskaźnik penetracji sięgnął 55%. Niestety, w porównaniu do standardów
europejskich, jest to wciąż niewiele – w krajach „starej” Unii Europejskiej analogiczny wskaźnik wynosił w grudniu 2003 r. średnio 85%. Co ciekawe, w Szwecji
liczba telefonów komórkowych przekroczyła w 2004 r. liczbę mieszkańców,
a wskaźnik penetracji wynosi 100,1%. W krajach regionu liczba użytkowników
sieci komórkowych w przeliczeniu na 100 mieszkańców jest również znacznie
większa niż w Polsce – w Czechach jest to aż 95%, na Węgrzech – 78,5%14.
Rynek telefonii komórkowej jest podzielony prawie równo pomiędzy funkcjonujące przedsiębiorstwa. Operator Ery GSM, będący liderem rynku, dysponuje 37% udziałem i niewielką przewagą nad konkurentami – Ideą-Centertelem
(32,2%) i Plusem GSM (30,8%) – (zob. rys. 7). Świadczone od 1996 r. usługi
w cyfrowych systemach GSM 900 i 1800 skutecznie wyparły przestarzały analogowy system pierwszej generacji NMT450i – w bazującej na nim sieci Centertel pozostawało pod koniec 2002 r. zaledwie 12 tys. abonentów. Należy
wspomnieć, że z usług telefonii ruchomej można korzystać zarówno w systemie
14
Dane Komisji Wspólnot Europejskich, Českiego Telekomu, Matáv.
195
abonamentowym, jak i przedpłatowym (pre-paid). Od chwili pojawienia się
systemów bezabonamentowych systematycznie rośnie ich udział w całości rynku i w marcu 2004 r. wynosił 55%, co jest obserwowaną tendencją nie tylko
w Polsce, ale i na świecie. Innym wartym odnotowania faktem jest wzrost liczby
świadczonych usług niegłosowych – przede wszystkim SMS (Short Message
Service) i MMS (Multimedia Message Service). Przewiduje się, że w 2004 r. liczba wysłanych wiadomości SMS sięgnie ośmiu dziennie na każdego użytkownika,
co stanowiłoby aż szesnastokrotny wzrost w ciągu ostatnich trzech lat15.
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
45,1
36
24,9
17,5
10,2
0,2
0,6
1995
1996
2,1
5
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Rys. 6. Wskaźnik penetracji telefonii komórkowej w Polsce w latach 1995–2003
Źródło: Rynek usług telefonii komórkowej w Polsce, Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki
i Telekomunikacji, Instytut Rynku Elektronicznego, Warszawa 2003.
PTC (Era)
3,94
Centertel (Idea)
3,25
Polkomtel (Plus)
3,1
0
1
2,96
6,9
2,76
6,01
2,64
2
3
4
5,74
5
6
7
użytkownicy systemów przedpłatowych (pre-paid): Tak Tak, Heyah, Pop, Simplus
użytkownicy systemów abonamentowych
Rys. 7. Liczba użytkowników sieci komórkowych w Polsce
(dane za I kwartał 2004 r., w mln)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych operatorów.
15
Rynek GSM w Polsce, www.one-2-one.pl/rynek.html.
8
196
Adrian Solek
Zauważyć można, że obserwowany w wielu krajach proces wypierania usług
telefonii przewodowej przez komórkową nie zaistniał w Polsce. W naszym kraju
rozwojowi telefonii ruchomej nie towarzyszy zmniejszenie ilości linii stacjonarnych. Powodem może być wciąż niskie zagęszczenie sieci stacjonarnej oraz nie
najniższe opłaty za rozmowy w sieciach komórkowych. Sytuacja taka może się
jednak zmienić, jeśli na rynek wejdą wirtualni operatorzy sieci komórkowych
(VMNO), co powinno nieuchronnie spowodować spadek cen usług.
3. Bariery rozwoju
Podsumowując można stwierdzić, że pomimo formalnego zliberalizowania
rynku telekomunikacji w Polsce oraz jego dynamicznego rozwoju, w ciągu
ostatnich piętnastu lat (od 1995 r. liczba linii stacjonarnych rośnie średnio o 11%
rocznie, a liczba telefonów komórkowych – o 111%16), stopień jego rozwoju jest
wciąż niski. Świadczą o tym znacznie niższe wskaźniki penetracji – zarówno
telefonii stacjonarnej, jak i mobilnej – niż w krajach zachodnioeuropejskich, czy
nawet regionu środkowej Europy. W 2002 r. na 100 mieszkańców Polski przypadło 89 tys. minut rozmów telefonicznych, podczas gdy na 100 statystycznych
Czechów i Węgrów przypadło po 127 tys. minut, a Litwinów – 102 tys.17. Innym
kryterium oceny rozwoju rynku jest liczba publicznych aparatów telefonicznych
– w Polsce wynosi ona zaledwie 2,6 na 100 mieszkańców, przy średniej w krajach OECD równej 4,118. Niewątpliwie jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy
jest spuścizna słabo rozwiniętej infrastruktury odziedziczonej po okresie gospodarki socjalistycznej. Innym powodem jest fakt, że stosunkowo duży odsetek
populacji kraju mieszka na obszarach wiejskich (ok. 38% według danych GUS
za 2002 r.), które są mniej atrakcyjne dla operatorów stacjonarnych, z uwagi na
większe koszty przyłączenia do sieci niż w miastach. Średni dochód per capita
jest także mniejszy na obszarach wiejskich, co dodatkowo hamuje ich telefonizację.
Rozwój telekomunikacji jest na całym świecie pochodną zamożności społeczeństwa, tymczasem poziom PKB per capita w Polsce, wynoszący ok. 9500
USD, stanowi mniej niż połowę PKB w krajach Europy Zachodniej, jak również
mniej niż w znajdujących się na podobnym etapie rozwoju państwach Grupy
Wyszehradzkiej. Z kolei ceny usług telekomunikacyjnych w Polsce należą do
najwyższych w Europie. Koszt standardowego koszyka rozmów, obejmującego
16
Polacy telefonują coraz więcej, Polska Agencja Prasowa, 27 lipca 2004 (cyt. za: www.
money.pl/gospodarka/ngospodarka/telekomunikacja).
17
Ibidem.
18
OECD Communications Outlook 2003, OECD, Paris 2003.
197
opłatę abonamentową oraz 1200 różnego rodzaju rozmów rocznie, plasował Polskę w 2003 r. na czwartym miejscu w Europie, obok Finlandii i Francji. Biorąc
jednak pod uwagę różnicę poziomów dochodów w tych krajach, okazuje się, że
realnie koszt koszyka usług telefonicznych jest w naszym kraju znacznie większy. Jest on także dużo wyższy aniżeli w krajach, których sytuację gospodarczą
uważa się za zbliżoną do polskiej – przykładowo abonent Českego Telekomu za
identyczny koszyk zapłaciłby o 36% mniej niż w Polsce, zaś użytkownik sieci
węgierskiego Matávu – o 16% mniej. Wynika to m.in. z naliczania co trzy minuty
impulsu przy połączeniach lokalnych, co znacznie zwiększa kwotę, jaką płaci
konsument. Wprowadzenie naliczania minutowego lub sekundowego – jak to jest
praktykowane w wielu krajach – spowodowałoby, że abonenci płaciliby za faktycznie wykorzystany czas rozmowy i ponosili mniejsze koszty całkowite19.
Do wewnętrznych barier rozwoju sektora telekomunikacyjnego w Polsce należy zaliczyć trudności nowych operatorów w zgromadzeniu odpowiedniego
kapitału finansowego niezbędnego do budowy i obsługi infrastruktury. Są to
przeważnie niewielkie przedsiębiorstwa (np. Netia i Dialog zatrudniają ok. 1000
osób, w porównaniu z liczącą 36 tys. osób załogą TP SA), tymczasem działalność ta wymaga dużych inwestycji. W początkowym etapie liberalizacji poważną przeszkodą były trudności administracyjne i organizacyjne, na jakie uskarżali
się nowi przedsiębiorcy na rynku, zwłaszcza powolność Ministerstwa Łączności
w podejmowaniu decyzji dotyczących technicznych aspektów działalności. Wysokie opłaty koncesyjne na świadczenie usług lokalnych, a zwłaszcza na usługi
w systemie UMTS (650 mln euro) przyczyniają się do drastycznego zmniejszenia możliwości finansowych i inwestycyjnych działających na rynku podmiotów. Podobnie jak w innych krajach europejskich, wysokość opłat była przeszacowana, a wpływy budżetowe z jej tytułu zostały przeznaczone na inne cele niż
finansowanie rozwoju telekomunikacji20. Do innych błędów państwa zaliczyć
należy: niedoskonałość ustawodawstwa telekomunikacyjnego, skutkującą możliwością wieloznacznej interpretacji przepisów prawa, zwlekanie z wydawaniem
przez ministerstwa rozporządzeń wykonawczych oraz koncentrację regulatorów
na aspektach technicznych, a nie ekonomicznych warunkach wprowadzania
konkurencji.
Istotną barierą rozwoju sektora były monopolistyczne praktyki największego
na rynku przedsiębiorstwa – TP SA, które utrudniały czy wręcz uniemożliwiały
stworzenie efektywnej konkurencji ze strony alternatywnych operatorów (np.
uchylanie się od podpisywania umów międzyoperatorskich z dostawcami usług)
i były ukierunkowane na osłabienie ich wrażliwej pozycji finansowej i konku19
20
2003.
J. Hagemejer, Kosztowne trzy minuty, „Rzeczpospolita” z 10 lutego 2003.
Stan telekomunikacji w 2002 r. i I półroczu 2003 r., Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa
198
Adrian Solek
rencyjnej. Wśród wielu zarzutów stawianych TP SA przez UOKiK wymienić
można wielokrotne nadużywanie pozycji dominującej, poprzez narzucanie
dzierżawcom infrastruktury teletechnicznej uciążliwych warunków umowy (np.
przy zastrzeżeniu sobie przez TP SA prawa do zmiany ceny w każdym czasie,
o dowolną wysokość i bez podania przyczyn), blokowanie bez uprzedzenia połączeń inicjowanych z sieci innych operatorów, niekorzystny dla konkurentów
sposób rozliczania na fakturach usług rozmów międzystrefowych świadczonych
przez niezależnych operatorów, a także utrudnianie prowadzenia postępowań
antymonopolowych przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów21. Po
przeprowadzeniu inwestycji infrastrukturalnych przez operatorów prywatnych
TP SA często odmawiała zatwierdzenia spełnienia standardów homologacyjnych
przez operatorów, aby opóźnić rozpoczęcie przez nich działalności. Firma ta
utrzymywała też niezrównoważoną strukturę taryfową, stosując tzw. subsydiowanie krzyżowe. Polegało ono na utrzymywaniu cen rozmów lokalnych na bardzo niskim poziomie (co uderzało w konkurentów TP SA w tym segmencie rynku) i pokrywaniu kosztów tych rozmów z dochodowej działalności usług międzymiastowych i międzynarodowych, nieobjętej wolną konkurencją. O występowaniu tego zjawiska świadczy zamieszczone w tabelach 6 i 7 porównanie
struktury cen wybranych usług w Polsce i Unii Europejskiej.
Tabela 6
Relacje cen usług telekomunikacyjnych w Polsce i Unii Europejskiej
(według cen z 30 czerwca 2002 r.)
Polska
UE
3-minutowa rozmowa lokalna : 3-minutowa rozmowa międzystrefowa
Relacja cen
1 : 4,3
1 : 2,5
10-minutowa rozmowa lokalna : 10-minutowa rozmowa międzystrefowa
1 : 3,5
1 : 2,7
10-minutowa rozmowa lokalna : 10-minutowa rozmowa międzynarodowa
– wyrażona w parytecie siły nabywczej
– nominalnie
1 : 25,5
1 : 12,0
1 : 6,0
1 : 5,7
Źródło: obliczenia własne na podstawie: 4th Report on Monitoring of EU Candidates Countries
(Telecommunications Services Sector), ECSC–EC–EAEC, Brussels–Luxembourg 2004.
Stwierdzane wielokrotnie przez Urząd Antymonopolowy, a później Urząd
Ochrony Konkurencji i Konsumentów nadużywanie pozycji dominującej i stosowanie praktyk monopolistycznych przez TP SA spotykało się z pobłażliwością
21
Zob. komunikaty prasowe Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, www.uokik.gov.pl.
Inną kategorię spraw – choć równie uciążliwą – stanowią zażalenia dotyczące relacji TP SA z konsumentami: sposób organizacji obsługi klienta („Błękitna Linia”), pobieranie od konsumentów
opłat za usługi 0–700 realizowane w Internecie przez firmy trzecie itp.
199
rządów w latach 90. ubiegłego wieku. Próby wyjaśnienia tego faktu można dopatrywać się w dwuznacznej roli, jaką państwo pełniło wobec operatora narodowego: było zarówno regulatorem (funkcję tę pełniło Ministerstwo Łączności),
jak i właścicielem TP SA – do momentu prywatyzacji w 1998 r., a faktycznie do
momentu odsprzedania większości udziałów w firmie inwestorom prywatnym
w 2001 r. (obecnie skarb państwa posiada 3,97% udziałów). Jakkolwiek prywatyzacja jako taka jest generalnie odbierana pozytywnie, gdyż gwarantuje zastąpienie
politycznego mechanizmu podejmowania decyzji – rynkowym, to w przypadku
TP SA występowały kontrowersje wokół tego procesu. Związane były one
z tym, że przekształcenie TP SA w spółkę prywatną nie poprzedziła restrukturyzacja, jak to miało miejsce np. w przypadku węgierskiego operatora Matáv, który został podzielony na 5 odrębnych spółek działających w różnych regionach
kraju. Wskutek takiego podejścia prywatyzacja operatora narodowego w Polsce
polegała na zamianie monopolu państwowego w monopol prywatny. Po drugie –
za główny cel prywatyzacji obrano nie zwiększenie konkurencji na rynku w dłuższej perspektywie, lecz zapewnienie doraźnych wpływów budżetowych. Wyraźne opóźnienie procesu prywatyzacji (dla porównania: Matáv sprywatyzowano
już w 1993 r., a Český Telekom w 1995 r.) miało na celu możliwie wysokie podbicie ceny sprzedaży potencjalnym inwestorom.
Tabela 7
Porównanie cen rozmów telefonicznych w Polsce i Unii Europejskiej
(według cen z 30 czerwca 2002 r.)
Rodzaj rozmowy
Relatywna cena w Polsce (średnia UE = 100%)
3-minutowa rozmowa lokalna
162%
10-minutowa rozmowa lokalna
186%
3-minutowa rozmowa międzymiastowa
103%
10-minutowa rozmowa międzymiastowa
112%
10-minutowa rozmowa międzynarodowa
313%
Źródło: obliczenia własne na podstawie: 4th Report on Monitoring..., op. cit.
Rozwój rynku krępowany jest także brakiem polityki rozwoju telekomunikacji w samorządach lokalnych i brakiem wystarczających bodźców dla gmin do
wykazywania inicjatyw w tej dziedzinie. Należy też wspomnieć o ograniczeniach ze strony prawa budowlanego oraz drogowego, jakie występują w sprawnym budowaniu infrastruktury sieci stacjonarnych oraz komórkowych. Budowa
stacji bazowych telefonii komórkowej napotykała często także na protesty okolicznych mieszkańców, zaniepokojonych rzekomą szkodliwością tych urządzeń
dla zdrowia.
200
Adrian Solek
4. Przyszłość sektora
Pozytywna strona rozwoju branży w okresie transformacji gospodarki przejawiała się w ciągłym wzroście liczby linii i użytkowników telefonów i wprowadzeniu rzeczywistej konkurencji na rynku połączeń komórkowych. Istotnym
plusem jest także – co prawda, na razie bardziej formalna niż faktyczna – liberalizacja telefonii stacjonarnej we wszystkich jej segmentach. Korzystne okazało
się także zniesienie większościowego udziału skarbu państwa w strukturze własnościowej TP SA oraz likwidacja wymogu, aby kapitał krajowy posiadał większościowy udział we wszystkich firmach działających na rynku międzymiastowym lub komórkowym. Przyczynia się to do pozyskania inwestorów dysponujących odpowiednim kapitałem finansowym, który jest niezbędny w sektorach
nowoczesnych technologii, do jakich należy telekomunikacja. W kwestiach regulacyjnych z zadowoleniem należy odnotować oddzielenie funkcji regulacyjnej
państwa od właścicielskiej, poprzez stworzenie URTiP.
Do priorytetów dalszego rozwoju sektora telekomunikacyjnego zaliczyć
trzeba wzrost wskaźnika penetracji, zarówno jeśli chodzi o telefonię przewodową, jak i ruchomą, szczególnie w regionach wiejskich, gdzie nasycenie jest niewystarczające. Ważne jest również zwiększanie udziału sektora telekomunikacyjnego w PKB, gdyż jego wysoka dynamika rozwoju będzie istotnym czynnikiem wzrostu całej gospodarki narodowej. Potwierdzeniem tej zależności jest
rysunek 8, z którego wynika, że telekomunikacja stanowi siłę napędową całej
gospodarki, gdyż jej rozwój przebiega w tempie kilkakrotnie wyższym od wzrostu PKB. Zdaniem Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji możliwe i pożądane jest utrzymanie tempa wzrostu sektora telekomunikacyjnego w Polsce na
poziomie 10% rocznie22.
Równolegle do stymulowania rozwoju telefonii należy pamiętać o rozwoju
Internetu, który jest podstawą nowoczesnego społeczeństwa informacyjnego.
Rozwój tej sieci powinien być wspierany przez państwo, w szczególności w odniesieniu do obszarów wiejskich i szkół. Kluczowe znaczenie miało w tej kwestii do niedawna zwolnienie z podatku VAT osób fizycznych, placówek oświatowych, naukowych i kulturalnych w zakresie dostępu do Internetu23. Chociaż
pożądane byłoby obniżenie stawki VAT na usługi telefoniczne, trudno jednak
spodziewać się obecnie realizacji tego ostatniego postulatu, z powodu dużego
deficytu budżetu państwa oraz – przede wszystkim – wymogów Unii Europejskiej. Dobrym rozwiązaniem wydaje się jednak, stosowane w niektórych krajach
22
Uchwała nr 15/2003 Prezydium Rady Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji w zakresie założeń do strategii rozwoju rynku telekomunikacyjnego w Polsce w latach 2004–2006,
www.piit.org.pl.
23
Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2004 r., nr 54, poz. 535).
201
europejskich, przeznaczanie części wpływów z opodatkowania usług telekomunikacyjnych na dofinansowanie rozwoju tzw. usług powszechnych w telekomunikacji oraz Internetu, zwłaszcza w szkolnictwie, urzędach bezpośrednio obsługujących obywateli i firmy oraz w służbach ochrony zdrowia i bezpieczeństwa.
Ponadto z inicjatywy państwa i wspólnot lokalnych powinno następować pobudzanie rozwoju tej sieci, poprzez rozszerzanie oferty usług administracyjnych
załatwianych drogą internetową w urzędach administracji publicznej i samorządowej.
140
130
120,1
120
111,3
110
100
100
105,9
102,5
90
80
1998
1999
rynek telekomunikacyjny
2000
PKB
Rys. 8. Porównanie dynamiki wzrostu rynku telekomunikacyjnego i wzrostu PKB
w Unii Europejskiej w latach 1998–2000 (rok bazowy 1998 = 100)
Źródło: Telekomunikacja i technologie informacyjne. Liberalizacja w telekomunikacji, Centrum
Informacji Europejskiej, Warszawa 2001.
Z uwagi na fakt, iż regiony słabo zurbanizowane nie są wystarczająco atrakcyjne dla operatorów, państwo i samorządy powinny podjąć wysiłek w celu
stworzenia bodźców do zwiększenia inwestycji infrastrukturalnych na tych terenach. Miałoby to dodatkowy pozytywny skutek w postaci stworzenia lepszych
warunków do wszechstronnego rozwoju społecznego i ekonomicznego tych regionów, umożliwiającego wyjście wielu z nich z tzw. Polski „B”. Można w tym
celu wykorzystać zasady partnerstwa publiczno-prawnego lub też współfinansowanie budowy lokalnych sieci stacjonarnych środkami pochodzącymi z funduszy Unii Europejskiej.
Rozbudowa infrastruktury telekomunikacyjnej może jedynie nastąpić poprzez inwestycje operatorów, do których są niezbędne znaczne środki finansowe.
W celu stymulowania szybkiego rozwoju sieci, zobowiązania wynikające z opłat
koncesyjnych nałożone na te podmioty powinny zostać zmniejszone (jak to
202
Adrian Solek
miało miejsce we Francji i Hiszpanii w odniesieniu do koncesji na UMTS), bądź
też zamienione na inwestycje w nowoczesne sieci i usługi telekomunikacyjne24.
W najbliższej przyszłości należy oczekiwać ciągłego wzrostu ilości linii telefonicznych i abonentów. Z powodu wciąż niskiej gęstości sieci telefonii przewodowej prawdopodobnie nie nastąpi zjawisko wypierania telefonów stacjonarnych przez komórkowe, odnotowywać będzie się natomiast wzrost obu segmentów rynku. Rozwój branży może być przyspieszony dzięki szybkiemu wzrostowi
gospodarczemu, notowanemu w Polsce w ostatnich latach. Przy zwiększeniu
wartości rynku zmieni się struktura usług: mniejszy udział będą miały tradycyjne usługi głosowe, nastąpi natomiast wzrost udziału transferu danych i łączności
internetowej.
Jeśli chodzi o samą telefonię, można spodziewać się wzrostu ilości połączeń
komórkowych i związanych z tym usług dodatkowych, np. SMS i MMS. Przyczynić się do tego mogą: konkurencja pomiędzy istniejącymi podmiotami, wejście
na rynek czwartego operatora i uruchomienie działalności przez wirtualnych operatorów telefonii ruchomej. Zdarzenia te znajdą odzwierciedlenie także w spadku
cen połączeń. Konkurencja na rynku stacjonarnych rozmów międzystrefowych
i międzynarodowych powinna doprowadzić także do zaniku subsydiowania krzyżowego, stosowanego przez TP SA.
Nie można też zapomnieć o rosnącej roli usług VoIP (Voice over Internet
Protocol), czyli prowadzeniu rozmów głosowych za pośrednictwem Internetu.
Według prognoz International Telecommunication Union, „telefonia internetowa” będzie obejmować coraz większą część rynku długodystansowych połączeń
telefonicznych, a w szczególności międzynarodowych; w 2005 r. ma przejąć blisko połowę telefonicznego ruchu międzynarodowego. Rozwój VoIP w Polsce
jest o tyle bardziej obiecujący, że usługi te są znacznie tańsze od tradycyjnych
połączeń międzymiastowych czy międzynarodowych, gdyż są kwalifikowane
jako połączenia lokalne transmisji danych. Dodatkowym atutem jest możliwość
wzbogacenia przekazu głosowego o przesył danych, obrazu itp.
Przy prognozowaniu przyszłych zmian należy jednak pamiętać, że sektory
nowoczesnych technologii charakteryzują się bardzo szybkim tempem rozwoju
i jego dużą nieprzewidywalnością, zarówno jeśli chodzi o kryteria ilościowe, jak
też jakościowe (np. wskutek pojawiania się nowych wynalazków). Dotychczasowe szacunki rozwoju usług telekomunikacyjnych przeważnie się nie sprawdzały – np. rozwój telefonii komórkowej w Polsce w początkach jej powstawania był niedoszacowany prawie trzykrotnie, a rozwój liczby użytkowników Internetu w Polsce jest stale przeszacowywany co najmniej dwukrotnie25.
24
25
Ibidem.
Stan telekomunikacji…, op. cit.
203
Literatura
4th Report on Monitoring of Candidate Countries (Telecommunications Services Sector),
ECSC–EC–EAEC, Brussels–Luxembourg 2004.
Communications in Albania, lipiec 2004, www.fact-index.com/c/co/communications_in_albania.html.
Dornisch D., Dynamika konkurencji w polskim sektorze telekomunikacyjnym: regulacja, prywatyzacja i rozwój multi-sieci [w:] Charakterystyka wybranych sektorów infrastrukturalnych
i A. Cylwika, Raporty CASE, nr 27, Warszawa 1999.
Firmy telekomunikacyjne działające w Polsce w roku 2003, lipiec 2004, www.computerworld.pl/top2000/top36.html.
Hagemejer J., Kosztowne trzy minuty, „Rzeczpospolita” z 10 lutego 2003.
Informacje o sektorze, lipiec 2004, Telekomunikacja Polska SA, www.tp-ir.pl.
Infrastruktura – klucz do rozwoju (realizacja programu w zakresie rozwoju telekomunikacji; materiały na Sejmową Komisję Infrastruktury), Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa 2003,
www.mi.gov.pl/prezentacje/jednostki_dokumenty/1/infrastruktura_klucz_do_rozwoju_ii_1_0
9_2003.doc.
Meller A., Nowe prawo telekomunikacyjne: co ostatecznie będzie nas obowiązywało?, Internet
Standard, 30 lipca 2004, www.idg.pl/ news/ 69203.html.
Netia – not just another CLEC, Netia, maj 2004, www.netia.pl/index.html?o=i&s=173.
OECD Communications Outlook 2003, OECD, Paris 2003.
Polacy telefonują coraz więcej, Polska Agencja Prasowa, 27 lipca 2004 (cyt. za: www.money.pl/
gospodarka/ngospodarka/telekomunikacja).
Polska Klasyfikacja Działalności, załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z 20 stycznia
2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) – (Dz.U. z 2004 r., nr 33, poz. 289).
Prawo telekomunikacyjne, www.prawo.hoga.pl/_default_full.asp?strona=1&id=11598.
Rynek GSM w Polsce, www.one-2-one.pl/rynek.html.
Rynek usług telefonii komórkowej w Polsce, Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji, Instytut Rynku Elektronicznego, Warszawa 2003.
Stan telekomunikacji w 2002 r. i I półroczu 2003 r., Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa 2003.
Telekomunikacja i technologie informacyjne. Liberalizacja w telekomunikacji, Centrum Informacji
Europejskiej, Warszawa 2001.
Uchwała nr 15/2003 Prezydium Rady Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji w zakresie
założeń do strategii rozwoju rynku telekomunikacyjnego w Polsce w latach 2004–2006,
www.piit.org.pl.
Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2004 r., nr 54, poz. 535).
Ustawa z 12 maja 1995 r. o zmianie ustawy o łączności oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
z 1995 r., nr 60, poz. 310).
Ustawa z 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne, www.sejm.gov.pl.
Ustawa z 21 lipca 2000 r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz.U. z 2000 r., nr 73, poz. 852).
Ustawa z 22 maja 2003 r. o zmianie ustawy – Prawo telekomunikacyjne oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. z 2003 r., nr 113, poz. 1070).
Ustawa z 23 listopada 1990 r. o łączności (Dz.U. z 1990 r., nr 86, poz. 504, z późn. zm.).
Wykaz operatorów posiadających zezwolenie telekomunikacyjne uprawniające do świadczenia
usług telekomunikacyjnych w sieciach stacjonarnych, Urząd Regulacji Telekomunikacji i Poczty,
Warszawa 2004, www.urtip.gov.pl.
204
Adrian Solek
Changes in Poland’s Telecommunication Sector During Systemic
Transformation
During the systemic transformation Poland’s telecommunication sector was underdeveloped,
and the 8.22 subscriber rate ranked our country the last but one among European nations. The legal
changes commenced in the 1990s aimed at stimulating the expansion of the industry through liberalizing the market, introducing transparent regulation, privatizing the national operator (Telekomunikacja Polska SA) as well as adjusting Polish regulations to EU directives. The period of expansion may be divided into the following phases: the opening phase (1990–1995), the phase of
statism (1995–1997), and the phase of liberal reorientation (since 1997). Apart from a considerable
increase in the number of telephone lines and subscribers over the last 15 years, the penetration
rate (32% – stationary telephones, and 45% – mobile) is still below average European levels, while
the liberalization of the industry has not changed the dominant position of Telekomunikacja Polska
SA, with its market share in the stationary telephones market at the level of 80–90%. Mobile
phone operators, on the other hand, carried out their activities in a competitive environment. The
barriers to the expansion of the telecommunication industry include: the strong position of Telekomunikacja Polska SA and its monopolistic practices, inefficient regulation, society’s low living
standards, high prices which reduce demand for services, weak financial standing of new operators, and lack of appropriate expansion policies, especially in non-urban areas.
Adrian Solek – asystent w Katedrze Mikroekonomii na Wydziale Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Studia wyższe ukończył na tej uczelni w 1999 r.,
uzyskując tytuł magistra, a następnie na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego
w 2001 r., również uzyskując tytuł magistra. Obecnie pisze pracę doktorską nt. „Polityka regulacyjna
państwa na rynku usług telekomunikacyjnych”.
Zainteresowania naukowo-badawcze: mikroekonomia, regulacja rynków, telekomunikacja, socjologia.
Kontakt: Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych,
Katedra Mikroekonomii, ul. Rakowicka 27, 31-510 Kraków, tel.: (0-12) 293-53-19, fax: (0-12) 293-51-48,
e-mail: [email protected].

Przemiany w polskim sektorze telekomunikacyjnym w

Transkrypt

Podobne dokumenty

Ogólna sytuacja francuskiego rynku telekomunikacji

SEKTOR ICT w oparciu o Statystyczną Klasyfikację Działalności

Wzór wypowiedzenia umowy - Telekomunikacja Cyfrowa

PRAWNIK- pracownik biurowy - miejsce pracy

414-2010 - załącznik- Projekt planu finansowego 2011

pobierz - BIP MC