Tutaj - Fundacja Centrum Wspierania Przedsiębiorczości
Transkrypt
Tutaj - Fundacja Centrum Wspierania Przedsiębiorczości
Energia odnawialna Technologia, ekonomia, finansowanie pod redakcją Stanisława M. Szukalskiego i Sławomira Malinowskiego Książka współfinansowana ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi Energia odnawialna Technologia, ekonomia, finansowanie pod redakcją Stanisława M. Szukalskiego i Sławomira Malinowskiego Fundacja Centrum Wspierania Przedsiębiorczości Poddębice 2013 Recenzenci prof. dr hab. Marianna Greta, Uniwersytet Łódzki prof. dr hab. Jacek Otto, Politechnika Łódzka Skład i łamanie Studio Graficzne Agaty Sobiepańskiej Projekt okładki Agata Sobiepańska Korekta Joanna Podsiadły © Copyright by Fundacja Centrum Wspierania Przedsiębiorczości Poddębice 2013 Książka współfinansowana ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi Publikacja objęta patronatem Ministra Gospodarki ISBN 83-910790-6-6 Wydawnictwo WING 90-244 Łódź, ul. Jaracza 77/79/7 Spis treści Stosowane skróty.............................................................................................. 7 WSTĘP............................................................................................................... 9 ROZDZIAŁ I Polityka energetyczna Unii Europejskiej (S.M. Szukalski)..................... 1.1. Kształtowanie świadomości ekologicznej w świecie – koncepcja zrównoważonego rozwoju . ........................................................................ 1.2. Inicjatywy i działania Unii Europejskiej dla ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju......................................................................... 1.3. Europejska polityka energetyczna.............................................................. 1.4. Zielone i białe księgi w kształtowaniu polityki UE w obszarze źródeł energii........................................................................... 1.4.1.Zielone i białe księgi dotyczące energetyki opublikowane w latach 90-tych............................................................................... 1.4.2.Zielona Księga z 2000 roku – Ku europejskiej strategii bezpieczeństwa dostaw energii......................................................... 1.4.3.Zielona Księga z 2006 roku – Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii..................... 1.4.4.Zielona Księga z 2009 roku – W kierunku bezpiecznej, zrównoważonej i konkurencyjnej europejskiej sieci energetycznej... 13 13 16 19 22 25 26 28 29 ROZDZIAŁ II Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej (S.M. Szukalski)............................................................ 31 2.1. Zielona Księga z 2006 roku w sprawie odnawialnych źródeł energii.......... 31 2.2. Komunikat Komisji Europejskiej z 2007 roku – Sprawozdanie w sprawie postępów w dziedzinie energii elektrycznej ze źródeł, odnawialnych......... 33 2.3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 2009 roku w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych........................... 35 2.4. Energia odnawialna w dokumentach unijnych w latach 2010–2013........ 38 2.4.1. Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii............................................................. 38 2.4.2. Opinia Komitetu Regionów – „Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii”................................. 44 2.4.3. Zielona księga – Ramy polityki w zakresie klimatu i energii do roku 2030.................................................................................... 46 3 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 2.5. Polityka Polski w zakresie odnawialnych źródeł energii..............................47 2.6. Najważniejsze dokumenty unijne dotyczące odnawialnych źródeł energii.50 ROZDZIAŁ III Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej (S.M.Szukalski, S.Malinowski M.Zdzienicka, W.Witowski)...............................53 3.1. Energia wiatrowa istota, zalety wady..........................................................53 3.1.1.Potencjał, perspektywy rozwoju, światowi liderzy.............................53 3.1.2.Energia wiatrowa w Polsce...............................................................56 3.1.3.Studium przypadku – Farma wiatrowa na Górze Kamieńsk............. 59 3.2. Energia wodna – istota, zalety, wady...........................................................60 3.2.1.Potencjał, perspektywy rozwoju........................................................60 3.2.2.Energia wodna w Polsce...................................................................63 3.2.3.Elektrownia wodna „Jeziorsko”........................................................64 3.3. Energia słoneczna – potencjał, perspektywy rozwoju.................................66 3.3.1.Energia słoneczna-cieplna w Polsce.................................................68 3.3.2.Technologie dla energii słonecznej-cieplnej.....................................69 3.3.3.Solary – Szpital Poddębice...............................................................70 3.4. Energia słoneczna – energia elektryczna....................................................71 3.4.1.Potencjał, perspektywy rozwoju........................................................72 3.4.2.Energia słoneczna-elektryczna w Polsce..........................................72 3.4.3.Technologie – ogniwa fotowoltaiczne...............................................73 3.4.4.Studium przypadku – ogniwa fotowoltaiczne w szpitalu Biegańskiego....................................................................76 3.5. Energia geotermalna..................................................................................77 3.5.1.Potencjał, perspektywy rozwoju........................................................77 3.5.2.Energia geotermalna w Polsce.........................................................79 3.5.3.Wykorzystanie energii geotermalnej w Polsce – studium przypadku Uniejów.........................................................80 3.5.4.Geotermia Poddębice.......................................................................85 3.5.5.Pompy ciepła Centrum Konferencyjno-Wystawiennicze Łódź.........86 3.6. Biomasa, biogaz..........................................................................................87 3.6.1. Biomasa – potencjał, perspektywy rozwoju......................................87 3.6.2. Biogaz – potencjał, perspektywy rozwoju.........................................89 3.6.3. Technologie biomasy, studium przypadku Uniejów..........................94 3. 7. Transport ekologiczny................................................................................95 ROZDZIAŁ IV Odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej i w Polsce (S.M. Szukalski, S.Malinowski, B. Szukalski)....................................................97 4.1. Stan rozwoju odnawialnych źródeł energii w Unii Europejskiej.................97 4 Spis treści 4.1.1.Odnawialne źródła energii w produkcji energii w UE.....................97 4.1.2.Odnawialne źródła energii w zużyciu końcowym energii w UE...................................................................................103 4.1.3.Odnawialne źródła energii w wybranych sektorach gospodarki......107 4.2. Stan i rozwój odnawialnych źródeł energii w Polsce na tle krajów UE......112 4.2.1.Odnawialne źródła energii w produkcji energii w Polsce.................112 4.2.2.Odnawialne źródła energii w zużyciu końcowym energii w Polsce.. 113 ROZDZIAŁ V Procedury formalno-prawne inwestycji w odnawialne źródła energii – wybrane zagadnienia (I. Kamionka, M. Jackowski)............................................................................119 5.1. Prawo energetyczne oraz zmiany wprowadzone przez tzw. „mały trójpak energetyczny” w wersji przyjętej przez Sejm 26 lipca 2013 roku..............120 5.1.1.Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 18 października 2012 r.........................................................121 5.1.2.Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r........................................................................123 5.2. Przepisy związane z procesem budowlanym.............................................127 5.2.1.Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.............127 5.2.2.Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane..........................128 5.3. Elektrownie wodne – Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne.......131 5.4. Prawo ochrony środowiska........................................................................133 5.4.1.Ustawa – Prawo ochrony środowiska...............................................133 5.4.2.Przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko.......136 5.5. „Mały trójpak energetyczny” – aktualny stan prawny na dzień 26 lipca 2013 roku dotyczący odnawialnych źródeł energii........140 ROZDZIAŁ VI. Procedury przyłączenia OZE do sieci dystrybucyjnej (G. Jagoda).......................................................................................................143 6.1 Określanie warunków przyłączenia do sieci nN, SN, WN........................144 6.2. Konieczność wykonania ekspertyzy wpływu na krajowy system energetyczny (KSE)....................................................146 6.3. Sprawdzenie i uzgodnienie projektu energetycznego przyłącza instalacji wytwórczej.................................................................................146 6.4. Instalacja współpracy ruchowej................................................................146 6.5. Odbiór techniczny.....................................................................................147 6.6. Podpisanie umów sprzedaży i zakupu energii elektrycznej oraz umowy o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej............147 6.7. Koncesja na wytwarzanie energii elektrycznej...........................................148 6.8. Przyłączenie do sieci..................................................................................149 5 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 6.9. Świadectwa pochodzenia, zielone certyfikaty...........................................150 6.10.Sposoby określania możliwości przyłączenia OZE do sieci dystrybucyjnej a rzeczywisty dostęp do sieci...............................151 6.11.Struktura krajowego systemu energetycznego i główne tendencje w rozwoju energetyki. Wnioski dla OZE..................................................152 6.11.1. Deregulacja zarządzania energetyką po 1990 roku.....................152 6.11.2. Odnowienie technicznego stanu źródeł i linii przesyłowych........156 6.11.3. Energetyka rozproszona oparta na OZE w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym a obecna energetyka scentralizowana.....159 ROZDZIAŁ VII Mechanizmy wsparcia inwestycji w OZE i ekonomiczna efektywność inwestycji (S. Malinowski, M. Zdzienicka, S.M. Szukalski)..............................................165 7.1. Metody oceny przedsięwzięć inwestycyjnych w OZE................................165 7.2. Zidentyfikowane nakłady na budowę i eksploatację wybranych źródeł OZE.......................................................169 7.3. Dofinansowanie inwestycji jako instrument zwiększający efektywność inwestycji..................................................................................................173 7.3.1.Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi..........................................................174 7.3.2.Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej......175 7.3.3.Bank Ochrony Środowiska..............................................................178 ROZDZIAŁ VIII Mikroinstalacje jako kluczowy kierunek rozwoju technologii prosumenckich (S. M. Szukalski)..............................................................................................181 8.1. Główne rodzaje mikroinstalacji.................................................................181 8.2. Potencjał rozwoju energetyki prosumenckiej............................................183 8.3. Polacy wobec koncepcji prosumenta energetycznego i wdrażania mikroinstalacji..........................................................................................186 8.4. Determinanty rozwoju energetyki prosumenckiej.....................................188 8.5. Korzyści z energetyki prosumenckiej........................................................190 ZAKOŃCZENIE . .......................................................................................... 194 BIBLIOGRAFIA..............................................................................................195 ZAŁĄCZNIKI..................................................................................................203 Załącznik VI.1. Wniosek o przyłączenie do sieci...............................................203 Załącznik VI.2. Wzory wniosków o zawarcie umowy o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej.................................................................203 Załącznik VI. 3. Urząd Regulacji Energetyki – odnawialne źródła energii .......204 Noty o autorach.............................................................................................205 6 Stosowane skróty 6 PR – 6 Program Ramowy 7 PR – 7 Program Ramowy ARR – Agencji Rynku Rolnego BOŚ – Bank Ochrony Środowiska CEB – Bank Rozwoju Rady Europy EBI – Europejski Bank Inwestycyjny EFTA – Europejskie Porozumienie o Wolnym Handlu EO – Energia odnawialna EPE – Europejska polityka energetyczna GUNB – Generalny Urząd Nadzoru Budowlanego IEA – Międzynarodowa Agencja Energii IEO – Instytut Energetyki Odnawialnej IUCN – Światowa Unia Ochrony Przyrody JAE – Jednolity Akt Europejski KE – Komisja Europejska KSE – Krajowy System Energetyczny MEW – Mała energetyka wodna MTE – Mały trójpak energetyczny MEWT – Małe elektrownie wiatrowe NFOŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej nN – Sieci niskich napięć OZE – Odnawialne źródła energii PE – Parlament Europejski PEN – Prawo Energetyczne PGE – Polska Grupa Energetyczna PJ – Peta jule PJB – Państwowe Jednostki Budżetowe POB – Podmiot odpowiedzialny za bilansowanie handlowe PV – Fotowoltaika, ogniwa fotowoltaiczne RE – Rada Europy SN – Sieci średnich napięć UE – Unia Europejska UNEP – Program Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych UPZP – Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym URE – Urząd Regulacji Energetyki WFOŚiGW– Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WN – Sieci wysokich napięć 7 Wstęp Polityka energetyczna Unii Europejskiej jest długookresowym działaniem wkomponowanym w strategię zrównoważonego rozwoju, co znajduje wyraz w silnym jej umocowaniu traktatowym. Kompetencje Wspólnoty w obszarze energetyki, również energii odnawialnej, zostały określone w art. 192 (środowisko), art. 194 (energia), a także pośrednio w art. 26 (rynek wewnętrzny), w art. 114 (zbliżenie ustawodawstw) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Zainteresowanie energetyką odnawialną wynika z faktu, iż energetyka odpowiada za 80% łącznej ilości emisji gazów cieplarnianych w UE i jest główną przyczyną zmian klimatycznych i zanieczyszczenia powietrza. Ponadto, energetyka oparta na konwencjonalnych, nieodnawialnych źródłach uzależnia UE od importu surowców energetycznych, zwłaszcza ropy naftowej i gazu. Należy zauważyć, iż ponad połowa zużycia energii brutto w 2010 r. w UE pochodziła z importu (54,1%). W komunikacie Komisji Wspólnot Europejskich do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego „Europejska polityka energetyczna” z 2007 roku czytamy: „przy obecnej polityce energetycznej w dziedzinie energii i transportu do 2030 r. emisje w UE wzrosną o ok. 5%, a na całym świecie o 55%”1. Te fakty uzasadniały tak duży nacisk na unijną politykę energetyczną. 6 czerwca 2012 roku KE opublikowała komunikat o nazwie „Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii”2, który zwraca uwagę na rolę odnawialnej energii w polityce energetycznej UE. Oceniono w nim rozwój OZE. Z tej oceny wynika, iż przebiegał w szybszym tempie, niż wcześniej przewidywano wskutek postępu technicznego i korzyści skali. Pozytywnie oceniono politykę UE w zakresie energii odnawialnej, w tym także państwa członkowskie, które w coraz większym stopniu reformują swoje programy wsparcia dla energii odnawialnej, tak aby zapewnić ich opłacalność i integrację rynkową. Polityka ta ma na celu: Komunikat Komisji Wspólnot Europejskich do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego, Europejska polityka energetyczna, Bruksela KOM (2007), 1 wersja ostateczna, s. 3. 1 Komisja Europejska, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii, Bruksela, dnia 06.06.2012 r. KOM(2012) 271. 2 9 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie a)zapewnienie funkcjonowania rynku energii; b)zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii w Unii; c)wspieranie efektywności energetycznej i oszczędności energii, jak również rozwoju nowych i odnawialnych form energii; d)wspieranie wzajemnych połączeń między sieciami energii. W przywołanym wyżej komunikacie czytamy, iż szybki rozwój sektora energii odnawialnej do 2030 r. mógłby doprowadzić do utworzenia w UE ponad 3 mln miejsc pracy, utrzymania pozycji Europy jako lidera w dziedzinie energii odnawialnej i zwiększenia konkurencyjności UE w skali globalnej. Aby osiągnąć cel 20% udziału OZE w bilansie energetycznym UE do 2020, wyznaczono obowiązkowe cele krajowe. Państwa członkowskie zaś, mogą stosować systemy wsparcia i środki współpracy, dzięki temu europejski sektor energii odnawialnej rozwinął się znacznie szybciej niż przewidywano w momencie sporządzania dyrektywy. Silny wzrost na rynkach energii odnawialnej świadczy o tym, że następuje obecnie proces „dojrzewania” technologii. Rolę OZE w bilansie energetycznym UE podkreślił komisarz ds. energii Günther Oettinger, mówiąc: „Powinniśmy nadal dążyć do rozwoju energii odnawialnej i promować innowacyjne rozwiązania. Należy to zrobić w sposób ekonomicznie opłacalny. Oznacza to wytwarzanie energii wiatrowej i słonecznej tam, gdzie ma to sens z gospodarczego punktu widzenia oraz obrót tą energią w Europie, tak jak czynimy to z innymi produktami i usługami”3. Do 2020 roku przed krajami UE wyodrębnić można cztery główne obszary, w których należy zintensyfikować wysiłki dla osiągnięcia celów UE w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, przy jednoczesnym zachowaniu racjonalności pod względem kosztów. Są to: a)rynek energii: zwraca się uwagę na konieczność utworzenia wewnętrznego rynku energii oraz potrzebę stworzenia zachęt dla inwestycji w wytwarzanie energii na tym rynku w celu umożliwienia płynnej integracji odnawialnych źródeł energii na rynku; b)ulepszenie systemów wsparcia: Komisja opowiada się za systemami zachęcającymi do zmniejszania kosztów. Wzywa także państwa członkowskie do większej spójności systemów wsparcia OZE; c)mechanizmy współpracy i wymiany handlowej: Komisja zachęca do większego wykorzystania mechanizmów współpracy w obszarze OZE w zakresie obroty energią z OZE; d)współpraca w dziedzinie energii w regionie Morza Śródziemnego: Komisja proponuje poprawę ram prawnych współdziałania, co uła http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-571_pl.htm. 3 10 Wstęp twiłoby realizację dużych inwestycji w regionie i umożliwiłoby Europie import energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. W dyrektywie 2009/28/WE4 w zakresie OZE zobowiązano kraje członkowskie m.in. do osiągnięcia obowiązkowych krajowych celów w odniesieniu do całkowitego udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto i w odniesieniu do udziału energii ze źródeł odnawialnych w transporcie. Dla Polski cel ten ustalono na poziomie 15% w końcowym zużyciu w 2020 roku energii pochodzącej z OZE, wobec 7,2% w momencie ustalania dyrektywy (2009). Osiągnięcie tego celu wymaga szeregu działań jak choćby: nowelizacji prawa energetycznego, uchwalenia ustawy o odnawialnych źródłach energii (projekt ustawy znajduje się w Parlamencie od jesieni 2012 roku). To uzasadnia wybór tematu opracowania, którego celem jest przedstawienie głównych zagadnień związanych z OZE w Polsce. Niniejsza praca składa się z ośmiu rozdziałów. W pierwszym poruszono zagadnienie polityki UE w zakresie energetyki i odnawialnych źródeł energii od momentu pojawienia się koncepcji zrównoważonego rozwoju i kształtowania się świadomości ekologicznej we Wspólnocie po dokumenty definiujące cele i strategiczne działania w tym zakresie. Rozdział drugi poświęcony jest omówieniu najważniejszych dokumentów UE związanych z rozwojem OZE we Wspólnocie. Poruszono w nim zagadnienie genezy tej polityki oraz regulacje konstytuujące politkę w zakresie odnawialnych źródeł energii. Kolejny ������������������������������������������������������ fragment pracy dotyczy charakterystyki podstawowych źródeł energii odnawialnej takich jak: energia wiatrowa, wodna, słoneczna, geotermalna, energia z biomasy i biogazu. Wszystkie te źródła energii omówiono wg schematu istota-potencjał-perspektywy rozwoju. Rozważania wzbogacono prezentacją przykładowych instalacji z województwa łódzkiego. Czwarty rozdział pracy zwiera dane statystyczne pokazujące tempo rozwoju, strukturę sektora, pozycję poszczególnych państw w produkcji energii z OZE. Rozdział piąty dotyczy procedur formalno-prawnych związanych z energetyką odnawialną. Omówiono w nim prawne aspekty inwestycji w OZE wynikające z prawa energetycznego, prawa budowlanego, przepisów dotyczących planowania i zagospodarowania przestrzennego, prawo ochrony środowiska i rozporządzeń szczegółowych w sprawie warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego. W rozdziale szóstym omówiono procedury przyłączenia instalacji OZE do sieci dystrybucyjnej. W tym poruszono takie problemy jak: ekspertyzy wpływu instala Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. 4 11 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie cji na krajowy system energetyczny, techniczne warunki przyłącza, umowy z zakładami energetycznymi, kwestie świadectw i zielonych certyfikatów. Rozdział kończy się opisem tendencji w rozwoju energetyki, głównie chodzi o energetykę rozproszoną. Kolejny fragment pracy dotyczy metod oceny przedsięwzięć inwestycyjnych w OZE, mechanizmów wsparcia OZE w Polsce, dofinansowania inwestycji w OZE przez różne instytucje (NFOSiGW, WFOSiGW). Ostatni fragment pracy poświęcony jest mikroinstalacjom jako kluczowemu kierunkowi rozwoju energetycznych technologii prosumenckich. Poruszono w nim takie kwestie jak: potencjał energetyki prosumenckiej w Polsce, stosunek Polaków do mikroinstalcji w świetle badań, korzyści i determinanty rozwoju energetyki prosumenckiej w Polsce. W związku z przedłużającymi się pracami na ustawą o OZE w pracy przedstawiono stan prawny na lipiec 2013 roku, a tam gdzie to było możliwe wskazano rozwiązania projektowe. 12 ROZDZIAŁ I Polityka energetyczna Unii Europejskiej (S.M. Szukalski) 1.1. Kształtowanie świadomości ekologicznej w świecie – koncepcja zrównoważonego rozwoju Problematykę odnawialnych źródeł energii należy rozpatrywać w szerszym kontekście zrównoważonego rozwoju, którego podstawy zostały sformułowane na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Jego sens sprowadza się do założenia, iż można pogodzić rozwój gospodarczy z zachowaniem zasobów środowiska naturalnego oraz redukcji zanieczyszczeń w środowisku. Budowaniu koncepcji początek dała dyskusja na XXIII Sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w 1967 roku, w której zwrócono uwagę na niedostateczną integrację niezmiernie rozwiniętej techniki z wymogami ochrony środowiska, wyniszczanie ziem uprawnych, bezplanową urbanizację, eksplozję demograficzną. Rok później Sekretarz Generalny ONZ opublikował dokument pt. „Człowiek i jego środowisko”, który zawierał dane o kluczowych zagrożeniach w wymiarze globalnym dla środowiska naturalnego, a których bez porozumień międzynarodowych nie da się rozwiązać. Wskazał również na podstawowe problemy, jakimi miała się zająć konferencja ONZ poświęcona środowisku, planowana na czerwiec 1972 r. w Sztokholmie. Wspomniany raport przyczynił się do upowszechnienia idei ochrony środowiska, a także wytyczył nowy kierunek aktywności państw, co pociągnęło za sobą utworzenie wyspecjalizowanych służb do spraw ochrony środowiska5. Na konferencji ONZ w Sztokholmie obszar ten uznano za integralny składnik polityki państwowej. Powołano również wyspecjalizowaną agendę ONZ zajmującą się środowiskiem z siedzibą Rady Zarządzającej w Genewie i Sekretariatem Rady w stolicy Kenii – Nairobi (UNEP – United Nations Environment Programme)6. W czasie przygotowań do tej konferencji zebrano wiele materiałów dotyczących problemu, wykorzystywanych w późniejszych pracach. 5 M.M. Kenig-Witkowska, Międzynarodowe prawo środowiska, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011. Oficjalna strona UNEP: http://www.unep.org/. 6 13 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Istotnym krokiem na drodze formowania koncepcji zrównoważonego rozwoju był raport Brundtland7 (od nazwiska przewodniczącej grupy roboczej – Gro Haarlem Brundtland, Premiera Rządu Norwegii) z 1987 roku, w którym po raz pierwszy podano definicję pojęcia. Określono go jako „rozwój, który zakłada zaspokojenie potrzeb teraźniejszości, bez uszczerbku dla możliwości przyszłych pokoleń”8. Przełomowym wydarzeniem w dziedzinie kształtowania świadomości i konieczności ochrony środowiska, ze względu na liczbę krajów uczestniczących (174), liczbę uczestników (2,4 tys. oraz 17 tys. osób na równoległym Forum), a także przyjęte wówczas dokumenty, była II Konferencja ONZ w 1992 r. pt. „Środowisko i Rozwój” w Rio de Janeiro. Jeżeli chodzi o opracowane tam materiały, to wymienić należy przede wszystkim dokument Agenda 219. Zawierał on globalny program działań, zmierzających do realizowania koncepcji zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z postanowieniami Agendy 21 proces realizacji strategii zrównoważonego rozwoju powinien odbywać się przy uczestnictwie społeczności lokalnych, regionalnych oraz krajowych. Wówczas przyjęto także „Deklarację z Rio”, gdzie zapisano 27 zasad przyszłych praw i obowiązków i inne takie jak: Konwencja o różnorodności biologicznej, Ramowa konwencja w sprawie lasów. Kolejny światowy szczyt w sprawie zrównoważonego rozwoju miał miejsce w Johannesburgu w dniach 26.08. – 04.09. 2002 roku10. Podsumowano wówczas globalne zmiany, jakie zaszły od 1992 roku w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, zaproponowano działania mające służyć poprawie warunków życia ludzi oraz ochronie zasobów naturalnych. Dyskutowano także o problemach równomiernego podziału korzyści z globalizacji, o redukcji ubóstwa w świecie, o ograniczeniu nadmiernej konsumpcji oraz promocji zrównoważonych wzorców produkcji i konsumpcji. Zidentyfikowano pięć kluczowych obszarów, w których szczyt w Johannesburgu miał być szczególnie skuteczny: zaopatrzenie w wodę, energia, zdrowie, rolnictwo i bioróżnorodność. W przyjętej deklaracji potwierdzono 7 United Nations Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future, Transmitted to the General Assembly as an Annex to document A/42/427 – Development and International Co-operation: Environment. United Nations 1987. Raport Komisji Światowej na temat Środowiska i Rozwoju z 11 grudnia 1987, A/RES/42/187 na stronie: http://www.un.org/documents/ga/res/42/ares42-187.htm (pobrano: 18.12.2012). 8 9 Szerzej na ten temat patrz: S. Kozłowski, Ekorozwój, Wyzwanie XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, T. Borys (red.), Zarządzanie zrównoważonym rozwojem, Agenda 21 w Polsce – 10 lat po Rio, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 2003. Polska wersja ukazała się w 1993 roku w opracowaniu: Dokumenty końcowe Konferencji Narodów Zjednoczonych Środowisko i Rozwój, na stronie: http://bs.sejm.gov.pl/F?func=find-b&request=000004496&find_code=SYS&local_base=BIS01. Więcej informacji na stronie: http://www.unic.un.org.pl/johannesburg/. 10 14 ROZDZIAŁ I. Polityka energetyczna Unii Europejskiej także pełne zobowiązanie do przestrzegania zasad z Rio, a także wszystkich późniejszych ustaleń zawartych na konferencjach Narodów Zjednoczonych i w porozumieniach międzynarodowych. Pojęcie zrównoważonego rozwoju po raz pierwszy zostało sformułowane podczas II Sesji Zarządzającej Programu Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych (UNEP) w 1975 r., natomiast na stałe zagościło ono w terminologii polityki ekologicznej po Konferencji ONZ „Środowisko i rozwój” w Rio de Janeiro. W literaturze funkcjonuje wiele określeń takich jak: ekorozwój, rozwój trwały i samopodtrzymujący, które są traktowane czasem jako synonimy zrównoważonego rozwoju. Problematyka stała się dziedziną dociekań naukowych i rozważań teoretycznych. Spośród najbardziej ciekawych ujęć należy wymienić ujęcie zrównoważonego rozwoju sformułowane przez amerykańskiego ekonomistę środowiska, H. E Daly’ego11, który zdefiniował omawiane pojęcie poprzez pryzmat zasad użytkowania środowiska i zasobów naturalnych w trwały, zrównoważony sposób. I tak: a)w odniesieniu do fizycznych rozmiarów nakładów w gospodarce należy świadomie ograniczać skalę użytkowania każdego zasobu, zaś postęp technologiczny przekształcać z obecnego modelu maksymalizującego przepływ fizyczny w model maksymalizujący efektywność rozumianą jako stosunek efektów ekonomicznych osiąganych przy danym przepływie; b)w odniesieniu do zasobów odnawialnych należy tak je eksploatować, by czerpać z nich maksymalny trwały przychód, jednocześnie dbając o to, by nie zostały one wyczerpane. Tutaj zasoby służące jako nakłady – np. rośliny, zwierzęta, stopa ich eksploatacji nie może przekraczać stopy naturalnej regeneracji, zaś w odniesieniu do zasobów służących jako „odbiorniki” odpadów, takich np. jak atmosfera ziemska, gleba, wody powierzchniowe, nie powinna przekraczać odnawialnej zdolności asymilacyjnej; c)w odniesieniu do zasobów nieodnawialnych sugeruje, by dokonywano eksploatacji nieodnawialnych składników w tempie odpowiadającym tempu dostarczania gospodarce odnawialnych substytutów. Program Środowiska Narodów Zjednoczonych (UNEP) oraz Światowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) zaprezentowały definicję w brzmieniu następującym: zrównoważony rozwój polega „na maksymalizacji korzyści netto z rozwoju ekonomicznego, chroniąc jednocześnie oraz zapewniając odtwarzanie się użyteczności i jakości zasobów naturalnych w długim Cyt za: M. Carley, Ph. Spapens, Dzielenie się światem. Zrównoważony sposób życia i globalnie sprawiedliwy dostęp do zasobów naturalnych w XXI wieku, tłum. Jerzy Bałdyga, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 2000, s. 57. 11 15 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie okresie. Rozwój gospodarczy musi oznaczać nie tylko wzrost dochodów per capita, ale poprawę także innych elementów dobrobytu społecznego. Musi obejmować również niezbędne zmiany strukturalne w gospodarce i całym społeczeństwie”12. W obowiązującej w Polsce od 2001 r. ustawie: Prawo ochrony środowiska przez zrównoważony rozwój „rozumie się taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno obecnego, jak i przyszłych pokoleń”13. 1.2. Inicjatywy i działania Unii Europejskiej dla ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju Stanowisko ONZ i konferencja w Rio de Janeiro dały impuls do tego, iż problematyka zrównoważonego rozwoju wzbudziła zainteresowanie na szczycie szefów państw i rządów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) w Paryżu w 1972 roku. Zalecono wówczas Komisji Europejskiej przygotowanie programu działań na rzecz ochrony środowiska. Od tego momentu datuje się tworzenie wieloletnich programów w tej dziedzinie, które są podstawą europejskiej polityki. Oficjalnie nie są one wiążące dla państw członkowskich, ale stanowią zalecenia, co do kierunków rozwoju polityki ochrony środowiska. Dają podstawę do dyskusji nad regulacjami obowiązującymi w tej kwestii w krajach unijnych. Dotychczas sformułowano sześć wieloletnich programów działania, w których zdefiniowano priorytety dotyczące ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Pierwszy Program Działań obejmował lata 1973–197514 i zdefiniowano w nim najważniejsze priorytety dotyczące ochrony środowiska w krajach członkowskich EWG. Kolejne programy obejmowały lata 1976–1981 oraz 1982–1986. Rozszerzono i skonkretyzowano w nich wcześniejsze regulacje prawne. Ich cechą charakterystyczną była dominująca rola nakazów i zakazów. Pomimo, iż była w nich obecna zasada zapobiegania negatyw S. Kozłowski, Regionalne strategie rozwoju zrównoważonego, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 2004, s. 34. 12 Ustawa prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 r. dział II art. 3. Dziennik Ustaw z 2001 r. Nr 62 poz. 627 z późniejszymi zmianami. 13 http://www.ekoportal.gov.pl/opencms/opencms/ekoportal/prawo_dokumenty_strategiczne/PolitykaOchronySrodowiskaUE/GenezaPolitykiOchronySrodUE.html, 12.12.2012. 14 16 ROZDZIAŁ I. Polityka energetyczna Unii Europejskiej nym skutkom korzystania ze środowiska, to działania EWG koncentrowały się głównie na likwidacji skutków zanieczyszczeń. W latach 1987–1992 obowiązywał Czwarty Program Działań. Był przełomowy dla unijnej polityki ochrony środowiska, a w ślad za tym także w Jednolitym Akcie Europejskim15 (JAE) w części trzeciej Traktatu EWG dodano rozdział „Środowisko naturalne”, w którym zawarto cele (zachowanie, ochrona oraz poprawa jakości środowiska naturalnego, wniesienie wkładu w ochronę zdrowia ludzkiego, zapewnienie rozważnego oraz racjonalnego wykorzystywania zasobów naturalnych), regulacje dotyczące ostrożności, prewencji, naprawy szkód wyrządzonych środowisku naturalnemu w pierwszej kolejności u źródła, odpowiedzialności sprawcy za degradację środowiska, subsydiarności a także integracji z innymi politykami. „Działania Wspólnoty związane ze środowiskiem naturalnym opierają się na zasadach konieczności stosowania działań zapobiegawczych, naprawiania szkód dla środowiska przede wszystkim u ich źródła i pokrywania kosztów tej naprawy przez ich sprawcę. Wymogi ochrony środowiska są elementem pozostałych polityk Wspólnoty”16. JAE stworzył podstawę prawną w kwestii działań podejmowanych na rzecz środowiska. Uzależnienie ciągłości rozwoju gospodarczego od dbałości o stan środowiska naturalnego zostało podkreślone w Traktacie Amsterdamskim (art. 174 w miejsce art. 130r), stanowiącym, iż wymogi ochrony środowiska naturalnego muszą być uwzględniane przy określaniu i realizacji wszystkich polityk Wspólnoty. Piąty Program Działania na lata 1993–1997, przedłużony do roku 2000 – „Ku zrównoważeniu” (Towards Sustainability) zakładał osiągnięcie zrównoważonego rozwoju jako główny cel Unii Europejskiej. Podkreślono w nim konieczność zastosowania szerokiego wachlarza instrumentów legislacyjnych, służących do ustanowienia odpowiednich standardów prawa; standardów ekonomicznych mających na celu promowanie produkcji, produktów i procesów przyjaznych środowisku; podejścia horyzontalnego w kwestii informacji, edukacji, badań, mierników pomocy materialnej. Program ten skoncentrował się na kluczowych sektorach: przemysł, energetyka, transport, rolnictwo oraz turystyka. Do Programu wpisano także Jednolity Akt Europejski to nowelizacja Traktatu Rzymskiego, uchwalona podczas konferencji międzyrządowej w Luksemburgu i w Brukseli (9 września 1985 – 27 stycznia 1986) o zmianie i uzupełnieniu trzech Traktatów założycielskich: EWWIS (1951), EWG (1957) i Euratomu (1957). Układ wszedł w życie 1 lipca 1987 roku. Dokument podpisało 12 państw: Francja, Niemcy, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Irlandia, Wielka Brytania, Grecja, Hiszpania i Portugalia. Sygnatariusze zobowiązali się w akcie do utworzenia jednolitego rynku europejskiego do końca 1992 roku. JAE można uznać za początek usuwania barier na drodze do ściślejszej kooperacji, a zarazem bardzo ważny etap w historii Wspólnot, który doprowadził w konsekwencji do głębszej integracji politycznej w latach dziewięćdziesiątych (Traktat z Maastricht i Traktat Amsterdamski). 15 Jednolity Akt Europejski, Art.130 r. 16 17 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie takie zagadnienia jak: zmiany klimatu, zakwaszenie powietrza i jego jakość, środowisko, miasta, strefy przybrzeżne, gospodarka odpadami, zarządzanie zasobami wody pitnej, ochrona przyrody i jej bioróżnorodności17. Szósty Program Działań na Rzecz Środowiska zatytułowany był: „Środowisko 2010: Nasza przyszłość zależy od naszego wyboru” (Environment 2010: Our Future, Our Choice) obejmował lata 2001–2010. Program miał się stać komponentem przyszłej, całościowej strategii Unii Europejskiej na rzecz trwałego rozwoju. Zdefiniowano w nim priorytety, wśród których wymienić należy: przeciwdziałanie zmianom klimatycznym, tzw. „efektowi cieplarnianemu”, ochronę przyrody i jej bioróżnorodności (zwiększenie obszarów chronionych), troskę o wpływ środowiska na zdrowie (surowsze normy), rozsądne wykorzystywanie zasobów naturalnych oraz rozsądna gospodarka odpadami (recykling). Dla zapewnienia realizacji celów zaproponowano pięć podstawowych metod działania: a)wdrożenie istniejącego prawa środowiskowego, b)uwzględnianie potrzeb ochrony środowiska we wszystkich obszarach wspólnotowej polityki, c)ścisłą współpracę z biznesem i konsumentami w celu znalezienia optymalnych rozwiązań, d) zapewnienie lepszego i łatwiejszego dostępu do informacji na temat środowiska obywatelom Unii, e)rozwinięcie bardziej świadomego, z punktu widzenia dbałości o środowisko, podejścia do problemu wykorzystania gruntów. Kierunek, w jakim miała zmierzać Unia Europejska w początkach XXI wieku został wyznaczony w Strategii Lizbońskiej z 2000 roku. Zgodnie z nią Unia Europejska miała stać się do 2010 r. najbardziej konkurencyjną i opartą na wiedzy gospodarką na świecie. Dziś wiemy, że tego celu nie osiągnięto, jednakże warto dodać, iż w 2001 r. do Strategii dołączono rozdział dotyczący ochrony środowiska (Strategia Zrównoważonego Rozwoju UE). Do innych istotnych elementów kształtujących politykę ochrony środowiska w UE należy także zaliczyć porozumienia międzynarodowe, zawarte przez Wspólnotę, głównie Protokół z Kioto (1997 r.)18 – dotyczący ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Sygnatariusze protokołu zobowiązali się w art.1 m.in. do: ilościowo określonego ograniczenia i redukcji emisji (w załączniku B dla Polski wskaźnik wynosi 94 % w stosunku do roku bazowego 1990 r. art. 3) w celu wspierania zrównoważonego rozwoju, rozwijania kierunków polityki i środków właściwych dla warunków krajowych, takich jak: poprawa efektywności energetycznej (...) badania, wspiera http://www.ekoportal.gov.pl.......op.cit. (12.12.2012). 17 Protokół z Kioto do Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzony w Kioto dnia 11 grudnia 1997 r. w Dz.U. z 2005, Nr 203, poz. 1684 18 18 ROZDZIAŁ I. Polityka energetyczna Unii Europejskiej nie, rozwój oraz zwiększenia wykorzystania nowych odnawialnych źródeł energii, technologii (...) oraz zawansowanych i innowacyjnych technologii przyjaznych dla środowiska19. 1.3. Europejska polityka energetyczna Europejska polityka energetyczna (EPE) jest działaniem długookresowym, wkomponowanym w strategię zrównoważonego rozwoju, co znajduje wyraz w silnym jej umocowaniu traktatowym, wynika również z faktu, iż energetyka odpowiada za 80% łącznej ilości emisji gazów cieplarnianych w UE i jest główną przyczyną zmian klimatycznych i zanieczyszczenia powietrza. W komunikacie Komisji Wspólnot Europejskich, ��������������������������� do ������������� Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego „Europejska polityka energetyczna” z 2007 roku czytamy: „przy obecnej polityce energetycznej w dziedzinie energii i transportu do 2030 r. emisje w UE wzrosną o ok. 5%, a na całym świecie o 55%20. Według scenariusza przewidującego brak istotnych zmian w obszarze energetyki, zapotrzebowanie na energię elektryczną w UE wzrastać będzie o 1,5% rocznie. Nawet przy zastosowaniu skutecznej polityki w dziedzinie efektywności energetycznej w ciągu najbliższych 25 lat sam sektor wytwarzania energii elektrycznej będzie wymagać inwestycji rzędu 900 mld euro. „Dominujący dotychczas w krajach najbardziej rozwiniętych model rozwoju i konsumpcji energii, oparty na ekstensywnym wykorzystaniu surowców nieodnawialnych – paliw stałych, ropy naftowej i gazu ziemnego jest (...) nie do utrzymania, a niechęć do podejmowania zmian polityki energetycznej i gospodarczej doprowadzić może do załamania trwałego rozwoju i katastrofy ekologicznej”21. Te fakty uzasadniały tak duży nacisk na unijną politykę energetyczną. Budowa jej zrębów sięga 1988 roku, kiedy to opublikowano dokument roboczy na temat wewnętrznego rynku energetycznego, co stało się fundamentem urynkowienia europejskiego w obszarze energetyki22. Wskazano w nim na to, iż w procesie integracji rynku energetycznego, opartego na stosowaniu ogólnych zasad prawa Wspólnoty, większą rolę powinna odgrywać kon Tamże, art.1. 19 Komunikat Komisji Wspólnot Europejskich do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego, Europejska polityka energetyczna, Bruksela KOM (2007) 1 wersja ostateczna, s. 3. 20 21 J. Kotyński, Energetyczna przyszłość Europy, [w:] Europa w perspektywie roku 2050, wyd. Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, Warszawa 2007, s. 138. J. Malko, Energetyczna strategia Unii Europejskiej. Czyżby nowe podejście do starych problemów? „Wokół energetyki” – czerwiec 2006. 22 19 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie kurencja, zaś powstanie konkurencyjnego energetycznego rynku zapewni bezpieczeństwo energetyczne Wspólnoty. Niezwykle ważną wartością tego dokumentu było zidentyfikowanie obszarów problemów, które stoją na przeszkodzie do utworzenia wspólnotowego rynku. Mowa tutaj o takich problemach jak: zróżnicowanie fiskalne, brak harmonizacji technicznych w dziedzinach dotyczących autoryzacji elektrowni, brak jednolitej infrastruktury oraz ochrony środowiska, istnienie naturalnych monopoli. Przezwyciężenie tych problemów stało się priorytetem w polityce energetycznej Unii23. Europejska polityka energetyczna ma trzy założenia: przeciwdziałanie zmianom klimatycznym, ograniczanie podatności Unii na wpływ czynników zewnętrznych wynikającej z zależności od importu oraz wspieranie zatrudnienia i wzrostu gospodarczego, co zapewni odbiorcom bezpieczeństwo zaopatrzenia w energię po przystępnych cenach24. Podstawowym celem zrównoważonej polityki energetycznej jest ograniczenie skutków negatywnego oddziaływania energetyki na atmosferę przez wspieranie polityki i przedsięwzięć prowadzących do wykorzystania bezpiecznej dla środowiska i opłacalnej dla gospodarki energii z niekonwencjonalnych odnawialnych źródeł, a także mniej szkodliwej i bardziej wydajnej produkcji energii, jej przesyłania, dystrybucji i wykorzystania, oraz do utrzymania równowagi pomiędzy: bezpieczeństwem energetycznym, zaspokojeniem potrzeb społecznych, konkurencyjnością gospodarki, ochroną środowiska. W cytowanym już Komunikacie Komisji do Rady Europejskiej z 2007 roku dot. EPE czytamy, iż „czasy dostępu do taniej energii już się skończyły. Zmiany klimatu, rosnąca zależność od importu surowców energetycznych i wzrost cen energii to wyzwania, przed którymi stają wszystkie państwa członkowskie Unii. Co więcej, stale wzrasta wzajemna zależność energetyczna pomiędzy państwami członkowskimi UE w dziedzinie energii (podobnie jak i w innych obszarach), skutkiem czego awaria zasilania w jednym państwie natychmiast wpływa na inne kraje”25. Już rok wcześniej w dokumencie „Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii”26 z 2006 roku zaproponowano, aby u podstaw europejskiej polityki energetyczne były trzy cele: Tamże. 23 Komisja Wspólnot Europejskich, K����������������������������������������������������������� omunikat Komisji do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego, Europejska polityka energetyczna, op. cit. s. 5. 24 Tamże, s 3. 25 Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii, KOM (2006) 105 wersja ostateczna, 08.03.2006; Dokument roboczy służb Komisji, Streszczenie sprawozdania z analizy debaty na temat zielonej księgi Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii, SEC(2006) 1500. 26 20 ROZDZIAŁ I. Polityka energetyczna Unii Europejskiej – by w negocjacjach międzynarodowych dążyć do obniżenia w perspektywie 2020 r. emisji gazów cieplarnianych w krajach rozwiniętych o 30% w stosunku do poziomu z 1990 r.; – by do 2050 r. globalne emisje gazów cieplarnianych zostały zredukowane o 50% w stosunku do poziomu z 1990 r., co oznacza, że kraje uprzemysłowione muszą do 2050 r. zredukować emisje o 60–80%; – by kraje UE do 2020 r. zobowiązały się do osiągnięcia niezależnie od sytuacji, co najmniej 20% redukcji emisji gazów cieplarnianych w stosunku do poziomu z 1990 r.27 Osiągnięcie tych celów będzie wymagało „przekształcenia Europy w gospodarkę o wysokiej efektywności energetycznej i niskich emisjach CO2, co da początek nowej rewolucji przemysłowej”28. Cele te można osiągnąć, intensyfikując wykorzystanie odnawialnych źródeł energii29, które nie emitują gazów cieplarnianych lub emitują niewielkie ich ilości. Zwiększenie udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu dostępnych paliw będzie powodować znaczne zmniejszanie emisji gazów cieplarnianych w UE. Obok środków, które mają przyczynić się do osiągnięcia celów polityki energetycznej kształtujących wewnętrzny rynek energii i bezpieczeństwo, zwrócono jednoznacznie uwagę na długofalowe cele w dziedzinie energii odnawialnej. Ze względu na przedmiot zainteresowania tym problemem w książce warto przytoczyć najważniejsze z nich: Komisja proponuje w przedstawionej przez siebie mapie drogowej na rzecz energii odnawialnej30 wiążący cel polegający na zwiększeniu udziału energii odnawialnej w łącznym bilansie energetycznym UE z obecnego poziomu poniżej 7% do 20% w 2020 r. Cele na okres po 2020 r. zostaną poddane ocenie w świetle postępu technologicznego31. Komisja szacuje, że cel polegający na osiągnięciu poziomu 20% umożliwi zmniejszenie emisji CO2 o 600 do 900 mln ton rocznie, co oznacza od 150 do 200 mld euro oszczędności, jeśli cena jednej tony CO2 wynosi 25 euro za tonę32. W raportach poświęconych przy Europejska polityka energetyczna, op. cit., s. 5. 27 Tamże, s. 6. 28 Energia odnawialna – energia wiatrowa, słoneczna, energia wodna, energia pływów i prądów morskich, energia geotermiczna i energia pozyskiwana z biomasy – jest istotną alternatywą dla paliw kopalnych. Wykorzystanie tych źródeł energii pozwala nie tylko ograniczyć emisje gazów cieplarnianych pochodzących z produkcji i zużycia energii, lecz także zmniejszyć zależność Unii Europejskiej od importu paliw kopalnych, a zwłaszcza gazu i ropy. 29 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady: Mapa drogowa na rzecz energii odnawialnej: Energie odnawialne w XXI wieku: budowa bardziej zrównoważonej przyszłości, KOM (2006) 848 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym. 30 Europejska polityka energetyczna, op. cit., s. 15. 31 Komunikat Komisji z dnia 10 stycznia 2007 r.: Mapa drogowa na rzecz energii odnawialnej, op. cit. 32 21 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie szłości Europy zwraca się uwagę na konieczność rozwoju odnawialnych źródeł energii, zaniechania antyekologicznych subsydiów, przechodzenia z niskowydajnych do wysokowydajnych paliw kopalnianych33. 1.4. Zielone i białe księgi w kształtowaniu polityki UE w obszarze źródeł energii Kompetencje UE w obszarze energetyki, również energii odnawialnej, zostały już określone w art. 192 (środowisko), art. 194 (energia), a także pośrednio w art. 26 (rynek wewnętrzny), w art. 114 (zbliżenie ustawodawstw) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej34. W artykule 194 czytamy, iż w „ramach ustanawiania lub funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz z uwzględnieniem potrzeby zachowania i poprawy stanu środowiska, polityka Unii w dziedzinie energetyki ma na celu, w duchu solidarności między Państwami Członkowskimi: a)zapewnienie funkcjonowania rynku energii, b)zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii w Unii, c)wspieranie efektywności energetycznej i oszczędności energii, jak również rozwoju nowych i odnawialnych form energii, d)wspieranie wzajemnych połączeń między sieciami energii”35. W tym kontekście szczególne znaczenie przypisano energii elektrycznej – jej wydajnego wytwarzania i użytkowania. Kolejnymi dokumentami w zakresie europejskiej energetyki były: Europejska karta energetyczna (grudzień 1991 r.) oraz Traktat karty europejskiej (grudzień 1994 r.), które rozwijały idee zapisane w Traktacie. Z tych dokumentów wynikają szczegółowe zadania dla polityki energetycznej, które można sformułować następująco: – konieczność ożywienia współpracy sektorów energetyki poszczególnych krajów oraz liberalizację handlu energią i inwestycje w sektor, – konieczność wyeliminowania barier technicznych, administracyjnych w obrocie surowcami, produktami energetycznymi, technologiami i usługami energetycznymi, – niezbędność przeciwdziałania praktykom monopolistycznym w sektorze energetycznym i ożywienie konkurencji, A. Kassenberg, Zagrożenia ekologiczne dla Europy, s. 130 i nast. oraz S.M. Szukalski, Gospodarka Europy w perspektywie 2050 roku, s. 196 i nast. [w:] Europa w perspektywie roku 2050, wyd. Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, Warszawa 2007, s.130. 33 Wersja skonsolidowana traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej C 83/49 z 30.03.2010. 34 Tamże. 35 22 ROZDZIAŁ I. Polityka energetyczna Unii Europejskiej – działania w kierunku wzrostu efektywności produkcji, przetwarzania, składowania, transportu, dystrybucji i użytkowania energii, – ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko. Polityka energetyczna, zmiany legislacyjne, międzynarodowe traktaty, zachęty inwestycyjne, a także metody opodatkowania mają doprowadzić do osiągnięcia założonych celów. Udział w wytwarzanej energii odnawialnych źródeł energii systematycznie rośnie dzięki wzrostowi technologicznych możliwości zwiększających konkurencyjność technologii, która zbliżona jest do technologii opartych na surowcach kopalnych, a także polityce wsparcia z programów unijnych w ramach realizacji polityki energetycznej Unii Europejskiej. Rozwój technologii energetycznych dla Europy po 2030 roku wskazuje m.in. na konieczność rozwoju odnawialnych źródeł energii (OZE) przy założeniu, że pokryją one 25% potrzeb energetycznych Europy, ogniwa fotowoltaiczne pokryją 5% zapotrzebowania na energię elektryczną, praktyczne zastosowania technologii mareenergetycznych wykorzystujących morze, szerokie zastosowanie biomasy dla systemów ciepłownictwa36. Restrukturyzacja sektora energetyki w UE dokonuje się od ponad dwudziestu lat, jej celem jest poszukiwanie równowagi pomiędzy mechanizmami rynkowymi i regulacją. Służą temu dyrektywy, rozporządzenia, decyzje37 unijne. Dla formułowania założeń strategicznych UE dokumentami są tzw. białe księgi. Proponuje się w nich działania w określonej dziedzinie i strategie rozwiązywania problemów. Do ich opracowania przygotowuje się zielone księgi, które zawierają obejmujące specjalistyczne opracowania przez Komisję i komisarzy unijnych. Zielone Księgi to dokumenty publikowane przez Komisję Europejską w celu zainspirowania debaty na dany temat na poziomie unijnym w krajach członkowskich. Mają one wpływ na rozwój prawodawstwa unijnego. Dla unijnego prawodawstwa w obszarze odnawialnej energii istotne są dwie zielone księgi z 2000 i 2006 roku oraz biała księga z 1997 roku. Do problemu wracamy w dalszej części rozdziału. J. Malko, Perspektywy technologii energetycznych dla Europy, [w:] Europa w perspektywie roku 2050, wyd. Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, Warszawa 2007, s. 159. 36 Dyrektywa jest aktem normatywnym, wydawanym przez Radę UE lub wspólnie przez Parlament Europejski i Radę UE. Zobowiązuje państwa członkowskie w zakresie rezultatów, celów i terminów ich osiągnięcia, ale pozostawia organom wewnętrznym państwa swobodę w zakresie wyboru formy i metod realizacji swych założeń. Państwo ma wprowadzać w życie jej postanowienia poprzez dowolny, właściwy temu państwu akt ustawowy, wykonawczy lub administracyjny. Rozporządzenie jest aktem UE w całości obowiązującym w każdym kraju członkowskim UE i ma moc wiążącą, nie wymaga przełożenia na akty prawne (ustawa) danego kraju. Dzielą się one na podstawowe (w oparciu o delegacje traktatowe) oraz wykonawcze (określają metody realizacji rozporządzeń podstawowych). Decyzja ma bezpośrednie (bez aktów wykonawczych) zastosowanie w krajach członkowskich w tym firm i podmiotów prawnych. 37 23 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie W odniesieniu do sektora elektroenergetycznego najważniejsze są dyrektywy jako akty normatywne zobowiązujące państwa członkowskie do odpowiednich działań. Pakiet dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie energetyki, w tym OZE tworzą: – Dyrektywa w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanych ze źródeł odnawialnych z 27 września 2001 roku (2001/77/EC)38, dyrektywa wyznaczała udział energii elektrycznej produkowanej z odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu energii elektrycznej we Wspólnocie do roku 2010 (zastąpiona później przez dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady nr 28/2009/WE), – Dyrektywa o ograniczaniu emisji z wielkich obiektów spalania (2001/80/EC), – Dyrektywa o narodowych pułapach emisji zanieczyszczeń (2001/87/ EC), – Dyrektywa o parametrach energetycznych budynków (2002/91/EC), – Dyrektywa o jednolitych zasadach wewnętrznego rynku energii elektrycznej 2003/54/EC), uchylająca dyrektywę wcześniejszą o identycznym tytule (96/92/EC), – Dyrektywa o jednolitych zasadach wewnętrznego rynku gazu ziemnego 2003/55/EC), uchylająca wersję wcześniejszą (98/23/EC), – Dyrektywa o promowaniu energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z ciepłem użytkowym (2004/8/EC), – Dyrektywa o działaniach na rzecz zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej (2005/89/EC), – Dyrektywa o efektywności końcowego wykorzystania energii (2006/32/EC), – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE, z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (szersze omówienie w dalszej części pracy). Istotne rozporządzenia i decyzje w przedmiocie polityki energetycznej, a w szczególności dotyczące OZE to: – Rozporządzenie o warunkach dostępu do sieci dla transgranicznej wymiany energii elektrycznej (1228/2003/EC), – Rozporządzenie ustalające ogólne zasady udzielania wsparcia dla transeuropejskich sieci energetycznych (807/2004/EC), Dyrektywa 2001/77WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 27 września 2001 roku. Dziennik Urzędowy UE L 283/33 z 27.10.2001 r. 38 24 ROZDZIAŁ I. Polityka energetyczna Unii Europejskiej – Decyzja Rady i Komisji 98/181/WE z dnia 23 września 1997 r. w sprawie zawarcia przez Wspólnoty Europejskie Traktatu w sprawie Karty Energetycznej i Protokołu do Karty Energetycznej, w sprawie efektywności energetycznej i związanych z nią aspektów środowiskowych, – Decyzja Rady 2001/595/WE z dnia 13 lipca w sprawie zawarcia przez Wspólnotę Europejską zmiany do postanowień Traktatu w sprawie Karty Energetycznej dotyczących handlu [Dz.U. L 209 z 2.8.2001], – Decyzja nr 1230/2003/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. przyjmująca wieloletni program działania w dziedzinie energii: „Inteligentna Energia – Europa” (2003–2006) (1230/2003/EC), – Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 406/2009/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie wysiłków podjętych przez państwa członkowskie, zmierzających do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiązań Wspólnoty dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych. Warto odnotować ponadto dwa komunikaty KE do Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: – Energia 2020 Strategia na rzecz konkurencyjnego, zrównoważonego i bezpiecznego sektora energetycznego SEK(2010) 1346 KOM(2010) 639 wersja ostateczna. – Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii, SWD(2012) 163, Bruksela, dnia 06.06.2012 r. O znaczeniu OZE świadczyć także "Mapa drogowa na rzecz energii odnawialnej podsumowanie oceny wpływu"39. 1.4.1. Zielone i białe księgi dotyczące energetyki opublikowane w latach 90-tych Mowa tutaj o dwóch ważnych dokumentach: Zielona Księga z 1996 roku40 i Biała Księga z 1997 roku41. Zielona Księga dotyczyła kwestii środowiska naturalnego, była pierwszą, w której określono główne cele politycz Komisja Wspólnot Europejskich, Mapa drogowa na rzecz energii odnawialnej podsumowanie oceny wpływu,{KOM(2006) 848 wersja ostateczna}{sek(2006) 1719}{sek(2007) 12}. Dokument roboczy służb komisji Bruksela, dnia 10.01.2007. 39 40 Komisja Europejska, Zielona Księga, Energia dla przyszłości: odnawialne źródła energii, Bruksela 1996 [Energy for the Future: Renewable Sources of Energy – Green Paper for a Community Strategy COM(96) 576]. European Commission, Energy for the Future: Renewable Sources of Energy. White Paper for a Community Strategy and Action Plan. COM(97)599 final (26/11/1997). 41 25 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie ne: bezpieczeństwo dostaw energii, zwiększenie konkurencyjności europejskich firm, wzięcie pod uwagę aspektów środowiskowych, z podkreśleniem wpływu sektora energetycznego na zmiany klimatu. Tutaj pojawiła się kwestia polityki wobec OZE oraz rola Wspólnoty Europejskiej we wspieraniu sektora badań, stymulowania współpracy pomiędzy podmiotami, wprowadzanie odpowiednich standardów i ustanowienia ram dla krajowych zachęt. Odnosiło się to w szczególności do ram podatkowych, zachęt fiskalnych oraz preferencyjnych stawek VAT na produkty przyjazne środowisku42. Dostrzeżono konieczność wspierania zachętami podatkowymi przedsiębiorstw inwestujących w tę sferę gospodarki, bowiem w przeciwnym razie byłaby mniej opłacalna z inwestycyjnego punktu widzenia. W praktyce zasięg oddziaływania wprowadzonych instrumentów był znacznie mniejszy ze względu na trudności związane z osiągnięciem porozumienia pomiędzy Komisją a krajami członkowskimi. Powstała obawa, iż przetrwają tylko działania dobrowolne, informacyjne i kompromisowe czytamy w raporcie z 2001 roku43. Biała Księga z 1997 roku44 zawierała przegląd stanu rynku energii odnawialnej w Europie i zdefiniowała strategię i plan działania na rzecz promocji rynku odnawialnych źródeł energii, zwiększenia zużycia energii ze źródeł odnawialnych z 6% (1996 r.) do 12% w 2010 roku. UE od 1990 roku zaangażowała się w ambitny plan zmierzający do objęcia pozycji światowego lidera w dziedzinie energii odnawialnej. Plany oraz podejmowane akcje przez kraje członkowskie podlegają przeglądom tak jak i udział w ogólnym bilansie energetycznym odnawialnych źródeł energii a także ich przyszłe oszacowania45. 1.4.2. Zielona Księga z 2000 roku – Ku europejskiej strategii bezpieczeństwa dostaw energii Zielona Księga z 2000 roku zatytułowana Ku europejskiej strategii bezpieczeństwa dostaw energii46 była dokumentem, który stworzył ramy dys P. Thornley, European (Bio)Energy Policy 1996–2006, University of Manchester, 2006, https:// www.escholar.manchester.ac.uk/uk-ac-man-scw:33426. s.45. 42 43 European Environmental Bureau (EEB) Response to the Commission Green Paper on Integrated Product Policy, Brussels 2001. 44 Energy for the Future: Renewable Sources of Energy. White Paper for a Community Strategy and Action Plan. COM(97) ��������������������������������������������������������������������������������� 599 final (26/11/1997). Białe Księgi tworzone przez KE są dokumentami zawierającymi propozycje dla działań Wspólnoty w określonych obszarach. W niektórych przypadkach kontynuują one prace zawarte w Zielonych Księgach, a publikowanych w celu rozpoczęcia procesu konsultacji społecznych na poziomie europejskim i może to doprowadzić do stworzenia programu działania w konkretnej dziedzinie. Komisja Europejska, Zielona Księga, Energia dla przyszłości: odnawialne źródła energii, Bruksela 1997. 45 European Commission, Green Paper – Towards a European strategy for the security of energy supply, COM(2000) 769, listopad 2000. 46 26 ROZDZIAŁ I. Polityka energetyczna Unii Europejskiej kusji, wokół których miały się koncentrować założenia strategiczne UE w zakresie energetyki: – Unia musi ponownie zrównoważyć swą politykę energetyczną przez jasne działanie na rzecz polityki kontroli zapotrzebowania, – Unia wzywa do rzeczywistej zmiany zachowań odbiorców w dziedzinie energetyki i lepszej kontroli jej użycia z większym szacunkiem dla środowiska, – priorytetem winna być walka z globalnym ociepleniem. Klucz do zmian stanowi rozwój nowych i odnawialnych źródeł energii (włączając w to biopaliwa). Podwojenie ich udziału w ogólnej produkcji energii z 6% do 12%. Punktem wyjścia była ocena sektora zaopatrzenia w energię w Unii Europejskiej. Wskazano w nim, iż: – osiągnięcie samowystarczalności energetycznej UE jest niemożliwe z powodu nadmiernej energochłonności gospodarki, ograniczoności własnych zasobów oraz niekorzystnych warunków dostępu do zasobów zewnętrznych, Unia Europejska będzie w coraz większym stopniu uzależniona od zewnętrznych źródeł energii; rozszerzenie Unii nie zmieni tej sytuacji; aktualne prognozy wskazują, że zależność ta osiągnie 70% w roku 2030; – Unia Europejska ma bardzo ograniczony zakres wpływania na warunki zaopatrzenia w energię; UE może zasadniczo interweniować jedynie po stronie popytu, głównie przez wspieranie oszczędności energii w budynkach i w sektorze transportu; – Unia Europejska nie jest w stanie reagować na wyzwanie zmiany klimatu, i wykonać swoich zobowiązań, szczególnie wynikających z Protokołu z Kioto; – panuje ograniczona swoboda wyboru struktury nośników energii; – energetyka jądrowa i oparta na węglu napotyka na silny sprzeciw; – wybór ropy naftowej uzależnienia kraje UE od państw niestabilnych politycznie; – bazowanie na gazie ziemnym stwarza niebezpieczeństwo uzależnienia w przyszłości; – decyzja co do zasobów odnawialnych ma charakter wyboru politycznego. Co do uwarunkowań sektora zaopatrzenia w energię podkreślono dwa problemy: a)wyzwania ze strony zmian klimatycznych, których istotną przyczyną są emisje z przedsiębiorstw sektora energetycznego, b)skutki tworzenia globalnych rynków energii. 27 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Dokument formułuje również „priorytety jutra”. Po pierwsze, zarządzanie procesem wzrostu zapotrzebowania na energię. Zauważa się, iż jeżeli UE nie będzie potrafiła odwrócić obecnej tendencji konsumpcji energii, będzie musiała się pogodzić z ogromnym uzależnieniem od importu, będzie miała problemy z wypełnieniem zobowiązań wynikających z Protokołu Kioto. Zarządzanie to wymagać będzie prowadzenia dwóch rodzajów polityk: horyzontalnej i sektorowej. W ramach tej pierwszej trzeba dokończyć tworzenie rynku wewnętrznego, wprowadzić podatki energetyczne, programy oszczędności energii, rozpowszechnianie nowych technologii. Polityka sektorowa powinna skupić się na odrodzeniu kolei, reorganizacji sektora transportu drogowego, na inwestycjach infrastrukturalnych zmierzających do usunięcia wąskich gardeł, opracowaniu nowej generacji samochodów elektrycznych, hybrydowych w dalszej perspektywie, pojazdów napędzanych ogniwami paliwowymi, stymulowaniu oszczędności energii w budynkach, zachęcaniu do wykorzystania odnawialnych źródeł energii w nowych budynkach. Po drugie, zarządzanie dostawami energii przez intensyfikację wewnętrznych zasobów UE, stworzenie warunków konkurowania oraz zapewnienie dostaw zewnętrznych. 1.4.3. Zielona Księga z 2006 roku – Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii W 2006 roku Komisja Wspólnot Europejskich opublikowała Zieloną Księgę47. Księga była pierwszym poważnym krokiem w kierunku europejskiej strategii działania na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii. Położono w niej akcent na rozwinięcie wspólnej europejskiej polityki energetycznej, która umożliwiłaby Europie mówienie jednym głosem, przejmując przywództwo w światowej dyskusji która ma położyć podwaliny pod bezpieczną, konkurencyjną i zrównoważona energię. Księga zaczyna się od alarmistycznej konstatacji, iż: „Jeżeli nie sprawimy, że energia ze źródeł wewnętrznych będzie bardziej konkurencyjna, w ciągu następnych 20 lub 30 lat około 70% zapotrzebowania Unii na energię pokrywane będzie z produktów przywożonych, w porównaniu z 50% obecnie (...). Oczekuje się, że światowe zapotrzebowanie na energię – i emisje CO2 – wzrośnie do 2030 r. o około 60%. Globalne zużycie ropy wzrosło o 20% i przewiduje się, że światowe zapotrzebowanie na ropę będzie wzra Komisja Europejska, Zielona Księga Energii: Europejska Strategia na Rzecz Zrównoważonej, Konkurencyjnej i Bezpiecznej Energii, Bruksela 2006 {SEK(2006) 317} Bruksela, dnia 08.03.2006 KOM(2006) 105 wersja ostateczna. 47 28 ROZDZIAŁ I. Polityka energetyczna Unii Europejskiej stać o 1,6% rocznie”48. Zielona Księga określiła sześć kluczowych dziedzin, w których potrzebne są działania w celu sprostania wyzwaniom, przed którymi stoi Europa w obszarze energetyki. Są nimi: – energetyka jako impuls na rzecz wzrostu gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy w Europie: dokończenie budowy europejskich rynków wewnętrznych energii elektrycznej i gazu (europejska sieć przesyłowa, priorytetowe połączenia wzajemne, inwestycje w moce wytwórcze, pobudzenie konkurencyjności przemysłu europejskiego), – wewnętrzny rynek energetyczny zapewniający bezpieczeństwo dostaw energii, solidarność państw członkowskich, nowe podejście do rezerw gazu i ropy na wypadek kryzysu, – bezpieczeństwo i konkurencyjność zaopatrzenia w energię, w tym w kierunku bardziej zrównoważonej, efektywnej i zróżnicowanej energii, – zintegrowane podejście, aby stawić czoła zmianie klimatu (racjonalne wykorzystanie energii, wykorzystanie instrumentów finansowych w celu przyspieszenia tempa inwestowania w przedsięwzięcia w zakresie racjonalnego wykorzystania energii i w przedsiębiorstwa świadczące usługi energetyczne, zwiększenie wykorzystania źródeł energii odnawialnej), – zachęcanie do innowacji: strategiczny plan europejski w zakresie technologii energetycznych, – spójna zewnętrzna polityka energetyczna. Zauważono także, iż nowy obraz energetycznej Europy wymaga inwestycji i wymiany starzejącej się infrastruktury oraz uniezależnienie się od importu. Brak działań w tym zakresie spowoduje w perspektywie jeszcze większe uzależnienie się od importu (nawet do 70%), a jeżeli trendy się utrzymają, to w perspektywie 25 lat z importu z Rosji, Norwegii i Algierii pochodzić będzie w 80% gazu (w 2006 było 50%). 1.4.4. Zielona Księga z 2009 roku – W kierunku bezpiecznej, zrównoważonej i konkurencyjnej europejskiej sieci energetycznej W 2009 roku opublikowano kolejną Zieloną Księgą pt. W kierunku bezpiecznej, zrównoważonej i konkurencyjnej europejskiej sieci energetycznej49, w której poruszono problem sieci energetycznych, wskazując na to, Tamże, s. 3. 48 Komisja Wspólnot Europejskich, Zielona Księga, W kierunku bezpiecznej, zrównoważonej i konkurencyjnej europejskiej sieci energetycznej {SEC(2008)2869}, KOM(2008) 782 wersja ostateczna/2 Bruksela, dnia 07.01.2009. 49 29 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie iż UE nie osiągnie swoich celów, jeżeli w jej sieciach energetycznych nie zostaną szybko wprowadzone znaczne zmiany. Dokument sugeruje nowe podejście do tego zagadnienia. Rozwój europejskiej sieci energetycznej ma stać się nowym przedmiotem polityki UE. Z księgi wynika, iż jednym z priorytetów będzie poprawienie spójności między różnymi działaniami dotyczącymi sieci przesyłowych oraz zwiększenie nacisku na różne możliwości finansowania inwestycji w infrastrukturę m.in. transeuropejskich sieci energetycznych (ang. Trans-European Networks for Energy, TEN-E) z funduszy strukturalnych oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Wskazano także, na konieczność działań w kierunku redukcji barier administracyjnych i prawnych dotyczących projektów sieci energetycznej, wzmocnienie procedur planowania i zatwierdzania ram prawnych, w kierunku całkowicie zintegrowanej i elastycznej europejskiej sieci energetycznej. Odnośnie do OZE w zielonej księdze czytamy, iż UE musi opracować szeroko zakrojoną strategię wprowadzania odnawialnych źródeł energii do sieci, działając w pełnej współpracy z organami krajowymi i regionalnymi oraz z uczestnikami rynku. Wskazuje się na to, iż UE oraz władze lokalne i regionalne powinny popierać i ułatwiać rozproszone wytwarzanie energii, które przyczynia się do bezpieczeństwa energetycznego, a także oferuje istotne możliwości rozwoju regionalnego, zapewniając wzrost gospodarczy i nowe miejsca pracy. Współpraca powinna dotyczyć takich zagadnień jak: alokacja kosztów w łańcuchu dostaw, koszty pomocnicze, technologie przesyłu, połączenie między sieciami lokalnymi i europejskimi oraz spójność prawna. 30 ROZDZIAŁ II Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej (S.M. Szukalski) 2.1. Zielona Księga z 2006 roku w sprawie odnawialnych źródeł energii W Zielonej Księdze z 2006 roku szczególnie istotna jest sekwencja poświęcona energii odnawialnej, co wynika z dyrektywy z 2001 roku, w której Komisja ustaliła, że udział energii elektrycznej z OZE w konsumpcji energii w UE powinien osiągnąć 21% do 2010 r. W 2003 r. ustalono, że do 2010 r. co najmniej 5,75% całej benzyny i oleju napędowego powinny stanowić biopaliwa50. UE od 1990 roku zaangażowała się w ambitny plan objęcia pozycji światowego lidera w dziedzinie energii odnawialnej. W tym czasie rynek energii odnawialnej w UE notował obrót rzędu 15 mld euro (połowa rynku światowego), zatrudniał około 300 000 osób. Energia odnawialna zaczyna być konkurencyjna cenowo względem paliw kopalnych. Jest ona już trzecim co do wielkości (po węglu i gazie) źródłem energii elektrycznej i ma możliwości dalszego wzrostu, ze wszystkimi korzyściami w zakresie gospodarki i ochrony środowiska, które nastąpią w jego wyniku. Tam też zauważono, że jeżeli energia odnawialna ma w pełni zrealizować swój potencjał, musi uzyskać wsparcie polityczne, w szczególności w celu zwiększenia konkurencyjności tych źródeł energii. Potencjał energii odnawialnej może być zrealizowany tylko poprzez długofalowe zaangażowanie w rozwój i budowę instalacji wykorzystujących energię odnawialną. Zapowiedziano też, iż Komisja przedstawi na wiosennym szczycie Rady Europejskiej w 2007 r. mapę drogową na rzecz energii odnawialnej. Opublikowana Mapa drogowa na rzecz energii odnawialnej51 istotnie, przedstawiała długoterminową strategię Komisji w zakresie energii odnawialnej w UE Zielona Księga Energii: Europejska Strategia na Rzecz Zrównoważonej, Konkurencyjnej i Bezpiecznej Energii, op.cit., s. 13. 50 Komunikat Komisji z dnia 10 stycznia 2007 r.: Mapa drogowa na rzecz energii odnawialnej – Energie odnawialne w XXI wieku: budowa bardziej zrównoważonej przyszłości [KOM(2006)] 848 wersja ostateczna – http://europa.eu/legislation_summaries/energy/renewable_energy/l27065_pl.htm. 51 31 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie mającej na celu zwiększenie bezpieczeństwa dostaw energii i ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Komisja zaproponowała ustanowienie obowiązkowego celu osiągnięcia 20% udziału źródeł odnawialnych w zużyciu energii w UE do 2020 r. i obowiązkowego celu osiągnięcia 10% udziału biopaliw oraz zaproponowano również nowe ramy prawne dla większego wykorzystania OZE. Przygotowując „mapę drogową” bazowano na stanie OZE w 2005 roku, w którym udział różnych typów odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej w UE przedstawiał się następująco: 66,1% energii wodnej, 16,3% energii wiatru, 15,8% biomasy, 1,2% energii geotermalnej i 0,3% energii słonecznej (cieplnej i fotowoltaicznej). Poddano pod wątpliwość osiągnięcie celu jakim było 12% udziału OZE w zużyciu wewnętrznym UE w 2010 roku. Wskazano także na liczne jeszcze trudności w realizacji tego celu, co wyjaśniono między innymi: wysokimi kosztami inwestycji w energię odnawialną, problemami administracyjnymi związanymi z procedurami dotyczącymi instalacji i zdecentralizowanym charakterem większości zastosowań energii odnawialnej, nieprzejrzystymi i/lub dyskryminacyjnymi zasadami dostępu do sieci. Ponadto postępy poczynione przez państwa członkowskie są częściowe i bardzo nierówne: brak wiążących celów i luki w ramach prawnych w zakresie odnawialnych źródeł energii umożliwiły rzeczywiste postępy tylko w kilku państwach, których determinacja była silniejsza niż zmiany priorytetów politycznych. Szczególnie zwrócono uwagę na sektor ogrzewania i chłodzenia, który stanowi około 50% końcowego zużycia energii, a w zbyt niskim stopniu korzysta z potencjału energii odnawialnej, która w 2005 r. stanowiła mniej niż 10% energii zużywanej do tych celów. Podkreślono, że UE do tej pory nie przyjęła żadnych przepisów mających na celu bezpośrednie wspieranie ogrzewania lub chłodzenia ze źródeł odnawialnych. Podstawowym źródłem energii odnawialnej stosowanej do ogrzewania jest biomasa. Inne źródła rozwijają się w bardzo różny sposób, w zależności od rodzaju źródła i kraju (np. cieplna energia geotermalna w Szwecji i na Węgrzech, cieplna energia słoneczna w Niemczech i Grecji). Mapa drogowa wyznaczała wiążący cel ogólny na poziomie 20% udziału energii odnawialnej w krajowej konsumpcji energii brutto do 2020 r., była także integralną częścią przeglądu europejskiej polityki w dziedzinie energii na początku 2007 r. („pakiet energetyczny”). Mapa była odpowiedzią na wniosek Rady Europejskiej z marca 2006 r. w sprawie dalszego długoterminowego wspierania odnawialnych źródeł energii. 32 ROZDZIAŁ II. Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej 2.2. Komunikat Komisji Europejskiej z 2007 roku – Sprawozdanie w sprawie postępów w dziedzinie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych Komunikat KE opublikowany 10 stycznia 2007 r.52 był sprawozdaniem Radzie Europejskiej i Parlamentowi Europejskiemu z postępów w dziedzinie energii elektrycznej z OZE i działań wynikających z zielonej księgi. Zawierał ocenę wdrażania planu zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych do atmosfery i skonstatowano, iż ówczesna polityka energetyczna nie gwarantuje do roku 2030 zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery, a nawet jej wzrost o 5%, co więcej zależność UE od importu energii wzrosłaby z dotychczasowych 50 do 65%. W przypadku surowców takich, jak ropa i gaz zależność ta będzie nawet większa – odpowiednio nastąpi wzrost z 82 do 93% i z 57 do 84%. KE powołując się na Międzynarodową Agencję Energii, stwierdziła, że do 2030 r. światowe zapotrzebowanie na ropę naftową wzrośnie o 41%, przy czym nie wiadomo jak zaspokoić rosnący popyt, co niesie ze sobą ryzyko natury politycznej i ekonomicznej, a mechanizmy zapewniania solidarności między państwami członkowskimi UE w przypadku kryzysów energetycznych obecnie nie funkcjonują. Opierając się na wyżej wymienionych przesłankach, Komisja zidentyfikowała w tym komunikacie trzy główne wyzwania, które będą czekać UE w kolejnych latach. Są to: zmiany klimatu, wzrastająca zależność UE od importu oraz wyższe ceny energii i wzajemna zależność państw UE pod względem energetycznym. W tym komunikacie zwrócono uwagę na przyjęty już wcześniej, bo (19 października 2006 r.), Plan Działania na rzecz Efektywności Wykorzystania Energii, w którym zawarto cel redukcji zużycia energii podstawowej o 20% do roku 2020, co oznaczałoby oszczędności rzędu 100 mld euro rocznie oraz zmniejszenie emisji dwutlenku węgla do atmosfery o 780 mln ton rocznie. Komisja potwierdziła jako wiążący cel, aby do 2020 r. poziom energii odnawialnej w ogólnym bilansie zużycia nośników energii (energy mix) w Unii Europejskiej wynosił 20%. Zmniejszenie zużycia energii odbywałoby się głównie poprzez zaostrzenie standardów produkcji energooszczędnych urządzeń elektrycznych, zwiększenie popularności transportu publicznego oraz podjęcie szeregu decyzji promujących oszczędności energii. Na szczycie UE wszyscy jej członkowie przyjęli większość propozycji Komisji, m.in. co do redukcji dwutlenku węgla o 20% w porównaniu z rokiem 1990, wzrost udziału energii odnawialnej w ogól52 Komisja Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego, Działania wynikające z zielonej księgi, Sprawozdanie w sprawie postępów w dziedzinie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, Bruksela, dnia 10.01.2007 KOM(2006) 849 wersja ostateczna {SEK(2007) 12}. 33 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie nym zużyciu energii do 20%, zwiększenie udziału biopaliw w transporcie do 10%. Z zastrzeżeniem, iż 20% wskaźnik udziału OZE w ogólnym zużyciu energii będzie obowiązywał na poziomie UE, zaś przy ustalaniu celów na poziomie państw członkowskich i konieczne będzie uwzględnienie sytuacji ich potencjału energetycznego. W „Sprawozdaniu w sprawie postępów w dziedzinie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych”53 wskazano, iż energia ze źródeł odnawialnych daje nadzieję na strategiczną poprawę bezpieczeństwa dostaw i ograniczenie długoterminowej zmienności cen, na którą narażona jest UE jako płatnik cen za paliwa kopalne, a także może zapewnić zwiększenie przewagi konkurencyjnej unijnego sektora technologii energetycznych. Poza tym energia ze źródeł odnawialnych przyczynia się do obniżenia emisji zanieczyszczeń powietrza i gazów cieplarnianych. Wpływa również na poprawę perspektyw ekonomicznych i społecznych, terenów wiejskich i regionów izolowanych w krajach uprzemysłowionych, a także pomaga zaspokoić podstawowe zapotrzebowanie na energię w krajach rozwijających się. Skumulowany efekt wszystkich wymienionych korzyści stanowi dobre uzasadnienie wsparcia źródeł odnawialnych. Komisja zgodnie z art. 3 ust. 4 dyrektywy 2001/77/WE w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych54, dokonała oceny przez państwa członkowskie postępów w kierunku osiągnięcia krajowych celów indykatywnych i zgodności z celem przewidującym 21% udział energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych. Polska znalazła się w trzeciej grupie państw określonych jako państwa w których realizacja celu „wymaga dodatkowych starań”. Czytamy tam: „Niskie ceny certyfikatów Green wraz z brakiem kar za naruszenia prowadzą do bardzo umiarkowanego wzrostu udziału energii wytwarzanej ze źródeł odnawialnych. Powoli rozwija się uzyskiwanie energii z biomasy i energii wiatrowej. Od 2007 r. oczekuje się wyższych cen certyfikatów i szybszego wzrostu udziału energii wytwarzanej ze źródeł odnawialnych ze względu na wyższe zobowiązania w ramach kontyngentów”55. Oceniono także rozwój poszczególnych odnawialnych źródeł energii. W komunikacie czytamy także, iż produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych (innych niż elektrownie wodne) wzrosła o 50%. Biorąc Komisja Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego, Działania wynikające z zielonej księgi, Sprawozdanie w sprawie postępów w dziedzinie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, op.cit. 53 Dyrektywa 2001/77/WE z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych. Dz.U. L 283/33 z 27.10.2001. 54 Komisja Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego, Działania wynikające z zielonej księgi, Sprawozdanie w sprawie postępów w dziedzinie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, op. cit. s. 9. 55 34 ROZDZIAŁ II. Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej pod uwagę obecne polityki i podejmowane działania, można oczekiwać, że do 2010 r. jej udział osiągnie 19%, czyli zbliży się do przyjętych założeń. Z przeglądu tego wysunięto wniosek, iż harmonizacja systemów w krótkim czasie może nastręczyć wielu problemów ze względu na znaczne różnice potencjału i rozwoju w poszczególnych krajach. Wezwano do zintensyfikowania koordynacji pomiędzy krajami członkowskimi w szczególności w zakresie biomasy. Jednym z bardziej istotnych wniosków tego raportu było wskazanie na małą efektywność mechanizmów które zostały zastosowane w odniesieniu do elektryczności produkowanej z biomasy i jej znaczne opóźnienie, jako dobry zaś przykład przedstawiono energetykę wiatrową. Najważniejsze konkluzje płynące z raportu: – problem z rozwojem sektora biomasy pojawiły się również w krajach, w których uznawano, iż poziom wsparcia był wystarczający, co łączy się z ryzykiem wiązanym z projektem zielonych certyfikatów, – sukces lub też porażka taryf gwarantowanych (feed-in tarrif) zależy od aktualnego całkowitego poziomu wsparcia, – instrumenty poboczne, w szczególności takie jak wsparcie i ulgi podatkowe dla małych firm inwestujących w energię powstającą z biomasy; dodatkowym atutem jest tutaj mniejsze oddziaływanie na rynek drewna, – w wielu przypadkach szczególnie dużą przeszkodą są bariery infrastrukturalne56. 2.3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 2009 roku w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych Dla odnawialnych źródeł energii szczególne znaczenie ma wprowadzona w życie w 2009 roku Dyrektywa 2009/28/WE57, która zmieniła dyrektywy 2001/77/WE58 oraz 2003/30/WE. Dyrektywa: – ustanawiała wspólne ramy dla promowania energii ze źródeł odnawialnych, – określała obowiązkowe krajowe cele ogólne w odniesieniu do całkowitego udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu Tamże. 56 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. 57 Parlament Europejski i Rada, Dyrektywa 2001/77/Ec w sprawie promocji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych na wewnętrznym rynku energii, Bruksela 2001. 58 35 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie energii brutto i w odniesieniu do udziału energii ze źródeł odnawialnych w transporcie, – ustanawiała zasady dotyczące statystycznych przekazów między państwami członkowskimi, wspólnych projektów między państwami członkowskimi i z państwami trzecimi, gwarancji pochodzenia, procedur administracyjnych, informacji i szkoleń oraz dostępu energii ze źródeł odnawialnych do sieci elektroenergetycznej, – określała kryteria zrównoważonego rozwoju dla biopaliw i biopłynów. Treść dyrektywy poprzedza 97 tez będących oceną trendów i sytuacji w zakresie OZE. Dyrektywa porusza szereg zagadnień związanych z OZE takich jak: parytety OZE w globalnym zużyciu energii, poprawa efektywności energetycznej, finansowanie rozwoju, systemy wsparcia, regionalne wsparcie sektora. Wskazano w nich m.in. na to, że zwiększone stosowanie energii ze źródeł odnawialnych wraz z oszczędnością energii i zwiększoną efektywnością energetyczną stanowią istotne elementy pakietu środków koniecznych do redukcji emisji gazów cieplarnianych i spełnienia postanowień Protokołu z Kioto do Ramowej Konwencji ONZ w sprawie zmian klimatu, a także do wywiązania się z innych wspólnotowych i międzynarodowych zobowiązań w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, wykraczających poza rok 201259. Ma to również duże znaczenie dla zwiększenia bezpieczeństwa dostaw energii, wspierania rozwoju technologicznego i innowacji oraz dla tworzenia warunków wzrostu zatrudnienia i możliwości rozwoju regionalnego, zwłaszcza na obszarach wiejskich (teza 1). Wytwarzanie energii z OZE zależy często od lokalnych lub regionalnych małych i średnich przedsiębiorstw (3), dlatego Komisja i państwa członkowskie powinny wspierać te działania, przez finansowanie strukturalne, promowanie wymiany najlepszych wzorców w zakresie wytwarzania energii z OZE pomiędzy lokalnymi i regionalnymi inicjatywami rozwojowymi. W Dyrektywie czytamy dalej, iż obniżenie emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmniejszenie zależności od importu energii, powinno się ściśle powiązać rozwój energii ze źródeł odnawialnych ze wzrostem wydajności energetycznej. Obowiązkowy cel przewidujący 20% udział energii z OZE w całkowitym zużyciu energii we UE do 2020 r. i 10% udział biopaliw w ogólnym zużyciu benzyny i oleju napędowego w transporcie należy zrealizować w sposób efektywny pod względem kosztów. Warto także zwrócić uwagę na następujące stwierdzenia dyrektywy60: (11)Konieczne jest określenie przejrzystych i jednoznacznych zasad obliczania udziału energii ze źródeł odnawialnych i definiowania takich źródeł. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009, op.cit. 59 Numeracja w nawiasach odnosi się do kolejnych tez w Dyrektywie. 60 36 ROZDZIAŁ II. Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej (14)Głównym celem wyznaczenia obowiązkowych krajowych celów jest zagwarantowanie pewności dla inwestorów i zachęcanie do ciągłego rozwijania technologii, które wytwarzają energię ze wszystkich rodzajów źródeł odnawialnych. (15)Ze względu na różny potencjał państw członkowskich w zakresie OZE konieczne jest przełożenie całkowitego celu wspólnotowego (20% udział OZE do 2020 r.) na cele dla poszczególnych państw członkowskich. (17)Poprawa efektywności energetycznej (o 20% do 2020 r.) jest głównym celem UE mającym zagwarantować, że cele klimatyczne i energetyczne będą osiągane najmniejszym kosztem, oraz może dać nowe możliwości gospodarce UE. Służyć temu ma obowiązujące ustawodawstwo61. (18)Na państwach członkowskich spoczywać będzie obowiązek znaczącej poprawy efektywności energetycznej we wszystkich sektorach. (21)Punktem wyjścia dla obranego orientacyjnego kursu powinien być rok 2005, ponieważ jest to ostatni rok, dla którego dostępne są wiarygodne dane dotyczące udziałów energii ze źródeł odnawialnych w poszczególnych krajach. (23)Państwa członkowskie mogą zachęcać władze lokalne i regionalne do ustanawiania celów przekraczających cele krajowe oraz zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych w prace zmierzające do opracowania krajowych planów działania w zakresie OZE oraz uświadomienia korzyści stąd płynących. (62)Koszty przyłączenia do sieci energetycznej i gazowej nowych producentów energii z OZE powinny mieć charakter obiektywny, przejrzysty i niedyskryminujący. (25)Systemy wsparcia OZE w większości państw członkowskich wiążą się wyłącznie z wyprodukowaną energią na ich terytorium. Celem dyrektywy jest ułatwienie transgranicznego wspierania energii z tych źródeł bez wpływania na krajowe systemy wsparcia i połączenia miedzy sieciami poszczególnych krajów. OZE daje możliwości zdecentralizowanego wytwarzania energii, co niesie ze sobą wiele korzyści, jak choćby wykorzystanie lokalnych źródeł energii, większe bezpieczeństwo dostaw energii w skali lokalnej, krótsze odległości transportu oraz mniejsze straty przesyłowe. M.in. Dyrektywa 2002/91/WE PE i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków; Dyrektywa 2005/32/WE PE i Rady z dnia 6 lipca 2005 r. w sprawie zasad ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów wykorzystujących energię, Dyrektywa 2006/32/ WE PE i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych. 61 37 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie (64)Dyrektywa 2001/77/WE określa ramy dla włączenia energii elektrycznej z OZE do sieci, jednakże w rzeczywistości stopień włączenia tej energii do sieci jest bardzo różny w poszczególnych państwach członkowskich. Dlatego podkreśla się, iż konieczne jest wzmocnienie ram i dokonywanie okresowego przeglądu ich stosowania na poziomie krajowym. W artykule 4 Dyrektywy czytamy, iż „Każde państwo członkowskie przyjmuje krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Krajowy plan działania (...) określa dla danego państwa członkowskiego krajowe cele w zakresie udziału energii ze źródeł odnawialnych w sektorze transportowym, sektorze energii elektrycznej, sektorze ogrzewania i chłodzenia w 2020 r., uwzględniając wpływ innych środków polityki efektywności energetycznej na końcowe zużycie energii oraz odpowiednie środki, które należy podjąć dla osiągnięcia krajowych celów ogólnych, w tym współpracę między organami władzy lokalnej, regionalnej i krajowej, zaplanowane transfery statystyczne lub wspólne projekty, krajowe strategie ukierunkowane na rozwój istniejących zasobów biomasy i zmobilizowanie nowych zasobów biomasy do różnych zastosowań”62. Ważne są też następujące załączniki: – Krajowe cele w zakresie udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto w 2020 r. (załącznik I). Polska ma zwiększyć ten udział z 7,2% do 15% w 2020 roku. – Zasada normalizacji wyliczeń ilości energii elektrycznej pochodzącej z elektrowni wodnych i wiatrowych (załącznik II). – Wartość energetyczna w paliwach transportowych (załącznik III). – Certyfikacja instalatorów (załącznik IV). 2.4. Energia odnawialna w dokumentach unijnych w latach 2010–2013 2.4.1. Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii 6 czerwca 2012 roku KE opublikowała komunikat o nazwie „Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii”63, który zwraca uwagę na rolę odnawialnej energii w polityce energetycznej UE. Oceniono w nim rozwój OZE, który stymulowany przez korzyści skali i postęp Dyrektywa 2009/28/WE, art 4. 62 Komisja Europejska, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii, Bruksela, dnia 06.06.2012 r. KOM(2012) 271 final. 63 38 ROZDZIAŁ II. Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej techniczny, przebiegał w szybszym tempie, niż wcześniej przewidywano. Pozytywnie oceniono politykę UE w zakresie energii odnawialnej, w tym państwa członkowskie, które w coraz większym stopniu reformują swoje programy wsparcia dla energii odnawialnej, tak aby zapewnić ich opłacalność i integrację rynkową. Zawarto w nim szereg ustaleń dotyczących sposobu włączenia energii odnawialnej do unijnego rynku energii. Zwraca się także uwagę, na fakt, iż w niektórych przypadkach sposób przeprowadzenia doprowadził do niepewności po stronie inwestorów w całej Europie, a kryzys finansowy i gospodarczy sprawił, że inwestorzy stali się bardziej ostrożni w inwestowaniu w kapitałochłonne rynki energetyczne, w szczególności w sektor energii odnawialnej, który jest uzależniony od aktualnej polityki. W tym kontekście coraz bardziej oczywiste staje się, że cel dotyczący energii odnawialnej określony w strategii UE 2020 może nie wystarczyć do pobudzania niezbędnych długoterminowych inwestycji, które umożliwiłyby dalszą redukcję kosztów i większy udział energii odnawialnej po roku 2020. Potrzeba jednoznacznego określenia dalszych kierunków polityki UE, dla długoterminowych inwestycji w sektorze energii odnawialnej. Na podstawie dyrektywy 2009/28/WE Komisja jest zobowiązana do przedstawienia planu działań w zakresie energii odnawialnej na okres po 2020 r. dopiero w roku 2018. Ponadto dyrektywa zobowiązuje Komisję do przeglądu niektórych określonych przepisów (w szczególności w zakresie progów dotyczących ograniczania emisji gazów cieplarnianych dla biopaliw i biopłynów, i tzw. mechanizmów współpracy) do 2014 r. „Biorąc pod uwagę opisaną powyżej niepewność inwestycyjną, Komisja dostrzega wśród zainteresowanych stron rosnące przekonanie, że planowanie na okres po roku 2020 wymaga przemyślenia już dzisiaj”64. W komunikacie przedstawiono informacje dotyczące obecnej strategii do 2020 r. i nakreślono możliwe warianty polityki na okres późniejszy, aby zapewnić ciągłość i stabilność, które są warunkiem dalszego wzrostu produkcji energii odnawialnej w Europie do 2030 r. i w latach kolejnych. Komunikat wpisuje się w priorytety wcześniejszego dokumentu „Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu”65, w którym jednym z celów jest „Europa efektywnie korzystająca z zasobów”, co oznacza „uzależnienie wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów, przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, większego wykorzystania odnawialnych źródeł energii, modernizacji transportu oraz Tamże. 64 Komunikat Komisji, Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Bruksela, 03.03.2010, KOM(2010) 2020 wersja ostateczna. 65 39 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie propagowania efektywności energetycznej”66. W dokumencie „Energia odnawialna” zauważa się, iż tempo wzrostu udziału OZE produkcji energii po 2030 r. spadnie do 1,9% rocznie w porównaniu z 4,5% w latach 2001– 2010 i 6,3% w okresie 2010–202067, jeśli nie pojawią się nowe regulacje, które stworzą dobre warunki dla inwestycji w OZE. Rolę OZE w bilansie energetycznym UE podkreślił komisarz ds. energii Günther Oettinger, mówiąc: „Powinniśmy nadal dążyć do rozwoju energii odnawialnej i promować innowacyjne rozwiązania. Należy to zrobić w sposób ekonomicznie opłacalny. Oznacza to wytwarzanie energii wiatrowej i słonecznej tam, gdzie ma to sens z gospodarczego punktu widzenia, oraz obrót tą energią w Europie, tak jak czynimy to z innymi produktami i usługami”68. W omawianym komunikacie Komisja wzywa do: a)bardziej skoordynowanego podejścia europejskiego przy opracowywaniu i reformowaniu systemów wsparcia, b)do zwiększenia obrotu energią odnawialną między państwami członkowskimi, c)stworzenia pewności prawnej dla inwestorów. Jednakże Komunikat Komisji nie przedstawia konkretnych propozycji legislacyjnych, a raczej stanowi analizę opcji rozwoju ram legislacyjnych dotyczących energii ze źródeł odnawialnych po roku 2020. W komunikacie czytamy, iż szybki rozwój sektora energii odnawialnej do 2030 r. mógłby doprowadzić w UE do utworzenia ponad 3 mln miejsc pracy, utrzymania pozycji Europy jako lidera w dziedzinie energii odnawialnej i zwiększenia konkurencyjności UE w skali globalnej. Aby osiągnąć cel 20% udziału OZE w bilansie energetycznym UE do 2020, wyznaczono obowiązkowe cele krajowe. Aby je osiągnąć, państwa członkowskie mogą stosować systemy wsparcia i środki współpracy, dzięki temu europejski sektor energii odnawialnej rozwinął się znacznie szybciej niż przewidywano w momencie sporządzania dyrektywy. Silny wzrost na rynkach energii odnawialnej świadczy o tym, że następuje obecnie proces „dojrzewania” technologii. W latach 2005–2010 średnie koszty systemu fotowoltaicznego obniżyły się o 48%, a koszty modułu fotowoltaicznego – o 41%. W branży przewiduje się dalszy spadek kosztów ze względu na wzrost produkcji związany z obecnymi publicznymi programami wsparcia, reformami oraz usuwaniem barier rynkowych. Koszty inwestycji w lądową farmę wiatrową spadły o 10 % w latach 2008–2012. Przewiduje się, że systemy fotowoltaiczne i produkcja energii wiatrowej na lądzie staną się konkurencyjne na kilku rynkach do 2020 r.69 Jest to wyni Tamże, s. 6. 66 KE, Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii, op.cit., s. 14. 67 http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-571_pl.htm. 68 KE, Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii, op.cit., s. 4. 69 40 ROZDZIAŁ II. Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej kiem nakładów na B+R w omawianej dziedzinie. W ciągu ostatnich 10 lat państwa członkowskie przeznaczyły na ten cel 4,5 mld euro, z czego 1,7 mld euro stanowiły środki UE z 6PR, 7PR i europejskiego planu naprawy gospodarczej. UE przeznaczyła również na ten cel 4,7 mld euro w europejskich funduszach polityki spójności (2007–2013). Komunikat wskazuje cztery główne obszary, w których należy zintensyfikować wysiłki do 2020 r. dla osiągnięcia celów UE w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, przy jednoczesnym zachowaniu racjonalności pod względem kosztów. Są to: a)rynek energii: zwraca się uwagę na konieczność utworzenia wewnętrznego rynku energii oraz potrzebę stworzenia zachęt dla inwestycji w wytwarzanie energii na tym rynku w celu umożliwienia płynnej integracji odnawialnych źródeł energii na rynku; b)ulepszenie systemów wsparcia: Komisja opowiada się za systemami zachęcającymi do zmniejszania kosztów. Wzywa także państwa członkowskie do większej spójności systemów wsparcia OZE; c)mechanizmy współpracy i wymiany handlowej: Komisja zachęca do większego wykorzystania mechanizmów współpracy w zakresie obrotu energią z OZE; d)współpraca w dziedzinie energii w regionie Morza Śródziemnego: Komisja proponuje poprawę ram prawnych współdziałania, co ułatwiłby realizację dużych inwestycji w regionie i umożliwiłby Europie import energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. Dokument wskazuje na szereg wyzwań, które stoją przed energetyką odnawialną i, które mogą wpłynąć na zwiększenie udziału energii odnawialnej w koszyku energetycznym UE w najbliższych dziesięcioleciach: – niepewność założeń polityki po 2020 roku – jeszcze nie wyznaczono żadnych celów w zakresie energii odnawialnej po tym roku poza tymi związanymi ze zmniejszeniem emisji gazów cieplarnianych o 80– 95% do roku 2050; – kwestia zachęt inwestycyjnych – państwa członkowskie wprowadziły bowiem wiele różnych programów wsparcia OZE, które mogą budzić obawy z perspektywy rynku wewnętrznego; – pojawiają się obawy, czy aktualne rozwiązania na rynku wewnętrznym będą w stanie skutecznie uwzględnić charakterystykę inwestycyjną odnawialnych źródeł energii oraz umożliwiać wytwórcom odnawialnej energii skuteczne reagowanie na sygnały dotyczące cen rynkowych, co może doprowadzić do niewydolności w działaniu rynku; – kwestia infrastruktury energetycznej – większość istniejącej sieci energetycznej została zbudowana w czasach, kiedy systemy energii 41 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie elektrycznej były przede wszystkim krajowe, wytwarzanie energii było umiejscowione w miarę blisko punktów poboru, a przepływy energii i dostawy były względnie dobrze kontrolowane. Przy rosnącym udziale elektryczności z energii odnawialnej te warunki najprawdopodobniej ulegną zmianie, co może doprowadzić do niewystarczającej integracji źródeł odnawialnych; – zrównoważenie sektora energetycznego i jego bezpieczeństwo wymagać będzie wielu innowacyjnych technologii energii odnawialnej, a także istotnych zmian modernizacyjnych i zmian w zarządzaniu infrastrukturą. Istnieje niepewność, czy wprowadzenie technologii odnawialnych na rynek komercyjny temu podoła; – akceptacja społeczna dla OZE. Dziś cieszą się one dużą akceptacją społeczną ze względu na swój rozproszony charakter oraz korzyści środowiskowe i społeczno-ekonomiczne. Rosnące obawy dotyczą wykorzystania gruntów pod OZE oraz innych skutków, jakie mogą mieć dla środowiska duże projekty w zakresie energii odnawialnej. Komunikat zawiera kilka rozdziałów wskazujących najważniejsze kierunki działania. Po pierwsze, włączenie energii, odnawialnej do wewnętrznego rynku energii w tym ulepszenie systemów wsparcia i pobudzenie współpracy i wymiany handlowej. W ramach działań w zakresie wewnętrznego rynku energii w perspektywie po 2020 roku należy rozważyć zdaniem Komisji zwiększenie konkurencyjności energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych oraz jej urynkowienie. W tym celu należy rozważyć wycofanie dotacji do paliw kopalnych, rozwinięcie rynku pozwoleń na emisje, ulepszony system podatków energetycznych, a także stopniowe wycofywanie dotacji dla OZE. Systemy dotacji po roku 2020 mają być skierowane głównie na wsparcie dla nowych technologii. Istnieje potrzeba poprawy mechanizmów współpracy oraz handlu nadwyżkami energii z OZE oraz potrzeba koordynacji między systemami dotacji dla OZE w poszczególnych krajach członkowskich. Obecnie większość technologii energii odnawialnej korzysta z krajowych programów wsparcia, ale dotyczy to niewielkiej części rynku energii: mniej niż jedna trzecia z 19% energii elektrycznej pochodzącej z odnawialnych źródeł jest chroniona przed wahaniami cen rynkowych. Po drugie, otwarcie rynku energii elektrycznej, wymaga uwzględnienia zmiennego charakteru sektora, konkurencyjnego rynku producentów energii elektrycznej, w tym zmiennej produkcji energii elektrycznej z OZE (energia wiatrowa i słoneczna). Komisja uważa, iż zliberalizowane rynki energii elektrycznej powinny zapewnić operatorom zysk, pozwalający na pokrycie kosztów inwestycji. Rynki powinny elastycznie reagować na zwiększenie podaży energii m.in. z OZE. 42 ROZDZIAŁ II. Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej Po trzecie, przekształcenie infrastruktury – w dyrektywach UE dotyczących wewnętrznego rynku energii (2009/72/WE i 2009/73/WE), jak również w pakiecie infrastruktury energetycznej z 2011 roku70, wyznaczono drogę dla zintegrowanej infrastruktury europejskiej, która jest podstawą rozwoju wspólnego rynku energii. Zakłada się, iż wzrost udziału rozproszonej energii ze źródeł odnawialnych spowoduje konieczność inwestycji w rozwój i unowocześnienie sieci dystrybucji, tak aby odbierały energię także od mniejszych, rozproszonych wytwórców. Sieci dystrybucyjne zostały zaprojektowane z myślą o przesyłaniu energii elektrycznej do konsumentów końcowych, ale nie o przyjmowaniu energii wytworzonej od małych producentów. Rozproszone wytwarzanie energii z OZE zmienia konsumentów w konsumentów-producentów. To oznacza, iż część nowych mocy wytwórczych jest oddalona od tradycyjnych ośrodków poboru i wymaga modernizacji infrastruktury przesyłowej, powszechne rozproszone wytwarzanie energii może zmniejszyć zapotrzebowanie na infrastrukturę przesyłową w innych obszarach. Sposobem przekształcenia systemu za pomocą infrastruktury jest rozwój inteligentnych sieci. Producenci, w tym nowi mikroproducenci, konsumenci i operatorzy sieci będą musieli mieć możliwość komunikowania się w czasie rzeczywistym, aby zapewnić optymalne dopasowanie popytu i podaży. Będzie to wymagało opracowania odpowiednich norm oraz modeli rynkowych i regulacyjnych71. Po czwarte, wzmocnienie pozycji konsumentów – możliwości wyboru dla konsumentów i konkurencja na rynku energetycznym różnią się w poszczególnych sektorach. Największe korzyści dla konsumentów mogą wynikać z popularyzacji inteligentnych liczników zużycia energii oraz energii z mikro-produkcji (w indywidualnych gospodarstwach domowych). Inteligentne liczniki będą pokazywać konsumentom koszty energii elektrycznej w czasie rzeczywistym i pomogą im w ograniczaniu zużycia energii, wraz z innymi urządzeniami pozwolą konsumentom zmienić zużycie energii. wzmocnienie pozycji konsumentów jako mikroproducentów oraz poprawa procesów planowania i wydawania pozwoleń są ważnym sposobem usuwania barier na drodze do rozwoju energii odnawialnej. Po piąte, stymulowanie innowacji technologicznych, rozwój technologii strategicznych, takich jak: przechowywania energii, technologie oceaniczne, zaawansowane technologicznie materiały oraz techniki produkcji. Dojrzałe technologie działające na konkurencyjnych rynkach przy dobrze funkcjonującym rynku emisji docelowo nie powinny potrzebować wsparcia. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wytycznych dotyczących transeuropejskiej infrastruktury energetycznej i uchylające decyzję nr 1364/2006/WE Bruksela, dnia 19.10.2011 KOM(2011) 658 wersja ostateczna. 70 KE, Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii, op.cit., s. 10. 71 43 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Po szóste, zapewnienie zrównoważonego charakteru energii odnawialnej – zwiększenie udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii oraz efektywność energetyczna w UE mogą przyczynić się do znacznego zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych oraz poprawy jakości powietrza. 2.4.2. Opinia Komitetu Regionów – „Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii” Opinia Komitetu Regionów „Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii”72 jest ważnym głosem w dyskusji dotyczącej OZE. Zwraca się w niej uwagę na to, iż na poziomie UE konieczna jest debata nad właściwymi mechanizmami i instrumentami promowania OZE w skoordynowany sposób. Wskazuje na konieczność opracowania prostego i skutecznego systemu wspierania rozwoju OZE dla całej Unii Europejskiej. Ta wspólna strategia ma na celu opracowanie skutecznych instrumentów opartych na mechanizmach rynkowych, jak i regulacyjnych umożliwiających wyższą produkcję OZE. A w celu ustabilizowania obecnej sytuacji i stworzenia inwestorom długofalowych zachęt konieczne jest wprowadzenie większej spójności między decyzjami poszczególnych krajów członkowskich. Komitet Regionów „uważa za możliwe, że kombinacja różnych technologii OZE w regionach wraz z nowymi sposobami zarządzania zdolnościami wytwórczymi i przesyłowymi poprzez stosowanie technologii sieci inteligentnych (...) pozwoli na lokalne bilansowanie zapotrzebowania na energię elektryczną i jej produkcji, zwiększając znacznie bezpieczeństwo energetyczne regionów i ograniczając zależność od importu energii z dalszych odległości”73. Podkreślono w opinii, iż energia odnawialna ma zasadnicze znaczenie dla dywersyfikacji dostaw energii, zwiększenia konkurencyjności europejskiej i tworzenia miejsc pracy oraz dla wypełnienia zobowiązań Unii Europejskiej w zakresie zmiany klimatu i konieczna jest wspólna długoterminowa wizja polityki energetycznej. Kluczową rolę w jej realizacji odgrywają środki w zakresie efektywności energetycznej. Państwa członkowskie powinny wykorzystywać istniejące instrumenty, by wspierać wzajemną współpracę i prowadzić handel energią odnawialną. Konieczne jest opracowanie prostego i skutecznego systemu wspierania rozwoju OZE opartego na wspólnej dla całej Unii Europejskiej strategii. Kluczową rolę w propagowaniu rozwiązań w zakresie OZE mają odgrywać władze lokalne i regionalne. Opinia Komitetu Regionów, Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii (2013/C 62/11). 72 Tamże, s.1. 73 44 ROZDZIAŁ II. Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej Podkreśla, że zasadnicze znaczenie dla powodzenia rynku wewnętrznego oraz dla włączenia energii odnawialnej do systemów energetycznych ma ogólny rozwój infrastruktury. Poprawa infrastruktury energetycznej może zostać osiągnięta dzięki następującym elementom: – inwestycje w sieci dystrybucyjne, – modernizacja infrastruktury przesyłowej, – inwestycje w połączenia międzysystemowe, między państwami członkowskimi i ich regionami, – rozwój inteligentnych sieci, – wsparcie na rzecz zdecentralizowanej produkcji energii/produkcji energii na małą skalę74. Mówiąc o rozwoju OZE, wskazano na fakt, iż udział energii odnawialnej w spożyciu energii w UE w połowie 2012 r. wynosił 12,4% i wzrósł o 1,9% w stosunku do 2008 roku. To powinno gwarantować osiągnięcie założonego celu do 2020 r. (20% udział OZE), potrzebne są natomiast działania z myślą o okresie po roku 2020, a w perspektywie 2050 roku. Na uwagę zasługują propozycje nowego systemu wsparcia OZE, które przedstawiają się następująco: – ustanowienie ogólnoeuropejskiego funduszu wsparcia dla OZE, – skoordynowanie systemów wsparcia dla OZE na poziomie europejskim i zapewnienie ich wzajemnej zgodności, – zwiększenie roli regionów w alokacji wsparcia dla OZE oraz w podnoszeniu świadomości społecznej, – optymalne wykorzystanie technologii OZE w zależności od zasobów w regionach, – wielopoziomowość działania: poziom europejski – dla dużych instalacji, oraz regionalny – dla małych źródeł i mikroźródeł, – udzielanie subsydiów oraz innych form pomocy dla inwestycji w wysokości pozwalającej na pełne uczestnictwo OZE w konkurencyjnych rynkach energii, – wspieranie dążenia do niezależności energetycznej, – wsparcie dla rozwoju sieci energetycznych i inteligentnych sieci pozwalających na szersze zastosowanie OZE, – poprawa funkcjonowania OZE w inteligentnych sieciach energetycznych poprzez wsparcie dla pakietów dotyczących OZE oraz magazynowania energii, – solidarne ponoszenie kosztów rozwoju regionalnych systemów energetycznych przez społeczność europejską i zapewnienie ich optymalnego poziomu75. Tamże, s. 2. 74 Tamże, s. 4. 75 45 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie W opinii ważny jest jeszcze jeden problem, a mianowicie, podkreśla się w niej rolę regionów w zakresie OZE. To w regionach powinno mieć miejsce określenie optymalnego mixu technologii OZE (farmy wiatrowe i słoneczne, biogazownie, zasoby geotermalne). Dziś zdarza się, że lokalizacja odnawialnych źródeł energii nie odpowiada lokalizacji odbiorców końcowych, co powoduje konieczność znacznego rozbudowywania linii przesyłowych i dystrybucyjnych, co jest jednym z głównych ograniczeń w szybkim rozwoju odnawialnych źródeł energii. Kombinacja technologii OZE w regionach wraz z nowymi sposobami zarządzania zdolnościami wytwórczymi i przesyłowymi poprzez stosowanie technologii sieci inteligentnych (smart networks) pozwoli na lokalne bilansowanie zapotrzebowania na energię elektryczną i jej produkcję, zwiększając znacznie bezpieczeństwo energetyczne regionów i ograniczając zależność od importu energii z dalszych odległości. To regiony mają do odegrania szczególnie dużą rolę w tworzeniu i rozwoju mikroinstalacji OZE i wspomaganiu powstawania „prosumentów” – odbiorców energii i jednocześnie producentów energii, co mogłoby ograniczać całkowite koszty pozyskiwania i dostawy energii oraz budowanie nowych wzorców zrównoważonej produkcji i konsumpcji. To tam mogą powstawać centra wspierania OZE, co spowoduje zwiększenie zatrudnienia oraz rozwój różnych form szkolenia niezbędnego dla inwestorów i firm zajmujących się instalacją i podłączeniem do sieci. 2.4.3. Zielona Księga z 2013 roku – Ramy polityki w zakresie klimatu i energii do roku 2030 W 2013 roku Komisja Europejska opublikowała zieloną księgę Ramy polityki w zakresie klimatu i energii do roku 203076, w której ocenia dotychczasowe osiągnięcia w zakresie klimatu i energii w kontekście przyjętych wcześniej założeń i ram legislacyjnych na poziomie UE oraz cele do 2030 roku. Dotychczasowe ramy działań do 2020 roku ukierunkowały politykę UE w zakresie energii. Integrują one różne cele polityczne, takie jak zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, zabezpieczenie dostaw energii i wspieranie wzrostu, konkurencyjności i tworzenia miejsc pracy, oszczędności zasobów dzięki zaawansowanym technologiom. Te cele polityczne są realizowane za pośrednictwem trzech głównych celów dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych, odnawialnych źródeł energii oraz oszczędności energii. Celem omawianej tutaj zielonej księgi jest przeprowadzenie konsultacji z zainteresowanymi stronami w celu uzyskania materiałów, Komisja Europejska, Zielona księga, Ramy polityki w zakresie klimatu i energii do 2030 roku, Bruksela 27.03.2013 KOM (2013) 169. 76 46 ROZDZIAŁ II. Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej które przyczynią się do stworzenia ram na okres do 2030 r. Dokonując przeglądu dotychczasowych osiągnięć przypomniano obowiązujące cele: a)redukcję emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do poziomu emisji z 1990 r.; b)20% udziału energii ze źródeł odnawialnych w energii zużywanej w UE oraz konkretne cele dla państw członkowskich; c)20% oszczędności w zużyciu energii w porównaniu z prognozami. Ponadto 10% udział energii ze źródeł odnawialnych w sektorze transportu. W 2010 r. udział energii odnawialnej w UE wynosił 12,7% w porównaniu do 8,5% w roku 2005. W okresie 1995–2000, gdy nie istniały ramy prawne, udział energii odnawialnej wzrastał o 1,9% rocznie. W następstwie wprowadzenia orientacyjnych celów (2001–2010) udział energii odnawialnej zaczął wzrastać o 4,5% rocznie. Dzięki prawnie wiążącym celom krajowym wzrost ten był jeszcze większy, lecz aby osiągnąć ogólny cel na rok 2020 musi on wynosić średnio 6,3% rocznie. Udział energii ze źródeł odnawialnych w sektorze transportu osiągnął w 2010 r. 4,7%, w porównaniu z zaledwie 1,2% w roku 2005. W ciepłownictwie i chłodnictwie udział energii odnawialnej nadal rośnie i do roku 2020 powinien zwiększyć się prawie dwukrotnie. Jednakże większości państw członkowskich do osiągnięcia swoich celów na rok 2020 potrzebne będą nowe środki w związku z ograniczeniem systemów wsparcia i utrudnionym dostępem do finansowania w kontekście kryzysu gospodarczego. 2.5. Polityka Polski w zakresie odnawialnych źródeł energii Pierwszą krajową regulacją prawną dotyczącą odnawialnych źródeł energii było rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 lutego 1999 r. w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych oraz zakresu tego obowiązku (Dz.U. z 1999 r. Nr 13, poz. 119). Na jego podstawie spółki dystrybucyjne miały obowiązek zakupu całkowitej produkcji ze wszystkich źródeł odnawialnych przyłączonych do ich sieci, po najwyższej cenie energii elektrycznej zawartej w taryfie danej spółki. Rozporządzenie to pod taką samą nazwą zmieniono rok później (Dz.U. z 2000 r. Nr 122, poz. 1336). W wyniku obowiązującej od 1 stycznia 2003 r. nowelizacji art. 9a ustawy – Prawo energetyczne, zostało, z dniem 1 lipca 2003 r., zastąpione kolejnym rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 30 maja 2003 r.77 Zgodnie z zawartymi w nim Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 maja 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych źródeł energii oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (Dz.U. Nr 104, poz. 971). 77 47 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie regulacjami obowiązek zakupu energii odnawialnej nałożono na wszystkie przedsiębiorstwa zajmujące się obrotem energią elektryczną, obligując je do zapewnienia w wolumenie sprzedaży energii elektrycznej o odpowiednim udziale energii z OZE. W roku 2001 udział ten wynosił 2,4%, w roku 2002 – 2,5%, w roku 2003 – 2,65%, a docelowo miał wzrosnąć do 7,5% w roku 2010. Wprowadzenie w życie tych przepisów miało na celu rozwój OZE poprzez administracyjne wykreowanie popytu na tę energię, co w efekcie miało stymulować nowe inwestycje w odnawialne źródła energii. Członkowstwo w UE od 2004 roku wymagało pełnego dostosowania krajowych regulacji dotyczących OZE do zasad unijnych, a w szczególności do postanowień dyrektywy 2001/77/WE. Dlatego 2 kwietnia 2004 r. została uchwalona ustawa o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz ustawy Prawo ochrony środowiska, której skutkiem była istotna zmiana dotycząca OZE. Mowa tutaj o możliwości sprzedaży praw majątkowych do świadectw pochodzenia energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, niezależnie od sprzedaży energii elektrycznej. Zmiana ustawy Prawo energetyczne oraz ustawy – Prawo ochrony środowiska z dnia 4 marca 2005 r. nałożyły na przedsiębiorstwa energetyczne, sprzedające energię elektryczną odbiorcom końcowym, obowiązek uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia lub uiszczenia tzw. opłaty zastępczej78. W tym samym czasie uchwalono Politykę Energetycznej do 2025 roku (przyjętej przez Radę Ministrów w 4 stycznia 2005 r.). Powyższy dokument przewidywał monitorowanie i doskonalenie przyjętych mechanizmów wsparcia rozwoju OZE, w celu zwiększenia urynkowienia energetyki krajowej i zapoczątkowania zmian zgodnych z tendencjami światowymi. W 2005 roku opublikowano dokument Polityka energetyczna Polski do roku 203079 to kolejny ważny dla rozwoju OZE w Polsce dokument. Zapisane w nim cele obejmują m.in.: – wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w globalnym zużyciu energii, co najmniej do 15% w 2020 roku oraz dalszy wzrost tego wskaźnika w latach następnych (2020–2025 – rozpoczęcie wytwarzania energii elektrycznej z zastosowaniem ogniw fotowoltaicznych na dużą skalę, oraz produkcja bioetanolu drugiej generacji, biodiesla drugiej generacji i biowodoru; – osiągnięcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw transportowych oraz zwiększenie wykorzystania biopaliw II generacji, UE Rozporządzenie wykonawcze: rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 19.12 2005 w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej oraz zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii, zastąpione przez nowe rozporządzenie w sierpniu 2008 r.). 78 79 Polityka Energetyczna Polski do roku 2030. Dokument przyjęty przez Radę Ministrów 10 listopada 2009 r. 48 ROZDZIAŁ II. Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej ma osiągnąć 20 % udział energii odnawialnej w ostatecznym zużyciu energii oraz 10 % udział energii odnawialnej w transporcie; – ochronę lasów przed nadmiernym eksploatowaniem, w celu pozyskiwania biomasy oraz zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, w tym biopaliw, tak, aby nie doprowadzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem oraz zachować różnorodność biologiczną; – zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie optymalnych warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surowcach. Przełomowym dla OZE w Polsce był Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych jako realizacja zobowiązania wynikającego z art. 4 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych został przygotowany na podstawie schematu przygotowanego przez Komisję Europejską (decyzja Komisji 2009/548/WE z dnia 30 czerwca 2009r)80. Dla osiągnięcia założonych celów wprowadzono zmiany w ustawie prawo energetyczne i system wsparcia wspomagający rozwój OZE. Aktami normatywnymi w zakresie OZE były: – Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne, (Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z późn. zm.), – Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii (Dz.U. Nr 156, poz. 969 z późn. zm.), – Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz.U. Nr 169, poz. 1199) wraz z odpowiednimi przepisami wykonawczymi. Ostatnim ważnym dokumentem dotyczącym OZE jest tzw. mały trójpak energetyczny. Jego treść oraz inne przepisy związane z OZE przedstawiono w rozdz. V. Krajowy Plan Działań w zakresie odnawialnych źródeł energii, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010. Dokument przyjęty przez Radę Ministrów 7 grudnia 2010 r. oraz Uzupełnienie do Krajowego Planu Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, Ministerstwo Gospodarki, Dokument przyjęty przez RM w 2011 r. 80 49 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 2.6. Najważniejsze dokumenty unijne dotyczące odnawialnych źródeł energii Dyrektywy, decyzje, rozporządzenia: 1. Decyzja nr 1230/2003/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. przyjmująca wieloletni program działania w dziedzinie energii: Inteligentna Energia – Europa (2003–2006). 2. Directive 2003/54/EC of the European Parliament and of the Council of 26 June 2003 concerning common rules for the internal market in electricity and repealing Directive 96/92/ EC, Official Journal of the European Union (OJ EU) L 176/37 of 15.07.2003. 3. Dyrektywa 2000/76/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów CELEX: 32000L0076 Dz.U. C 57, 5/3/2005. 4. Dyrektywa 2003/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie wspierania użycia w transporcie biopaliw i innych paliw odnawialnych CELEX: 32003L0030 Dz.U. WE L 123, 17/5/2003. 5. Dyrektywa 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na rynku wewnętrznym energii oraz zmieniająca dyrektywę 92/42/EWG CELEX: 32004L0008 Dz.U. UE L Nr 52, 21/02/2004. 6. Dyrektywa 2005/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lipca 2005 r. ustanawiająca ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów wykorzystujących energię oraz zmieniająca dyrektywę Rady 92/42/EWG, oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 96/57/WE i 2000/55/WE – dyrektywa ramowa. CELEX: 32005L0032 Dz.U. WE L 191, 6/7/2005. 7. Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/76/ EWG. CELEX: 32006L0032 Dz.U. WE L 114, 27/4/2006. 8. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/77/WE z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych CELEX: 2001L0077 Dz.U. WE L 283, 27/10/2001. 9. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE CELEX: 32009L0028 Dz.U. L 140, 05/06/2009 P. 0016 – 0062. 50 ROZDZIAŁ II. Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej 10.Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wytycznych dotyczących transeuropejskiej infrastruktury energetycznej i uchylające decyzję nr 1364/2006/WE Bruksela, dnia 19.10.2011 KOM(2011) 658 wersja ostateczna. Komunikaty i Opinie: 1. Komisja Europejska, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii, Bruksela, dnia 06.06.2012 r. KOM(2012) 271. 2. Komisja Wspólnot Europejskich, K��������������������������������� omunikat Komisji do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego, Europejska polityka energetyczna {SEK(2007) 12}. 3. Komisja Wspólnot Europejskich. Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego, Działania wynikające z zielonej księgi, Sprawozdanie w sprawie postępów w dziedzinie energii elektrycznej ze źródeł, odnawialnych, Bruksela, dnia 10.01.2007 KOM(2006) 849 wersja ostateczna {SEK(2007) 12}. 4. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady – Większe oszczędności energii w Europie dzięki skojarzonemu wytwarzaniu energii elektrycznej i ciepła CELEX: 52008DC0771 KOM/2008/0771 końcowy. 5. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady, Energia odnawialna: dążenie do osiągnięcia celu na rok 2020] KOM(2011)0031 {SEK(2011) 129 wersja ostateczna} CELEX: 52011DC0031 KOM(2011) 31 wersja ostateczna. 6. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów – Morska energia wiatrowa: Działania niezbędne do realizacji celów polityki energetycznej w perspektywie roku 2020 i dalszej CELEX: 52008DC0768R(01) KOM/2008/0768 końcowy/2. 7. Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego – Mapa drogowa na rzecz energii odnawialnej – Energie odnawialne w XXI wieku: budowa bardziej zrównoważonej przyszłości {SEK(2006) 1719} {SEK(2006) 1720} {SEK(2007) 12} CELEX: 52006DC0848 KOM/2006/0848 wersja ostateczna. 8. Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego – Udział odnawialnej energii w UE. Sprawozdanie Komisji zgodnie z art. 3 dyrektywy 2001/77/WE, ocena wpływu instrumentów ustawodawczych i innych polityk Wspólnoty na rozwój udziału źródeł odnawialnej energii w UE oraz propozycje konkretnych działań {SEC(2004) 547} CELEX: 52004DC0366 KOM(2004) 366 wersja ostateczna. 51 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 9. Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego Sprawozdanie na temat postępów w dziedzinie energii odnawialnej: sprawozdanie Komisji zgodnie z art. 3 dyrektywy 2001/77/WE, art. 4 ust. 2 dyrektywy 2003/30/WE oraz w sprawie realizacji unijnego planu działania w sprawie biomasy KOM(2005)628 {SEC(2009) 503 wersja ostateczna} CELEX: 52009DC0192 KOM(2009)192 wersja ostateczna. 10.Komunikat Komisji, Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Bruksela, 03.03.2010, KOM(2010) 2020 wersja ostateczna. 11.Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego Raport w sprawie postępu w dziedzinie biopaliw – Raport w sprawie postępu w zakresie użycia biopaliw i innych paliw odnawialnych w państwach członkowskich Unii Europejskiej CELEX: 52007AE1449 COM(2006) 845 wersja ostateczna Dz.U. C 044 z 16.02.2008. 12.Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii, KOM(2012) 271. 13.Opinia Komitetu Regionów Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii (2013/C 62/11). 14.Opinia Komitetu Regionów Promocja energii odnawialnej CELEX: 52008AR0160 Dz.U. C 325/12 PL z 19.12.2008. 15.Projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych KOM/2008/19 {SEK(2008) 57} {SEK(2008) 85} CELEX: 52008PC0019. Zielone Księgi: 1. Komisja Europejska, Zielona Księga: Europejska Strategia na Rzecz Zrównoważonej, Konkurencyjnej i Bezpiecznej Energii, Bruksela 2006 KOM(2006) 105 wersja ostateczna {SEK(2006) 317}. 2. Komisja Europejska, Zielona księga, Ramy polityki w zakresie klimatu i energii do 2030 roku, Bruksela 27.03.2013 KOM (2013) 169. 3. Komisja Wspólnot Europejskich, Zielona Księga, W kierunku bezpiecznej, zrównoważonej i konkurencyjnej europejskiej sieci energetycznej {SEC(2008)2869}, KOM(2008) 782 wersja ostateczna/2 Bruksela, dnia 07.01.2009. 4. Zielona księga w sprawie gospodarowania bioodpadami w Unii Europejskiej z dnia 03.12.2008 KOM(2008) 811 wersja ostateczna {SEK(2008) 2936}. 52 ROZDZIAŁ III Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej (S.M. Szukalski, S. Malinowski M. Zdzienicka, W. Witowski) Ten fragment pracy dotyczy charakterystyki podstawowych źródeł energii odnawialnej takich jak: energia wiatrowa, wodna, słoneczna, geotermalna, energia z biomasy i biogazu. Wszystkie te źródła energii omówiono wg schematu istota-potencjał-perspektywy rozwoju. Rozważania wzbogacono prezentacją przykładowych instalacji z województwa łódzkiego. 3.1. Energia wiatrowa – istota, zalety, wady 3.1.1. Potencjał, perspektywy rozwoju, światowi liderzy Energia kinetyczna wiatru wykorzystywana jest do produkcji energii elektrycznej w turbinach wiatrowych. Potencjał elektrowni wiatrowych jest określany przez możliwości generowania przez nie energii elektrycznej. W porównaniu z innymi nośnikami OZE wiatr uznawany jest za jedno z tańszych źródeł energii. Jego zaletą jest dostępność, brak kosztów pozyskiwania surowca, niskie koszty przetwarzania. Do zalet tego źródła energii zalicza się także niewielki wpływ na środowisko naturalne, możliwość zagospodarowania nieużytków, takich jak wybrzeża i skały. Wśród wad wykorzystania wiatru jako źródła energii, wymienia się hałas emitowany przez turbiny, możliwość zakłócania łączności radiowej oraz okresowe zagrożenie dla przemieszczającego się ptactwa. Wadą jest także brak przewidywalności pozyskiwanej energii, co związane jest z różnym natężeniem wiatrów81, czyli niestabilność wytwarzania energii, która stanowi poważny problem dla sieci przesyłowych oraz zbilansowania rynku energetycznego. Światowy potencjał energii kinetycznej wiatru szacowany jest na 2700 TW82, uwzględniając jednak możliwości instalacji turbin wiatrowych, potencjał ten spada do 40 TW nad lądem oraz 20 TW nad poziomem mórz Zob. M. Brzeziński i inni, Małe (przydomowe) elektrownie wiatrowe, www.zaber.com.pl, s. 9–11. 81 TW – terawat, 1012 jednostki podstawowej wat = 100. 82 53 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie i oceanów. Światowe zdolności energetyki wiatrowej wynoszą 237 016 megawatów, z czego 40 053 megawatów powstało w 2011 roku, więcej niż kiedykolwiek wcześniej83. Energetyka wiatrowa w okresie ostatniego ćwierćwiecza rozwinęła się niezwykle dynamicznie. Wystarczy powiedzieć, iż w 1990 roku użytkowane instalacje miały moc zaledwie 0,4 GW84. W sumie 96 krajów wykorzystuje wiatr do produkcji energii elektrycznej. Turbiny wiatrowe zainstalowane do końca roku 2011 na całym świecie mogą zapewnić w skali roku około 3% światowego zużycia energii elektrycznej. Wartość rynku energii wiatrowej wynosi 65 mld USD (w 2010 r. 55 mld USD). Widzimy, iż energia wiatrowa posiada olbrzymi potencjał, jest on jednak wykorzystany w znikomym procencie, choć z roku na rok notuje się wzrost produkcji energii z tego źródła. Najwięcej zainstalowanych mocy jest w Europie, która obok Stanów Zjednoczonych należy do światowych liderów w pozyskiwaniu energii wiatrowej85. Liderami energetyki wiatrowej w Europie są Hiszpania – 29,6% i Niemcy – 25% unijnej energii wiatrowej. Energetyka wiatrowa w bilansie OZE największe znaczenie ma w Irlandii (39% energii z OZE); Hiszpania (25,9%), Dania (21,9%), W. Brytania (14,6%)86. Wykres III.1. Roczne stopy wzrostu instalacji energetyki wiatrowej na świecie (%) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: World Wind Energy Report 2011, WWEA s. 5 World Wind Energy Report 2011, WWEA World Wind Energy Association 2012, s. 5. 83 World Wind Energy Report 2009, WWEA 2010. 84 Tamże, s. 5. 85 Eurostat, http://europa.eu/legislation_summaries/energy/renewable_energy/l27065_pl.htm. 86 54 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej Wykres III.2. Potencjał światowej energetyki wiatrowej wg zainstalowanych mocy Źródło: Jak wyżej W ostatniej dekadzie potencjał energii wiatrowych zwiększył się ponad 9-krotnie. Największy udział w nowych instalacjach (dane za 2011 rok) ma Azja (53,7%), Europa (21,9%) i Ameryka Północna (20,5%), Ameryka Łacińska (2,9%) i Australia / Oceania (0,9%) i Afryka (0,2%)87. World Wind Energy Report 2011, op.cit., s.4. 87 55 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Wykres III.3. Nowe instalacje energetyki wiatrowej na świecie w latach 1998–2011 Źródło: Jak wyżej 3.1.2. Energia wiatrowa w Polsce Rozwój energii wiatrowej w Polsce charakteryzuje się także niezwykle wysoką dynamiką. Zainstalowane moce w okresie 2001–2010 zwiększyły się o prawie 6000%. Średnioroczna stopa wzrostu wyniosła w tym okresie 64%, przy czym największa była w 2005 roku (203%). Kolejne lata przynoszą roczne przyrosty mocy 60–70%88. W Polsce od 1989 roku działa Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej jako organizacja pozarządowa. Strona dotycząca energetyki wiatrowej: http://www.elektrownie-wiatrowe.org.pl/. Zob. także: T. Boczar, Energetyka wiatrowa – aktualne możliwości wykorzystania, Wydawnictwo Pomiary Automatyka Kontrola, Warszawa 2007. 88 56 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej Wykres III.4. Dynamika energetyki wiatrowej w Polsce w latach 2001–2010 (zainstalowane moce w MW) Źródło: GUS, Energia ze źródeł odnawialnych w 2010 roku, Warszawa 2011, s. 60. Opracowanie własne Wykres III.5. Produkcja energii elektrycznej (wiatrowej) w GWh w Polsce w latach 2001–2010 Źródło: GUS, Energia ze źródeł odnawialnych w 2010 roku, op.cit. s. 51. Opracowanie własne 57 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Energetyka wiatrowa w Polsce zaczęła rozwijać się na początku lat dziewięćdziesiątych, głównie na Wybrzeżu. Aby wiatr mógł być wykorzystywany w energetyce jego prędkość powinna mieścić się w przedziale od 4 do 30m/s. Z tego punktu widzenia w Polsce najlepsze warunki wiatrowe panują nad Bałtykiem, w okolicach Suwalszczyzny oraz na Podkarpaciu. Występujące na obszarze Polski warunki wiatrowe charakteryzują się dużą zmiennością oraz brakiem wysokich średniorocznych prędkości wiatru. Drugim elementem ważnym w energetyce wiatrowej jest rozkład prędkości wiatru w roku. Silne wiatry w Polsce wieją w miesiącach zimowych, tj. w okresie od listopada do marca. Prawie 1/3 terytorium Polski posiada korzystne warunki wiatrowe dla instalowania elektrowni wiatrowych (mapa. III.1). „Szacuje się, że na powierzchni około 60 000 km2 naszego kraju występują korzystne warunki wiatrowe dla instalowania elektrowni wiatrowych, ale tylko 3000 km2 może być przeznaczonych na ich budowę”89. Biorąc pod uwagę czas wykorzystania mocy nominalnej około 1500 godz., to potencjał produkcji energii elektrycznej wytworzonej przez elektrownie wiatrowe wynosi 10 TWh/a, co stanowiłoby około 7% produkcji energii90. Wykorzystanie energii wiatru odbywa się za pomocą generatorów (turbin wiatrowych) wytwarzania energii elektrycznej. Warunki naturalne i efektywnościowe sprawiają, iż na ogół buduje się tzw. farmy wiatrowe grupujące kilka elektrowni wiatrowych. Farma wiatrowa określana jest jako jednostka wytwórcza lub zespół tych jednostek wykorzystujących do wytwarzania energii elektrycznej energię wiatru, przyłączonych do sieci w jednym miejscu przyłączenia. Elektrownie wiatrowe możemy podzielić ze względu na zastosowanie (przydomowe lub przemysłowe), moc (mikro, małe i duże) lub lokalizację (lądowe i morskie). Współcześnie buduje się turbiny wiatrowe zarówno o osiach poziomych, jak i pionowych różnej mocy. Turbiny umieszcza się na wysokościach 80–120 metrów i osiągają najczęściej moce 2–3 MW91. Prognozuje się w przyszłości pojawienie się nowych konstrukcji o jeszcze większych gabarytach i mocach. Wirnik turbiny wiatrowej o średnicy około 50 metrów może uzyskać moc ok. 1 MW mocy. Praktyka wskazuje, że nowoczesne turbiny wiatrowe, w polskich warunkach, pracują ok. 1,5 do 2 tys. godz. w roku, dlatego dla stabilizowania dostaw energii do odbiorców konieczne jest utrzymywanie w gotowości rezerwy mocy w instalacjach wykorzystujących paliwa kopalne. Z. Korban, Wybrane aspekty wykorzystania energetyki wiatrowej w Polsce, „Górnictwo i Geologia” 2010, z. 2, s. 83. 89 Ministerstwo Środowiska, Strategia rozwoju energetyki odnawialnej, Warszawa 2000. 90 Prototypowa instalacja wiatrowa, zlokalizowana w pobliżu Magdeburga, ma moc nominalną ok. 4,5 MW. 91 58 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej Mapa III. 1. Rejonizacja Polski pod względem zasobów energii wiatru (wartości liczbowe dotyczą prędkości wiatru w [m/s]) Źródło: Z. Korban, Wybrane aspekty wykorzystania energetyki, op.cit. s. 84. 3.1.3. Studium przypadku – farma wiatrowa na Górze Kamieńsk Ilustracją dla omawianego rodzaju energii odnawialnej w województwie łódzkim jest Elektrownia Wiatrowa Kamieńsk Sp. z o.o. Spółka utworzona została 9 lipca 2003 roku przez: Elektrownie Szczytowo-Pompowe SA (obecnie 50% udziałów) oraz ELBIS Sp. z o.o. (obecnie 50% udziałów). Elektrownia posadowiona została na Górze Kamieńsk i uruchomiona została w 2007 roku. Składa się z 15 turbin wiatrowych o mocy 2MW każda, łączna moc szczytowa elektrowni wynosi 30 MW. Turbiny zamontowane są na wieży o wysokości 85 metrów i znajdują się są na wysokości ok. 500 m n.p.m. Turbiny mają skrzydła o rozpiętości 70 metrów i długości 40 m, wirują z szybkością 21 obrotów na minutę. Zastosowano turbiny E-70, które posiadają następujące parametry: wysokość całkowita – 125 m, odległość piasty od podłoża – 85 m, średnica wirnika – 71 m, masa – 229 ton, moc – 2 MW. Jest to turbina bezprzekładniowa o zmiennej prędkości z regulacją nachylenia łopat, liczba łopat – 3, napędzane są przez wiatr o sile 7,5 m/s. Elektrownia w ciągu roku wytwarza 75 tys. kWh, co wystarczy dla miasta wielkości Piotrkowa Trybunalskiego. Pracuje w ciągu roku około 2 tys. godzin92. Informacje uzyskane od Dyrekcji Elektrowni Wiatrowej Kamieńsk Sp. z o.o. 92 59 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 3.2. Energia wodna – istota, zalety, wady 3.2.1. Potencjał, perspektywy rozwoju Energia wody (potencjalna i kinetyczna) jest określana przez wielkość energii elektrycznej wytwarzanej w elektrowniach wodnych. Do energii odnawialnej zalicza się jedynie produkcję energii elektrycznej w elektrowniach na dopływie naturalnym (przepływowych). Energia pozyskiwana z wód stanowi ok. 19% światowej produkcji energii elektrycznej, co tym samym daje jej pierwsze miejsce wśród odnawialnych źródeł energii. Jej potencjał jest większy niż potencjał energetyki jądrowej93. Światowymi liderami w pozyskiwaniu energii elektrycznej z energii wód są: Kanada, Stany Zjednoczone oraz Brazylia. Największa hydroelektrownia na świecie znajduje się w Chinach na rzece Jangcy. Jej moc szacowana jest na ok. 18,2 GW94. Zaletami elektrowni wodnych są: wyższa niż w przypadku elektrowni węglowych sprawność przetwarzania energii, znacznie mniejsze są także negatywne skutki dla środowiska, budowanie dużych elektrowni wodnych dodatkowo chroni glebę przed erozją oraz poprzez zbiorniki retencyjne zapobiega powodziom. Wykorzystanie potencjału energetyki wodnej na świecie, pozwoliłoby na zredukowanie emisji gazów cieplarnianych nawet o 13%. Hydroenergetyka ma również wady. Należą do nich: duże koszty budowy infrastruktury energetycznej, ingerencja w naturalne środowisko, zamulanie zbiorników, które w konsekwencji może prowadzić do zamierania życia w środowisku wodnym, zmienia się ekosystem. Duży zbiornik charakteryzuje się znacznie większym parowaniem i zmienia wilgotność powietrza na stosunkowo dużym obszarze. Kolejnym z negatywnych skutków budowy dużych elektrowni wodnych jest często konieczność migracji ludności95. Zbiorniki zaporowe mogą być źródłem emisji metanu. Hydroenergetyka wiąże się z ogromnymi kosztami inwestycji (co wpływa na ich większą popularność właśnie w krajach rozwiniętych) nie wszędzie są odpowiednio sprzyjające warunki do budowy takich obiektów.����� ���� Około 30% światowej hydroenergii produkowane jest w Europie. Obecnie ma ona dominujące znaczenie w krajach takich jak: Francja, Szwecja oraz Norwegia. W związku ze zwiększeniem udziału energetyki wiatrowej oraz biomasy można przewidywać zmniejszenie udziału hydroenergetyki. Technologia elektrowni wodnych jest dość prosta, jest to zamiana energii potencjalnej w energię kinetyczną płynącej wody, spływa ona z terenów http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_energy.asp, 11.03.2013. 93 Tamże. 94 Znane są protesty przeciwko budowie i skutkach hydroelektrowni w Chinach. 95 60 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej Fot.1. K. Kłosek, Wielka Tama Trzech Przełomów na Jangcy, „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” Maj – Czerwiec 2008 położonych wyżej do zbiorników wodnych położonych niżej. Dla zwiększenia energii potencjalnej wody, spiętrza się ją, budując zapory. Woda porusza turbinę z generatorem i wytwarza się prąd96. Wyróżnia się kilka typów elektrowni wodnych: a)przepływowe, b)szczytowo-pompowe, c)elektrownie pływowe, d)małe elektrownie wodne, e)zbiornikowe. Elektrownie przepływowe nie spiętrzają dodatkowo wody i nie wymagają tworzenia zbiorników. Ich moc jest ograniczona przez moc płynącej naturalnie wody. Działają one najefektywniej, gdy powstają w naturalnym środowisku spiętrzającym wodę. Elektrownie szczytowo-pompowe budowane są z myślą dostosowywania produkcji energii do jej chwilowego zapotrzebowania. Gdy jest ono niewielkie, nadmiar wody jest pompowany do zbiornika znajdującego się na dużej wysokości. W okresie dużego zapotrzebowania woda jest uwalniana i jej energia potencjalna przetwarzana jest z powrotem na energię elektryczną. Są one dobrym uzupełnieniem niestabilnych źródeł energii (elektrownie wiatrowe, słoneczne), jednak tego typu elektrowni nie zalicza się do źródeł energii odnawialnej. Małe elektrownie wodne (MEW) posiadają moc zainstalowaną poniżej 5 MW, jest to podział umowny, który stosowany jest w Polsce. Do zbudowa96 Szerzej o zaporze trzech przełomów w Chinach w: K. Kłosek, Wielka Tama Trzech Przełomów na Jangcy, [w:] „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” Maj – Czerwiec 2008. 61 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie nia takiej elektrowni wystarczy próg piętrzący wodę, mały obiekt z siłownią, kanał do turbiny. Wpływ tego typu elektrowni na środowisko jest znikomy w przeciwieństwie do dużych elektrowni wodnych budzących kontrowersje środowiskowe. Elektrownie pływowe wykorzystują energię potencjalną wody morskiej spiętrzonych w czasie pływów, nie występują w Polsce. Ich moc zmienia się w ciągu doby, ale w sposób przewidywalny, co pozwala uzupełnić je w zbiorniki umożliwiające generowanie energii w sposób ciągły. Powstają też generatory czerpiące energię z energii kinetycznej wody przemieszczającej się w czasie pływów. Hydroelektrownie działają w ponad 150 krajach na świecie, dostarczając 19% całkowitej produkcji energii elektrycznej świata. Niektóre kraje opierają na niej zaopatrzenie w energię elektryczną. Udział hydroenergii w całkowitej konsumpcji Brazylii wynosi 85,6%, Wenezueli 69,2%, Kanady – 61,1%, Norwegii – 98,2%, Chin – 22,5%97. Elektrownie wodne zwykle nie pracują z pełną mocą przez cały rok. Stosunek średniej produkcji rocznej do możliwości produkcji przy pracy z pełną mocą nazywa się współczynnikiem wydajności. Tabela III.1. Kraje o największym potencjale hydroelektrowni Roczna produkcja (TWh) Moc elektrowni (GW) Norwegia 140,5 27,528 0,49 98,25% Brazylia 363,8 69,08 0,56 85,56% Wenezuela 85,96 14,622 0,67 69,20% Kanada 369,5 88,974 0,59 61,12% Szwecja 65,5 16,209 0,46 44,34% Chiny 652,05 196,79 0,37 22,25% Rosja 167 45 0,42 17,64% Indie 115,6 33,6 0,43 15,80% 69,2 27,229 0,37 7,21% 250,6 79,511 0,42 5,74% Japonia USA Wydajność % krajowej energii Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Elektrownia_wodna cyt za: BP Statistical Review of World Energy June 2011, (pobrano 10.06.2013) BP Statistical Review of World Energy June 2011, http://www.bp.com/en/global/corporate/aboutbp/statistical-review-of-world-energy-2012.html (pobrano 10.06.2012). 97 62 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej 3.2.2. Energia wodna w Polsce Polska posiada mały potencjał energetyki wodnej, co związane jest z płaskim ukształtowaniem powierzchni, a także dużą przepuszczalnością gleby. Krajowa produkcja energii wodnej jest głównie skoncentrowana wokół Wisły (68%)98. Reszta produkowana jest przez Odrę i jej dorzecza oraz rzeki Pomorza. Istotną rolę w przyszłości w produkcji energii wodnej mogą odegrać: Pojezierze Mazurskie oraz region gór Karpat i Sudetów. Polskie rezerwy hydroenergetyczne oceniane są na 13,7 TWh rocznie, co stanowi 0,1% rezerw światowych. Potencjał wykorzystywany jest zaledwie w około 12%, co odpowiada ok. 7% zainstalowanej w krajowym systemie energetycznym mocy99. Dla porównania, takie kraje jak Francja, Norwegia oraz Niemcy wykorzystują niemal całkowicie potencjał energetyczny związany ze spadkiem wody. W Polsce funkcjonuje około 590 elektrowni wodnych, z czego większość to małe, z poziomem energii w nich produkowanej poniżej 5 MW. Tylko 18 z nich produkuje rocznie więcej niż 5 MW, co według standardów unijnych można uznawać je za duże. Największą z nich jest Żarnowiec, gdzie co roku wytwarza się ok. 716 MW energii, dalej sklasyfikowana jest Porąbka Żar (500 MW), Solina (200 MW), Włocławek (162 MW) oraz Żydowo (150 MW). Według specjalistów przyszłością Polski jest energia produkowana przez małe elektrownie wodne. Duże kontrowersje budzi planowana elektrownia w Nieszawie na Wiśle o mocy 60–70 MW100. Według ekologów jest ona zagrożeniem dla środowiska, z drugiej strony bez jej budowy zagrożone jest funkcjonowanie elektrowni na tamie we Włocławku, która była projektowana z uwzględnieniem powstania kolejnych kaskad. Powodzenie tej inwestycji zależy od tego, czy potencjalny wykonawca znajdzie partnera do jej realizacji. 98 Analiza potencjału patrz: W. Matuszek, Stan aktualny i rozwój hydroenergetyki jako źródło OZE, „Elektroenergetyka” NR 1/2005 (52), Odnawialne źródła energii, s. 33 i nast. http://www.mew.pl/, (pobrano 13.06.2013). 99 http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/166938,energa_chce_budowac_zapore_w_nieszawie.html, 12.06.2013. 100 63 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Mapa III.2. Rozmieszczenie elektrowni wodnych w Polsce Źródło: http://www.kolektory.eu/woda_rozm_el.php, 10.05.2013 3.2.3. Elektrownia wodna „Jeziorsko” Elektrownia wodna „Jeziorsko” powstała na największym zbiorniku retencyjnym w województwie łódzkim na Warcie i jest zwieńczeniem budowy zbiornika Jeziorsko. Zapora czołowa ma długość 2,73 km, wysokość w najwyższym punkcie wynosi 12 m, korona zapory ma szerokość 12 m. Elektrownia ma moc zainstalowaną 4,89 MW i produkuje energię elektryczną średnio ok 20 GWh/rok. Techniczne parametry elektrowni: przełyk instalowany 2 × 35 = 70 m3/s, zakres spadów 4,5 – 10,9 m, spad instalowany turbiny 8,9 m. W elektrowni pracują dwie turbiny Kaplana w układzie klasycznym, tj. Fot. 2. J. Lichy, Jaz przelewowo-spustowy 64 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej z pionowym wałem. Każda z turbin jest zasilana oddzielnym rurociągiem ciśnieniowym. Średnica rurociągu wynosi 2,8 m, a długość pojedynczej nitki ok. 70 m. Ujęcie wody jest wkomponowane w korpus zapory ziemnej. Jest ono typu wieżowego, wyposażone w kraty, zastawki remontowe i zasuwy awaryjne z napędem hydraulicznym. Spad nominalny wynosi 6,5 m101. Fot. 3. J. Lichy, Rozdzielnia elektryczna elektrowni wodnej „Jeziorsko” Fot. 4. J. Lichy, Jeden z dwu generatorów synchronicznych (3150 kVA) Informacje pochodzą z Elektrowni Wodnej Jeziorsko. 101 65 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 3.3. Energia słoneczna – potencjał, perspektywy rozwoju Promieniowanie słoneczne jako strumień fal elektromagnetycznych i cząstek elementarnych docierających do Ziemi jest wykorzystywane przez organizmy żywe i zamienia się w ciepło, które emitowane jest jako promienie podczerwone. Do Ziemi dociera niewielka część energii słonecznej, jest ona jednak o wiele tysięcy razy większa od ogólnej ilość energii wytwarzanej na Ziemi. Moc ta nie jest rozmieszczona równomiernie: obszar oświetlony światłem padającym prostopadle z góry może otrzymać nawet do 1000 W/m², natomiast obszary, na których trwa noc, nie otrzymują bezpośrednio nic102. Po uśrednieniu cyklu dobowego i rocznego najwięcej energii otrzymują obszary przy równiku, a najmniej obszary okołobiegunowe, czyli wg szacunków energia, jaka dociera do powierzchni poziomej w ciągu całego roku, wynosi od 600 kWh/m²/rok w krajach skandynawskich do ponad 2500 kWh/m²/rok w centralnej Afryce. W Polsce wynosi około 1150 kWh/m²/rok103. Wykorzystanie energii słonecznej budzi coraz większe zainteresowanie. Energię promieniowania słonecznego można wykorzystywać do wytwarzania energii elektrycznej za pomocą ogniw fotowoltaicznych (konwersja fotowoltaniczna) lub zamieniać ją na ciepło za pomocą kolektorów słonecznych (konwersja fototermiczna). Energia słoneczna stanowi przyszłość odnawialnych źródeł energii. Aktualnie na świecie wykorzystuje się zaledwie 1% energii słonecznej. Energia ma wiele zalet: dostępność, brak kosztów zakupu surowców czy transportu nośników energii, jest podstawowym, niewyczerpalnym źródłem energii dla naszej planety, pozyskiwanie jest wolne od zanieczyszczeń oraz hałasu. Dziś główną wadą jest koszt instalacji fotowoltaicznych, choć ten stale się zmniejsza. Stąd, zainteresowanie wykorzystaniem energii systematycznie rośnie z roku na rok. Według wyliczeń na świecie znajduje się ok. 0,5 mln gospodarstw domowych, które wykorzystują ogniwa fotowoltaiczne dla zaspokojenia własnych potrzeb. W najbliższej przyszłości przewiduje się znaczny wzrost tej liczby104. W ostatnich latach obserwuje się ogromny wzrost zainteresowania fotowoltaiką105, co znajduje wyraz w dynamicznym przyroście potencjału zainstalowanych ogniw (tabela III.2). Wynika ono z kilku powodów: spadku 102 David JC MacKay, Zrównoważona Energia – bez Pary w Gwizdek, Przekład z języka angielskiego, adaptacja i obliczenia dla Polski, M. Popkiewicz, M.Śmigrowska, Fundacja EkoRozwoju, Wrocław 2011, Wydanie I. http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/. 103 http://www.greenpeace.org/poland/solar-generation/energia-sloneczna, (pobrano 11.03.2013). 104 M. Nowicki, Nadchodzi era Słońca, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012. 105 66 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej cen ogniw fotowoltaicznych106, wsparcia finansowego poszczególnych krajów107. W niektórych krajach UE (Hiszpania, Włochy, Niemcy) instalacje solarne stają się konkurencyjne wobec energetyki konwencjonalnej. Tabela III. 2. Moc ogniw fotowoltaicznych w wybranych krajach w MW w latach 2006–2012 Dynamika 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 struktura 2012 2012/2006 Niemcy 2899 4170 6120 9914 17 320 24 820 32 509 1121,39% 31,86% Włochy 50 120 458 1181 3502 12 782 16 987 33974,00% 16,65% Chiny 80 100 140 300 800 3093 8043 10053,75% 7,88% USA 624 831 1169 1616 2534 4389 7665 1228,37% 7,51% 1709 1919 2144 2627 3618 4914 6704 392,28% 6,57% 148 705 3463 3523 3915 4270 2885,14% 0,00% Francja 44 75 180 335 1054 2576 3843 8734,09% 3,77% Australia 70 83 105 188 571 1345 2291 1 3 64 462 1952 14 18 23 26 70 Belgia 4 27 108 627 1044 1820 Indie 30 31 71 101 161 427 Japonia Hiszpania Czechy W. Brytania 1959 1014 1831 1427 3272,86% 2,25% 195900,00% 0,00% 13078,57% 1,79% 45500,00% 0,00% 4756,67% 1,40% Bułgaria 0 0 1 7 35 135 1068 1,05% Pozostali 1294 1482 1935 2392 3454 5827 19656 1519,01% 19,27% Świat 6967 9564 15981 23299 40030 69371 102024 47,10% 100,00% Źródło: BP Statistical World Energy Review 2012, op,cit. Wykorzystanie energii w Polsce jest jeszcze znikome w porównaniu z innymi krajami UE. W statystykach Eurostatu za 2010 rok podając udział poszczególnych nośników energii w OZE, nie wykazywano żadnych wartości. Podobnie w danych GUS108. Energia słoneczna w bilansie OZE Niemiec stanowiła w 2010 roku 4,4%, Czech – 2,1%, Cypru – 89,2%. Gdy mowa o udziale poszczególnych krajów w produkcji OZE ze słońca, to w UE pierwszą pozycję mają Niemcy – 39% udział w produkcji W latach 1977–2013 ceny ogniw spadły 100-krotnie – z 76,67 USD/wat do przewidywanego poziomu 0,74 USD/wat powodując dynamiczny rozwój tego sektora przemysłu OZE. Za: Pricing Sunshine. The Economist, 2012 (pobrano: 10.06.2013). Uważa się, iż każde podwojenie zdolności produkcyjnych przemysłu solarnego powoduje spadek ceny ogniw fotowoltaicznych o 20%. 106 Choć niektóre kraje, jak Niemcy, ograniczają wsparcie finansowe dla sektora solarnego. Mimo to w Niemczech zainstalowano w 2012 roku rekordową moc ogniw słonecznych – 7600 MW. 107 GUS, Energia ze źródeł odnawialnych w 2010 roku, Warszawa 2011. 108 67 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie energii pozyskiwanej ze słońca, na drugim miejscu jest Hiszpania z 28 % udziałem109. 3.3.1.Energia słoneczna-cieplna w Polsce Konwersja fototermiczna polega na przekształcaniu energii słonecznej w energię cieplną za pomocą kolektorów słonecznych. Wykorzystywana jest ona głównie do ogrzewania wody. W Polsce systematycznie rośnie zainteresowanie kolektorami słonecznymi, co związane jest ze wsparciem inwestycji z programów NFOŚiGW oraz WFOŚiGW110. Łączną powierzchnię kolektorów słonecznych do konwersji fototermicznej szacuje się już na 900 tys. m2 co daje ok. 630 MWh. Największy przyrost miał miejsce w latach 2008–2011(wykres III.6). Wykres III.6. Przyrost instalacji słonecznych w Polsce w latach 2000–2010 w tys.m2 Źródło: Instytut Energetyki Odnawialnej 109 Obliczono na podstawie danych: Eurostat, Statistics in focus, Renewable energy. Analysis of the latest data on energy from renewable sources, 44/2012. Zob. rozdział VII. 110 68 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej 3.3.2.Technologie dla energii słonecznej-cieplnej Urządzeniem służącym do konwersji energii promieniowania słonecznego do energii cieplnej jest kolektor słoneczny. Energia docierająca do kolektora odbierana jest przez medium pośredniczące, które przekazuje ją dalej do odbiorników. Medium tym może być strumień gazu (np. powietrza) lub strumień cieczy (wody, płynu niezamarzającego). Kolektory są klasyfikowane w różny sposób. W zależności od temperatury czynnika roboczego dzieli się je na: kolektory niskotemperaturowe, średniotemperaturowe i wysokotemperaturowe; ze względu na konstrukcję na: płaskie i rurowe; za względu na zastosowanie czynnika roboczego na: cieczowe i powietrzne. Najczęściej stosowane w Polsce są to kolektory płaskie, rurowe i coraz częściej stosowane najbardziej efektywne kolektory pracujące w systemie Heat-Pipe. Kolektory płaskie cieczowe mają kształt prostokąta. Na całej powierzchni kolektora znajduje się warstwa absorbera, do którego przylegają rurki. Rurkami przepływa czynnik roboczy, odbiera ciepło od nagrzanego absorbera i oddaje je do wymiennika ciepła. Od wierzchu całość przykryta jest osłoną ze szkła hartowanego lub tworzywa. Kolektory płaskie pobierają promieniowanie bezpośrednie. Kolektory próżniowe są zbudowane tak, jak zwykłe kolektory płaskie, lecz wokół absorbera wytworzona jest próżnia. Dzięki temu mają bardzo małe straty ciepła i ich sprawność jest wyższa od zwykłych kolektorów płaskich. Pochłaniają także promieniowanie rozproszone i mają wyższą sprawność niż zwykłe kolektory płaskie. Kolektory próżniowe rurowe – kolektor zbudowany jest z kilkunastu lub kilkudziesięciu rur próżniowych wpiętych w przepływowy wymiennik ciepła. Próżnia charakteryzuje się bardzo małą emisją promieniowania cieplnego z nagrzanego już absorbera. Rura próżniowa wyposażona jest w rurkę miedzianą zakończoną kondensatorem oraz w aluminiowy radiator. W najbardziej opisowy sposób rura próżniowa to 2 zespolone ze sobą rury pomiędzy którymi znajduje się izolacja ciepła – próżnia. Kolektory próżniowe z gorącą rurką tzw. „heat pipe” – ich charakterystyczną cechą jest to, iż wyposażone są w rurkę szklaną, która ma wymiary 1500–2000 mm długości oraz średnicy ok. 60 mm. W rurce tej znajduje się kapilara z cieczą pośredniczącą, która odparowuje podczas nagrzania w wyniku promieniowania, co w konsekwencji powoduje oddanie ciepła przepływającego, które z kolei oddaje ciepło w zbiorniku. Rura taka ma podwójne ścianki w których tworzy się doskonała izolacja termiczna – próż69 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie nia, która wytwarzana jest z wypompowanego powietrza. Ciepło dostaje się do rurki cieplnej przez aluminiowy zbieracz111. 3.3.3.Solary – Szpital Poddębice W 2005 roku na poddębickim szpitalu (obecnie Poddębickie Centrum Zdrowia) zainstalowano 149 kolektorów słonecznych (płaskich) o łącznej powierzchni 268 m2. Roczny uzysk energii z kolektora to 450 kWh/rok/1m2. Powierzchnia jednego kolektora wynosi 1,73 m2, w ciągu roku można z instalacji solarnej uzyskać 115,99MWh (450 × 1,73 × 149) co daje 417,6 GJ/ rok112. Całkowity koszt inwestycji wyniósł 321 502 zł, z czego EkoFundusz w formie dotacji przekazał 135 585 zł, WFOŚiGW w Łodzi 148 917 zł, 37 000 zł pochodziło z Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska. Fot 5. J.Malinowski, Solary – Szpital Poddębice http://energocity.pl/artykuly/ogolna-charakterystyka-oraz-rodzaje-kolektorow-slonecznych (pobrano 11.05.2013). Schematy instalacji np. http://www.energiagratis.pl/index.php?p=instalacje1, http:// www.kospel.pl/pl/porady/kolektory-soneczne/95-przykadowe-instalacje-solarne.html. Zob. także: Z. Pluta, Słoneczne instalacje energetyczne. OWPW, Warszawa 2003. 111 Informacje pozyskano z Poddębickiego Centrum Zdrowia 112 70 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej Fot 6. J.Malinowski, Solary – Szpital Poddębice 3.4. Energia słoneczna – energia elektryczna Technologie przetwarzania energii słonecznej w elektryczną znane są od lat 70-tych ubiegłego wieku, ale dopiero ostatnie lata przyniosły znaczny wzrost zainteresowania państw Unii Europejskiej tym źródłem energii dzięki dotowaniu przez państwo potencjalnych inwestorów. Dobrym przykładem są wprowadzone w Niemczech w latach 90-tych ubiegłego wieku programy „1 tys. słonecznych dachów” oraz „100 tys. słonecznych dachów”113. Od roku 1999 obowiązuje tam ustawa gwarantująca producentom energii z odnawialnych źródeł jej odbiór oraz stałą cenę. W roku 2012 całkowita powierzchnia kolektorów słonecznych w Niemczech wzrosła o ponad 1 mln m2. Niemcy są europejskim liderem pod względem rozwoju energii elektrycznej ze źródła słonecznego energii. Wspólnota Europejska wspomaga rozwój energetyki słonecznej na swoim obszarze i planuje znaczący wzrost jej roli w całkowitym bilansie energetycznym. Istnieją również plany dotyczące współpracy pomiędzy Europą, Afryką oraz Azją, mające na celu rozwój energetyki słonecznej na obszarach pustynnych114. Prometheus Institute and Greentech Media, PV News, April 2008, s. 6. 113 http://www.greenpeace.org/poland/solar-generation/energia-sloneczna, (pobrano 11.05.2013). 114 71 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 3.4.1.Potencjał, perspektywy rozwoju Ostatnie 20 lat rozwoju branży baterii słonecznych pokazało, że podwojenie wolumenu zainstalowanej mocy powoduje duży spadek cen paneli fotowoltaicznych. W przeciągu ostatnich 5 lat w Europie koszty instalacji elektrowni fotowoltaicznej spadły o 50%, a w najbliższych 10 latach prognozowany jest dalszy dynamiczny spadek cen systemów słonecznych o około 36–51%. Z punktu widzenia użytkownika najważniejszy jest koszt energii produkowanej z danego źródła. Na tym tle fotowoltaika także posiada duży potencjał spadku cen. W strukturze kosztów produkcji energii elektrycznej ze słońca zdecydowanie dominujące są koszty inwestycyjne, z tego też względu spadek cen instalacji bezpośrednio przekłada się na niższe koszty produkcji energii. 3.4.2.Energia słoneczna-elektryczna w Polsce Średnioroczna suma energii promieniowania słonecznego w Polsce waha się w granicach 950–1150 kWh/m2. Przy założeniu, iż w roku jest 8 736 godzin, systemy solarne są wydajne w 18–20%115. Wadą systemu jest dziś to, że ze względu na małą popularność tego typu instalacji, urządzenia do produkcji energii elektrycznej z energii słonecznej są jeszcze stosunkowo drogie, pomimo znacznego spadku ich cen w ostatnich latach (przypis 106). Dlatego koszt wytworzenia energii elektrycznej w przeliczeniu na KWh jest wciąż wysoki i przekłada się na długi okres zwrotu inwestycji. Może on sięgać od kilku do kilkunastu lat. Naturalnie okres zwrotu musi być kalkulowany indywidualnie, w zależności od tego, czy instalacja ma być wykorzystywana dla celów prywatnych czy też zarobkowo. Systemy fotowoltaiczne w naszym kraju są wciąż niedoceniane. Momentem zwrotnym wykorzystania ogniw fotowoltaicznych w Polsce będzie uchwalenie ustawy OZE wspomagającej inwestowanie w tego typu źródło energii. Według Urzędu Regulacji Energetyki całkowita moc ogniw fotowoltaiczych w Polsce na koniec roku 2011 wynosiła około 2 MW. Lista systemów fotowoltaicznych w Polsce o mocy powyżej 20 kW (moc/ lokalizacja/ inwestor)116: – 1 MW, Wierzchosławice, Energia Wierzchosławice, – 311 kW, Ruda Śląska, Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów, http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/. 115 Ze strony http://gramwzielone.pl/energia-sloneczna/1056/lista-instalacji-fotowoltaicznych-w-polsce. 116 72 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej – 100 kW, Polkowice, NG2, – 219 kW, Łódź, Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. dr Wł. Biegańskiego, – 80,5 kW, Bydgoszcz, Frosta, – 71 kW, Jaworzno, Sanktuarium M.B.N.P. – 54 kW, Warszawa, Centrum Fotowoltaiki w budynku Wydziału Inżynierii Środowiska Politechniki Warszawskiej, – 20 kW, Rzeszów, Wyższa Szkoła Prawa i Administracji, – 20 kW, Warszawa, Ambasada Japonii. 3.4.3.Technologie – ogniwa fotowoltaiczne Do produkcji ogniw fotowoltaicznych stosowany jest krzem monokrystaliczny lub polikrystaliczny, a w najbardziej zaawansowanej technologii – krzem amorficzny i jego stopy. Różnica pomiędzy nimi (ważna dla użytkownika) tkwi głównie w sprawności i kosztach produkcji, czyli wydajności i kosztach zakupu wyprodukowanego z danego rodzaju krzemu urządzenia. Ogniwa monokrystaliczne stosuje się zazwyczaj przy mocach do 150–180 W na jeden panel fotowoltaiczny. Z kolei ogniwa polikrystaliczne są stosowane dla mocy powyżej 200 W w jednym panelu fotowoltaicznym. Ogniwa fotowoltaiczne przekształcają energię słoneczną w elektryczną bez udziału ciepła. Są one wykonane z czystego silikonu i połączone w moduły. Gdy światło słoneczne pada na ogniwa silikonowe, pomiędzy przednimi a tylnymi częściami ogniwa powstaje słaby prąd elektryczny. Ponieważ jego napięcie jest niskie (około 1 Volta), połączonych musi być wiele ogniw, co przypomina łączenie wielu baterii. Możemy wyróżnić dwa systemy konfiguracji ogniw fotowoltaicznych: system off-grid i on-grid. W skład pierwszego wchodzą akumulatory magazynujące energię, ma zastosowanie przy stosunkowo małym zużyciu energii. W tym systemie energia zgromadzona w akumulatorach jest bezpośrednio przekazywana do odbiorników włączonych w obwód elektryczny ogniwa. Zdecydowanie bezpieczniejszy i bardziej opłacalny jest system on-grid – zasilanie z ogniw jest połączone z siecią energetyczną. Ta opcja pozwala na sprzedaż nadwyżek energii oraz, co ważniejsze, bezpośrednie bilansowanie mocy – zasilanie z sieci energetycznej w przypadku, gdy ogniwa dostarczają zbyt mało energii. Główną zaletą instalacji z ogniw fotowoltaicznych jest ich niezawodność, lekkość oraz możliwość uzyskiwania darmowej energii elektrycznej o parametrach sieciowych na potrzeby gospodarcze w sposób czysty, cichy i praktycznie bezobsługowy. Instalacje 73 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie fotowoltaiczne można stosować praktycznie w każdym miejscu, do którego dociera słońce117. Konfiguracja standardowa zawiera moduły fotowoltaiczne, pobierając energię słoneczną, produkują prąd o napięciu stałym, inwerter zamienia prąd stały na prąd przemienny i odprowadza, sprzedaje do lokalnej sieci energetycznej. Na obszarach o utrudnionym dostępie do sieci. Dzięki zastosowaniu przetwornicy lub falownika w instalacji fotowoltaicznej, podłączone do niej urządzenie może być zasilane zarówno prądem stałym jak też prądem przemiennym. Produkowany prąd gromadzony jest w akumulatorze. Aby zabezpieczyć go przed przeładowaniem lub zupełnym rozładowaniem stosuje się również regulator ładowania. Schemat I.1. Konfiguracja standardowa instalacji fotowoltaicznej Źródło: http://www.kolektory.biz/index.php?option=com_content&view=article&id=25&Itemid=49 Tego typu instalacje są wykorzystywane do zasilania domów, gospodarstw rolnych, schronisk, stacji badawczych, instalacji oświetleniowych i alarmowych, nadajników radiowych i zasilania awaryjnego. Według tego schematu pracują wszystkie indywidualne i komercyjne (wielkoformatowe) elektrownie słoneczne oraz parki solarne. Informacje pochodzą z niemieckiej firmy Solarprojekte (Kaiserslautern), http://www.solarprojektegmbh.de/home.php. 117 74 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej W konfiguracji hybrydowej panele instalacji fotowoltaicznej są połączone z generatorem prądu na ropę lub gaz. Generator załącza się automatycznie, gdy promieniowanie słoneczne jest niedostatecznie silne (np. w zimie lub w szczytowym okresie poboru energii), aby wyprodukować potrzebną ilość prądu i samorzutnie doładować akumulator. Instalacje takie są wykorzystywane do zasilania domów, gospodarstw rolnych, schronisk, stacji badawczych. Instalacja podłączona do sieci energetycznej. Instalacje te stosuje się by zwiększyć niezależność zasilania urządzeń oraz zagospodarować ewentualne nadwyżki prądu. W okresie dnia, kiedy moduły produkują więcej prądu niż potrzeba, jego nadwyżka jest odprowadzana do sieci energetycznej. W nocy istnieje możliwość pobrania prądu z sieci. Ten rodzaj instalacji pozwala ograniczyć do zera koszty eksploatacji instalacji związane z okresową wymianą akumulatorów oraz generować dodatkowe przychody ze sprzedaży prądu. Instalacje takie są wykorzystywane w elektrowniach fotowoltaicznych, zasilają domy i urządzenia przemysłowe. Moduły fotowoltaiczne mogą być montowane na dachach lub na ziemi. Schemat III.2. Możliwości instalacji fotowoltaicznych Źródło: Schueco, Instalacje fotowoltaiczne, www.schueco.pl 75 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Schemat III.3. Schemat typowej instalacji fotowoltaicznej Źródło: Schueco, Instalacje fotowoltaiczne, www.schueco.pl (pobrano 12.06.2013) 3.4.4. Studium przypadku – ogniwa fotowoltaiczne w szpitalu Biegańskiego Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. dr Wł. Biegańskiego w Łodzi jest jedną z nielicznych placówek w Polsce, która korzysta z odnawialnej energii elektrycznej. Łącznie zainstalowano 1820 modułów o powierzchni 1966 m2, co daje moc 219 kW i produkcję energii ok. 216 000 kWh/rok. Inwestycja kosztowała 6 059 517,55 zł, i w 84% finansowana była z środków unijnych, wkład własny wyniósł 15% pokryty z budżetu Województwa Łódzkiego i 1% środki własne szpitala. W efekcie uzyskano liczne efekty ekologiczne, bowiem nastąpiła redukcja emisji zanieczyszczeń: pyłu ok. 11,0 kg/rok, SO2 – 301,0 kg/rok, NOx – 158,0 kg/rok, CO2 – 12,0 kg/rok118. Informacje uzyskano z Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. dr Wł. Biegańskiego w Łodzi. 118 76 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej Fot. 7. Archiwum Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. dr Wł. Biegańskiego w Łodzi. Ogniwa fotowoltaiczne na południowej elewacji Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. dr Wł. Biegańskiego w Łodzi Fot. 8. Archiwum Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. dr Wł. Biegańskiego w Łodzi. Falowniki elektryczne zamieniające prąd stały, którym są zasilane, na prąd zmienny Fot. 9. Archiwum Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. dr Wł. Biegańskiego w Łodzi. Ogniwa fotowoltaiczne na dachu Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. dr Wł. Biegańskiego w Łodzi Fot. 10. Archiwum Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. dr Wł. Biegańskiego w Łodzi. Pomieszczenie z akumulatorami w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu im. dr Wł. Biegańskiego w Łodzi 3.5. Energia geotermalna 3.5.1.Potencjał, perspektywy rozwoju Gorące wody podziemne (wody termalne) są nośnikiem czystej ekologicznie energii z wnętrza ziemi – energii geotermalnej. W jądrze Ziemi zachodzi rozpad pierwiastków promieniotwórczych, takich jak uran i tor, którego efektem jest wysoka temperatura dochodząca do ok. 4500°C. Temperatura ta maleje w miarę zbliżania się do powierzchni Ziemi o 15– 80°C na jeden kilometr. Energia geotermalna może być wykorzystana w postaci gorącej wody lub pary wypływającej samoczynnie lub ze specjalnie wierconych otworów. Złoża wód termalnych zalegają na różnej głębokości najczęściej znajduje się w granicach od 1000 do 4500 metrów 77 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie i więcej. Opłacalne jest dokonywanie odwiertów jedynie do głębokości 2000 metrów. Z punktu widzenia wykorzystania energii geotermalnej można ją podzielić na: geotermię wysokotemperaturową (wysokiej entalpii) i geotermię niskotemperaturową (niskiej entalpii). Pierwsza pozwala na bezpośrednie wykorzystanie ciepła znajdującego się pod powierzchnią ziemi w postaci wody lub pary, a temperatury przekraczają 150–200°C. Geotermia niskotemperaturowa o temperaturze poniżej 150°C wymaga urządzeń wspomagających, takich jak np. pompy ciepła. Źródłem ciepła jest głównie naturalny strumień cieplny Ziemi. Systemy niskotemperaturowe ze złożami wód termalnych są powszechne i występują na znacznie większych obszarach w porównaniu z systemami wysokotemperaturowymi119. Zakłada się, że para oraz woda o temperaturze mniejszej niż 120°C może być wykorzystywana jako energia cieplna, zaś o temperaturze większej niż wymieniona jest odpowiednia do produkcji energii elektrycznej. Zasoby cieplne nagromadzone we wnętrzu Ziemi do 10 km, 50 000-krotnie przewyższają ilość ciepła w porównaniu ze światowymi złożami gazu i ropy. Szacuje się, że przy obecnym poziomie eksploatacji zasoby energii geotermalnej powinny wystarczyć na ok. 5 mln lat120. Energia geotermalna najszersze zastosowanie znajduje w ciepłownictwie i wytwarzaniu prądu elektrycznego. Ten rodzaj energii ze względu na niską emisję CO2 jest przyjazny środowisku i niezależny od warunków klimatycznych oraz praktycznie niewyczerpalny. Oprócz wielu zalet energia geotermalna ma też wady. Zagrożenie, jakie niesie za sobą produkcja energii geotermalnej, to głównie zanieczyszczenia wód głębinowych, uwalnianie radonu, siarkowodoru i innych gazów uwalniających się wraz z parą ze studni geotermalnej121. Wadą jest także wysoki koszt wykonania odwiertów i instalacji geotermalnej. W 2000 roku energię geotermalną do produkcji energii elektrycznej wykorzystywano w 23 krajach. Zainstalowana moc w elektrowniach geotermalnych osiągnęła wartość około 8000 MW, przy rocznym zużyciu energii blisko 50 000 GWh122. Przykładem najbardziej wszechstronnego wykorzy119 W. Górecki (red.), Atlas zasobów geotermalnych formacji mezozoicznej na Niżu Polskim, Ministerstwo Środowiska, Kraków 2006, s. 35. 120 Harsh K. Gupta, Sukanta Roy, Geothermal energy: an alternative resource for the 21st century, Elsevier 2007, s. 49. R. Tytko, Odnawialne źródła energii, Wydanie V, OWG, Warszawa 2011, s. 257. 121 www.globenergia.pl (12-04-2013). 122 78 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej stania gorących wód jest Islandia, gdzie energia geotermalna zaspakaja 86% potrzeb kraju w zakresie ciepłownictwa. Wydajność energii geotermalnej wynosi aż 70% wobec 20–35% w przypadku energii wiatrowej czy słonecznej – z tego powodu to niewyczerpalne źródło stawia się najwyżej. Ograniczone wciąż stosowanie energii geotermalnej spowodowane jest wysokimi nakładami na budowę infrastruktury. Jednak w związku z rosnącymi cenami ropy i świadomości negatywnego oddziaływania emisji gazów, energia geotermalna zaczyna budzić coraz większe zainteresowanie. W miarę jak koszty energii geotermalnej będą się obniżać, wzrastać będzie zainteresowanie jej stosowaniem, a energia geotermalna będzie odgrywać zapewne coraz większą rolę alternatywnych źródłach energii. 3.5.2.Energia geotermalna w Polsce Polskie zasoby geotermalne do głębokości 3000 metrów są ogromnie bogate i przewyższają około 150 razy roczne potrzeby energetyczne w skali kraju. Jest to swoisty rekord w skali nie tylko polskiej, ale też światowej. Aby jak najprościej zobrazować bogactwo złóż geotermalnych wystarczy porównać je z objętością Morza Bałtyckiego. Otóż pod obszarem Polski 2–3 kilometry pod powierzchnią ziemi, znajduje się ogromny zbiornik z gorącą wodą, którego objętość jest porównywalna z objętością około trzech Mórz Bałtyckich123. Polska znajduje się w obszarze występowania niskotemperaturowych zasobów i złóż energii geotermalnej. Posiadamy naturalne baseny sedymentacyjno-strukturalne wypełnione wodami geotermalnymi o zróżnicowanych temperaturach od 20°C do 86°C, a w niektórych przypadkach temperatury te przekraczają 100°C. Nie ma w naszym kraju możliwości wykorzystania złóż do produkcji energii elektrycznej124. W Unii Europejskiej moc elektrowni geotermalnych wynosi 1,466 GW. Posiadane zasoby geotermalne są optymalne do wytwarzanie energii cieplnej. Zasoby cieplne wód termalnych na terenie Polski szacuje się na około 34 mld ton paliwa umownego (tou) co odpowiada 36 mld ton węgla125. Potencjał techniczny jest szacowany na poziomie 1512 PJ/rok, co stanowi ok. 30% krajowego zapotrzebowania na ciepło. Zainstalowaną w Polsce moc geotermalnej energii cieplnej szacuje się na 280 MWt, wliczając w to zawww.pag.org.pl/geotermia-zasoby-polskie (12-04-2013). 123 W. Górecki (red.), Atlas zasobów geotermalnych…, op. cit., s. 42. 124 R. Tytko, Odnawialne źródła energii, op. cit., s. 265. 125 79 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie równo duże ciepłownie termalne i ponad 19 000 małych przydomowych pomp ciepła126. Energia geotermalna jest praktycznie niewyczerpalna z uwagi na jej stałe uzupełnianie przez strumień ciepła przenoszonego z gorącego wnętrza ziemi ku powierzchni przez przewodzenie i konwekcję. Wydobycie jest opłacalne, gdy do głębokości 2 km temperatura osiąga 65 °C, zasolenie nie przekracza 30 g/l, a także gdy wydajność źródła jest odpowiednia. Na terenie Polski funkcjonuje kilkanaście geotermalnych zakładów ciepłowniczych. Mapa III.3. Mapa istniejących i planowanych zakładów geotermalnych w Polsce Źródło: J. Sokołowski, Metodyka oceny zasobów geotermalnych i warunki ich występowania w Polsce, Materiały Polskiej Szkoły Geotermalnej, III Kurs, Wyd. PGA i CPPGSMiE PAN, Kraków – Straszęcin 1997 3.5.3. Wykorzystanie energii geotermalnej w Polsce – studium przypadku Uniejów Dobrym przykładem wykorzystania wód geotermalnych jest Uniejów. Historia uniejowskich wód termalnych sięga lat 70-tych ubiegłego wieku, kiedy to firma poszukująca ropy naftowej i gazu ziemnego natrafiła na gorące źródła wody. Wówczas dokonano pierwszego odwiertu hydrogeologicznego. Na początku lat 90-tych XX w. powstały dwa kolejne odwierty GUS, Energia ze źródeł odnawialnych w 2010 roku, Warszawa 2011, s. 22. 126 80 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej geotermalne. Obecny rozwój „Geotermii Uniejów” zaczął się w 1999 r., kiedy to Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi i Gmina Uniejów utworzyły spółkę z o.o. „Geotermia Uniejów”, której głównym zadaniem jest wykorzystanie ciepłych wód do celów grzewczych. Dostarczanie ciepła do odbiorców rozpoczęto w 2001 r. W systemie grzewczym wykorzystywane są trzy odwierty geotermalne. Wypływająca z nich woda charakteryzuje się wydajnością 68 m³/h przy ciśnieniu samowypływu 2.6 atm, temperaturą 68°C i niską mineralizacją 8 g/l. Eksploatacja wód termalnych i odzysk z nich ciepła odbywa się w systemie zamkniętym (tzn. wydobyta na powierzchnię woda po oddaniu ciepła wraca do wnętrza ziemi). Głębokość każdego z odwiertów wynosi ponad 2000 m127. Całkowita moc ciepłowni wynosi 5,6 MWT, z czego 3,2 MWT pochodzi ze źródła geotermalnego, a 2,4 MWT z kotłowni opalanej biomasą. Obecnie ciepłownia jest w 100% ekologiczna. W systemie tym gorąca woda termalna (o temperaturze 68°C) wydobywana jest z wydajnością 120 m3/h i o przejściu przez układ filtracyjny tłoczona jest do wymienników centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej. Po oddaniu ciepła w wymiennikach, kierowana jest do podziemnej warstwy wodonośnej z temperaturą ok. 40–45°C. Ze względu na mineralizację woda termalna nie może uczestniczyć w obiegu sieciowym centralnego ogrzewania, stąd konieczność zainstalowania wymiennika jako urządzenia pośredniczącego w wymianie ciepła. Ponadto w trakcie oddawania ciepła wodzie obiegowej, woda termalna nie ma kontaktu z powietrzem atmosferycznym, dzięki czemu zachowana zostaje równowaga chemiczna i w konsekwencji warunki panujące w basenie wodnym. W ramach programu „Uciepłownienia miasta Uniejowa” ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi wybudowano ciepłownię i została wykonana sieć cieplna z rur preizolowanych o długości 10 km. W skład podstawowych urządzeń ciepłowni wchodzą: pompa głębinowa (o wydajności 120 m3/h ), wymienniki centralnego ogrzewania (szt. 2 o łącznej mocy 2,8 MW), wymienniki ciepłej wody użytkowej (szt. 2 o łącznej mocy 0.4 MW), szczytowe kotły olejowe (szt. 2 o łącznej mocy 2.4 MW), szczytowa kotłownia na biomasę (2 szt. kotłów o łącznej mocy 1,8 MW), stacja uzdatniania wody obiegowej, zestawy pomp. Odbiorcami ciepła są mieszkańcy miasta Uniejów, ok. 2 tys. osób, obiekty użyteczności publicznej oraz wszystkie obiekty rekreacyjne i turystyczne usytuowane na lewym brzegu Warty. Opracowanie własne „Geotermia Uniejów” Sp. z o.o. 127 81 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Schemat III.4. System grzewczy Geotermii Uniejów Sp. z o.o. Źródło: Geotermia Uniejów Sp. z o.o. Wykorzystanie wód termalnych ma pozytywny wpływ na stan środowiska przyrodniczego i jego ochronę. Dzięki zastosowaniu energii geotermalnej do celów ciepłowniczych nastąpiła wyraźna poprawa stanu środowiska przyrodniczego, głównie poprzez zmniejszenie ilości zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego. Woda termalna w Uniejowie wykorzystywa- Fot. 11. J.Malinowski. Budynek Geotermii Uniejów Sp. z o.o. 82 Fot. 12. J.Malinowski. Otwór wydobywczy PIG/AGH-2 Geotermii Uniejów ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej Fot. 13. J. Malinowski. Otwór wydobywczy PIG/AGH-2 Geotermii Uniejów Fot.14. J.Malinowski. System odbioru ciepła z wód geotermalnych (3,2 MW) Geotermii Uniejów na jest na szeroką skalę także do celów rekreacyjnych i balneologicznych, a wszystko to dzięki jej właściwościom, gdzie leczone mogą być choroby: ortopedyczno-urazowe, układu nerwowego, reumatologiczne, naczyń obwodowych, skóry. Uniejowskie ciepłe wody lecznicze zawierają związki siarki, krzemu, a także radon i jod – przez co są wyjątkowe w skali Polski. Z uwagi na wykorzystanie wód termalnych Uniejów w 2012 roku został wpisany na listę uzdrowisk, jest najmłodszym uzdrowiskiem w Polsce, stając się 45 uzdrowiskiem, a pierwszym termalnym w naszym kraju. Utworzono kompleks basenów termalnych SPA & Wellness „Termy Uniejów” wchodzący w skład „Term Uniejów” Sp. z o.o. Kompleks basenów termalnych w pełni jest ogrzewany przez ciepło dostarczane z wód termalnych. W maju 2012 r. oddano do użytku nowe baseny kryte, baseny otwarte, zespół odnowy biologicznej oraz zagospodarowanie i budowę niezbędnych urządzeń technicznych. Baseny otwarte połączone zostały funkcjonalnie z budynkiem basenów krytych i zasilane są leczniczą solanką termalną. Fot 15-16. M. Zdzienicka. Termy Uniejów, kompleks termalno-basenowy 83 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Fot. 17. M. Zdzienicka. Termy Uniejów, kompleks termalno-basenowy Fot.18. M. Zdzienicka. Termy Uniejów. Zaplecze techniczne kompleksu termalno-basenowego W październiku 2012 r. oddano do użytku inwestycję zrealizowaną przez prywatnego inwestora CS Investment Sp. z o.o. z siedzibą w Łodzi – Medical SPA Hotel Lawendowe Termy. Obiekt zlokalizowany jest na Europejskim Obszarze NATURA 2000 w całości zasilany jest wodą termalną do ogrzewania, jak również do basenu jako ciepła woda użytkowa. Woda termalna jest doprowadzona do obiektu z Geotermii Uniejów kilkukilometrowym rurociągiem, następnie ciepło oddaje na potrzeby obiektu i wraca z powrotem do głębin. Inwestycja powstała z udziałem współfinansowania ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa. Projekt pod nazwą „Nowatorski projekt budowy Hotelu SPA & Wellness w Uniejowie wykorzystujący tradycje regionu” uzyskał wsparcie blisko 2,5 mln zł. Przyłącze cieplne i przyłącze wody termalnej na nieruchomości Spółki w Uniejowie dofinansowano ze środków WFOŚiGW w Łodzi. Urządzenie zieleni dla inwestycji Hotel SPA & Wellness w Uniejowie na obszarze „Natura 2000” Dolina Środkowej Warty PLB 300002 dofinansowano ze Fot.19. M.Zdzienicka. Wanny do kąpieli solankowej, perełkowej środków WFOŚiGW w Łodzi. z hydromasażem w Lawendowych Termach 84 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej 3.5.4. Geotermia Poddębice Początek geotermii Poddębice datuje się na lata 1999–2000, gdy z inicjatywy władz gminy Poddębice opracowano pierwszy projekt na rozpoznanie złóż wód termalnych w rejonie miasta i powstał jeden otwór wydobywczy. W 2000 r. z inicjatywy samorządu gminnego powstała Spółka z o.o. „Geotermia Poddębice”. W 2010 r. wybudowano odwiert o głębokości 2101 m. Jego wartość wyniosła 12 mln zł dofinansowany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Poddębicka woda termalna ma następujące właściwości: wysoka temperatura 71°C, samowypływ 116 m3/godz., wydajność 300 m3/godz., mineralizacja 0.432g/l. Woda ma wysoką wydajność eksploatacyjną wód termalnych i wysoką temperaturę oraz niską mineralizację, co znacząco wydłuża żywotność samego otworu i urządzeń. Umożliwia to również zrzut wykorzystanej wody do rzeki Ner, poprawiając znacząco jej pierwotny stan. W pierwszym etapie eksploatacji założono korzystanie jedynie z samowypływu, a dopiero w kolejnych etapach eksploatacja będzie prowadzona, stosując pompę głębinową. Woda termalna z ujęcia Poddębice GT-2 skierowana jest do budynku wymiennikowni, gdzie zainstalowane zostały płytowe wymienniki ciepła. Woda termalna po oddaniu ciepła odprowadzona jest rurociągiem do istniejącego zbiornika ziemnego wody. W 2012 r. dzięki wsparciu ze środków WFOŚiGW w Łodzi w kwocie 3,5 mln zł powstała sieć geotermalna oraz wymiennikownia. Wymiennikownia jest w pełni zautomatyzowana, wyposażona w dwa wymienniki po 5MW. W 2013 r. planowana jest rozbudowa infrastruktury publicznej wykorzystującej energię geotermalną do ogrzewania budynków. Do realizacji tego przedsięwzięcia samorząd gminny pozyskał 5 mln zł dotacji z WFOŚiGW w Łodzi na rozbudowę geotermalnej sieci cieplnej w ramach zadania pn. „Rozbudowa infrastruktury publicznej wykorzystującej energię geotermalną z odwiertu Poddębice GT-2 do ogrzewania budynków”. W ramach zadania o łącznej wartości 6,3 mln zł zostanie wybudowana preizolowana sieć cieplna, dzięki której 2,5 tys. mieszkańców otrzyma dostęp do ciepła geotermalnego. Wysoka temperatura wód termalnych (71oC) pozwala wielokrotnie ją wykorzystywać w obiegach o coraz niższym pułapie temperaturowym. Od lutego 2013 r. Geotermia Poddębice Sp. z o.o. rozpoczęła produkcję ciepła, a od kwietnia 2013 r. schłodzona woda termalna służy do napełniania zewnętrznych basenów termalnych128. A. Karska, M. Hajto, Możliwości zagospodarowania złóż wód termalnych w rejonie miasta Poddębice, Technika Poszukiwań Geologicznych, Geotermia, Zrównoważony Rozwój, rocznik 48, zeszyt 2/2009 (244), s. 90. 128 85 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Woda termalna będzie wykorzystywana nie tylko w ciepłownictwie. Bogactwo wydobyte z wnętrza ziemi ma uatrakcyjnić walory turystyczne Poddębic. Główne kierunki zagospodarowania wód i ciepła z nimi związanego, to: ciepłownictwo, balneologia i rekreacja129. Fot. 20. Archiwum Geotermia Poddębice Sp. z o.o. Geotermia Poddębice 3.5.5. Pompy ciepła Centrum Konferencyjno-Wystawiennicze Łódź Jak wspomniano wcześniej Polska znajduje się w obszarze występowania niskotemperaturowych zasobów i złóż energii geotermalnej, znajdującej się w naturalnych basenach sedymentacyjno-strukturalnych wypełnionych wodami geotermalnymi o zróżnicowanych temperaturach od 20°C do 86°C, a w niektórych przypadkach temperatury te przekraczają 100°C. Można ją wykorzystywać stosując pompy ciepła. Pompy ciepła można porównać do pracy lodówki, która pobiera ciepło z zawartych w niej produktów i oddaje to ciepło otoczeniu, pompa ciepła działa podobnie, pobierając ciepło z gleby, (powietrza lub wody gruntowej), a następnie kondensuje to ciepło za pomocą sprężarki i oddaje swojemu otoczeniu. Pompa ciepła jest więc urządzeniem wymuszającym przepływ ciepła z obszaru o niższej temperaturze do obszaru o temperaturze wyższej. Proces ten przebiega wbrew naturalnemu kierunkowi przepływu ciepła i wymaga dostarczenia energii mechanicznej. Pompy ciepła możemy podzielić ze względu z jakiego otoczenia pompa pobiera ciepło. Będą to pompy: gruntowe (solanka/ woda, bezpośrednie odparowanie/woda, bezpośrednie odparowanie/bezpośrednie skraplanie), wodne (woda/woda, woda/powietrze), powietrzne (powietrze/woda, powietrze/powietrze). W Centrum Konferencyjno Wystawienniczym w Łodzi wykorzystując środki unijne woj. łódzkiego, wykonano system pomp ciepła z sondami geotermalnymi zamontowanymi w gruncie na głębokości 110 m jako alternatywne, niezależna źródło energii cieplnej wykorzystywane na potrzeby cieplne i chłodnicze obiektu. Składa się ono z dwóch pomp ciepła o mocy 320 kW każda i dwóch zbiorników buforowych, z układu 96 sztuk pojedynJ. Tadych, Projekt Zagospodarowania Złoża Poddębice GT-2. Opracowanie na zlecenie Geotermia Poddębice Sp. z o.o. pn. 129 86 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej czych pionowych sond geotermalnych RAUEGO PE-Xa o długościach 108 m każda i średnicy 32 × 2,9 mm. Cały system podzielony jest na 6 sekcji po 16 sond. W danej sekcji sondy podłączone są poprzez przewody PEXa SDR 11 o średnicy 32 × 2,9 mm do znajdującego się w studni RAUEGO 16-obwodowego rozdzielacza z fabrycznie zamontowanymi regulatorami przepływu. Ze wszystkich 6 studni do budynku przeprowadzono preizolowane przewody RAUVITHERM UNO o średnicy rury medialnej 110 × 10,0 mm, wytwarzają one ok. 4 177 GJ/rok130. 3.6. Biomasa, biogaz 3.6.1. Biomasa – potencjał, perspektywy rozwoju Biomasa „oznacza ulegającą biodegradacji część produktów, odpadów lub pozostałości pochodzenia biologicznego z rolnictwa (łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa i związanych działów przemysłu, w tym rybołówstwa i akwakultury, a także ulegającą biodegradacji część odpadów przemysłowych i miejskich”131. Biomasa stała obejmuje organiczne, niekopalne substancje o pochodzeniu biologicznym, które mogą być wykorzystywane w charakterze paliwa do produkcji ciepła lub wytwarzania energii elektrycznej. Podstawowym paliwem stałym z biomasy jest biomasa leśna (drewno opałowe) występująca w postaci polan, okrąglaków, zrębków, brykietów, peletów oraz odpady z leśnictwa w postaci drewna niewymiarowego: gałęzi, żerdzi, przecinek, krzewów, chrustu, karp, a także odpady z przemysłu drzewnego (wióry, trociny) i papierniczego (ług czarny). Odrębną grupę stanowią paliwa z biomasy rolniczej pochodzące z plantacji przeznaczonych na cele energetyczne (drzewa szybko rosnące, byliny dwuliścienne, trawy wieloletnie, zboża uprawiane w celach energetycznych) oraz pozostałości organiczne z rolnictwa i ogrodnictwa (np. odpady z produkcji ogrodniczej, odchody zwierzęce, słoma)132. Źródła energii biomasy obejmują: biomasę nieprzetworzoną, do której należą: słoma, drewno, szczególne rodzaje wierzby oraz inne rodzaje roślin energetycznych; biomasę przetworzoną, do której należą: oleje roślinne, tłuszcze zwierzęce, lekkie alkohole czy gaz drzewny; odpady, np.: makulatura, wióry, trociny; biogaz powstały w procesie biodegradacji materii organicznej. Na podstawie informacji z Centrum Konferencyjno-Wystawienniczego Łódź. 130 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE, s. 19. Art.2. Definicje. 131 GUS, Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 roku, Warszawa 2012, s.14. 132 87 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Biomasa jest najstarszym z odnawialnych źródeł energii powstałej w wyniku procesu biodegradacji, tj. przemiany materii organicznej zawartej w organizmach zwierzęcych oraz roślinnych133. Według szacunków jedynie 7% biomasy wykorzystywane jest w przemyśle energetycznym. Biomasa jest doskonałym źródłem energii. Ilość CO2 emitowana do atmosfery, która powstaje w trakcie spalania bądź termicznej obróbki biomasy równa jest ilości CO2 pochłanianej przez rośliny. Produkcja biomasy przyczynia się do rozwoju gospodarczego regionów słabo rozwiniętych. Dodatkowo pozwala zagospodarować nieużytki rolne czy rozwiązać problem nadprodukcji żywności. Biomasa ma także wady. Są nimi: niska gęstość i związana z tym duża objętość, co powoduje problemy związane z transportem oraz magazynowaniem; w procesie spalania niektórych rodzajów biomasy może dochodzić do wydzielania toksycznych dioksyn. Podkreślić trzeba jednak, iż emisja jakichkolwiek substancji szkodliwych do atmosfery jest dużo niższa niż w przypadku tradycyjnych paliw. Wśród wad biomasy wymienia się także jej niewielką wartość energetyczną, bowiem by uzyskać ilość energii otrzymanej z jednej tony węgla kamiennego, należy spalić dwie tony biomasy134. Problemem jest również dochodząca nawet do 50% wilgotność, która znacznie utrudnia proces przetwarzania. Ostatnio jako istotną wadę biomasy jako źródła energii podaje się kryzys żywnościowy. Uważa się, iż rolnicy ograniczają produkcję żywności na rzecz produkcji roślin energetycznych, co niekorzystnie wpływa to na ceny żywności. Pomimo to w Unii Europejskiej przewiduje się znaczne zwiększenie udziału energii pochodzącej z wykorzystania biomasy135. W wielu krajach niezwykle dynamicznie rozwijają się nauki i kierunki studiów które dotyczą bioenergii, co odbywa się przy wydatnej pomocy rządów. Należy tu szczególnie wspomnieć o Szwecji i Finlandii, a także o Wielkiej Brytanii, które odnoszą duże sukcesy na tym polu. Badania i rozwój w dziedzinie energii przekładają się na fundamentalne zmiany zachodzące w gospodarkach. Jednakże należy podkreślić, że badania te wymagają długiego czasu, angażują wiele dziedzin nauki, a ich widoczne efekty często są widoczne dopiero po wielu latach pracy. Oprócz prowadzonych przygotowań do intensywnego stosowania biomasy, czy też biopaliw w sektorze energetycznym należy zwrócić uwagę na rozwój technologii upraw, ich manipulacji i procesu prowadzącego do http://agroenergetyka.pl/, 13.09.2010. 133 Francisco Rosillo Callé, The biomass assessment handbook: bioenergy for a sustainable environment, Earthscan 2007, s. 16. 134 Już Biała Księga z 1997 roku zakładała do 2010 roku konieczność zainstalowania urządzeń produkcyjnych o mocy 10 GW, ogrzewanie 1 mln mieszkań przy użyciu biomasy, a także wzrost produkcji biopaliw. A. Bauen, M. Grubb, Art. Biomass energy options and Policy integration – Europe and beyond, Imperial College Centre for Energy Policy and Technology, London 2004. 135 88 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej powstania finalnego produktu, który spełniałby wszystkie standardy. Wśród członków Unii Europejskiej głównymi producentami energii elektrycznej pochodzącej z biomasy są Finlandia oraz Dania. Polska z kolei zajmuje szóste miejsce wśród krajów Wspólnoty pod względem zużycia energii pochodzącej z procesów spalania drewna oraz odpadów drzewnych136. Patrząc na sytuację Polski i dostępne zasoby łatwo ocenić, że udział bioenergii w niedługiej perspektywie mógłby ulec znacznemu wzrostowi gdyby trawy, pozostałości leśne, odpady drewna, rośliny energetyczne były w pełni wykorzystane. Wg spisu rolnego z 2002 roku w kraju znajdują się znaczne zasoby ziemi leżącej odłogiem (2,3 mln ha) oraz zdegradowanej (645 tys. ha), które nie nadają się pod uprawy rolne. W przypadku gdyby na owych terenach rozpoczęto uprawy roślin energetycznych, można by było pozyskać w przybliżeniu 424 PJ137 energii pierwotnej. Co roku w Polsce wytwarzanych jest ok. 25 mln ton słomy, która jest częściowo wykorzystywana jako ściółka i pasza oraz do nawożenia pól. Jednak nie zostaje ona w pełni wykorzystana i każdego roku powstaje nadwyżka jej zasobów szacowana na 11,8 mln ton rocznie (195 PJ). W Polsce lasy stanowią 28,8% powierzchni kraju, przy czym szacuje się, że do 2020 r. obszar ten wzrośnie do 32%. Według Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych potencjał techniczny drewna z leśnictwa możliwy do bezpośredniego wykorzystania na cele produkcji energii wynosi 6,1 mln m3 drewna, co stanowi 41,6 PJ. Dalszych możliwości wykorzystania drewna i jego odpadów należy szukać w przemyśle drzewnym. Wg szacunków potencjał techniczny drewna odpadowego z przemysłu drzewnego wynosi 8,3 mln3 (58,1 PJ)138. Na podstawie przytoczonych danych można stwierdzić, że roczny potencjał techniczny biomasy w Polsce wynosi 755 PJ. Jednakże w najbliższej przyszłości może być spory kłopot z zagospodarowaniem dostępnych zasobów ze względu na brak spójnej polityki wspierającej bioenergię. 3.6.2. Biogaz – potencjał, perspektywy rozwoju Definicja biogazu, zgodne z dyrektywą 2001/77/WE, zawarta jest w rozporządzeniu ministra gospodarki z dnia 19 grudnia 2005 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej oraz zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach enerhttp://www.cire.pl/zielonaenergia/biomasa.html?smid=26, (pobrano 08.07.2013). 136 Peta jule = 1015 137 138 Ministerstwo Środowiska w Polsce, Przegląd i perspektywy dla rynku drewna, 2002. 89 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie gii139. Definiuje biogaz jako: nieoczyszczony biogaz składa się w ok. 65% (w granicach 50–75%) z metanu i w 35% z dwutlenku węgla oraz domieszki innych gazów (np. siarkowodoru, tlenku węgla), jego wartość opałowa waha się w granicach 17–27 MJ/m3 (megadżuli na metr sześcienny biogazu, w warunkach normalnych) i zależy głównie od zawartości metanu. Istnieje wiele źródeł biogazu. Biogaz wytwarza się samoczynnie na składowiskach odpadów, nazwany jest gazem wysypiskowym. Dziś coraz częściej na wysypiskach instaluje się systemy odgazowujące. Nowoczesne składowiska posiadają specjalne komory fermentacyjne lub bioreaktory, w których fermentacja metanowa odpadów odbywa się w stałych temperaturach 33–37°C dla bakterii metanogennych mezofilnych rzadziej 50–70°C dla bakterii termofilnych140, oraz przy pH 6,5–8,5 i odpowiedniej wilgotności. Z analizy wydajności instalacji i wynika, iż ze składowiska o powierzchni około 15 ha można uzyskać 20 do 60 GWh energii w ciągu roku, jeżeli roczna masa składowanych odpadów to około 180 tys. ton141. Biogaz powstaje również w sposób naturalny, np. na torfowiskach (głównie z celulozy), nazywamy go wtedy gazem błotnym lub gazem gnilnym. Czasami biogaz określa się jako agrogaz, zwłaszcza jeżeli uzyskiwany jest z gnojowicy lub obornika. Z 1 m3 gnojowicy można uzyskać w przybliżeniu 20 m3 biogazu, natomiast z 1 m3 obornika nawet 30 m3. Pozostałość po fermentacji stanowi cenny nawóz. Celowa produkcja biogazu odbywa się w komorach fermentacyjnych biogazowni. Najczęściej fermentacja zachodzi w nich w temperaturze 30– 40 stopni (fermentacja mezofilna). Jako surowiec do produkcji biogazu można wykorzystywać także substraty, takie jak: odpady z produkcji spożywczej, gnojowica, obornik, osady ściekowe, organiczne odpady komunalne, odpady poubojowe, odpady z produkcji roślinnej, celowe uprawy energetyczne. Substraty różnią się między sobą zawartością suchej masy organicznej, tempem rozkładu oraz przede wszystkim ilością powstającego z nich biogazu. Łączenie ich podczas produkcji biogazu (tzw. kofermentacja) powinno uwzględniać również stabilność procesów, tak aby pomiędzy składnikami fermentacji nie zachodziły negatywne interakcje. Dz.U. Nr 261, poz. 2187, z późn. zm. 139 Bakterie metanogenne mezofilne – bakterie, dla których optymalna temperatura wzrostu i rozwoju mieści się w granicach od 30°C do 40°C. Minimalna temperatura dla tej grupy drobnoustrojów to 10°C, a maksymalna 45°C. Mezofilami jest większość drobnoustrojów chorobotwórczych, dla których optymalną do rozwoju jest temperatura ludzkiego ciała. Termofil, organizm ciepłolubny, organizm termofilny ekstremofilny organizm żyjący w środowiskach o stosunkowo wysokich temperaturach. Kryterium temperatury granicznej jest różnie określane przez poszczególnych autorów. W najszerszym znaczeniu organizmami termofilnymi nazywane są gatunki wymagające do życia temperatur powyżej 20°C. Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. pwn.pl Sp. z o.o. 140 http://www.biogazienergia.pl/. 141 90 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej Czynnikiem decydującym przy wyborze substratów jest przede wszystkim aspekt ekonomiczny, w tym koszty transportu wkładów do biogazowni. Stąd, jedną z kluczowych decyzji w procesie wyboru lokalizacji biogazowni jest bliskość źródeł substratu, a optymalnym rozwiązaniem jest usytuowanie biogazowni w bezpośrednim ich sąsiedztwie, np. przy dużej hodowli zwierząt bądź przy gorzelni. Źródłem pozyskania substratu mogą być również celowe uprawy energetyczne. Stwarzają one okazje do aktywizacji rolników, poprzez możliwość kontraktów na dostawę surowca dla biogazowni. Daje to wymierne korzyści dla gospodarki lokalnej. Najpopularniejszym przedstawicielem upraw energetycznych jest kukurydza, która charakteryzuje się stosunkowo dużą wydajnością biogazową oraz niskimi wymaganiami glebowymi. Z drugiej strony pamiętać należy, iż to alternatywne do upraw wykorzystanie gleby może wpływać na gospodarkę żywnościową. Wykres III. 4. Wydajność substratów w produkcji biogazu Źródło: Cebula J., Latocha L., Biogazownie Rolnicze elementem gospodarczego wykorzystania pozostałości z produkcji rolniczej oraz rozwoju rozproszonej energetyki odnawialnej. http://www.czwa.odr.net.pl/x_download/BIOGAZOWNIE_ROLNICZE_KATOWICE-2005.pdf Biogazownia – to instalacja służąca do celowej produkcji biogazu z biomasy roślinnej, odchodów zwierzęcych, organicznych odpadów (np. z przemysłu spożywczego), odpadów poubojowych lub biologicznego osadu ze ścieków. Wyróżniamy trzy rodzaje biogazowni w zależności od rodzaju materii organicznej, jaka jest używana. 91 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Biogazownia na składowisku odpadów. Tutaj głównym substratem są odpady pochodzenia organicznego jako główny składnik odpadów komunalnych, składowane w postaci hałd, sprasowanych pod własnym ciężarem lub za pomocą kompaktorów ulegają procesowi biodegradacji. W warunkach beztlenowych panujących na wysypiskach w procesie fermentacji powstaje biogaz. W warunkach idealnych z jednej tony odpadów komunalnych można otrzymać ok. 400–500 m3 gazu. Jednak w warunkach rzeczywistych nie wszystkie odpady ulegają pełnemu rozkładowi, poza tym sam przebieg fermentacji metanowej uzależniony jest od wilgotności, rodzaju i gęstości odpadów. Przeciętnie przyjmuje się, że z jednej tony odpadów uzyskuje się 200 m3 gazu wysypiskowego, który zawiera ok. 55% metanu. Biogaz powstający na składowisku odpadów jest zagrożeniem dla ludzi, już ok. dziesięcioprocentowa mieszanina metanu z powietrzem stwarza zagrożenie wybuchu. Znane są przypadki samozapłonów składowisk, zanieczyszczania wód i powietrza. Szacuje się, że w Polsce możliwe jest do pozyskiwania ok. 135–145 mln m3 gazu rocznie tylko ze składowisk komunalnych. Jednak ilość gazu pozyskiwanego i wykorzystywanego ze składowisk jest niewielka. Biogazownia rolnicza. Typowa biogazownia opiera się na fermentacji gnojowicy i kiszonki, składa się z: zbiorników na substrat, hali przyjęć surowca, komory bądź kilku komór fermentacyjnych, tzw. fermentatorów, komór pofermentacyjnych (krytych bądź odkrytych), systemu oczyszczania biogazu, układu kogeneracyjnego, budynku technicznego, przyłączy sieci energetycznej/cieplnej. Schemat III. 5. Schemat blokowy instalacji do produkcji biogazu Źródło: E.Głodek, Przewodnik biogaz rolniczy, Instytut Ceramiki Materiałów Budowlanych, Oddział Inżynierii Materiałowej, Procesowej i Środowiska, Opole 2010, www.immb.opole.pl 92 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej Biogazownia przy oczyszczalni ścieków – Typowa instalacja składa się zazwyczaj z: układu podawania biomasy, komory fermentacyjnej, zbiornika magazynowego dla przefermentowanego substratu, zbiornika biogazu, agregatu prądotwórczego (gdy produkowana jest tylko energia elektryczna) lub agregatu kogeneracyjnego (gdy występuje kogeneracja energii elektrycznej i cieplnej). Do zalet biogazowni zaliczyć można korzystny wpływ na środowisko, bowiem w procesie następuje redukcja emisji metanu, który w czasie niekontrolowanej fermentacji jest ponad dwadzieścia razy bardziej szkodliwy niż CO2. Dzięki biogazowniom można uporządkować gospodarkę gnojowicą i obornikiem w gospodarstwach rolnych, w bezpieczny sposób pozbyć się odpadów roślinnych i zwierzęcych. Nie bez znaczenia jest aktywizacja lokalnego rynku rolnego, możliwość dodatkowego dochodu dla przedsiębiorstw rolnych, podniesienie opłacalności produkcji rolnej, zwiększenie areału upraw roślin energetycznych, możliwość wykorzystania wielu surowców jako substratu do biogazowni. Ponadto, proces produkcji biogazu opiera się wyłącznie na przemianach biochemicznych. I wreszcie, biogazownie dają możliwość dywersyfikacji źródeł energii. Wady biogazowni to głównie wysokie nakłady inwestycyjne, konieczność ciągłego dostępu do substratów, w celu zachowania prawidłowego przebiegu procesu fermentacji konieczny jest stały nadzór i kontrola. W długoterminowej perspektywie niepewne są rozwiązania dotyczące systemu wsparcia w postaci świadectw pochodzenia, oraz skomplikowane procedury, czasem zły stan infrastruktury energetycznej uniemożliwiającej przyłączenie instalacji do sieci. Ponadto, sieć gazowa na terenach wiejskich jest bardzo słabo rozwinięta, występują uciążliwości związane z zapachem substratów w sąsiedztwie instalacji. Wraz ze wzrostem mocy biogazowni i zwiększeniem zapotrzebowania na substraty mogą pojawić się trudności logistyczne, ryzyko zwiększenia powierzchni upraw monokulturowych. Według danych Agencji Rynku Rolnego (ARR)142 biogazownie rolnicze w Polsce zużyły w zeszłym roku 933 tysięcy ton substratów. Z tego najwięcej przypadło na gnojowicę (349 tys. ton), kiszonkę z kukurydzy (242 tys.) i wywar pogorzelniany (147 tys.). Kolejne miejsca w pierwszej dziesiątce najpopularniejszych substratów zajęły takie surowce jak: pozostałości z warzyw i owoców (102 tys. ton), wysłodki (36 tys.), obornik (23 tys.), serwatka, czyli odpad poprodukcyjny z mleczarni (13 tys.), pulpa ziemniaczana (6,7 tys.), mieszanina lecytyny i mydeł (2,1 tys.) i zielonka (1,9 tys.). ARR prowadzi rejestr przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem biogazu rolniczego http://arr.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=65&Itemid=71. 142 93 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Powyższe dane oznaczają, że w polskich biogazowniach rolniczych zdecydowana większość surowca to odpady z produkcji rolnej i spożywczej, dla których jest to optymalny i najbardziej opłacalny sposób ich utylizacji (dużo lepszy niż np. wywożenie ich na wysypisko śmieci). Biogazownie rolnicze w Polsce wyprodukowały w 2012 r. 73 mln m3 biogazu (dwa razy więcej niż w 2011 r.). Dla porównania: na polskiej wsi zużywa się rocznie 500 mln m3 gazu ziemnego. Oznacza to, że nasze biogazownie mogłyby już w naszym kraju pokryć znaczną część zapotrzebowania terenów wiejskich na gaz. Fot. 21. Wdrożona technologia największego instytutu badawczo-rozwojowego biogazu na świecie – profesora dr. – Ing DONG Renjie, BEIJING (Pekin) – Standardowy reaktor biogazowy Produkcja biogazu 20.000 m3/dzień, produkcja energii elektrycznej: 40.000 kWh / dzień (14 Mio. kWh /rok) Energia elektryczna wyprodukowana z biogazu wytworzonego w reaktorze przedstawionym na powyższym zdjęciu wystarcza dla 3,5 tys. gospodarstw domowych i umożliwia zmniejszenie emisji CO2 o 80.000 t/rok i dodatkowo sprzedaż 120 tys. ton nietoksycznego, bezwonnego nawozu organicznego. W sumie reaktor z czterema zbiornikami gazu o pojemności 3000 m3 przetwarza dziennie 212 ton agresywnych odpadów biologicznych takich jak nawóz drobiowy umożliwiając produkcje energii elektrycznej w cenie 0,10 €/kWh. 3.6.3. Technologie biomasy, studium przypadku Uniejów Przykładem wykorzystania technologii biomasy jest instalacja w Uniejowie. W październiku 2006 r. uruchomiono kotłownię na biomasę do ogrzewania mieszkań, która zastąpiła kotłownię olejową. Dzięki innowacyjnym 94 ROZDZIAŁ III. Charakterystyka odnawialnych źródeł energii i ich rozwój w krajach Unii Europejskiej technologiom do wytwarzania ciepła stosowane są dwa całkowicie ekologiczne źródła: woda geotermalna i biomasa. Temperatura wydobywanej wody sięga 70 stopni Celsjusza, przy niskiej temperaturze zewnętrznej wodę trzeba podgrzać, służy temu kotłownia na biomasę. Biomasę stanowią zrębki drzewne. Kotłownia posiada moc 1,8 MW, kosztowała ponad milion złotych i była współfinansowana ze środków z WOŚiGW w Łodzi. W wyniku tych inwestycji nastąpiło zmniejszenie emisji spalin i pyłów, co poprawiło mikroklimat. Geotermia Uniejów ogrzewa ponad trzy czwarte miasta, zastępując 10 lokalnych kotłowni opalanych węglem oraz 160 przydomowych pieców143. Fot. 21-24. J.Malinowski. Kotłownia na biomasę wspomagająca system geotermalny Geotermii Uniejów Sp. z o.o. 3. 7. Transport ekologiczny Omawiając energię odnawialną, której podstawowym zadaniem jest ochrona środowiska, należy wspomnieć o transporcie. Firmy zaczynają produkcję samochodów przyjaznych środowisku o napędzie elektrycznym. Geotermia Uniejów. 143 95 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Jednym z przykładów jest Renault Twizy. Jest to mały dwuosobowy samochód o napędzie elektrycznym. Jego wielkość wynosi: długość 2338 mm, szerokość 1381 mm i wysokość 1454 mm. Pomimo niewielkiej szerokości kabiny, wewnątrz mogą podróżować dwie osoby. Pasażer nie siedzi jak w tradycyjnych samochodach obok kierowcy, ale tuż za nim. Samochód, ma silnik o mocy 17 KM i momencie 57 Nm umożliwia on przyśpieszenie w 6 sekund do 45 km/h i osiągnięcie prędkości maksymalnej 80 km/h. Tankowanie samochodu czyli ładowanie akumulatora odbywa się za pomocą wbudowanego, trzymetrowego kabla, w zwykłym gniazdku 220 V. Ładowanie 3,5 godzin wystarczy na pokonanie w zależności od stylu jazdy od 55 do 115 km. Twizy prowadzi się jak połączenie skutera z gokartem. Czy te zeroemisyjne pojazdy w przyszłości zastąpią pojazdy spalinowe? 96 ROZDZIAŁ IV Odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej i w Polsce (S.M. Szukalski, S. Malinowski, B. Szukalski) 4.1. Stan rozwoju odnawialnych źródeł energii w Unii Europejskiej 4.1.1. Odnawialne źródła energii w produkcji energii w UE Analiza odnawialnych źródeł energii powinna uwzględniać dwa aspekty: produkcję energii i konsumpcję energii z OZE. Produkcja energii pierwotnej144 w 2010 roku w UE-27 wyniosła 830,9 milionów ton ekwiwalentu ropy naftowej (toe)145. Do 2009 roku przez długi czas produkcja energii pierwotnej w UE-27 była o 109,7 milionów toe niższa niż w 2000 r. Najwięcej energii pierwotnej w UE produkuje się w Wielkiej Brytanii (17,8%), ale tam zanotowano największy spadek w stosunku do 2000 r. (o 28,7%). Największymi producentami energii w UE obok W. Brytanii są Francja (16,2%) i Niemcy (15,8%), Holandia (8,4%) i Polska (8,1%). Największą ekspansję w produkcji energii pierwotnej w dziesięcioleciu 2000–2010 zanotowano w Holandii (12,4 mln toe), Francji (5,0 mln toe) i Szwecji (3,1 mln toe). Produkcja energii pierwotnej w UE jest oparta na wielu źródłach, z których najważniejszym była energia jądrowa (28,5%). Strukturę produkcji energii pierwotnej przedstawia wykres IV.1. Znaczenie paliwa jądrowego jest szczególnie wysokie w Belgii, Francji i na Słowacji – gdzie stanowiły ponad połowę krajowej produkcji energii pierwotnej. Prawie jedna piąta w całkowitej produkcji energii pierwotnej przypada na odnawialne źródła energii (20%), czyli tyle, ile na paliwa stałe (20%, głównie z węgla), nieco powyżej udziału gazu (19 %), znacznie powyżej udziału ropy naftowej (12%). Energia pierwotna jest to energia zawarta w pierwotnych nośnikach energii pozyskiwanych bezpośrednio z zasobów naturalnych odnawialnych i nieodnawialnych. Energia pierwotna odnawialna jest to energia uzyskiwana z naturalnych, stale powtarzających się procesów przyrodniczych. GUS, Energia ze źródeł odnawialnych w 2010 roku, Warszawa 2011, s.17. 144 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Energy_production_and_imports (pobrano 25.03.2013). 145 97 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Wykres IV.1. Struktura produkcji energii w UE wg rodzaju surowca w 2010 r. Źródło:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Energy_production_and_imports (pobrano 25.03.2013). Opracowanie własne Oceniając OZE z punktu widzenia produkcji energii w UE, warto podkreślić kilka faktów. Po pierwsze, systematycznie wzrasta w Unii udział energii z OZE w globalnej produkcji energii pierwotnej z 10,3 % w 2000 roku do 20,1% w 2010 roku (o 9,8 punktów procentowych). Tabela IV.1. Udział energii ze źródeł odnawialnych w energii pierwotnej ogółem w wybranych krajach UE w latach 2004–2010 (%) UE Austria Czechy Estonia Finlandia Litwa Łotwa 2004 12,0 66,7 5,7 18,9 2005 12,8 71,3 6,6 2006 13,9 70,3 2007 15,5 2008 Niemcy Polska Słowacja Szwecja 55,4 14,0 100 11,0 5,5 11,3 38,8 17,9 49,4 21,6 100 12,3 5,8 14,3 43,3 7,1 16,2 48,6 24,2 100 14,6 6,1 14,1 44,4 71,6 7,1 15,9 54,0 22,2 100 18,8 6,7 17,5 46,2 16,6 74,1 7,3 19,0 55,8 25,0 100 19,9 7,6 16,1 47,6 2009 18,3 73,7 8,4 21,4 47,6 25,0 100 21,7 9,0 21,1 52,8 2010 20,1 73,2 9,2 20,0 53,2 bd 90,5 24,9 10,2 23,4 52,6 Źródło: GUS. Energia ze źródeł odnawialnych w 2010 r., s. 22 i GUS.Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 r., s. 23 Po drugie, produkcja energii z OZE ma najwyższą dynamikę i stopę wzrostu w okresie 2000–2010 spośród wszystkich źródeł energii, szczególnie widoczna od 2005 roku (wykres IV.2). Wszystkie pozostałe nośniki między 2000 a 2010 rokiem miały ujemną stopę wzrostu. Największe zmniejszenie produkcji energii pierwotnej odnotowano w przypadku ropy 98 ROZDZIAŁ IV. Odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej i w Polsce (–43,6%), gazu ziemnego (–24,9%) i paliw stałych (–23,5%), miał miejsce niewielki spadek produkcji energii jądrowej (–3%). Produkcja energii z odnawialnych źródeł w okresie 2000–2010 wzrosła w UE o 72,4% (w 2010 r. wynosiła ona 96 650 tys. toe, a w 2010 r. 166 647 tys. toe). Zatem, wyraźnie zmienia się struktura produkcji energii w UE. Wykres IV.2. Stopy wzrostu głównych nośników energii w latach 2000–2010 w UE Źródło: Jak w wykresie IV.1 Rozpatrując poszczególne kraje, to produkcja energii z OZE najszybciej wzrosła w Belgii – 372%, Niemczech – 360,1%, Belgii – 372,5%, Słowacji – 281,9%, najwolniej w Finlandii (116,5%), Szwecji (118,1%). Polska z dynamiką 180 % w tym czasie plasuje się na poziomie nieco powyżej średniej unijnej. Biorąc pod uwagę poszczególne kraje i ich udział w unijnej produkcji energii z OZE, to w 2010 roku najwyższy udział mają Niemcy – 20%, Francja – 12%, Szwecja – 10,4%, Włochy – 10%. Polska ma 4% wkład w unijną produkcję energii z OZE (tabela IV.2). 99 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Tabela IV.2. Struktura produkcji energii z OZE w latach 2000–2010 w wybranych krajach Produkcja (1 000 toe) 2000 2010 Dynamika Struktura 2010/2000 Udział w 2010 r. (%) Energia Energia Energia Biomasa Hydroenergia słoneczna geotermalna wiatrowa EU-27* 96 650 166 647 172% 100% 2,2 67,6 3,5 18,9 7,7 Strefa Euro 65 006 118 679 183% 71% 2,9 64,3 4,8 19 9 1 Austria 6 608 8 600 130% 5% 2 57,1 0,4 38,4 2,1 2 Belgia 534 1 989 372% 1% 3 89,8 0,2 1,4 5,6 3 Bułgaria 780 1 475 189% 1% 0,8 63,6 2,2 29,5 4 44 77 175% 0% 79,2 15,6 1,3 0 3,9 5 Czechy 1 339 2 900 217% 2% 2,1 88,6 0 8,3 1 6 Dania 1 766 3 123 177% 2% 0,5 77,6 0,3 0,1 21,5 512 988 193% 1% 0 97,3 0 0,2 2,4 7 748 9 030 117% 5% 0 87,4 0 12,3 0,3 9 Francja 15 874 20 793 131% 12% 0,5 69,1 0,4 25,6 4,1 10 Grecja 1 403 1 985 141% 1% 9,9 44,7 1,4 32,3 11,7 11 Hiszpania 6 928 14 657 212% 9% 7 42,2 0,1 24,8 25,9 12 Holandia 1 347 2 896 215% 2% 1 86,6 0,3 0,3 11,8 13 Irlandia 235 620 264% 0% 1 51,8 0 8,4 39 14 Litwa 682 1 185 174% 1% 0 94 0,4 3,9 1,6 39 92 236% 0% 3,3 81,5 0 9,8 5,4 16 Łotwa 1 393 2 101 151% 1% 0 85,4 0 14,4 0,2 17 Niemcy 9 094 32 746 360% 20% 4,4 78,7 1,6 5,4 9,9 18 Polska 3 808 6 849 180% 4% 0 94 0,2 3,7 2,1 19 Portugalia 3 759 5 438 145% 3% 1,4 55,1 3,5 25,5 14,5 20 Rumunia 4 040 5 677 141% 3% 0 69,6 0,4 29,6 0,5 21 Słowacja 496 1 398 282% 1% 0 67 0,6 32,3 0,1 22 Słowenia 788 1 041 132% 1% 0,6 59,5 2,7 37,3 0 14 741 17 408 118% 10% 0,1 65,4 0 32,8 1,7 2 264 5 327 235% 3% 1,7 76 0 5,8 16,4 830 1 922 232% 1% 0,3 91,4 5,2 0,8 2,4 9 598 16 328 170% 10% 1,8 37,3 29,2 26,9 4,8 4 Cypr 7 Estonia 8 Finlandia 15 Luksemburg 23 Szwecja 24 W. Brytania 25 Węgry 26 Włochy Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Energy_production_and_imports (pobrano 25.03.2013). Opracowanie własne. *Bez Malty 100 ROZDZIAŁ IV. Odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej i w Polsce Wykres IV.3. Dynamika OZE w wybranych krajach UE Źródło:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Energy_production_and_import (pobrano 25.03.2013). Opracowanie własne Po trzecie, w strukturze produkcji OZE wg źródeł, aż 67,6% energii pochodzi z biomasy, 18,9% to hydroenergia, energia wiatrowa stanowi 7,7% produkcji OZE, energia geotermalna – 3,5%, słoneczna 2,2% (wykres IV.4). Wykres IV.4. Struktura produkcji energii z OZE w UE wg rodzaju surowca Źródło: Jak w wykresie IV.1. 101 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Po czwarte, w 2010 roku 61,6% (w 2000 roku 58,2 %) produkowanej w UE energii z OZE pochodziło z 5 krajów: Niemcy (19,6% w 2000 r. tylko 9,4%), Francja (12,5% w 2000 r. 16,4%), Szwecja (10,4% w 2000 r. 15,3%), Włochy (9,8 %) i Hiszpania (8,8%). Pozostałe 21 krajów UE, w tym Polska, dostarczało pozostałe 38,8% energii z OZE. W Niemczech 4,4% OZE pochodziło z energii słonecznej (najwięcej w UE), 78,7% z biomasy, 9,9% z energii wiatrowej, 5,4% wodnej i 1,6% geotermalnej. Po piąte, biorąc pod uwagę poszczególne źródła energii odnawialnej, to liderami w UE są różne kraje, choć w czołówce są: Niemcy, Szwecja, Hiszpania (tabela IV.2). Gdy mówimy o udziale energii ze źródeł odnawialnych w energii pierwotnej ogółem w wybranych krajach UE w latach 2004–2010, to w poszczególnych krajach jest on wyraźnie zróżnicowany. Liderami są Austria, Szwecja, Finlandia (tabela IV.3). Tabela IV.3. Wiodący producenci OZE wg źródła w 2010 roku w UE Lider II kraj w UE III kraj w UE Razem Energia słoneczna Niemcy 39,40% Hiszpania 27,60% Włochy 8,10% 75,10% Biomasa Niemcy 22,90% Francja 12,70% Szwecja 10,10% 45,70% Geotermia Włochy 81,00% Niemcy 3,20% 93,20% Hydroenergia Szwecja 18,10% Francja 16,90% Włochy 14,00% 49,00% Energia wiatru Hiszpania 29,90% Niemcy 25,40% W. Brytania 6,80% 62,10% 9,00% Portugalia Źródło: Jak w wykresie IV.1. Po szóste, mówiąc o udziale OZE w produkcji energii elektrycznej w UE, to dominuje hydroenergia, choć jej udział od 2000 roku systematycznie maleje na korzyść energii wiatrowej oraz biomasy (wykres IV.5). 102 ROZDZIAŁ IV. Odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej i w Polsce Wykres IV.5. Struktura produkcji energii elektrycznej z OZE w UE w latach 2000–2010 wg źródeł Źródło: Jak w tab.IV.1. 4.1.2. Odnawialne źródła energii w zużyciu końcowym energii w UE Mówiąc o zużyciu końcowym (finalnym), mamy na uwadze zużycie nośników energii przez konsumentów (przemysł, usługi, gospodarstwa domowe) na ich potrzeby technologiczne, produkcyjne i bytowe. Zużycie końcowe nie obejmuje przetwarzania na inne nośniki146. W strukturze zużycia należy zauważyć, iż ponad połowa zużycia energii brutto w 2010 r. w UE pochodziła z importu (54,1%), co oznacza wysoką zależność UE od importu energii, zwłaszcza ropy naftowej i gazu. Nie dziwią zatem, działania KE i innych organów unijnych mających na celu zwiększenia bezpieczeństwa dostaw energii. Jakkolwiek głównym dostawcą do UE nośników energii pozostała Rosja (ropa, gaz ziemny, węgiel kamienny), to jednak zmieniła się wyraźnie Definicja za GUS, Energia ze źródeł..., op. cit., s., 18. Pełny zakres definicji i pojęć stosowanych w statystyce energetycznej zawiera opracowanie Zasady metodyczne sprawozdawczości statystycznej z zakresu gospodarki paliwami i energią oraz definicje stosowanych pojęć – „Zeszyt metodyczny GUS”, Warszawa 2006. 146 103 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie struktura ich importu. W 2010 roku 34,5% ropy naftowej pochodziło z Rosji (w 2002 r. 29,2%), 27,1% węgla (w 2002 r. 13,1%), zmalał import gazu z Rosji do 31,8%. Wydatnie wzrósł udział Kolumbii w unijnym imporcie węgla (20,2%), Kataru w imporcie gazu (do poziomu 8,6% z 0,9 w 2002 r.). Uwagę zwraca duża koncentracja dostawców, bowiem niemal trzy czwarte (74,4%) importu gazu ziemnego w 2010 r. pochodziło z Rosji, Norwegii, Algierii, 58,5% ropy dostarczały: Rosja, Norwegia i Libia, a dostawcami 64,3% węgla były: Rosja, Kolumbia i USA, (tabela IV.4). Uzależnienie od importu nośników energii UE wzrosło z 47,8% (2000 r.) do 54,1% (2010 r.). Tabela IV.4. Kierunki importu i udział wybranych źródeł energii w UE w latach 2000–2010 (%) Węgiel 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rosja 13,1 13,5 18,7 24,1 25,4 25,1 26,3 30,2 27,1 Kolumbia 12,6 12,5 12,1 12,1 12,0 13,0 12,5 17,6 20,2 8,2 7,0 7,5 7,8 8,0 9,3 14,3 13,7 16,9 Australia 16,9 17,0 15,3 13,5 12,4 13,5 12,0 7,6 10,8 Afyka Południowa 31,4 31,5 26,6 25,7 24,3 20,8 17,1 16,0 10,0 Indonezja 6,7 7,1 7,0 7,4 9,7 7,9 7,4 7,1 5,8 Kanada 3,2 2,9 2,5 3,3 2,8 3,1 2,7 1,4 2,1 Ukraina 2,0 1,3 2,0 2,1 1,6 1,7 2,2 1,6 1,8 Norwegia 1,0 1,2 0,6 0,6 0,3 0,6 0,6 0,8 0,8 Pozostałe 5,0 6,0 7,8 3,5 3,7 5,0 4,8 3,9 4,5 USA Ropa naftowa 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rosja 29,2 31,1 32,2 32,5 33,4 33,2 31,4 33,1 34,5 Norwegia 19,4 19,2 18,8 16,9 15,5 15,1 15,1 15,2 13,8 7,5 8,4 8,8 8,8 9,2 9,8 9,9 9,0 10,2 10,1 11,3 11,3 10,6 9,1 7,2 6,9 5,7 5,9 Iran 4,9 6,4 6,3 6,1 6,2 6,2 5,4 4,7 5,7 Kazachstan 2,4 2,7 3,4 4,5 4,6 4,6 4,8 5,4 5,5 Nigeria 3,5 4,3 2,6 3,2 3,6 2,7 4,0 4,5 4,2 Azerbejdżan 1,0 1,0 0,9 1,3 2,2 3,0 3,2 4,0 4,2 Libia Arabia Saudyjska Irak Pozostałe 3,0 1,6 2,2 2,1 2,9 3,4 3,3 3,8 3,3 18,8 14,2 13,4 14,0 13,2 14,7 16,1 14,6 12,8 Gaz naturalny 104 ROZDZIAŁ IV. Odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej i w Polsce 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rosja 45,0 45,1 43,8 40,6 39,3 38,4 37,6 34,3 31,8 Norwegia 26,2 25,5 24,9 24,4 25,5 28,2 28,9 30,7 28,2 Algeria 21,2 20,0 18,2 18,0 16,4 15,4 14,7 14,2 14,4 Katar 0,9 0,7 1,4 1,6 1,8 2,2 2,2 4,6 8,6 Nigeria 2,2 3,1 3,7 3,5 4,3 4,7 4,0 2,4 3,6 Libia 0,3 0,3 0,4 1,7 2,5 3,0 2,9 2,9 2,8 Trinidad and Tobago 0,2 0,0 0,0 0,2 1,3 0,8 1,6 2,2 1,5 Egipt 0,0 0,0 0,0 1,6 2,5 1,8 1,7 2,1 1,3 Turcja 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,2 0,2 Pozostałe 4,1 5,3 7,5 8,4 6,4 5,5 6,2 6,5 7,7 Źródło: Jak w tabeli IV.1. Najwyższe wskaźniki uzależnienia energetycznego w 2010 r. zostały zarejestrowane dla ropy naftowej (85,2%) i gazu ziemnego (62,4%). Tabela IV.5. Wskaźniki uzależnienia energetycznego UE (Udział importu nośników energetycznych – %) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Razem 47,8 48,6 48,8 50,2 51,6 53,9 55,2 54,5 56,3 55,2 54,1 paliwa stałe 30,5 33,7 33,1 34,9 38,1 39,3 41,0 41,3 44,7 41,1 39,4 ropa naftowa 75,6 77,7 76,4 78,7 80,9 82,4 84,0 83,5 85,0 84,2 85,2 gaz ziemny 48,9 47,2 51,1 52,4 54,0 57,7 60,8 60,3 62,3 64,3 62,4 Źródło: Jak w tabeli IV.1. Analizując stan OZE od strony finalnego zużycia zauważyć można następujące zjawiska. Po pierwsze, OZE w 2010 r. odpowiadały za 12,5% finalnej konsumpcji energii brutto w UE-27 docelowo do 2020 ma to być 20%. Co do konsumpcji energii z OZE, to widać wyraźnie istotne jej zróżnicowanie w poszczególnych krajach. Liderami w Europie są Norwegia (61,1%), Szwecja (47,9%), Litwa (32,6 %), Finlandia (3,2%), Austria (30,1%). 105 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Tabela IV. 6. Udział energii odnawialnej w globalnej konsumpcji (%) Wyszczególnienie 2010 2020 (1) Wyszczególnienie 2010 2020 (1) 1 EU-27 12,5 20,0 16 Włochy 10,1 17,0 2 Szwecja 47,9 49,0 17 Słowacja 9,8 14,0 3 Łotwa 32,6 40,0 18 Polska 9,4 15,0 4 Finlandia 32,2 38,0 19 Czechy 9,2 13,0 5 Austria 30,1 34,0 20 Grecja 9,2 18,0 6 Portugalia 24,6 31,0 21 Węgry 8,7 13,0 7 Estonia 24,3 25,0 22 Irlandia 5,5 16,0 8 Rumunia 23,4 24,0 23 Belgia 5,1 13,0 9 Dania 22,2 30,0 24 Cypr 4,8 13,0 10 Słowenia 19,8 25,0 25 Holandia 3,8 14,0 11 Litwa 19,7 23,0 26 W. Brytania 3,2 15,0 12 Bułgaria 13,8 16,0 27 Luksemburg 2,8 11,0 13 Hiszpania 13,8 20,0 28 Malta 0,4 10,0 14 Francja 12,9 23,0 29 Norwegia 61,1 67,5 15 Niemcy 11,0 18,0 30 Chorwacja 14,6 20,0 LP LP Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Renewable_energy_statistics.(pobrano 25.03.2013). Opracowanie własne (1) wskaźniki docelowe Po drugie w okresie 2000–2010 widać wyraźnie zróżnicowaną dynamikę OZE w poszczególnych krajach. Patrząc na poszczególne obszary wykorzystania energii, to udział OZE w ciepłownictwie wynosi 5,5%, w elektryczności 4%, transporcie 0,8%. Udział ten waha się znacząco wśród krajów członkowskich głównie ze względu na różnice pomiędzy nimi w zakresie potencjału odnawialnych źródeł oraz eksploatację dostępnych zasobów naturalnych. Po trzecie, w ogólnym bilansie OZE dominuje biomasa. Elektryczność generowana z odnawialnych źródeł energii pokrywała 19,6% konsumpcji elektryczności brutto, udział odnawialnej energii w finalnej konsumpcji energii w ciepłownictwie wyniósł 11,9%147. Gdy brać pod uwagę tylko energię elektryczną wytwarzaną ze źródeł odnawialnych, to zdecydowanym liderem w Europie jest Norwegia – 90%, Austria – 61,4%, Szwecja – 54,5%. Eurostat, Renewable energy statistics, Issue number 56/2010, s. 1 147 106 ROZDZIAŁ IV. Odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej i w Polsce Tabela IV.7. Udział energii elektrycznej wytworzonej z OZE w zużyciu energii elektrycznej brutto w wybranych krajach UE w latach 2004–2010 (%) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 UE-27 13,7 13,6 14,2 15,1 16,4 18,3 19,9 Austria 59,2 58,8 57,5 60,7 62,3 67,7 61,4 Finlandia 28,2 26,8 24 25,9 30,8 25,8 26,5 Łotwa 47,1 48,4 37,7 36,4 41,2 49,2 48,5 Szwecja 45,6 53,8 47,6 51,5 55 56,4 54,5 Słowacja 14,4 16,6 16,5 16,6 15,5 17,9 20,5 Niemcy 9,2 10 11,4 14,1 14,6 16,2 16,9 Polska 2,1 2,6 2,8 3,5 4,3 5,8 7 Źródło: GUS.Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 r., s. 25 4.1.3. Odnawialne źródła energii w wybranych sektorach gospodarki Kilka informacji o OZE w odniesieniu do wybranych sektorów gospodarki. Zwracamy uwagę na ciepłownictwo, transport i energię elektryczną. Udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto w UE-27 osiągnęła w 2010 roku 12,5%. W 2009 i 2010 roku udział energii z OZE rósł pomimo kryzysu gospodarczego i finansowego. Stopa wzrostu krajowego zużycia energii brutto z OZE była w 2010 roku najwyższa od 1990 roku. Produkcja energii elektrycznej z biopaliw (ciecz i gazowych), jak również energia elektryczna z wiatru podwoiła się między rokiem 2005 i 2010148. 148 Eurostat, Statistics in focus, Renewable energy. Analysis of the latest data on energy from renewable sources, 44/2012., s.1. 107 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Tabela IV.8. Udział energii odnawialnej w końcowym zużyciu energii (udział obliczony zgodnie z dyrektywą 2009/28/WE i wyrażony w procentach) 2020 docelowo 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 EU-27 8.1 8.5 9.0 9.9 10.5 11.7 12.5 20 Belgia 1.9 23 2.6 2.9 3.3 4.5 5.1 13 Bułgaria 9.6 9.5 9.6 9.3 9.8 11.9 13.8 16 Republika Czeska 6.1 6.1 6.5 7.4 7.6 8.5 9.2 13 Dania 15.1 16.2 16.5 18.0 18.8 20.2 22.2 30 Niemcy 5.1 5.9 6.9 9.0 9.1 9.5 11.0 18 Estonia 18.4 17.5 16.1 17.1 18.9 23.0 24.3 25 Irlandia 22 2.7 29 3.3 3.9 5.1 5.5 16 Grecja 69 7.0 7.0 8.1 8.0 8.1 92 18 Hiszpania 8.2 8.3 90 9.5 10.6 12.8 13.8 20 Francja 9.3 9.5 9.6 10.2 11.3 12.3 12.9 23 Włochy 5.3 5.3 5.8 57 7.1 8.9 10.1 17 Cypr 2.4 2.4 2.5 3.1 4.1 4.6 4.8 13 Łotwa 32.8 32.3 31.1 29.6 29.8 34.3 32.6 40 Litwa 17.1 16.9 16.9 16.6 17.9 20.0 19.7 23 0.9 1.4 1.4 2.7 2.8 2.8 28 11 Luxemburg Węgry 4.4 4.5 5.1 5.9 6.6 8.1 87 13 Malta 0.1 0.1 0.2 0.2 0.2 0.2 4 10 Holandia 1.9 2.3 2.7 3.1 3.4 4.1 3.8 14 Austria 22.9 25.0 26.6 28.9 29.2 31.0 30.1 34 Polska 7.0 7.0 7.0 7.0 7.9 8.9 9.4 15 Portugalia 19.2 19.6 20.8 22.0 23.0 24.6 24.6 31 Rumunia 16.8 17.6 17.1 18.3 20.3 22.4 23.4 24 Słowenia 162 16.0 15.5 15.6 15.1 18.9 19 8 25 Słowacja 6.1 6.2 66 82 8.4 10.4 98 14 Finlandia 29.1 28.7 29.9 29.5 31.1 31.1 32.2 38 Szwecja 38.7 40.6 42.7 44.2 45.2 48.1 47.9 49 1.1 1.3 1.5 1.8 2.3 2.9 3.2 15 Norwegia 58.4 60.1 60.6 60.5 62.0 65.1 61.1 67.5 Chorwacja 15.2 14.1 13.8 12.4 12.2 13.2 14.6 20 Wielka Brytania Źródło: Eurostat, Statistics in focus, Renewable energy. Analysis of the latest data on energy from renewable sources, 44/2012. s.1 108 ROZDZIAŁ IV. Odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej i w Polsce Tabela IV.9. Udział energii odnawialnej w końcowym zużyciu energii elektrycznej 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 EU-27 14.1 14.7 15.2 15.9 16.7 18.8 19.6 Belgia 1.7 2.3 2.9 3.4 4.4 5.8 6.9 Bułgaria 9.0 9.3 9.4 9.4 10.0 11.3 12.9 Republika Czeska 3.9 3.9 4.2 4.7 5.2 6.4 7.5 Dania 23.9 24.8 24.1 25.2 26.1 28.3 32.9 Niemcy 8.8 10.2 11.5 13.0 14.0 17.2 18.1 Estonia 0.6 1.2 1.5 1.5 2.1 6.1 10.4 Irlandia 5.6 6.7 8.3 9.8 10.9 13.7 14.8 Grecja 7.8 8.1 8.9 9.3 9.6 10.5 11.9 Hiszpania 18.7 18.9 19.8 21.5 23.6 27.8 29.5 Francja 13.8 13.8 14.1 14.3 14.4 15.0 14.9 Włochy 16.1 16.3 15.9 16.0 16.6 18.8 20.1 Cypr 0.0 0.0 0.0 0.1 0.3 0.6 1.4 Łotwa 46.0 43.0 40.4 38.6 38.7 42.0 42.0 Litwa 3.5 3.8 4.0 4.6 4.8 5.9 7.4 Luxemburg 2.8 3.2 3.2 3.3 3.6 4.1 3.8 Węgry 2.2 4.4 3.5 4.2 5.3 7.0 7.1 Malta 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 Holandia 4.4 6.3 6.6 6.0 7.5 9.1 9.7 Austria 62.2 62.3 62.3 64.6 65.2 68.0 65.5 Polska 2.3 2.8 3.1 3.5 4.4 5.9 6.7 Portugalia 28.2 28.9 30.0 32.7 34.6 38.2 41.2 Rumunia 28.4 28.8 28.1 28.1 28.1 30.9 30.5 Słowenia 29.5 28.7 28.2 27.7 30.0 33.8 32.2 Słowacja 13.5 14.4 15.9 16.4 17.1 17.8 17.8 Finlandia 26.7 26.9 26.4 25.5 27.2 27.2 27.6 Szwecja 51.2 50.9 51.8 53.2 53.6 58.3 56.0 3.5 4.1 4.5 4.8 5.4 6.6 7.4 Norwegia 97.6 97.0 100.5 98.7 99.8 104.8 97.3 Chorwacja 41.8 38.5 36.5 32.6 31.5 33.5 35.7 Wielka Brytania Źródło: Eurostat, Statistics in focus, Renewable energy. Analysis of the latest data on energy from renewable sources, op.cit. 109 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Tabela IV.10. Udział OZE do ogrzewania i chłodzenia 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 EU-27 9.6 10.0 10.6 11.8 12.3 13.6 14.3 Belgia 2.9 3.4 3.7 3.7 4.1 5.1 5.2 14.7 14.7 14.9 14.2 15.9 21.0 23.7 8.6 9.2 9.6 11.5 11.2 11.9 12.0 Dania 21.3 23.5 24.5 27.8 29.0 30.8 31.9 Niemcy 6.3 5.6 5.7 8.5 8.5 8.5 10.5 Estonia 33.3 32.2 30.7 32.7 35.5 41.8 42.8 Irlandia 2.8 3.4 3.3 3.5 3.3 3.9 4.0 Grecja 12.8 12.8 12.5 14.5 14.4 15.9 16.2 9.2 9.1 10.9 10.8 11.2 12.8 12.7 Francja 12.1 12.3 12.2 12.7 13.6 15.4 16.9 Włochy 3.6 3.5 4.6 4.4 6.1 8.2 9.5 Cypr 8.4 8.7 9.3 11.7 12.7 14.6 16.3 Łotwa 42.6 42.7 42.6 42.4 42.9 47.9 43.8 Litwa 30.3 29.9 29.4 29.6 32.7 34.5 33.0 Luxemburg 1.9 3.9 3.8 4.5 4.8 4.6 5.0 Węgry 6.6 6.0 7.5 8.9 8.3 10.5 11.1 Malta 1.1 2.2 2.6 3.2 3.6 2.1 3.1 Holandia 1.9 2.1 2.5 2.6 2.7 3.1 2.8 Austria 20.5 24.8 26.7 30.2 28.9 31.2 30.8 Polska 10.4 10.4 10.4 10.6 11.2 11.9 12.0 Portugalia 32.2 31.9 34.1 34.8 37.3 37.9 34.5 Rumunia 17.4 17.9 17.6 19.4 23.2 26.4 27.2 Słowenia 18.4 19.0 18.6 20.4 19.2 24.9 26.6 Słowacja 5.3 5.2 4.6 6.5 6.3 8.5 8.0 Finlandia 39.4 39.0 41.3 41.7 43.2 43.3 44.4 Szwecja 48.5 54.2 59.4 62.4 64.9 68.1 66.2 0.8 0.9 1.0 1.1 1.4 1.7 1.8 Norwegia 29.6 33.3 32.9 34.3 36.1 37.3 36.9 Chorwacja 11.7 10.8 11.4 10.6 10.4 11.6 13.0 Bułgaria Republika Czeska Hiszpania Wielka Brytania Źródło: Eurostat, Statistics in focus, Renewable energy. Analysis of the latest data on energy from renewable sources, op.cit. 110 ROZDZIAŁ IV. Odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej i w Polsce Tabela IV.11. Udział OZE w transporcie (w ujęciu procentowym) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 EU-27 1.0 1.2 1.9 2.7 3.5 4.2 4.7 Belgia 2 0.2 0.2 1.3 1.3 3.3 4.3 Bułgaria 0.4 0.3 0.6 0.4 0.5 0.6 1.0 Republika Czech 1.1 0.5 0.8 1.0 22 3.8 4.6 Dania 0.2 0.2 0.2 0.2 2 0.2 0.3 Niemcy 1.9 3.1 5.5 6.6 6.1 5.3 5.7 Estonia 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 Irlandia 0.0 0.0 0.1 0.5 1.3 1.9 2.4 Grecja 0.0 0.0 0.0 1.3 1.1 1.1 1.9 Hiszpania 0.8 1.0 0.7 1.2 1.9 3.5 4.7 Francja 1.1 1.3 2.0 3.6 5.6 6.1 6.1 Włochy 1.0 0.9 0.9 0.9 2.4 3.8 4.8 Cypr 0.1 0.1 0.1 0.0 1.9 2.0 2.0 Łotwa 1.1 1.3 1.1 0.8 0.9 1.2 3.3 Litwa 0.2 0.5 1.7 3.6 4.1 4.2 3.6 Luxemburg 0.1 0.1 0.1 2.1 2.1 2.2 2.0 Węgry 0.3 0.3 0.4 1.0 4.1 4.2 4.7 Malta 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.3 Holandia 0.2 0.2 0.5 2.9 2.6 4.2 3.0 Austria 2.4 2.8 4.0 4.8 6.4 6.5 5.4 Polska 0.2 0.6 0.9 0.9 3.4 4.8 5.9 Portugalia 0.2 0.2 1.3 2.4 2.4 3.9 5.6 Rumunia 0.9 1.0 0.8 1.7 1.7 1.6 3.2 Słowenia 0.4 0.3 0.4 1.1 1.5 20 2.9 Słowacja 0.6 1.1 3.0 5.0 6.4 9.2 7.8 Finlandia 0.5 0.4 0.4 0.4 2.4 4.1 3.9 Szwecja 3.9 3.9 4.9 5.9 6.6 7.3 7.7 Wielka Brytania 0.1 0.3 0.5 0.9 2.0 2.6 3.0 Norwegia 12 1.2 1.5 1.9 3.3 3.7 3.9 Chorwacja 0.5 0.5 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 Źródło: Eurostat, Statistics in focus, Renewable energy. Analysis of the latest data on energy from renewable sources, op.cit. 111 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 4.2. Stan i rozwój odnawialnych źródeł energii w Polsce na tle krajów UE Analizę stanu OZE i ich rozwój w latach 2001–2010 wykonano na podstawie statystyki Głównego Urzędu Statystycznego dotyczącej odnawialnych źródeł energii, zawartej w publikacji „Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 roku”149 oraz danych Eurostatu150. 4.2.1. Odnawialne źródła energii w produkcji energii w Polsce Z przeprowadzonych w poprzednim punkcie analiz wynika, iż Polska w zakresie OZE zajmuje słabszą pozycję w porównaniu do innych krajów UE. W okresie 2001–2010 udział OZE w produkcji energii w Polsce wzrósł o 5,1 punkty procentowe, w UE o 19,5 punktów procentowych (wykres IV.6). Wykres IV.6. Udział energii z OZE w energii pierwotnej w Polsce i UE (w %) Źródło: GUS, Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 roku, op. cit., s. 21. Opracowanie własne Dynamika wzrostu energii z OZE wynosiła odpowiednio: 146,3% (Polska) i 149,1% (UE), przy czym podkreślić należy, iż pozyskanie energii GUS, Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 roku, Warszawa 2012. 149 Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Renewable_energy_statistics (pobrano 25.03.2013). 150 112 ROZDZIAŁ IV. Odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej i w Polsce pierwotnej w badanym okresie zmalało w UE z 940 Mtoe w 2001 do 812,2 Mtoe w 2009, zaś w Polsce z produkcja energii w Polsce zmalała o 15 % i wyniosła w 2010 roku 67,1 Mtoe, podczas gdy w 2000 roku wyniosła 79 Mtoe. Import energii w tym czasie zwiększył się trzykrotnie (dynamika = 317%). Polska w 2010 roku miala najwyższy udział stałych źródeł energii (82,1%) w UE, udział OZE wyniósł 10,2%, gazu (5,5%)151. 4.2.2. Odnawialne źródła energii w zużyciu końcowym energii w Polsce Wg statystyki GUS od 2000 roku wzrastała ilość energii pozyskanej ze źródeł odnawialnych, co przy jednoczesnym spadku pozyskania energii pierwotnej ogółem oznaczało to wzrost udziału OZE w pozyskaniu energii pierwotnej. W OZE wiodącą pozycję miała biomasa, dostarczając 85,6% energii z tego źródła. Inne nośniki miały niewielki udział: biopaliwa ciekłe – 5,54%, woda – 2,58%, wiatr – 3,55%, biogazy – 1,76%, pompy ciepła – 0,29%, energia geotermalna – 0,16%, odpady komunalne – 0,41%, promieniowanie słoneczne – 0,13% (wykres IV.7). Wykres IV.7. Energia z OZE w 2006 i 2011 roku w Polsce wg źródeł odnawialnych Źródło: GUS, Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 roku, op. cit., s. 30 Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Energy_production_and_ imports op.cit. 151 113 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Zgodnie z dyrektywą 2009/28/WE każde państwo członkowskie ma obowiązek zwiększania udziału w końcowym zużyciu energii brutto z OZE zgodnie z krajowym celem skwantyfikowanym dla 2020 roku. Dla Polski cel ten został ustalony na poziomie 15%. Te obowiązkowe krajowe cele ogólne są zgodne z celem zakładającym 20% udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto152we Wspólnocie w 2020 r. Dane dotyczące końcowego zużycia energii brutto ze źródeł odnawialnych w poszczególnych sektorach oraz sektorowego i całkowitego udziału energii ze źródeł odnawialnych dla Polski, w latach 2009–2011 przedstawia tabela IV.10. Tabela IV.12. Sektorowy i całkowity udział energii z OZE w końcowym zużyciu Udział energii z OZE w: 2009 2010 2011 11,92 11,91 13,93 Elektroenergetyce 5,87 6,67 8,18 Transporcie 4,82 5,94 6,17 W końcowym zużyciu energii brutto 8,87 9,39 10,8 Ciepłownictwie i chłodnictwie Źródło: GUS, Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 roku, op. cit., s. 70 Energia elektryczna wytworzona z OZE stanowiła 2,8% w 2006 r. i systematycznie wzrastała w badanym okresie, by w 2011 roku osiągnąć 8,2% krajowego zużycia energii elektrycznej brutto (udział energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych nośników energii w krajowym zużyciu energii elektrycznej brutto jest określany jako stosunek energii elektrycznej pozyskanej ze źródeł odnawialnych do zużycia energii elektrycznej brutto, tj. wraz ze stratami i różnicami bilansowymi). Tendencje są następujące: zwiększył się udział energii elektrycznej wytworzonej z biomasy stałej w łącznej produkcji energii elektrycznej z OZE (w 2011 r. – 54,4%); malał w latach 2006–2011 udział energii elektrycznej wytworzonej w elektrowniach wodnych. W 2011 r. pozostałe nośniki OZE miały następujący udział: wiatru – 24,4%, energia wody – 17,7% oraz biogaz – 3,4%. Biopaliwa i promieniowanie słoneczne stanowiły znikomą część, tj. odpowiednio 0,011% i 0,008%. Zużycie krajowe biopaliw, bioetanolu, energii geotermalnej prezentują wykresy IV.8–IV.10. Udział energii ze źródeł odnawialnych oblicza się jako wartość końcowego zużycia energii brutto ze źródeł odnawialnych podzieloną przez wartość końcowego zużycia energii brutto ze wszystkich źródeł i wyraża się w procentach. 152 114 ROZDZIAŁ IV. Odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej i w Polsce Wykres IV.8. Zużycie krajowe ogółem biopaliw ciekłych w latach 2006–2011 [TJ] Źródło: GUS. Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 r., s. 52. Wykres IV.9. Zużycie bioetanolu w latach 2006–2011 [TJ] Źródło: GUS. Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 r., s. 54. 115 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Wykres IV.10. Zużycie energii geotermalnej w latach 2002–2011 [TJ] Źródło: GUS. Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 r., s. 55. Wykres IV.11. Struktura zużycia energii geotermalnej pozyskanej w latach 2006–2011 Źródło: GUS. Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 r., s. 56 Wyniki badań statystycznych za 2011 r. wykazały, że łącznie zainstalowana powierzchnia kolektorów wyniosła 132 tys. m2, co stanowi równoważnik ok. 92 MW mocy cieplnej. Nie jest to jednak pełen obraz tego zjawiska i w przyszłości zostanie ono poddane dalszym badaniom. 116 ROZDZIAŁ IV. Odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej i w Polsce Wykres IV.12. Moce osiągalne elektrowni wykorzystujących odnawialne źródła energii w latach 2002–2011 [MW] Źródło: GUS. Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 r., s. 68. Obliczenia własne Tabela IV.13. Moc zainstalowana w MW w elektrowniach wykorzystujących OZE Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 średnia dla lat 20052012 Potencjał w MW Elektrownie na biogaz 31,972 36,76 45,699 54,615 70,888 82,884 103,5 131,2 Elektrownie na biomasę 189,79 238,79 255,39 231,99 252,49 356,19 409,68 820,7 0,001 0,033 1,125 1,29 724,657 1180,272 1616,361 2496,748 Elektrownie słoneczne Elektrownie wiatrowe Elektrownie wodne Razem 83,28 152,56 287,909 451,09 852,495 934,031 934,779 940,576 945,21 937,044 951,39 966,103 1157,537 1362,141 1523,777 1678,271 1993,246 2556,423 3082,056 4416,041 117 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Struktura Elektrownie na biogaz 2,8% 2,7% 3,0% 3,3% 3,6% 3,2% 3,4% 3,0% 3,1% 16,4% 17,5% 16,8% 13,8% 12,7% 13,9% 13,3% 18,6% 15,4% Elektrownie słoneczne 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Elektrownie wiatrowe 7,2% 11,2% 18,9% 26,9% 36,4% 46,2% 52,4% 56,5% 32,0% 73,6% 68,6% 61,3% 56,0% 47,4% 36,7% 30,9% 21,9% 49,6% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Elektrownie na biomasę Elektrownie wodne Razem Dynamika (rok do roku) Elektrownie na biogaz 115,0% 124,3% 119,5% 129,8% 116,9% 124,9% 126,8% 122,5% Elektrownie na biomasę 125,8% 107,0% 90,8% 108,8% 141,1% 115,0% 200,3% 127,0% 0,0% 3300,0% 3409,1% 114,7% 974,8% Elektrownie słoneczne 0,0% 0,0% 0,0% Elektrownie wiatrowe 183,2% 188,7% 156,7% 160,6% 162,9% 136,9% 154,5% 163,4% Elektrownie wodne 109,6% 100,1% 100,6% 100,5% 99,1% 101,5% 101,5% 101,9% Razem 117,7% 111,9% 110,1% 118,8% 128,3% 120,6% 143,3% 121,5% Źródło: http://www.ure.gov.pl/portal/pl/617/5111/Dane_liczbowe.html. Obliczenia własne Wg URE w latach 2012/2011 dynamika wytwarzanej energii elektrycznej z OZE w GWh wyniosła 142,11 %, przy spadku produkcji energii brutto o 2%, Udział OZE w produkcji energii elektrycznej wzrósł z 1,74% w 2011 roku do 2,52 % w 2012 roku153. W 2011 r. Prezes URE udzielił 288 koncesji w zakresie energii elektrycznej (w tym 94 na wytwarzanie energii elektrycznej z OZE, oraz dokonał 265 zmian koncesji (promes koncesji). Natomiast w 2012 r. Prezes URE udzielił 222 koncesji w zakresie energii elektrycznej (w tym 158 na wytwarzanie energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii) oraz 102 decyzji zmieniających udzielone koncesje. Zmiany udzielonych koncesji podyktowane były przede wszystkim: rozszerzeniem lub ograniczeniem zakresu działalności, zmianą nazwy lub siedziby koncesjonariusza, zmianą warunków wykonywania działalności (rozszerzenie zakresu terytorialnego obszaru wykonywania działalności), przedłużeniem okresu obowiązywania koncesji, zgodnie z art. 39 ustawy – Prawo energetyczne154. Raport Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki , Warszawa, 28 czerwca 2013 r., s. 30. 153 Raport Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, op. cit., s. 58. 154 118 ROZDZIAŁ V Procedury formalno-prawne inwestycji w odnawialne źródła energii – wybrane zagadnienia (I. Kamionka, M. Jackowski) Podstawowym krajowym aktem prawnym w zakresie rozwoju OZE jest ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U. 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zmianami) oraz zmiany wprowadzone przez tzw. „mały trójpak energetyczny” w wersji przyjętej przez Sejm 26 lipca 2013 roku i niektórych innych Ustaw mają ułatwić inwestowanie w OZE w Polsce. Ustawa reguluje sektor energetyczny oraz zawiera także specjalne przepisy mające zastosowanie do OZE. Dotyczy to w szczególności: a)zasad związanych z przyłączaniem do sieci oraz przesyłem energii elektrycznej wytworzonej przez przedsiębiorstwa energetyczne wykorzystujące OZE; b)sprzedaży energii elektrycznej wytworzonej przez przedsiębiorstwa energetyczne wykorzystujące OZE; c)wydawania świadectw pochodzenia (tzw. zielone świadectwa) wydawanymi dla energii uzyskanej z OZE i obrót nimi. System zielonych świadectw został szczegółowo uregulowany rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. (Dz.U. z 2008 r., Nr 156, poz. 969, zmienione rozporządzeniem Dz.U. z 2010 r., Nr 34, poz. 182) w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii. Wymagania techniczne w zakresie przyłączenia do sieci oraz zasad funkcjonowania przedsiębiorstw energetycznych wykorzystujących OZE zostały zawarte w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz.U. 2007, Nr 93, poz. 623 ze zmianami). Niżej przedstawiono wyżej wymienione rozwiązania ustawowe. 119 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 5.1. Prawo energetyczne oraz zmiany wprowadzone przez tzw. „mały trójpak energetyczny” w wersji przyjętej przez Sejm 26 lipca 2013 roku Zgodnie z definicją zawartą w Ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne155 (dalej PEN), odnawialne źródło energii to źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych (art. 3 pkt 20 PEN). Prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania paliw lub energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii co do zasady wymaga uzyskania koncesji (art. 32 ust. 1 pkt 1 PEN). Nie dotyczy to OZE wytwarzających energię elektryczną z biogazu rolniczego. Przedsiębiorca nieposiadający koncesji nie może domagać się zakupu energii z urzędu przez sprzedawcę, w którego obszarze działania instalacja została przyłączona do sieci, wyjątkiem jest wprowadzona zmiana przez „mały trójpak energetyczny”, w której ujęto, że „osoba fizyczna nieposiadająca działalności gospodarczej będzie mogła produkować energię w mikroinstalacji OZE (do 40 kW), a także uzyska bezpłatne przyłączenie do sieci dystrybucyjnej oraz gwarancję zakupu energii przez sprzedawcę z urzędu. Jednak będzie się on odbywać po zaledwie 80 proc. średniej ceny sprzedaży energii z poprzedniego roku kalendarzowego. Istnieje możliwość uzyskania promesy koncesji (art. 43 ust. 1 PEN). Organem właściwym jest Prezes Urzędu Regulacji Energetyki. Przedsiębiorcy wnioskujący o udzielenie koncesji powinni spełniać warunki określone w art. 33 ust. 1 PEN: 1)mieć siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym; 2)dysponować środkami finansowymi w wielkości gwarantującej prawidłowe wykonywanie działalności bądź jest w stanie udokumentować możliwości ich pozyskania; 3)mieć możliwości techniczne gwarantujące prawidłowe wykonywanie działalności; 4)zapewnić zatrudnienie osób o właściwych kwalifikacjach zawodowych, o których mowa w art. 54; Prawo energetyczne, Dz.U. z 2012 r. poz. 1059. 155 120 ROZDZIAŁ V. Procedury formalno-prawne inwestycji w odnawialne źródła energii – wybrane zagadnienia 5)uzyskać decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu albo decyzję o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej, o której mowa w ustawie z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących. Nie może być wydana koncesja wnioskodawcy: 1)który znajduje się w postępowaniu upadłościowym lub likwidacji; 2)któremu w ciągu ostatnich 3 lat cofnięto koncesję na działalność określoną ustawą z przyczyn wymienionych w art. 58 ust. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej lub którego w ciągu ostatnich 3 lat wykreślono z rejestru działalności regulowanej z przyczyn, o których mowa w art. 71 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej; 3)skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo mające związek z przedmiotem działalności gospodarczej określonej ustawą. 5.1.1. Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 18 października 2012 r. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 października 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii156 tworzy jeden z mechanizmów promowania wytwarzania energii w OZE poprzez przyznawanie wytwórcom świadectw pochodzenia energii. Świadectwo pochodzenia jest dokumentem potwierdzającym wytworzenie energii elektrycznej z OZE. Do energii wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii zalicza się, niezależnie od mocy tego źródła: 1)energię elektryczną lub ciepło pochodzące w szczególności: a)z elektrowni wodnych oraz z elektrowni wiatrowych, b)ze źródeł wytwarzających energię z biomasy oraz biogazu, c)ze słonecznych ogniw fotowoltaicznych oraz kolektorów do produkcji ciepła, d)ze źródeł geotermalnych; 2)część energii odzyskanej z termicznego przekształcania odpadów komunalnych, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 44 ust. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 października 2012 r Dz.U. z 2012 r. poz. 1229. 156 121 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 8 i 9 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243, z późn. zm.). Prawa majątkowe wynikające ze świadectwa pochodzenia są zbywalne i stanowią towar giełdowy, a więc mogą być przedmiotem obrotu na giełdzie towarowej. Świadectwa pochodzenia są wydawane na wniosek wytwórcy energii złożony Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki za pośrednictwem operatora systemu elektroenergetycznego na obszarze którego działa instalacja wytwarzająca energię z OZE. W celu zwiększenia udziału „zielonej energii” wytwarzanej w Polsce energii elektrycznej i generowanie popytu na świadectwa pochodzenia, na przedsiębiorstwa energetyczne, odbiorców końcowych i towarowe domy maklerskie nałożono obowiązek uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia dla energii wytworzonej w źródłach znajdujących się na terytorium RP lub uiszczenia opłaty zastępczej. Obowiązek ten dotyczy: 1)przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem energii elektrycznej lub jej obrotem i sprzedającym energię odbiorcom końcowym; 2)odbiorców końcowych będących członkami giełdy towarowej lub członkami rynku organizowanego przez podmiot prowadzący na terytorium RP rynek regulowany, w odniesieniu do transakcji zawieranych we własnym imieniu na giełdzie towarowej lub na rynku organizowanym przez ten podmiot; 3)towarowych domów maklerskich oraz domów maklerskich zajmujących się obrotem towarami giełdowymi w odniesieniu do transakcji realizowanych na zlecenie odbiorców końcowych na giełdzie towarowej lub na rynku organizowanym przez podmiot prowadzący na terytorium RP rynek regulowany. Udział procentowy energii elektrycznej wynikającej ze świadectw pochodzenia w całościowej rocznej ilości energii sprzedanej przez przedsiębiorstwo energetyczne odbiorcom końcowym określa omawiane rozporządzenie. Podobny mechanizm przewidziany jest w stosunku do pozostałych podmiotów, na które nałożono obowiązek przedstawiania do umorzenia świadectw pochodzenia. Ponadto Rozporządzenie określa między innymi: 1)rodzaje odnawialnych źródeł energii; 2)parametry techniczne i technologiczne wytwarzania energii elektrycznej lub ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii; 3)wymagania dotyczące pomiarów, rejestracji i sposobu obliczania ilości energii elektrycznej lub ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii za pomocą instalacji wykorzystujących w procesie wytwarzania energii nośniki energii, o których mowa w art. 3 pkt 20 PE oraz inne paliwa; 122 ROZDZIAŁ V. Procedury formalno-prawne inwestycji w odnawialne źródła energii – wybrane zagadnienia 4)miejsce dokonywania pomiarów ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii na potrzeby realizacji obowiązku potwierdzania danych; 5)sposób uwzględniania w kalkulacji cen energii elektrycznej i ciepła ustalanych w taryfach przedsiębiorstw energetycznych. 5.1.2. Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. Rozporządzenie dotyczy szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego 157 i określa: 1)kryteria podziału na grupy podmiotów ubiegających się o przyłączenie do sieci; 2)warunki przyłączenia do sieci, w tym wymagania techniczne w zakresie przyłączania do sieci urządzeń wytwórczych, sieci dystrybucyjnych, urządzeń odbiorców końcowych, połączeń międzysystemowych oraz linii bezpośrednich; 3)sposób prowadzenia obrotu energią elektryczną; 4)warunki świadczenia usług przesyłania, dystrybucji energii elektrycznej, prowadzenia ruchu sieciowego, eksploatacji sieci oraz korzystania z systemu elektroenergetycznego i połączeń międzysystemowych; 5)zakres, warunki i sposób bilansowania systemu elektroenergetycznego oraz prowadzenia z użytkownikami tego systemu rozliczeń wynikających z niezbilansowania energii elektrycznej dostarczonej i pobranej z systemu; 6)zakres, warunki i sposób zarządzania ograniczeniami systemowymi; 7)sposób koordynacji planowania rozwoju systemu elektroenergetycznego; 8)warunki współpracy pomiędzy operatorami systemów elektroenergetycznych, w tym z innymi przedsiębiorstwami energetycznymi, w zakresie prowadzenia ruchu sieciowego, zarządzania przepływami i dysponowania mocą jednostek wytwórczych oraz postępowania w sytuacjach awaryjnych; 9)zakres i sposób przekazywania informacji między przedsiębiorstwami energetycznymi oraz między przedsiębiorstwami energetycznymi a odbiorcami; 10) zakres i sposób przekazywania odbiorcom przez sprzedawcę informacji o strukturze paliw zużywanych do wytwarzania energii elektrycznej sprzedanej przez sprzedawcę w poprzednim roku; Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz.U. z 2007 r. Nr 93, poz. 623, z późn. zm.) 157 123 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 11)sposób informowania odbiorców przez sprzedawcę o miejscu, w którym są dostępne informacje o wpływie wytwarzania energii elektrycznej sprzedanej przez sprzedawcę w poprzednim roku na środowisko, co najmniej w zakresie emisji dwutlenku węgla i radioaktywnych odpadów; 12)parametry jakościowe energii elektrycznej i standardy jakościowe obsługi odbiorców; 13)sposób załatwiania reklamacji. Przyłączenie do sieci następuje na podstawie umowy o przyłączenie po spełnieniu warunków przyłączenia do sieci (§ 4 Rozporządzenia), zgodnie z zapisami w „małym trójpaku energetycznym”: właściciel mikroinstalacji uzyska bezpłatne przyłączenie do sieci dystrybucyjnej oraz gwarancję zakupu energii przez sprzedawcę z urzędu. Wniosek o określenie warunków przyłączenia do sieci składa się w przedsiębiorstwie energetycznym zajmującym się przesyłaniem lub dystrybucją energii elektrycznej. W przypadku wszystkich wytwórców energii wniosek powinien zawierać (§ 7 ust.1 i 2): 1)oznaczenie wnioskodawcy; 2)określenie mocy przyłączeniowej dla każdego miejsca dostarczania energii elektrycznej; 3)przewidywane roczne zużycie energii elektrycznej; 4)przewidywany termin rozpoczęcia dostarczania energii elektrycznej lub jej poboru; 5)parametry techniczne, charakterystykę ruchową i eksploatacyjną przyłączanych urządzeń, instalacji lub sieci, w przypadku podmiotów zaliczanych do grup przyłączeniowych I-IV; 6)określenie minimalnej mocy wymaganej dla zapewnienia bezpieczeństwa osób i mienia, w przypadku wprowadzenia ograniczeń w dostarczaniu i poborze energii elektrycznej podmiotom zaliczanym do grup przyłączeniowych I-III; 7)informacje techniczne dotyczące zakłóceń wprowadzanych przez urządzenia, instalacje i sieci wnioskodawcy oraz charakterystykę obciążeń, niezbędne do określenia warunków przyłączenia, w przypadku podmiotów zaliczanych do grup przyłączeniowych I-IV. 8)określenie: a)maksymalnej rocznej ilości wytwarzania energii elektrycznej i ilości tej energii dostarczanej do sieci, b)mocy zainstalowanej, osiągalnej, dyspozycyjnej i pozornej jednostek wytwórczych, c)zakresu dopuszczalnych zmian obciążeń jednostek wytwórczych lub ich grup, d)liczbę przyłączanych jednostek wytwórczych; 124 ROZDZIAŁ V. Procedury formalno-prawne inwestycji w odnawialne źródła energii – wybrane zagadnienia 9)wielkość planowanego zapotrzebowania na moc i energię elektryczną w celu pokrycia potrzeb własnych wytwórcy; 10) stopień skompensowania mocy biernej: a)związanej z odbiorem energii elektrycznej czynnej na potrzeby własne wytwórcy oraz b)związanej z wprowadzaniem wyprodukowanej energii elektrycznej do sieci. Do wniosku o określenie warunków przyłączenia należy dołączyć (§ 7 ust. 5): 1)dokument potwierdzający tytuł prawny wnioskodawcy do korzystania z obiektu, w którym będą używane przyłączane urządzenia, instalacje lub sieci; 2)plan zabudowy lub szkic sytuacyjny określający usytuowanie obiektu, w którym będą używane przyłączane urządzenia, instalacje lub sieci, względem istniejącej sieci oraz usytuowanie sąsiednich obiektów; 3)wyciąg ze sprawozdania z badań jakości energii elektrycznej wytworzonej przez turbiny wiatrowe, jeżeli wniosek dotyczy warunków przyłączenia farm wiatrowych; 4)ekspertyzę wpływu przyłączanych urządzeń, instalacji lub sieci na system elektroenergetyczny, wykonaną w zakresie i na warunkach uzgodnionych z operatorem, na którego obszarze działania nastąpi przyłączenie, jeżeli wniosek składają podmioty zaliczane do I albo II grupy przyłączeniowej (nie dotyczy jednostek wytwórczych o łącznej mocy zainstalowanej nie większej niż 2 MW oraz odbiorców końcowych w przypadku łącznej mocy przyłączeniowej nie większej niż 5 MW). Paragraf 7 ust. 3 Rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego stwierdza, iż wniosek o określenie warunków przyłączenia farmy wiatrowej, poza informacjami jakie muszą zawrzeć wszyscy odbiorcy oraz wytwórcy energii powinien określać: 1)liczbę jednostek wytwórczych farmy wiatrowej; 2)typy generatorów; 3)przewidywane wartości parametrów elektrycznych sieci i transformatorów wchodzących w skład instalacji i urządzeń farmy wiatrowej. Załącznik nr 1 do Rozporządzenia określa warunki techniczne dla urządzeń, instalacji i sieci wytwórców energii elektrycznej. Wymagania dla farm wiatrowych zostały określone w punkcie 3.2 Załącznika i są następujące: 3.2. Wymagania dla farm wiatrowych 3.2.1. Farma wiatrowa o mocy znamionowej większej niż 50 MW w miejscu przyłączenia powinna być wyposażona w system sterowania i regulacji mocy umożliwiający: 125 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 1)redukcję wytwarzanej mocy elektrycznej w warunkach pracy farmy wiatrowej, przy zachowaniu szczegółowych wymagań, w szczególności prędkości redukcji mocy, określonych w instrukcji; 2)udział w regulacji parametrów systemu elektroenergetycznego w zakresie napięcia i częstotliwości. 3.2.2. Farma wiatrowa powinna mieć zdolność do pracy ze współczynnikiem mocy w miejscu przyłączenia, w sposób określony w instrukcji. Dla farm wiatrowych o mocy znamionowej w miejscu przyłączenia równej 50 MW i wyższej należy zapewnić system zdalnego sterowania napięciem farmy i mocą bierną z zachowaniem możliwości współpracy z nadrzędnymi układami regulacji napięcia i mocy biernej. 3.2.3. Wymagania techniczne dla farm wiatrowych o mocy znamionowej w miejscu przyłączenia większej niż 50 MW stosuje się także do farm wiatrowych o mocy znamionowej w miejscu przyłączenia, równej i niższej niż 50 MW, w przypadku gdy suma mocy znamionowych farm wiatrowych przyłączonych: 1) do jednej rozdzielni o napięciu znamionowym 110 kV poprzez transformatory 110/SN przekracza 50 MW; 2) do linii promieniowej o napięciu znamionowym 110 kV i wyższym przekracza 50 MW; 3) do ciągu liniowego o napięciu znamionowym 110 kV łączącego co najmniej dwie stacje elektroenergetyczne przekracza 50 MW; 4) poprzez wydzielony transformator NN/110 kV przekracza 50 MW. 3.2.4. Farma wiatrowa powinna być wyposażona w zabezpieczenia chroniące farmę wiatrową przed skutkami prądów zwarciowych, napięć powrotnych po wyłączeniu zwarć w systemie elektroenergetycznym, pracy asynchronicznej tej farmy i innymi oddziaływaniami zakłóceń systemowych. Nastawy tych zabezpieczeń powinny uwzględniać wymagania dla pracy farmy wiatrowej w warunkach zakłóceniowych określone w instrukcji. 3.2.5. Farma wiatrowa powinna być wyposażona w urządzenia umożliwiające transmisję danych i monitorowanie stanu urządzeń, zgodnie z wymaganiami określonymi w pkt 4 niniejszego załącznika oraz w instrukcji. 126 ROZDZIAŁ V. Procedury formalno-prawne inwestycji w odnawialne źródła energii – wybrane zagadnienia 5.2. Przepisy związane z procesem budowlanym 5.2.1.Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Co do zasady, ustalenie przeznaczenia terenu oraz określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu następuje w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (art. 4 ust. 1 Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym – dalej UPZP). W przypadku braku planu „określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu następuje w drodze decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu” (art. 4 ust. 2 UPZP). Podstawą sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Z punktu widzenia inwestycji w odnawialne źródła energii istotny jest przepis art. 10 ust. 2a UPZP nakazujący zawarcie w studium rozmieszczenia urządzeń wytwarzających energię z OZE o mocy przekraczającej 100 kW, a także ich stref ochronnych związanych z ograniczeniami w zabudowie oraz zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu. Bez względu zatem, na rodzaj OZE w przypadku instalacji przekraczającej taką moc, inwestor powinien mieć na uwadze, że urządzenia te muszą być przewidziane w studium. Przepisy ustawy zapewniają udział lokalnej społeczności w przygotowywaniu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie z art. 11 UPZP przystąpienie do sporządzenia studium ogłasza się w prasie oraz przez obwieszczenie, informując o możliwości składania wniosków w terminie nie krótszym niż 21 dni od dnia ogłoszenia. Po sporządzeniu projektu studium, jest on wykładany do publicznego wglądu oraz publikowany w Internecie na okres co najmniej 21 dni, a w tym okresie organizowana jest dyskusja publiczna nad jego rozwiązaniami i można składać wnioski do studium. Podobna procedura konsultacji społecznych przewidziana jest przy przygotowywaniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie z art. 61 ust. 1 UPZP podstawowym wymogiem dla wydania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu jest warunek, aby co najmniej jedna działka sąsiednia, dostępna z tej samej drogi publicznej, była zabudowana w sposób pozwalający na określenie wymagań dotyczących nowej zabudowy w zakresie kontynuacji funkcji, parametrów, cech i wskaźników kształtowania zabudowy oraz zagospodarowania terenu, w tym gabarytów i formy architektonicznej obiektów budowlanych, linii zabudowy oraz intensywności wykorzystania terenu. Wszystkie warunki wymienione w art. 61 ust. 1 UPZP muszą być spełnione łącznie, pozostałe z nich to: – teren ma dostęp do drogi publicznej; 127 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie – istniejące lub projektowane uzbrojenie terenu jest wystarczające dla zamierzenia budowlanego; – teren nie wymaga uzyskania zgody na zmianę przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne albo jest objęty zgodą uzyskaną przy sporządzaniu miejscowych planów, które utraciły moc na podstawie art. 67 ustawy, o której mowa w art. 88 ust. 1; – decyzja jest zgodna z przepisami odrębnymi. Istotnym dokumentem, z którym muszą pozostawać w zgodności dokumenty planistyczne wojewódzkie, i w konsekwencji gminne, jest Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 przyjęta Uchwałą Nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. i opublikowana w Monitorze Polskim z dnia 27 kwietnia 2012 r. poz. 252. Dokument przedstawia w rozdziale VII „Stan przestrzennego zagospodarowania kraju 2011 – mapy diagnostyczne” na mapie 20 najbardziej korzystnych regionów Polski dla lokalizacji inwestycji w energię wiatrową, wodną, słoneczną i geotermalną. 5.2.2.Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane158 Elektrownie wiatrowe oraz elektrownie wodne stanowią obiekty budowlane w rozumieniu Prawa budowlanego, również farma słoneczna składająca się z wolno stojących ogniw może być uznana za budowlę. Oznacza to konieczność uzyskania pozwolenia na budowę. Dodatkowo wskazać należy, że zgodnie z art. 29 ust. 3 Prawa budowlanego „pozwolenia na budowę wymagają przedsięwzięcia, które wymagają przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko, oraz przedsięwzięcia wymagające przeprowadzenia oceny oddziaływania na obszar Natura 2000, zgodnie z art. 59 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.” Roboty budowlane można rozpocząć wyłącznie po uzyskaniu ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę. Zgodnie z art. 33 ust. 2 Prawa budowlanego do wniosku o pozwolenie na budowę należy dołączyć między innymi: – cztery egzemplarze projektu budowlanego wraz z opiniami, uzgodnieniami, pozwoleniami i innymi dokumentami wymaganymi przepisami szczególnymi oraz zaświadczeniem, o którym mowa w art. 12 ust. 7, aktualnym na dzień opracowania projektu; nie dotyczy to uzgodnienia i opiniowania przeprowadzanego w ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko albo oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000; Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, Dz.U. z 2010 Nr 243 poz. 1623. 158 128 ROZDZIAŁ V. Procedury formalno-prawne inwestycji w odnawialne źródła energii – wybrane zagadnienia – oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane; – decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, jeżeli jest ona wymagana zgodnie z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Dodatkowo, w przypadku budowy zapór wodnych, zgodnie z art. 33 ust. 3 Prawa budowlanego do wniosku o wydanie pozwolenia na budowę „należy dołączyć specjalistyczną opinię wydaną przez osobę fizyczną lub jednostkę organizacyjną wskazaną przez właściwego ministra.” Przed wydaniem pozwolenia organ sprawdza zgodność projektu budowlanego z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w przypadku braku miejscowego planu, a także wymaganiami ochrony środowiska, w szczególności określonymi w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Ponadto sprawdzeniu podlega w szczególności (art. 35 ust. 1 Prawa budowlanego): – zgodność projektu zagospodarowania działki lub terenu z przepisami, w tym techniczno-budowlanymi; – kompletność projektu budowlanego i posiadanie wymaganych opinii, uzgodnień, pozwoleń i sprawdzeń oraz informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia; – wykonanie projektu, ewentualnie jego sprawdzenie (w przypadku takiego obowiązku) zostało wykonane przez osobę uprawnioną do wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie (posiadającej na dzień sporządzenia lub sprawdzenia projektu aktualny wpis na listę członków właściwego samorządu zawodowego). Pozwolenie na budowę może być wydane wyłącznie osobie, która złożyła wniosek w tej sprawie w okresie ważności decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, jeżeli jest ona wymagana, oraz złożyła oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane. Dodatkowo potrzebne mogą być pozwolenia wymagane przez Ustawę z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczpospolitej Polskiej i administracji morskiej – w przypadku inwestycji zlokalizowanych na polskich obszarach morskich lub pasie nadbrzeżnym (art. 32 ust. 4 Prawa budowlanego). W przypadku braku naruszenia powyższych warunków właściwy organ nie może odmówić wydania pozwolenia na budowę. Budowa przyłączy elektroenergetycznych, wymaga sporządzenia planu sytuacyjnego na kopii aktualnej mapy zasadniczej lub mapy jednostkowej przyjętej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego (art. 29a ust.1 w zw. z art. 29 ust. 1 pk 20 Prawa budowlanego). 129 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Wobec braku uregulowań prawnych dotyczących ogniw fotowoltaicznych zagadnienie instalacji ogniw było różnie traktowane przez organy. Przykładowo, w Krakowie uznawano instalację ogniw za montaż urządzeń i tym samym nie było wymagane ani uzyskanie pozwolenia na budowę, ani zgłoszenie robót, w tym samym czasie w Warszawie organy wymagały uzyskania pozwolenia na budowę. Kwestie te ma rozwiązać przygotowywana Ustawa o odnawialnych źródłach energii. Na razie jednak pozostaje przytoczyć interpretację Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego: „W związku z pojawiającymi się wątpliwościami dotyczącymi montażu ogniw fotowoltaicznych na obiektach budowlanych oraz wolno stojących ogniw fotowoltaicznych, przedstawiamy następujące stanowisko. Zgodnie z generalną zasadą, zawartą w art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623, z późn. zm.), roboty budowlane można rozpocząć jedynie na podstawie ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę, z wyjątkiem robót zwolnionych z tego obowiązku na podstawie art. 29-31 ww. ustawy. Przepisy te zawierają zamknięty katalog budów i robót budowlanych, których wykonywanie nie wymaga uzyskania pozwolenia na budowę – wymagają one tylko zgłoszenia, bądź są zwolnione z obu tych obowiązków. Mając na uwadze powyższe informujemy, że pozwolenie na budowę oraz zgłoszenie nie jest wymagane w przypadku wykonywania robót budowlanych polegających na instalowaniu urządzeń na obiektach budowlanych – art. 29 ust. 2 pkt 15 w zw. z art. 30 ust. 1 ustawy – Prawo budowlane. Wyjątek stanowi instalowanie na obiektach budowlanych urządzeń o wysokości powyżej 3 m, które zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy – Prawo budowlane, wymaga zgłoszenia właściwemu organowi. Oznacza to, że w celu instalacji urządzeń o wysokości poniżej 3 m, nie ma obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę ani dokonania zgłoszenia. Mając na względzie powyższe zaznaczyć należy, że instalowanie na obiekcie budowlanym ogniw fotowoltaicznych wraz z konstrukcją mocującą nie wymaga dokonania zgłoszenia właściwemu organowi, ani uzyskania pozwolenia na budowę, o ile zainstalowana całość nie przekracza 3 m wysokości. Jeżeli natomiast wysokość ww. urządzenia przekroczy 3 m, wówczas inwestor będzie zobowiązany dokonać zgłoszenia. Jednocześnie informujemy, że instalowanie urządzeń nie zawsze wiąże się z samym umocowaniem konstrukcji na obiekcie budowlanym. Często zdarza się, że przy instalacji dochodzi do wykonywania robót budowlanych na obiekcie budowlanym, na którym urządzenie jest instalowane (dochodzi do ingerencji w ten obiekt). Taką sytuację należy zakwalifikować jako rozbudowę bądź nadbudowę obiektu budowlanego, zaś przepisy art. 29 ust. 2 pkt 15 i art. 30 ust. 1 ustawy – Prawo budowlane, nie będą miały zastosowania, gdyż 130 ROZDZIAŁ V. Procedury formalno-prawne inwestycji w odnawialne źródła energii – wybrane zagadnienia na takie roboty budowlane wymagane jest pozwolenie na budowę. Ponadto informujemy, że zgodnie z brzmieniem art. 29 ust. 2 pk 16 w zw. z art. 30 ust. 1 ustawy – Prawo budowlane, pozwolenia na budowę ani zgłoszenia nie wymaga montaż wolno stojących kolektorów słonecznych. Zdaniem GUNB ogniwa fotowoltaiczne należy traktować tak jak kolektory słoneczne. W związku z powyższym, montaż wolno stojących ogniw fotowoltaicznych również nie będzie wymagał uzyskania pozwolenia na budowę ani zgłoszenia”159. Zostało to precyzyjnie ujęte w zmianach w Prawie Budowlanym (Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623, z późn. zm.), z którego to wynika, iż nie wymaga się pozwolenia na budowę i wykonywanie robót budowlanych polegających na: montażu pomp ciepła, urządzeń fotowoltaicznych o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kW oraz wolno stojących kolektorów słonecznych. W przypadku montażu ogniw na budynku raczej nie budzi wątpliwości, że jest to montaż urządzeń na obiekcie budowlanym i nie wymaga pozwolenia (w przypadku instalacji przekraczających 3 m wysokości wymaga natomiast zgłoszenia). Wątpliwości powstają natomiast w przypadku instalacji wolno stojących ogniw fotowoltaicznych. Farma słoneczna w postaci wolno stojących ogniw nie mieści się w pojęciu „wolno stojących instalacji przemysłowych lub urządzeń technicznych”. Tym samym będzie stanowić budowlę w rozumieniu art. 3 pkt 3 Ustawy Prawo budowlane. Analogiczne stosowanie przepisów dotyczących wolno stojących kolektorów słonecznych (art. 29 ust. 2 pkt 16) do wolno stojących ogniw fotowoltaicznych jest logiczną praktyką. Należy jednak mieć na uwadze, że jest to stosowanie wyłącznie per analogiam, a brak odpowiednika art. 29 ust. 2 pkt 16 odnoszącego się do wolno stojących ogniw fotowoltaicznych powoduje, że praktyka poszczególnych urzędów może być różna. Warto zauważyć również, że aby sprzedawać energię wytworzoną pochodzącą z OZE (za wyjątkiem biogazu rolniczego i mikroinstalacji) konieczne jest uzyskanie koncesji, a jednym z warunków jej uzyskania jest posiadania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (art. 33 ust. 1 pkt 5 Prawa energetycznego). 5.3. Elektrownie wodne – Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne Regulacje dotyczące elektrowni wodnych reguluje prawo wodne160. Wody, jako integralna część środowiska podlegają ochronie, której celem jest utrzymanie lub poprawa ich jakości, w celu zapewnieni ich zdatności do zaopatrzenia w wodę do spożycia, rekreacji, sportów, kąpieli, jak http://www.gunb.gov.pl/dziala/pliki/ws1200712.pdf. 159 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne, Dz.U. z 2001 r. Nr 115, poz. 1229. 160 131 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie również bytowania ryb i innych organizmów wodnych w warunkach naturalnych, umożliwiających ich migrację. Elektrownie wodne (obiekty energetyki wodnej) stanowią jedne z urządzeń wodnych w rozumieniu art. 9 ust. 1 pkt 19 lit. e Prawa wodnego. Grunty pokryte wodami stanowiące własność Skarbu Państwa niezbędne do prowadzenia przedsięwzięć związanych z energetyką wodną oddaje się w użytkowanie za opłatą roczną (art. 20 Prawa wodnego). Piętrzenie śródlądowych wód powierzchniowych oraz korzystanie z wód do celów energetycznych stanowi szczególne korzystanie z wód (art. 37 pkt 4 i 5 Prawa wodnego). Zgodnie z art. 121 ust. 1 pkt 1 Prawa wodnego takie korzystanie wymaga pozwolenia wodnoprawnego. Generalnie organem właściwym do wydawania pozwoleń wodnoprawnych jest właściwy starosta (art. 140 ust. 1 Prawa wodnego). Pozwolenie na szczególne korzystanie z wód jest wydawane w drodze decyzji na okres nie dłuższy niż 20 lat. Stroną postępowania w sprawie o wydanie pozwolenia wodnoprawnego jest (art. 127 ust. 7 Prawa wodnego): 1)wnioskodawca ubiegający się o wydanie pozwolenia wodnoprawnego; 2)właściciel wody; 3)właściciel urządzeń kanalizacyjnych, do których wprowadzane będą ścieki przemysłowe zawierające substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego; 4)właściciel istniejącego urządzenia wodnego znajdującego się w zasięgu oddziaływania zamierzonego korzystania z wód lub planowanych do wykonania urządzeń wodnych; 5)władający powierzchnią ziemi położoną w zasięgu oddziaływania zamierzonego korzystania z wód lub planowanych do wykonania urządzeń wodnych; 6)uprawniony do rybactwa w zasięgu oddziaływania zamierzonego korzystania z wód lub planowanych do wykonania urządzeń wodnych. Pozwolenie wodnoprawne wydaje się na wniosek, do którego należy dołączyć (art. 131 ust. 2 Prawa wodnego): 1)operat wodnoprawny, 2)decyzję o lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzję o warunkach zabudowy, jeżeli jest ona wymagana – w przypadku wniosku o wydanie pozwolenia wodnoprawnego na wykonanie urządzenia wodnego; 3)opis prowadzenia zamierzonej działalności sporządzony w języku nietechnicznym. Pozwolenie wodnoprawne wygasa jeżeli inwestor nie rozpocznie wykonywania urządzenia wodnego w okresie 3 lat od dnia, w którym stało się ostateczne. Oczywiście pozwolenie nie uprawnia inwestora do rozpoczęcia prac budowlanych, konieczne jest uzyskanie ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę. 132 ROZDZIAŁ V. Procedury formalno-prawne inwestycji w odnawialne źródła energii – wybrane zagadnienia 5.4. Prawo ochrony środowiska 5.4.1. Ustawa – Prawo ochrony środowiska Na wstępie należy zaznaczyć, iż zagadnienia z zakresu odnawialnych źródeł energii w ujęciu ochrony środowiska zostały zawarte w kilku aktach prawnych, takich jak ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska161, ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko162, rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody163, czy rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku164. Omawiane zagadnienie należy rozpocząć od podstawowego w tej materii aktu prawnego, a więc ustawy – Prawo ochrony środowiska. Ustawa ta określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju, przez co rozumie się zasady ustalania warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska165. Wyżej wymieniona ustawa przewiduje pewnego rodzaju pomoc w zakresie regulacji ochrony środowiska, a mianowicie wprowadza ona instytucję wspomagającą o nazwie „państwowy monitoring środowiska”, która wspomaga działania w materii ochrony środowiska poprzez systematyczne informowanie zarówno organów administracji, jak i społeczeństwa m.in. o jakości elementów przyrodniczych, dotrzymywaniu standardów jakości środowiska oraz obszarach występowania przekroczeń tych standardów;166 jak również ma za zadanie informować o występujących zmianach jakości elementów przyrodniczych i przyczynach zmian, w tym powiązaniach przyczynowo-skutkowych występujących pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych167. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627). 161 Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227). 162 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz.U. z 2007 r. Nr 206, poz. 1291). 163 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. z 2007 r. Nr 120, poz. 826). 164 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, art. 1 pkt 1 lit. b . 165 Tamże, art. 25 ust. 3 pkt 1. 166 Tamże, art. 25 ust. 3 pkt 2. 167 133 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Warto w tym momencie zaznaczyć, iż poprzez termin „emisja”, ustawa – Prawo ochrony środowiska, rozumie „wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi substancje, jak również energie (ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne)”168. Wspomniany wyżej państwowy monitoring środowiska obejmuje uzyskiwane (na podstawie przeprowadzonych badań monitoringowych) informacje w zakresie rodzajów i ilości substancji lub energii wprowadzanych do powietrza, wód, gleby i ziemi169, a dane te zbiera na podstawie pomiarów stanu środowiska, wielkości i rodzajów emisji, jak również ewidencji, do których prowadzenia obowiązane są podmioty z mocy prawa albo na mocy decyzji170. Na mocy omawianej ustawy, podmiotom korzystającym ze środowiska, a więc przedsiębiorcom w myśl ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej171, podmiotom niebędącym przedsiębiorcami oraz osobom fizycznym korzystającym ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia, nałożone zostały pewne obowiązki. Przede wszystkim, osoby wskazane w zdaniu poprzedzającym, obowiązane są (z mocy prawa oraz na mocy odpowiedniej decyzji) do pomiaru poziomu substancji lub energii w środowisku oraz wielkości emisji, jak również obowiązane są do gromadzenia i przetwarzania danych z zachowaniem zasad określonych w ustawie – Prawo ochrony środowiska oraz nieodpłatnego udostępniania informacji na potrzeby państwowego monitoringu środowiska172. Podmiot korzystający ze środowiska, oprócz wyżej wspomnianych obowiązków, obowiązany jest zapewnić przestrzeganie wymagań ochrony środowiska poprzez odpowiednią organizację pracy oraz inne obowiązki, które powszechnie kojarzone są z obowiązkami pracodawcy. Są to m.in. takie czynności jak powierzanie funkcji związanych z zapewnieniem ochrony środowiska osobom posiadającym odpowiednie kwalifikacje zawodowe czy zapoznanie pracowników, których zakres czynności wiąże się z kwestiami ochrony środowiska, z wymaganiami w tym zakresie w sytuacji, gdy nie jest konieczne odpowiednie przygotowanie zawodowe w tym zakresie 173. Warto również nadmienić, że omawiana ustawa przewiduje, iż zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska stanowią podstawę do Tamże, art. 3 pkt 4. 168 Tamże, art. 26 ust. 1 pkt 7. 169 Tamże, art. 27 ust. 1 pkt 4. 170 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2004 r. Nr 173, poz. 1807). 171 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, art. 28. 172 Tamże, art. 140 ust. 1. 173 134 ROZDZIAŁ V. Procedury formalno-prawne inwestycji w odnawialne źródła energii – wybrane zagadnienia sporządzania i aktualizacji pewnych fundamentalnych dla ochrony środowiska dokumentów. Są to koncepcje przestrzennego zagospodarowania kraju, strategie rozwoju województw, plany zagospodarowania przestrzennego województw, studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego174. Co ważne z punktu widzenia emisji, której definicja została podana wyżej w tekście, we wspomnianych aktach określa się m.in. rozwiązania niezbędne do zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń175, jak również ustala się warunki realizacji przedsięwzięć, które umożliwiają uzyskanie optymalnych efektów w zakresie ochrony środowiska176. Ustawa – Prawo ochrony środowiska przewiduje także sposoby ochrony zasobów środowiska. Ustawa ta stanowi, że ochrona ta realizowana jest w szczególności poprzez ograniczanie emisji według reguł wyrażonych przez przepisy przewidujące sposoby przeciwdziałania zanieczyszczeniom177, a która to polega na zapobieganiu lub ograniczaniu wprowadzania do środowiska substancji lub energii178. Omawiana ustawa przewiduje, co ważne w zakresie dotyczącym emisji energii, również zasady eksploatacji instalacji i urządzeń wykorzystywanych przy prowadzeniu działalności związanej z korzystaniem z zasobów środowiska. I tak, eksploatacja instalacji lub urządzeń nie powinna powodować przekroczenia standardów emisyjnych179, a wielkość emisji z instalacji lub urządzenia w warunkach odbiegających od normalnych powinna wynikać z uzasadnionych potrzeb technicznych oraz nie może występować dłużej niż jest to konieczne180. Na prowadzącego instalację oraz użytkownika urządzenia przedmiotowa ustawa nałożyła również pewne obowiązki wynikające z prowadzonej przez te osoby działalności. Tytułem przykładu warto zaznaczyć, iż zarówno prowadzący instalację, jak również użytkownik urządzenia, obowiązani są do okresowych pomiarów wielkości emisji i pomiarów ilości pobieranej wody, jak również do ciągłych pomiarów wielkości emisji w razie wprowadzania do środowiska znacznych ilości substancji lub energii czy ewidencjonowania wyników przeprowadzonych pomiarów oraz ich przechowywania przez 5 lat od zakończenia roku kalendarzowego, którego dotyczą181. Tamże, art. 71 ust. 1. 174 Tamże, art. 71 ust. 2 pkt 1. 175 Tamże, art. 71 ust. 2 pkt 2. 176 Tamże, art. 82. 177 Tamże, art. 137. 178 Tamże, art. 141. 179 Tamże, art. 142. 180 Tamże, art. 147. 181 135 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 5.4.2. Przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko wymienia wśród przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko wymienione między innymi elektrownie wiatrowe o mocy nominalnej nie mniejszej niż 100 MW oraz zlokalizowane na obszarach morskich Rzeczpospolitej Polskiej, budowle piętrzące wodę o wysokości piętrzenia nie mniejszej niż 5 m. Te przedsięwzięcia obligatoryjnie podlegają procedurze oceny oddziaływania na środowisko – art. 59 ust. 1 Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko182 (dalej: Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku). W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko określa się, analizuje oraz ocenia: 1)bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na: a)środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, b)dobra materialne, c)zabytki, d)wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa w lit. a–c, e)dostępność do złóż kopalin; 2)możliwości oraz sposoby zapobiegania i zmniejszania negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko; 3)wymagany zakres monitoringu183. Rozporządzenie wyróżnia również przedsięwzięcia mogące potencjalnie oddziaływać na środowisko. Wśród takich przedsięwzięć wymienia się między innymi: elektrownie wodne, elektrownie wiatrowe zlokalizowane na objętych formami ochrony przyrody lub o całkowitej wysokości nie niższej niż 30 m, budowle piętrzące wodę na obszarach objętych formami ochrony przyrody lub w ich otulinach lub dotyczących cieków naturalnych, na których nie istnieją takie budowle lub jeżeli w promieniu 5 km na tym samym cieku lub cieku z nim połączonym znajduje się inna budowla piętrząca wodę lub na wysokość większą niż 1 m. W tym przypadku o konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko decyduje postanowieniem organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Organ bierze pod uwagę: 182 Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, Dz.U. 2008 Nr 199, poz. 1227. Artykuł 62 Ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku. 183 136 ROZDZIAŁ V. Procedury formalno-prawne inwestycji w odnawialne źródła energii – wybrane zagadnienia 1)rodzaj i charakterystykę przedsięwzięcia, z uwzględnieniem: a)skali przedsięwzięcia i wielkości zajmowanego terenu oraz ich wzajemnych proporcji, b)powiązań z innymi przedsięwzięciami, w szczególności kumulowania się oddziaływań przedsięwzięć znajdujących się na obszarze, na który będzie oddziaływać przedsięwzięcie, c)wykorzystywania zasobów naturalnych, d)emisji i występowania innych uciążliwości, e)ryzyka wystąpienia poważnej awarii, przy uwzględnieniu używanych substancji i stosowanych technologii; 2)usytuowanie przedsięwzięcia, z uwzględnieniem możliwego zagrożenia dla środowiska, w szczególności przy istniejącym użytkowaniu terenu, zdolności samooczyszczania się środowiska i odnawiania się zasobów naturalnych, walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz uwarunkowań miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego – uwzględniające: a)obszary wodno-błotne oraz inne obszary o płytkim zaleganiu wód podziemnych, b)obszary wybrzeży, c)obszary górskie lub leśne, d)obszary objęte ochroną, w tym strefy ochronne ujęć wód i obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych, e)obszary wymagające specjalnej ochrony ze względu na występowanie gatunków roślin i zwierząt lub ich siedlisk lub siedlisk przyrodniczych objętych ochroną, w tym obszary Natura 2000 oraz pozostałe formy ochrony przyrody, f) obszary, na których standardy jakości środowiska zostały przekroczone, g)obszary o krajobrazie mającym znaczenie historyczne, kulturowe lub archeologiczne, h)gęstość zaludnienia, i) obszary przylegające do jezior, j) uzdrowiska i obszary ochrony uzdrowiskowej; 3)rodzaj i skalę możliwego oddziaływania rozważanego w odniesieniu do uwarunkowań wymienionych w pkt.1 i 2, wynikające z: a)zasięgu oddziaływania – obszaru geograficznego i liczby ludności, na którą przedsięwzięcie może oddziaływać, b)transgranicznego charakteru oddziaływania przedsięwzięcia na poszczególne elementy przyrodnicze, c)wielkości i złożoności oddziaływania, z uwzględnieniem obciążenia istniejącej infrastruktury technicznej, 137 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie d)prawdopodobieństwa oddziaływania, e)czasu trwania, częstotliwości i odwracalności oddziaływania184. Oba rodzaje przedsięwzięć wymagają wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach przed wydaniem pozwolenia na budowę, decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu lub pozwolenia wodnoprawnego185. Decyzja może być przeniesiona na inną osobę. Do wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach należy dołączyć: 1)w przypadku przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko – raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, a w przypadku gdy wnioskodawca wystąpił o ustalenie zakresu raportu w trybie art. 69 – kartę informacyjną przedsięwzięcia; 2)w przypadku przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko – kartę informacyjną przedsięwzięcia; 3)poświadczoną przez właściwy organ kopię mapy ewidencyjnej obejmującej przewidywany teren, na którym będzie realizowane przedsięwzięcie, oraz obejmującej obszar, na który będzie oddziaływać przedsięwzięcie; 4)w przypadku przedsięwzięć wymagających decyzji, o której mowa w art. 72 ust. 1 pkt 4 lub 5, prowadzonych w granicach przestrzeni niestanowiącej części składowej nieruchomości gruntowej oraz przedsięwzięć dotyczących urządzeń piętrzących I, II i III klasy budowli, zamiast kopii mapy, o której mowa w pkt 3 – mapę sytuacyjno-wysokościową sporządzoną w skali umożliwiającej szczegółowe przedstawienie przebiegu granic terenu, którego dotyczy wniosek, oraz obejmującą obszar, na który będzie oddziaływać przedsięwzięcie; 5)dla przedsięwzięć, dla których organem prowadzącym postępowanie jest regionalny dyrektor ochrony środowiska – wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, jeżeli plan ten został uchwalony, albo informację o jego braku; nie dotyczy to wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla drogi publicznej; dla przedsięwzięć wymagających koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż kopalin, dla inwestycji w zakresie terminalu, dla inwestycji związanych z regionalnymi sieciami szerokopasmowymi oraz dla budowli przeciwpowodziowych realizowanych na podstawie ustawy z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych; Artykuł 63 ust. 1 Ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku. 184 Tamże, art. 71 ust. 2 w zw. z art. 72 ust. 1. 185 138 ROZDZIAŁ V. Procedury formalno-prawne inwestycji w odnawialne źródła energii – wybrane zagadnienia 5a) dla przedsięwzięć, dla których organem prowadzącym postępowanie jest Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska – wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, jeżeli plan ten został uchwalony, albo informację o jego braku; nie dotyczy to wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla inwestycji w zakresie budowy obiektów energetyki jądrowej lub inwestycji towarzyszącej; 6) wypis z rejestru gruntów obejmujący przewidywany teren, na którym będzie realizowane przedsięwzięcie, oraz obejmujący obszar, na który będzie oddziaływać przedsięwzięcie, z zastrzeżeniem ust. 1a–1c186. W decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, wydawanej po przeprowadzeniu oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, właściwy organ: 1) określa: a)rodzaj i miejsce realizacji przedsięwzięcia, b)warunki wykorzystywania terenu w fazie realizacji i eksploatacji lub użytkowania przedsięwzięcia, ze szczególnym uwzględnieniem konieczności ochrony cennych wartości przyrodniczych, zasobów naturalnych i zabytków oraz ograniczenia uciążliwości dla terenów sąsiednich, c)wymagania dotyczące ochrony środowiska konieczne do uwzględnienia w dokumentacji wymaganej do wydania decyzji, o których mowa w art. 72 ust. 1, w szczególności w projekcie budowlanym, w przypadku decyzji, o których mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18, d)wymogi w zakresie przeciwdziałania skutkom awarii przemysłowych, w odniesieniu do przedsięwzięć zaliczanych do zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnych awarii w rozumieniu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, e)wymogi w zakresie ograniczania transgranicznego oddziaływania na środowisko w odniesieniu do przedsięwzięć, dla których przeprowadzono postępowanie w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko; 2) w przypadku gdy z oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wynika potrzeba: a)wykonania kompensacji przyrodniczej – stwierdza konieczność wykonania tej kompensacji, b)zapobiegania, ograniczania oraz monitorowania oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko – nakłada obowiązek tych działań; 3) w przypadku, o którym mowa w art. 135 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, stwierdza konieczność utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania; Artykuł 74 ust. 1 Ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku. 186 139 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 4) przedstawia stanowisko w sprawie konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz postępowania w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji, o których mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18, z zastrzeżeniem pkt 4a i 4b; 4a) nakłada obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko w ramach postępowania w sprawie wydania pozwolenia na budowę dla inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej lub inwestycji jej towarzyszącej wydawanej na podstawie ustawy z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących; 4b) może nałożyć obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko w ramach postępowania w sprawie wydania pozwolenia na prace przygotowawcze wydawanej na podstawie ustawy z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących; 5) może nałożyć na wnioskodawcę obowiązek przedstawienia analizy porealizacyjnej, określając jej zakres i termin przedstawienia187. 5.5. „Mały trójpak energetyczny” – aktualny stan prawny na dzień 26 lipca 2013 roku dotyczący odnawialnych źródeł energii Zmiany w ustawie Prawo energetyczne – z dnia 10 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 1059) wprowadzone przez tzw. „mały trójpak energetyczny w wersji przyjętej przez Sejm 26 lipca 2013 roku oraz niektórych innych Ustaw mają ułatwić inwestowanie w OZE w Polsce. W „małym trójpaku energetycznym” (MTE) znajdują się zapisy dotyczące inwestycji w OZE w Polsce. Warto tutaj zwrócić uwagę na następujące regulacje: – zdefiniowanie pojęcia mikroinstalacji i małej instalacji odnawialnych źródeł energii188 (art. 3 pkt 20b). Mikroinstalacja – odnawialne źródło energii, o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 40 kW, przyłączone do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV lub o łącznej mocy zainstalowanej cieplnej nie większej niż 120 kW (art. 3 pkt 20c); mała instalacja – odnawialne źródło energii, o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż Art. 82 ust. 1 Ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku. 187 Art. 3 Ustawy z dnia 26 lipca 2013 r. „mały trójpak energetyczny”. 188 140 ROZDZIAŁ V. Procedury formalno-prawne inwestycji w odnawialne źródła energii – wybrane zagadnienia – – – – – 40 kW i nie większej niż 200 kW przyłączone do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV lub o łącznej mocy zainstalowanej cieplnej większej niż 120 kW i nie większej niż 600 kW. regulacje dotyczące opłat i warunków przyłączenia do sieci, w art. 7 Ustawy czytamy, iż za przyłączenie źródeł współpracujących z siecią oraz sieci przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się przesyłaniem lub dystrybucją paliw gazowych lub energii pobiera się opłatę ustaloną na podstawie rzeczywistych nakładów poniesionych na realizację przyłączenia, z wyłączeniem: a)odnawialnych źródeł energii o mocy elektrycznej zainstalowanej nie wyższej niż 5 MW oraz jednostek kogeneracji o mocy elektrycznej zainstalowanej poniżej 1 MW, za których przyłączenie pobiera się połowę opłaty ustalonej na podstawie rzeczywistych nakładów, b)mikroinstalacji, za której przyłączenie do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej nie pobiera się opłaty. W przypadku gdy podmiot ubiegający się o przyłączenie mikroinstalacji do sieci dystrybucyjnej jest przyłączony do sieci jako odbiorca końcowy, a moc zainstalowana mikroinstalacji, o przyłączenie której ubiega się ten podmiot, nie jest większa niż określona w wydanych warunkach przyłączenia, przyłączenie do sieci odbywa się na podstawie zgłoszenia przyłączenia mikroinstalacji, złożonego w przedsiębiorstwie energetycznym, do sieci którego ma być ona przyłączona, po zainstalowaniu odpowiednich układów zabezpieczających i układu pomiarowo-rozliczeniowego. W innym przypadku przyłączenie mikroinstalacji do sieci dystrybucyjnej odbywa się na podstawie umowy o przyłączenie do sieci (art. 7 pkt 8d4). Koszt instalacji układu zabezpieczającego i układu pomiarowo-rozliczeniowego ponosi operator systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego. Zgodnie z proponowanymi zapisami osoba fizyczna nieposiadająca działalności gospodarczej będzie mogła produkować energię w mikroinstalacji OZE (do 40 kW), a także uzyska bezpłatne przyłączenie do sieci dystrybucyjnej oraz gwarancję zakupu energii przez sprzedawcę z urzędu. Jednak będzie się on odbywać po zaledwie 80 proc. średniej ceny sprzedaży energii z poprzedniego roku kalendarzowego. Wytwarzanie energii elektrycznej w mikroinstalacji przez osobę fizyczną niebędącą przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a także sprzedaż tej energii przez tę osobę, nie jest działalnością gospodarczą w rozumieniu tej ustawy189(art. 9v). Energię elek- Art. 7 Ustawy z dnia 26 lipca 2013 r. MTE. 189 141 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie tryczną wytworzoną w mikroinstalacji przyłączonej do sieci dystrybucyjnej znajdującej się na terenie obejmującym obszar działania sprzedawcy z urzędu i oferowaną do sprzedaży przez osobę, o której mowa w art. 9u, jest obowiązany zakupić ten sprzedawca. Zakup tej energii odbywa się po cenie równej 80% średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim roku kalendarzowym, którą ustala Prezes URE. Art. 9x. Przepisy stosuje się odpowiednio do wytwarzania energii elektrycznej z biogazu rolniczego w mikroinstalacji przez osobę, fizyczną, a także sprzedaży tej energii przez tę osobę190. W „małym trójpaku” w rozdziale IIIb określono również warunki i tryb wydawania certyfikatów instalatorom mikroinstalacji i małych instalacji oraz akredytowania organizatorów szkoleń. Mały trójpak określa zasady szkoleń, tryb akredytowania oraz warunki wydania certyfikatów instalatora mikroinstalacji, jednak, posiadanie certyfikatu dla osoby wykonującej instalację fotowoltaiczną nie będzie obowiązkowe. Tak więc MTE nie stworzy w tym zakresie nowego zawodu regulowanego, a jedynie możliwość uzyskania dodatkowych kwalifikacji. (Obowiązek wdrożenia do polskiego prawa systemu certyfikacji instalatorów OZE wynika art. 14 ust. 3 unijnej dyrektywy 2009/28). Oprócz instalatorów systemów fotowoltaicznych ma on dotyczyć także instalatorów małych kotłów na biomasę, kolektorów słonecznych, systemów geotermalnych oraz pomp ciepła. Intencją ustawodawcy jest by system certyfikacji instalatorów pozwolił na ochronę zdrowia i życia prosumentów eksploatujących mikroinstalacje OZE191. Projekt małego trójpaku zakłada, iż instalatorem mikroinstalacji będzie mogła być osoba, która posiada ważny certyfikat instalatora danego typu mikroinstalacji. Warto również zwrócić uwagę na zmiany w ustawie Prawo budowlane (Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623, z późn. zm.). Wynika z nich, iż nie wymaga się pozwolenia na budowę i wykonywanie robót budowlanych polegających na: montażu pomp ciepła, urządzeń fotowoltaicznych o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kW oraz wolno stojących kolektorów słonecznych192. Zapisy w „małym trójpaku energetycznym” zwiastują rozwój energetyki rozproszonej w Polsce. Warunkiem rozwoju OZE jest uchwalenie odpowiedniej ustawy, która ustabilizuje przepisy związane z długoterminowym inwestowaniem w OZE uwzględni właściwy system wsparcia dla mikroi małych instalacji odnawialnych źródeł energii193. Mały trójpak niewiele zmienił w tych kwestiach. Art. 3 Ustawy z dnia 26 lipca 2013 r. MTE. 190 Rozdział III Ustawy z dnia 26 lipca 2013 r. MTE. 191 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623, z późn. zm.). 192 Opracowano na podstawie nowelizacji Prawa energetycznego, tzw. małego trójpaku energetycznego przyjętego w dniu 26 lipca 2013 roku przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. 193 142 ROZDZIAŁ VI Procedury przyłączenia OZE do sieci dystrybucyjnej (G. Jagoda) Opisane niżej zasady dotyczące przyłączania odnawialnych źródeł energii do sieci elektroenergetycznej, zostały opracowane na podstawie procedur przedsiębiorstwa energetycznego PGE Dystrybucja S.A. w obszarze działalności na terenie województwa łódzkiego. Nie uwzględniają one zasad przyłączania innych przedsiębiorstw energetycznych działających na terenie działalności PGE Dystrybucja S.A. oraz przedsiębiorstw energetycznych działających na wybranych obszarach województwa łódzkiego, gdzie PGE Dystrybucja S.A. nie prowadzi działalności (w szczególności powiaty: kutnowski, łęczycki, wieruszowski). Procedury przyłączenia do sieci energetycznej instalacji OZE obejmują: – określanie warunków przyłączenia do sieci niskiego napięcia (nN), średniego napięcia (SN), wysokiego napięcia (WN) (w tym mikroinstalacja194 i mała instalacja195), – konieczność wykonania ekspertyzy wpływu na Krajowy System Elektroenergetyczny, – sprawdzenie i uzgodnienie projektu energetycznego przyłącza instalacji wytwórczej, – instalacja współpracy ruchowej, – odbiór techniczny, – podpisanie umów sprzedaży i zakupu energii elektrycznej oraz umowy o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej, – koncesja na wytwarzanie energii elektrycznej, – przyłączenie do sieci. Mikroinstalacja – odnawialne źródło energii, o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 40 kW, przyłączone do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV lub o łącznej mocy zainstalowanej cieplnej nie większej niż 120 kW. 194 Mała instalacja – odnawialne źródło energii, o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż 40 kW i nie większej niż 200 kW, przyłączone do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV lub o łącznej mocy zainstalowanej cieplnej większej niż 120 kW i nie większej niż 600 kW. 195 143 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 6.1. Określanie warunków przyłączenia do sieci nN, SN, WN Warunki przyłączenia to dokument, który określa techniczne wymagania, które musi spełnić przyłączana jednostka wytwórcza do sieci elektroenergetycznej będącej własnością danego przedsiębiorstwa energetycznego196. Przedsiębiorstwo energetyczne określa warunki przyłączenia na podstawie złożonego wniosku o przyłączenie. Druk wniosku można pobrać ze strony internetowej www.lodz-teren.pgedystrybucja.pl.(załącznik VI.1). Jeśli występują możliwości przyłączenia, ma ono obowiązek określić warunki przyłączenia w następujących terminach197: – w ciągu 30 dni od daty złożonego wniosku dla jednostek wytwórczych przyłączanych do sieci o napięciu znamionowym nie wyższym niż 1 kV, – w ciągu 150 dni od daty złożonego wniosku, dla jednostek wytwórczych przyłączanych do sieci o napięciu znamionowym wyższym niż 1 kV. W przypadku gdy podmiot ubiegający się o przyłączenie mikroinstalacji do sieci dystrybucyjnej jest przyłączony do sieci jako odbiorca końcowy, a moc zainstalowana mikroinstalacji, o przyłączenie której ubiega się ten podmiot, nie jest większa niż określona w wydanych warunkach przyłączenia, przyłączenie do sieci odbywa się na podstawie zgłoszenia przyłączenia mikroinstalacji, złożonego w przedsiębiorstwie energetycznym, do sieci którego ma być ona przyłączona, po zainstalowaniu odpowiednich układów zabezpieczających i układu pomiarowo-rozliczeniowego. W innym przypadku przyłączenie mikroinstalacji do sieci dystrybucyjnej odbywa się na podstawie umowy o przyłączenie do sieci (po wcześniejszym określeniu warunków przyłączenia). Koszt instalacji układu zabezpieczającego i układu pomiarowo-rozliczeniowego ponosi przedsiębiorstwo energetyczne. W przypadku gdy we wskazanej lokalizacji jest brak technicznych lub ekonomicznych warunków przyłączenia w zakresie mocy przyłączeniowej określonej we wniosku o określenie warunków przyłączenia odnawialnego źródła energii, przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją energii elektrycznej powiadamia podmiot ubiegający się o przyłączenie o wielkości dostępnej mocy przyłączeniowej, dla jakiej mogą być spełnione te warunki. Jeżeli podmiot ten, w terminie 30 dni od dnia otrzymania powiadomienia: 1) wyraził zgodę na taką wielkość mocy przyłączeniowej, przedsiębiorstwo to wydaje warunki przyłączenia; Przedsiębiorstwo energetyczne – jest to operator systemu dystrybucyjnego posiadający koncesję na dystrybucję na wybranym obszarze, potocznie nazywany zakładem energetycznym. 196 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne, art. 7, ust. 8g , (Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z późn. zm.). 197 144 ROZDZIAŁ VI. Procedury przyłączenia OZE do sieci dystrybucyjnej 2) nie wyraził zgody na taką wielkość mocy przyłączeniowej, przedsiębiorstwo to odmawia wydania warunków przyłączenia. Określone warunki przyłączenia są ważne przez 2 lata od daty ich doręczenia198 i stanowią warunkowe zobowiązanie przedsiębiorstwa energetycznego do zawarcia umowy o przyłączenie. Umowa o przyłączenie – określa obowiązki obu stron w procesie przyłączenia oraz zawiera: – termin realizacji przyłączenia, – wysokość opłaty za przyłączenie: – opłata za przyłączenie dla odnawialnych źródeł energii o mocy elektrycznej zainstalowanej nie wyższej niż 5 MW oraz jednostek kogeneracji o mocy elektrycznej zainstalowanej poniżej 1 MW wynosi połowę opłaty ustalonej na podstawie rzeczywistych nakładów, – opłaty za przyłączenie do sieci dystrybucyjnej mikroinstalacji, nie pobiera się, – miejsce rozgraniczenia własności sieci przedsiębiorstwa energetycznego i instalacji podmiotu przyłączanego, – zakres robót niezbędnych przy realizacji przyłączenia, – wymagania dotyczące lokalizacji układu pomiarowo-rozliczeniowego i jego parametrów, – harmonogram przyłączenia, – warunki udostępnienia przedsiębiorstwu energetycznemu nieruchomości należącej do podmiotu przyłączanego w celu budowy lub rozbudowy sieci niezbędnej do realizacji przyłączenia, – przewidywany termin zawarcia umowy, na podstawie której nastąpi dostarczanie energii, – moc przyłączeniową, – odpowiedzialność stron za niedotrzymanie warunków umowy, a w szczególności za opóźnienie terminu realizacji prac w stosunku do ustalonego w umowie, – okres obowiązywania umowy i warunki jej rozwiązania. Dodatkowo nastąpiła zmiana w Prawie budowlanym, że pozwolenia na budowę nie wymaga wykonywanie robót budowlanych polegających na montażu pomp ciepła, urządzeń fotowoltaicznych o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kW oraz wolno stojących kolektorów słonecznych199. Właściciel mikroinstalacji informuje przedsiębiorstwo energetyczne, na którego obszarze działania jest przyłączona mikroinstalacja, o zmianie rodzaju mikroinstalacji oraz zainstalowanej mocy elektrycznej w mikroinstalacji, w terminie 14 dni od dnia zaistnienia tej zmiany200. Ustawa Prawo energetyczne, art. 7. ust 8i., op.cit. 198 Prawo budowlane, art. 29 w ust. 2 pkt 16. 199 Ustawa z dnia 26 lipca 2013 o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw, art. 9w. 200 145 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 6.2. Konieczność wykonania ekspertyzy wpływu na krajowy system energetyczny (KSE) Przedsiębiorstwo energetyczne ma obowiązek wykonać ekspertyzę przyłączenia jednostek wytwórczych na system elektroenergetyczny w przypadku, gdy przyłączenia następuje do sieci elektroenergetycznej o napięciu powyżej 1 kV, a moc jednostki wytwórczej przekracza 2 MW201. Koszty wykonania ekspertyzy są uwzględniane odpowiednio w nakładach na realizację przyłączenia. W powyższym przypadku fizycznie ekspertyzę wykonuje przedsiębiorstwo energetyczne, zlecając ją jednostce zajmującej się taką działalnością. W pozostałych przypadkach jest wykonywana analiza możliwości przyłączenia przez przedsiębiorstwo energetyczne. 6.3. Sprawdzenie i uzgodnienie projektu energetycznego przyłącza instalacji wytwórczej Projekt elektroenergetyczny i późniejsze uzgodnienie jego jest częścią uzyskania pozwolenia na budowę. Projekt elektroenergetyczny jest wykonywany przez projektanta z aktualnymi uprawnieniami projektowymi. Projektant wykonuje projekt elektroenergetyczny instalacji wytwórczej od miejsca przyłączenia202 wskazanego w warunkach przyłączenia. Projekt jest sprawdzany z punktu widzenia: – zgodności z warunkami przyłączenia, – układów pomiarowych, – układów zabezpieczeniowych, – układów transmisji danych pomiarowych. Jeśli wszystkie opinie cząstkowe są pozytywne projekt zostaje uzgodniony. 6.4. Instalacja współpracy ruchowej Instrukcja współpracy ruchowej jest dokumentem opisującym instalację właściciela jednostki wytwórczej i przedsiębiorstwa energetycznego w miejscu przyłączenia, granicę własności majątkowej i eksploatacyjnej na potrzeby służb zarządzających ruchem sieci. Instrukcja jest przygotoUstawa Prawo energetyczne, art.7. ust. 8e, op.cit. 201 Miejsce przyłączenia – punkt w sieci, gdzie jest rozgraniczenie własności instalacji przedsiębiorstwa energetycznego i właściciela jednostki wytwórczej. 202 146 ROZDZIAŁ VI. Procedury przyłączenia OZE do sieci dystrybucyjnej wywana przez właściciela, fizycznie zlecana do wykonania firmie lub osobie posiadającej kompetencje do jej wykonania, i uzgadniana w Centralnej Dyspozycji Mocy. Uzgodnienie instrukcji jest konieczne przed przyłączeniem jednostki wytwórczej do sieci. 6.5. Odbiór techniczny Odbiór techniczny jest sprawdzeniem zgodności z projektem wykonania instalacji przyłączającej jednostkę wytwórczą do sieci. Jej potwierdzeniem jest protokół odbioru technicznego, który jest dokumentem stwierdzającym przydatność wykonanego przyłącza do eksploatacji. Stanowi on podstawę do zamontowania licznika energii elektrycznej i załączenia całej instalacji do sieci. Protokół odbioru technicznego jest również podstawą do zawarcia umów sprzedaży i zakupu energii elektrycznej oraz umowy o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej. 6.6. Podpisanie umów sprzedaży i zakupu energii elektrycznej oraz umowy o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej Wytwórca dokonuje wyboru sprzedawcy energii elektrycznej, od którego będzie kupował energię elektryczną na potrzeby własne oraz Podmiotu Odpowiedzialnego za Bilansowanie Handlowe (POB), który będzie bilansował na rynku energii elektrycznej wyprodukowaną przez niego energię. Kolejnym krokiem jest podpisanie przez Wytwórcę stosownych umów z ww. podmiotami i dokonanie, wraz ze sprzedawcą i POB, zgłoszenia do przedsiębiorstwa energetycznego zawarcia obydwu umów. Na tej podstawie przedsiębiorstwo energetyczne dokonuje weryfikacji złożonych zgłoszeń, i w przypadku pozytywnego wyniku weryfikacji, przygotowuje umowę o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej obejmującej swym zakresem dystrybucję energii elektrycznej do i z jednostki wytwórczej. Dokumentem niezbędnym do przygotowania umowy o świadczenie usług dystrybucji energii jest „Wniosek o zawarcie umowy o świadczenie usług dystrybucji”, który wytwórca powinien złożyć wraz ze zgłoszeniami umów zawartych ze Sprzedawcą i POB. W tym wniosku wytwórca określa m.in. parametry zamawianej usługi oraz podaje dane dotyczące przyłączanego źródła wytwórczego. Wzory wniosków o zawarcie umowy o świadczenie usług dystrybucji energii 147 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie elektrycznej dostępne są na stronie internetowej pod adresem: http://zelt.pl/ osd/index.php?id=26&idd=113&r=2009&m=01 (załącznik VI.2). Zgodnie z obowiązującymi zasadami POB dokonujący bilansowania handlowego energii elektrycznej wyprodukowanej przez wytwórcę oraz POB sprzedawcy sprzedającego energię elektryczną dla potrzeb własnych wytwórcy musi być ten sam. Szczegółowe zasady zmiany sprzedawcy energii elektrycznej określone są w obowiązującej w PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź-Teren Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnej PGE Dystrybucja S.A. – część szczegółowa: Bilansowanie systemu dystrybucyjnego i zarządzanie ograniczeniami systemowymi. 6.7. Koncesja na wytwarzanie energii elektrycznej Uzyskania koncesji wymaga wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie203: wytwarzania paliw lub energii, z wyłączeniem: energii elektrycznej w źródłach o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nieprzekraczającej 50 MW niezaliczanych do odnawialnych źródeł energii lub do źródeł wytwarzających energię elektryczną w kogeneracji oraz z wyłączeniem wytwarzania energii elektrycznej z biogazu rolniczego. Nowelizacja Prawa energetycznego z 26 lipca 2013 wprowadza również zapis, że wytwarzanie energii elektrycznej w mikroinstalacji jest zwolnione z obowiązków działalności gospodarczej a co za tym idzie jest zwolnione z wymogu uzyskania koncesji.204. Ten przepis nie dotyczy podmiotów którym przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy została udzielona koncesja lub wydana promesa koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej. Koncesjonowaniu podlega zatem, zgodnie z brzmieniem cytowanych wyżej przepisów, każda działalność gospodarcza w zakresie wytwarzania energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii (z wyjątkiem biogazowni rolniczych, źródeł wytwarzających energię elektryczną w oparciu o biogaz rolniczy oraz mikroinstalacji), bez względu na wielkość mocy zainstalowanej źródła, czy też ilości energii wyprodukowanej w takim źródle. Obowiązkiem uzyskania koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej objęte zostały wszystkie przedsiębiorstwa energetyczne wytwarzające energię elektryczną w OZE (z wyjątkiem źródeł wytwarzających energię elektryczną w oparciu o biogaz rolniczy oraz mikroinstalacje). Źródłom nieposiadającym koncesji lub Ustawa Prawo energetyczne art. 32, pkt.1, ust.1,( Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, z późn. zm.) 203 Ustawa z dnia 26 lipca 2013 o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw, art. 9u 204 148 ROZDZIAŁ VI. Procedury przyłączenia OZE do sieci dystrybucyjnej odpowiedniego wpisu nie przysługuje prawo żądania205 zakupu wytworzonej energii elektrycznej przez sprzedawcę z urzędu oraz nie przysługuje im prawo pierwszeństwa przesyłania lub dystrybucji, wytworzonej energii elektrycznej przez operatora systemu elektroenergetycznego, do którego sieci bezpośrednio są przyłączone. Wyłącznie koncesjonowane przedsiębiorstwa energetyczne, wpisane do rejestru przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem energii elektrycznej z biogazu rolniczego, mogą wnioskować o wydanie świadectwa pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii. Energię elektryczną wytworzoną w mikroinstalacji przyłączonej do sieci dystrybucyjnej znajdującej się na terenie obejmującym obszar działania sprzedawcy z urzędu i oferowaną do sprzedaży, jest obowiązany zakupić ten sprzedawca. Zakup tej energii odbywa się po cenie równej 80% średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim roku kalendarzowym206. Koncesję dla przedsiębiorstw zamierzających prowadzić działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii wydaje Urząd Regulacji Energetyki. Pakiet informacyjny z opisana procedurą, drukami wniosków i niezbędnych załączników znajduje się na stronie internetowej: http://www.ure.gov.pl/portal/pl/471/784/Odnawialne_zrodla_energii.html (załącznik VI.3). 6.8. Przyłączenie do sieci Przyłączenie do sieci jest ostatnim etapem w procesie przyłączeniowym, które stanowi fizyczne przyłączenie jednostki wytwórczej do sieci. Praktycznie przyłączenie do sieci jest wykonywane przez pracowników przedsiębiorstwa energetycznego po spełnieniu wymogów w postaci podpisanych i ważnych umów, dokonanym odbiorze technicznym i wniesionej opłacie za przyłączenie. 2 Art. 9a. 6. Sprzedawca z urzędu jest obowiązany, w zakresie określonym w przepisach wydanych na podstawie ust. 9, do zakupu energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii przyłączonych do sieci znajdujących się w obszarze działania sprzedawcy z urzędu, oferowanej przez przedsiębiorstwa energetyczne, które uzyskały koncesje na jej wytwarzanie; zakup ten odbywa się po średniej cenie sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim roku kalendarzowym, o której mowa w art. 23 ust. 2 pkt 18 lit. b. 205 Ustawa z dnia 26 lipca 2013 o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw, art. 9v 206 149 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 6.9. Świadectwa pochodzenia, zielone certyfikaty Dotychczasowy system wsparcia OZE jest uregulowany w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 roku – Prawo Energetyczne (zwanej dalej „Prawem Energetycznym”) i składa się z następujących elementów, których celem jest promowanie rozwoju OZE: – pierwszeństwa OZE w przesyle energii, – obowiązku zakupu energii z OZE, – prawa przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się wytwarzaniem energii elektrycznej z OZE do otrzymania świadectw pochodzenia (zwanych certyfikatami) z prawem ich dalszej odsprzedaży (tj. praw majątkowych, które wynikają ze świadectwa pochodzenia, one są zbywalne i stanowią towar giełdowy), – uprawnienia podmiotu sprzedającego energię odbiorcy końcowemu do zwolnienia z akcyzy od energii elektrycznej wytworzonej w OZE w ilości odpowiadającej ilości umorzonych świadectwa pochodzenia energii207. Ten system jest powiązany z nałożonym na podmioty sprzedające energię elektryczną obowiązkiem zapewnienia określonego udziału energii odnawialnej w całości sprzedanej energii pod rygorem kary administracyjnej. Odpowiedni udział energii z OZE był określony przez rozporządzenia wykonawcze do Prawa Energetycznego. Wprowadzenie tego obowiązku kreowało popyt na certyfikaty otrzymywane przez podmioty wytwarzające energię w OZE oraz wymuszało zwiększanie udziału energii odnawialnej w całości sprzedawanej w Polsce energii. Pozwalało to Polsce wywiązać się z obowiązków nałożonych na nią przez Dyrektywę 2001/77/WE w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych. Dodatkowo, system wprowadzony w Polsce uprzywilejowywał tzw. małe źródła energii do 5 MW poprzez wprowadzenie dodatkowych ulg w postaci: – zwolnienia z opłaty za wpis do rejestru świadectw pochodzenia oraz dokonane zmiany w rejestrze, – zwolnienia z opłaty skarbowej za wydanie świadectwa pochodzenia, – zwolnienia z opłaty skarbowej za wydanie koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, – zwolnienia z opłaty skarbowej za czynności urzędowe związane z prowadzeniem rejestru przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem biogazu rolniczego, – ograniczenia wysokości opłaty za przyłączenie do sieci energetycznej do połowy opłaty ustalonej na podstawie rzeczywistych nakładów, – zwolnienie z opłaty za przyłączenie dla mikroinstalacji. Ustawa o podatku akcyzowym z dnia 6 grudnia 2008 (Dz.U. 2009 Nr 3, poz 11 z poźn. zm). 207 150 ROZDZIAŁ VI. Procedury przyłączenia OZE do sieci dystrybucyjnej Obowiązujący system wsparcia OZE przyczyniał się do wzrostu udziału energii odnawialnej w ogólnej ilości energii wytwarzanej w Polsce. Wadą jego jest wspieranie tzw. starych, w pełni zamortyzowanych źródeł energii odnawialnej (np. elektrownie wodne) oraz nieuwzględnianie zróżnicowania kosztów inwestycyjnych różnych technologii, co skutkowało słabszym rozwojem bardziej zaawansowanych, ale też i droższych technologii. Ze strony odbiorców energii budził również zastrzeżenia, że ten system zbytnio podraża energię, której koszty w całości są przerzucane na odbiorców w postaci wyższej ceny energii. Uchwalenie przez organy europejskie tzw. trzeciego pakietu energetycznego składającego się z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/ WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającej dyrektywę 2003/54/WE oraz Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE, a także dwóch Rozporządzeń WE nr 713/2009 i Rozporządzenia WE nr 714/2009, przyczyniło się do prac w Ministerstwie Gospodarki nad reformą systemu wsparcia. Zasady dotyczące wydawania gwarancji pochodzenia są opisane w nowelizacji Prawa energetycznego z dnia 26 lipca 2013208. 6.10. Sposoby określania możliwości przyłączenia OZE do sieci dystrybucyjnej a rzeczywisty dostęp do sieci Informacja o dostępnych mocach przyłączeniowych dla jednostek wytwórczych w sieci PGE Dystrybucja S.A. jest zamieszczona na stronie internetowej www.pgedystrybucja.pl. Informacja została oparta na podstawie opracowania „Analiza dostępnych mocy przyłączeniowych dla źródeł wytwórczych przyłączanych do sieci elektroenergetycznej PGE Dystrybucja S.A. o napięciu znamionowym powyżej 1 kV”. Informacja podlega kwartalnej aktualizacji, która uwzględnia m.in. warunki przyłączenia zachowujących swoją ważność na dzień aktualizacji, a także zrealizowane inwestycje oraz plany rozwojowe przedsiębiorstwa energetycznego. Podane możliwości nie oznaczają definitywnego braku bądź istnienia możliwości określenia warunków przyłączenia, stanowią wskazanie dla inwestora o obszarach w których występują możliwości do przyłączenia źródeł energii. Ustawa z dnia 26 lipca 2013 o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw, art. 11g-11i 208 151 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Informacja podana na stronie internetowej stanowi wskazówkę możliwości przyłączenia OZE. Dopiero po złożeniu wniosku jest wykonywana szczegółowa analiza możliwości przyłączenia dla lokalizacji podanej we wniosku i na tej podstawie mogą zostać określane warunki przyłączenia. Analiza możliwości przyłączenia jednostki wytwórczej uwzględnia następujące aspekty techniczne: – wielkość mocy zwarciowej w miejscu przyłączenia, opisująca jakość systemu elektroenergetycznego, – zapas mocy w stacji 110/15 kV lub w stacji 15/0,4 kV, – stan techniczny sieci elektroenergetycznej w miejscu przyłączenia, – poziom zużycia energii elektrycznej w linii i stacji, – przyłączone i planowane inne jednostki wytwórcze. Wykonana analiza możliwości jest podstawą do określenia lub odmowy warunków przyłączenia. Obliczenia wykonywane są na podstawie danych statycznych, tzn. uwzględniających stałe wartości: generacji ze źródeł i zużycia energii elektrycznej co powoduje, że należy uwzględniać maksymalne moce przyłączanych źródeł i minimalne obciążenie w miejscu przyłączenia. Obecność w sieci inteligentnego opomiarowania umożliwiłoby lepsze zarządzanie źródłami poprzez dopasowywanie ich charakteru pracy do struktury odbiorców i zużywanej przez nich energii elektrycznej. Taki stan z pewnością nastąpi w niedalekiej przyszłości, jednak obecnie należy się skupić na jak najlepszym dopasowywaniu jednostek wytwórczych w sieci wykorzystując wszystkie możliwości do realizacji tego celu. 6.11. Struktura krajowego systemu energetycznego i główne tendencje w rozwoju energetyki. Wnioski dla OZE 6.11.1. Deregulacja zarządzania energetyką po 1990 roku Krajowa energetyka – podobnie jak cała gospodarka – przez wiele lat przechodziła znaczące przeobrażenia. Zmieniały się zasady handlu energią, rosły wymagania rynkowe i ekologiczne, jednak przede wszystkim zmieniała się struktura organizacyjna firm energetycznych. Po transformacji ustrojowej w ciągu dwudziestu lat Polska przeszła drogę od tkwiących w socjalizmie, centralnie zarządzanych i oferujących socjalne i politycznie ustalane ceny energii okręgów energetycznych, przez radykalne rozdrobnienie organizacyjne rynku w latach 90. XX wieku, ku dużym grupom energetycznym rywalizującym dziś o klientów w oparciu o zasady rynkowe. Obecny system organizacyjny elektroenergetyki jest wynikiem procesów de152 ROZDZIAŁ VI. Procedury przyłączenia OZE do sieci dystrybucyjnej regulacyjnych po 1990 roku. Na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX wieku struktura elektroenergetyki w Polsce przedstawiała się następująco: na samym szczycie znajdowała się instytucja o nazwie Wspólnota Energetyki i Węgla Brunatnego, która nadzorowała 5 Okręgów Energetycznych. Okręgi Energetyczne były przedsiębiorstwami państwowymi, które scalały kopalnie węgla brunatnego, elektrownie węglowe (opalane węglem brunatnym, jak i węglem kamiennym), a także elektrownie wodne oraz sieci przesyłowe i sieci dystrybucyjne. Ustawa o likwidacji ww. Wspólnoty209 dała początek istnieniu samodzielnych przedsiębiorstw: kopalni, elektrowni, zakładów energetycznych. W większości były one w dalszym ciągu własnością Skarbu Państwa dopiero w pierwszej połowie lat 90-tych miała miejsce komercjalizacja elektroenergetyki. Dzięki niej przedsiębiorstwa elektroenergetyczne zaczęły podporządkowywać swoje funkcjonowanie regułom rynkowym. Na początku lat 90-tych branżę energetyczną podzielono na trzy podsektory: – wytwarzania, obejmujący 17 elektrowni i 14 dużych elektrociepłowni, – przesyłu, reprezentowany przez powołaną w 1990 roku spółkę Polskie Sieci Elektroenergetyczne, – dystrybucji, składający się 33 zakładów energetycznych. W 1993 roku wszystkie zakłady energetyczne stały się spółkami akcyjnymi. Likwidacja okręgów energetycznych doprowadziła do rozdrobnienia rynku charakteryzującego się wieloma małymi spółkami oraz brakiem całkowicie zintegrowanych przedsiębiorstw. Taka sytuacja spowodowała zatrzymanie inwestycji takich jak budowa nowych mocy wytwórczych, pociągnęła za sobą ograniczenie nowych inwestycji sieciowych oraz doprowadziła do braku środków na modernizacje majątku istniejącego. Chwilowe finansowanie modernizacji zagwarantowano poprzez podpisanie pomiędzy wytwórcami energii a PSE210 kontraktów długoterminowych w latach 1994–1998, które zagwarantowały sprzedaż energii po określonych cenach. Na początku ubiegłej dekady rząd przedstawił program prywatyzacji przedsiębiorstw sektora elektroenergetycznego. Program zakładał wcześniejsze skonsolidowanie grup przedsiębiorstw wytwórczych i grup dystrybutorów energii elektrycznej. W obszarze wytwarzania powstał Południowy Koncern Energetyczny211 oraz spółka BOT Górnictwo i Energetyka212. W 2003 roku zaczęto konsolidować obszar dystrybucji, powstawały wówczas Ustawa z dnia 24 lutego 1990 r. o likwidacji Wspólnoty Węgla Kamiennego i Wspólnoty, Warszawa 1990. 209 Polskie Sieci Elektroenergetyczne – Operator Systemu Przesyłowego. 210 W skład Południowego Koncernu Energetycznego wchodziło sześć elektrowni: Łaziska Jaworzno III, Łagisza, Siersza, Halemba, Blachownia oraz dwie elektrociepłownie: Katowice i Bielsko-Biała. 211 BOT – w skład wchodziły elektrownie Bełchatów, Opole i Turów oraz kopalnia węgla brunatnego Turów i Bełchatów. 212 153 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie grupy energetyczne: ENEA S.A., EnergiaPro S.A., ENION S.A., ENERGA S.A.213 Ostateczną konsolidację zakładów energetycznych w obszarze dystrybucji przeprowadzono w latach 2006–2008 zgodnie z powołanym przez rząd „Programem dla energetyki”214, w którym docelowo stworzono cztery grupy energetyczne: ENEA S.A., ENERGA S.A., TAURON S.A.215 i PGE S.A.216 (rysunek VII.1). Zakład energetyczny zarządzający aglomeracją warszawską STOEN został sprywatyzowany, a pakiet większościowy akcji został kupiony przez niemiecką firmę RWE AG217, w wyniku czego powstała spółka RWE POLSKA S.A. Rysunek VI.1. Grupy energetyczne w Polsce Źródło: http://www.ure.gov.pl (pobrano: maj 2012 rok) ENEA S.A. – w skład wchodzą: zakłady energetyczne (ZE) w Poznaniu, Gorzowie, Zielonej Górze, Gorzowie, Szczecinie i Bydgoszczy. EnergiaPro S.A. tworzą: ZE w Jeleniej Górze, Legnicy, Wrocławiu, Wałbrzychu oraz Opolu. Enion S.A. – ZE w Krakowie, Częstochowie, Tarnowie, Będzinie i Bielsku-Białej. Energa S.A. – ZE w Gdańsku, Elblągu, Koszalinie, Płocku, Słupsku, Toruniu, Olsztynie i Kaliszu. 213 Program dla elektroenergetyki został przyjęty przez Radę Ministrów 28 marca 2006 roku. Zakłada obniżenie kosztów wytwarzania, przesyłania i dystrybucji energii elektrycznej, wzrost bezpieczeństwa energetycznego i niezawodności dostaw oraz ograniczenie wpływu energetyki na środowisko. 214 Tauron S.A. utworzono z połączenia Enion S.A. i EnergiaPro S.A. 215 PGE S.A. – Polska Grupa Energetyczna, w jej skład wchodzą ZE w Lublinie, Białymstoku, Warszawie (zakład terenowy), Łodzi (dwa zakłady miejski i terenowy), Skarżysku-Kamiennej, Zamościu i Rzeszowie. 216 RWE AG – Rheinisch-Westfälisches Elektrizitätswerk AG – pl. ��������������������������������� Reńsko-Westfalski Producent Energii Elektrycznej SA – niemiecka spółka energetyczna z siedzibą w Essen. 217 154 ROZDZIAŁ VI. Procedury przyłączenia OZE do sieci dystrybucyjnej Program dla elektroenergetyki zakładał budowę konkurencyjnego rynku energii, stworzenie silnych podmiotów zdolnych także do konkurencji międzynarodowej oraz ustanowienie przejrzystych regulacji prawnych. Celem konsolidacji było zapewnienie wzrostu efektywności i rozwój rynków, a także obniżenie kosztów poprzez efekt skali i synergii oraz stworzenie możliwości finansowania inwestycji, szczególnie odtworzenie mocy wytwórczych i budowa nowych linii energetycznych. W programie podniesiono również kwestię zmiany uregulowań prawnych w celu szerszego wprowadzenia mechanizmów rynkowych. W każdej ze stworzonych grup wydzielono operatora systemu dystrybucyjnego jako niezależny podmiot, który umożliwiał powszechny i niedyskryminujący dostęp do usług przesyłowych i dystrybucyjnych poprzez powstanie niezależnych operatorów. Ważnym impulsem dla sektora było rozwiązanie w 2008 roku kontraktów długoterminowych oraz urealnienie struktury cen przez odejście od cen regulowanych w formie taryf zatwierdzanych przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki218. Kierunek rozwoju sektora energetycznego w Polsce jest w dużym stopniu uzależniony od konieczności spełnienia licznych wymagań w zakresie ochrony środowiska, w szczególności odnoszących się do ustalonego poziomu emisji dwutlenku węgla, tlenków azotu, dwutlenku siarki oraz minimalnego udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych i kogeneracji w bilansie energii sprzedawanej odbiorcom końcowym. Zasadniczy cel przedsiębiorstw sektora elektroenergetycznego stanowi zapewnienie nieprzerwanego i niezakłóconego korzystania przez odbiorców z energii elektrycznej w rozsądnej cenie. Usprawnienie działania przedsiębiorstw sektora wymaga ustabilizowania polskiego prawa, konsekwentnie realizowanej polityki energetycznej Polski, promowania konkurencji między przedsiębiorstwami energetycznymi w zabieganiu o odbiorców i kontynuowania procesu prywatyzacji. W ciągu dwudziestu lat polska energetyka przeszła długą drogę. Obecnie podmioty energetyczne – w przeciwieństwie do sytuacji sprzed dwudziestu lat – realnie walczą o klienta, zwłaszcza instytucjonalnego, poddają się codziennej weryfikacji i wycenie wartości przez rynek jako podmioty giełdowe. Decyzje o realizacji i finansowaniu inwestycji nie zapadają centralnie, natomiast pełne otwarcie rynku energii przyspieszyło jeszcze bardziej dokonujące się przeobrażenia. Pomimo zachodzących zmian elektroenergetykę czeka jeszcze długa droga. Obecnie klienci wymagają od L. Juchniewicz, A. Dobroczyńska, Transformacja ustrojowa w polskiej elektroenergetyce. Od pełnego monopolu naturalnego ku pełnej konkurencyjności, Biuletyn URE 2005, nr 6. 218 155 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie dostawców pełnej elastyczności i udogodnień, których elektroenergetyka, jak dotąd, nie potrafi zapewnić. Wadą przeprowadzonych konsolidacji jest pojawienie się wielkich i zbiurokratyzowanych podmiotów, które niestety wielokrotnie nie są nastawione na klienta, lecz borykają się z własnymi problemami organizacyjnymi. Społeczeństwo stało się coraz bardziej uzależnione od energii elektrycznej, warunkującej utrzymanie podstawowej stopy życiowej i rozwoju gospodarczego, poprawiającego jakość życia społeczeństwa. Systemy stają się coraz bardziej rozległe i złożone dzięki wzrostowi zapotrzebowania na energię w ostatnich 60 latach. Globalizacja jest czynnikiem, który musi być uwzględniony przy procedurach planowania, projektowania i eksploatowania systemów dystrybucyjnych. Firmy zarządzające majątkiem sieciowym muszą działać bardziej dynamicznie i dostosowywać się do potrzeb klienta, w przeciwnym razie elektroenergetyce grozi zapaść i poważne problemy w dostarczaniu energii219. 6.11.2. Odnowienie technicznego stanu źródeł i linii przesyłowych Tradycyjny model systemu elektroenergetycznego, oparty na wielkich źródłach mocy elektrycznej, które umieszczone są z dala od odbiorców i zarządzane centralnie, w początkowych założeniach zaprojektowany był w celu dostarczania energii ze stacji przesyłowych do ośrodków zapotrzebowania o ustalonych profilach obciążenia. Tradycyjna konstrukcja sieci polega na jednokierunkowym przesyłaniu energii elektrycznej (rysunek VII.2). Nie zakładano integracji rozproszonych źródeł energii, istniała bowiem dominacja dużych, scentralizowanych źródeł węglowych, wodnych, jądrowych lub gazowych. Centralizacja zapewniła efekt ekonomiki skali, dlatego taka struktura mocy wytwórczych powodowała lokalne nadwyżki energii, której koszt był niski, a odwrócenie kierunków rozpływów dla eksportu nadmiaru generacji mogło prowadzić do poważnych problemów technicznych w zakresie bezpieczeństwa i niezawodności pracy220,221. Zmiana filozofii i postrzegania elektroenergetyki w ostatnich latach spowodowała, że dzisiejsza infrastruktura sieciowa jest nieefektywna. We wszystkich ogniwach rozpływu mocy generowane są straty, począwszy od wytwórcy, aż po użytkownika końcowego. Planowanie zmian w infrastrukturze elektroenergetycznej musi uwzględnić złożoność tego sektora. Niestety, istniejące J. Malko, O ewolucji systemów dystrybucyjnych, „Energetyka” 2008, nr 1. 219 J. Malko, H. Wojciechowski, Europejska platforma technologiczna sieci inteligentnych „Smart grids”, „Instal” 2009, nr 5. 220 J. Malko, Sieci inteligentne – zasady i technologie, „Rynek Energii” 2009, nr 3. 221 156 ROZDZIAŁ VI. Procedury przyłączenia OZE do sieci dystrybucyjnej Rysunek VI.2. Przepływ mocy w tradycyjnym systemie elektroenergetycznym Źródło: J. Malko, Wojciechowski H, Europejska platforma technologiczna sieci inteligentnych „Smart grids”, „Instal” 2009, nr 5 struktury i rozwiązania są przestarzałe i nie odpowiadają nowym uwarunkowaniom; stare sieci elektroenergetyczne wymagają modernizacji222. Modernizacja sieci przesyłowych i dystrybucyjnych jest złożonym przedsięwzięciem z uwagi na zaangażowanie znacznej liczby uwikłanych w ten proces podmiotów i sektorów gospodarki. Sieć najwyższych napięć jest często przestarzała, a w aktualnych uwarunkowaniach spółki przesyłowe nie mają motywacji do ponoszenia kosztów unowocześnienia majątku sieciowego. Pojawia się problem z budową nowych odcinków linii przesyłowych223. Problemy systemów elektroenergetycznych ujawniły się po szeregu awarii J. Malko, Sieci inteligentne – zasady i technologie, op.cit. 222 J. Malko, H. Wojciechowski, op. cit., s. 25. 223 157 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie systemowych w ostatniej dekadzie224. Te przypadki dają obraz, jak wrażliwa na warunki atmosferyczne jest sieć elektroenergetyczna. Dodatkowo znaczne jej zużycie i coraz większe problemy z odtworzeniem majątku stawiają pod znakiem zapytania dalsze funkcjonowanie systemu elektroenergetycznego w tej postaci. Zarządzane centralnie dostarczanie energii elektrycznej musi zostać zmienione – wymaga tego przede wszystkim odbiorca, przyzwyczajony poprzez użytkowanie innych mediów (Internet, telefon, telewizja) do bezprzerwowego i mobilnego korzystania z usług. Wyłączenia odbiorców, spowodowane głównie przez warunki atmosferyczne, powodują znaczne straty w utraconej produkcji i usługach. Staje się oczywiste, że sieć dystrybucyjna wymaga nowej technologii, która zwiększy elastyczność dostarczania energii elektrycznej. Niestety, wraz ze wzrostem zapotrzebowania na energię elektryczną wyłączenia stają się zjawiskiem coraz częstszym, dotkliwszym i bardziej prawdopodobnym, co powoduje u odbiorców zdenerwowanie i bezradność. Przykładowo w ostatnich latach przyrosty roczne zapotrzebowania w USA wynosiły ok. 10%, podczas gdy inwestycje sieciowe zmniejszały się w tym samym czasie w tempie ok. 5% na rok225. Drugim, równie ważnym problemem jest zaawansowany wiekowo stan polskich źródeł energii elektrycznej, głównie węglowych. Moce produkcyjne w elektrowniach zawodowych w Polsce wynoszą 34 GW, jednak taka wartość może być dosyć złudna, ponieważ wiadomo, że w ciągu najbliższych 20–30 lat większość istniejących elektrowni będzie wymagała całkowitego odtworzenia lub gruntownego remontu. Prawie 40% zainstalowanych kotłów i 30% zainstalowanych turbin liczy ponad 30 lat, a do 2015 roku trzeba będzie odtworzyć 9 GW mocy226. W pierwszej kolejności wycofane zostaną bloki nie nadające się do dalszej modernizacji, przestarzałe i kończące żywotność techniczną (wiek > 40 lat, czas pracy > 250 000 h). Cały proces powinien odbyć się w ciągu 15–20 lat. Z tego wynika, iż Polska może mieć ogromny problem z pokryciem zapotrzebowania na energię elektryczną w najbliższych latach. Już w 2002 roku wskazywano na 14 sierpnia 2003 roku – na północnym wschodzie USA i części Kanady awaria trwająca 30 godzin pozbawiła elektryczności 50 mln ludzi; 23 września 2003 roku – po serii burz bez zasilania znalazły się cztery miliony gospodarstw na południu Szwecji i Danii; 5 listopada 2006 roku – awaria niemieckiej sieci energetycznej. W Niemczech, we Francji, w Belgii, we Włoszech i w Hiszpanii ucierpiało 10 mln osób; 27 lutego 2008 roku – seria burz z silnymi wyładowaniami atmosferycznymi spowodowała awarie ośmiu elektrowni na Florydzie. Bez prądu było 4,4 mln osób; 26 czerwca 2006 roku – awaria systemu elektroenergetycznego w Polsce spowodowała wyłączenie na kilka godzin prądu w północnowschodniej części kraju; 8 kwietnia 2008 roku – obfite opady śniegu i deszczu spowodowały wyłączenie się czterech linii najwyższych i wysokich napięć, zasilających lewobrzeżną część Szczecina. Informacja ze strony internetowej www.grupaenerga.pl, dostęp: maj 2012 r. 224 I. Berger, Perfecting the Power Grid, IEEE Power & Energy Society, 2008, nr 9. 225 L. Jestin, Polska energetyka do roku 2030, „Energetyka” 2004, nr 9, s. 635-653. 226 158 ROZDZIAŁ VI. Procedury przyłączenia OZE do sieci dystrybucyjnej to, iż należałoby budować przynajmniej 1000 MW rocznie227. Ponadto nie można zapominać o permanentnym wzroście zapotrzebowania na energię elektryczną, które w 2030 roku zwiększy się z 120 TWh do 300 TWh i będzie wymagało całkowitego wzrostu mocy zainstalowanej z 34 GW do 40–70 GW. Wzrost mocy generowanej wymusza zmiany i dostosowanie sieci przesyłowej i dystrybucyjnej do zwiększonych przesyłów oraz problemów z bilansowaniem nieciągłej produkcji ze źródeł odnawialnych228. Środowisko polityczne skupiło się na przygotowaniu do budowy w Polsce pierwszej elektrowni jądrowej. Temat jest bardzo medialny, jednak czy zasadne jest budowanie obecnie wielkiej i kosztownej elektrowni? W opinii autora – nie, ponieważ z budową takiej elektrowni wiąże się między innymi konieczność dostosowania systemu elektroenergetycznego, co może okazać się o wiele trudniejsze niż sama budowa elektrowni. Starzejąca się infrastruktura dystrybucyjna229, która nadal jest eksploatowana mimo znaczącego przekroczenia założonej trwałości technicznej i zestarzenia ekonomicznego, powoduje, że jej zdolność do przetrwania katastrof naturalnych staje się bardziej dziełem przypadku niż założeń konstrukcyjnych. Powstaje problem, jak długo może ona funkcjonować i jakie pociągnie to za sobą koszty dla przedsiębiorstw energetycznych. 6.11.3. Energetyka rozproszona oparta na OZE w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym a obecna energetyka scentralizowana Idea energetyki scentralizowanej była kołem napędowym w epoce gospodarki przemysłowej, gdzie liczyła się wielkość, potęga i siła. Taki stan trwał do lat 90-tych dwudziestego wieku, który uświadomił wszystkim, że obowiązujące zasady stają się nieaktualne i powstają nowe zjawiska, które wywołały konieczność zmian: – bilans energetyczny zapotrzebowania obecnego i przyszłego wymusił konieczność ograniczenia eksploatowania zasobów, – powstała świadomość, że prowadzona polityka energetyczna niszczy bezpowrotnie środowisko naturalne, – możliwość wykorzystania i spożytkowania lokalnych zasobów energetycznych w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb energetycznych co wykreowało rozproszoną wytwórczość w dziedzinie energetyki, Z. Pęczalski, Problematyka „czystej” energii elektrycznej i koniecznej transformacji energetyki w ciągu 15-20 lat, „Energetyka” 2002, nr 5. 227 L. Jestin, op. cit., s. 28. 228 C. Szyjko, Przyszłość infrastruktury energetycznej w UE, „Czysta Energia” 2011, nr 3, także J. Malko, Starość – nie radość, czyli o starzejącej się infrastrukturze, „Wokół Energetyki” 2006, nr 8, s. 26-30. 229 159 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie – jedyny priorytet pełnego pokrycia zapotrzebowania na energię został uzupełniony o inne cele jak: bezpieczeństwo energetyczne kraju, obniżka kosztu przetwarzania energii, oszczędzanie zasobów paliw nieodnawialnych, ograniczenia niekorzystnego wpływu na środowisko, – znaczący postęp technologiczny w zakresie maszyn i urządzeń umożliwiających produkcję energii z zasobów odnawialnych, – programy promujące racjonalne zużywanie energii elektrycznej, poprzez stosowanie energooszczędnych urządzeń i odbiorników. Powyższe uwarunkowania pokazują, że dotychczasowy model systemu elektroenergetycznego nie jest optymalny. Alternatywą dla dotychczasowych rozwiązań może być energetyka rozproszona, czyli grupa wielu rozproszonych źródeł generacyjnych o małej mocy, współpracujących ze sobą, zasilających małe terytoria, które mogą być wbudowane w nową politykę państwa. Energetyka rozproszona może wykorzystywać wiele rodzajów źródeł, w tym również źródła OZE, których cechą jest ich różnorodność i powszechność, co w dobie niepewności o surowce energetyczne, tworzy systemy pewnej niezależności i samowystarczalności230. Wytwarzanie energii elektrycznej przez źródła rozproszone nie jest nowym zjawiskiem. Pierwsze elektrownie na świecie powstające w XIX wieku zasilały wydzielone sieci elektroenergetyczne, dopiero w XX wieku dzięki opanowaniu technologii przesyłu energii na duże odległości i produkcji energii elektrycznej na masową skalę rozpoczął rozwój dużych elektrowni systemowych i tworzenie krajowych systemów elektroenergetycznych. Ponad sto lat trwała dominacja energetyki scentralizowanej, dopiero pod koniec XX wieku zaczęto interesować się małymi autonomicznymi źródłami energii. Źródła takie mogą pracować na wydzielone systemy oraz mogą być przyłączane do istniejącej sieci współpracując z nią231. Zmiany wywołane przez konkurencyjny rynek energii elektrycznej i powszechna dostępność źródeł wytwórczych powoduje, że następuje zmiana struktur zaopatrzenia odbiorcy końcowego w energię elektryczną i przejście paradygmatu sieci od „distribution” do „mixtribution”232. Wzorzec „distribution” to klasyczne przesyłanie energii w jednym kierunku, stosowane od początku pojawienia się systemów elektroenergetycznych. Pojawienie się źródeł wytwórczych w wielu miejscach sieci dystrybucyjnej w szczególności źródeł odnawialnych powoduje zmianę kierunków przepływów W. Nikodem, Energetyka rozproszona jako ekologiczna alternatywa dla energetyki zcentralizowanej, tradycyjnej (inwestycje w energetyce lokalnej), „Energetyka” 2002, nr 5, s. 323-331. 230 J. Paska, Wytwarzanie rozproszone energii elektrycznej i ciepła, Warszawa, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2010. 231 232 J. Malko, Generacja rozproszona jako czynnik zwiększenia niezawodności dostaw energii elektrycznej do odbiorców, „Energetyka” 2004, nr 12. 160 ROZDZIAŁ VI. Procedury przyłączenia OZE do sieci dystrybucyjnej i przejście do wzorca „mixtribution”, który powoduje, że sieć elektroenergetyczna jest drogą dla energii elektrycznej w dwóch kierunkach do sieci i do odbiorców233. Wyprodukowana energia musi zostać odebrana w tej samej chwili, co jest wyprodukowana. W związku z tym należy doprowadzić do takiej konfiguracji sieci, żeby zapewnić swobodny rozpływ wyprodukowanej energii z zachowaniem parametrów jakościowych energii uwzględniając parametry linii i umiejscowienie źródeł wytwórczych. To zadanie należy do operatora, który powinien przystosować sieć do optymalnych warunków. Nie należy rozumieć, że produkcja energii w wielu miejscach sieci dystrybucyjnej jest czymś złym i niepożądanym, nic bardziej mylnego, taki stan rzeczy wymaga od Operatora Systemu Dystrybucyjnego podjęcia zasadniczych kroków, które pozwolą w łatwy sposób kontrolować parametry w sieci przy coraz większej liczbie źródeł wytwórczych234. Rozwój systemów dystrybucyjnych stwarza nowe wyzwania w zmieniającym się świecie, w którym pilnym celem jest zwiększenie poziomu elektryfikacji, a energia elektryczna ma służyć w sposób niezawodny zrównoważonemu rozwojowi gospodarki i społeczeństwa. Postęp techniczny i odpowiednie regulacje na poziomie dystrybucyjnym są niezbędne w celu sprostania nowym wyzwaniom w restrukturyzującym się otoczeniu. Konieczność przekształcenia wzorca, według którego system dystrybucyjny jest planowany, konstruowany i zarządzany staje się koniecznością dla krajów rozwiniętych i rozwijających się. Wszelkie zmiany powinny prowadzić do zapewnienia klientom optymalnej i ekonomicznej obsługi w zakresie usług energetycznych. National Energy Policy z 2001 roku opisuje założenia i cele amerykańskiej polityki. Na tle rozważań amerykańskiego raportu, jeśli weźmiemy pod uwagę niezawodność i wystarczalność nowych podmiotów, powszechne staje się przekonanie, że technologie modularnych źródeł rozproszonych reprezentują radykalną zmianę w architekturze procesu zarządzania, wytwarzania i dostaw energii elektrycznej. Generacja rozproszona staje się czymś więcej niż tylko zbiorem technologii – jest to innowacyjne podejście do tworzenia wizji systemu zaopatrzenia w energię235. Wyższe niż standardowe wymagania bezpieczeństwa oraz elastyczność dostaw dla specjalnej kategorii odbiorców powoduje wzmożone B. Matusiak, J.S. Zieliński, Renewable Energy Sources Intrusion Into SmartGrids - Selected Problems, Wisła 2011. 233 B. Matusiak, A. Pamuła, J.S. Zieliński, Odnawialne, źródła energii i ich rola w bilansie energetycznym. Aktualne Problemy w Elektroenergetyce APE‚ 11, Jurata 8-10 czerwca 2011, Tom III, s. 22-34. Także: Cao D.M., Pudjianto D., Strbac G., Martikainen A., Karkkainen S., Farin J.: Cost and benefits of DG connections to grid system. DG-GRID research project WP3. 2006, nr 12, s. 7-28. 234 B. Matusiak, A. Pamuła, J.S. Zieliński, Technologiczne i inne bariery dla wdrażania OZE i tworzenia nowych modeli biznesowych na krajowym rynku energii, „Rynek Energii” 2010, nr 4, s. 31-35. 235 161 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie poszukiwania rozwiązań alternatywnych w postaci DER (Dispersed Energy Resourses). Ważnym zastosowaniem DER jest dostarczanie energii, zapewnienie wyższego poziomu niezawodności. Konkurencyjność energetyki rozproszonej wobec energetyki scentralizowanej, jeśli uwzględnić kolejność całego łańcucha technologicznego, łącznie z kosztami środowiska może zmniejszyć zapotrzebowanie na usługi przesyłowe głównie w sieci przesyłowej. Rozbudowa sieci przesyłowej powinna w takich warunkach zostać zastąpiona intensyfikacją jej wykorzystania poprzez: odpowiednią lokalizację odnawialnych źródeł wytwórczych i odbiorców, likwidację ograniczeń przesyłowych poprzez modernizację istniejących linii i stacji oraz zwiększenie istniejących zdolności przesyłowych przewodów roboczych. Błędnie prowadzony rozwój infrastruktury sieciowej skutkuje nie tylko koniecznością pokrycia kosztów niepotrzebnej infrastruktury sieciowej, ale powstaniem także tzw. kosztów ograniczeń przesyłowych, spowodowanych koniecznością zakupu droższej energii elektrycznej w celu zmiany rozpływu mocy w sieci przesyłowej 110 kV, aby doprowadzić do spełnienia wymagań technicznych pracy systemu elektroenergetycznego. Elektroenergetyka jest sektorem o bardzo zunifikowanej strukturze technicznej, która jest dodatkowo bardzo kapitałochłonna. Z drugiej strony formy własności, rozwiązania organizacyjne i zasady ekonomiczne bardzo się różnią w różnych regionach świata. Centralne zarządzania elektroenergetyką zostało zmuszone do konfrontacji z wytwarzaniem rozproszonym, które bardzo intensywnie wkracza w istniejące sieci i odnosi widoczne sukcesy. Liczba źródeł wchodzących w skład energetyki rozproszonej zwiększa się z każdym miesiącem a coraz większe możliwości sterowania takimi źródłami dają znaczną przewagę nad systemem scentralizowanym, który ma wiele istotnych wad; jedną z podstawowych jest konieczność utrzymywania rezerwy mocy dla każdej dużej jednostki, na wypadek wyłączenia awaryjnego. Taka usługa nie wynika natomiast z wymagań odbiorów i nie jest potrzebna również z punktu widzenia ekonomiki i zrównoważonego rozwoju. Pełna funkcjonalność źródeł energii pracujących w charakterze rozproszonym zostanie osiągnięta, jeśli na szeroką skalę zostaną wprowadzone magazyny energii umożliwiające gromadzenie nadwyżek energii i uwalnianie ich w sytuacji zwiększonego zapotrzebowania na nią. Wprowadzenie magazynów energii jest jednym z warunków stworzenia sieci inteligentnej czyli takiej, która: – ma zdolność samoczynnego usunięcia uszkodzenia, – umożliwia aktywne uczestnictwo konsumentów w zarządzaniu siecią, – zapewnia wysoką jakość energii elektrycznej, – jest odporna na fizyczne i cybernetyczne ataki, 162 ROZDZIAŁ IV. Odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej i w Polsce – umożliwia współdziałanie wielu źródeł generacji, – umożliwia tworzenie nowych rynków usług, produkcji, – optymalizuje wykorzystanie istniejących sieci, zapewniając zwiększenie sprawności. Wprowadzenie do istniejącej sieci rozwiązań inteligentnych236 spowoduje zwiększenie efektywności i niezawodność oraz pozwoli konsumentowi na osiągnięcie oszczędności i zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych. Sieć inteligentna umożliwia współpracę z wieloma źródłami energii odnawialnej, jak: panele fotowoltaiczne, małe turbiny wiatrowe (wielkie farmy wiatrowe są w istocie źródłami o dużej koncentracji mocy i mieszczą się bliżej kategorii elektrowni systemowej) oraz małe elektrownie wodne 237. Sieć inteligentna nie polega w istocie na działaniu całkowicie odmiennym od dziś przyjętego, jej celem są działania pogłębiające procedury realizowane już wcześniej, tzn.: – lepsze wykorzystanie infrastruktury telekomunikacyjnej, – zapełnianie luk w ofertach produktowych, – rozszerzenie zakresu zastosowań istniejących technologii przy jednoczesnym dążeniu do wyższego stopnia integracji i synergii. Sieć inteligentna nie jest gotowym produktem „z półki” lub gotowym zestawem do montażu lub instalacji. Sieć taka stanowi zintegrowane rozwiązanie technologiczne, skutkujące narastającymi korzyściami w kosztach inwestycyjnych i eksploatacyjnych, a także korzyściami dla klienta i społeczeństwa. Sprostanie tym wyzwaniom poprzez dalszą rozbudowę istniejącej infrastruktury i ponoszenie w związku z tym znacznych kosztów nie jest już wystarczającym rozwiązaniem problemu238. Tylko zmiana podejścia do funkcjonowania systemu elektroenergetycznego może dać szansę na bezpieczne i tanie dostawy energii elektrycznej w przyszłości. Realizacja tego celu dziś zapewni jutrzejszym systemom elektroenergetycznym możliwość dostarczania większej mocy (i energii) w sposób bardziej niezawodny, z większą efektywnością oraz tam, gdzie jest ona potrzebna. Takie rozwiązanie powinno zmniejszyć częstość awarii i przerw w zasilaniu, np. dzięki łatwiejszej lokalizacji źródeł i szybszej reakcji systemu na zakłócenia. B. Matusiak, A. Pamuła, J.S. Zieliński, New Idea in Power Network Development. Selected ������������� Problems. „Przegląd Elektrotechniczny” 2011, nr 2, s. 148-150. 236 J. Malko, H. Wojciechowski, Europejska platforma technologiczna sieci inteligentnych „Smart grids”, „Instal” 2009, nr 5. ; M. R. Jabłońska, J. S. Zieliński, Rozwój odnawialnych źródeł energii elektrycznej na poziomie gminy, Wisła 2011. 237 Energy Business Reports: Distributed Generation – the Next Step in Power Distribution, 2009. Energy Business Reports: What are the benefits of Microgrids?, 2009. Energy Business Reports: Will Smart Grids Revolutionize Power Transmission?, 2008. 238 163 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Dotychczasowa funkcja sieci elektroenergetycznej polegająca tylko na dostarczaniu energii elektrycznej odchodzi w niepamięć. Wprowadzane odnawialne źródła energii bezpowrotnie zmieniają jej funkcje, nadając nową jakość. Docelowo sieć elektroenergetyczna będzie siecią inteligentną, czyli taką, która sama się rekonfiguruje podczas awarii, współpracuje ze źródłami energii i odbiorcami, sama dopasowuje swoją strukturę do przepływów energii elektrycznej i informuje użytkowników sieci o możliwościach. Tak będzie wyglądała sieć elektroenergetyczna w niedalekiej przyszłości, a obecnie należy podjąć się jej analizy i wykorzystywać wszystkie możliwości, poprawiając jej funkcjonalność. 164 ROZDZIAŁ VII Mechanizmy wsparcia inwestycji w OZE i ekonomiczna efektywność inwestycji (S.Malinowski, M. Zdzienicka, S.M. Szukalski) 7.1. Metody oceny przedsięwzięć inwestycyjnych w OZE Klasyczne metody oceny przedsięwzięć inwestycyjnych bazują zasadniczo na porównaniu nakładów i planowanych efektów oraz na dyskontowaniu wartości wpływów i wydatków związanych z realizacją projektu. Do pierwszej grupy zaliczamy metodę obliczania okresu zwrotu nakładów (Payback Period – PP), to najprostsza metoda od strony obliczeniowej. Początkowe nakłady inwestycyjne (Co) dzieli się przez okresowe przepływy pieniężne (CFn), czyli PP = Co : CFn. Ta metoda dobrze daje się zastosować przy ocenie inwestycji, których celem jest generowanie wartości dodanej projektu. W ramach tej grupy metod można obliczać także stopę zwrotu z inwestycji (Return On Inwestment – ROI) szacowaną jako średni roczny zysk netto z projektu do nakładów inwestycyjnych: – ROI (1) = [średni roczny zysk netto: nakłady inwestycyjne]*100% lub: – ROI(2) = [zysk przed odsetkami i podatkiem dochodowym (EBIT): nakłady inwestycyjne]*100%. Druga grupa metod – dyskontowanie wartości wpływów i wydatków związanych z realizacją projektu uwzględnia wartość pieniądza w czasie. Zakłada, że projekt będzie generował nadwyżkę finansową. Mamy tutaj dwa parametry oceny: a)wartość zaktualizowana netto (Net Present Value – NPV), b)wewnętrzna stopa zwrotu (Internal Rate Of Return – IRR). NPV definiuje się jako sumę zdyskontowanych oddzielnie dla każdego roku przepływów pieniężnych (różnic pomiędzy wpływami i wydatkami pieniężnymi powstającymi w całym okresie życia projektu uwzględniającymi także w rachunku amortyzację instalacji) przy stałej stopie procentowej. Dla oceny projektu ważne jest, ile wynosi szacowany strumień przepływów pieniężnych, jaki generuje dany projekt oraz przyjęta do obliczeń stopa dyskonta. Stopa dyskonta umożliwia przeliczenie przyszłej wartości kapitału 165 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie na jej wartość bieżącą, przyjmuje wartość średniego ważonego kosztu kapitału. Szacując stopę dyskonta, uwzględnia się na ogół takie parametry jak: stopa inflacji, stopa procentowa bonów skarbowych, stopa kredytu, realna stopa kredytów, realna bankowa premia za ryzyko, realna premia za ryzyko inwestycji, realny koszt kapitału własnego. Oszacowana NPV informuje, o ile zmieni się wartość przedsiębiorstwa z tytułu realizowanego projektu. I tak: – NPV>0 oznacza, że stopa zysku > niż koszt pozyskania kapitału. Projekt przyczynia się do powiększenia zasobów firmy. – NPV=0 stopa zysku zrównana z kosztem kapitału. Projekt neutralny – NPV<0 stopa zysku <od kosztu pozyskania kapitału projekt należy odrzucić bo zmniejsza zasoby firmy. Porównując wartość zaktualizowaną netto projektu (NPV) z wartością zaktualizowanych nakładów inwestycyjnych (NPI) otrzymujemy wskaźnik rentowności (Profitability Index – PI): PI = NPV : NPI. Inwestycja jest rentowna gdy PI>0. Projekty inwestycyjne wymagają aktualizowania, gdy cykl inwestycji wynosi kilka lat, dla okresu realizacji krótszego niż rok nie wymaga się takiej aktualizacji. Drugim wskaźnikiem oceny projektu jest tzw. wewnętrzna stopa zwrotu (Internal Rate of Return – IRR), interpretowana jako stopa dyskontowa, przy której wartość zaktualizowana wydatków pieniężnych równa się wartości zaktualizowanej wpływów pieniężnych. Inaczej mówiąc – jest to stopa dyskontowa przy której zaktualizowana wartość efektów równa się wartości nakładów inwestycyjnych, czyli NPV równa się zero. Projekt inwestycyjny może być zaakceptowany, jeżeli IRR jest > niż stopa graniczna (koszt kapitału powiększony o margines ryzyka), która jest najniższą akceptowaną stopą oprocentowania dla zainwestowanego kapitału. Innymi parametrami oceny projektu jest policzenie progów rentowności: – Próg rentowności (wartościowy) = koszty stałe: [1-(koszty zmienne: planowana sprzedaż)], – Próg rentowności (%) = wartościowy próg rentowności: planowana sprzedaż, – Współczynnik bezpieczeństwa (%) = (sprzedaż planowana-sprzedaż wg progu rentowności): planowana sprzedaż. Inwestycje w OZE realizowane dla celów komercyjnych (farmy wiatrowe, elektrownie wodne itd.) powinny podlegać ocenie przy zastosowaniu przedstawionych wyżej metod. Przy ocenie inwestycji w OZE obok oceny ekonomicznej ważne są efekty ekologiczne. „Ich (inwestycji w OZE – S.Sz.) podstawowym wyróżnikiem jest to, że oprócz efektu produkcyjnego generują także efekt ekologiczny, 166 ROZDZIAŁ VII. Mechanizmy wsparcia inwestycji w OZE i ekonomiczna efektywność inwestycji polegający na zmniejszeniu zużycia pierwotnego, najczęściej nieodnawialnego zasobu przyrody oraz (lub) zmniejszeniu emisji substancji szkodliwych, a także innych form negatywnego oddziaływania na środowisko”239. Trudno jest ocenić efektywność tego typu inwestycji za pomocą „zwykłego” rachunku ekonomicznego. W krótkim okresie wynik rachunku inwestycji proekologicznych na ogół pokazuje, że inwestowanie w ochronę środowiska jest nieopłacalne. Zyski pojawiają się w długim okresie. Zastosowanie klasycznego rachunku ekonomicznego do inwestycji proekologicznych jest niewystarczające, bo pomija istotne korzyści niewymierne. Efekty w stosunku do nakładów inwestycyjnych, przy typowym rachunku opłacalności i wąsko rozumianej efektywności ekonomicznej w krótkim czasie są na ogół słabe, i mogą być te inwestycje traktowane jako nieopłacalne. Natomiast w przypadku OZE, w których buduje się instalacje na własne potrzeby nie ma mowy o dochodowości projektu (np. szpital uzdrowiskowy, fotowoltaika na potrzeby gospodarstwa domowego), można natomiast mówić o oszczędnościach, np. w kosztach energii elektrycznej. Wtedy okres zwrotu oznacza czas, jaki jest niezbędny dla pokrycia inwestycji oszczędnościami w kosztach zużycia energii. Tabela VII.1. Instalacja w ogniwa fotowoltaiczne (przykład) Koszt instalacji zł 3 127 500 Koszt obecnie zużywanej energii zł 145 000 Okres zwrotu bez dofinansowania lat Koszt własny po dofinansowaniu 80% inwestycji zł Okres zwrotu z dofinansowaniem 80% inwestycji lat 21,6 625 500 4,3 Źródło: Obliczenia własne Decyzje inwestorów dotyczące OZE pojawiają sie w dwóch sytuacjach, gdy budowany jest nowy dom i porównuje się koszty inwestycji i eksploatacji kilku możliwości jako źródeł energii: węgiel, gaz, olej. Druga sytuacja dotyczy eksploatacji budynku, w którym wykorzystywane są określone systemy energetyczne, do ogrzewania, przygotowania wody itp. Zmiana dotychczasowego systemu wymaga porównania istniejącego z kosztami inwestycji i eksploatacji nowego systemu. W obydwu przypadkach trzeba mówić o nakładach inwestycyjnych początkowych na instalację urządzeń, o kosztach eksploatacji urządzeń. Nakłady inwestycyjne związane są z: 239 M. Ligus, Efektywność inwestycji w odnawialne źródła energii – analiza kosztów i korzyści, CeDeWu, s. 7. 167 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie a) zakupem urządzeń, b) montażem instalacji, c) rozruchem instalacji (przyłącza). Koszty eksploatacyjne ponoszone w okresie funkcjonowania instalacji, czyli jej żywotności, to głównie: koszty obsługi i utrzymania, ewentualne koszty obsługi finansowej (odsetki od kredytu i raty kredytu), koszty energii i inne (np. opłaty środowiskowe). Prosty przykład: mamy do wyboru tradycyjną instalację do podgrzewania wody (bojler) – wariant A i instalację kolektorów słonecznych – wariant B. Wariant A wymaga zakupu i montażu bojlera, co kosztuje około 800 zł. W przypadku instalacji solarnych, zakładając, że dom ma pow. 100–150 m2 i 4 domowników, koszt instalacji wynosi minimum 10 tys. złotych. Kwota ta jest minimalna, ponieważ każde rozszerzenie instalacji o dodatkową powierzchnię baterii, zintegrowanie jej z dotychczasową instalacją grzewczą, chęć podgrzewania wody w domowym basenie itp. – to oczywiście dodatkowe wydatki. Specjaliści wypowiadają się, że górny limit cenowy, który mógłby dotyczyć instalacji solarnych – w rzeczywistości nie istnieje. Przyjmujemy wariant oszczędny. Nakłady inwestycyjne zdecydowanie przemawiają za wariantem A, bowiem są one około dziesięciokrotnie niższe niż wariantu B. Tabela VII.2. Zestawienie dwóch wariantów instalacji do podgrzewania wody Nakład w zł* Tradycyjny Nakład w zł* Solarny Zakup bojlera 100l 585 Zakup kolektorów słonecznych 6320 Montaż i rozruch 200 Zbiornik na wodę 2200 1100 Akcesoria (rurki, złączki) Pompa Razem/koszt instalacji 785 Razem/koszt instalacji 400 10020 Eksploatacja Roczne zużycie energii w kWh 4300 Roczne zużycie energii w kWh 2300 Roczny koszt energii w zł 2563 Roczny koszt energii w zł 1371 Roczna oszczędność w zł 1192 *Średnie ceny ofertowe urządzeń. Źródło: Oferty firm. Obliczenia własne Od strony nakładów początkowych inwestycje w OZE są nieporównywalnie wysokie. Spójrzmy teraz na koszty eksploatacji zakładając, iż instalacje 168 ROZDZIAŁ VII. Mechanizmy wsparcia inwestycji w OZE i ekonomiczna efektywność inwestycji mają żywotność 25 lat. Jeżeli przyjmiemy, że do podgrzania wody tradycyjny bojler zużywa w ciągu roku około 4500 kWh w cenie 0,596 zł/ kWh, zaś kolektory 2300 kWh rocznie (zużycie energii elektrycznej do podgrzewania wody, do cyrkulacji cieczy w kolektorach), to roczna oszczędność w kosztach energii wynosi około 1,2 tys. zł. Licząc w prosty sposób efektywność wariantu B, porównując nakłady na instalację do efektu oszczędnościowego w kosztach energii, inwestycja w kolektory słoneczne powinna zwrócić się w okresie 8 lat. Możliwy jest także inny szacunek efektu liczony jako różnica kosztów początkowych wariantów do rocznej oszczędność kosztów operacyjnych. W naszym przykładzie różnica w kosztach początkowych wariantu B i A wynosi 9235 zł, zaś różnica w kosztach eksploatacyjnych 1192 zł. Dzieląc te wielkości przez siebie dowiadujemy się, iż okres zwrotu nakładów wynosi 7,7 lat. Pamiętajmy, iż rachunek może ulec zmianie wobec systematycznego wzrostu cen energii, wówczas okres zwrotu ulegnie skróceniu. W przykładzie nie uwzględniono ewentualnych kosztów odsetek od kredytu, jeżeli instalację finansujemy z kredytu. W koncepcji energetyki prosumenckiej mamy możliwość tworzenia hybrydowych instalacji, np. solary i ogniwa fotowoltaiczne, wtedy nakłady inwestycji będą wyższe, ale koszty eksploatacji znacznie mniejsze (będziemy mieli własny prąd). Każdy taki przypadek będzie wymagał odrębnej kalkulacji dla danego projektu. Mówiąc o efektach, pominęliśmy korzyści ekologiczne związane z redukcją emisji zanieczyszczeń, OZE powodują zmniejszenie obciążenia środowiska i chronią zasoby przyrody. W naszym przykładzie w okresie 25 lat żywotności instalacji możliwe są oszczędności energii na poziomie 50 tys. kWh. Taka ocena będzie niezbędna przy szacowaniu efektywności mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii jako kluczowych technologii prosumenckich. Z zaprezentowanego przykładu widać, iż inwestycje w OZE są w dalszym ciągu kosztowne i bez dofinansowania trudno o pozytywną ocenę przedsięwzięć. 7.2. Zidentyfikowane nakłady na budowę i eksploatację wybranych źródeł OZE Kalkulacja nakładów na budowę instalacji OZE zależy od źródła energii oraz rozmiarów inwestycji i przyszłej produkcji. Dlatego można rozgraniczyć duże komercyjne inwestycje, jak elektrownie wiatrowe, fotowoltaiczne, czy elektrownie na biomasę, od małych instalacji energetycznych, które mogą być montowane w gospodarstwach domowych w ramach planowanej 169 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie koncepcji prosumenta240. Dlatego w tym fragmencie rozdziału przedstawiamy zidentyfikowane koszty małych instalacji wybranych źródeł OZE. Tabela VII.3. Zestawienie kosztów małych instalacji Wyszczególnienie Kolektory słoneczne Średnia moc w KW Średni koszt (zł/KW) Średni koszt Liczba instalacji instalacji (zł) (szacunek) 7 3200 22400 120000 Małe piece na biomasę 20 900 18000 90000 Pompy ciepła 10 2500 25000 10000 Małe elektrownie wiatrowe 3 9000 27000 3000 Systemy fotowoltaiczne 3 8000 24000 139 8,6 4720 23280 223139 Średnio/Razem Źródło: Krajowy plan rozwoju mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii do 2020 roku, Instytut Energetyki Odnawialnej, Związek Pracodawców Forum Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2013, s. 12 Małe elektrownie wiatrowe (MEWT) Przy wyborze mocy MEWT najważniejszym parametrem jest średnia wielkość zużycia energii w gospodarstwie domowym. W przypadku oszczędnych odbiorników prądu, przy racjonalnym zużyciu energii elektrycznej, moc turbiny wiatrowej dla przeciętnego gospodarstwa domowego może się wahać od 2 do 3 kW. Moc 5 kW jest już wystarczająca w przypadku domów, gdzie wszystkie odbiorniki elektryczne są podłączone pod zasilanie z energii wiatrowej241. Żywotność instalacji wynosi od 20 do 25 lat. Takie wiatraki mogą być instalowane na niewielkich masztach, zwykle wzmocnionych odciągami linowymi, lub są montowane bezpośrednio do ścian lub dachów domów. Energia elektryczna uzyskiwana z tych wiatraków w ilości 1500 do 2500 kWh na rok z 1 kW mocy zainstalowanej z powodzeniem może pokryć zapotrzebowanie na energię elektryczną gospodarstwa domowego pod warunkiem, że nadmiar energii będzie magazynowany w akumulatorach lub oddawany do sieci elektroenergetycznej, a niedobór pokrywany z akumulatorów lub sieci. Schemat VII.1. Wygodnym rozwiązaniem jest współpraca wiatraków z ogniwami fotowoltaicznymi. Koszt instalacji waha się od 3,3 tys. za kWh do 10 tys., co zależy od mocy planowanej instalacji oraz sposobu inwestycji („firma pod klucz” czy „systemem gospodarczym”). Prosument to osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna, nieposiadająca osobowości prawnej i będącą wytwórcą energii w mikroinstalacji w celu jej zużycia na potrzeby własne lub sprzedaż. 240 http://www.energiaidom.pl/przydomowe-elektrownie-wiatrowe-korzysci-i-regulacje-prawne. 241 170 ROZDZIAŁ VII. Mechanizmy wsparcia inwestycji w OZE i ekonomiczna efektywność inwestycji Schemat VII.1. Instalacje autonomiczne i połączone z siecią Źródło: http://www.giwk.pl/files/220/148/199/1_rozdzial.pdf. Gdyby przyjąć obecne ceny energii (0,596 zł/kWh) oraz średnie ceny urządzeń, to koszt założenia małej elektrowni wiatrowej i roczna produkcja prądu i okres zwrotu nakładów wyglądałby następująco: Tabela VII.4. Szacunkowe nakłady na MEWT i okres zwrotu inwestycji Wyszczególnienie 1kW 2 kWh 3 kWh Nakłady (w zł) 3300 9300 10250 Produkcja energii (kWh/rok) 1709 3418 5126 1 019 2 037 3 055 3,2 4,6 3,4 Wartość energii z instalacji (zł) Okres zwrotu Źródło: J.Jakubiak, R.Maciukiewicz, A.Piasecka, Energia Wiatrowa, Wydawnictwo Powszechno-dydaktyczne READ A BOOK, Słupsk 2010 (obliczenia własne) Małe elektrownie wodne (MEW) W ocenie ekspertów koszt budowy MEW od podstaw zwraca się po 8–10 latach eksploatacji, a przy wykorzystaniu istniejących budowli spiętrzających – już po sześciu latach. Istotne jest, że po tym okresie koszty eksploatacji MEW są niewielkie i sprowadzają się głównie do bieżącej konserwa171 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie cji i nadzoru. Koszty budowy urządzeń MEW, bez ceny pozyskania praw do gruntów i wykorzystania cieku, mieszczą się w przedziale od 3 000 zł do 10 000 zł za każdy 1 kW mocy zainstalowanej. Na przychody MEW składają się wpływy ze sprzedaży energii elektrycznej i świadectw pochodzenia energii odnawialnej242. Tabela VII.5. Koszt budowy wybranych elektrowni wodnych w latach 2010–2011 MEW nazwa Moc [kW] Rzeka Cena w zł Średnia cena budowy kW Kościelna Wieś 304 Prosna 3 500 000 11 513,16 Drawsko Pomorskie 90 Drawa 1 200 000 13 333,33 Białki 100 Liwa 450 000 4 500,00 Ośno Lubuskie 15 Ośnianka 70 000 4 666,67 Radzicz 50 Orla 350 000 7 000,00 Borowy Młyn 50 Kanał Borowy Młyn 300 000 6 000,00 Bolesławiec 70 Kanał Mosiński 350 000 5 000,00 Średnia 97 888 571 9 160,53 Źródło: http://www.ptrm.pl/praktyka/warsztat-wyceny/male-elektrownie-wodne-warto-cenic-wartosc. Obliczenia własne. Ogniwa fotowoltaiczne Najdroższymi instalacjami są instalacje fotowoltaiczne. Ze względów technicznych minimalną mocą, jaką można zamontować i przyłączyć do sieci jest ok 1,5 kW. W przypadku mniejszej instalacji trudno byłoby dobrać inwerter i z uwagi na niskie obciążenie mocą pracowałby on bardzo nieefektywnie. Im większa instalacja, tym koszty wykonania w przeliczeniu na wat mocy są mniejsze. Dla instalacji dachowych ekonomicznie uzasadnioną wielkością mocy instalacji jest 5–10 kW. Tej wielkości instalacje zazwyczaj mieszczą się na dachach, a koszt jednostkowy spada do 7,5–8 zł za wat, czyli jest o 40% niższy niż dla najmniejszych instalacji. W przypadku instalacji większej niż 10 kW cena jednostkowa nadal będzie spadać, jednak bardzo powoli243. Koszty (netto) budowy ogniw fotowoltaicznych za 1 kW, przy nieco większych mocach kształtują się następująco: a)3,00 kW – 4,99 kW wynoszą 8000 zł (ok.1900 euro), http://www.portfel.pl/pdf/art299. 242 http://tbkecoenergy.pl/artykuly/271-koszty-montau-i-eksploatacji-instalacji-fotowoltaicznej-. 243 172 ROZDZIAŁ VII. Mechanizmy wsparcia inwestycji w OZE i ekonomiczna efektywność inwestycji b)5,00 kW – 9,99 kW wynoszą 7500 zł (ok. 1770 euro), c)10,00 kW – 20,00 kW wynoszą 7000 zł (ok. 1660 euro). Większe instalacje to niekiedy zminiejszenie kosztów za 1 kW nawet do 1200 euro. Dużym problemem są cła narzucone przez Unię Eurpoejską na ogniwa fotowoltaiczne importowane z Chin. Pod koniec lipca 2013 r. Unia Europejska i Chiny znalazły kompromis w sporze handlowym dotyczącym importu chińskich paneli słonecznych, chińscy eksporterzy paneli słonecznych zobowiązali się do utrzymywania cen powyżej minimalnego poziomu; według unijnych źródeł ta minimalna cena ma wynosić 56 eurocentów na jeden wat. 7.3. Dofinansowanie inwestycji jako instrument zwiększający efektywność inwestycji Wobec wysokich kosztów inwestycji w OZE niezbędne jest wsparcie finansowe w formie dotacji, pożyczek, bowiem bez wsparcia inwestycje te mają bardzo długi okres zwrotu, zależny od typu instalacji. W szczególności mowa tutaj o technologiach wiatrowych oraz o fotowoltaice. Dla przykładu inwestycje w ogniwa fotowoltaiczne bez dofinansowania zwracają się po kilkunastu latach, z dofinansowaniem na poziomie 80% wartości inwestycji w okresie 3–5 lat. Należy oczekiwać, że rynek będzie dostarczał coraz tańszych urządzeń OZE. Z drugiej strony tendencja wzrostu cen paliw i energii powinna czynić te inwestycje bardziej opłacalnymi w długim horyzoncie czasu. W obecnej perspektywie finansowania projekty związane z rozwojem gospodarki niskoemisyjnej finansowane były głównie z dotacji unijnych oraz z środków pochodzących z WFOŚiGW i NFOŚiGW. Sektor energetyczny w polityce spójności na lata 2014–2020 będzie również wspierany ze środków unijnych, szczególnie w zakresie przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną. Ministerstwo Gospodarki pracuje nad Programem Rozwoju Przedsiębiorstw do roku 2020, zakłada on jednak zmianę zasad dotowania projektów przez kolejne siedem lat. Główna zmiana polegać ma na częściowym zastąpieniu dotychczasowej bezzwrotnej dotacji niskooprocentowaną pożyczką. Projekty, które będą zidentyfikowane jako dochodowe i rentowne, będą najprawdopodobniej w latach 2014–2020 finansowane ze środków zwrotnych, pozostałe projekty będą wspierane dotacjami. Inwestycje w odnawialne źródła energii współfinansowane są z następujących programów: – Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego – www. rpo.lodzkie.pl; – Program Innowacyjna Gospodarka – www.poig.gov.pl; 173 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie – Program Infrastruktura i Środowisko – www.pois.gov.pl; – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich – www.prow.lodzkie.pl; www. arimr.gov.pl; – Norweski Mechanizm Finansowy – www.eog.gov.pl. Wdrażaniem tych Programów i współfinansowaniem inwestycji związanych z odnawialnymi źródłami energii zajmują się następujące instytucje: – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi – www.wfosigw.lodz.pl; – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej – www. nfosigw.gov.pl, których to środki pochodzą między innymi z wpływów z opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych; – Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego – www.lodzkie.pl; – Centrum Obsługi Przedsiębiorcy (Instytucja Pośrednicząca II stopnia) – www.cop.lodzkie.pl; – Ministerstwo Gospodarki – www.mg.gov.pl.; – Ministerstwo Środowiska – www.mos.gov.pl. 7.3.1. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi inwestycje w odnawialne źródła energii wspiera poprzez dofinansowania w formie: pożyczki, dotacji, przekazania środków państwowym jednostkom budżetowym (PJB), pożyczki pomostowej oraz udziela dotacji w formie dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych i częściowej spłaty kapitału. Beneficjentami mogą być: przedsiębiorcy, osoby fizyczne, samorządy, PJB. Pomoc przeznaczona jest na zakup oraz montaż instalacji i urządzeń takich jak: kolektory słoneczne, pompy ciepła, jednostki kogeneracyjne, rekuperatory, ogniwa fotowoltaiczne, ogniwa fotowoltaiczne wykorzystywane w infrastrukturze publicznej, instalacje służące do pozyskiwania biogazu i inne urządzenia do produkcji energii odnawialnej. Pożyczka z Funduszu może wynosić do 95% całkowitego kosztu zadania i jest oprocentowana wg stałej stopy procentowej (r), której wysokość ustala się wg wzoru: r = (s.r.w. – p.p.) gdzie: s.r.w. stanowi stopę redyskonta weksli, obowiązującą w dniu podjęcia decyzji o dofinansowaniu przez właściwy organ Funduszu, pomniej174 ROZDZIAŁ VII. Mechanizmy wsparcia inwestycji w OZE i ekonomiczna efektywność inwestycji szoną o punkty procentowe (p.p.) w ustalonej przez Fundusz wysokości, (przykładowo na dzień 11.03.2013 r. wynosi 2,5%). Pożyczka udzielona przez Fundusz może być umorzona do 25% wypłaconej kwoty pożyczki. Umorzeniu podlegają również należne Funduszowi odsetki od umorzonej kwoty pożyczki. Wysokość umorzenia może zostać zwiększona o: – 10 punktów procentowych w sytuacji, gdy wypłata całej kwoty pożyczki na zadanie objęte dofinansowaniem nastąpiła w roku kalendarzowym, w którym zawarto umowę pożyczki; – 15 punktów procentowych w przypadku przeznaczenia całości środków pochodzących z umorzenia na realizację innego zadania wskazanego we wniosku o umorzenie, które zostanie zakończone w terminie do 2 lat od daty podjęcia decyzji o umorzeniu pożyczki. Dotacja może wynosić do 80% całkowitego kosztu zadania na budowę lub modernizację systemów energetycznych wykorzystujących odnawialne źródła energii lub budowę wysokosprawnych układów kogeneracyjnych w budynkach użyteczności publicznej, w budynkach oddanych we władanie państwowym jednostkom budżetowym lub w infrastrukturze publicznej244. Stosowne dokumenty i procedury umieszczone są na portalu Funduszu: http://www.wfosigw.lodz.pl/. 7.3.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej NFOŚiGW przyjął dwa priorytetowe kierunki działań. Pierwszy to, wsparcie inwestycji w rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE) pochodzących ze słońca, wiatru, wody, ziemi lub biomasy. Drugi, działa na rzecz poprawy efektywności energetycznej – począwszy od energochłonnych procesów przemysłowych, poprzez poprawę zarządzania energią w budynkach użyteczności publicznej, a kończąc na rozwiązaniach dla polskich rodzin inwestujących w energooszczędne domy245. Finansowanie przedsięwzięć odbywa się w formie pożyczek, dotacji, dopłat do oprocentowania, spłaty kapitału kredytów, dopłat do oprocentowania i ceny wykupu akcji. Źródłem finansowania projektów ochrony klimatu są środki statutowe Funduszu, środki pochodzące z opłat zastępczych i kar naliczanych przez Urząd Regulacji Energetyki, środki ze sprzedaży uprawnień do emisji CO2 wg protokołu z Kioto z dnia 9 listopada 1997 roku, środki z Kredytu Banku Inwestycyjnego. Wybrane Programy wdrażane przez NFOŚiGW, z których można skorzystać na inwestycje związane z odnawialnymi źródłami energii: Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi. 244 Ze strony Funduszu: http://www.nfosigw.gov.pl/oze-i-efektywnosc-energetyczna/. 245 175 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 1. Program Priorytetowy dla przedsięwzięć w odnawialne źródła energii oraz obiekty wysokosprawnej Kogeneracji. – Beneficjenci: podmioty realizujące przedsięwzięcia z zakresu odnawialnych źródeł energii i wysokosprawnej Kogeneracji. – Wysokość pomocy: pożyczka do 75% kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia (4–5 mln zł), WIBOR 3M + 50 pkt. Bazowych, minimalny koszt całkowity 10 mln zł. Możliwość umorzenia pożyczki w zależności od rentowności przedsięwzięcia. – Rodzaje projektów: – ciepłownie na biomasę (źródła rozproszone do 20 MWt), – elektrociepłownie przy użyciu biomasy (źródła rozproszone do MWe), – wytwarzanie energii elektrycznej/lub ciepła z wykorzystaniem biogazu, – budowa, rozbudowa lub przebudowa instalacji wytwarzania biogazu rolniczego, – elektrownie wiatrowe do 10MWe, – energetyka geotermalna, – elektrownie wodne do 5 MWe, – wysokosprawna Kogeneracja bez użycia biomasy. 2. Program priorytetowy dla przedsięwzięć w odnawialne źródła energii oraz obiekty wysokosprawnej kogeneracji, dopłaty do częściowej spłaty kapitału kredytów bankowych na zakup i montaż kolektorów słonecznych dla osób fizycznych i wspólnot mieszkaniowych (program jest realizowany przez banki współpracujące z NFOŚiGW, nabór ciągły. – Beneficjenci: osoby fizyczne i wspólnoty mieszkaniowe realizujące zakup i montaż kolektorów słonecznych. 3. Program priorytetowy System Zielony Inwestycji. Biogazownie Rolnicze. – Poziom pomocy: dotacja 30% kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia i pożyczka do 45% kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia. Minimalny koszt przedsięwzięcia 10 mln zł. – Beneficjenci: podejmujący się realizacji przedsięwzięć w zakresie wytwarzania energii elektrycznej lub cieplnej z wykorzystaniem biogazu powstałego z rozpadu cząstek roślinnych i zwierzęcych oraz wytwarzania biogazu rolniczego celem wprowadzenia go do sieci gazowej dystrybucyjnej i bezpośredniej. 4. Program priorytetowy System Zielony Inwestycji. Elektrociepłownie i ciepłownie na biomasę. – Poziom pomocy: dotacja 30% kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia i pożyczka do 45% kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia. Minimalny koszt przedsięwzięcia 2 mln zł. 176 ROZDZIAŁ VII. Mechanizmy wsparcia inwestycji w OZE i ekonomiczna efektywność inwestycji – Beneficjenci: podejmujący się realizacji przedsięwzięć w zakresie odnawialnych źródeł energii i obiektów Kogeneracji z zastosowaniem wyłącznie biomasy (źródła rozproszone o mocy cieplnej poniżej 20 MWt). 5. Program priorytetowy System Zielonych Inwestycji. Budowa i przebudowa sieci elektroenergetycznych w celu podłączenia źródeł energetyki wiatrowej. – Poziom pomocy: dotacja w wysokości 200 zł za 1 KW podłączonej mocy, nie więcej niż 40% kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia. Minimalny koszt powyżej 8 mln zł. – Beneficjenci: wytwórcy energii elektrycznej, operatorzy sieci oraz inne podmioty realizujące przedsięwzięcia z zakresu efektywnego przesyłu i dystrybucji energii umożliwiających przyłączenie podmiotów wytwarzających energię z wiatru OZE. 6. Norweski Mechanizm Finansowy – Na efektywność energetyczną i odnawialne źródła energii z Mechanizmu Finansowego EOG i NMF dla Polski w programie na lata 2009–2014 przeznaczono 75 000 000 euro. Operatorem jest Ministerstwo Środowiska we współpracy z NFOŚiGW. Wnioskodawcami mogą być podmioty prywatne, publiczne, komercyjne, niekomercyjne oraz organizacje pozarządowe ustanowione jako podmiot prawny w Polsce, jak również organizacje międzyrządowe działające w Polsce246. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej pracuje nad programem „Prosument”, w ramach którego z dofinansowania będą mogły skorzystać gospodarstwa domowe zainteresowane montażem mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii do produkcji energii cieplnej i elektrycznej (kotły na biomasę, pompy ciepła, kolektory słoneczne, systemy fotowoltaiczne, małe elektrownie wiatrowe i wodne na istniejących stopniach wodnych)247. Wsparcie ma dotyczyć gospodarstw domowych i wspólnot mieszkaniowych. Program ma udostępnić dofinansowanie w postaci preferencyjnych pożyczek, których wartość ma wynieść do 100% kosztów kwalifikowanych inwestycji. W realizację programu „Prosument” mają zostać włączone banki, które podpiszą z NFOŚiGW umowy, w których potencjalni inwestorzy będą mogli wnioskować o prefrencyjną pożyczkę. Program ma być realizowany w latach 2014–2018, a dofinansowanie w jego ramach będzie można uzyskać na montaż: – małych elektrowni i elektrociepłowni opalanych biomasą pochodzenia leśnego i rolniczego, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 246 http://gramwzielone.pl/trendy/7384/prosument-nfosigw-dofinansuje-mikroinstalacje-niezaleznieod-ustawy-o-oze. 247 177 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie – kolektorów słonecznych o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kWt, – systemów fotowoltaicznych o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kWp, – małych elektrowni wiatrowych o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kWe, – mikrobiogazowni o zainstalowanej mocy elektrycznej do 50 kWe. Nie jest także przesądzone czy programem zostaną objęte instalacje wyłącznie offgridowe – tzn. systemy fotowoltaiczne czy małe turbiny wiatrowe, które produkują prąd wyłącznie na użytek właściciela i nie oddają prądu do sieci energetycznej, czy wsparcie będzie można uzyskać także na instalacje podłączone do sieci, czyli tzw. systemy on-grid. Według założeń programu „Prosument” wysokość dofinansowania do wyżej wymienionych urządzeń będzie mogła wynieść (jak wspomniano wcześniej) do 100% kosztów kwalifikowanych, ale kwota ta ma nie być wyższa niż 100 tys. zł dla osób fizycznych i nie więcej niż 400 tys. zł w przypadku wspólnot mieszkaniowych. Oprocentowanie pożyczki ma wynieść 1%, a wysokość opłat i prowizji związanych z kredytem – maksymalnie 6% kwoty kredytu, w tym wysokość prowizji za udzielenie kredytu w pierwszym roku ma nie przekraczać 3%. Okres kredytowania dla gospodarstw domowych ma wynieść maks. 7 lat, a dla wspólnot mieszkaniowych – 12 lat. Budżet programu ma wynosić 600 mln złotych w okresie działania programu. 7.3.3. Bank Ochrony Środowiska Bank Ochrony Środowiska S.A. (BOŚ) niemal od początku swojego działania angażuje się w finansowanie odnawialnych źródeł energii. Wartość udzielonych na ten cel kredytów przekroczyła miliard trzysta milionów złotych, skredytowano ponad 8 tysięcy przedsięwzięć. Największe dotychczas środki zaangażowano w projekty energetyki wiatrowej, na którą udzielono ponad 850 mln zł kredytów, natomiast największa liczba przedsięwzięć dotyczy montażu kolektorów słonecznych248. Kredyty przeznaczone na inwestycje związane z OZE pochodzą ze środków banku, częściowo uzupełnionych celowymi liniami kredytowymi utworzonymi w ramach współpracy z instytucjami rynku zagranicznego – m.in. Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI), Banku Rozwoju Rady Europy (CEB). W ofercie BOŚ obecne są także kredyty preferencyjne na OZE, wynikające z umów Banku z Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Oferta Banku Ochrony Środowiska. 248 178 ROZDZIAŁ VII. Mechanizmy wsparcia inwestycji w OZE i ekonomiczna efektywność inwestycji Środowiska i Gospodarki Wodnej. Preferencje mogą dotyczyć oprocentowania kredytów poniżej poziomu rynkowego, różnicę dopłaca WFOŚiGW. Drugim rodzajem pomocy są preferencje przyjmujące formę dopłaty do kapitału kredytu – dla inwestora jest to rodzaj „umorzenia” części kwoty kredytu, która zostaje spłacona ze środków Funduszu. Przypadki wsparcia inwestycji w formie dopłaty do kapitału dedykowane są dla klientów indywidualnych. Warto też podkreślić, że Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej stosują w tym zakresie politykę zależną od ich regionalnych priorytetów i wewnętrznych regulacji, stąd oferta kredytów preferencyjnych dostępnych w BOŚ jest bardzo zróżnicowana. Podejście Banku do finansowani OZE zależy od rodzaju projektu. Inna oferta i inny sposób oceny dotyczy komercyjnych przedsięwzięć inwestycyjnych, realizowanych najczęściej przez nowo utworzone spółki specjalnego przeznaczenia (tzw. SPV), które odpowiadają za przygotowanie i realizację projektu, a następnie za jego eksploatację. Inaczej podchodzimy do kredytowania zadań związanych z wykorzystaniem OZE w budownictwie dla potrzeb własnych kredytobiorców, najczęściej – osób fizycznych. W zakresie finansowania projektów komercyjnych w ramach OZE bank BOŚ proponuje kilka linii kredytowania. Pierwsza nosi nazwę „Kredyt z dobrą energią”. Jego zasady zostały opracowane przez Bank na bazie dotychczasowego doświadczenia w finansowaniu takich projektów. Linia ta dotyczy finansowania OZE o mocy powyżej 200 kW (dla projektów wiatrowych – powyżej 500 kW) i znajduje zastosowanie do kredytowania różnego rodzaju źródeł – farm wiatrowych, biogazowni, elektrowni wodnych, kotłowni wykorzystujących biomasę czy projektów fotowoltaiki. Kwota kredytu może stanowić do 80% wartości projektu inwestycyjnego, a w przypadku gdy w źródłach finansowania występuje dotacja – nawet do 90% kosztu. Okres kredytowania powinien wynikać z biznesplanu przedsięwzięcia i może sięgać nawet do 15 lat. Oczywiście okres kredytowania nie powinien przekraczać planowanego okresu eksploatacji inwestycji czy przewidywanego okresu wsparcia (tj. przychodów ze sprzedaży praw majątkowych, popularnie zwanych „zielonymi certyfikatami”). W „Kredycie z dobrą energią” możliwy jest 18-miesięczny okres karencji w spłacie kapitału, lecz nie dłużej niż do czasu osiągnięcia pełnej zdolności produkcyjnej przez projekt. Ocena możliwości udzielenia finansowania dla takiego projektu jest ściśle zależna od warunków rynkowych funkcjonowania takich projektów – kształtowania się cen „czarnej energii” oraz „zielonych certyfikatów” będących efektem ustanowionego w Polsce mechanizmu wsparcia odnawialnych źródeł energii. W przypadku wykorzystania instalacji OZE w budownictwie mieszkaniowym – BOŚ najczęściej oferuje kredyty preferencyjne, z których naj179 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie bardziej atrakcyjny dla klienta jest „Słoneczny Ekokredyt” przeznaczony na zakup i montaż kolektorów słonecznych w systemie ciepłej wody użytkowej. Kredyt ten jest związany z mechanizmem dopłaty do kwoty kredytu, tj. umorzeniu 45% kosztów kwalifikowanych danej inwestycji. „Słoneczny Ekokredyt” udzielany jest przez Bank na 100% kosztów inwestycji, obejmujących zarówno zakup jak i montaż urządzeń. Ważne jest, aby kolektor słoneczny spełniał określone normy, a montująca je firma posiadała stosowne certyfikaty. Dopłata wnoszona jest przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zgodnie z Programem Priorytetowym oraz w oparciu o umowę zawartą z Bankiem. Inne rozwiązania dotyczące OZE, takie jak wykorzystanie kotłów na biomasę, czy pomp ciepła finansowane są – w większości przypadków – kredytami preferencyjnymi, wynikającymi z umów z WFOŚiGW, zawartymi przez Bank. Jak wspomniano powyżej – warunki tych umów zróżnicowane są w poszczególnych województwach. W ramach takich kredytów można też finansować zastosowanie ogniw fotowoltaicznych, jednak do dziś popularność takich rozwiązań jest znikoma, z uwagi na ich wysokie koszty. Jak pokazuje doświadczenie BOŚ udział kredytów w finansowaniu projektów związanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł jest bardzo wysoki – w projektach komercyjnych stanowi najczęściej około 80% kosztów inwestycyjnych, a w kredytach dla osób fizycznych sięga od 80% do 100%. Banki zobowiązane są do szczególnie wnikliwego analizowania projektów, aby w jak największym stopniu minimalizować ryzyko związane z udzielaniem kredytów. W ostatnim czasie szczególnym elementem utrudniającym ocenę ryzyka poszczególnych transakcji jest brak ustawy o odnawialnych źródłach energii i pojawiające się, szeroko komentowane w środowiskach branżowych, kolejne projekty tej ustawy. Bank Ochrony Środowiska nie zawiesił kredytowania OZE, nawet w tej szczególnej sytuacji prawnej, przede wszystkim uwzględniając fakt, że Polska nie spełnia jeszcze celów odpowiedniego udziału energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym bilansie energii. Oznacza to, że projekty OZE są konieczne, a tworzony system wsparcia pozwoli je realizować na warunkach zapewniających bezpieczeństwo banku i korzyści dla inwestora. Można spodziewać się, iż uchwalenie ustawy OZE istotnie zwiększy zainteresowanie inwestorów tym rynkiem, przyczyni się do zwiększonego bezpieczeństwa kredytów, a przede wszystkim otworzy nowe – dotychczas prawie nieobecne na polskim rynku obszary biznesowe, jak np. inwestycje w farmy fotowoltaiczne. 180 ROZDZIAŁ VIII Mikroinstalacje jako kluczowy kierunek rozwoju technologii prosumenckich (S.M. Szukalski) 8.1. Główne rodzaje mikroinstalacji Energetyka scentralizowana dominująca w okresie gospodarki przemysłowej zaczyna ustępować modelowi energetyki rozproszonej. Tendencja ta wynika z szeregu czynników, do których zaliczyć należy przede wszystkim: konieczność ograniczenia eksploatowania nieodnawialnych zasobów, ochronę środowiska naturalnego, możliwość wykorzystania i spożytkowania lokalnych, odnawialnych zasobów energetycznych, postęp technologiczny w zakresie maszyn i urządzeń umożliwiających produkcję energii z zasobów odnawialnych, politykę UE w zakresie bezpieczeństwa energetycznego, ochrony środowiska. W Polsce dochodzą jeszcze dwa elementy: a)znaczna część elektrowni, elektrociepłowni oraz ciepłowni pracuje na urządzeniach czterdziestoletnich i starszych, które w najbliższych latach muszą zostać wyłączone z eksploatacji ze względu na zużycie techniczne; b)obecnie eksploatowane złoża węgla brunatnego i większość tzw. operatywnych złóż węgla kamiennego wyczerpią się w okresie 20 – 30 lat. Przed władzami stoi problem wyboru strategii rozwoju, czy skrajnie scentralizowany, oparty na wielkich elektrowniach, elektrociepłowniach i ciepłowniach węglowych, czy rodzący się dopiero model z XXI wieku, zdecentralizowany, oparty na odnawialnych źródłach energii i wielu małych, inteligentnych systemach energetycznych. Energetyka rozproszona, czyli grupa wielu rozproszonych źródeł generacyjnych o małej mocy, współpracujących ze sobą, zasilających małe terytoria, może wykorzystywać wiele rodzajów źródeł, w tym również źródła OZE, których cechą jest ich różnorodność i powszechność, co w dobie niepewności o surowce energetyczne, tworzy systemy pewnej niezależności i samowystarczalności. W kierunku energetyki rozproszonej idą propozycje w projekcie ustawy o OZE. Wprowadzono w niej pojęcie mikroinstalacji i pojęcie prosumenta. Przypomnijmy: mikroinstalcja to odnawialne źródło energii o łącznej zainstalowanej 181 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie mocy elektrycznej nie większej niż 40 kW lub o łącznej zainstalowanej mocy cieplnej nie większej niż 70 kW. Prosument to osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna, nieposiadająca osobowości prawnej i będącą wytwórcą energii w mikroinstalacji w celu jej zużycia na potrzeby własne lub sprzedaż. Działalność prosumenta nie jest działalnością gospodarczą. Z powodu wprowadzenia tych przełomowych w polskiej energetyce koncepcji, projekt regulacji nazywany jest też „ustawą prosumencką”. Mikroinstalacje odnawialnych źródeł energii jako kluczowe technologie prosumenckie (niektóre opisano wcześniej) to: 1. Kolektory słoneczne – zamieniają promieniowanie słoneczne na ciepło, można je wykorzystać do podgrzewania wody użytkowej i wspomagania ogrzewania. Podstawowym elementem kolektora jest absorber, który przechwytuje promieniowanie słoneczne i zamienia na ciepło czynnika grzewczego, którym może być, np. krążący w instalacji wodny roztwór glikolu. Ilość pozyskiwanej energii zależy od godzinowych i sezonowych sum promieniowania słonecznego docierającego do absorbera, a także od usytuowania kolektorów i sprawności urządzeń. 2. Kotły na biomasę – przeznaczone są do spalania drewna odpadowego (gałęzie, brykiety drzewne, brykiety ze słomy i inne odpady roślinne). Energia pochodząca ze spalania biomasy roślinnej jest wykorzystywana do centralnego ogrzewania oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej. 3. Małe elektrownie wiatrowe (mikrowiatraki). 4. Mikrosystemy fotowoltaiczne – podstawowym elementem modułu jest ogniwo fotowoltaiczne. Ilość energii produkowanej przez moduły fotowoltaiczne zależy od poziomu nasłonecznienia, umiejscowienia instalacji oraz wydajności samych modułów. Urządzenia można łatwo zmontować oraz zintegrować z innymi budynkami. 5. Mikrosystemy kogeneracyjne na biogaz i biopłyny (do zasilania agregatów prądotwórczych z różnymi silnikami wewnętrznego spalania). 6. Pompy ciepła – urządzenia wykorzystujące do ogrzewania ciepło, które dzięki przemianom termodynamicznym – takim samym, jakie zachodzą w zwykłych lodówkach – wymusza przepływ ciepła z obszaru o niższej temperaturze do obszaru o temperaturze wyższej. Źródło górne, do którego ciepło jest dostarczane, to ogrzewana przez pompę woda (rzadziej powietrze), która krąży w instalacji grzewczej. Pompa nie wytwarza więc ciepła, tylko je przekazuje z dolnego do górnego źródła. 7. Małe elektrownie wodne o mocy poniżej 5MW. Do jej zbudowania wystarczy próg piętrzący wodę, mały obiekt z siłownią, kanał do turbiny. Wpływ MEW na środowisko jest znikomy w przeciwieństwie do dużych elektrowni wodnych budzących kontrowersje środowiskowe. 182 ROZDZIAŁ VIII. Mikroinstalacje jako kluczowy kierunek rozowju technologii prosumenckich 8.2. Potencjał rozwoju energetyki prosumenckiej Potencjał rozwoju energetyki odnawialnej w wersji prosumenckiej jest bardzo duży. Determinują go, po pierwsze, dostępne rozwiązania technologiczne, które pozwalają praktycznie w każdym gospodarstwie domowym, rolnym, przedsiębiorstwie usługowym zaistalować przynajmniej jednen rodzaj mikroinstalacji OZE. Po drugie, rozwój mikroinstalacji i energetyki prosumenckiej jest nierozerwalnie związany z budynkami, których liczba w Polsce przekracza 5,6 mln249, z czego 3,3 znajduje się na terenach wiejskich. Ponad 80 % to domy jednorodzinne. Budynki mieszkalne jednorodzinne stanowią grupę obiektów najbardziej atrakcyjnych pod względem instalacji prosumenckich ze względu na wiele rodzajów potrzeb energetycznych, które koncentrują się w czterech grupach: a)ogrzewanie pomieszczeń (c.o.), b)przygotowanie ciepłej wody użytkowej (c.w.), c)oświetlenie, d)potrzeby bytowe (gotowanie, inne urządzenia elektryczne). Wg szacunków budynek jednorodzinny 83,8% energii przeznacza na ogrzewanie, 12,7% na cieplą wodę użytkową, 0,9% to oświetlenie i 2,6% inne. Decyzje o inwestycjach opodejmuje jeden podmiot, zazwyczaj właściciel, a determinantami tego wyboru obok warunków technicznych są możliwości finansowe inwestora. Wymienione rodzaje potrzeb energetycznych różnią się sposobem ich zaspokajania (energia elektryczna, gaz, paliwa stałe, itp.) oraz wielkością zapotrzebowania na energię w cyklu dobowym jak i rocznym. Ogrzewanie c.o. a ogrzewanie wody do celów użytkowych to dwa różne cele energetyczne i trudno jest dopasować jedno urządzenie, które może zaspokoić oba typy potrzeb przez cały rok bez utraty sprawności. Z drugiej strony daje to duże możliwości zastosowania różnych źródeł OZE. Budynki modelu energetyki „rozsianej” stają się nie tylko zielonymi ciepłowniami, ale także elektrociepłowniami i zielonymi elektrowniami. Można na nich instalować ogniwa solarne, fotowoltaiczne. Według raportu Instytutu Energetyki Odnawialnej250 szacunkowa liczba prosumentów dysponujących budynkami i obiektami pozwalającymi na stosowanie mikroinstalacji OZE, przy uwzględnieniu możliwości rodzajowych i lokalizacyjnych budynków, wynosi prawie 3 mln, a do 2020 roku powstanie ok. 700 tys. nowych GUS, Zamieszkane budynki, Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań, Warszawa 2011. http://www.stat.gov.pl/gus/5840_14347_PLK_HTML.htm. 249 250 Krajowy plan rozwoju mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii do 2020 roku, Instytut Energetyki Odnawialnej, Związek Pracodawców Forum Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2013. 183 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej. Oczywiście inne są możliwości zastosowania mikroinstalacji w miastach, a inne na obszarach wiejskich ze względu na strukturę obiektów, wykorzystania różnych źródeł energii (mikrobiogazownie mogą znaleźć zastosowanie tylko na obszarach wiejskich, inaczej systemy fotowoltaiczne i kolektory słoneczne). Dziś wykorzystywanie biomasy w postaci drewna i odpadów drzewnych do celów bytowych wynika raczej z braku technicznych możliwości podłączenia do sieci gazowej oraz łatwej dostępności i niskiej ceny drewna, a nie świadomej chęci korzystania z odnawialnych źródeł energii jakim jest biomasa. Mapa VIII.1. Struktura rodzajowa budynków w układzie województw Źródło: Raport Stan energetyczny budynków w Polsce BuildDesk Polska http://6paliwo.pl/wp-content/uploads/2013/03/201012-stan-energetyczny-budynkow.pdf. Po trzecie, koszt instalacji systematycznie spada, co szczególnie dobitnie widać na przykładzie ogniw fotowltaicznych. W latach 1977–2013 ceny ogniw spadły 100-krotnie – z 76,67 USD/wat do przewidywanego poziomu 0,74 USD/wat, powodując dynamiczny rozwój tego sektora przemysłu 184 ROZDZIAŁ VIII. Mikroinstalacje jako kluczowy kierunek rozowju technologii prosumenckich OZE251. Uważa się, iż każde podwojenie zdolności produkcyjnych przemysłu solarnego powoduje spadek ceny ogniw fotowoltaicznych o 20%. W 2012 roku koszt instalacji w zależności od typu instalacji wahał się od 900 zł/kW (małe piece na biomasę) do 8000 zł/kW za systemy fotowoltaiczne. Średnio wynosił 4,7 tys. zł/kW252. Do dziś w Polsce około 40 tys. rodzin zainstalowało kolektory słoneczne, można założyć, iż jest to wynik kalkulacji opłacalności ekonomicznej. Po czwarte, wsparcie inwestycji w OZE z funduszy NFOŚiGW oraz WFOŚiGW i rosnąca świadomość i zainteresowanie OZE w Polsce. Wsparcie finansowe inwestycji w instalacje fotowoltaiczne na budynkach użytecznosci publicznej polega na dofinansowaniu nawet 80% nakładów W rezultacie jak podaje IEO mamy dziś w Polsce 3200 małych elektrowni wiatrowych, 32 biogazownie rolnicze, w tym 2 mikrobiogazownie off-grid253 o mocach 30 kW, 130 instalacji PV. Co ciekawe duży odsetek tych źródeł nie jest przyłączonych do sieci elektroenergetycznej (off-grid) . Z badań IEO za 2010 rok wynika, że zaledwie ok. 6% z ogólnej liczby sprzedanych małych turbin stanowiły urządzenia przeznaczone do przyłączenia do sieci elektroenergetycznej. W segmencie mikroinstalacji w Polsce na koniec 2012 r. zainstalowanych było 270 koncesjonowanych i otrzymujących świadectwa pochodzenia odnawialnych źródeł energii. Średnia moc OZE w tym segmencie to 25 kW, a łączna moc to 6,7 MW. Jest to sytuacja szczególnie nietypowa w UE, zarówno pod względem niewielkiej mocy zainstalowanej off-grid, jak i bardzo wysokiego odsetka instalacji nieprzyłączonych do sieci. Może ona świadczyć o olbrzymich, trudnych do pokonania barierach dla właścicieli mikroinstalacji OZE w dostępie do sieci oraz do krajowego systemu wsparcia zielonej energii świadectwami pochodzenia254. Po piąte, w sektorze „zielonego ciepła” (kotły na biomasę, pompy ciepła i kolektory słoneczne) inwestorów nie ogranicza duża liczba barier proceduralnych oraz nieracjonalnie wysokie bariery w dostępie do sieci. Bariery rozwoju OZE zidentyfikowane przez URE na podstawie badań przeprowadzonych wśród podmiotów, które eksploatują OZE lub też są w trakcie ich realizacji lub przygotowań do ich wykonania są następujące: – brak lokalnego pakietu informacji dla potencjalnych inwestorów o możliwości lokalizacji źródeł OZE w terenie (82% ankietowanych wskazało na tę przyczynę jako istotną), Za: Pricing Sunshine. The Economist, 2012 (pobrano:10.06.2013). 251 Krajowy plan rozwoju mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii, op.cit., s. 12. 252 Instalacje tzw. off-grid, czyli poza siecią, wykorzystywane na potrzeby własne gospodarstw domowych. 253 Krajowy Plan Rozwoju Mikroinstalacji Odnawialnych Źródeł Energii, op.cit. 254 185 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie – brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego lub brak wyznaczenia w nich – przez lokalne organy samorządowe – terenów pod lokalizację OZE (73%), sformalizowana procedura uzyskania decyzji w zakresie zabudowy i zagospodarowania terenu (55%) oraz negatywne nastawienie społeczności lokalnej (45%), – brak technicznych (55%) i ekonomicznych (45%) warunków przyłączenia do sieci oraz odmowa przez operatora przedłużenia okresu obowiązywania umów o przyłączenie do sieci (55%), – brak systemu rekomendacji technologii (45%) i upowszechniania wiedzy techniczno-ekonomicznej wśród potencjalnych inwestorów, – brak zróżnicowania w zakresie wymagań formalno-prawnych w procesie koncesjonowania w zależności od mocy źródła (18%)255. Wskazuje się także na brak systemu wsparcia inwestycyjnego (91%), w tym, np. brak stosownego systemu kredytowego, dofinansowania i programów tzw. „unijnych” oraz zmienność norm prawnych i wartości „świadectw pochodzenia”. 8.3. Polacy wobec koncepcji prosumenta energetycznego i wdrażania mikroinstalacji Powodzenie rozwoju OZE i koncepcji prosumenta zależy w znacznym stopniu od gotowości potencjalnych inwestorów do realizacji projektów. Wydaje się, iż w Polsce panuje dostatecznie dobry klimat do tego typu działania. Tak wynika z badań przeprowadzonych przez TNS OBOP dla Związku Pracodawców Forum Energetyki Odnawialnej (ZP FEO) i opublikowanych na stronie IEO. „Polskie społeczeństwo ma już dość dobrze sprecyzowane stanowisko dotyczące preferowanych źródeł energii, a znaczna część obywateli chce aktywnie wpływać na wybór źródła i szuka możliwości samodzielnej produkcji energii”256. Badani mogli wskazać dwie odpowiedzi i w 81% odpowiedzi znalazło się OZE. Na energię słoneczną wskazało 31% badanych, wiatru 12%, geotermii 5%. Utrzymuje się dość wysoki stopień zainteresowania energią z węgla (24%), co zapewne wynika z faktu, iż dla 90% odbiorców jest to podstawowe źródło energii. Wyniki sugerują pro prosumenckie nastawienie badanych, którzy wykazują chęć szukania al255 Urząd Regulacji Energetyki, Raport Prezesa, Urzędu Regulacji Energetyki , Warszawa, 28 czerwca 2013 r., s. 66. Polacy o źródłach energii odnawialnej, Wyniki badania opinii publicznej – 2013 r. Instytut Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2013, http://www.ieo.pl/pl/ekspertyzy/doc_details/652-wyniki-badaopinii-publicznej-polacy-o-rodach-energii-odnawialnej.html. 256 186 ROZDZIAŁ VIII. Mikroinstalacje jako kluczowy kierunek rozowju technologii prosumenckich ternatyw dla tradycyjnego nośnika jakim jest węgiel. Uwagę zwraca nikłe zainteresowanie energetyką atomową (1%). Drugi wniosek z cytowanych badań jest taki, iż poparcie dla OZE wyrażane jest przez większość respondentów. Zwolennikami mikroinstalacji są głównie mieszkańcy miast powyżej 100 tys. mieszkańców, ale także mieszkający w miastach poniżej 20 tys. mieszkańców, osoby aktywne zawodowo (w tym przede wszystkim kierownicy/specjaliści, prywatni przedsiębiorcy, pracownicy administracji i usług, robotnicy i rolnicy). Wykres VIII.1. Gotowość do korzystania z OZE w gospodarstwie domowym Źródło: Polacy o źródłach energii odnawialnej op. cit. s. 2 Trzeci wniosek z badania dotyczy gotowości do inwestowania w małe, przydomowe, odnawialne źródła energii. Okazuje się, że 45% badanych jest gotowych na takie inwestycje, 21% badanych gotowych byłoby do takiej inwestycji w okresie nie więcej niż 2 lat, a 24% – mogłoby poczekać dłużej. Najwięcej osób wyrażających gotowość zainwestowania w małe przydomowe źródła energii odnawialnej znajdowało się wśród: rolników (56%), osób młodych (57%), osób aktywnych zawodowo (53%, dla porównania – wśród biernych odsetek ten wynosi 38%), prywatnych przedsiębiorców i kierowników/specjalistów (odpowiednio 70% i 61%), mieszkańców domów jednorodzinnych (56%) i kilkurodzinnych (62%)osób, których zamieszkiwany lokal nie jest podłączony ani do sieci gazowej, ani ciepłowniczej, 52% chciałoby zainwestować w przydomowe, małe odnawialne źródła energii, a tylko 30% nie byłoby tym zainteresowanych w ogóle. 187 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Ostania konkluzja z cytowanych badań jest taka, iż inwestowanie w mikroinstalacje zdeterminowane jest oczekiwanym okresem zwrotu kosztów inwestycji. Wg 50% respondentów nie powinien on przekroczyć 7 lat, a wśród osób wyrażających gotowość inwestowania w małe OZE w ciągu najbliższych dwóch latach większość gotowa byłaby czekać maksymalnie 4 lata na zwrot poniesionych kosztów. Właściciele domów jednorodzinnych częściej deklarowali dłuższy czas oczekiwania (5 lat lub więcej 30%), właściciele mieszkań w blokach (18%) czy wynajmujący i lokatorzy domów (11%) i mieszkań (16%). Rolnicy należeli do tej grupy respondentów, którzy w stosunkowo najwyższym odsetku (10%) akceptowali najdłuższy możliwy okres oczekiwania na zwrot kosztów – powyżej 10 lat257 . Rynek mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii jest szacowany obecnie na 4,5 mld złotych, a do 2020 r. może się zwiększyć nawet sześciokrotnie przy realizacji zapisów rządowego planu działania i może wynieść 26,5 mld zł. Szacuje się, że inwestycje w przydomowe mikroźródła tylko do produkcji energii elektrycznej wyniosłyby 12 mld zł i dałyby 1,9 GW nowych mocy – tyle, ile największe planowane obecnie w Polsce bloki na węgiel w Elektrowni Opole258. Do tej pory już 223 tysiące Polaków zainwestowało w mikroinstalacje OZE (kolektory słoneczne, pompy ciepła, małe elektrownie wiatrowe, kotły na biomasę, mikrobiogazownie czy domowe systemy fotowoltaiczne). 8.4. Determinanty rozwoju energetyki prosumenckiej Rozwój energetyki prosumenckiej niesie za sobą liczne wyzwania i problemy, wymaga redukcji wielu barier instytucjonalnych, prawnych i świadomościowych. Rozwój mikroinstalacji jest punktem wyjścia do tworzenia mikrosieci, inteligentnych sieci energetyki prosumenckiej. To wymaga inwestycji w sieci oraz etapowania rozwoju systemów. Poważnym problemem jest niestabilność systemów OZE zależnych od warunków meteorologicznych (siły wiatru, nasłonecznienia, szczególnie fotowoltaiki), co jest poważnym ograniczeniem w rozwoju mikroinstalacji, wymaga magazynowania energii oraz jej bilansowania. W opracowaniach na temat mikroinstalacji wskazuje się na konieczność tworzenia systemu wymiany energii pomiędzy prosumentami (budynkami) i dzielenia się nadwyżkami energii. Zmiany mentalnościowe, czyli przekształcenie właścicieli budynków w prosumentów, a budynków w mikroelektrownie z mikroinstalacjami. Polacy o źródłach energii odnawialnej, Wyniki badania opinii publicznej – 2013 r., op.cit. 257 Krajowy Plan Rozwoju Mikroinstalacji Odnawialnych Źródeł Energii, op.cit. 258 188 ROZDZIAŁ VIII. Mikroinstalacje jako kluczowy kierunek rozowju technologii prosumenckich Konieczne działania w omawianej sprawie wymagają zmian na poziomie regulacyjnym, prawnym. W małym trójpaku znalazły się zapisy, o które wnioskowali specjaliści od OZE. Chodzi tutaj o: – zwolnienie z obowiązku uzyskania decyzji o pozwoleniu na budowę mikroinstalacji OZE i związanej z nimi infrastruktury, – w przypadku mikroinstalacji OZE do wytwarzania energii elektrycznej wyeliminowanie barier prawnych: zwolnienie z konieczności uzyskiwania koncesji oraz wpisu do rejestru działalności regulowanej, zwolnienie z konieczności rejestracji działalności gospodarczej w celu sprzedaży nadwyżki energii elektrycznej do sieci energetycznej, nałożenie na operatora systemu dystrybucyjnego wszelkich obowiązków z tytułu rejestracji instalacji w wymaganych rejestrach i dokumentach, zapewnienie możliwości przyłączenia do sieci dla budynków i obiektów posiadających przyłącze elektryczne na podstawie zgłoszenia, – zwolnienie prosumentów z opłat za przyłączenie wraz z nieodpłatną instalacją układów pomiarowych przez operatora sieci. Nie rozstrzygnięta została kwestia systemu wsparcia dla mikroinstalacji, takich jak choćby259: – zapewnienie wsparcia systemem stałych (dla danej inwestycji) taryf gwarantowanych z czasem gasnącego dla nowych inwestorów (aż do zera w 2020 roku), który zrówna koszt energii z mikroinstalacji z kosztem energii z sieci niskiego napięcia na odpowiedniej taryfie, – zapewnienie wieloletniego wsparcia dotacjami z funduszy ekologicznych oraz możliwości skorzystania z kredytów preferencyjnych pozwalających prosumentom na uzyskanie okresu zwrotu inwestycji na poziomie nie dłuższym niż 6–8 lat (krokiem w tym kierunku wydaje się być opisany wczesnej Program Prosument przygotowywany przez NFOŚiGW), – objęcie kosztem kwalifikowanym systemów magazynowania energii (głównie w postaci ciepła) oraz nakładów na integrację mikroinstalacji w systemy hybrydowe, – utworzenie priorytetu związanego z finansowaniem zakupu i montażu mikroinstalacji OZE przez osoby fizyczne oraz małe i średnie przedsiębiorstwa w Programach Operacyjnych (RPO). Wdrożenie idei prosumenta będzie możliwe do realizacji tylko wówczas, gdy uchwalona zostanie ustawa o OZE w wersji zbliżonej do projektu Ministerstwa Gospodarki z października 2012 roku. Obserwując poczynania organów państwowych, trudno oprzeć się wrażeniu, iż polityka ta zmierza w kierunku tworzenia rozwiązań prawnych sprzyjają Zob. Krajowy Plan Rozwoju Mikroinstalacji Odnawialnych Źródeł Energii, op.cit. 259 189 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie cych umacnianiu pozycji tradycyjnej energetyki i koncernów energetycznych i stanowi przykład walki o własne interesy zainteresowanych stron. Kolejnym warunkiem powodzenia idei prosumenta jest kampania informacyjno-szkoleniowa (uruchomiona możliwie szybko) pozwalająca na popularyzację idei mikroinstalacji, dająca możliwości poznania systemów wsparcia (o ile takie zostaną ostatecznie stworzone), poznanie potencjału i możliwości wyboru mikroinstalacji OZE. To powinno ułatwić podejmowanie decyzji przez prosumentów. W środowisku zajmującym się OZE mówi się także o uruchomieniu strategicznego programu badawczego w obszarze rozwoju technologii mikroinstalacji, tworzenia systemów hybrydowych, sieci, magazynowania ciepła i energii elektrycznej. IEO sugeruje, iż skala tego programu nie powinna być mniejsza niż wartość programu na rzecz uruchomienia krajowego potencjału gazu łupkowego, tj. rzędu 1 mld zł. Warunkiem skuteczności badawczej programu powinno być zintegrowanie badań dziś w rozproszonych w wielu ośrodkach badawczych i firmach. 8.5. Korzyści z energetyki prosumenckiej Rozwój mikroinstalacji OZE może przynieść szereg korzyści obywatelom i gospodarce. Makroekonomiczne efekty ekonomiczne i społeczne sprowadzają się głównie do: – zmiany struktury produkcji energii, – zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, – wzrostu aktywności gospodarczej obywateli, pobudzenia inwestycji prywatnych, – zwiększenia świadomości ekologicznej, – wypełnienia zobowiązań wobec UE w zakresie OZE, – wzrostu zatrudnienia (sfera produkcji urządzeń, instalatorzy), według badań IEO, w Polsce, obroty na rynku OZE w 2011 roku wyniosły 3,05 mld euro, a zatrudnienie 34,6 tys. osób, – redukcji zanieczyszczenia, – rozwoju rynku urządzeń (systemy pomiarowe, instalacje hybrydowe). W skali mikroekonomicznej rozwój mikroinstalacji oznacza: – aktywizację wielu drobnych inwestorów. W scenariuszu IEO do 2020 roku liczba prosumentów wzrośnie ponad 10-krotnie z 223 tys. dziś do 2523 tys. Największe zmiany w strukturze posiadaczy mikroinstalacji w latach 2013–2020 dotyczą szybkiego przyrostu użytkowników 190 ROZDZIAŁ VIII. Mikroinstalacje jako kluczowy kierunek rozowju technologii prosumenckich ogniw słonecznych (wzrost o niemalże 948 tys. instalacji i uzyskanie 38% udziału w rynku)260, – możliwość dodatkowych dochodów ze sprzedaży wyprodukowanej energii nadwyżkowej. Ustawa przewiduje taką możliwość, jednak wprowadza pewne ograniczenia. W myśl stanowiska Ministra Gospodarki prosumenci będą mogli sprzedać do sieci co najwyżej 30% wyprodukowanej energii, a dochód ze sprzedaży każdej megawatogodziny energii zostanie ograniczony do 80% średniej ceny energii na rynku konkurencyjnym z roku poprzedniego pomnożonej przez maksymalną wielkość współczynnika dla danej technologii, z dodatkową premią dla wszystkich mikroinstalacji 0,5%. W praktyce, za sprzedaż nadwyżek w postaci 1 MWh energii np. z ogniwa fotowoltaicznego otrzyma on ok. 342 zł, a z mikrobiogazowni rolniczej ok. 263 zł. Ma to odbywać się bez żadnych formalności, ma być zagwarantowany jej odbiór po cenie, którą kształtuje się według średniej opłaty za energię elektryczną na rynku konkurencyjnym z poprzedniego roku. Kolejna ważna zasada – sprzedaż energii przez prosumentów nie zostanie objęta systemem zielonych certyfikatów, a współczynniki korygujące wartość certyfikatów dla firm produkujących zieloną energię, prosumentom będą przysługiwać dla średniej ceny energii z roku poprzedniego ogłaszanej przez URE corocznie do końca marca. Oznacza, to, że w efekcie nieobjęcia prosumentów systemem świadectw pochodzenia, ich dochód ze sprzedanej energii będzie mniejszy niż w przypadku firm, którym będą przysługiwać certyfikaty, choć wraz ze wzrostem cen energii, z roku na rok ich dochód obliczany przez pomnożenie średniej ceny energii i współczynnika korygującego będzie systematycznie rósł261. Nie doprecyzowano okresu korzystania współczynników korygujących może być w takim razie wyznaczany przez żywotność danej instalacji, czyli np. 25 lat – dla małych elektrowni wiatrowych czy instalacji fotowoltaicznych262. System zielonych certyfikatów dla danej instalacji ma obowiązywać przez maks. 15 lat. Oznacza to różne traktowanie osób fizycznych – właścicieli przydomowych mikroinstalacji oraz dużych firm, a tym samym podważa sens prowadzenia działalności prosumenckiej. Krajowy Plan Rozwoju Mikroinstalacji Odnawialnych Źródeł Energii, op.cit. 260 Np. jeżeli średnia cena energii w 2020 roku wzrośnie do 350 zł (tak jak prognozuje MG), dochód z systemu fotowoltaicznego prosumenta w roku 2021 może być obliczany w następujący sposób (350 zł × 0,7) × 2,5 (zakładając, że wartość współczynnika obowiązująca w momencie oddania instalacji do użytku nie zmieni się przez cały okres jej użytkowania). 261 MG pokazało projekt ustawy o OZE. Co zawiera http://gramwzielone.pl. 262 191 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie Jako wzór dla polskiej polityki prosumenckiej podaje się Wielką Brytanię, gdzie w 2009 roku po wprowadzeniu programu stałych taryf dla prosumentów, liczba mikroinstalacji wzrosła z 98 tys. w 2008 r. do 358,3 tys. w 2012 r. Dziś moc brytyjskich mikroinstalacji już obecnie wynosi 1,66 GW. Konkludując, należy stwierdzić, iż: – skutki dzisiejszych decyzji w sprawie OZE będą odczuwalne przez kilkadziesiąt lat. Pytanie, na ile polityka rządu i prace nad ostateczną wersją projektu OZE będzie zbieżna z powyższymi założeniami. Obserwując dyskusję wokół ustawy i coraz to nowe propozycje rozwiązań można odnieść wrażenie, że trwa spór pomiędzy różnymi opcjami; – realizacja systemu energetyki prosumenckiej ułatwi realizację dyrektyw UE. Przypomnijmy, iż w Dyrektywie263 zobowiązuje się państwa członkowskie do zagwarantowania pewności dla inwestorów i zachęcanie do ciągłego rozwijania technologii, które wytwarzają energię ze wszystkich rodzajów źródeł odnawialnych (teza 14). I dalej – celem dyrektywy jest ułatwienie transgranicznego wspierania energii z tych źródeł bez wpływania na krajowe systemy wsparcia i połączenia miedzy sieciami poszczególnych krajów (teza 25). Z kolei Komunikat KE „Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii”264 wskazuje obszary, w których należy zintensyfikować wysiłki do 2020 r. dla osiągnięcia celów UE w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, przy jednoczesnym zachowaniu racjonalności pod względem kosztów. Są to m.in.: a)rynek energii (konieczność utworzenia wewnętrznego rynku energii oraz potrzeba stworzenia zachęt dla inwestycji w wytwarzanie energii); b)ulepszenie systemów wsparcia (systemy zachęcające do zmniejszania kosztów OZE); c)mechanizmy współpracy i wymiany handlowej większe wykorzystanie mechanizmów współpracy w zakresie obrotu energią z OZE). – dziś OZE cieszą się wysoką akceptacją społeczną ze względu na swój rozproszony charakter oraz korzyści środowiskowe i społeczno-ekonomiczne. Mikroinstalacje mogą tę tendencję utrzymać, w przeciwieństwie do dużych projektów OZE i związane z nimi obawy, co do wykorzystania gruntów pod OZE oraz innych skutków, np. dla gospodarki żywnościowej; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE, z dnia 23 kwietnia 2009, op.cit. 263 KE, Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii, op.cit. 264 192 ROZDZIAŁ VIII. Mikroinstalacje jako kluczowy kierunek rozowju technologii prosumenckich – rosnący udział elektryczności z OZE może oznaczać trudności z integracją źródeł odnawialnych z siecią energetyczną, która zbudowana była w czasach energetyki scentralizowanej, kiedy dostawa energii bazowała na krajowych systemach przesyłowych, a przepływy energii i dostawy były względnie dobrze kontrolowane. Wraz z rozwojem OZE konieczna będzie rozbudowa sieci elektroenergetycznej i nadanie jej nowych funkcji. 193 Zakończenie Rozwój energetyki odnawialnej jest nieodwracalnym kierunkiem działania UE i poszczególnych państw. Wszystkie dokumenty unijne jednoznacznie definiują problemy związane z OZE oraz obowiązki członków Wspólnoty. W rozwoju energetyki coraz większą rolę odgrywają rozproszone źródła generacyjne o małej mocy. W kierunku energetyki rozproszonej idą propozycje w projekcie ustawy o OZE i wprowadzone tam pojęcia mikroinstalacji i prosumenta. Powodzenie OZE zależeć będzie od rychłego uchwalenia i wdrożenia nowej ustawy o odnawialnych źródłach energii w kształcie, który może stymulować rozwój tych warunków w naszym kraju oraz konsekwentnego wdrażania idei prosumenta. Te działania wyznaczą kształt energetyki w naszym kraju. 194 Bibliografia 1. Bauen A., M. Grubb, Art. Biomass energy options and Policy integration – Europe and beyond, Imperial College Centre for Energy Policy and Technology, London 2004. 2. Berger I., Perfecting the Power Grid. IEEE Power & Energy Society, 2008, nr 9. 3. Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. pwn.pl. 4. Boczar T., Energetyka wiatrowa – aktualne możliwości wykorzystania, Wydawnictwo Pomiary Automatyka Kontrola, Warszawa 2007. 5. Borys T. (red.), Zarządzanie zrównoważonym rozwojem, Agenda 21 w Polsce – 10 lat po Rio, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 2003. 6. BP Statistical World Energy Review 2012. http://www.bp.com/en/global/ corporate/about-bp/statistical-review-of-world-energy-2012.html (pobrano 10.06.2012). 7. Brzeziński M. i inni, Małe (przydomowe) elektrownie wiatrowe, www.zaber. com.pl 8. Callé Francisco Rosillo, The biomass assessment handbook: bioenergy for a sustainable environment, Earthscan, 2007, s. 16. 9. Cao D.M., Pudjianto D., Strbac G., Martikainen A., Karkkainen S., Farin J.: Cost and benefits of DG connections to grid system. DG-GRID research project WP3. 2006, nr 12. 10. Carley M., Ph. Spapens, Dzielenie się światem. Zrównoważony sposób życia i globalnie sprawiedliwy dostęp do zasobów naturalnych w XXI wieku, tłum. Jerzy Bałdyga, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 2000. 11. Cebula J., Latocha L., Biogazwnie Rolnicze elementem gospodarczego wykorzystania pozostałości z produkcji rolniczej oraz rozwoju rozproszonej energetyki odnawialnej. http://www.czwa.odr.net.pl/x_download/BIOGAZOWNIE_ROLNICZE_KATOWICE-2005.pdf 12. Decyzja nr 1230/2003/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. przyjmująca wieloletni program działania w dziedzinie energii: Inteligentna Energia – Europa (2003–2006). 13. Directive 2003/54/EC of the European Parliament and of the Council of 26 June 2003 concerning common rules for the internal market in electricity and repealing Directive 96/92/ EC, Official Journal of the European Union (OJ EU) L 176/37 of 15.7.2003. 14. Dokumenty końcowe Konferencji Narodów Zjednoczonych, Środowisko i Rozwój,1993 na stronie: http://bs.sejm.gov.pl/F?func=find-b&request=000004496&find_code=SYS&local_base=BIS01. 195 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 15. Dyrektywa 2001/77/WE z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych. Dz.U. L 283/33 z 27.10.2001. 16. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. 17. Energy Business Reports: Distributed Generation – the Next Step in Power Distribution, 2009. 18. Energy Business Reports: What are the benefits of Microgrids?, 2009. 19. Energy Business Reports: Will Smart Grids Revolutionize Power Transmission?, 2008. 20. Energy for the Future: Renewable Sources of Energy – Green Paper for a Community Strategy [COM(96) 576]. 21. European Commission, Energy for the Future: Renewable Sources of Energy. White Paper for a Community Strategy and Action Plan. COM(97)599 final (26/11/1997). 22. European Commission, Green Paper – Towards a European strategy for the security of energy supply [COM(2000) 769], listopad 2000. 23. European Environmental Bureau (EEB) Response to the Commission Green Paper on Integrated Product Policy, Brussels 2001. 24. Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii, KOM(2006) 105 wersja ostateczna, 08.03.2006; Dokument roboczy służb Komisji, Streszczenie sprawozdania z analizy debaty na temat zielonej księgi Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii, SEC(2006) 1500. 25. Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/ Renewable_energy_statistics (25.03.2013). 26. Eurostat, http://europa.eu/legislation_summaries/energy/renewable_energy/ l27065_pl.htm. 27. Eurostat, Renewable energy statistics, Issue number 56/2010. 28. Eurostat, Statistics in focus, Renewable energy. Analysis of the latest data on energy from renewable sources, 44/2012. 29. Głodek E., Przewodnik biogaz rolniczy, Instytut Ceramiki Materiałów Budowlanych, Oddział Inżynierii Materiałowej, Procesowej i Środowiska, Opole 2010, www.immb.opole.pl. 30. Górecki W. (red.), Atlas zasobów geotermalnych formacji mezozoicznej na Niżu Polskim, Ministerstwo Środowiska, Kraków 2006. 31. Grubb M., Biomass energy options and Policy integration – Europe and beyond, Imperial College Centre for Energy Policy and Technology, London 2004. 32. Gupta Harsh K., Sukanta Roy, Geothermal energy: an alternative resource for the 21st century, Elsevier 2007. 33. GUS, Energia ze źródeł odnawialnych w 2010 roku, Warszawa 2011. 34. GUS, Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 roku, Warszawa 2012. 35. GUS, Zamieszkane budynki, Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań, Warszawa 2011: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_14347_PLK_HTML.htm. 196 Bibliografia 36. GUS, Zasady metodyczne sprawozdawczości statystycznej z zakresu gospodarki paliwami i energią oraz definicje stosowanych pojęć – Zeszyt metodyczny GUS, Warszawa 2006. 37. Informacje Poddębickiego Centrum Zdrowia. 38. Informacje Dyrekcji Elektrowni Wiatrowej Kamieńsk Sp. z o.o. 39. Informacje firmy Solarprojekte, Niemcy Kaiserslautern. 40. Informacje z Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. dr Wł. Biegańskiego w Łodzi. 41. Jabłońska M. R., Zieliński J. S., Rozwój odnawialnych źródeł energii elektrycznej na poziomie gminy. Wisła 2011. 42. Jakubiak J., R.Maciukiewicz, A.Piasecka, Energia Wiatrowa, Wydawnictwo Powszechno-dydaktyczne READ A BOOK, Słupsk 2010. 43. Jednolity Akt Europejski. 44. Jestin L., Polska energetyka do roku 2030, „Energetyka” 2004, nr 9. 45. Juchniewicz L., A. Dobroczyńska, Transformacja ustrojowa w polskiej elektroenergetyce. Od pełnego monopolu naturalnego ku pełnej konkurencyjności, Biuletyn URE 2005, nr 6. 46. Kafel K., W gąszczu definicji zrównoważonego rozwoju, Ministerstwo Edukacji Narodowej, 2007. 47. Karska A., M. Hajto, Możliwości zagospodarowania złóż wód termalnych w rejonie miasta Poddębice, Technika Poszukiwań Geologicznych, Geotermia, Zrównoważony Rozwój, rocznik 48, zeszyt 2/2009 (244). 48. Kassenberg A., Zagrożenia ekologiczne dla Europy [w:] Europa w perspektywie roku 2050, wyd. Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, Warszawa 2007. 49. Kenig-Witkowska M. M., Międzynarodowe prawo środowiska, Wolters Kluwer Polska, Warszawa, 2011. 50. Kłosek K., Wielka Tama Trzech Przełomów na Jangcy, „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” Maj – Czerwiec 2008. 51. Komisja Europejska, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii, Bruksela, dnia 6.6.2012 r. KOM(2012) 271. 52. Komisja Europejska, Zielona Księga Energii: Europejska Strategia na Rzecz Zrównoważonej, Konkurencyjnej i Bezpiecznej Energii, Bruksela 2006 KOM(2006) 105 wersja ostateczna {SEK(2006) 317}. 53. Komisja Europejska, Zielona Księga, Energia dla przyszłości: odnawialne źródła energii, Bruksela 1996. 54. Komisja Europejska, Zielona Księga, Ramy polityki w zakresie klimatu i energii do 2030 roku, Bruksela 27.03.2013 COM (2013) 169 final. 55. Komisja Wspólnot Europejskich, Zielona Księga, W kierunku bezpiecznej, zrównoważonej i konkurencyjnej europejskiej sieci energetycznej {SEC(2008)2869}, KOM(2008) 782 wersja ostateczna/2 Bruksela, dnia 07.01.2009. 56. Komisja Wspólnot Europejskich, K�������������������������������������������� omunikat Komisji do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego Europejska polityka energetyczna {SEK(2007) 12}. 197 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 57. Komisja Wspólnot Europejskich, Mapa drogowa na rzecz energii odnawialnej podsumowanie oceny wpływu,{KOM(2006) 848 wersja ostateczna} {sek(2006) 1719}{sek(2007) 12}. Dokument roboczy służb komisji Bruksela, dnia 10.01.2007. 58. Komisja Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego, Działania wynikające z zielonej księgi, Sprawozdanie w sprawie postępów w dziedzinie energii elektrycznej ze źródeł, odnawialnych, Bruksela, dnia 10.01.2007 KOM(2006) 849 wersja ostateczna {SEK(2007) 12}. 59. Komunikat komisji z dnia 10 stycznia 2007 r. Mapa drogowa na rzecz energii odnawialnej – Energie odnawialne w XXI wieku: budowa bardziej zrównoważonej przyszłości [KOM(2006) 848 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym, 60. Komunikat Komisji, Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Bruksela, 03.03.2010, KOM(2010) 2020 wersja ostateczna. 61. Korban Z., Wybrane aspekty wykorzystania energetyki wiatrowej w Polsce, „Górnictwo i Geologia” 2010, zeszyt 2. 62. Kotyński J., Energetyczna przyszłość Europy, [w:] Europa w perspektywie roku 2050, wyd. Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, Warszawa 2007. 63. Kozłowski S., Ekorozwój, Wyzwanie XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 56. 64. Kozłowski S., Regionalne strategie rozwoju zrównoważonego, Wydaw. Ekonomia i Środowisko, Białystok 2004. 65. Krajowy plan rozwoju mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii do 2020 roku, Instytut Energetyki Odnawialnej, Związek Pracodawców Forum Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2013. 66. Ligus M.: Efektywność inwestycji w odnawialne źródła energii – analiza kosztów i korzyści. Ce De Wu, Warszawa 2010. 67. Nowicki M., Nadchodzi era Słońca, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012. 68. MacKay David JC, Zrównoważona Energia – bez Pary w Gwizdek, przekł. z języka angielskiego, adaptacja i obliczenia dla Polski, M. Popkiewicz, M.Śmigrowska, Fundacja EkoRozwoju, Wrocław 2011, Wydanie I. 69. Malko J., Perspektywy technologii energetycznych dla Europy, [w:] Europa w perspektywie roku 2050, wyd. Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, Warszawa 2007. 70. Malko J., Energetyczna strategia Unii Europejskiej. Czyżby nowe podejście do starych problemów? [w:] „Wokół energetyki” – czerwiec 2006. 71. Malko J., O ewolucji systemów dystrybucyjnych, „Energetyka” 2008, nr 1. 72. Malko J., Sieci inteligentne – zasady i technologie, „Rynek Energii” 2009, nr 3. 73. Malko J., Wojciechowski H.: Europejska platforma technologiczna sieci inteligentnych „Smart grids”, „Instal” 2009, nr 5. 74. Malko J., Wojciechowski H., Europejska platforma technologiczna sieci inteligentnych „Smart grids”, „Instal” 2009, nr 5. 198 Bibliografia 75. Malko J., Generacja rozproszona jako czynnik zwiększenia niezawodności dostaw energii elektrycznej do odbiorców, „Energetyka” 2004, nr 12. 76. Malko J., Starość – nie radość, czyli o starzejącej się infrastrukturze, „Wokół Energetyki” 2006, nr 8. 77. Matusiak B., Pamuła A., Zieliński J. S., New Idea in Power Network Development. Selected Problems, „Przegląd Elektrotechniczny” 2011, nr 2. 78. Matusiak B., Pamuła A., Zieliński J.S., Technologiczne i inne bariery dla wdrażania OZE i tworzenia nowych modeli biznesowych na krajowym rynku energii, „Rynek Energii” 2010, nr 4. 79. Matusiak B., Pamuła A., Zieliński, J.S., Odnawialne, źródła energii i ich rola w bilansie energetycznym, Aktualne Problemy w Elektroenergetyce APE ‚11, Jurata 8–10 czerwca 2011, Tom III. 80. Matusiak B., Zieliński J.S., Renewable Energy Sources Intrusion Into SmartGrids – Selected Problems, Wisła 2011. 81. Matuszek W., Stan aktualny i rozwój hydroenergetyki jako źródło OZE, „Elektroenergetyka” NR 1/2005 (52). 82. Ministerstwo Środowiska w Polsce, Przegląd i perspektywy dla rynku drewna, 2002. 83. Ministerstwo Środowiska, Strategia rozwoju energetyki odnawialnej, Warszawa 2000. 84. Nikodem W., Energetyka rozproszona jako ekologiczna alternatywa dla energetyki zcentralizowanej, tradycyjnej (inwestycje w energetyce lokalnej), „Energetyka” 2002, nr 5. 85. Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii, COM(2012) 271 final. 86. Opinia Komitetu Regionów Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii (2013/C 62/11). 87. Parlament Europejski i Rada, Dyrektywa 2001/77/Ec w sprawie promocji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych na wewnętrznym rynku energii, Bruksela 2001. 88. Paska J., Wytwarzanie rozproszone energii elektrycznej i ciepła, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2010. 89. Pęczalski Z., Problematyka „czystej” energii elektrycznej i koniecznej transformacji energetyki w ciągu 15-20 lat, Warszawa 2002. 90. Pluta Z., Słoneczne instalacje energetyczne, OWPW, Warszawa 2003. 91. Polacy o źródłach energii odnawialnej. Wyniki badania opinii publicznej – 2013 r., Instytut Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2013, http://www. ieo.pl/pl/ekspertyzy/doc_details/652-wyniki-bada-opinii-publicznej-polacy-orodach-energii-odnawialnej.html. 92. Polityka Energetyczna Polski do roku 2030. Dokument przyjęty przez Radę Ministrów 10 listopada 2009 r. 93. Prawo energetyczne, Dz.U. z 2012 r. poz. 1059. 94. Pricing Sunshine. The Economist, 2012 (pobrano:10.06.2013). 199 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 95.Projekt ustawy OZE z lipca 2013 r. 96.Prometheus Institute and Greentech Media, PV News, April 2008. 97.Protokół z Kioto do Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzony w Kioto dnia 11 grudnia 1997 r. w Dz.U. 2005 Nr 203 poz. 1684. 98.Raport Komisji Światowej na temat Środowiska i Rozwoju z 11 grudnia 1987, A/RES/42/187 na stronie: http://www.un.org/documents/ga/res/42/ares42187.htm (pobrano: 18.12.2012). 99.Raport Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Warszawa, 28 czerwca 2013 r. 100.Raport Stan energetyczny budynków w Polsce BuildDesk Polska http://6paliwo. pl/wp-content/uploads/2013/03/2010-12-stan-energetyczny-budynkow.pdf. 101.Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego, Dz.U. z 2007 r. Nr 93, poz. 623, z późn. zm. 102.Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 października 2012 r, Dz.U. z 2012 r. poz. 1229. 103.Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 maja 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych źródeł energii oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (Dz.U. Nr 104, poz. 971). 104.Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. z 2007 r. Nr 120, poz. 826). 105.Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz.U. z 2007 r. Nr 206, poz. 1291). 106.Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wytycznych dotyczących transeuropejskiej infrastruktury energetycznej i uchylające decyzję nr 1364/2006/WE Bruksela, dnia 19.10.2011 KOM(2011) 658 wersja ostateczna. 107.Rozporządzenie wykonawcze: rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 19.12 2005 w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej oraz zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii, zastąpione przez nowe rozporządzenie w sierpniu 2008 r. 108.Schueco, Instalacje fotowoltaiczne, www.schueco.pl (pobrano 12.06.2013). 109.Szukalski S.M., Gospodarka Europy w perspektywie 2050 roku [w:] Europa w perspektywie roku 2050, wyd. Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, Warszawa 2007. 110.Szyjko C., Przyszłość infrastruktury energetycznej w UE, „Czysta Energia” 2011, nr 3. 111.Tadych J., Projekt Zagospodarowania Złoża Poddębice GT-2. Opracowanie na zlecenie Geotermia Poddębice Sp. z o.o. pn. 112.Thornley P., European (Bio)Energy Policy 1996–2006, University of Manchester, 2006, https://www.escholar.manchester.ac.uk/uk-ac-man-scw:33426. 113.Tytko R., Odnawialne źródła energii, Wydanie V, OWG, Warszawa 2011. 200 Bibliografia 114.United Nations, Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future, Transmitted to the General Assembly as an Annex to document A/42/427 – Development and International Co-operation: Environment. United Nations 1987. 115.Ustawa o podatku akcyzowym z dnia 6 grudnia 2008. 116.Ustawa prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 r. dział II art.3. Dziennik Ustaw z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm. 117.Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne, (Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, z późn. zm.). 118.Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz.U. z 2001 r. Nr 115 poz. 1229). 119.Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2004 r. Nr 173, poz. 1807). 120.Ustawa z dnia 24 lutego 1990 r. o likwidacji Wspólnoty Węgla Kamiennego i Wspólnoty, Warszawa 1990. 121.Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627). 122.Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227). 123.Wersja skonsolidowana traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej C 83/49 z 30.03.2010. 124.World Wind Energy Report 2009, World Wind Energy Association 2010. 125.World Wind Energy Report 2011, World Wind Energy Association 2012. Źródła internetowe 126.http://agroenergetyka.pl/ 127.h t t p : / / a r r . g o v . p l / i n d e x . p h p ? o p t i o n = c o m _ content&view=article&id=65&Itemid=71. 128.http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/166938,energa_chce_budowac_ zapore_w_nieszawie.html, (pobrano 12.06.2013). 129.http://bs.sejm.gov.pl/F?func=find-b&request=000004496&find_ code=SYS&local_base=BIS01. 130.http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Energy_ production_and_imports (pobrano 25.03.2013). 131.http://eur-lex.europa.eu/pl/dossier/dossier_41.htm#2. 132.http://europa.eu/legislation_summaries/energy/renewable_energy/l27065_ pl.htm. 133.http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-571_pl.htm. 134.http://gramwzielone.pl/energia-sloneczna/1056/lista-instalacji-fotowoltaicznych-w-polsce. 135.http://gramwzielone.pl/trendy/7384/prosument-nfosigw-dofinansujemikroinstalacje-niezaleznie-od-ustawy-o-oze. 201 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie 136.http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolektor_s%C5%82oneczny. 137.http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/. 138.http://tbkecoenergy.pl/artykuly/271-koszty-montau-i-eksploatacji-instalacjifotowoltaicznej139.http://www.biogazienergia.pl/. 140.http://www.cire.pl/zielonaenergia/biomasa.html?smid=26, (08.07.2013). 141.http://www.ekoportal.gov.pl/opencms/opencms/ekoportal/prawo_dokumenty_strategiczne/PolitykaOchronySrodowiskaUE/GenezaPolitykiOchronySrodUE.html, (12.12.2012). 142.http://www.ekoportal.gov.pl/opencms/opencms/ekoportal/prawo_dokumenty_strategiczne/PolitykaOchronySrodowiskaUE/GenezaPolitykiOchronySrodUE.html, (12.12.2012). 143.http://www.elektrownie-wiatrowe.org.pl/. 144.http://www.energiagratis.pl/index.php?p=instalacje1, 145.http://www.energiaidom.pl/przydomowe-elektrownie-wiatrowe-korzysci-iregulacje-prawne. 146.http://www.greenpeace.org/poland/solar-generation/energia-sloneczna, (11.03.2013). 147.http://www.gunb.gov.pl/dziala/pliki/ws1200712.pdf. 148.http://www.kolektory.eu/woda_rozm_el.php, (10.05.2013). 149.http://www.kospel.pl/pl/porady/kolektory-soneczne/95-przykadoweinstalacje-solarne.html. 150.http://www.mew.pl/, (pobrano 13.06.2013). 151.http://www.nfosigw.gov.pl/oze-i-efektywnosc-energetyczna/. 152.http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_energy.asp, 11.03.2013. 153.http://www.portfel.pl/pdf/art299. 154.http://www.ptrm.pl/praktyka/warsztat-wyceny/male-elektrownie-wodnewarto-cenic-wartosc. 155.http://www.solarprojektegmbh.de/home.php. 156.http://www.un.org/documents/ga/res/42/ares42-187.htm. 157.http://www.unep.org. 158.http://www.unic.un.org.pl/johannesburg/. 159.http://www.ure.gov.pl/portal/pl/471/784/Odnawialne_zrodla_energii.html. 160.http://www.ure.gov.pl/portal/pl/617/5111/Dane_liczbowe.html. 161.www.globenergia.pl (12-04-2013). 162.www.pgedystrybucja.pl. 163.http://www.giwk.pl/files/220/148/199/1_rozdzial.pdf. 202 Załączniki Załącznik VI.1 Wniosek o przyłączenie do sieci www.lodz-teren.pgedystrybucja.pl – Wniosek W-3 o określenie warunków przyłączenia do sieci elektroenergetycznej (PDF, 149.19 kB) – Załącznik A do wniosku W-3 (PDF, 87.78 kB) – Załącznik B do wniosku W-3 (PDF, 122.78 kB) – Załącznik C do wniosku W-3. Specyfikacja techniczna – źródła fotowoltaiczne (PDF, 71.48 kB) Załącznik VI.2 Wzory wniosków o zawarcie umowy o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej do pobrania: http://zelt.pl/osd/index.php?id=26&idd=113&r=2009&m=01 – Formularz: ZGŁOSZENIE UMOWY SPRZEDAŻY (PDF, 114.98 kB) – Umowa o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej (PDF, 83.19 kB) – Regulamin świadczenia usług dystrybucji energii elektrycznej – Załącznik nr 1 (PDF, 132.67 kB) – Warunki dostarczania i odbioru energii elektrycznej do Umowy o świadczenie usług dystrybucji en.el – V i VI grupa (do 40kW) (PDF, 60.8 kB) – Warunki dostarczania i odbioru en. el. do Umowy o świadczenie usług dystrybucji en.el -II, III, IV lub V gr (powyżej 40kW) (PDF, 69.24 kB) – Wniosek o zawarcie umowy – Odbiorcy V lub VI grupa przył. (do 40kW) (PDF, 60.58 kB) – Wniosek o zawarcie umowy – Odbiorcy II, III, IV lub V grupa przył. (powyżej 40kW) (PDF, 82.43 kB) 203 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie – Wniosek o zmianę parametrów dostaw energii elektrycznej (PDF, 65.08 kB Załącznik VI. 3 Urząd Regulacji Energetyki – odnawialne źródła energii do pobrania: http://www.ure.gov.pl/portal/pl/471/784/Odnawialne_zrodla_energii.html – Pakiet informacyjny; Data publikacji: 09.08.2011 21:03; Data modyfikacji: 22.11.2011 11:53 – Załącznik 1.1a Wniosek o udzielenie koncesji (promesy koncesji) na wytwarzanie energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii, wykorzystującym w procesie przetwarzania energię wiatru lub spadku rzek, Data publikacji: 14.06.2011 14:33; Data modyfikacji: 24.11.2011 11:30 – Załącznik 1.1 Wniosek o udzielenie koncesji (promesy koncesji) na wytwarzanie energii elektrycznej w pozostałych odnawialnych źródłach energii, Data modyfikacji: 24.11.2011 11:30 – Załącznik 1.2 Wymagane oświadczenia Data modyfikacji: 26.02.2010 15:43 – Załącznik 2. Wymagania dot. układów pomiarowo rozliczeniowych oraz przygotowania opisu i schematu zainstalowania urządzeń; Data publikacji: 26.02.2010 15:45 – Załącznik 3. Założenia do przygotowania dokumentacji uwierzytelniającej dla instalacji wykorzystujących technologię wspólnego spalania biomasy lub biogazu z innymi paliwami. Założenia dla przygotowania opinii do dokumentacji uwierzytelniającej, Data publikacji: 26.02.2010 15:47 – Załącznik 4. Przykłady (wybrane) uproszczonych schematów blokowych różnych rozwiązań wytwarzania energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii; Data publikacji: 26.02.2010 15:49. 204 Noty o autorach Stanisław M. Szukalski – prof. dr hab. nauk ekonomicznych, Uniwersytet Łódzki, Instytut Ekonomii, specjalność: makroekonomia i mikroekonomia, teoria przedsiębiorstwa – procedury planowania biznesu, marketing małej i średniej firmy, finanse przedsiębiorstw. Opiekun specjalności: kierowanie małą i średnią firmą na kierunku ekonomia. Stypendysta Fundacji Eberta (1989). Dwadzieścia pięć lat doświadczenia jako konsultant, od 1989 roku właściciel firmy konsultingowej HAKON, zrealizowane projekty doradcze dla ponad 240 przedsiębiorstw polskich i zagranicznych różnych sektorów z zakresu finansowania inwestycji, biznesplanów, planów marketingowych, odnawialnych źródeł energii. Współautor projektu zrealizowanego dla Międzynarodowych Targów Łódzkich dot. pozyskania energii geotermalnej w celach grzewczych i chłodniczych dla obiektów wystawienniczo-konferencyjnych MTŁ (pompy ciepła). Współzałożyciel konsorcjum Centrum Badawczo-Wdrożeniowe Energia Restitua powołanego do realizacji projektów z zakresu odnawialnych źródeł energii. Od trzech kadencji członek Komitetu Prognoz Polska 2000 Plus przy Prezydium PAN. Autor kilkudziesięciu publikacji naukowych (www.szukalski.uni.lodz.pl). Sławomir Malinowski – dr nauk biologicznych, tytuł uzyskany na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UŁ (1996), Prezes Fundacji Centrum Wspierania Przedsiębiorczości w Poddębicach. Doświadczenie w zakresie przygotowywania wniosków aplikacyjnych do Funduszy Unijnych, przygotowywanie i ocena biznesplanów. W przeszłości m.in. kierownik promocji i szkoleń w Łódzkim Oddziale Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, dyrektor Centralnego Ośrodka Badawczo-Rozwojowego w Łodzi, doradca Wojewody Łódzkiego ds. funduszy unijnych, przewodniczący Regionalnej Rady Ochrony Przyrody w Łodzi, członek rady nadzorczej WFOŚiGW w Łodzi. Współautor projektu zrealizowanego dla Międzynarodowych Targów Łódzkich dot. pozyskania energii geotermalnej w celach grzewczych i chłodniczych dla obiektów wystawienniczo-konferencyjnych MTŁ (pompy ciepła). Współzałożyciel konsorcjum Centrum Badawczo-Wdrożeniowe Energia Restitua powołanego do realizacji projektów z zakresu odnawialnych źródeł energii. Małgorzata Zdzienicka – mgr, absolwentka Uniwersytetu Łódzkiego, Wydziału Prawa i Administracji. Od 2001 r. Dyrektor Funduszu Rozwoju Przedsiębiorczości w Poddębicach. Doświadczenie w przygotowaniu wniosków do programów unijnych, specjalista ds. rozliczeń finansowych w projektach unijnych, członek ko205 Energia odnawialna – technologia, ekonomia, finansowanie misji rekrutacyjnych w różnych projektach współfinansowanych ze środków unijnych. Autorka cyklu artykułów o odnawialnych źródłach energii dla miesięcznika „Przyroda Polska”. Grzegorz Jagoda – mgr inż., absolwent Politechniki Łódzkiej, Wydział Elektrotechniki, Elektroniki, Informatyki i Automatyki, kierunek: elektrotechnika, specjalność: elektroenergetyka (2004), studia doktoranckie na Uniwersytecie Łódzkim, Wydział Zarządzania, Katedra Informatyki. Pracuje w PGE Dystrybucja S.A. Oddział ŁódźTeren na stanowisku specjalisty ds. rozwoju. W latach 2009–2010 członek zespołu „Optymalizacja procesu przyłączeniowego” powołanego przez PGE Dystrybucja S.A. Uczestnik licznych szkoleń i seminarium m.in. Ustawa o OZE – analiza nowych regulacji; Integracja elektrowni wiatrowych z Krajowym Systemem Elektroenergetycznym dla operatorów systemów energetycznych oraz instytucji wykonujących analizy systemowe (2009). Autor kilku publikacji na temat. Witold Witowski – doktor nauk ekonomicznych w zakresie nauki o zarządzaniu, mgr inż., Politechnika Warszawska, Wydział Mechaniki Precyzyjnej, specjalność: mechanika – urządzenia i aparatura precyzyjna. Dyrektor Instytutu Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, 16 lat doświadczenia we wdrażaniu projektów finansowanych ze środków UE, 8 lat doświadczenia na stanowiskach kierowniczych w administracji centralnej (2002–2010). Współzałożyciel konsorcjum Centrum Badawczo-Wdrożeniowe Energia Restitua powołanego do realizacji projektów z zakresu odnawialnych źródeł energii. Bartosz Szukalski – mgr, absolwent Uniwersytetu Łódzkiego, kierunku: międzynarodowe stosunki gospodarcze, specjalność: międzynarodowe stosunki gospodarcze. Obecnie zatrudniony w korporacji Xerox. Doświadczenie z zakresu analizy finansowej. Iwona Chełkowska-Kamionka – absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego (magister prawa 1972), ukończony kurs prawa gospodarczego w Kopenhadze (1993 r.), praktyka w Hamline University Law School (Minneapolis,USA) oraz w firmie prawniczej Oppenheimer Wolf & Donnelly w St. Paul, Minnesota, USA w 1991 r. Wspólnik w Kancelarii R. Comi, E. I. Chełkowska-Kamionka, R. Worobiej Kancelaria Prawna Sp.j. W latach 2005–2011 członek zarządu TELFA – Trans European Law Firm Alliance. Do 2011 członek zarządu Polsko-Hiszpańskiej Izby Gospodarczej. Specjalizuje się w prawie cywilnym, handlowym, gospodarczym oraz prawie pracy i ubezpieczeń społecznych. Posiada doświadczenie w zakresie prawa inwestycji zagranicznych w Polsce. Współzałożycielka konsorcjum Centrum Badawczo-Wdrożeniowe Energia Restitua powołanego do realizacji projektów z zakresu odnawialnych źródeł energii. Michał Jackowski – absolwent Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie. Posiada własną kancelarię radcy prawnego, zajmuje się prawem cywilnym i gospodarczym, prowadzi postępowania sądowe, negocjacje, przygotowuje i opiniuje umowy. 206