Ze słowôrza Ramůłta tu pňprzenôszóné ňd A do słowa: snëba N na

Ze słowôrza Ramůłta tu pňprzenôszóné ňd A do słowa: snëba N na

Ze słowôrza Ramùłta tu pòprzenôszóné òd A do słowa: snëba
N
na1 int (w zn. proszę się (po)częstować) na!, wez / bierz(ë) so(bie)! – z dodaniem żart:
nie żałuj so(bie); zdr: naczkôj!, wezkôj!, rzad, do dzieci: môszkôj!; do kilku osób:
naczkôjta!, nata rzad, (pò)czestujta sã! wezta / bierzta so(bie)! – z dodaniem żart:
nie żałujta so(bie); do starszej osoby: naczkôjce!, nace rzad, wezkôjce so(bie)!,
(pò)czestujce sã! – z dodaniem żart: nie żałujce so(bie){‘naczkôj’ – por. ‘naczëc’
arch = raczëc, czestowac – zob. raczyć; ‘ùnaczëc’ arch = ùraczëc - zob. uraczyć;
‘naczba || nôczba’ arch = gòscëna – zob. gościna; ‘naczk’ arch = czł. gòscynny,
szczëri – por. nôzwëskò: Naczk} [Tam bądze dobré wieselé, bò òni skąpi nie są, to są
naczcë. ]}
2
na prp na (|| lok nó) [Wëlôzł na krzasło. Wstąpił na górã. Òna zdrzi na òjca. Żdżë na
Marëszkã. Òna sã gòrzi na chłopa. Të na niebie ë mòrzu! Sedzy na dakù. Òna je ju
stôrô na gãbie. - Ra]; ~ górze na górze; ew. w zn. nad nam: ù górë; ~ górę na / w
górã; ~ dole na / w dole; ~ dół na / w dół; ~ lewo / prawo na lewò (rzad na lewą) /
na prawò (rzad na prawą); ~ ziemi(ę) na zemi(ã); ~ niebie / -bo na niebie / niebò; ~
wieś na wies, rzad na ląd; ~ wsi na wsë, na lądze; ~ (stałym / suchym) lądzie na
(stałim / sëchim) lądze; ~ (pełnym) morzu na (pełnym) mòrzu; ~ mieście w / na
miesce; ~ miejscu na / w môlu / miescu; ~ obczyźnie w cëzënie, w cëzym kraju /
cëzëch krajach; ~ podwórzu na pòdwòrzim / òbòrze; ~ wesele / -lu na wieselé / -lim
|| -lu; jechać ~ wakacje jachac na ferie / wakacje; zostać ~ noc òstac òb noc / na
noc; ~ swój spósób na swój spòsób / ôrt; ~ prędce na chùtczégò, Tr: na chùtkòscë;
~ nowo na nowò, z nowa, òd nowa; stawać ~ głowie stawac na głowie [òn stôwô];
stawiać sprawy ~ głowie stawiac sprawë na głowie [òn stôwiô]; tak, na oko tak, na
òkò / wedle òka; ~ pierwszy rzut oka na pòzdrzôtk || pòzdrzatk, na pierszé
wezdrzenié a. na pierszi blôs; ~ pozór nibë, na òkò, do òka / wedle òka, z
pòzdrzôtkù || pòzdrzatkù, z pòzoru; dajmy ~ to (~ przykład) dôjmë / wezmë na to,
na przëkłôd || przikłôd; ~ wzór na wzór; w zn. na podobieństwo: na pòdobã /
pòdobieństwò; ew. coś na wzór / w rodzaju: cos na ôrt / wzór; przyjść ~ pomoc
przińc na pòmòc; przyjść ~ myśl przińc na mësl(ã); ~ razie dopiérze || -re, dopiérkù,
timczasã, terô(zka), arch pò kòl czasa; ew. na terô, na jaczis czas, na dzys {dopiérze
|| -re / -rkù in = pol. dopiero}; brać coś na siebie brac cos na sebie / na sã (lok || nó
sã); być ~ czczo bëc na tczo (lok: || na tczą || na tcze || na ccze || na czcze);
upominać na każdym kroku ùpòminac na kòżdim krokù / czãsto / co krok / co
chwilã / co sztërk; iść ~ całość jic na całégò; (z)robić coś ~ wariata (ze)rznąc
głupégò / głupka; robić coś ~ pół „gwizdka” robic cos le përznã / le do pòłowë / le
pòłowiczno || -nie; robić coś ~ sarmater/ ~ odwal robic cos na zbëcé / na sërmater /
pò łepkach / pò kłosach; kwadrans ~ pierwszą wiertel pierszi (pierszi gòdzënë), za
piãtnôsce (minut) pierszô; ~ co? docz(e)?, pò co? na co? za czim?; kolej ~ mnie terô
jô (móm jic, pùdã), terô jô jem (za régą, wedle pòrządkù); jechać ~ Pomorze jachac
w Pòmòrską / na Pòmòrzé; ~ zawsze na wiedno; żart na wieczi wieków, na amen; ~
barana zob. baran; (na)uczyć się ~ pamięć (na)ùczëc sã na pamiãc; umieć coś
(powiedziec) ~ pamięć ùmiôc || ùmiec / pòtrafic cos (rzec / pòwiedzec) z głowë, z
pamiãcë; ~ poczekaniu na pòstojenim / pòczekanim || -niu; lok: na pòżdanim; na
obecny rok na ten tu rok; ~ przyszły tydzień na przińdny / drëdżi tidzéń; kawę ~
ławę kawa na ławã, a prôwdã na stół (Sy). Por. w, we, z, przy
nabab m bògôcz, pieniãżnik m
nababrać v naczapac, nachilac, naklakrowac, napéplac, naklaksac; w znacz. byle jak
namalować: namazac, naméznąc, naklakrowac, naklaksac
2
nabajać v nabajac, pònabajic (Ra), nastożëc, nakôrbac, naplestac, na(ò)pòwiadac
(naòpòwiadac bôjk / bajdów); rzad: naklektac, namùmaczëc, nagãstolëc,
nabakòwac, nażabrotac (bôjk / kôrbiónk(ów) / bajdów / niestwòrzonëch rzeczi /
cëdów-niewidów / srajdów-bajdów) [òn nabajôł / nastożił / nakôrbôł / naplestôł /
naòpòwiôdôł; Cosz (cos) jima starëszk nabajôł ò żelôznym wilkù. Nażabrotelë nóm
wszelejaczich rzeczi. Pònabajiła jima dëcht nieprôwdzëwëch rzeczi. - Ra]
nabajdurzyć zob. nabajać
nabalować się nabalowac, natańcowac sã, nabawic sã
nabałaganić v narobic niepòrządkù / bardakù, nabałaganic, rozbarłożëc, rozszitrzec (=
rozrzëcëc, pògùbic, pòrozwalac), naniérzwic lok (= naswinic, nabrëdzëc),
pòrénowac (= pòprzewracac, pòrozwalac) cos („wszëtkò” / „całé chëczë”)
{‘pòrénowac’ Sy – por. rénowac, w zn. a) przënaglac, dostawac kògòs na rësz - Sy;
b) robic bùrdë, kłócëc sã (rénowac z lëdzama); c) biegac i trzôskòwac – Ra – z niem.
rennen (?). Wierã „rénowac” (w zn. gònic, trzôskòwac) sparłãczoné z „rujnowac”
(wëm.: ryjnowac) – Gò} [Të szitro, ju zôs të wszëtkò rozszitrzëła. Dzecë naniérzwiłë
w jizbie. Më bë zaprosëlë sąsadów na swiãta, ale te jich dzecë pòrénowałë bë nama
całé chëcze. Chto wié, chto te łóżka tak pòrénowôł? - Sy]. Por. nabarłożyć
nabarłożyć v nabarłożëc, napieleszëc (czims, np. słomą, sanã)
nabawić v ~ kogo(ś) strachu narobic kòmù(s) strachù; wëstraszëc kògò
nabawić się 1. zob. nabalować się; 2. ~ się czego narobic so(bie) czegòs, dorobic sã
czegò, zarwac / złapac cos; ~ się kłopotu narobic so(bie) kłopòtu; ~ się strachù
dostac strach, narobic so(bie) strachù; ~ się choroby zarazëc sã, doprawic sã,
wnëkac sã w chòrobã, zarwac chòrosc || chòrobã; ~ się kataru zarwac / dostac /
złapac sznëpã, sapkã
nabazgrać v nagrëzmòlëc nagrëzdac, nachlëzdrac, nagrëczëc (|| nagraczëc || nakraczëc),
nagrawòtac, naszmagrowac; ew. namazac, nasmarowac, napéplac; ew. nastawiac /
narobic / nawalëc kòzélców / kòzłów / kòzôków / kùlfònów, kòszlôwców
[Nagrawòtôł całé dwie stronë. Sy Wëbaczëta mie, jeżlë wama niełôtwie bãdze
òdczëtac, co jô tu nagrëzdôł. Ra (Ce?], Acz (co) to të tutka (tu) napéplôł? Ra]
nabeczeć się nabeczec sã, nableczec sã
nabiał m mléczëzna (arch słi: młóczëwò n); ew. mléczëzna i jaja; wërobë / produktë
z mléka i jajów / jôj; mléczarsczé (Tr: mléczëzniané) towarë / produktë / wërobë
[Króm z mléczëzną. Naszi sąsadze żëją z mléczëznë. - Sy Nôlepi je na sniôdanié
jadac młóczewò. Lz] {‘mléczëzna’ in = wimiã. pol. wymię [Krowa mô mléczëznã
chòrą. Krowa pòdzarła sobie mléczëznã na gòzdzu. – Sy]}; sklep z ~łem króm z
mléczëzną; ew. króm z mléczëzną i jajama. Zob. mleczarski (wyroby ~kie)}
nabiałowy ad mléczarsczi, mléczny Tr: mléczëzniany; towary / produkty ~we zob.
nabiał; sklep ~ mléczny (ew. mléczarsczi, mléczëzniany) króm
nabić v nabic [òn nabił, òna nabiła, òno nabiło]; ~ gwoździ w deskę nabic gòzdzy w dél
[Nabic gòzdzy w kloc, to wa jesz nôlepi rozmiejeta. Gò]; ~ pas / uprząż nitami
nabic pas / slã (a. ùprziż) nitama; ~ krzesło skórą òbic / òbcygnąc stółk skórą; ~
obręcze na beczkę nabic òbrãcze na beczkã; ~ komuś nabic / wprac / wczëbaczëc /
napączkòwac / wrząszczëc / wlëmic / werznąc / narznąc / wlôc / wpalëc /
wsmarowac / wladowac kòmù [òn mù nabił / wprôł / wczëbasził / napaczkòwôł /
wrząszcził / wlëmił / werznął / narznął / wlôł / wpôlił / wsmarowôł / wladowôł;
Nabił jich (a. jim(a)) pò pëskach. Òn jemù nabił dichtich. - Ra Niech le jô weznã
rëpkã, to jô ce wpôlã (nabijã). Sy]; zob. pobić; ~ sobie guza nabic so(bie) gùza /
gùczã; ~ świń / zajęcy / kogutków / kaczek nabic swiń || swiniów / zajców /
kùr(ón)ków / kaczk(ów); ~ kogo w butelkę zob. oszukać; ~ broń naladowac bróń
3
(strzélbã / flińtã / karabin / pistól itp.); ~ sobie czym głowã wzyc || wząc so(bie) cos
do głowë, nabic so(bie) czim(s) głowã. Por. nabijać, nadziać
nabiec zob. nabiegnąć]
nabiedować się nabiédowac sã, nabiédaczëc sã, zaznac / doznac biédë, przeżëc / miec
dłudżi czas biédã [Wa sã jesz dosc nabiédaczita (nabiédëjeta). Ra]
nabiedzić się nabiédzëc sã, miec z czims biédã / ùcemiãgã / mòrdãgã [Të sã jesz nierôz
nabiédzysz! Ra]; ~dziłem się z nim co niemiara jô (a. jem) sã z nim nabiédzył /
namòrdowôł co niemiara
nabieg m nôbiég m [Ju pierszégò nôbiegù nie wëtrzimalë. Lz]
nabiegać v ~ krwią nabiegac / zalewac krëwią [to nabiégô / zaléwô]; nabiegły krwią
nabiegłi / zalóny krwią; ~ się nabiegac sã, nagònic sã, nalatac sã [òn sã nabiegôł /
nagònił / nalôtôł]
nabiegnąć (nabiec) v nabie(gną)c; ~ się nabie(gną)c sã
nabierać v 1. nabierac [Waju dzewczëna nabiérô wòdã ze stëdnie. Ra]; ~ czego nabierac
czegòs; ew. łowic cos; ~ wody nabierac wòdë; rzad pòbierac / czerpac wòdã [òn
nabiérô / pòbiérô / czerpie]; ~ chęci do czego / na coś nabierac / dostawac do chãcë
(a. pl chãcy) / òchòtë do czegòs / na cos; ew. dostawac / miec corôz wi(ã)kszą chãc /
chãtkã / òchòtã / lëgòtkã na cos [òn nabiérô / dostôwô || dostaje / mô]; ~ wprawy
nabierac wprawë, wprawiac sã (w czim); ew. wcëgac sã (w cos) [ò nabiérô /
wprôwiô sã / wcygô sã]; ~ przekonania ~ ciała, tuszy dobierac / przëbierac na
wôdze, nabierac cała; tëc / grëbiec; ew. zahalewac sã, pòprawiac sã [òn sã zahaléwô
/ pòprôwiô] {‘zahalewac sã’, ‘pòprawiac sã’ in = pol. nabierać sił}; ~ sił nabierac /
rzad nabëwac mòcë, robic sã mòcniészim; bëc corôz to mòcniészim; ew. wëzdrzec
(ju) lepi, zahalewac sã, pòprawiac sã {‘zahalewac sã’, ‘pòprawiac sã’ in = pol.
nabierać ciała, tuszy}; ~ rozumu nabierac rozëmù, dostawac (a. dochadac do)
lepszégò rozëmù / lepszi rozëm; statkòwac sã pòmału [òn dochôdô / sã statkùje]; ~
odwagi nabierac òdwôdżi / smiałoscë, stawac sã òdwôżniészim / smielszim; ~
ogłady nabierac / rzad nabëwac ògładë / òbëcô || òbëcégò [òn nabiérô / nabiwô]; ~
przekonania do czegoś nabierac przekònaniô do czegòs, corôz barżi sã ò czims
przekònëwac / sã czegòs dokònëwac; 2. òszëkiwac, manic, głëpiec, pòcëgac (kògò),
robic z kògò głupégò / głupka; dawać się ~ przez kogo dawac sã przez kògòs
òszëkiwac / manic / głëpiec / pòcëgac. Por. nabrać
nabieranie n l. nabiéranié; ew. pòbiéranié, czerpanié, łowienié n – zob. nabierać; 2.
òszëkiwanié, manienié, głëpienié, pòcyganié n
nabiesiadować się zob. naucztować się
nabieżnik m żeg zwidzadło n [tegò -dła]
nabieżnikować v nabieżnikòwac – nadlôc (naklejic) nowi bieżnik na płôszczu kòła
samòchòdowégò
nabijacz m 1. zob. nabijak; 2. czł. zajmujący się nabijaniem czego: nôbijôcz m [tegò
nôbijacza]; ~ (ładowniczy) działa ladownik kanónë
nabijać v nabijac [òn nabijô]; ~ strzelbę nabijac / ladowac strzelbã / flińtã. Por. nabić
natłaczać
nabijać się (z kogo) pòdsmiewac sã, nasmiewac sã, wëszczerzac sã, pòcëgac kògòs (za
jãzëk), robic z kògò głupégò / głupka. Zob. drwić
nabijak m (narzędzie do nabijania) nabijôk m; ~ numerów nôbijôk numrów; ew. sztãca
f, sztãpel m [tegò nôbijaka]; ~ numerów na pniach ściętych drzew klupa f
nabijanie n nabijanié n; ~ gwoździ nabijanié gòzdzy; ~ strzelby strzélbë / flińtë; ~
nowych zatrzasków nabijanié nowëch zatrzasków; ~ się z kogo pòdsmiéwanié sã,
nasmiéwanié sã, wëszczérzanié sã, natrząsanié sã (z kògòs), pòcyganié kògòs (w
domëslë: za jãzëk / nos), robienié z kògò głupégò / głupka
4
nabity ad nabiti; ew. ponabijany: pònabiti, pònabijóny [Beczczi sledzama pònabité.
Ra]; gwoździe ~te (ponabijane) jeden przy drugim gòzdze nabité / pònabité /
pònabijóné jeden przë drëdżim / jeden kòl drëdżégò; ~ karabin / pistolet
naladowóny karabin / pistól; ~te / jędrne ciało nabité / jãdrzné cało; tramwaj /
autobus ~ (ludźmi) tramwaj / autobùs napróny / zatłoczony / nabiti / napchóny (jak
sledzowô beczka Ra)
nablagować v nastożëc, nałgac, naòpòwiadac bôjków / bajdów [òn nastożił / nałgôł /
naòpòwiôdôł]
nabłąkać się nabłąkac sã [Nabłąkôł sã pò wszelejaczich mòrzach. Ra]
nabłądzić się nabłãdzëc sã [òn sã nabłądzył; Të sã ju dosc nabłądzył! Ra]
nabłocić v naczapac, naswinic, nakalëc, nadeptac, naniesc kału. Zob. nababrać
nabłonek bot (cieniutka warstwa pokrywająca roślinę z zewnątrz) plewa f (Sy) {‘plewa’
(in = pol a) bot plewa okrywająca ziarno; b) anat świeży naskórek; c) med zaćma,
katarakta oka; d) anat otrzewna; e) kòżuch na mlekù; f) cienka warstwa lodu}
nabłonkowy ad plewny, plewòwi
nabojować się zob. nawojować się
nabojowy ad nôbòjowi; ew. amùnicyjny, ladënkòwi, strzélewi (Tr); komora ~ wa
kòmòra nôbòjowô / amùnicyjnô / ladënkòwô; pas / magazynek ~ pas / magazynk
nôbòjowi / amùnicyjny / ladënkòwi / strzélewi
nabożeństwo n nôbòżeństwò (|| nabòżéństwò) n, arch słi: cérczi f; {‘cérkji’ (|| cerkwiô ||
cerczew) in = kòscół [Smôłdzyńskô cérczi. Lz]} [Terô sã òdprôwiô w kòscele
nôbòżeństwò. Zwònią na nôbòżeństwò. – Ra Dzys ù nas nie je cérkji. Lz]; pòrządk
nôbòżeństwów; odprawiać ~ òdprawiac nôbòżeństwò [òn òdprôwiô]; mieć do kogo
~ bëc w kògòs zazdrzóny / wpatrzony (jak w duza / jak w swiãti òbrôzk) {‘duz’ =
pol. as}
nabożnie adv nôbòżno || -nie, pòbòżno || -żnie [Przësłëchòwelë sã kôzaniu nôbòżnie.
Klëczôł ë mòdlił sã nôbòżnie. - Ra Nôbòżnie òn zmówił pôcérz. Lz]
nabożnisia ƒ swiãtoszka, nôbòżnica || -żnisza ƒ – zob. bigotka; ew. pòbòżnô białka,
pòbòżné dzéwczã [Mòja białka je wiôlgô nôbòżnisza, mòdlëłabë sã òb dzéń ë òb
noc. Ra]
nabożniś m swiãtoszk, nôbòżnik || -żnisz m; – zob. bigot; ew. pòbòżny / nôbòżny
człowiek (chłop / bëniel) [Nie wierzë nick temù nôbòżniszowi! Ra]
nabożność ƒ pòbòżnota, pòbòżnosc, rzad nôbòżnota ƒ [Nasze białczi òdznôczają sã
wiôlgą nôbòżnoscą. Ra]; obłudna ~ nôbòżnictwò n arch – zob. bigoteria
nabożny ad pòbòżny, rzad nôbòżny [To są baro nôbòżny lëdze. Nôbòżnô katolëczka. –
Ra Nôbòżny jak swiãtégò Jerzégò kóń. żart Ce]; czynić coś z ~ną miną robic cos z
pòbòżną / nôbòżną miną; stawać się ~m stawac sã pòbòżnym / nôbòżnym,
nôbòżniec [òn nôbòżnieje; Na stôré lata nôbòżnieje. Ra]
nabój m kùla (Sy), patróna f, nôbój (Gò), ladënk m; pl: kùle, patrónë nôbòje, ladënczi =
amùnicjô f, neol: strzelewò (Gò) n, strzélëna (Tr) f {‘patróna’ = pol. a) łuska; b)
łuska wraz z kulą, czubkiem naboju; ‘nôbój’ = pòjemnik na proch strzelniczi,
zakùńczony òłowianą kùlą, szrótã òłowianym, a. szpëcã; dôwni flińtã sã nabijało – z
tegò „nôbój” (por. „zbic kògò” zbójca) - w lófã strzélbë; òsóbno sã sëpało proch i
zakłôdało kùl(k)a òłowianą; dzys nôbój karabinowi (patróna karabinowô) sã skłôdô
z metalowi łëzdżi / hilzë, napełniony prochã i przëmòcowónégò do te z metalowégò
szpëca – tj. szpëcasti „kùlë”, (z tëłu łëzdżi je ‘cynkapka’, pol. spłonka); w
jachtarsczich strzélbach łëzdżi są papiórowé; ‘kùla’ in = a) dół w zemi; b) sklep,
jama; c) błotkò; ‘nôbòje’ in lok Sy: nieużytki rolne} [Człowiek strzélô, Pón Bóg kùle
nosy. Gò Dostac kùlą w łeb. Sy]; naboje do strzelby kùle; ew. nôbòje = patrónë /
ladënczi do strzélbë / flińtë / ew. flińtowé kùlczi (Ra) [Òn wetkł nowi ladënk we
5
flińtã. Lz To są flińtowé kùlczi. Ra]; łuska ~boju łëzga, przest hilza; ew. patróna f
{‘patróna’ in = kómpletny nôbój}; torba / pojemnik na ~le (naboje) ładownica ƒ
kùlnik m, patróntasza f, pòjemnik (pùdełkò / kaseta / skrzinka / pùdło / skrzënia /
kùfer(k) na nôbòje [Żôłnérze bëlë bë sã dali brónilë, ale mielë ju pùsté kùlniczi. Sy];
~ ślepy slepô patróna; torba na ~je kùlnik m, patróntasza f, torba na nabòje / patrónë
[Żôłnérze bëlë bë sã dali brónilë, ale mielë ju pùsté kùlniczi. Sy]; pas / magazynek z
nabojami pas / magazynk z patrónama / kùlama / nôbòjama / z amùnicją / z
ladënkama. Por. pocisk
nabór m nôbór (|| nabór Lz) [tegò nôbòru, w tim nôbòrze; Witro bãdze nabór w
Kartuzach. Lz]
nabrać v 1. nabrac; ~ czego nabrac / pònabierac czegòs; ew. wzyc || wząc, zaczerpnąc
rzad; ew. nagarnąc, wëbrac, wëłowic, wëłowic, złowic [Nabrôł zbòżô, kùlkò sóm
chcôł. Ra]; ~ wody we wiadro nabrac / rzad zaczerpnąc wòdë we wãbórk; ~ wody
w usta (zamilknąć) zamilknąc, nie òdzewac sã (na jaczis temat), nie wspòminac /
nie gadac (ò czims); nabrac wòdë w gãbã (Ja); ~ chęci do czego nabrac chãcë /
òchòtë do cze(gò) / na cos, dostac chãc / lëgòtkã na cos; zob. chęć, apetyt, chrapka;
~ wprawy nabrac wprawë, wprawic sã (w czims); ew naùczëc sã (czegòs); ~
przekonania nabrac przekònaniô do czegòs / kògòs; przekònac sã / dokònac sã ò
czims; ~ ciała, tuszy nabrac cała, przëbrac na wôdze, zgrëbiec, ùtëc; ew. zahalac sã,
pòprawic sã {‘zahalac sã’, ‘pòprawic sã’ in w zn. pol. nabrać sił}; ~ sił nabrac / rzad
nabëc mòcë, dostac mòc; ew. w zn. wrócić do zdrowia, zdrowiej wyglądać: wëzdrzec
lepi, zahalac sã, pòprawic sã{‘zahalac sã’, ‘pòprawic sã’ in = pol. nabrać ciała,
tuszy}; ~ rozumu nabrac rozëmù, duńc / przińc do rozëmù, dostac rozëm;
ùstatkòwac sã; ~ odwagi nabrac òdwôdżi / dzyrskòscë / smiałoscë; Tr: wzyc sã na
òdwôgã; ~ ogłady nabrac / rzad nabëc ògładë / òbëcô || òbëcégò; 2. ~ kogo(ś)
zgłëpic, nabrac, òszëkac, zmanic, òcëganic (kògò); ew. wsadzëc stôrégò lësa w
klôtkã, nabrac stôrégò wróbla na kóńsczé gòwna [Stôrégò lësa tak chùtkò w klôtkã
nie wsadzysz. Sy Stôrégò wróbla na plewë nie nabierzesz? Gò]
nabredzić v naplesc, naplestac, napleskòtac, nagãstolëc, natrzep(òt)ac, nastożëc,
nazmëszlac rzad: nabrechtac, naszwiektac, nabrãtolëc, nabrédzëc, napérotac,
napërpòtac, arch: nabrawãdzëc, nachòmarzëc (głëpòtów, rozmajitoscy, różnëch
rzeczi) [Nabrawãdzył ji różnëch rzeczi, a òna wszëtczémù wierzi. Nabrédzë jima, co
le chcesz, òni wszëtczémù dadzą wiarã. Nachòmarził przez noc różnëch głëpstw. Ra]
nabrodzić się (zmęczyć się brodzeniem) nabrodzëc sã [W tëch piôskach më sã mòglë
dëcht nabrodzëc. Lz Nabrodzëlë sã w błoce wëżi kòlón. Ra]
nabroić v nabrojic, narowarzëc; ew. narôkòwac (= o dzieciach: (na)bawic sã głosno,
nabaraszkòwac sã), narobic szkòdë / pòmstwa; ew. miec nabrojoné / wëbrojoné; ~
się nabrojic sã, narowarzëc sã; ew. narôkòwac sã [Të sã dosc nabrojił, nie ùńdzesz
szëbiéńcë. Ra]
nabronowac się nabronowac sã [òn sã nabrónowôł / nabrónëje; Ju jem sã dosc
nabrónowôł, terô mdã zôs òrôł. Ra]
nabrudzić v naswinic, nabrëdzëc; ew. naczapac, nakalëc rzad, naniérzwic lok, naniesc
kału; o śladach stóp: nadeptac, natrãptac, narobic stop(k)ów, żart nasztãplowac
[Wejle jak të nabrëdzył w jizbie. Dzecë naniérzwiłë w jizbie. – Sy]; już znowu się
~dziło ju zôs / znowa / znôù sã naswiniło / nabrëdzëło / naczapało / nakalëło /
naniérzwiło
nabrzeże n nôbrzeżé n (Gò), ùbrzég (Tr) m [tegò nôbrzeżô || nôbrzeżégò / ùbrzegù];
statek (w porcie) podpływa do ~ża nr 1 òkrãt (w pòrce) pòdpłiwô / pòdjéżdżô do
nôbrzeżô || -żégò numer jeden
6
nabrzeżny ad nôbrzeżny (Gò) (arch || nôbrzéżny Lz), ùbrzegòwi; ew. przëbrzeżny,
nadbrzeżny [Na pasła swé krowë na nôbrzeżny łące. Lz] - zob nadbrzeżny; ~ dźwig
nôbrzeżny dwig; pachołki ~ne nôbrzeżny pòlérë [Założëta (załóżta) linë na pòlérë.
Sy]
nabrzmiałość ƒ òpùchlëna, napùchlëna, nabrz(ë)miałosc, napãczniałosc ƒ
nabrzmiały ad spùchłi / napùchłi / òpùchłi, nabrz(ë)miałi, napãczniałi
nabrzmienie n spùchłé, nabrz(ë)mienié, napãcznienié n; ew. zob. guz
nabrzmie(wa)ć v 1. pùchnąc, nabrz(ë)mie(wa)c, (na)pãczniec; 2. o głosie:
nabrz(ë)mie(wa)c, rozbrz(ë)mie(wa)c, zwãczëc (a. bëc czëc) corôz głosni
nabrzmiewanie n 1. pùchniãcé, nabrzmiéwanié, pãcznienié, napãczniwanié; 2. o głosie:
nabrzmiéwanié, rozbrznmiéwanié n, nabiéranié mòcë / głosnoscë
nabudować v nabùdowac, nastawiac bùdinków [òn nabùdowôł / nastôwiôł;
Nabùdowelë lëchëch kôt (pol. chat). Ra]; ~ się nabùdowac sã, narobic sã przë
bùdowanim || -niu [Òn sã nabùdowôł niemało w swòjim żëcu. Ra]
nabujać v nastożëc, nacëganic, nałgac, nabajac, naòpòwiadac bôjk / bajdów. zob.
nabajać
naburmuszony ad nabùrmùszony || napùrmùszony, napùżwiałi; ew. blészczowati,
mùr’zowati, zmier’załi [Całi dzéń chòdzy nabùrmùszony, jakbë sã heltków òbjôdł.
Sedzôł całi wieczór napùżwiałi, jakbë béł kwasnégò mléka òpiti. - Sy]; mężczyzna ~
bùrmùszk || pùrmùszk [Ten bùr- || pùrmùszk sã nawet na mie nie przëzdrzôł. Sy];
kobieta ~na bùrmùszka || pùrmùszka [ti bùr- || pùrmùszczi. Władkòwa białka to je
takô pùrmùszka, że jô móm strach ji co rzec. Sy]; zob. grymaśnik, grymaśnica
naburmuszyć się nabùrmùszëc sã [Nabùrmùsził sã jak gùlôk / jak kòt przed psã. Sy].
Por. dąsać się
nabycie n nabëcé, dostanié, kùpienié; ew. w zn. zyskanie: zwëskanié n; do ~cia do
nabëcô || nabëcégò, dostaniô || -niégò, kùpieniô || -niégò zwëskaniô || -niégò [To je w
kòżdim krómie do nabëcô. Ra]; ño ~cia we wszystkich sklepach do dostaniô wem
wszëtczich krómach
nabyć nabëc, naszafòwac; ew. kùpic (cos), pòstarac sã (ò cos), zeżorgac (cos) sobie /
kòmùs [Gdzeż të to nabéł? Za wiele të nabëła tã chùstkã? - Sy Ni mia baba kłopòtu
nabëła / kùpiła so(bie) prosã. Jô so(bie) naszafòwôł nowé radio. - Gò Nabéł lëchégò
towaru. Ra]; ~ majątek ziemski (posiadłość) nabëc / kùpic majątk / dobro. Por.
nabrać, nabywać
nabytek m nôbëtk (|| nabëtk), kùpisz, zôkùp (|| zakùp) m [To bądze dobri nabëtk. Lz
Kòżdi dzéń jak nowòtny nabëtk lëcz. Ma? - Lz To je mój włôsny nabëtk. Ra Ten
autół, to je nasz nowi / swiéżi nôbëtk, më le gò mómë pôrã dni. Gò]; z nieprawego
~tku nie ma pożytku jak nabëté tak pòzbëté
nabyty ad nabëti, kùpiony; ew. o wielu rzeczach: pònabëti [Jak nabëté, tak pòzbëté. =
Letkò przëszło, letkò (pò)szło. Gò Łôtwie nabëté pieniądze łôtwie sã wëdają. To je
lëchò pònabëté. - Ra]
nabywać v kùpiac || kùpiwac, nabëwac; ew. starac sã (ò cos), żorgac (cos); [òn nabiwô
(òni nabiwają); rozk: nabëwôj(ta)!; Më nabiwómë ùżiwóné auta, a pòtemù
sprzedôwómë. W tutészim krómie (przódë – karczmie) mieszkańcowie nabiwelë
leno pòdstawòwé produktë, taczé jak mąka, sledze, cëczer, sól. - Gò Co sã chùtkò
nabiwô, chùtkò sã tracy. Nabëwôj wiedno le dobré towarë. - Ra]; ~ wprawy zob.
nabierać; ~ majątek ziemski (posiadłoćć) nabëwac / kùpi(w)ac majątk / dobro; ~
wiedzy / mądrości nabëwac wiédzë / mądroscë
nabywca m kùpc, nabiwca, nabiwôcz, klijent, Tr: òdkùpnik m [tegò nabiwcë / kùpca;
tëch nabiwców / kùpców. Jô móm kùpca na gãsë. Jô bë sprzedôł kònia, czej bë sã
kùpc nalôzł. Sy]. Por. kupiec, klient
7
nabywczy ad nabiwczi, Tr: kùpiszowi; siła ~cza mòc / sëła nabiwczô; Tr: kùpiszowô
mòc; zdolność ~cza zdolnosc nabiwczô; Tr: kùpiszowô spòsobnosc
nabywczyni ƒ kùpcka, nabiwôczka, nabiwczëni (Gò), klijentka ƒ
nabzdurzyć v naklektac, naples(kò)tac, nagadac [òn naklektôł / napleskòtôł / nagôdôł].
Por. nabajać, nabujac
na całość / całego zob. cały
nacałować się nakùszkac sã, nacałowac sã [Nacałowelë sã kùlkò le chcelë. Ra]
nacechować v nacéchòwac, naznaczëc, zrobic / zaznaczëc céch (sztriszk, kreskã)
nacechowany ad nacéchòwóny, naznaczony; słowo ~ne ironią słowò nacéchòwóné
przekãsã / ùszcziplëwòscą / drwiną / jironią; postępowanie ~ne szacunkiem
pòstãpòwanié nacéchòwóné / naznaczoné tczą / ùwôżanim; pòstãpòwanié ze tczą / z
ùwôżanim; ew. achtnienié n (kògò)
nacedzić v nacedzëc; ew. nakapac, narozlewac [Nacedzëła mléka całi wãbórk. Ra]
nacelować v nacélowac; ew. wë- / przëcélowac
nachachmęcić v nachachmãcëc, namãcëc (w czims, gdzes), narobic szachrów-machrów
[òn nachachmãcył / namącył]. Zob. naoszukiwać, oszukać, zachachmęcić
nachalnie zob. natrętnie
nachalność zob. natręctwo
nachalny zob. natrętny
nachapać (się) pot nacharłãzëc, nakrasc (sã); ew. òbłowic sã
nachlapać v nachlapac, naszlapac, nachilac, napriskac, nalôc, nachlustac, pòrozlôc,
narozlewac
nachlustać zob. nachlapać
nachlustnąć v nachlustnąc – (wë)chilnąc / wëlôc na cos, na wiérzch
nachmurzony ad 1. o nastroju człowieka: kòmùdny, markòtny, nasãpòlony, nasowiali,
nachmùrzony / zachmùrzony; ew. blészczowati, nabùrmùszony, mùr’zowati,
niewërazny; Tr: zdôczałi; 2. o niebie, pogodzie: pòchmùrny, chmùrzësti,
zachmùrzony, nachmùrzony, zacygniony chmùrama
nachmurzyć się 1. o nastroju człowieka: skòmùdzëc sã, zmarkòtniec, nasãpòlëc sã,
nachmùrzëc sã, nabùrmùszëc sã, Tr: zdôczëc sã; 2. o niebie, pogodzie: zachmùrzëc
sã, zacygnąc sã
nachodzić v nachòdzëc – 1. nachòdzëc kògòs – czãsto, niespòdzajno do kògòs
przëchòdzëc / przëłazëc bez zaproszeniô i pòtrzebë; ew. zaskakiwac kògò,
przesladowac kògòs, ùstëgòwac na kògòs; 2. ò rzeczach: nasëwac sã jedno na
drëdżé, nachòdzëc na sebie
nachodzić się zmãczëc sã chòdzenim – nachòdzëc sã, nałazëc sã; ekspr: nadeptac sã,
namaszerowac sã, naczurpac sã, nasztupac sã, nawãdrowac sã, nagądlowac sã lok
[Të gądlôrzu, të sã ju co pò tëch nocach nagądlëjesz. Sy Të sã jesz głodu namrzesz ë
bòską (bòso) nachòdzysz! Ra]. Por. nałazić się
nachorować się nachòrzëc sã || nachòrowac sã; dużo ~ się wiele sã nachòrzëc,
nachòrzëc sã ju co; ew. zob. wydobrzeć
nachować v nachòwac [Nachòwała bùlwów w miech ë skrëła sã w kònoplach. Ra]
nachuchać v nachùchac
nachwalić się nachwalëc sã [Òn sã ju co nachwôli tegò swòjégò sëna. Ni mògła sã
nachwalëc, jaczi smaczny je ten mój kùch. – Gò]
nachwytać v nachwatac (|| lok nachwëtac), nałapac [òn nachwôtôł (|| nachwitôł) /
nałapôł; Nachwôtôł rib. Nachwatôj mie tëch môłëch ptôszków. - Ra]
na chybcika zob. na prędce
nachylać (sã) nachilac (sã) || nachëlac (sã) / pòchilac (sã) || pòchëlac (sã); ew. zdżibac (||
zdżëbac), ù- / przë- / nadżëbac (sã), nadżinac (sã) [òn sã nachilô / zdżibô / nadżinô;
8
Nie nachilôj tegò tak baro w swòjã stronã, bò... Wiater nachilô te drzewa tak w jednã
stronã. Drzewa sã nachilają / ùdżibają jaż do zemi. Të sã tak baro nachilôsz, że jô
nic nie widzã. Gò]. Por. chylać (się)
nachylenie n nachilenié, pòchilenié n, ùchił m; ùchëlizna, ùchëłosc, niem: szrôcëzna ƒ;
ew. spôd(k), nadżib m Tr; kąt ~nia kąt / nórt nachileniô; ew. ùchił m, ùchëlizna
[Wedle tegò, wiele chójka mô ùchëliznë, rãbca wié jak jã pòdcyc i jak jã ùrznąc.
Czej rãbca dobrze nie òbliczi ùchëliznë, tej chójka mù sã rozszczépi na pół i w ten
spòsób òn niszczi nôlepszé drzewò. W jaką stronã chójka mô ùchił, na tã òna mùszi
legnąc. - Sy]. Por. skos
nachylić (się) nachilëc (sã) || nachëlëc (sã) / pòchilëc (sã) || pòchëlëc (sã); ew. zdżąc || dżic (sã) / zegnąc (sã) / zdr zdżibnąc sã, nadżi(ą)c sã, ùdżąc (sã), nadżąc (sã),
przëdżąc (sã), nakłonic / skłónic (sã) [rozk: nachil (sã) / zegni (sã) / ùgni (sã) /
nakłóń || nakłoni sã; Jô tã wietew nachilã / przëgnã / ùgnã, a të òberwi te wisznie.
Drzewò sã nachilëło / przëdżãło jaż do zemi. To drzéwkò trzeba përznã nachilëc /
przëdżąc || -dżic, tak żebë jô mógł sygnąc pò wisznie. Òn sã tak nachilił / zegnął, a
jô... Në że, nachil sã / zegni përznã! – Gò Nagni sã, a jô cë pòmògã wzyc ten miech
na krzept. Ra]. Por. chylić (się), nagiąć (się)
nachylony ad nachilony, pòchilony, ùchëłi, pòchëłi, ùchilony; ew. szrôc niem.,
schilony; ew. ùdżibłi, ùdżãti, skłoniony [Ze szrôc dakù dobrze wòda spłiwô. Sy];
płaszczyzna ~na ùchëłô / pòchëłô / pòchilonô / nachilonô rówizna / plaskacëzna.
Por. pochylony, skośny
naciąć v nacąc || nacyc; ew. na(de)rznąc; w zn. narąbać: narãbic, arch (pò)naknowac
[òn nacął / òn nacãlë; rozk: natni!; Nacął seczerą w pniôk. Natni përznã kórã na
drzewie. Pònaknowelë so knëpelków. – Ra]; ~ się nacąc || nacyc sã, narznąc sã,
narobic sã przë cãcym / rznienim. Por. nacinać narąbać (się)
naciąg m 1. nacygnienié || -gniãcé, naprãżenié, nasztramòwanié n; ew. nôcąg m (Gò)
[tegò nôcągù]; 2. zob. naciągacz 1
naciągacz 1. nacygôcz m (Tr) – ùrządzenié do nacyganiô, naprãż(iw)aniô linów; 2.
òszëkańc, nacygôcz (Gò), cëgón, òrzniôk [wym. òrżniôk], nieùtcywc, Tr: wëòchlańc,
wëòchliwôcz m [Chto bë sã béł spòdzôł, że to taczi je òrzniôk. Sy]; zob. oszust
naciągać v nacëgac [òn nacygô; rozk: nacëgôj! Òn wiedno do se nacygô. Ra] – 1. ~ linę
/ powróz nacëgac linã / pòwróz; ew. zob. naprężać; ~ na siebie pierzynę / koc
nacëgac na se(bie) pierzënã / dekã; ~ na siebie ubranie wcëgac na se(bie) / nacëgac
òbleczenié (a. òbùcé); òblakac / òbùwac sã; ~ (nakręcać) zegar nacëgac
(nakrącëwac) zédżer [òn nacygô / nakrącywô]; ~ łuk nacëgac / napinac łãk; 2.
nasiąkać, wchłaniać (o zapachach): nacëgac (czims); rzad: wchłaniac (cos); ew. o
wilgoci: namikac, rzad nasąkac (czims) [to nacygô / wchłóniô / namikô / nasąkô]; ~
zapachem czego nacëgac / przechòdzëc wònią czegòs; wchłaniac wòniã / pôchã (a.
zôpach) czegòs; 3. ~ kogoś na pożyczkę / wydatki nacëgac kògòs na pòżiczkã /
wëdatczi; ew. wëcëgac (pòdchwôtã) / wëòchlëwac / wëmaniac / wëcëgani(w)ac òd
kògòs dëtczi / pieniãdze [òn wëcygô / wëòchliwô / wëmaniô / wëcëgani(w)ô]; 4. ~
rękę / nogę / skórę chir nacëgac rãkã / nogã / skórã. Por. naciągnąć
naciąganie n 1. nacyganié n; ew. zob. naprężanie; 2. nacygnié (na pòżiczkã / wëdatczi),
wëòchliwanié (dëtków / pieniãdzy || -niądzy)
naciągany ad nacygóny
naciągnięty ad nacygniãti || -gniony; ew. zob. naprężony
naciągnąć v nacygnąc (lok || nacëgnąc) [Nacygnãlë żôgle na masztë ë pòpłënãlë kù
pôłniowi. Ra] – 1. ~ powróz / sznurek / linę / łańcuch / drut nacygnąc / naprãżëc
pòwróz / sznurk / linã / lińcuch / drót; ~ na siebie ubranie wcygnąc na se(bie)
òbleczenié (a. òbùcé); ~ na siebie pierzynę / koc nacygnąc na se(bie) / na sã
9
pierzënã / dekã; ~ / nakręcić zegar nacygnąc / nakrãcëc zédżer; ~ łuk nacygnąc /
napiąc łãk; 2. nasiąknąć, wchłonąć (o zapachach): nacygnąc (czegòs, np. pôchë,
smrodu), wchłonąc (cos); ew. w zn. nasiąknąć: namiknąc, rzad nasąknąc (czims, np.
wòdą / wilgòcą); ew. napic [Ta scana napiła tëlé wòdë, że trzeba jã nôprzód òsëszëc.
Gò]; niech herbata ~gnie niech harbata nacygnie; ~ zapachem czego przéńc / bëc
przeszłi wònią czegòs; przesmiardnąc; ew. wchłonąc wòniã / pôchã; 3. ~ kogo (na
pożyczkę / wydatki) nacygnąc kògòs na pòżiczkã / wëdatczi; ew. wëòchlëc /
wëmanic / wëcëganic / wëcygnąc òd kògòs (pieniãdze); òszëkac / òmanic / òcëganic
kògòs; 4. ~ rękę / nogę / skórę chir nacygnąc rãkã / nogã / skórã. Por. naciągać
naciec v nacec, (pò)naceknąc, nalecec; ew. wcec, wceknąc [to nacekło / nalecało /
wcek(nã)ło; Jemù za kòlnérz nacekło (zaznôł biédë). To jima tak z górë pònacekło. Ra]
naciek m 1. min stalagmit m, naceklëna (Gò); 2. med naceklëna, naceknica f (Gò); ew.
Tr: przemik m, jinfiltracjô ƒ
naciekać v nacekac, cec [to nacékô / cecze]
nacierać v 1. nacerac; ~ ciało ręcznikiem nacerac / trzéc cało rãcznikã / ùcéranką; ~
komuś plecy maścią nacerac kòmùs plecë / krziże mascą / smarą; smarowac kògòs
[Òn so nacérô remiã łojã. Lz Nacerac so bardówczi... Sy]; ~ kogoś śniegiem nacerac
kògòs sniegã [Nacérelë mù sniegã rãce ë gãbã. Ra]; ~ komu uszy nacerac kòmù
ùszë; ew. dawac kòmùs nôùczkã / pòùkã, szkalowac na kògò; 2. atakòwac kògò,
napierac na kògò, jic (jic òstro / dërno) na kògò; ew. jic do atakù / bòju / bitwë [òn
atakùje / napiérô / napôdô; Jic na kògòs jak warnë na zajca. Sy]; 3. w zn. napadać /
zaczepiać kogo: napadac na kògò; zadzewac w kògò, zadzerac z czim / kògùm,
nalatëwac na kògò [òn gò zadzéwô / -rô / nalatëje || nalatiwô]; ew. w zn. wszczynać
kłótnie / bójki: zaczënac kłótnie / biôtczi [òn zaczinô]; 4. w zn. nalegać, nastawać:
nalënac na kògò [òn nalinô]
nacierający ad 1. nacérający; ew. trzący; 2. atakùjący, napiérający; 3. napôdający,
zadzéwający, zadzérający, nalatiwający; 4. nalinający, nalinôcz m
nacieranie 1. nacéranié, rzad cercé n; 2. atakòwanié, napiéranié; 3. napôdanié,
zadzéwanié, nalatiwanié, 4. nalinanié n, Por. natarcie
nacierpieć się nacerpiec sã; ew. wiele wëcerpiec / zniesc / scerpiec / wëtrzëmac; ew.
nabiédzëc sã [Òna sã co / tëlé / baro nacerpia przed swòją smiercą. Gò Nacerpiôł sã
wszelejaczi biédë. Ra]
nacieszyć się naceszëc sã; ew. rzad: naredowac sã, nawieselëc sã [Ti młodi jesz sã sobą
bëlno nie naceszëlë, a ju òn mùszôł wëjachac. Gò Ni mògã sã naceszëc mòji nowi
chëczi, nie je wiôlgô, ale za to baro ùbëtnô, mile sã w ni mieszkô. Sy Naceszë sã rôz!
A czej sã sobą naredowelë, rzecze òjc... - Ra]
nacięcie n nacãcé, zacãcé, zarznienié, zarzniãcé n; ew. kôrb m. Por. karb
nacinać v nacënac; ew. na(d)rzënac [Òn tim knypã kórã nacynôł. Ra]. Por. naciąć
naciosać v naczosac, nakrzosac; ew. narobić wiorów: naskòblëc, naczechlëc || -lac,
nabëkac, nadłëbac, narãbic, nasekac {‘nakrzosac’ in = narobic skrów, żebë
rozniecëc òdżin - zob. nakrzesać; ‘skòblëc’ Sy: a) zdzierać korę z drzewa; b)
oczyszczać rośliny okopowe z korzonków, piasku; c) usuwać pierze z drobiu a.
szczecinę z zabitej świni; ‘czechlëc || -lac’ Sy: a) o kurach: grzebać, szukać robaków;
b) ir: płytko orać: c) oczyszczać rośliny okopowe z korzonków i piasku; d) korować
drzewo; e) niedokładnie kosić} [Nakrzosôł drzewa. Sy]
nacisk m cësk (Tr), nôcësk (Ra, Lz, Bù) m, nacyskanié, przë- / ùcyskanié; ew. o wodzie:
cësnienié n; wywierać ~ w jakimś miejscu nacëskac / przëcëskac / ùcëskac cos,
cësnąc na cos [òn nacyskô / cësnie]; ew. wëwierac nôcësk na cos [to wëwiérô
nôcësk] (Gò); cãżëc na czims [to cążi na tim]; wywierać ~ na kogo nalënac na
10
kògòs, przëmùsz(ëw(ac / zmùsz(ëw)ac kògòs [òn nalinô na niegò; òn gò
przëmùsziwô]; ew. przëcëskac / dëszëc kògòs, cësnąc na kògòs; kłaść ~ na coś
(podkreślać coś) pòdkresliwac / pòdczorchiwac (Tr) / akcentowac / zaznaczac cos
(mòcno, wërazno), mówic / gadac ò czims wërazno / dobitno || -nie; Tr: cësnąc na
cos; rzec coś z ~iem rzec / pòwiedzec cos z (taczim) nôcëskã / Tr: z przëcësnienim;
rzec cos wërazno / dobitno || -nie; zaakcentowac / zaznaczëc cos, pòdkreslëc /
pòczorchnąc (Tr) cos; mówić coś z ~iem (dla podkreślenia ważności) gadac /
mówic cos z nôcëskã (dlô pòdkresleniô wôżnoscë), kłasc / arch łożëc nôcësk na
(niejedne / pewné) słowa [Òn rzekł a łożił nôcësk na swòje słowa. Bù]; pod ~kiem
pòd (nô)cëskã (czegòs), przëcësniãti (czims); ew. pòd przëmùszã, z mùszu [Ùstąpilë
dopiérze pòd nacëskã ksãdza. Ra Pòd nôcëskã dowòdów ten zaskarżony wszëtkò
seznôł (zeznôł). Lz]; pod ~kiem wydarzeń / chwili pòd (nô)cëskã / nôwałã (Gò) /
nôtłokã (Gò) wëdarzeniów / chwilë; zrobić coś bez ~sku (z zewnątrz) zrobic cos
bez (nô)cëskù / bez (przë)mùszu (z zewnątrz / z bùtna); ew. zrobic cos dobrowòlno /
z dobri wòlë
naciskać v przëcëskac, nacëskac, cësnąc [Të tak mòcno nacyskôsz / cësniesz. Nie
nacëskôj / cësni tak mòcno. Gò Nacyskôł na nich wszelejaczima spòsobama. Ra]
naciskanie n nacyskanié, przëcyskanié n
nacisnąć v nacësnąc, przëcësnąc [òn nacësnął || nacësnął; Czej jô nacësnął knąpkã,
òdezwôł sã w domófónie ji głos. Jô nacësnã, a të rób. – Gò ]; ~ guzik / przycisk
nacësnąc / przëcësnąc knąpkã / ew. przëcësk; ~ kogo (zmusić do czegoś) nacësnąc
na kògò, przëcësnąc / zmùszëc / przëmùszëc kògòs, przemòcą nakłonic kògòs do
czegòs [Nacësnął na nich. Ra]
naciśnięcie / -nienie n nacësniãcé / -nienié, przëcësniãcé / -nienié n; ~ klamki
nacësniãcé klëczczi / klamczi; ~ guzika / przycisku / klawisza nacësniãcé knąpczi /
przëcëskù (Gò) / klawisza
nacja ƒ nôród m, nôrodnosc, nôrodowòsc f
nacjonalista m nôrodówc, nacjonalista m [tegó -dówca / -listë]
nacjonalistyczny ad nôrodowòscowi, nacjonalisticzny
nacjonalizacja ƒ nacjonalizacjô ƒ, Tr: znôrodowienié n,
nacjonalizm m nacjonalizm m, Tr: nôrodnizna f
nacjonalny ad nôrodny, nôrodowi, nacjonalny
na co? na co?, pò co?, do cze(gò), arch nacz [Nacz to? Ra]
na codzień na codzéń; ew. w codzéń, w pòwszedny / robòcy dzéń [Taczich trudnëch
słów sã nie ùżiwô na codzéń, tj. w codniowi gôdce. Gò]; ~ i od święta na codzéń (a.
w codzéń) i òd swiãta (a. w swiãto / przë swiãce)
naczekać się naczekac sã, nażdac sã; ew. nawëzerac sã za czim / kògùm [Më sã dzys
naczekelë / nażdalë || -delë przed krómã, nigle òni towôr przëjãlë, a nas wpùscëlë.
Sy]
na czele na przódkù, w przódkù, rzad na przodze
naczelnictwo n przédnictwò (Tr), dowództwò, prowadnictwò, arch: nôczelnictwò (Lz)
n; ew. szefòstwò n, wëższëzna ƒ, szefòwie pl [Przë taczich sprawach krôwc miôł lik
(wiedno) to nôczelnictwò. Lz]; objąć ~ òbj(imn)ąc przédnictwò / dowództwò /
prowadnictwò / dowòdzenié / prowadzenié / czerowanié
naczelniczka ƒ przédniczka, prowadnica || -dniczka, arch: nôczelnica / nôczelniczka
(Lz, Ra) ƒ {‘prowadnica’ Sy = gãs, co prowadzy jinszé gãsë w szkòdã} [Na bëła
nôczelnicą tëch czarownic. Lz]
naczelnik m przédnik, prowadnik, dowódca, wòdca, arch: nôczelnik || naczelnik (Lz,
Ra) m {‘przédnik’ dosł. = pol. przodownik, przewodnik; ‘prowadnik’ - Tr:
„prowôdnik” (błãdno - na wzór ùkrajińsczégò: prowydnik)} [Mie sle wësoczi
11
nôczelnik. Lz Òn béł jejich wódcą ë nôczelnikã. Ra]; ~ ruchu / organizacji /
związku / stowarzyszenia przédnik rësznotë / òrganizacji / zrzeszeniégò / stowôrë
a. stowarzëszeniô || -niégò; ~ dworca / stacji kolejowej przédnik / zawiadowca
banofù / banowi stacji
naczelny ad przédny, pierszi, nôwëższi, główny; ~ wódz nôwëższi / główny (do)wódca,
głównodowòdzący, przédnik / nôwëższi prowadnik wòjsk(a); ~ne miejsce przédny /
pierszi môl, przédnã / pierszã miescé; ~ne dowództwo nôwëższé / główné
dowództwò / prowadnictwò wòjsk(a); ~ redaktor główny / przédny / pierszi
redaktór; ssaki ~ne przédné cëcónë
naczerpać v nabrac / rzad naczerpac (wòdë). Por. nab(ie)rać
naczesać v naczosac {‘naczosac’ in = pol. naciosać}; ~ (wyczesać) wiele wszów
naczosac / wëczosac wiele wszów; ~ (zaczesać) włosy na łysinę naczosac /
zaczosac włosë na łësą głowã / na plech {‘plech’ = pol. częściowa łysina na środku
głowy, tonsura}; ~ (sczesać) włosy na czoło naczosac / sczosac włosë na łësënã /
rzad czoło
na czoło 1. na łësënã / rzad czoło; 2. na przód(k), Ra: na pòprzódk; ew. w przód(k),
wprzódk; wysunąć się na ~ wësënąc sã na przódk / wprzódk
naczółek m blësnik m, łësënowi rzem (- Tr); ~ dachu pòddaczk m
naczulać v naczulac (Gò) – robic czułi(m) na wid
naczulanie n naczulanié n – robienié czułi(m) na wid
naczulić v naczulëc (Gò) – zrobic czułi(m) na wid
naczynie n statk m; rzad nôczënié (Bù, Ra, Bl) n; ew. w zn. garnek: top, lok przest pòt m
[Pòwôżnie pòpijalë ze swòjëch nôczëniów. Bù]; naczynia statczi; ew. o naczyniach
z porcelany, fajansu, gliny: skòrëpë pl [Na to wieselé më mùszelë so pòżëczëc dzél
nëch skòrëpów òd sąsadów, bò swòjëch më mielë za mało. Gò]; ~ kuchenne
kùchniowi statk; ~nia srebrne strzébrzné statczi; ~ do mielenia tabaki dënica,
kachielnica, nabka arch f; ~ do czerpania wody z zakrzywioną rękojeścią
warząchiewk, rãczka f, bacher, zdrobn. bacherk m {‘warząchewk’ – por.
warząchwia || warzëchwia || warzëchiew || warząchiew = kórzczew, lejnica,
chòchla, pol. chochla}; ~ do gotowania smoły kòcéł do smòłë, smólnica arch (Ra)
f, ew. półbeczk blaszany; ~nia połączone pòłączoné statczi; system ~czyń
połączonych system pòłączonëch statków; ~nia pl a) bot nôczënia pl – słupë
martwëch kòmórk drewna przewòdzącé wòdã i związczi òrganiczné; b) an nôczënia
pl – rérkòwaté przewòdë w òrganizmie lëdzczim i zwierzãcym, chtërnyma płënie
krew a. limfa; ~nia krwionośne / tętnicze / wieńcowe / żylne krwionosné /
tãtniczé / wińcowé / żilné nôczënia / żëłë / żiłczi [Krwionosné nôczënié. Bl]; ~nia
chłonne a. limfatyczne nôczënia chłonné a. limfatyczné; ~ włoskowate /
kapilarne (kapilary) nôczënia włoskowaté / kapilarné (kapilarë pl). Por. beczka,
butelka, butla, dzban, filiżanka, garnek, kubek, niecka, sądek, zbiornik
naczynioruchowy ad an nôczënioruchòwi (Gò)
naczyniowy ad an nôczëniowi; sploty ~we splotë nôczëniowé; układ ~ ùkłôd
nôczëniowi
naczyniówka ƒ an nôczëniówka f – dzél westrzédny mãcherzënczi gôłczi òczny
naczyńko n statuszk m; ew. nôczińkò n (Gò)
naczytać (się) naczëtac (sã) [Jô jima / sã naczëta(ła) tëch ksążk. Gò Òn sã naczëtôł
mądrëch ksążk. Ra]
nać f bot nac, arch nacëna ƒ [Jakô mac (jaczi kòrzéń), takô nac, jakô matka, takô córka.
- Gò Nacënã na rzucëła cëgóm (kòzóm). Lz]; nać marchwi / pietruszki nac
marchwi / piotrëszczi; ~ brukwi, buraków jarmùż m; ~ ziemniaków (kartofli)
bùl(e)wiczé n; zob. łęty; Por. łodygi, badyle
12
nad(e) prp nad(e) (|| lok nód); ew. pònad; ew. (pò)wëżi; mucha lata ~ głową mùcha lôtô
nad głową; mieszka ~ mną mieszkô nade mną a. mieszkô (pò)wëżi mie; (po)nad
ziemią / ziemię (pò)nad zemią / zemiã [Jaskùlëce lôtają nad zemią. Skòwrónk
wzlôtô wësok nad zemiã. - Ra]; ~ morzem / jeziorem / rzeką nad mòrzã / jezorã /
rzéką, kòl(e) mòrza / jezora / rzéczi, przë mòrzu / jezorze / rzéce [Nad mòrzã. Nad
Jezorã Żarnowsczim. Nad rzéką. Szlë nad rzékã. – Ra]; pojedziemy ~ morze /
jezioro / rzekę pòjedzemë nad mòrze / jezoro / rzékã; ~ ranem nad renã / pòrénkã,
kòl rena, wczas pòrenë, ò switanim; ślęczeć ~ książkami sedzec nad ksążkama /
przë ksążkach / w ksążkach; ~ miarę (pò)nad miarã, rzad przez miarã; ~ wyraz nad
zwëk, nadzwëczajno || -nie, baro, òsoblëwie; ~de wszystko nade wszëtkò (|| -stkò)
[Jô cë kòchóm nade wszëtkò. Bądzesz miłowôł Pana Bòga Twòjégò nade wszëtkò. –
Ra]
nadać v nadac [òn nadôł, òna nadała]; ~ list / paczkę na poczcie nadac / wësłac lëst /
paczkã na pòczce; nadać sprawie (urzędowej) bieg nadac sprawie (sprawie
ùrzãdowi) biég, (pò)pchnąc sprawã do przódkù / w przódk, sprawic, żebë sprawa
rëszëła, zacząc załatwiac sprawã; diabli go tu nadali biés / czart / pùrtk gò tu
przëniósł / przësłôł / sprowadzył. Por. nadany, nadawać
nadać się nadac / przëdac sã; to się do niczego nie nada to sã do nicze(gò) nie nadô /
przëdô. Zob. nadawać się
nadadriatycki ad nadadriaticczi
nadający się do czego nad(ôw)ający sã / przëdatny do cze(gò); ew. pòżëteczny, dobri;
rzecz ~ca się do czegoś doczëzna f [Doczëzna to je wszëtkò to, co je docz (do
czegò, co służi do czegò). Kamienie, to je nôlepszô doczëzna na fùndameńta.
Doczëznã do mùrowaniô jô móm. - Sy]
nadajniczy zob. nadawczy
nadajnik m nadajnik m; stacjô nadawczô; pl: nadajniczi, stacje; ~ radiowy /
telewizyjny nadajnik radiowi / telewizyjny; stacjô nadawczô (Tr: wësélnô) radiowô
/ telewizyjnô
nadajnikowy ad nadajnikòwi. Por. nadawczy
nadal adv dali, jesz dali, jesz wcyg / dërch
nadanie n nadanié n, nadôwk (Tr) m
nadany ad (na)dóny; list ~ lëst nadóny / wësłóny; wieś ~na komu w posiadanie wies
(na)dónô kòmù w pòsôdanié [Ti gbùrzë mielë to òd samégò króla nadóné. Ra]
nadaremnie adv (na)daremno, na darmò, darmò, próżno, na próżno, próżno i darmò;
ew. niepòtrzébno [Daremno të tam szedł. Darmò masc na slôdk kłasc. (przësłowié)
Sy Na darmò ji gôdóm òd samégò rena. Ra]. Por. bezcelowo
nadaremny ad (na)daremny, próżny; ew. niepòtrzébny [To bëło próżné, i tak to nic nie
dało. Gò]. Por. bezcelowy
nadarmo zob. nadaremnie
nadarzać się nadarzac sã, przëdarzac sã, zdarzac sã [to sã nadôrzô / przë- / zdôrzô [To
sã rzôdkò zdôrzô. Sy]; czasem się ~rza okazja czasã sã nadôrzô leżnosc /
spòsobnosc
nadarzyć v nadarzëc, dac [Co Pón Bóg nadarzi, to kùchôrz ùwarzi. Ra]
nadarzyć się nadarzëc sã, przëdarzëc sã = rzad: pòdarzëc sã; ew. zdarzëc sã, przëtrafic
sã [to sã nadarzi / nadarzëło; Leżnosc sã wiedno nadarzi. To mie sã ju wicy nie
pòdarzi (przëdarzi, zdarzi). - Sy]; gdy(by) się ~rzy (~rzyła) okazja czej(bë) sã
nadarzi (nadarzëła) leżnosc / spòsobnosc; ew. czej / żelë sã ùdô (czejbë sã ùdało)
[Niech le mie sã nadarzi spòsobnosc, to jô gò sã spitóm. Leżnosc sã wiedno nadarzi.
To mie sã ju wicy nie pòdarzi. - Sy]. Por. zdarzać się, zdarzyć się
nadatlantycki ad nadatlanticczi; ew. Tr: kòldatlanticczi; leżący nad Atlantikã
13
nadawać v nadawac [òn nadôwô || nadaje; òni nadôwają || nadają]; ~ list / paczkę
nadawac / wëséłac lëst / paczkã {‘wëséłac’ Gò – òd: wësełac || wësyłac – „òn
wëséłô” Gò – òd: wësélô || wësyłô} [òn nadôwô || nadaje / wëséłô; nie nadawôj / nie
wëséłôj!]; ~ program radiowy / telewizyjny nadawac program radiowy /
telewizyjny; ~ czemuś zabarwienie polityczne nadawac czemùs céch / òdcéń
pòliticzny / znakã pòliticzną; ~ komuś posiadłości / ziemię / ziemie (grunty)
urzędy / prebendy nadawac kòmùs majątczi (a. pòsadłowia) / zemiã / zemie (grëńta
|| gruńtë) / ùrzãdë / prebendë [Dôwni pón nadôwôł chłopóm grëńta. Ra]
nadawać się nadawac sã, przëdawac sã; ew. pasowac (do czegòs) [To sã do te nie
nadaje / nie nadôwô. Gò W naszi wòdze je tak wiele czerwieniznë (żelazła), że òna
sã nie nadôwô do praniô. To le je scelnô słoma, na seczkã òna sã nie nadaje. Drzewò
z przerąbczi le sã na pôlenié nadaje. – Sy Ten szorëm ju nie je do nicze, òn sã
nadôwô le do wërzuceniô. Gò Barkasë nie nadają sã na wësoczé mòrze. Sy]; to się
nadaje tylko do wyrzucenia to sã nadaje / nadôwô le(no) do wërzuceniô || -ceniégò; nie
nadawać się nie nadawac sã, nie przëdawac sã; ew. nie pasowac (do czegòs); ew. ir:
nadawac sã jak jéż do pòdëszczi; on nie nadaje się na wspólnika òn sã nie nadaje /
nadôwô na wspólnika / pòspólnika
nadający się nadający sã, nadôwający sã; ~ do druku / publikacji nadający /
nadôwający sã do drëkù / pùblikacji / òpùblikòwaniô
nadawca m nadôwca; ew. wëséłôcz (Tr: wësélôcz || -lôrz) m; ~ towaru nadôwca /
wëséłôcz towaru; ~ audycji / programów nadôwca audycji / programów
nadawczy ad nadawczi; ew. Tr: wësélny; stacja ~cza (radiowa / telewizyjna) stacjô
nadawczô radiowô / telewizyjnô; zob. nadajnik
nadawczyni ƒ nadôwczëni, nadôwôczka, wëséłôczka ƒ
nadąć v nadąc (|| nadic); ew. nadmùchac, napómpòwac, napełnic pòwietrzim / gazã
[Knôpi nadãlë pãcherz a tej wëstrzélëlë. Ra]; ~ policzki nadąc lica / gãbã; ~ się
nadąc (|| nadic) sã; ew. napãczniec, nabrzmiec; ~ się pychą stac sã / zrobic sã
bùszny, napùżëc sã, napãpùżëc sã, nabùsznic sã; ~ się jak indyk nadąc sã / napùszëc
sã / lok nabarzëc sãjak gùlôk / -lôrz [Nadął sã jak gùlôrz. Ra Napùsził sã jak gùlôk.
Ce, Ra Nabarził sã jak kùrón / gùlón. Sy]. Por. nadymać (się), napuszyć się
nadąsać się nadąsac sã, zadąsac sã, nabùrmùszëc sã, napùżwic sã, nasãpòlëc sã /
zasãpòlëc sã, namùr’zëc sã / zamùr’zëc sã || zamùr’zac sã, zablészczëc sã,
zachmùrzëc sã, zmarkòtniec, zrobic mùniã (markòtną / zadąsóną mùniã) [Zamùr’zôł
sã, jakbë sã kątorów òbżarł. Nabùrmùsził sã jak gùlôk / jak kòt przed psã. - Sy]
nadąsany ad nadąsóny, zadąsóny, nabùrmùszony, napùż(wi)ałi, nasãpòlony /
zasãpòlony, mùr’zowati, zmier’załi, zamùr’załi, mùnia(s)ti / mùniowati,
zablészczony, òmùniony, markòtny, zmarkòtniałi, zamrëżony, mùniowati,
nakwaszony, skwaszony, mrëkòwati, fig napùchłi; ew. chtos wëzdrzi, jakbë sã
heltków òbjôdł / jakbë béł kwasnégò mléka òpiti / jakbë béł kątorów najadłi jakbë
sto wsy spôlił / jakbë mù chto òjca abò matkã zabił [Sedzy zadąsóny jak mrëk. Całi
dzéń chòdzy nabùrmùszony, jakbë sã heltków òbjôdł. Sedzôł całi wieczór
napùżwiałi, jakbë béł kwasnégò mléka òpiti. Jes të kątorów najadłi? Nic nie gôdô, le
sedzy napùchłô. Łazy nakwaszony. - Sy]; człowiek ~ dąsała, dąslôk, dąsnik,
dąsownik, lok dąsocznik, napùżwiélc, napùżwiała, pùrmùszk, mùnioch, mùr’zała /
mùr’zôk / mùr’zela / mùr’zel lok, blészcz, sãp / sãpùlc / zasãpiélc, złoch, mrëk,
mùczk, mùndëga lok m [Lepi dąsali jic z drodżi, jak sã z nim pòtkac. Ten pùrmùszk
sã nawet na mie nie przëzdrzôł. Cëż to je za sãpùlc, co nic nie gôdô, le zasãpòlony
wzérô przed sebie, jakbë òn kògòs zjesc chcôł. - Sy]; kobieta / dziewczyna ~na
dąsalënô, dąslëca, dąsnica, dąsownica, lok dąsocznica, mùr’za / mùr’zëca /
14
mùr’zewnica, blészczka, pùrmùszka, złoszka f [Władkòwa białka to je takô
pùrmùszka, że jô móm strach ji co rzec. Sy]. Por. markotny, nastroszony
nadążać v ~ (za kim) nadãżac, nadążëwac (za kògùm / czim), jic z (kògùm / z czim)
razã / niem. mët; ew. wërabiac sã / robic razã ze wszëtczima; ew. dawac radã, radzëc
sobie, nie dawac sã zepchnąc na kùńc; pilowac sã, żebë nie zaòstac [òn nadąż(iw)ô /
jidze razã / dôwô radã / radzy sobie; Jemù nadãżac nie je letkò. Lz Nadążają znôjma
(pòmału). Ra]; nie ~ zaòstawac, (pò)sladowac lok; ni mòc nadãżëc / zdãżëc /
wëprzińc / stëgòwac; nie dawac radë; bëc na kùńcu / w (ostatnym) ogònie; ew.
spózniwac || spózniac sã [òn zaòstôwô || zaòstaje / sladëje / pòsladëje / nie dôwô radë
/ je na kùńcu / w ògónie / sã spózni(w)ô; To béł rôz (rôz czedës) pierszi kòsnik, a
dzys òn ju pòsladëje (zaòstôwô), òn bë chcôł, ale ni mòże. Zédżer sladëje (spózniwô
sã). Minął miã, a jô za nim sladowôł. - Sy Òni zaòstôwają || zaòstają, mùszimë na
nich pòczekac / dożdac. Czej të tak nëkôsz, tej jô ni mògã za tobą nadãżëc / zdãżëc /
wëprzińc / stëgòwac. - Gò]; czł., który nie nadąża zob. maruder
nadążyć v nadãżëc (|| nadążëc), zdãżëc (|| zdążëc), wëprzińc, (wë)przińc z czims razã /
niem. mët; stëgòwac lok, wërobic sã (z czim – na czas, z robòtą), przest: sfórtowac
niem.; ew. przińc / zrobic cos na czas {‘sfórtowac’ niem. pol. podołać} [òn nadążił /
zdążił / wëprzëszedł / przëszedł / stëgòwôł / wërobił sã / sfórtowôł; òn nadążi / zdążi
/ wëprzińdze / stëgùje / wrrobi sã / sfórtëj]; nie ~ nie nadãżëc / zdãżëc / wëprzińc,
zaòstac, òstac w tële, òstac slôdë [Ni mógł ji nadążëc. Ra We wszim òn swémù bratu
nadążił. Lz Më szlë wiedno równo, a òn gdzes zaòstôł w tële / a òni zaòstelë całi
sztëk za nama. Róbta tak, co wa nie zaòstónieta za dalek w tële. Gò Nie pòdawôjta ò
razu tëlé snopów, bò jô nie stëgùjã z wama. Të sã jednak z tim wërobił na czas, a jô
mëslôł, że të nie zdążisz. - Sy]
nadbałtycki ad nadbôłtowi, nabôłtëcczi, Tr: nadbôłtny, przëbôłtny, przëbôłtowi,
kòlbôłtny
nadbiec v (przybiec skądś) nadbiegnąc || nadbiéc, nadlecec; ew. przëbiegnąc || przëbiéc,
przënëkac, przëgnac; w zn. nadrobić stracony czas biegiem: nadnëkac, nadrobic
biegã [òn nadbiégł || nadbiegnął / nadlecôł / przënëkôł / przëgnôł; òni nadbieglë /
nadlecelë / przënëkelë / przëgnelë; Chùtkò nadbieglë. Ra]
nadbiegać v nadbiégac || nadbiegiwac, nadlatëwac [Ju chca(ła) ùcekac, a tej ji sąsôd z
pòmòcą nadbiégô. Ra]
nadbierać v nadbierac. Por. nadebrać
nadbitka ƒ nadbitka f; ew. dr naddrëk m
nadbrzeżanin m nadbrzeżnik, nadbrzeżón, Tr: ùbrzeżnik, kòlbrzeżnik, przëmòrzón m
[tegò –brzeżnika / -rzerzana / -mòrzana]
nadbrzeże n brzég m. Zob. brzeg
nadbrzeżny ad nadbrzeżny (Lh), przëbrzeżny (Gò); Tr: kòlbrzeżny, ùbrzegòwi,
ùbrzeżny, przëbrzegòwi; ~pas lądu nadbrzeżny / przëbrzeżny pas lądu / zemi; ~na
wyżyna nadbrzeżnô wëżawa || wiżawa (Lh); żegluga ~na przëbrzeżnô / kòlbrzeżnô
żeglôrka || żeglówka, przëbrzeżné płiwanié / żeglowanié
nadbudowa ƒ nadbùdowa f – 1. nadbùdiwanié, nadstôwianié dobùdiwanié n (piãtra,
wëższi kòndignacji); Tr: nadbùdacjô ƒ; 2. piãtro, wëższô
kòndignacjô
nadbùdowónô nad niższą: Tr: nadstôw m, nadbùdowanié n; zob. nadbudówka
nadbudować v nadbùdowac, nadstawic; ew. pòdcygnąc mùrë wëżi / w górã
nadbudowywać v nadbùd(ow)iwac, nadstawiac [òn nadbùd(ow)iwô / nadstôwiô]
nadbudówka ƒ nadbùdówka f, nadstôwk m; ~ na statku, kutrze nadbùdówka /
nadstôwk na òkrãce, kùtrze
nadbutwiały ad nadbùtwiałi, nadmùrszałi || nadmùlszałi, nadgniti, nadtrëpiałi. Por.
butwieć
15
nadchodzący ad nadchòdzący, nadchôdający, Tr: nadchòdny; ew. zbliżający sã. Por.
przyszły
nadchodzić v 1. nadchòdzëc, nadchadac, jic, zbliżac sã; o nieproszonym gościu:
tromòlëc sã || tarmòlëc sã, grëmlëc sã, karowac sã [òn nadchòdzy / nadchôdô /
tromòli sã / tarmòli sã / grëmli sã / karëje sã; Nadchòdzy pón ë rzecze... Ra Ten biés
sã ju do nas grëmli. Sy]; nadchodzi zima / wiosna / lato / jesień nadchòdzy /
nadchôdô / jidze / zbliżô sã zëma / zymk / lato / jeséń; 2. nadchadac, nadstãpòwac,
òdstãpòwac përznã w bòk; ew. o rzeczach: nadsëwac sã, nadjeżdżac [òn òdstãpùje;
to sã nadsuwô / nadjéżdżô; Czej jô przińdã dojec krowã, òna nadstãpùje, tak żebë
mie bëło wëgódno. Gò]; koniec autobusu nadchodzi w bok kùńc autobùsa
nadchòdzy / nadchôdô / nadsuwô sã / najéżdżô w bòk. Por. nadejść
nadchodzenie v nadchòdzenié, nadchôdanié n
nadciąć a. na(d)cąc || lok na(d)cyc; ew. naderznąc
nadciągać v nadcëgac; burza ~ga jidze / nadchôdô / nadcygô grz(ë)mòt / bùrzô
nadciągnąć v nadcygnąc; ~gnęła burza nadcygnãła / przëszła bùrzô, nadcygnął /
przëszedł grz(ë)mòt; ~nęły chmury nadcygnãłë chmùrë, niebò sã zacygnãło /
pòwlokło chmùrama
nadcinać v na(d)cënac; ew. nadrzënac [òn nadcynô / nadrzinô]
nadciśnienie n fiz nadcësnienié; ~ krwi med nadcësnienié krwi, pot nadcësnienié [tegò
nadcësnieniô || -niégò; Òna mô nadcësnienié (krwi). Gò]
nadciśnieniowy ad nadcësnieniowi
nadczłowiek m nadczłowiek m
nadczułość ƒ med nadczułosc: Tr: nadczuwnota ƒ
nadczuły ad nadczułi; ew. baro wrazlëwi, przeczulony, przewrazlëwiony
nadczynność f med naddczinnosc f; ~ tarczycy / przysadki mózgowej nadczinnosc
tarczicë / przësôdczi mùskòwi
naddać v naddac; ew. nadniesc, roszerzëc sã, napãczniec [to naddô / nadniese / rozszerzi
sã / napãcznieje]
naddatek m naddatk (Gò) (|| nôdatk Lz), naddôwk m, nadkłôdka f; ew. nadto n; z
~tkiem z naddôwkã / naddatkã; ew. skòpicą, z wiérzchã, z ùsëpã, z czëpkã, czubato,
wiérzchòwato [Za naddôwk jô dostôł kòłôcz. Lz]
naddawać v naddawac; ew. rozszerzac sã (np. przë rozcyganim)
naddnieprzański ad naddnieprowi, naddnieprzańsczi
naddunajski ad naddunajsczi; kraje ~e naddunajsczé kraje
nade zob. nad
nadebrać v nadebrac
nadejście n nadéńdzenié, przińdzenié; ew. nastanié n; z ~m nocy z nastanim /
nadéńdzenim nocë; czej przëszła noc
nadejść v nadéńc, przińc, przëlezc, zjawic sã, przëbëc; ew. w zn. poschodzić się: pòzéńc
sã, pòschadac sã, pònadéńc [Òna ni mòże tak wnet (tak chùtkò, zarô) nadéńc, jak të
bë jes chcôł. Jô jesz nadéńdã. Ju nadszedł czas. Timczasã lëdze pònadeszlë ë mù
wëpòmòglë. - Ra] – 1. przińc, zbliżëc sã, zjawic sã w (p)òblëżim; zaraz nadejdzie
zarô nadéńdze / przińdze / sã zjawi; gdy nadeszła godzina trzecia czej nadeszła /
przëszła trzecô gòdzëna; nadeszła noc nadeszła / przëszła / nastała noc; nadeszły
deszczowe dni(e) nadeszłë / przëszłë / nastałë deszczowé dnie; 2. nadstãpic (sã),
òbéńc pôrã kroków z bòkù; ew. o rzeczach: nadsënąc sã, nadjachac; koniec
autobusu nadszedł w bok kùńc autobùsa nadszedł / nadsënął sã / nadjachôł w bòk /
na stronã. Por. nadchodzić
16
nadepnąć v nadepnąc, stãpic, czwòrdnąc; ~ komu na nogę nadepnąc / stãpic /
czwòrdnąc kòmù na nogã; ~ na wystający gwóźdż nadepnąc / stãpic / wlezc na
wëst(ôw)ający gózdz
nadeptać v nadeptac, narobic stopków, żart nasztãplowac; ~ się nadeptac sã; ew.
nachòdzëc sã, nałazëc sã, naczurpac sã
nader adv baro, bar’zo, zdr bar’zëczkò, rzad nad zwëk; ekspr: òkropno. Zob. bardzo
naderwać v naderwac; ew. nadedrzéc [Naderwôł mù szótkã (‘połę u surduta’). Ra]; ~
się naderwac sã, naderwac sobie cos; ew. w zn. przesilić się: zmògnąc sã,
przemachcëc sã [Paznokc mie sã naderwôł; Gò Wietewka sã naderwa(ła). Sy]. Por.
nadrywać
naderznąć v naderznąc. Por. nadrzynać
nadesłać v nadesłac przësłac [òn nadesłôł / nadesle; rozk: nadeslë!]
nadesłany ad nadesłóny, przësłóny; ew. przëszłi n; listy ~ne lëstë nadesłóné / przësłóné
/ przëszłé
nadesłanie n nadesłanié, przësłanié n
nadetatowy ad nadetatowi; ew. nadto, dodatkòwi, nadlëczbòwi
nadęcie n nadãcé; ew. wzdãcé, nabrz(ë)mienié, napùchniãcé n
nadętość ƒ 1. nadãtosc; ew. nabrz(ë)miałoscƒ; 2. ƒig bùcha, wëniosłosc ƒ, napãpùżenié
n; ew. nabùrmùszonô / napùżwiałô mina / mùnia
nadęty ad 1. nadãti; ew. nabrzmiałi, napãczniałi; ew. napómpòwóny, napùchłi,
nadmùchóny; 2. fig w zn. dumny, pyszny: nadãti, napùżony, napãpùżony,
wëpãpùżony, bùszny / pëszny / sztolc niem. [Sedzy napùżony. Sy Nadãti jak miech
kòwalsczi. Ra]; 3. w zn. niezadowolony: nabùrmùszony (= nadąsóny), napùżwiałi,
nadãti, nabrzmiałi, rzad nadmùchóny jak żôdżel. Zob. nadąsany
nadfiołkowy ad ùltrafioletowi, nadfioletowi (Gò)
nadfosforan m chm nadfòsdfòran, superfòsfat m
nadganiacz m nadgóniôcz m - ten, chto na(d)góniô bëdło z bòkù / ze stronë
nadganiać v nadganiac, nadgòniwac, rzad lok nadpãdz(ëw)ac [òn nadgóniô / nadgòniwô
/ nadpãdz(yw)ô; rozk: nadganiôj, nadgòniwôj / napãdz(yw)ôj!]; ~ zaległości /
stracony czas nadganiac / nadnëkiwac / nadrabiac zaległoscë / zaległą robòtã /
zaległé robòtë / stracony (a. ùcekłi) czas; ~ (popędzić w odpowiednim kierunku)
krowę nadganiac, / nadgòniwac / rzad lok nadpãdz(ëw)ac krowã [Wieczorã
nadgónióm bëdło do chléwów. Ra]
nadgarstek m nadgarstk (Gò), lok: dżidżol m [Złómił (a. złómôł) rãkã w dżidżolu. Sy].
Por. przegub
nadgiąć v naddżiąc (|| naddżic) [òn naddżął / nadegnie; rozk: nadegni!]
naginać v naddżibac, naddżinac [òn naddżibô / nadzdżinô; rozk: naddżibôj / -nôj!]
nadgnić v nadgnic
nadgniłość f nadgnicëzna f, nadgnité n
nadgniły ad nadgniti || rzad nadgniłi; ~ ziemniaki nadgnité / rzad nadgniłé bùlwë
nadgniwać v nadgniwac
nadgoić się nadgòjic sã [Ju sã përzinkã nadgòjiło. Ra]
nadgonić v nadgònic, nadnëkac, rzad lok: nadpãdzëc; ~ stracony czas / zaległości
nadgònic / nadnëkac / nadrobic zaległoscë / zaległą robòtã / zaległé robòtë / stracony
(a. ùcekłi) czas; ~ (popędzić w odpowiednim kierunku) krowę nadgònic /
nadnëkac / nadpãdzëc krowã [Nadgònita (a. nadgòńta) mie krowã. Ra]
nadgorliwy ad nadgòrlëwi, za baro / przesadno gòrlëwi
nadgraniczny ad nadgrańczny, przëgrańczny; ew. Tr: kòlgrańczny
nadgryzać v na(d)grëzac; ew. rzad nadkãsëwac [òn nadgrizô / nadkãsywô]
nadgryźć v na(d)grëzc; ew. rzad nadkãsëc (Ra) [òn nadgrizł / nadkąsył]
17
nadinspektor m nadjinspektór m [tegò -pektora]
nadinżynier m nadjinżiniéra || nadjinżinier m, pierszi, wëższi jinżiniéra
nadjazd m nôdjôzd m (Lz) [tegò nôdjazdu; przë nadjezdze; Nôdjôzd tëch nieproszonëch
gòscy pana przestrasził. Lz]
nadjechać v nadjachac; w zn. zbiorowym, pozjeżdżać się: pòzjeżdżac sã, rzad
pònadjachac [òn nadjachôł; rozk: nadjedzë! / rzad: nadjachôj!; Téż ti jiny
pònadjachelë. Ra] – 1. zbliżëc sã jadącë, pòdjachac [Òjc nadjachôł ze Sławòszëna,
czej òni z pòla dodóm wrôcelë. Ra]; 2. pòdjachac z bòkù, përznã òkrãżną drogą
nadjeżdżać v nadjeżdżac [òn nadjéżdżô; rozk: nadjedżôj!; òni nadjéżdżają; rozk:
nadjeżdżôjta!] – 1. zbliżac sã jadącë, pòdjeżdżac [Òjc nadjéżdżô. Ra]; 2. pòdjeżdżac
z bòkù, përznã òkrãżną drogą
nadkąsać v nadgrëzac, rzad: nadkãszac, nadkãsëwac [òn nadgrizô / nadkąszô /
nadkąsywô]
nadkąsić v nadgrëzc, rzad: nadkãsëc [jô nadkąszã / nadgrëzã; òn nadgrizł / nadkąsył;
rozk: nadgrëzë / nadkãsë!]
nañkładać v nadkładac; ~ drogi nadkładac drodżi (sztëk / kawał drodżi), jic / òbchadac
/ jachac / òbjeżdżac w kół. Por. nadłożyć
nadkładka f nadkłôdka f
nadkompletny ad dodatkòwi || dodôwkòwi, nadto, zbët(ecz)ny, nadkómpletny. Por.
nadliczbowy
nadlatywać v nadlat(ëw)ac, nadlecëwac [òn nadlatëje || nadlôtô / nadlecywô; òne
nadlatëją || nadlôtają / nadlecywają; Ptôszczi nadlatëją do naju. Gãsë nadlôtają. - Ra]
nadlecieć v nadlecec [òn nadlecôł / nadlecôł; òne nadlecałë / nadlecałë; Ptôchë
nadlecałë ë sadłë na dakù. Ra]; ~ jak wicher nadlecec jak wiater / wichier
nadleśnictwo n nadlesnictwò || nadlesyństwò n
nadleśniczy m nadlesny m
nadliczbowy ad nadlëczbòwi || arch nadlëczebny, dodatkòwi, nadto; ew. pòza rechùbą
[To nadlëczebné piwò wëlôł òn nó tã łąwã. Bù]; godziny ~we nadlëczbòwé /
dodatkòwé gòdzënë, nadgòdzënë pl
nadliczbówka ƒ nadgòdzëna ƒ, nadlëczbòwô / dodatkòwô gòdzëna
nadludzki ad nadlëdzczi [Nadlëdzkô pòstôc. Bù Nadlëdzkô miłosc naszégò pana Bòga.
Bl]; z ~ką siłą z nadlëdzką mòcą / sëłą; ~dzkim wysiłkiem nadlëdzką mòcą, z całą
mòcą, przez mòc, robòtą pònad lëdzczé mòcë / sëłë
nadłamać (się) nadłómac (sã) || lok -mic; lok arch: nadlãbic (sã) [òn nadłómôł || -mił
(sã); Biczëszcze sã nadłómiło (a. nadłómało). Ra]
nadłamywać (się) nadłómëwac (sã) || nadłamiac (sã) [òn nadłómiwô || nadłómiô]
nadłożyć v nadłożëc, dołożëc, nakłasc wicy (czegòs) [Tu bądã mùszôł përznã nadłożëc
tarasu, żebë te dwie szëchtë cegłów sã wërównałë. Gò]; ~ drogi nadłożëc drodżi
(sztëk / kawał drodżi), jachac w kół [Wa niepòtrzébno nadłożëła sztëk drodżi. Kò
trzeba bëło jachac prosto przez... - Gò]. Por. nadkładać
nadmarznięcie n nadmiarzlëna ƒ, nadmiarzłé n; ew. nadmiarznienié n [wym. -miarż-}
[Nadmiarzlënã wëkrój, reszta jabka je dobrô. W naszich wrëkach je wiele z
nadmiarzlëną. Jabka z nadmiarzłim nie nadôwają sã do leżeniô. – Sy]; plama od
~cia plama òd nadmiarznieniô || -niégò; nadmiarzłé n, nadmiarzlëna ƒ
nadmiar m nôdmiar (|| nôdmiôr Bù) m, Tr: zbiwnota f, ew. (pò)nad miarã, nadto, za
wiele; ew. przesada, żart. rozpùsta f; ew. w zn. z czubem: skòpicą n; ew. o kosztach,
ekspr: przez krédã arch; mieć czegos (aż) w ~rze miec czegòs (jaż) w nôdmiarze /
(jaż) za wiele / (jaż) nadto / (jaż) skòpicą; ew. miec czegòs (jaż) nad miarã / rzad
przez miarã; bëc w cos (jaż za) bògati; ~ pracy skòpicą robòtë, za wiele robòtë,
nôdmiar robòtë; ~ ciśnienia nôdmiar cësnieniô || -nieniégò; ~ napięcia nôdmiar
18
napiãcégò a. za wiôldżé napiãcé; ~ mocy / prądu nôdmiar / zapas / nadto mòcë /
prądu; ~ słów nôdmiar (Tr: zbiwnota) słów; ew. za wiele słów; stękać od ~ru
wysiłku stãkac òd robòtë pònad mòc / sëłã / przez mòc / sëłã; stãkac òd
przemãczeniô; ~ swobody zob. swawola; ~ fantazji nôdmiar / nadto / za wiele
fantazji. Por. nadmiernie, nadwyżka, przesada, przepych, zapas
nadmiarowy ad nadmiarowi; wyłącznik / czujnik ~ / nadmiarowoprądowy techn el
wëłącznik / czujnik nadmiarowi / nadmiarowòprądowi
nadmieniać zob. napomykać, zaznaczać
nadmienić zob. napomknąć, zaznaczyć
nadmienienie zob. napomknięcie, zaznaczenie
nadmiernie adv nadmiérno || -nie (jaż) za baro / nadto / nad miarã / za wiele = jaż
skòpicą; ew. przesadno, ekspr: pòwëżi krédë, niem: bùten szëkù [Młodszégò òtroka
ti starszi nadmiérnie kòchali. Lz]; mieć ~ wysokie mniemanie o sobie miec
przesadné / za wësoczé pòjãcé ò se / ò sobie; wëwëższac sebie; zadzerac nosa
nadmierny ad nadmiérny, za wiôldżi; ew. przesadny [Nadmiérnô fóra Lz Nadmiérnô
miłosc. Bù]; ~ne koszty / wydatki za wiôldżé / nadmiérné kòszta / wëdatczi; ew.
przekroczony limit kòsztów / wëdatków; ~ swoboda pòjuga, rozwòlô f, nadmiérnô /
za wiôlgô wòlnosc || wòlnota; fig: za długô lécka
nadmierzyć v nadmierzëc, zmierzëc na zapas / z rezerwą / tak, żebë wëszło përznã
nadto
nadmokły, ~nięty ad nadmòkłi, nadmikłi (Gò); ew. kąsk / përznã wilgòtny, mòkr(aw)i;
përznã namikłi / rzad nasąkłi || -kniãti wòdą / wilgòcą {‘namikłi’ = pol. nasiąknięty
wodą, namiękły}. Por. namokły, namoczony
nadmorski ad nadmòrsczi; ew. przëmòrsczi [Nadmòrsczé wsë. Nadmòrsczi lëft. – Lz
Nadmòrsczi krôj. W nadmòrsczich òkòlëcach. - Ra]; miasto ~e nadmòrsczé (ew.
przëmòrsczé) miasto; ~ piasek przëmòrsczi / nadmòrsczi piôsk [Lëdze przëjéżdżają
z daleka i sã wëgrzéwają w przëmòrsczim piôskù. Sy]
nadmorze n (ù)brzég (mòrsczi), sztrąd m, nadmòrzé (Sy), przëmòrzé n {‘nadmòrzé’ Sy:
piaszczysty teren położony nad brzegiem morza, plaża} [Pùdzemë dzys na
nadmòrzé, tam më sã wëgrzejemë. Sy]
nadmrożony ad nadmiarzłi. Por. nadmarznięcie
nadmuchać v nadmùchac; ew. nadąc || nadic, napełnic pòwietrzim / lëftã / gazã [Jô
wama jesz w òczë nadmùchóm (jesz wama sã òdpłacã / dóm nôùczkã)! Ra]
nadmuchany ad nadmùchóny; ew. nadãti, napełniony pòwietrzim / lëftã / gazã
nadmurować v nadmùrowac
nadmurowywać v nadmùrowiwac, nadmùriwac
nadnaturalny ad nadzwëczajny (Tr: || nadzwëkòwi || nadzwëczny), nadprzirodzony,
nadnôtëralny; ew. cëdowny [Nadnôtëralnô wiôlgòsc. Bù]
nadniszczyć v pòdniszczëc, nadniszczëc
nadnosić v nadnosëc, nadnaszac [Òn mù ògón nadnôszô (pòdchlébiô sã). Gò, Sy Zdrzë,
nadnoszą (tu: niosą, przënôszają) rëbë. Jesc ë pic mdą nadnôszelë (nosëlë,
przënôszelë). Ra]
nadobfitość zob. nadmiar
nadobfity zob. nadmierny
nadobnie adv nadobnie arch (Ra) [Ùsmiéchała sã nadobnie. Ra]. Zob. pięknie
nadobność f nôdobnosc arch || nadobnosc arch, nôdoba arch f (Lz, Bù) Dlô swi
nôdobnoscë dzéwczã sã widzało wszëtczim lëdzóm. Lz Wszëtczé białczi zazdroscëłë
ji nadobnoscë. Ra]. Zob. piękność
nadobny ad arch nôdobny || nadobny [Nôdobné dzéwczã. Lz, Bù Nadobnô dzéwùszka.
Nadobné òczë. - Ra]; odpłacać komuś pięknym za ~ne òdpłacac kòmùs tim samim
19
co òn; brzëdkò sã kòmùs òdpłacac; ew. jak të mie, tak jô cë; ùder za ùder; kąszôsz të
mie, ùkąszã jô cebie (Ra); jak Kùba Bògù, tak Bóg Kùbie. Zob. piękny
nadobowiązkowy ad (pò)nadòbòwiązkòwi; praca ~wa nadòbòwiązkòwô robòta,
gòdziny ~we nadòbòwiązkòwé gòdzënë
na dodatek zob. dodatkowo
nadodrzański ad nadòdrzańsczi, nadòdrowi, leżący nad (rzéką) Òdrą
nadoić v nadojic [Nadojiłë całą kònew mléka. Ra]; ~ do wielu wiader pònadojic /
nadojic do wiele wãbórków
nadokuczać v nadokùczac, nadogrëzac, nadoskacac, nadogòrzëc, nadożerac. Zob.
dokuczyć
nadolny ad nôdólny arch, dólny [Nôdólné pòla. Nôdólny dzél scanë. - Lz]
nadopiekuńczość f nadòpiekùńczosc f (Gò), przesadnô òpiekùńczosc / dbałosc (ò
kògòs) / trosklëwòsc
nadopiekuńczy ad nadòpiekùńczi (Gò), przesadno òpiekùńczi / dbałi (ò kògòs) /
trosklëwi
nadopomagać się nadopòmagac sã - wiele pòmòc, czãsto pòmagac (kòmù) [Òni mie sã
dosc nadopòmôgelë. Ra]
nadpęknięty ad na(d)pãkłi; ~ w kilku miejscach pònadpãkłi, na(d)pãkłi w czile môlach
nadpić v nadpic, òdpic përznã; w zn. ponadpijać, odpić nieco z kilku naczyń: pònadpijac
[Nadpił përznã z czeliszka a resztã wëlôł. Ra]
nadpijać v nadpijac
nadpiłować v 1. pilnikiem: nadwilowac, përznã (kąsk, trochã) pònadwilowac; 2. piłą:
nadżôgòwac, përznã naderznąc żôgą
nadpis m nôdpis m {‘nôdpis’ in Gò, Lz = pol. tytuł [Co za nôdpis mô ta pòwiôstka?
Lz]}
nadpisać v nadpisac; ~ w kilku miejscach pònadpisëwac [òn pònadpisywôł]
nadpłacać v nadpłacac, nadpłacëwac [òn nadpłôcô, nadpłôcywô]
nadpłacić v nadpłacëc, wpłacëc wprzódk / nadto / za wczasu [òn nadpłacył / wpłacył]; ~
w kilku miejscach a. kilkakrotnie pònadpłacac [òn pònadpłôcôł]
nadpłata ƒ nôdpłata ƒ, nadpłacenié n, wpłacenié wprzódk / nadto / za wczasu a.
nadpłacenié zaległëch dëtków [Jô jesz dostónã nôdpłatã. Lz]
nadpłynąć v nadpłënąc, pòdpłënąc, przëpłënąc [òn nadpłënął; Òkrãt nadpłënął. Ra]; ~
statkiem nadpłënąc / pòdpłënąc / przëpłënąc / nadjachac òkrãtã
nadpłynność ƒ nadpłinnosc ƒ
nadpływać v nadpłëwac pòdpłëwac, przëpłëwac [òn nadpłiwô; Bôtë nadpłiwają. Ra]; ~
statkiem nadpłëwac / pòdpłëwac / przëpłëwac / nadjeżdżac òkrãtã
nadpobudliwość f nadpòbùdlëwòsc f (Gò)
nadpobudliwy nadpòbùdlëwi (Gò)
nadpomknąć zob. napomknąć
nadprodukcja ƒ nadprodukcjô, Tr: nadwërobizna ƒ, nôdmiar produkcji –
produkòwanié / wërôbianié czegòs za wiele, pònad zapòtrzebòwanié rënkòwé /
pònad mòżlëwòscë òdbëtu / sprzedażë jaczégòs towôru
nadprogramowy ad nadprogramòwi; ew. dodatkòwi || dodôwkòwi, pònadplanowi /
pòzaplanowi
nadprokurator m nadprokùrator m
nadproże n nadprożé n, Tr arch: nadparg m, nadparżëna ƒ – balka (colemało zbrojonô,
żelbetonowô) nad luką òkna a. dwiérzi
nadpróchniały ad nadtrëpiałi
20
nadpruć v 1. o pruciu szwów dwóch części tkaniny: nadpòrc || nadproc [òn nadpòrł, òna
nadpòrła / nadpòrze; rozk: nadpòrzë! Nadpòrzë përzinkã. Ra]; 2. o pruciu dzianin,
swetrów: zerząskac || zerząszczëc a. wërząskac || -szczëc përznã. Por. pruć
nadpruwać v 1. o pruciu szwów dwóch części tkaniny: nadparac || nadpòrac [òn(a)
nadpôrô || nadpòrô]; 2. o pruciu dzianin, swetrów: rząskac || rząszczëc / zerząskiwac
[òn(a) rząskô || rząszczi / zerząskiwô]. Por. pruć
nadprzewodnictwò n fiz nadprzewòdnictwò n
nadprzyrodzoność ƒ nadprzërodzonosc; ew. cëdownosc f
nadprzyrodzony ad nadprzërodzony (|| nadprzirodzony); ew. cëdowny [Zwònë
nadprzërodzonym jaczim cëdem zlazłë ze zwònnicë. Ma]
nadpsucie n nadpsëcé, nadgnicé n, niszczelëzna, nadgnicëzna ƒ
nadpsuć (się) nadpsëc (sã); zlëszec (dzélã / përznã / òd jedny stronë), nadniszczec
nadpsuty ad nadpsëti, zlëszałi, nadniszczałi; ~te mięso zlëszałé miãso; ~te ziemniaki
nadpsëté / na(d)gnité bùlwë
nadrabiać v nadrabiac [òn nadrôbiô]; ~ zaległości w robocie nadrabiac / nadganiac /
nadnëkiwac zaległoscë (w robòce / w spanim || -niu) [òn nadrôbiô / nadgóniô /
nadnëkiwô]; ~ zaległości w spaniu nadrabiac zaległoscë w spanim || -niu; ~ straty
nadrabiac stratë; ~ braki w wykształceniu / w nauce nadrabiac / nadganiac /
nadnëkiwac braczi / luczi w wë(k)sztôłcenim || -niu / w ùczbie / nôùce [òn nadrôbiô
/ nadgóniô / nadnëkiwô]; ~ miną nadrabiac miną; nie dac pò se nic pòznac; ùdawac,
że sã nic nie stało / że wszëtkò je w pòrządkù / wszëtkò graje; ~ pończochę
(dorabiać na drutach, dziergać kawałek) nadwiãzëwac nogawicã / żokã / stréflã
[òna nadwiãzywô]. Por. nadrobić
nadrastać v nadrastac [to nadrôstô / nadrôstało] nadrąbać v nadrąbic, nadszczépic
nadrąbać v nadrãbic [Nadrąbilë gałąz a tej dostelë strach. Ra]
nadreński ad nadreńsczi, nadrenowi; prowincja / okolica ~ska nadreńskô prowincjô /
òbéńda (ew. nadreńsczé òkòlé)
nadreptać się nadeptac sã, nachòdzëc sã, nałazëc sã, naczurpac sã; ~ się w
drewniakach nakòrkòwac sã
nadrębywać v nadrãbiac, nadrãbiwac [òn nadrãbiô / -biwô]
nadrobić v 1. nadrobic [òn nadrobi(ł)]; ~ zaległości w robocie nadrobic / nadgònic /
nadnëkac zaległoscë (w robòce / w spanim || -niu) [òn nadrobi(ł) / nadgòni(ł) /
nadnëkô(ł)]; ~ zaległości w spaniu nadrobic zaległoscë w spanim || -niu; ~ straty
nadrobic stratë; ~ braki w wykształceniu / w nauce nadrobic / nadgònic / nadnëkac
braczi / luczi w wë(k)sztôłcenim || -niu / w ùczbie / nôùce [òn nadrobi(ł) / nadgòni(ł)
/ nadnëkô(ł)]; ~ miną nadrobic miną; nie dac pò se nic pòznac; ùdac, że sã nic nie
stało / że wszëtkò je w pòrządkù / że wszëtkò graje; ~ pończochę (dorabiać na
drutach, dziergać kawałek) nadwiązc (lok || nadwizc) nogawicã / żokã / stréflã
[òna nadwiãzywô]; 2. nadrobić, nakruszëc, narobic òkrëszënów / òkruszków [Co so
chto nadrobi, to mùszi wëjesc. Nadrobi so chleba w miskã a tej mlékã pòléj. Ra].
Por. nadrabiać
nadrosnąć v nadrosc (|| rzad nadrosnąc) [Òn jesz nadrosce. Ra]
nadróść zob. nadrosnąć
nadrozum m nadrozëm m [Wnet grómi (gromòwi –pòchòdzący dò gromù) piorën w
nadrozëm trzasnie. Lh]
nadruk m nadrëk m, nadrëkòwanié n
nadrukować v nadrëkòwac, wëdrëkòwac (na czims)
nadrywać v nadrëwac, naddzerac. Por. naderwać
nadrzecze n nadrzéczé n, Tr: nadrzéczëzna ƒ
21
nadrzeczny ad nadrzéczny; ew. Tr: przërzéczny, kòlrzéczny [Nadrzécznô łąka. Lz];
mieszkańcy ~ni nadrzéczny mieszkańcowie || -ńcë
nadrzeć v nadrzéc, narwac [Nadzerlë piérzô na dwie pierzënë. Ra]
nadrzędny ad gr nadrzãdny (Gò), Tr: nadleżny
nadrzucić v nadrzëcëc – 1. zob. nadsunąć; 2. dorzëcëc czegòs z bòkù, np. tarasu przë
tinkòwanim
nadrzynać v nadrzënac. Por. naderznąć
nadscenie n teatr nadzdrzadniô (Tr) ƒ, nadscenié n
nadskakiwać v nadskakiwac (rzad || -kòwac) [òn nadskakiwô || nadskakùje]; ~
(pochlebiać) komu nadskakiwac kòmù, ew. w zn. wyróżniać kogo w towarzystwie:
òsóbkòwac kògò; przen: kadzëdło kòmùs sëpac pòd stopë; złośl wòdã kòmùs nosëc
a. ogón kòmùs nadnaszac [òn nadnôszô]; czł., który nadskakuje nadskakiwajk m,
nadskakiwajka f; zob. pochlebca
nadskakiwanie n nadskakiwanié n
nadskakująco adv nadskakùjąco; ew. ùskòczno; ~ grzeczny / usłużny nadskakùjąco
grzeczny / ùsłużny;
nadskakujący v nadskakùjący; ew. ùskòczny
nadskoczyć v nadskòczëc || nadskòknąc; ew. ùskòknąc [Chùtkò nadskòcził ë pòdôł ji
rãkã. Ra]
nadskok m nôdskòk m arch [Twój pies swim nôdskòkã binô (? bë no = bë to?) zwôrcył
(zwrócył). Lz]
nadsłuchiwać v na(d)słëchiwac (rzad || -chowac); ew. strzic ùszama, ùszë szpëcowac
nadsłupie n bud nadsłupié n, nadsłupòwô balka
nadspodzi(ew)anie adv niespòdzajno; ~ bogaty / owocny / urozmaicony niespòdzajno
bògati / brzadny / ùrozmajicony
nadspodzi(ew)any ad niespòdzajny; ew. nieprzewidzóny
nadstawiać v nadstawiac [òn nadstôwiô]; ~ głowy / gardła za kogoś nadstawiac głowë
/ -wã / gardła / -ło za kògòs [Mëslisz të, że jô bądã za cebie głowã nadstôwiôł? Gò];
~ uszu nadstawiac ùszu; pòdsłëchiwac / na(d)słëchiwac; zob. nadsłuchiwać; ~ się
nadstawiac sã; ew. pòdstawiac / pòchilac / òbracac cało w jakąs stronã [òn sã
nadstôwiô]
nadstawić v nadstawic; ~ głowę / gardło za kogoś nadstawic głowã / gardło za kògòs;
ucho / uszy nadstawic ùchò / ùszë; zob. nadsłuchiwać; ~ się nadstawic sã; ew.
pòdstawic / ùstawic / pòchilëc / òbrócëc cało w jakąs stronã [òn sã nadstawił]
nadsunąć v nadsënąc; ew. przesënąc përznã w bòk / w jakąs stronã; ew. o wozach:
nadrzëcëc / nadszlëdrowac (Gò) / nadszlurnąc (Sy) tił wòza
nadsyłać v nadséłac / przëséłac [òn –séłô; nie –séłôj!]. Por. nadesłać
nadszargać v nadszargac, nadszarpac, nadszarpnąc; ew. naderwac, nadedrzéc; ~ swój
majątek nadszarpnąc swój majątk
nadszarpać zob. nadszargać, nadszarpnąć
nadszarpnąc v nadszarpnąc; ~pnięta reputacja zeszargóné / nadszarpniãté / pòpsëté
/ straconé dobré miono / ùwôżanié || pòwôżanié
nadszarpywać v nadszarpiwac, szarpac, szargac, nadrëwac, naddzerac
nadsztukować v nadsztëkòwac
nadsztukowywać v nadsztëkòwiwac / dosztëkòwiwac; ew. przedłëż(iw)ac, dokładac /
dorabiac sztëk / kawał(k) [òn nasztëkòwiwô / przedłużô || przedłużiwô / dokłôdô /
dorôbiô]
nadsztygar m nadsztigar m {‘sztigar’ Sy: „szëper” T V, s. 250}
nadtarty ad nadcarti; ew. nadcôrniony; ew. letkò zadzarti
22
nadtłuc v na(d)tłuc || -tłëc, na(d)czidnąc; ew. nadszczépic [Òn je naczidnął (np. jabkò),
ju le na môłi matewce wisy. Jô mù jesz krzept naczidnã! Chòdzy, jakbë béł naczidłi.
– Ra]
nadto adv nadto (|| lok nódto), rzad pònadto, za wiele; ew. dodatkòwò, na dodatk /
dodôwk, do te(gò), òkróm / òprócz te(gò), përznã pònad miarã [Nadto të
dostóniesz talôr. Òn béł młodi i mòcny i nadto sedzôł w dëtkach. – Lz]; co za ~, to
nie zdrowò co za wiele / za nadto, to nie zdrowò / nie je zdrów; ew. rôz to szpôs,
co wiãcy, to sã swinia nãcy
nadtrącać v nadczidac, nadtłëkiwac
nadtrącić v nadczidnąc, nadtłuc || -tłëc. Por. nadtłuc
nadusić (się) nadëszëc (sã) [òn (sã) nadësził; Ju miã dosc nadëszëła na mòra! Ra]
nadużycie n nadùżëcé n; ew. bezprawné ùżëcé / ùżiwanié; ~cia finansowe nadùżëca
finansowé; ew. szmùchle, szwindle, przekrãtë, krãtë-wãtë pl [Pòlicjô aresztowa
jednégò z ùrzãdników, żebë nie dopùscëc do dalszich nadùżëców. Gò]; ~ władzy /
stanowiska urzędnika nadùżëcé / niegòdzëwé wëkòrzëstanié władzë /
stanowiska ùrzãdnika [Minister zwòlnił wòjewòdã za nadùżëcé władzë. Gò]; ~
zaufania nadùżëcé zaùfaniô / wiarë
nadużyć v nadùżëc; niegòdzëwie wëkòrzëstac, za wiele so pòzwòlëc [òn nadùżił /
wëkòrzëstôł / so pòzwòlił]; jeśli ~żyje żelë / jeżlë nadùżëje / wëkòrzistô / so
pòzwòli]; ~ władzy / stanowiska urzędnika nadùżëc władzë / stanowiska
ùrzãdnika, wëkòrzëstac niegòdzëwie pòsôdóną władzã / zajmòwóné stanowiskò;
~ czyjegoś zaufania / czyjejś dobroci / dobrej woli / cierpliwości nadùżëc
czëjégòs zaùfaniô / czëjis dobrocë / dobri wòlë / cerplëwòtë || -scë; ew. òszëkac /
zawiesc kògò; za wiele so pòzwòlëc w procëmkù do kògò / w stosënkach z czim /
kògùm [Òna nadùżëła zaùfaniô swòjëch przełożonëch / za wiele so pòzwòlëła w
procëmkù do nich. Gò]; ~ (naturalnych / przyrodzonych) praw męża nadùżëc
(nôtëralnëch / przirodzonëch) prôw mãża / chłopa, za wiele so pòzwòlëc jakò mąż
/ chłop
nadużywać v nadużëwac, niegòdzëwie wëkòrzëstëwac, za wiele so pòzwalac [òn
nadùżiwô / wëkòrzëstiwô / so pòzwôlô]; władzy / stanowiska urzędnika
nadùżëwac władzë / stanowiska ùrzãdnika, wëkòrzëstëwac niegòdzëwie pòsôdóną
władzã / zajmòwóné stanowiskò; za wiele so pòzwalac na zajmòwónym ùrzãdze
[Niejedny ùrzãdnicë nadùżiwają swòji władzë / za wiele so pòzwôlają. Gò]; ~
czyjegoś zaufania / czyjejś dobroci / dobrej woli / cierpliwości nadùżëwac
czëjégòs zaùfaniô / czëjis dobrocë / dobri wòlë / cerplëwòtë || -scë; ew. òszëkiwac
/ zawòdzëc kògò; za wiele so pòzwalac w procëmkù do kògò / w stosënkach z czim
/ kògùm [Òna nadùżiwô zaùfaniô swòjëch przełożonëch / za wiele so pòzwôlô w
procëmkù do nich. Të nadùżiwôsz mòji dobrocë / za wiele so pòzwôlôsz. Le nie
nadùżëwôj mòji dobrocë / dobri wòlë / cerplëwòtë. Le so za wiele nie pòzwalôj Gò]; ~ (naturalnych / przyrodzonych) praw męża nadùżëwac (nôtëralnëch /
przirodzonëch) prôw mãża / chłopa, za wiele so pòzwalac jakò mąż / chłop
nadwaga ƒ nadwôga ƒ, nadwëżka (Gò) wôdżi / cãżaru; nadto na wôdze, wëwôżoné
përznã nadto [Pòst je to téż leżnosc zgùbieniô pôrã fùńtów nadwôdżi. Gò]
nadwartościowość f nadwôrtoscowòsc
nadwartościowy ad nadwôrtoscowi
nadwartość ƒ nadwôrtnota, nadwôrt(n)osc f
nadważyć v nadważëc – përznã dodac / dosëpac na wôdze / dołożëc kąsk towôru
pònad przënôleżną wôgã / przënôleżny cãżôr [òn nadwôżił]
nadwątlać v òsłabiac [òn òsłôbiô]; ~ mury zamku / twierdzy òsłabiac /
nadkrësziwac || nadkruszëwac / niszczëc / rozsadzac mùrë zómkù / twierdzë
23
nadwątlały ad òsłabłi, zesłabli; ew. skrëchłi, nadkrëchłi, zmetlali, pòdùpadłi. Por.
nadwątlony
nadwątlenie n òsłabienié; ew. nadłómanié; ew. pòdkòpanié, nadkruszenié n; ~
czyjejś woli (do) walki òsłabienié / pòdkòpanié / nadłómanié czëji(s) wòlë (do)
walczi / biôtczi; ew. zniechãcenié do walczi / biôtczi; ~ materiału òsłabienié (ew.
nadłómanié / scenczenié / zmãczenié) materiału / materii
nadwątlić v òsłabic [òn òsłabił]; ~ mury zamku / twierdzy òsłabic / nadkrëszëc ||
nadkruszëc / pòdniszczëc / pòdkòpac mùrë zómkù / twierdzë
nadwątlony ad òsłabiony; ew. skrëchłi, nadłómóny, nadkruszony, pòdniszczony; o
tkaninie: (na pół) przecarti / przeszorowóny; ~ czyjaś wola (do) walki òsłabionô /
pòdkòpónô / nadłómónô czëjas wòlô (do) walczi / biôtczi; ew. zwątpienié w cél
dalszi walczi / biôtczi. Por. nadwątlały
nadwerężać / ~żyć się zob. nadwyrężać / ~żyć się
nadwiędły ad nadwiãdłi, przëwiãdłi, pòdwiãdłi; ew. përznã / kąsk ùschłi / zmetlałi
nadwiślański ad nadwislańsczi, nadwislany, nadwisłowi; Tr: nadwislny, przëwislny,
przëwisłowi; kraj ~ przëwislańsczi krôj; ~skie wały przeciwpowodziowe
nadwislańsczé wałë procëmpòwòdzowé / przecywpòwòdzowé
nadwodny ad nadwòdny [Wierzbë / pastwiszcza nadwòdné. Ra]; ~dna część góry
lodowej nadwòdny dzél / nadwòdnô czãsc lodowi górë; ~dna część kadłuba
okrętu nadwòdny dzél / nadwòdnô czãsc srãbù òkrãta || -tu
nadwołżański ad nadwòłżańsczi, nadwòłżny, nadwòłgòwi
nadworny ad nadwòrny; ew. Tr: przëdwòrny [Nadwòrny sąd. Ce]; ~ muzyk /
tancerz / nauczyciel / krawiec / szewc / fryzjer nadwòrny mùzyk(ańt) / tańcôrz /
naùczëcél (a. szkólny) / krôwc / szewc / balbiéra (a. frëzjéra); ~ błazen (trefniś)
nadwòrny kòmédiant / wëpkôrz, òbsmiéwajk / wëszczerzajk / wëszczërga / błazen
|| błôzen; ~ dostawca wina nadwòrny dostôwca / dostarczëcél / Tr: dotëgòwôcz /
dowòznik wina
nadwozie n aut nadwòzé n (Gò), karoseriô f; ~ ciężarówki szoférka, pot bùda f
nadwrażliwość ƒ nadwrazlëwòsc || -wòta, nadczułosc, Tr: nadczëłota, nadczuwnota ƒ
nadwrażliwy ad nadwrazlëwi, nadczułi; ew. baro / przesadno wrazlëwi / czułi
nadwyrężać v ~ coś przecąż(ëw)ac, za baro òbcąż(ëw)ac / arch òbgrãdz(ëw)ac; ew.
mòrdowac, zarzënac, nadszarpiwac, niszczëc przez nierozsądné ùżiwanié [òn to
mòrdëje przecąż(iw)ô / za baro òbcąż(iw)ô / òbgrãdzywô / mòrdëje / zarzinô /
nadszarpiwô / niszczi]
nadwyrężać się mògnąc sã, szarpac sã, nadszarpiwac sã; robic przez mòc / na mòc /
pònad mòc / sëłë / całą mòcą / wszëtczima mòcama / sëłama, dawac ze sebie
wszëtkò [Mògnie sã, ale robi. Sy]. Por. harować
nadwyrężyć v ~ sobie coś nadszarpnąc / przemachcëc / przesylëc / przecãżëc /
ùszkòdzëc so(bie) cos – rãkã / nogã / plecë = krziż(e); ew. naderwac so(bie) cos –
miãsnie / mùskle / gdzes – w rãce / nodze / plecach / krziżach / krziżu [òn so(bie) to
nadszarpnął / przemachcył / przesylił / przecążił / ùszkòdzył / naderwôł]; ~ (sobie)
zdrowie nadszarpnąc / narëszëc / zepsëc / pòpsëc / pògòrszëc (so / sobie) zdrowié;
pòdùpadnąc na zdrowim / -wiu; ~ siły nadszarpnąc / ùtracëc / stracëc / ew. zùżëc
mòc / sëłã / sëłë; pòdùpadnąc na mòcë / sëlë / sëłach; to go ~ło to gò przemògło /
zmògło / ùmòrdowało / ew. złómało. Por. zwichnąć
nadwyrężyć się nadszarpnąc sã, zmògnąc sã, przemachcëc sã; ew. przecãżëc sã,
przesadzëc sã = przemãczëc sã, ùmòrdowac sã; ew. przesadzëc z robòtą
{‘przesadzëc sã’ – por. zasadzëc sã, w zn. zabrac sã òstro za cos / przëłożëc sã do
czegò / do jaczi robòtë [Jak sã zasadzã, to jô to zbòżé ò dwa dni zeseczã. Sy]}
[Mòja białka sã zmògła. Le co të sã nie przesadzysz. - Sy]
24
nadwyrężenie n ~ człowieka / ciała zmògniãcé || zmògnienié, przemãczenié,
przesylenié n (człowieka / cała); ~ ręki / nogi / kręgosłupa nadszarpniãcé /
przemachcenié / przecążenié / ew. przesylenié / przemãczenié rãczi / nodżi /
(s)krzéla (a. gnëka / pôcorów); ~ zdrowia nadszarpniãcé / zepsëcé / narëszenié
zdrowiégò || -wiô
nadwyrężony ad 1. o całuym ciele: zmògłi, przemãczony, przesylony [Jemù nic
jinszégò nie je, le òn je zmògłi. Sy]; 2. ~ przegub / ręka / noga nadszarpniãtô /
przemachconô / przesylonô / przecążonô przedżiblëna / rãka / noga. Por. zwichnięty
nadwyżka ƒ nadwëżka (Gò); ew. przewôga f, nôdmiar, Tr: naddôwk m, zwëszëna,
zwikszëna ƒ; ~ dochodu nad rozchodem (wpływów / zysków nad wydatkami)
nadwëżka / przewôga dochòdu nad rozchòdã (zwësków nad wëdatkama); Tr:
naddôwk w zwëskach (a. zwëszëna wzątków) nad wëdôwkama; ~ wagi nadwôga
ƒ, nadwëżka wôdżi; nadto na wôdze, wëwôżoné përznã nadto
nadymać v nadëmac; ew. nadmùchiwac, napómpòwiwac, napełniwac pòwietrzim / gazã
[òn nadimô / nadmùchiwô; rozk: nadëmôj / nadmùchiwôj! Nie nadëmôj tegò
pãcherza. Ra]; ~ policzki nadëmac / wëdëmac lica / gãbã; ~ się 1. nadëmac sã,
rozdëmac sã, pãczniec, nabrzmiewac; lok arch: nadrzëmac sã (Ra) [Nadimô sã jak
gùlôk. Nie nadëmôj sã, bracëszkù! Docz të sã tak nadimôsz? - Ra]; ~ się jak balon
nadëmac sã / pãczniec jak balón; 2. zob. dąsać się; 3. ~ się pychą (pysznić się)
nadëmac sã, bùsznic sã, statkòwac sã, pùżëc sã / pãpùżëc sã, zadzerac nosa, wiele òd
se niesc; chòdzëc bùszny / sztolc niem. / nadãti / napùżony / napãpùżony; ew.
panoszëc sã [Òn sã nadimô jak jaczi gùlôk. Gò Tak sã statkùje, a ni mô z czegò. Sy].
Por. nadąć (się), nadęty
nadymić (się) nadëmic (sã), naczadzëc (sã), nakùrzëc (sã); rzad: namroczëc (sã), arch
nasmãdolëc (sã); ew. narobic dëmù, nasmrodzëc dëmã [Strëszë namroczëlë nóm w
jizbie. Sy Nadëmilë w jizbie, jaż je cemno. Ju sã terô nie nakùrzi. - Ra]; ~miło się w
izbie w jizbie sã nadëmiło / naczadzëło; w jizbie je nadëmioné / naczadzoné /
nakùrzoné / je fùl / pełno dëmù [To sã w chëczach nadëmiło! Ra]
nadziać (się) zob. nadzi(ew)ać (się
nadzianie zob. nadzi(ew)anie
nadzianka ƒ nadzéwónô / faszerowónô pòtrawa / jôda
nadziany zob. nadzi(ew)any
nadzieja ƒ nôdzeja (lok || nadzeja), arch: nôdeja, nôdzejnosc ƒ; rzad niem. tróst m,
neol La: nôwiara f [Czej bë nié ta nôdzeja, tej bë më wszëscë bëlë w ti wòjnie
zdżinãlë. Sy Nôdzeja je cnotą ewanielëczną. Ra Tak jidze do lepsza ë je nôdzeja, że
przińdą czedës czasë swòbòdné. Ce]; w nim moja cała ~ w nim całô mòja nôdzeja
(Sy); żyć ~ją żëc nôdzeją (Sy); próżna / płonna ~ próżnô / (na)daremnô nôdzeja;
ew. w zn. obiecanki: głupô nôdzeja = òbiecywczi [Głupą nôdzeją nicht sã nie najé. Sy]; słaba ~ słabô / marnô / niewiôlgô nôdzeja; tracić ~ję tracëc nôdzejã, trëchlec,
wątpic [Trëchlëjã, czë jô sfórtëjã do niedzele zesec to pòle. Sy]; ta, która straciła
~ję trëchlëca arch f [Cop tak trëchlejesz, trëchlëco, taczé spòsobné dzéwczã bë ni
miało chłopa dostac.?! Nie przebierôj, a nie mdzesz trëchlała, trëchlëco. – Sy];
stracić całą / wszelką ~ję stracëc całą / jakąkòlwiek nôdzejã; wëzbëc sã całi /
wszedny nôdzeji; porzućcie wszelką ~ję (Dante) wëzbądzta sã całi (całi resztë)
nôdzeji; wëzbądzta sã òstatka nôdzeji; pòrzucta òstatk nôdzeji; mieć wielką ~ję
miec wiôlgą nôdzejã; nie mieć wielkiej ~ei ni miec wiôldżi nôdzeji; miec słabą /
marną / niewiôlgą nôdzejã; mieć jeszcze trochę ~ei miec jesz përznã / kąsk / trochã
nôdzeji; promyk ~ei përzinkã / kąsk / trochã / zdebło nôdzeji; iskra ~ei – skra /
përznã / zdebło nôdzeji; pełen ~ei pełen / fùl / skòpicą nôdzeji; budzący, rokujący
~ję bùdzący / dôwający nôdzejã; ew. nôdzejny (Sy, Lz), òbiecny (Sy) [To je
25
nôdzejné dzéwczã, to mô dobrą głowã. To je nôdzejné / òbiecné dzéwczã, to mô
dobrą głowã, z niegò mòże jesz co bëc. – Sy Nôdzejné mëslë. słi Lz]; być przy ~ei
bëc w nôdzeji (Sy) = bëc w cążë, spòdzewac sã dzecka, nie bëc sama; bëc a.
chòdzëc w Bòsczim darze; niezachwiana ~ mòcnô / niezachwiónô / nieùdżibłô
nôdzeja; trwała ~ trwałô nôdzeja; pokładać w kim ~ję miec w czims / kògùms
(złożoné) nôdzejã; spòdzewac sã cos pò czims / kògùms / òd kògòs; pokładać w
czymś ~ję liczëc / rechòwac na cos, spùszczac sã na cos. miec w czims nôdzejã;
ew. spòdzewac sã czegòs pò czims [Spùszczac sã jak kòzeł na swòje rodżi (liczëc
na cos / spòdzewac sã czegòs nadaremno). Sy]; młodzieniec, rokujący piękne ~je
młodzéńc || młodzónk / knôp / bëniel, co mòże dalek zańc; ew. nôdzejny / òbiecny
młodzéńc || młodzónk
nadziemny ad nadzemny (|| nôdzemny) (wym. nad’zemny) [Ten nôdzemny dzél te
kamienia béł miészi jak ten pòd zemią. Lz]; ~mna część rośliny nadzemny dzél
roscënë; ew. w zn. nać: nac f; w zn. łodyga: chłąd, sztrąpel, rzad nad’zémk m; w
zn. pień: piéń m, sztama f (najgrubsza część pnia: nadzémk m); w zn. korona
drzewa: kòróna drzewa, rosochòwina ƒ, wiérzchòwiszcze n
nadziemski ad nadzemsczi (wym. nad’zemsczi); ew. niezemsczi, nadswiatowi,
pòzaswiatowi [Nadzemskô mòc. Rôj nadzemsczi. Bù, Bl]
nadzienie n nadzenié, wëpełnienié (Gò) n; ~ mięsne a. jajeczne farsz m, mãsné
nadzenié / wëpełnienié; ~ czekoladowe szokòladowé nadzenié / wëpełnienié; ew.
szokòladowô masa
nadziergać v nawiązc (|| lok nawizc) [Òna nama nawiãzła żoków / cwétrów dlô
wszëtczich dzecy. Gò]
nadzi(ew)ać v nadzôc (nadzewac) – 1. (na)tkac, (na)sztopac, napełni(wa)c,
(na)fùlowac, (na)faszerowac [Białka nadzała gark masłem. Rëbôk nadzôł
klészczkã przëdzoną. - Lz]; 2. nasadzëc (nasadzac), natknąc (natëkac), nabi(ja)c /
wbi(ja)c na szpëc / s(z)picã / szpilã / òstrzé péczi; ew. (ù)pchnąc, kòlnąc / ùkłoc,
żgnąc (pchac, ùpichac, żgac, kłoc) [Wãgòrze żgac / pchac. Wiele rib ùpchnąc
bòdarzã. - Sy]; ~ kiełbasy / kurczaka na rożen nadzôc (nadzewac) / nasadzëc (dzac) / nabi(ja)c kôbasë (wòrztë) / kùrka (a. kùrzã, kùrczã) na rożno {pol. rożen
m = kasz. ‘rożno’ n - pl: ‘rożna’}
nadzi(ew)ać się nadzôc sã (nadzewac sã) [òn sã nadzôł / nadzéwôł; Nadzôc sã jak jéż
na heltczi (jabka). Sy]; ~ się na kogo natknąc (natëkac) sã / nadzôc (nadzewac) sã na
kògò; ew. trafi(a)c na kògò, spòt(ë)kac kògò {‘nadzewac sã’ in arch = spòdzewac sã
– zob. spodziewać się} [òn sã natk(nął) / natikôł / nadz(éw)ôł na niegò; òn trafił
(trôfiôł) na niegò; òn gò spòt(i)kôł]
nadzi(ew)anie n 1. nadz(éw)anié, napełnienié (-łnianié / -łniwanié), (na)fùlowanié,
(na)faszerowanié n; 2. nadzi(ew)anie na szpikulec: nadz(éw)anié, nasadzenié
(nasôdzanié) na cos; ew. kòlniãcé (kłocé), czims; zatkniãcé (zatikanié) na czims
nadzi(ew)any ad nadz(éw)óny, natkóny, (na)fùlowóny, napełniony / wëpełniony,
(na)faszerowóny; ew. napakòwóny; czekoladki ~ne szokòlôdczi nadzéwóné;
pierog ~ mięsem pieróg nadz(éw)óny / napełniony / (na)faszerowóny miãsã; klóska
natkónô / nadzéwónô / (na)faszerowónô / (na)fùlowónô / napełnionô miãsã; ew.
pieróg / klóska z miãsã; kaczka ~na jabłkami kaczka nadz(éw)ónô / natkónô
jabkama; kotlet ~ grzybami (pieczarkami) kòtlet nadz(éw)óny / natkóny /
(na)faszerowóny grzëbama (pólnicama / pieczarzëcama / pieczarkama
nadziękować się nadzãkòwac sã || lok nadzëkòwac sã [Òni mù sã tëlkò nadzëkòwelë,
jaż sã wstëdzył. Ra]
nadziwić się nadzëwic sã, nadzëwòwac sã [Wa jesta sã ju dosc nadzëwiła (a.
nadzëwòwa / -wała). Ra]; nie może się ~ temu òn sã temù ni mòże nadzëwic /
26
nadzëwòwac [Ni mòglë sã nadzëwòwac łowòwi rib, jaczi zrobilë / jaczégò
dokònelë. Gò bibl]
nadziwować się zob. nadziwić się
nadzmysłowość ƒ nadzmësłowòsc f (Gò); Tr: nadczuw m
nadzmysłowy ad nadzmësłowi (Gò); Tr: nadczuwny
nadzorca m nadzérca (|| nadzórca) (- Lz), Tr: nadzérôcz m [wym: nad’zérca]; ~ robót
nadzérca (|| nadzórca) dozérca (|| dozórca) robòtów; ew. jinżiniéra, czerownik,
méster [Przë tëch robòtach jô béł dozércą. Lz] ~ robotników (brygadzista) na
majątku ziemskim szpektor, dwór(z)nik, rzad: nadzérca (|| nadzórca), karbòwi,
przëstawa (Ra, Sy) arch m [Bëc przëstawą to béł psy ùrząd. Sy]; ~ ruchu na kolei
nadzérca ruchù na banie / kòleji. Por. dozorca
nadzorczy ad nadzérczi, Tr: nadzérny; rada ~cza nadzérczô || -rnô rada
nadzorczyni ƒ nadzérnica, nadzérniczka, szpektórka, arch: nadzérczëna || nadzórczëna
(- Lz)ƒ
nadzorować v dozerac, nadzorowac || arch nadzerac [wym: -d’zerac]; ew. pilowac,
stróżowac [òn dozérô / nadzorëje || arch nadzérô / pilëje / stróżëje; Nadzérôł lëdzy
przë robòce. Ra]
nadzór m nôdzór [wym. nôd’zór] || nadzór, dozór m; ew. nadzorowanié, stróżowanié,
pilowanié n, òpieka f [Czim wikszi nadzór, tim wikszô pòkùsa. Chòri ni mô dozoru.
Mój syn mô dozór nad całą robòtą. - Sy Ten pón mù dôł ten nôdzór na swëch wszech
dobrach. Òn mô ten dozór nad robòtnikama. Pòd dozorã szandarów chłop mùszôł
òdkòpac tã kùlã. – Lz Pòd nadzorã starëszczi. Ra]; wymknąć się spod ~zoru
wëmknąc sã spòd nôdzoru || nadzoru (Sy); ~ drogowy drogòwi nôdzór / dozór; być
pod nadzorem sądowym bëc pòd nôdzorã / dozorã sądu
nadzwonić v nazwònic [Nazwònił mù w ùszë. Ra]
nadzwyczaj(nie) adv nadzwëczajno || -nie, nadzwëczôj (- Sy), Tr: nadzwëk,
nadzwëkòwò; ew. srodze || srogò (- Sy); ew. niebiwale, òsoblëwie, wëjątkòwò {srogò
in = dobrze, pòmëslno} [Òn przëszedł nadzwëczajnie chùtkò. słi Lz Òna mie sã
nadzwëczajnie spòdoba (widza). Ra Nasz sënówc to je nadzwëczôj dobri człowiek.
Je to pò prôwdze dzeło nad zwëk szëkòwné. Gò Mie szło srodze lëchò. Tegò je
srodze mało. Srodze dobri człowiek. Srogò wiele latos narosło bùlew. Mie szło
srogò, jemù nie szło srogò. - Sy]; ~ życzliwy nadzwëczaj(nie || -no) żëczny /
żëczlëwi [Ksądz béł dlô wszëtczich nadzwëczôj żëczlëwi. Dh]. Por. nadzwyczajny
nadzwyczajność ƒ nadzwëczajnosc || -nota, Tr: nadzwëkòwòsc f Ten trzôsk mie
przestrasził swą nadzwëczajnoscą. Lz]
nadzwyczajny ad nadzwëczajny, Tr: nadzwëkòwi; ew. niebiwałi (Lh, Ma), srodżi,
òsoblëwi {‘srodżi’ in = òkrutny – por. srogi} [Nadzwëczajné widôwczi (wëdôwczi,
wëdatczi). W karczmie béł taczi nadzwëczajny trzôsk. – Lz Wëdatczi nadzwëczajné.
To są nadzwëczajné rzeczë, co të gôdôsz. – Ra Latos ùrosło srodżé żëto. Latosy rok
je srodżi na roscenié. – Sy Z niebiwałą redoscą òn sã òbezdrzi. Lh Wlepił we mie
slépie jak w jaką niebiwałą zjawã. Ma]; profesor ~ profesór nadzwëczajny; Tr:
pòdprofesór m; pociąg ~ cuch specjalny / nadzwëczajny; ekstracuch m
nadźwigać (się) nadwigac (sã), nanosëc (sã), natrekac (sã), natricowac (|| natrocowac)
(sã), natroczëc (sã), nawléc (sã) / nawłóczëc (sã) {‘tricowac’ Sy: ciężko pracować,
szczególnie dźwigać} [Jô sã dzys natricowôł, we mie wszëtczé gnôtë jiczą (jãczą).
Sy]
naelektryzować (się) naelektrizowac (sã)
naelektryzowany ad naelektrizowóny
nafabrykować zob. naprodukować
27
nafajtać v nafejtac arch (Ra) [Nafejtôł na kam ë szedł dali. Ra] fejtac arch (Ra), dziec:
eeszkac || lok aãszkac; robic ee || aã / eeszkù || aãszkù; rub: walëc, srac, smrodzëc; o
biegunce: drzistac; w zn. zanieczyszczać się kałem – zob. kał
nafciany ad pétrochòwi
nafciarka ƒ pétrochòwi wóz a. wóz do pétrochù
nafciarski ad nafcarsczi, pétrólkòwi
nafciarz m producent naftë / pétrólczi / pétrochù; włôscëcél pòlów, skąd sã wëdobiwô
pétrólkã / naftã
nafiglować się nafiglowac sã [Òni sã ze sobą nierôz nafiglowelë. Ra]
nafrasować się zob. namartwić się
nafta ƒ 1. ropa naftowa: nafta, pétrólka ƒ; król nafty król petrólczi (a. naftë); zob.
nafciarz; 2. nafta do oświetlania: pétroch, ekspr pétrus m
naftalina ƒ chem naftalina ƒ
naftociąg m naftocąg m, pétrochòwi rérocąg (Gò)
naftodajny ad pétrochòdajny, naftodajny
naftowiec m naftówc m, pétrochòwi tankówc [tegò naftówca / tankówca]
naftowy ad pétrochòwi, ekspr: pétrusowi; lampa ~wa pétrochòwô lãpa, lãpa na pétroch
/ pétrus; maszynka / kuchenka ~wa pétrochòwô plôtka / pétrochòwi blatk;
przemysł ~ przemësł pétrochòwi / naftowi
nagabywać v zagadëwac; ew. nalënac = nalegac, naprzikrzac sã, malastowac [òn
zagôdiwô || zagadëje / nalinô / nalégô / naprzikrzô sã / malastëje]
nagabywanie n zagôdiwanié, nalinanié, naprzikrzanié sã, malastowanié n
nagadać (się) nagadac (sã, napòwiadac (sã), naples(kò)tac (sã), naflabòtac (sã),
nagòwarzëc (sã), nagãstolëc (sã) {‘gãstolëc’ = pol. ględzić, pleść, bredzić} [Të
mòżesz ji nagadac, co le chcesz, òna wszëtczémù ùwierzi. Nagadôjta sã, kùlkò le
chceta. - Ra]; ~ na kogo nagadac, naklapac na kògòs
nagadany ad nagôdóny, napòwiôdóny, naplestóny
nagadywać v 1. zob. namawiać; 2. ~ na kogo òbmawiac kògòs, klapac ò czims /
kògùms; ew. nagadëwac na kògòs [òn òbmôwiô mie / klapie ò mie / nagôdiwô na
mie]
nagana f nôgana, przëgana f, ùpòmnienié, òszkalowanié n, rzad: (z)gana, òbkrziczka,
bùrka, òbgrómka arch; żart: lëtaniô, kòrónka, cygarã f, kardãks m, lok: kartuna,
lôdingã, wiwtora, hùżówka || łużówka f, kapitel m {‘òbkrziczka’ in = òbmòwa;
‘òbgrómka’ in = grzmòt dochôdający z daleka; ‘lôdinga’ in = pol. a) ładunek,
ciężar; b) ciężka praca; c) duża porcja; d) cięgi, chłosta} [Srogô gò za to spòtkała
nôgana. Dh, Lz Mòja białka dała mie dzys taką długą kòrónkã, że... Ju le, nënkò, nie
mówkôj ti kòrónczi. Czej të wczora tak pózno przëszła dodóm, sëpałë sã tam gromë,
czë të le dosta òbgrómkã? Spòdzewac sã òbgrómczi. Jô ju zôs dostôł lôdingã. – A za
co? - Sy]; otrzymać ~nę dostac / òdebrac naganã / przëgana / bùrkã itd.; ew. dostac /
òdebrac swòje / za swòje, bëc / òstac wëszkalowóny; żart: dostac / òdebrac lëtaniã /
kòrónkã / lësym ògónã / na kastã [Jô dzys dostôł dobrą kòrónkã. Sy]. Por. bura,
upomnienie, łajać
naganiacz m nanëknik arch, rozstawnik, na(d)nëkiwôcz, na(d)góniôcz m – 1. chłop
nagóniający zwierzëznã òbczas jachtë [Czej jem béł młodi, tej jem czãsto biwôł
nanëknikã. Z lasa wëlecôł dzëk spłoszony przez nanëkników. - Sy]; 2. pòstrzédnik
przë kùpianim i sprzedażë; 3. żart: rajk, rôjca, dewòsłãbca m. Por. nadganiacz
naganiać v na(d)ganiac, na(d)nëkiwac, rzad na(d)pãdz(ëw)ac [òn na(d)góniô /
na(d)nëkiwô / na(d)pãdz(yw)ô; Lëdzy nama nagónielë ze wszëtczich strón.
Wieczorã nadgónióm bëdło do chléwów. Ra]; ~ komu klientów
naganka zob. nagonka
28
nagannie adv lëchò, niedobrze, niebëlno, niechwalebno, mało chwalebno; ew. nagannie,
ùjemno
naganny ad lëchi, niedobri, niebëlny; ew. naganny, ùjemny; ew. do zganieniô,
zasłëgùjący na naganã, nie do pòchwôleniô, niechwalebny, mało chwalebny
[Naganné nôłodżi. Lz Lëché, naganné pòstãpòwanié, jô taczégò nie chwôlã /
pòchwôliwóm. To bëło rzekłé w taczim nagannym znaczeniu. - Gò]
nagarbować v nadżerbòwac (|| lok nadżerwòwac || arch nagarbòwac) [Nagarbòwelë
skór a pòtemù przedôwelë je w miesce. Ra]
nagarnąć v nagarnąc [Nagarnãlë sobie całi miech zbòżô. Gò]
nagarniać v nagarënac, nagarniac [òn nagarinô / nagôrniô]
nagawędzić się nagadac sã, napòwiadac sã, nagòwarzëc sã, nakôrbac sã, rzad:
nabakòwac sã || ùbakòwac sã lok; ew. naplestac sã, żart naszlabrotac sã [Wa sã ju co
nabakùjeta / ùbakùjeta. Sy]
nagawędzony ad nagôdóny / nakôrbóny / nabakòwóny / naplestóny / naszlabrotóny
[Nie jesta wa jesz dosc nagôdóny / naplestóny / naszlabrotóny? Gò]
nagderać (się) nagnërzëc (sã), namrëczëc sã, nadądrotac (sã), nanôskwarzëc (sã),
nagãgnotac (sã), nagãgòlëc (sã), nachamrotac (sã), naùmlotac( sã), namërmòtac (sã),
nakôrkac (sã), nabùrczëc (sã), nabùrcowac (sã), nabùrbòtac (sã), nabrëmizrowac
(sã), nabrëmzowac (sã), arch naskrzëc (sã) (i in. – zob. gderać) [Naskrzëła na niegò.
Ra]
nagi ad nadżi, zdr nagùszi, nagùszinczi, rzad zdr nagùszëneczczi [Człowiek rodzy sã
nadżi. Nadżé dzeckò. Jô mëslôł, że to diôbeł, a to béł dëcht nagùszi, zezobòtóny
(czôrny, wëswiniony) knôp. - Ra Ceszi sã jak nadżi w żôgawicach (w żôgówkach,
pòkrzëwach). Ce, Ra]. Zob. goły
nagiąć v nadżąc || lok nadżic || rzad nagnąc, przëdżąc, ùdżąc || rzad ùgnąc; ew. nachilëc,
przëchilëc, nałãżëc, nakłonic [rozk: nagni / przëgni / nachil(ë), nakłóń / nakłoni!; Ni
mógł nadżic negò drzéwka. Jesz rôz nagni. - Ra]; ~ do czego nadżąc do czegòs; ew.
skłonic, nakłonic / ùdostac (= pol. pozyskać) / przëmùszëc do czegòs; ~ się nadżąc
sã, dostosowac sã / dopasowac sã (do czegò), pòddac sã (czemù); ~ się do
okoliczności dostosowac sã / dopasowac sã do leżnoscy || -sców / pòłożeniégò || żeniô / sytuacji; wczëc sã w leżnosc(ë) / pòłożenié / sytuacjã. Por. nachylić (się),
nakłonić (się)
nagietek: ~ lekarski bot nôczetka f, nôczetk m, nokc m. pl: nokce [Nasze naczetczi ju
kwitną w ògrodze. Ùrw sobie nôczetk i wsadz sobie w żaczét. - Sy]
nagięcie n nadżãcé, ùdżãcé, przëdżãcé, nagnienié n; ew. nôdżib (Gò) || Tr: nadżib m
naginać v nadżibac (|| nadżëbac), nadżinac, przëdżibac, ùdżibac; ew. nachilac,
przëchilac [Nadżibôł wietewczi ë krëszczi zriwôł. Trzeba drzewò nadżibac, pòczi je
młodé. Nie nadżibôj gałãzë, bò sã ùrwie. - Ra]; ~ do czego nadżibac do czegòs; ew.
w zn. pozyskiwać: ùdostawac do czegòs; ~ się nadżibac sã, dostosowiwac ||
dostosywac sã / dopasowiwac || dopasywac sã, pòddawac sã [Nadżibała sã jak le
mògła. Nie nadżibôj sã tak srodze, bò sã przełómisz. Nadżibelë sã jaż do zemie (a.
zemi). Jak wej na wietew sã nadżibô! - Ra]; ~ się do okoliczności dostosowiwac sã /
dopasowiwac sã do leżnoscy || -sców / do sytuacji; wczuwac sã w leżnoscë / w
sytuacjã
nagląco adv nôgląco (Gò), czim rëchli; ew., chùtkò, spieszno, niecerplëwie; ew. jak
dzëczi, òbarchniałi / òszôlałi / głupi; na zabicé, na całégò, na gwôłt, gwôłtã, ekspr:
ògniã [To tam terô jidze ògniã. Gò]
naglący ad nôglący, pilny; ew. baro wôżny; Tr: nëkòwny [To je baro pilnô / nôglącô
sprawa. Gò Móm do cebie pilną sprawã. Sy]
29
nagle adv nôgle (|| nagle), narôz, òd razu || dorazu, wtim || wnym, znienacka (Sy), ni stąd
ni znąd, ekspr: òd razu z miecha (Sy); ew. zn. niespodziewanie: niespòdzajno; w zn.
potajemnie, bez rozgłosu: òmëlëcą {‘nôgle’ in = chùtkò, òstro, (pò)spieszno [Bôt ju
płënął na pòłowie drodżi srodze nôgle. Lz]} [Nôgle ùkôzôł sã ksãżëc. Òn to tak
nôgle wërzekł, że jô gò dobrze nie zrozmiôł. Wiater zerwôł sã nôgle. - Ra Nigle jem
to wërzekł, ùkôza sã nôgle jakôs stôrô baba. Lz Tak dorazu òn zachòrzôł. Tak to
dorazu na niegò przëszło. Takô zëma mié wzã(ła) dorazu, że jô sã trząsł jak lëstë na
òsce. – Sy]; ~ umrzeć nôgle / do razu / òd razu / niespòdzajno ùmrzéc
naglić v naglëc (Sy), nëkac, gònic, przënagl(ëw)ac (Gò), pònëkiwac, pòganiac,
przërëchliwac, przëspiesz(iw)ac, lok berowac [òn jich nôgli / nëkô / gòni /
przënëkiwô / przënôglô / przënagliwô; Nënka miã nôgli, żebëm sã wzął do robòtë.
Co të te gãsë tak berujesz?! – Sy Nôglą mie, żebë jô sã żenił, a jô nie chcã. Nôglił gò
do robòtë. – Ra Tatk jich nôgli, żebë sã wzãlë na drogã (żebë ju rëszëlë). Lz Czas do
bitwë nôgli. Lh - Lz]; czas nas ~li czas nas nôgli / nëkô / gòni / przënagliwô /
pònëkiwô / pògóniô. Por. przynaglać
nagłaśniać v 1. nagłosniwac || nagłôsniac [òn nagłosniwô / nagłôsniô]; 2. rozgłaszac,
rozpòwiadac (szerok / wszëtczim); tego nie należy ~ tegò nie nôleżi rozgłaszac / nie
pòwinno sã rozgłaszac [Taczich sprôw nie nôleżi rozgłaszac. Ra]
nagłaśniający ad nagłôsniający || nagłosniwający; sprzęt ~ sprzãtë / statczi
nagłôsniającé (a. nagłosniwającé); ew. sprzãt radiowi / nagłôsniający, aparatura
nagłôsniającô; ew. nagłosnienié n
nagłodować (się ) nagłodowac (sã), nagłodzëc sã [Jô sã nierôz nagłodzył. Ra]. Por.
głód (przymierać głodem)
nagłodzić się zob. nagłodować (się)
nagłos m gram nôgłos m (Gò); w ~sie w nôgłosu
nagłosowy ad gram nôgłosowi (Gò)
nagłośnienie n nagłosnienié. Por. nagłaśniający
nagłość ƒ nôgłosc; ew. niespòdzajnosc ƒ, niespòdzajnô kòniecznosc [Tu nick nôgłosc
nie pòmòże. Nôgłoscą nick nie zrobisz. - Ra]
nagłośnia ƒ an gôrdlónka ƒ (Tr)
nagłośnić v 1. nagłosnic; 2. rozgłosëc, rozgadac, rozpòwiedzec, rozplestac [Nënka
rozgłosëła ju pò całi wsy, że jô sã żeniã. Ra]
nagłówek m nôdpis, nôgłówk (Gò), tituł || Tr titel m; ew. zdr, w zn. tytulik, śródtytuł:
nôdpisk (Lz), strzódtituł (Gò) {‘nôgłówk’ in = czepc białgłowsczi [Òb głowã białka
miała biôłi nôgłówk. Lz]}
nagły ad nôgłi (|| nagłi), niespòdzajny, nieprzewidzóny; ew. w zn. prędki: chùtczi;
(naj)naglejszy (nô)nôglészi (|| (nô)naglészi); ~ wiatr nôgłi / płochi / niespòdzajny /
ew. pòrwisti || pòriwny / dzëczi wiater; ew. wiatr bardziej nagły / porywisty niż
przedtem: nôglészi wiater [Taczi płochi wiater sã zerwôł. Sy Wiater je dzys naglészi
jak wczerô. Lz] {‘płochi’ in = a) płochawi, płochlëwi, niespòkójny; b) arch:
letkòmëslny}; ~ła śmierć nôgłô || nagłô / niespòdzajnô smierc [Òn ùmarł nôgłą
smiercą. Lz Òd nôgłi smiercë retuj nas, Panie! Nôgłi wiater. Przëszła na niegò nôgłô
chòrosc. - Ra]; ~ wiadomość nôgłô wiadomòsc / nowina / wiédzô; nôgłé wiadło
[Knôp mie przëniósł nôgłą wiadomòsc. Lz]; zaszła jakaś ~ zmiana zaszła jakôs
nôgłô zmiana (Lz); w ~m przypadku / wypadku w nôgłim / niespòdzajnym
przëpôdkù / wëpôdkù; gdyby zaistniała ~ła potrzeba czejbë przëszła / zajistnia(ła) /
pòjawiła sã nôgłô pòtrzeba; ew. czejbë nôgle / narôz trzeba bëło
nagminnie adv pòwszechno || -nie, baro czãsto, wnet wszãdze, masowò; ew.
wëstãpùjący ù wnet wszëtczich lëdzy; ~ występująca choroba pòwszechno
30
wëstãpùjącô chòrosc || chòroba; ~ popełniany błąd językowy pòwszechno
pòpełniwóny / robiony błąd jãzëkòwi
nagminność f pòwszechnosc f, czãsté wëstãpòwanié
nagminny ad pòwszechny, czãsto / wnet wszãdze (w jaczims òkòlim) spòtikóny, szerok
rozpòwszechniony / rozkòscerzony; ew. pòpùlarny; ~ zwyczaj pòwszechny /
pòpùlarny zwëczôj; ~ne przypadki kradzieży pòwszechné / czãsto spòtikóné
przëpôdczi kradzeżë; choroba ~na pòwszechnô / czãsto spòtikónô chòrosc ||
chòroba; ew. chëra, epidemiô f
nagnać v nagnac, nanëkac, lok napãdzëc [Òna chca gãsë nagnac. Nagnô mù wiatru
(pòstraszi gò)! Nanëkôł nama całé karno cëzëch gãsy, a naje òstôwił na wòdze. –
Ra]
nagnębić v nagnãbic (kògò) [Nagnãbił jich tëlé, jaż sã wszëtcë zbùńtowelë. Gò]
nagniatać v nagniatac, przëcëskac [òn nagniôtô / przëcyskô]
nagniatanie n nagniôtanié, przëcyskanié n
nagnieść v nagniesc; ew. przëgniesc, ùgiesc, nacësnąc, scësnąc, przëcësnąc [òn nagniótł
/ nagniece; Nagniótł përznã negò robôszka, a tej gò òstawił. Ra]
nagniecenie n nagniecenié, przëcësniãcé n
nagniewać (się) nagòrzëc (sã) [Òni jegò dëcht nagòrzëlë! Ra]. Por. nasrożyć się,
rozzłościć się
nagniotek zob. odcisk
nago ad nagò, zdr nagùszo, nagùszinkò, rzad zdr nagùszëneczkò [Ùkôzôł jima sã
nagùszinkò. Nagùszinkô, jak jã mac ùrodzëła. - Ra]. Por. goło
nagolennik m nôgòlennik m (Gò), Tr: gòlenica ƒ
nagonić zob. nadgonić, napędzić
nagonka ƒ nagónka f, rozstôw m, na(d)nëkiwanié zwierzëznë {‘rozstôw’ Sy: punkt
wyjścia dla naganiaczy zwierzyny} [Rozstôw mùszi sã w szëkù zacząc i w szëkù
skùńczëc. Sy]; polowanie z ~ką jachta / łowë / pòlowanié z nagónką; ~ na
niepokornego dziennikarza / pisarza nagónka na niepòkórnégò gazétnika / pisarza
nagość f nagòsc || nagòta, gòlëzna, gòłowacëzna f {‘gòłowacëzna’ Sy: a) gołe ciało,
zwł. tylna część; b) fig: nędza, ubóstwo} [Òna sã pòkôza w całi nagòscy. Lz Nagòsc
cała. Òni sã nie wstëdzëlë swòji nagòtë. - Ra]. Zob. golizna
nagotować v nagòtowac, nawarzëc; ew. nakùcharzëc; nagotować wiele różnych potraw:
pònagòtowac, pònawarzëc (rozmajitoscy) [Chcemë le sobie grochù nawarzëc (nagòtowac),
tej më bądzemë mòglë sztót jesc. Nawarzëc sobie piwa (= narobic so kłopòtu) Sy]
pònawarzëc, -ã, -ił, sł., ‘ponawarzać, nagotować’: Pònawarzëlë kawë ë arbatë. (II)
nagotować się nagòtowac sã, nawarzëc sã; ew. nakùcharzëc sã [Co jô sã nagòtowa(ła) /
nawarzëła / nakùcharzëła, czej jem robiła za dzéwkã / służącą! Gò]
nagórny ad nôgórny arch, pòłożony na górze [Nôgórné chicze (chëcze). Lz]
nagrać (się) nagrac (sã), karc nakartowac (sã) || nakôrtowac (sã) [òn nagrôł; òna jesz
nagraje; rozk: nagrôj! Jô sã ju dosc nagrôł. Ra]; ~ piosenkę na płytę nagrac
piesniczkã / piosenkã na plat(k)ã; ~ (zorganizować, zaaranżować) spotkanie
ùrzãdzëc / zbrzątwic / zòrganizowac / ew. nagrac / zaaranżowac spòtkanié [òn
ùrządzył / zbrzątwił / zòrganizowôł / nagrôł]; ~ się na harmonii nagrac sã na
harmónii / zdr harmónice; ~ się w piłkę nagrac sã w balã
nagradzać v (wë)na(d)gradzac [òn na(d)grôdzô; rozk: na(d)gradzôj; Le jich tak chùtkò
nie nadgradzôj! Gò Pón Bóg nadgrôdzô dobré ùczinczi, a za złé kôrze. Ra]; ~
cierpliwość (wë)na(d)gradzac cerplëwòtã || -swòsc; ~ szkodę szkòdowac,
wënadgrodzëc szkòdã
31
nagranie n nagranié n [tegò nagraniô || nagraniégò; tim nagranim; ò tim nagranim ||
nagraniu; te nagrania; tëch nagraniów]
nagrany ad nagróny; ~ do woli (w karty) nagróny w kartë, nakartowóny ||
nakôrtowóny; ~na płyta gramofonowa / kompaktowa nagrónô platka
gramòfónowô / kómpaktowô; ~ dysk komputerowy nagróny krążk / krãdżel(k) /
disk kómpùterowi; ~ne (zaaranżowane) spotkanie ùrządzoné / zbrzątwioné /
zòrganizowóné / ew. nagrané / zaaranżowóné spòtkanié
nagrobek m nôgróbk (arch: nôdgróbk Lz || nadgróbk Ce), pòmnik; ew. Tr: grobnik m,
grobny kam, plata [Na nadgróbkù wërëté bëłë te le słowa. Ce, Ra]
nagrobkowy ad nôgróbkòwi, Tr: grobnikòwi
nagrobny ad nagrobny
nagroda ƒ nôdgroda (Ra) (|| nôgroda || nadgroda); [Dlôte w nôdgrodã przëdzelã mù
rzmë lëdztwa i... bibl Gò To bëła nadgroda za jegò prôcã. Ra]; ~ za wyrządzoną
szkodę wënôdgroda ƒ, òdszkòdowanié n; otrzymać / zdobyć / wywalczyć pierwszą
~dę dostac / zdobëc / wëwalczëc (a. wëbiôtkòwac) pierszą nôdgrodã; wyznaczyć
~dę za czyją głowę wëznaczëc nôdgrodã za czëjãs głowã / za kògòs; dostać
pochwałę w ~dę za dobre zachowanie dostac pòchwałã w nôdgrodã za dobré
zachòwanié / sprawòwanié; ~ przechodnia przechódnô nôdgroda
nagrodzenie n (wë)nadgrodzenié n; ~ za poniesione straty (wë)nadgrodzenié / zôpłata
/ rekómpensata za pòniosłé stratë
nagrodzić v (wë)na(d)grodzëc [Jô cë za to nadgrodzã. Ra]; ~ szkodę òdszkòdowac,
wënadgrodzëc szkòdã; ew. pòkrëc (zrekómpensowac) czëjes stratë, zadoscùczënic.
Por. nagradzać
nagromadzać v gromadzëc, zbierac, składac na grëpã / na (k)ùpã / na gromadã; ew.
dokładac do gromadë; o sianie - składać w kopy: kòpicowac, kòpkòwac; gromadzić
zapasy: gromadzëc / składac na zapas / nadto / na pózni; robic zapas / zôsóbk; arch
spiżowac; w zn. starać się, zdobywać: żorgac (cos), starac sã (ò cos); gromadzić w
sposób nieuczciwy: krasc, szótowac [òn to gromadzy / zbiérô / skłôdô / kòpicëje /
kòpkùje / spiżëje; òn żorgô / sã starô / kradnie || kradze / szótëje; Nagromadzył
wszelejaczégò dobëtkù, a ninia mùszi to wszëtkò przedac. Ra]; ~ się (ludzi) zbierac
sã, schadac sã, gromadzëc sã [lëdze sã zbiérają / schôdają / gromadzą]
nagromadzenie n nagromadzenié, zgromadzenié, zbiorowiszcze (Lz) n, gromada,
grëpa, (k)ùpa, zbiérëzna (Tr) f, zbiór (|| Tr zbiér) m; ew. ekspr: całô fóra {‘zbiór’ in
= żniwa} [Zbiorowiszcze kùńsztarzi (figlarzów). Lz]. Zob. mnóstwo
nagromadzić v nagromadzëc, nazbierac || rzad nazebrac, pòskładac / pòùkładac na
grëpã / na (k)ùpã / na gromadã; ew. naznaszac, nawléc, nazwlakac; w zn. poskładać
w kopy (siano): nakòpicowac; o zapasach: przedmiotów / towarów / żywności:
naszpiżowac arch; w zn. z trudem zdobyć: wëstarac sã, zeżorgac (cos); zgromadzić
w sposób nieuczciwy: nakrasc, naszótowac [òn nagromadzył / nazbiérôł / nazebrôł /
pòskłôdôł / naznôszôł / nawlókł / nazwlôkôł / nakòpicowôł / naszpiżowôł / wëstarôł
sã / zeżorgôł [Naszpiżowała towaru / płótna / miãsa. Sy]; ~ się (ludzi) zgromadzëc sã
/ nagromadzëc sã, pòzéńc sã, (na)zebrac / pòzebrac sã, pòprzińc / pònaprzińc (wiele)
[zgromadzëło sã, pòzeszło sã / (na)zebrało sã / pòzebrało sã wiele lëdzy;
(pò)przëszło / pònaprzëszło wiele lëdzy; Nagromadzëło sã lëdzy jak w kòscele. Ra]
nagrywać v nagrëwac; ~ piosenkę na płytę nagrëwac piesniczkã / piosenkã na plat(k)ã
[òn nagriwô || rzad nagrôwô]; ~ (organizować, aranżować) spotkanie ùrządzac /
zbrzątwiac / òrganizowac / ew. nagrëwac / aranżowac spòtkanié [òn ùrządzô /
zbrzątwiô / òrganizëje / nagriwô || rzad nagrôwô]. Por. nagrać (się)
nagryzać v nagrëzac, nadgrëzac
nagryzmolić zob. nabazgrać
32
nagryźć v nagrëzc; ~się nagrëzc sã, nakłopòtac sã, najiscëc sã, najadłobic sã. Por.
nadgryźć
nagrzewacz m tech nagrzéwôcz m
nagrzać v nagrzôc (ew. ògrzôc); zrobic / sprawic, żebë bëło cepło; ~ pomieszczenie
nagrzôc pòmieszczenié (jizbã / zalã)
nagrzanie n nagrzenié n
nagrzany ad nagrzóny (ew. ògrzóny, pòdgrzóny)
nagrzechotać v nagrzechòtac [Nagrzechòtôł mie nad ùszama. Sy]
nagrzeszyć v nagrzeszëc [òn nagrzésził, òna nagrzészëła, òno nagrzészëło; Jô wiele
nagrzésził w mòjim żëcu (a. żëcym). Ra]
nagrzewać v nagrzewac (ew. ògrzewac, pòdgrzewac)
nagrzewanie n nagrzenié, nagrzéwanié n
nagrzewany ad nagrzéwóny (ew. ògrzéwóny, pòdgrzéwóny
nagrzewnicaƒ tech nagrzéwnica ƒ; ew. Tr: ògrzéwnica ƒ, nagrzéwnik m
nagus zob. golas
nagusek zob. golasek
naguska zob. golaska
nahajka zob. bicz
nahałasować v natrzôskòwac, narobic trzôskù / jôchù / ew. wrzôskù; ew. w zn.
nałomotać: nabùgrowac, nabùgrotac || nabùrgòtac rzad, narëmòtac, nagrochòtac,
nagrzmòcëc || nagrzmòtac, nawalëc, nabómbardowac, nabãbnowac, natłëc, napãcac
|| napãkac, arch nałoskòtac. Por. nagrzechotać
nahałasować się natrzôskòwac sã; ew. w zn. nałomotać się: nabùgrowac sã, nabùgrotac
sã || nabùrgòtac sã rzad, narëmòtac sã, nagrochòtac sã, nagrzmòcëc sã ||
nagrzmòtac sã, nawalëc sã, nabómbardowac sã, nabãbnowac sã, natłëc sã, napãcac
sã || napãkac sã, arch nałoskòtac sã
naharować się narobic sã, narakòwac sã / ùrakòwac sã, na- / ùmãczëc sã, na- /
zmarachòwac sã, naczurzëc sã, maszarpac sã, natricowac sã, nadżagac sã, natërac sã,
namòrdolëc sã, na- || ù- || zmòrdowac sã, namòzolëc (sã), na- / ù- / zmachac sã,
napieklëc sã {‘napieklëc sã’ in = naùżerac sã, najadłowic sã (z kògùm)} [Jô móm,
ale jem sã przez całé żëcé dosc namôchôł. Ten bë ùmôchôł (ùmãcził) człowieka.
Zmôchôł jem sã dzys za wszëtczé czasë. Człowiek sã namòrdolił w żëcym, a to
wszëstkò na te dzecë. – Sy Dzys jô sã dëcht namòzolił. Co òn za dnia namòzolił,
cemnô noc mù rozwalëła. - Lz]
naharowany ad narobiałi, narakòwóny / ùrakòwóny, na- / ùmãczony, na- /
zmarachòwóny, naczurzony, naszarpóny, natricowóny, natëróny, namòrdolony,
namòzolony, ù- / zmachóny, ùtłëkłi; ew. ùbiegóny, nadeptóny, napieklony,
ùbiédzony
naheblować (się) nahéwlowac; ew. o obrabianiu ośnikiem: nasmëdlëc || nasmëdlowac
(sã) [Nahéwlowôł wiorów. Ra]
nahodować (się) nachòdowac (sã), nachòwac (sã)
nahukać v nahùkac [Nahùkôł ji nad ùchã. Ra]
naigrawać się nasmiewac sã, wëszczerzac sã, natrząsac sã (z kògòs), rągac kògòs [òn sã
z niegò nasmiéwô / wëszczérzô / natrząsô; òn gò rągô]; zob. drwić
naigrawanie się nasmiéwanié sã, wëszczérzanié sã, natrząsanié sã (z kògò) rąganié
(kògò), rążënë pl
naintrygować zob. intryga (prowadzenie intryg)
naiwniak m głëpc, mack, ew. frajer, najiwniôk (Gò); dziec celątkò n; człowiek
łôtwòwiérny / letkòwiérny / najiwny / najiwczi / celëczi / mackòwati / celëczi /
głëpasy / dzecny, dzeckòwati / (lok) parusny
33
naiwnie adv najiwno, łôtwòwiérno / letkòwiérno, dzecno, dzeckòwato, mackòwato,
celëczo, parusno Por. łatwowiernie
naiwność ƒ najiwnosc, łôtwòwiérnosc / letkòwiérnota, dzeckòwatosc, mackòwatosc,
celeczòsc, Tr: parusnota ƒ. Por. łatwowierność
naiwny ad najiwny (Gò, Bù), zdr najiwczi arch (Sy), łôtwòwiérny / letkòwiérny,
głëpasy, dzecny, dzeckòwati, mackòwati, celëczi, mało rozgarniony || -niãti, lok:
parusny, bërr (Sy), nieradny (Sy) {‘parusny’ – por. parus, paruz(l)ã, paruzel =
dzeckò nipòcé} [Najiwné dzéwczã. Bù Òna je jesz najiwkô jak môłé dzeckò. Jakże të
mógł bëc tak nieradny i tam jic. Nie bãdzë nieradny, a nie dôj so nagadac òd bële
babë. Òn jesz mô parusny rozëm. Ale, dzéwczã, jes të jesz parusnô. Taczégò bërr
człowieka jem jesz nie widzôł. Jak të mógł bëc tak bërr i złodzeja wpùscëc sobie w
chëczë. - Sy]; być ~ bëc łôtwòwiérny / głëpasy itd.; ekspr miec celëczi / kaczi rozëm.
Por. łatwowierny, niedoświadczony, niedowarzony, nierozsądny
najadać się najadac sã [òn sã najôdô; Najadôj sã, pòtemù mdzesz chòri. Ra]; ~ się do
syta najadac sã do pełna, czësto / dëcht czësto sã najadac
najazd m nôjôzd (Lh), nôpôd (Gò) (|| napôd (Sy), wpôd (Ra) m, najachanié, napadniãcé /
wtargniãcé || wtargnienié / wnëkanié, wlézenié / wkroczenié n, pl: nôjazdë; ew.
najéżdżanié n (zbrojné / przemòcą) [tegò nôjazdu / nôpadu / wpadu, przë nôjezdze /
nôpadze / wpadze, òbczas / pòdczas nôjazdu / nôpadu / wpadu, pl: przë nôjazdach /
nôpadach / wpadach; Niespòdzóny nôjôzd zaskòcził mie. Lh (Lz) Jesz przed wpadã
Szwédów do Pòlsczi. Ra]; dokonać ~du na kraj dokònac nôjazdu / nôpadu na krôj,
ùrzãdzëc nôjôzd / nôpôd na krôj / wpôd do kraju; najachac krôj, napadnąc na krôj;
wlezc / wedrzéc sã w krôj. Por. inwazja, napad
nająć v ~ (kogo) do pracy nając || najic / przëjąc || -jic / przest ùrzãdzëc || ùrzidzëc /
zgòdzëc (kògò) do robòtë {‘ùrządzëc || urzidzëc’ - ò gòdzenim czeladzë ù gbùrów}
[jô najmiã, të najmiesz, òn najmie, rozk: najmi!; pl: më najmiemë, wa najmieta, òni
najmią; rozk: najmita! Të mùszisz so lëdzy najic do ti robòtë. Sóm wszëtczégò nie
zrobisz, jeżlë nie najmiesz. Jô ju najął dwùch bëlnëch parobków. Najmi jesz
jednégò. - Ra]. Por. najęty, poprzynajmować
nająć się ~ się (u kogo) do pracy nając || najic sã / przest ùrzãdzëc || ùrzidzëc sã (ù
kògò) do robòtë; zgòdzëc sã na robòtã / na warënczi ùmòwë, przëjąc warënczi
ùmòwë ò robòtã; ew. pòdj(imn)ąc sã jaczi robòtë / wëkònaniô czegòs {‘ùrządzëc ||
urzidzëc sã’ - ò gòdzenim czeladzë ù gbùrów} [Najął sã żëdóm do noszeniô wòdë.
Ra]
najbardziej adv nôbarżi; arch lok: nôzmôrt (Ra). Zob. bardzo
najbiedniej adv nôbiédni. Zob. biednie
najbiedniejszy adv nôbiédniészi. Zob. biedny
najbliżej adv nôblëżi; ew. nôkrocy || nôkrodzy. Zob. blisko
najbliższy ad nôblëższi; ew. nôblëżi leżący / stojący. Zob. bliski
najbogatszy ad nôbògatszi, nôzamòżniészi, nômajãtniészi. Zob. bogaty
najbystrzejszy zob. bystry
najcenniejszy ad nôdrogszi, nôwôrtniészi, nôkòsztowniészi, nôbarżi wôrtny /
wôrtoscowi
nąjchętniej zob. chętnie
najchętniejszy ad nôchãtniészi, nôòchòtniészi, nôbarżi chãtny / òchòtny
najczęstszy ad nôczãstszi, nôczãszczészi. Zob. częsty
nąjczęściej adv nôczãscy || nôczãszczi. Zob. często
najdalej adv nôdali; ew. o czasie: nôpózni; ~ za pół godziny nôpózni / nôdali za pół
gòdzënë; dorzucić / uciec / wyjechać jak ~ dorzëcëc / ùcec / wëjachac jak nôdali;
34
Jan dorzucił ze wszystkich ~ Jan dorzucył ze wszëtczich nôdali; trzymaj się od
nich jak ~ trzëm(ôj) || trzim(ôj) sã òd nich jak nôdali
najdawniej ad nôdôwni. Zob. dawno
najdawniejszy ad nôdôwniészi. Zob. dawny
najdłużej adv nôdłëżi; zobacz(y)my, kto wytrwa tam ~ òbôcz(i)më, chto wëtrwô /
wëtrzimô tam nôdłëżi; wytrzymaj jak ~! wëtrzëmôj / wëtrzim jak nôdłëżi!
najdłuższy ad nôdłëgszi; ~sze włosy / wakacje nôdłëgszé włosë / ferie (a. wakacje)
najdoskonalej ad nôdoskònali, nôlepi; ew. nôbëlni, nôdokładni, (nô)perfekcyjni
najdoskonalszy ad nôdoskònalszi, nôlepszi, nôbarżi doskònałi; ew. w zn.
najsolidniejszy: nôbëlniészi
najdostojniejszy ad nôdostójniészi / nôpòczestniészi; ~ panie! / książe pòczestny /
dostójny / nôpòczestniészi / nôdostójniészi panie! / ksąże; ~ arcypasterzu / księże
(arcy)biskupie! nôdostójniészi / nôpòczestniészi arcypasturzu / ksãże
(arcy)biskùpie; ew. wasza || -szô ekscelencjo. Por. najjaśniejszy
najdrożej adv nôdrożi. Zob. drogo
najdroższy ad nôdrogszi || rzad –ższi; ew. nôkòsztowniészi. Zob. drogi
najechać v najachac [Najachôł na niegò z kòniama ë wòzã. Ra]; ~ na krawężnik
najachac na nórtownik; ~ sąsiedni kraj najachac / napadnąc na sąsedny krôj; ew.
wpadnąc do sąsednégò kraju, zaatakòwac sąsedny krôj
najem m (wë)najãcé, (wë)najimanié || (wë)najmòwanié n (czegò), (h)arãda f, pacht m,
dzerżawa f; biuro pośrednictwa najmu bióro pòstrzédnictwa (wë)najimaniô ||
(wë)najmòwaniô; ew. dzerżawny / (Tr) (h)arãdny urząd; kontrakt najmu (h)arãdny
/ dzerżawny kòntrakt; płacić za ~ płacëc za (wë)najãcé / (wë)najmòwanié / za
dzerżawã; płacëc (h)arãdã; pobierać opłatę za ~ pòbierac òpłatã za (wë)najãcé /
(wë)najmòwanié / za dzerżawã; pòbierac (h)arãdã. Por. dzierżawa
najemca m (wë)najimôcz (Tr), pachtôrz m {‘najimca’ – por. ‘zajimca’ arch - ten, chto
zajął sąsadowi bëdło abò gãsë}; ~ mieszkania (lokator) najimca mieszkaniô || niégò (mieszkańc, lokatór) [Mòji mieszkańcowie są najimcama, a jô jem włôscëcelã
bùdinkù. Gò]; ~ pola zob. dzierżawca
najemczyni ƒ (wë)najimôczka (Tr) (|| ), pachtownica, pachtôrka ƒ. Por. dzierżawczyni
najemne n 1. (h)arãda ƒ, pacht m, òpłata za pachtowanié / za dzerżawã / (h)arãda / za
(wë)najmòwanié {pol. ‘najemne’ = dzierżawne – zob}; 2. ew. płôcô najemnika (zob.
najemnik)
najemnica ƒ najemnica (Lz), arch zôcãżnica (Ra), przest Tr: ùrzidnica (La), dachlónica
ƒ {‘ùrzidnica’, ‘dachlónica’ – zob. najemnik} [Chëczową wëgna ë wza so zôcãżnicã.
Ra]
najemniczy zob. najemny
najemnik m najemnik (Lz), zôcãżnik arch (Ra); przest Tr: ùrzidnik (La), dachlónik m –
robòtnik / człowiek najãti na krótkò, do wëkònaniô òkreslony robòtë {‘ùrzidnik’
neol La – òd „ùrzidzëc sã” (zgòdzëc sã; ùmówic sã, żebë bëc) za parobka na
gbùrstwie;‘dachlónik’ niem. = robòtnik dniówkòwi} [Do swòjich parobków pón
miôł najãté (dodatkòwò) trzech najemników. Lz Ti zôcãżnicë są z Pòlsczi. Ra]
najemny ad najemny (Dh), zôcãżny arch (Ra) [Robòta zôcãżnô. Ra]; ~ robotnik
najemny / zôcãżny {Tr: ‘ùrzidzony’, ‘dachlónowi’ – zob. najemnik}; praca ~mna
robòta / prôcô najemnô / zôcãżnô; ew. robòta dniówkòwô / na dniówkã {Tr przest:
‘dachlón(izna)’ ƒ}; żołnierz / wojak ~ żôłnérz / wòjôk / wòjôrz najemny (ew. najãti)
/ zôcãżny; najemnik, zôcãżnik; ew. kòndotier || -tiéra m [Najemny żôłnérz. Dh];
wojsko ~mne najemné (ew. najãté) / zôcãżné wòjskò
najeść się najesc sã; ekspr nafùlowac / napakòwac so brzëch / żôłądk / żót; w zn. objeść
się: òbjesc sã, òberowac sã, nadëgòwac sã, nabùzowac sã, nach(a)mòlëc sã, dziec
35
nahamkac sã, rub nażgrzéc sã, najesc sã jak bas / jak bazuna / jak na wieselim
[Mòżesz sã najesc, kùlkò le chcesz. Najedlë sã, napilë, pòtemù szlë spac. Ra
Nabùzowôł sã jak bąk. Sy]; ~ się owoców do syta nabrzadowac sã, najesc / òbjesc sã
brzadu, lok òberowac sã brzadã {‘òberowac sã’ = – òd: berowac = pònëkiwac,
przënaglac; tu: chùtkò zjesc; ale mòże: òd niem. Beere = jagòda?} [Alem sã
nabrzadowôł. Òberowôł sã brzadã, a terô rzëgô. - Sy]
najezdniczy ad najezdny; ew. zabòrczi (Gò), Tr: rabùszny, zawòjowny, napôdny;
wojna ~cza najezdnô / zabòrczô / rabùsznô wòjna. Por. grabieżczy, zaborczy
najeździć się najezdzëc sã; w zn. napodróżować się: narézowac sã, rzad napòdróżowac
sã [Më sã ju dosc najezdzëlë pò Kaszëbach. Ra]; ~ się statkiem nażeglowac sã; ~ się
pociągami najezdzëc sã / narézowac sã cugama / banama; ~ się na koniu naridowac
sã, najezdzëc sã na kòniu; ~ się na rowerze najezdzëc sã na kòle
najeźdźca m nôjezdnik (Lh), Tr: najachélc; w zn. rabuś, Tr: rabùsznik, zaharabczón m;
pl: najezdnicë, najachélcowie, rabùsznicë, zaharabczóni [tegò nôjezdnika /
najachélca; Srodżich pòbił nôjezdników. Lh]
najeżdżać v najeżdżac [òn najéżdżô; rozk: najeżdżôj!]; ~ tylnym kołem na krawężnik
najeżdżac tilnym / slédnym kòłã na nórtownik; ~ sąsiednie kraje najeżdżac /
napadac sąsedné kraje. Por. najechać
najeżony ad najeżony, zjeżony, szadi jak jéż. Zob. nastroszony
najeżyć (się) najeżëc (sã), zjeżëc (sã); ~żony trudnościami najeżony trudnoscama /
kłopòtama / zôwadama / procëmnotama. Por. wyszczerzyć
najęcie (się) najãcé (sã) / / przëjãcé (sã) do robòtë; zgòdzenié (sã / kògò) na robòtã,
przëjãcé warënków robòtë / ùmòwë ò robòtã; przest., o godzeniu czeladzi u gburów:
ùrządzenié || urzidzenié (sã)
najęczeć się najãczëc sã || lok najiczëc sã, nastãkac sã, nachlëchac sã, naskòlëc sã
[Najiczôł sã, nastãkôł, jakbë mù, Bóg wié, co bëło. Òni sã jesz nachlëchają! - Ra]
najęty ad (wë)najãti; ew. przest., o godzeniu czeladzi u gburów: ùrządzony [Najãti lëdze
nie prôcëją tak chãtno ë chùtkò jak swòji. Jachôł najãtima kòniama. - Ra]; człowiek
~ do pilnowania człowiek (wë)najãti do pilowaniô / stróżowaniô; czł. ~ do
oklaskiwania zob. klakier; śpiewać / drzeć się / wygłupiać się jak ~ spiewac /
drzéc sã / wëgłupiac sã jak najãti [òn spiéwô / drze sã / wëgłupiô sã]
najgoręcej adv nôgòrãcy, nôcepli, nôbarżi gòrąco; o upale: nôspôrni, nôùpalni
najgorętszy ad nôgòrãtszi, nôceplészi, nôbarżi gòrący; o upale: nôspôrniészi,
nôùpalniészi
najgorszy ad nôgòrszi, nôlëchszi [To je nôgòrszô baba. Nôgòrszé jedzenié mie dôwa. Ra]; co ~sza, to... co (je) (nô)gòrszé, to...; być przygotowanym na ~sze bëc
przëgòtowóny / przëszëkòwóny na nôgòrszé; w ~szym razie w nôgòrszim razu /
przëpôdkù; żelë sã nie dô jinaczi; czejbë (ju) nie szło / sã nie dało jinaczi; czej ju nié
jinaczi. Por. lichy, zły
najgorzej adv nôgòrzi, nôlëszi {‘nôgòrzi’ in rzad = nôbarżi [To gò nôgòrzi zabòlało.
Gò]} [Mie ù sostrë bëło nôgòrzi. Tak mdze nôgòrzi. - Gò]
najintensywniej zob. intensywny
najintensywniejszy zob. intensywny
najjaskrawiej zob. jaskrawo
najjaskrawszy zob. jaskrawy
najjaśniej adv nôjasni; ew. nôwidni
najjaśniejszy ad nôjasniészi; ew. nôwidniészi, nôjaskrawszi / nôjaskrzészi, nôjasni
swiécący, nôbarżi jasny / widny / jaskr(aw)i; ~ panie / książe / królu! nôjasniészi
panie / ksąże / królu (Gò) [Nôjasniészi césôrz mdze ò tim wiedzôł. Ra]. Por.
najdostojniejszy
36
najkrócej adv nôkrocy || nôkrodzy. Zob. krótko
najkrótszy ad nôkrotszi || nôkrótszi; ew. nôbarżi kãsy / kùsy; ew. nôkrocy / -dzy
trwający. Zob. krótki
najlepiej adv nôlepi [Nôlepi sedzec cëchò ë nick nie gadac. Tak mdze nôlepi. - Gò];
chcieć jak ~ chcec jak nôlepi; ~być młodym, mieć pieniądze i zdrowie nôlepi bëc
młodim, miec pieniãdze || -niądze / dëtczi i zdrowié; ~ pozostańmy w domu nôlepi
chcemë òstac doma; nôlepi òstańmë doma
najlepszy ad nôlepszi; ew. w zn. najładniejszy: nôspòsobniészi, nôszëkòwniészi,
nôpiãkniészi; w zn. najporęczniejszy: nôpòrãczniészi, nôwëgòdniészi; w zn.
wyborny: wëbiérny; por. wyborny; w zn. najsolidniejszy: nôbëlniészi,
nôpòrządniészi; w zn. najwydajniejszy: nôwëdajniészi, nôspòrszi [Òna je miedzë
nima nôlepszô. Nôlepszô gòrzôłka je ù Kalësza. Nôlepszégò rogôla da mie. – Ra
Wez le kùp, to są wëbiérné rëbë. Sy]; ~ z ~ch nôlepszi z nôlepszich (Sy); on sobie
śpi w ~sze òn so(bie) spi w nôlepszé; òn je w nôlepszim spikù
najlżej adv nôlżi {‘nôlżi’ in = a) pol. najłatwiej; b) wnet, zarô, łôtwò || -twie [To jô
nôlżi zrobiã. Sy Jak sã nie ùspòkòjisz to jô cë mògã nôlżi wëprosëc za dwiérze.
Gò]}; jak ~ jak nôlżi
najlżejszy ad nôlżészi, rzad: nôletczészi {‘nôlżészi’ in = nôłôtwiészi i por.
najłatwiejszy}; jak ~ jak nôlżészi
najładniej adv nôpiãkni, nôfëjni, nôspòsobni, nôszëkòwni, rzad nôładni
najładniejszy ad 1. o przedmiotach: nôpiãkniészi, nôspòsobniészi, nôszëkòwniészi;
rzad nôładniészi; 2. o ludziach, kobietach: nôpiãkniészi, nôspòsobniészi,
nôùrodniészi; rzad: nôładniészi nôsnôższi, nôbarżi piãkny / spòsobny / ùrodny /
snôżi
najłatwiej ad nôlżi, nôłôtwi [wym: -lżé, -twjé]
najłatwiejszy ad nôlżészi, nôłôtwiészi [Nôłôtwiészô nôùka za młodu. Ra]
najmarniej adv nômarni, nôgòrzi, nôlëszi; ew. nôbiédni, nônãdzni
najmarniejszy ad nômarniészi, nôgòrszi, nôlëchszi, nôbiédniészi, nônãdzniészi
najmilej adv nômili, nôprzëjemni {‘nômili’ in = nôchãtni}. Zob. miło
najmilszy ad nômilszi; rzad nôprzëjemniészi; ew. nôbarżi ùlubiony / òblubiony /
ùkòchóny / ùmiłowóny; nôùkòchańszi, nôlubòtniészi, nôùlubieńszi, nôblëższi
najmita zob. najemnik
najmniej adv nômni [Kóń, co w brice chòdzy i nômni robi, nôwicy òbmiészczi dostaje.
Sy]; co~ conômni, przënômni, bënômni. Por. mało
najmniejszy ad nômniészi [Mòja sënowô nie je lëchô, òna mie jesz nômniészi
krziwdczi nie zrobiła. Sy]. Zob. mały
najmować v ~ (kogo) do pracy najëmac || najmòwac / gòdzëc / przëjimac (kògò) do
robòtë; ew. przest. o godzeniu czeladzi u gburów: rzëdzëc, ùrządz(ëw)ac ||
ùrzidzë(wa)c [jô najimóm || najmùjã, të najimôsz || najmùjesz, òn najimô || najmùje;
pl: më najimómë || najmùjemë, wa najimôta || najmùjeta, òni najimają || najmùją; òn
rzidzy; Më najimómë || najmùjemë lëdzy do wëbiéraniô (bùlew). Sy Òni so w naszi
wsë rzidzą parobków ë dzéwczãta. Ra]. Por. nająć
najmować się ~ (u kogo) do pracy najëmac || -jimac || najmòwac sã / / przëjëmac sã (ù
kògò) do robòtë; gòdzëc sã na robòtã, przëjëmac warënczi robòtë / ùmòwë ò robòtã;
ew. przest. o godzeniu czeladzi u gburów: rzëdzëc sã, ùrządz(ëw)ac || ùrzidzë(wa)c
sã [òn najimô sã || najmùje sã / rzidzy; Czelôdz rzidzy sã na całi rok. Të sã ni môsz
rzëdzëc na szterë niedzele, le na rok. - Ra]. Por. najmować, nająć
najmowanie (się) najimanié || najmòwanié (sã) / przëjimanié || przëjmòwanié (sã) do
robòtë; gòdzenié (sã / kògò) na robòtã, przëjimanié | przëjmòwanié warënków robòtë
37
/ ùmòwë ò robòtã; ew. przest. o godzeniu czeladzi u gburów: ùrządz(yw)anié ||
ùrzidzanié (sã)
najniespodziewaniej adv czësto niespòdzajno. Por. nagle
najodważniej(szy) zob. najśmielej (-lszy)
najpełniej adv nôpełni; jak ~ jak nôpełni; ew. czësto pełno / fùl, czësto do pełna; ~ jak
tylko można nôpełni jak le jidze / sã dô / mòże / mòżna; wyrazić coś ~ (w sposób
najpełniejszy) wërazëc (ew. ùkazac / przedstawic / wëpòwiedzec / wësłowic)
nôpełni / w spòsób nôpełniészi
najpełniejszy av nôpełniészi, nôbarżi pełny; do kùńca / w całoscë napełniony; wyrazić
coś w sposób najpełniejszy zob. najpełniej
najpierw(ej) adv nôprzód(ka), wprzódk, nôpierwi (|| nôpiérwi Sy), (ò)przódczi (przed
jinyma), lok nôpónka; ew. na pòczątk, na pierszi òdżin, pò pierszé, jakò pierszé; arch
napierszémù [Nôpierwi òni mieszkelë pòd Wôrznã. Gò Nôpierwi szedł ten starszi
syn w bór. Lz Nôprzód pòmëslë, a pòtemù dopiérze gadôj. Jô pùdã nôprzód (przódã,
przódczi), a Wë za mną. Napierszémù starszi a dopiérze pòtemù dzecë. Ra]
najpiękniejszy v nôpiãkniészi; ew. nôspòsobniészi; ew. nôbarżi òbdarzony ùrodą,
nôùrodniészi, neol: nôsnôższi (Gò) [Pòtrafił kòzélcã (nożã skłôdónym) wëcënac w
drzewie nôpiãkniészé figùrë. Sy]
najpilniej ad jak (jak tylko można) ~ jak nôrëchli, nôrëchli jak sã dô; por.
najpierw(ej)
najpilniejszy ad nôpilniészi, nôwôżniészi, (nô)pierszi, nôbarżi nôglący
najpodlejszy ad nôlëchszi, nôgòrszi; ew. (w)zgardzony przez jinszich, pòniżający; ew.
parszëwi, nôparszëwszi (- Gò) {‘parszëwi’ Sy: a) pokryty parchami; b) obłudny,
nieszczery – zob. parszywy}; ~sze zajęcie nôlëchszé / nôgòrszé / nôparszëwszé
zajãcé; nôlëchszô / nôgòrszô / nôczôrniészô (nôbrëdniészô) / parszëwô /
nôparszëwszô robòta; ew. òstatny (to òstatné, co człowiek mòże robic) [To je ju to
òstatné („to” = katrzëtwa, kùrestwò). Gò]
najporęczniej adv nôpòrãczni, nôwëgòdni || -gódni / nôdogòdni || -gódni
najporęczniejszy ad nôpòrãczniészi, nôwëgòdniészi / nôdogòdniészi
najporządniejszy ad nôpòrządniészi, nôbëlniészi
najpotężniej adv nôpòtãżni (Gò), nômòcni
najpotężniejszy ad nôpòtãżniészi (Gò), nômòcniészi, nômòżniészi
najpożywniejszy ad nôpòżëwniészi, nôpòkrzésniészi
najpowszechniej adv nôpòwszechni, nôszerzi
najpowszechniejszy adv nôpòwszechniészi, nôszerzi znóny, nôczãscy || nôczãszczi
spòtikóny; ew. nôbarżi rozpòwszechniony
najpóźniej adv nôpózni (arch || nôpózdni)
najpóźniejszy ad nôpózniészi (arch || nôpózdniészi)
nąjprędzej zob. najszybciej
najprostszy ad nôproscészi, nôprostszi
najprościej adv nôproscy; ew. nôlżi = nôłatwi
najprzedniejszy ad nôprzedniészi (Gò) – 1. nôbarżi przédny, wësëniãti na przódk,
pierszi z przódkù; 2. nôbëlniészi, nôlepszi [Ju samò ùkôzanié sã pierszégò dzéla
„Remùsa” w 1935 r. wërobiło Majkòwsczémù òstatecznie markã nôprzédniészégò
kaszëbsczégò prozajika. Gò – pòlsczi tekst: Jb]
najprzewielebníejszy ad nôprzewielebniészi, nôpòczestniészi
najprzód adv nôprzód(ka) - zob. najpierw(ej)
najprzyjemniej adv nôprzëjemni (|| -przi-), nômili; ~ (jest / siedzieć) w domu nômili /
nôprzëjemni (je / sedzec) doma
najprzyjemniejszy ad nôprzëjemniészi (|| -przi-), nômilszi
38
najserdeczniej adv nôserdeczni; pragnę (a. chciałbym) was jak ~ powitać pragnã /
chcã (a. chcôłbë jem) waju jak nôserdeczni pòwitac / przëwitac. Por. najżyczliwiej
najserdeczniejszy ad nôserdeczniészi; ~sze życzenia / powinszowania / gratulacje
nôserdeczniészé żëczenia (a. żëczbë) / pòwinszowania / gratulacje. Por.
najżyczliwszy
najskuteczniej adv nôskùteczni; nôbarżi skùtecznie || -no; ew. nôpewni
najskuteczniejszy ad nôskùteczniészi, nôbarżi skùteczny / pòmòcny / pewny /
wëpróbòwóny / wëpraktikòwóny; ew. nôpewniészi, nôbarżi sprawdzony /
niezawòdny
najsolidniej adv nôbëlni, nôpòrządni
najsolidniejszy ad nôbëlniészi, nôpòrządniészi; ew. wëkònóny nôbëlni / nôpòrządni
najstaranniej adv nôstaranni, Tr: nôstarowni; ew. nôbarżi dbale, nôdokładni
najstaranniejszy ad nôstaranniészi, Tr: nôstarowniészi; ew. nôbarżi dbałi,
nôdokładniészi; ew. nôstaranni / nôdokładni wëkònóny
najszczerszy ad nôszczerszi, nôùtcëwszi, nôrzetelniészi; ew. nôbarżi prostodëszny
najszczerzej adv nôszczerzi, nôùtcëwi, nôrzetelnii; bez ùkriwaniô / taceniô / tajeniô
czegòs; chcę z tobą rozmawiać jak ~ chcã z tobą rozmawiac / gadac jak nôszczerzi
itd.
najszerszy ad nôszerszi; ew. nôrozleglészi, nôbarżi rozległi; w ~ym znaczeniu /
rozumieniu tego słowa w nôszerszim znaczenim / rozmienim tegò słowa
najszerzej adv nôszerzi; ew. nôrozlegli
najszybciej adv nôchùtczi (lok, fig || nôchùdzy), rzad nôprãdzy, lok nôchiż(n)i; w zn.
najwcześniej: nôrëchli {‘nôchùdzy’ fig – por. chùdi = zmiarti}; jak ~ jak nôchùtczi /
nôprãdzy / nôchiżi / ew. nôrëchli
najszybszy ad nôchùtczészi, rzad nôprãdszi, lok nôchiż(nié)szi; ew. w zn.
najwcześniejszy: nôrëchlészi; ~sze auto świata nôchùtczészi autół / nôchùtczészé
auto swiata; ~ tor saneczkowy nôchùtczészi tur són(ecz)kòwi; ~sza trasa
narciarska nôchùtczészô trasa pùrgòwô; ~ tor / zjazd narciarski nôchùtczészi tur /
zjôzd pùrgòwi; ~ strzelec nôchùtczészi strzelc; ~sze rezultaty daje... nôchùtczészé
rezultatë / skùtczi / efektë / wëniczi daje (a. dôwô)...
najście n nańdzenié / rzad nańscé / ew. wlézenié / wstąpienié n (na cos); ~ na dom
nańdzenié na dodóm / domôctwò / chëcz / mieszkanié; ew. zob. napad
najściślej adv nôscësli; ew. o tkaniu, dzierganiu, w zn. najbardziej suto: nôdëchtowni,
nôscësli; dziergać (robić na drutach z wełny) jak ~ wiązc || lok wizc / jak
nôdëchtowni / ew. jak nôscësli; jak ~ przestrzegać przepisów jak nôdokładni /
nôscësli trzëmac sã / przestrzegac przepisów / egzekwòwac przepisë
najściślejszy ad nôscëslészi; ew. o tkaniu, dzierganiu, w zn. najbardziej suty:
nôdëchtowniészi; jak ~ jak nôscëslészi; ~sza dieta nôscëslészô dieta; ~ tkanina
nôdëchtowniészi / nôscëslészi (nôdëchtowni / nôscësli tkóny) sztof / materiôł,
nôdëchtowniészô tkanina / przest materiô; ~sze dzierganie (z wełny)
nôdëchtowniészé / nôscëslészé wiãzenié
najść v nańc, wlezc, wkroczëc; ew. wtargnąc, wnëkac, wtromòlëc sã, wpakòwac sã; ~
na jakiś kraj nańc / napadnąc na jaczis krôj, wkroczëc do jaczégòs kraju
najśmielej adv nôsmieli, nôòdwôżni
najśmielszy ad nôsmielszi, nôòdwôżniészi
najświęciej adv nôswiãcy; byłem jak ~ przekonany, że... jem / jô béł mòcno / baro /
jak nôbarżi / na sto procent przekònóny, że...; ew. jem béł pewny, że...
najświętszy ad nôswiãtszi
najtaniej adv nôtani - zob. tanio
najtańszy ad nôtańszi - zob. tani
39
najukochańszy ad nôùkòchańszi, nômilszi, nôbarżi ùmiłowóny / ùkòchóny; Tr:
nôlubòtniészi
najważniejszy ad nôwôżniészi. Por. główny, najpilniejszy
najwięcej adv nôwicy || nôwiãcy [Kóń, co w brice chòdzy i nômni robi, nôwicy
òbmiészczi dostaje. Sy Nôwicy do gôdaniô mają wiedno ti, co nic nie pòmôgelë. Gò
W tëch stronach je nôwicy Miemców. Jô móm nôwicy jicznëch krëp. Jô ce nôwicy
kòchóm. Ra]; ~ dający / chcący / żądający / wymagający nôwicy d(ôw)ający /
chcący / / żądający / wëmôgający; dawać / żądać / wymagać ~ od siebie samego
dawac / żãdac / wëmagac nôwicy òd sebie samégò [òn daje || dôwô / chce / żądô /
wëmôgô]
największy ad nôwikszi || nôwiãkszi [To je nôwikszô zôbawa. Nôwikszé szczescé.
Nôwikszi kòscół na całim swiece je swiãtégò Piotra w Rzëmie (Rzimie). Ra]; zdolny
do popełnienia ~szego świństwa zdolny do pòpełnieniô nôwikszégò swiństwa; on
jest wystawiony / oni sã wystawieni na ~sze niebezpieczeństwo òn je wëstawiony
/ òni są wëstawiony na nôwikszé niebezpieczeństwò / zagrożenié
najwydajniej adv nôwëdajni, nôspòrzi, nôbarżi wëdajnie || -jno / spòro
najwydajniejszy ad nôwëdajniészi, nôspòrszi, nôbarżi wëdajny / spòri
najwygodniej adv nôwëgòdni (|| -gódni || -nôwi-). Por. najporęczniej
najwygodniejszy ad nôwëgòdniészi (|| -gódniészi || nôwi-). Por. najporęczniejszy
najwyżej adv nôwëżi [Chto z nas pòdskòknie nôwëżi? Òrzéł pòdlecôł nôwëżi ze
wszëtczich ptôchów. - Gò]; co ~, gdyby... nôwëżi / co nôwëżi (ew: le / leno / jedinie
w tim przëpôdkù / w taczim razu / w taczi sytuacji), czejbë / żebë / jakbë... [Na to
më bë sã mòglë zgòdzëc nôwëżi w tim przëpôdkù, czejbë... Gò]
najwyższy ad 1. nôwëższi; ~sza cena nôwëższô / nôwikszô cena, przest: nôwëższi /
nôwikszi priz; ~sza ocena nôwëższô òcena, nôwëższi stãpiéń; wystawić czemuś
~szą ocenę wëstawic / dac czemùs nôwëższą òcenã; òcenic / òszacowac cos nôwëżi;
òrzec, że cos je (a. ùznac cos za) nôlepszé / nôbëlniészé (ze wszëtczégò, w
przërównanim z czims); ~ stopień schodów nôwëższi stãpiéń trapôw / schòdów;
nôwëższô trapa; ~ szczebel drabiny stãpiéń / szczebel drôbczi; ~ stopień / szczebel
w hierarchii szczebel / stãpiéń w hierarchii; 2. Nôwëższi, Bóg m
najzaciszniej adv nôzacuszni; ew. nôcëszi, nôspòkójni, arch nômirni
najzaciszniejszy ad nôzacuszniészi; ew. nôcëchszi, nôspòkójniészi, nôùbëtniészi
(nôbarżi ùbëtny / spòkójny), arch nômirniészi
najzawziętszy ad nôzôwzãtszi [To je mój nôzôwzãtszi nieprzëjacél. Ra]
najznakomitszy ad nôbëlniészi, nôwikszi, nôlepszi; ew. nôsławniészi, nôprzédniészi –
zob najprzedniejszy 2
najznamienitszy zob. najznakomitszy
najzuchwalej adv nôzuchtërni, nôbarżi ùdórno / cërzónowato
najzuchwalszy ad nôzuchtërniészi, nôbarżi ùdórny / cërzónowati; ew. zob. najśmielszy
najzwyczajniej adv nôzwëczajni; ~ w swiecie nôzwëczajni w swiece; czësto zwëczajno
/ prosto
najzwyczajniejszy ad nôzwëczajniészi, nôbarżi / czësto prosti / skrómny
najzwyklej zob. najzwyczajniej
najzwyklejszy zob. najzwyczajniejszy
najżwawiej adv nôżwawi, nôżëwi, nôskòczni, nôchùtczi, nôrëszni, nôbarżi rãdo /
welech / rëchawò
najżwawszy ad nôżwawszi, nôżëwszi, nôskòczniészi, nôchùtczészi, nôrëszniészi,
nôbarżi rãdi / welech / rëchawi
najżyczliwiej adv nôżëcznié, nôżëczlëwi; ew. nôserdeczni
najżyczliwszy ad nôżëczniészi, nôżëczlëwszi; ew. nôserdeczniészi
40
najżywiej zob. najżwawiej
najżywotniej adv nôżëwòtni, nôbarżi żëwòtno || -nie
najżywotniejszy ad nôżëwòtniészi; zabezpieczyć ~sze interesy narodu zabezpieczëc
nôżëwòtniészé jinteresë nôrodu
najżywszy ad nôżëwszi, nôbarżi żëwi. Zob. najżwawszy
nakadzić v nakadzëc [Nakadzył jima wszelejaką wònią. Ra]. Por. ponakadzić
nakapać v nakapac [Të mùszisz na to miesce nakapac łojã ze swiécë. Ra]
nakarczować się nakarczowac sã, narobic sã przë karczowanim [Òn sã dzys
nakarczowôł przë tim mòjim kùzëpie (tu: ò wëtrëpiałim zãbie). Sy]
nakarmiać v nakarmiac [jô nakôrmióm, òn nakôrmiôł, rozk: nakarmiôj]
nakarmić v dac jesc, dac sã najesc; rzad: nakarmic [jô nakôrmiã, òn nakôrmi, òna
nakôrmiła; rozk: nakarmi!]; ~ niemowlę / dzecko nakôrmic, dac dzec(usz)kù jesc; ~
bydło napasc; ~ świnie nafùtrowac || nafùdrowac, nakarmic; ~ konie òbrokòwac,
òbroczëc; ew. nafùtrowac, pòfùtrowac || -drowac, napasc [Òbrokùj dobrze kònie, co
nóm nie ùstóną w drodze. Sy Nafùtrowelë kònie a tej jachelë dali. Pòfùdrowelë
kònie a tej chùtkò pòjachelë dali. - Ra]; ~ wszystek dobytek nafùtrowac /
òbfùtrowac całą chòwã / całi dobëtk, dac żgrzéc całi chòwie / całémù dobëtkòwi /
wszëtczim zwierzãtóm; ~ głodnych nakarmic głodnëch, dac jesc / sã najesc
głodnym; ~ do sytości nakarmic do pełna / jaż do najedzeniô / jaż chto bądze
najadłi; dac sã kòmùs najesc tëlé, co òn chce. Por. ponakarmiać
nakarmienie n nakôrmienié, napasenié, nafùtrowanié n
nakaz m nôkôz (Lz), pòlét (Sy); ew. rozkôz m, zarządzenié, rozpòrządzenié, pòlécenié n;
pl: nôkazë, rozkazë, pòlétë, zarządzenia, rozpòrządzenia, pòlécenia [tegò nôkazu /
pòlétu; Król wëdôł nôkôz, żebë drëdżégò dnia ò sódmi wszëtcë chłopi z kòsami sã
stawilë przed królewsczim pałacã. Bù - Lz ]; ~ płatniczy nôkôz płaceniô / zôpłatë
nakazać v nakazac (cos kòmù) [òn nakôże; rozk: nakażë || nakôż!; Czej jô cë nakôżã ||
nakôżã, tej... Òn mie nakôzôł / òna mie nakôza(-ła) / òni mie nakôzelë || nakôzelë...
Nakôż || nakażë mù, żebë... - Gò Jô wama nakôżã, a tej mdzesz mùszała to zrobic.
Nakażë ji. - Ra]; ~ milczenie nakazac milczenié / arch môłczenié
nakazywać v nakazëwac || rzad nakazowac [òn nakazëje || nakôzëje / nakazywô ||
nakôzywô; Jô jima wiedno nakôzëjã słëchac starszich. Ra]; ~ milczenie nakazëwac
milczenié / arch môłczenié
nakazywanie n nakôzywanié || nakazywanié n
nakierowany ad naczerowóny; ew. wëczerowóny, sczerowóny, zwrócony, ùstawiony,
nasterowóny, wëcélowóny (na cos)
nakierować v naczerowac; ew. nacélowac, wëcelowac, nastawic, ùstawic, wëkrãcëc,
nakrãcëc, òbrocëc (na cos / w jakąs stronã) [òn naczerowôł / nacélowôł / wëkrącył /
òbrócył Naczerowôł wóz kù brómie. Nakrãcë diszlã kù brómie. - Ra]; ~ rakietę na
cel naczerowac / nacélowac / wëcelowac / ùstawic raketã na cél; ~ się naczerowac
sã, rzad: ùstawic sã òbrocëc sã, wëkrãcëc sã, nakrãcëc sã (na cos, w stronã czegòs /
kògòs) [Nakrącył sã kù ni. Ra]
nakierowywać v naczerowiwac, czerowac, sterowac, nasterowiwac, célowac (na cos);
ew. ùstawiac / nastawiac (w jaczims czerënkù, w jakąs stronã, na cos)
nakląć v nakląc (|| naklic) [òn naklął; rozk: naklni!: Naklął nënce òd wszëtczich biésów.
Ra]
naklecić v naklëmstrowac (lok || -klam- || -klem-), naklëmkòwac, lok: naklutoszëc,
namłotkòwac; ew. nazbijac (do grëpë), nabùdowac bële jak [Le mie rzeczëta, jô
wama naklutoszã wszëtczégò, co wa chceta. Sy]. Por. klecić, sklecić,
majsterkować, zmajstrować
nakleić zob. nalepić
41
naklejać zob. nalepiać
naklejka zob. nalepka
nakład m 1. nôkłôd, kòszt m, łożenié n (łożenié dëtków); nôkładë pl [tegò nôkładu, w
tim nôkładze; To są za wiôldżé nôkładë. Lz Òpłôcalnosc nôkładów na òswiatã. Gò]; ~
pracy nôkłôd / kòszt robòtë; ~(y) książek, prasy nôkłôd / Tr: wëdôwk (pl nôkładë)
ksążk / gazétów; jaki jest ~ tej książki jaczi je nôkłôd / jak wiôldżi je wëdôw(k) ti
ksążczi?; ew. kùlé tëch ksążk òstało wëdónëch drëkã
nakładacz m nakłôdôcz, ladownik m [tegò nakłôdôcza || -dacza]
nakładać v nakładac, kłasc, ladowac [òn nakłôdô / kładze / ladëje; òn nakłôdł /
naladowôł; rozk: nakładôj!]; ~ czegoś (na) furę / wóz nakładac, kłasc, ladowac
czegòs (na) fórã / wóz [Nie nakładôj tëlé na wóz. Ra]; ~ sobie jedzenia nakładac /
kłasc / ekspr ladowac sobie jedzeniégò || -niô / jôdë; ~ na kogo karę / pokutę
nakładac na kògò / (za)dawac kòmù karã / pòkùtã [òn nałożił / (za)dôł]; ~ czapkę /
kapelusz nasadzac / wsadzac / wkładac / nakładac (na głowã) czôpkã / kapelusz [òn
nasôdzô / nakłôdô]; ~ żakiet / marynarkę òblakac / òbùwac / wcëgac / rzad
wkładac / zakładac (na se(bie) || na sã) wãps / żak || żakét || żakert || żëker(t) ||
żëczer(t); ~ koszulę / spodnie òblakac / òbùwac / wcëgac / rzad wkładac / zakładac
kòsz(ë)lã / bùksë; ~ sobie okulary na nos nasadzac / wsadzac / zakładac so(bie)
òkùlôrë na nos; ~ drogi nadkładac drodżi, jic / jachac w kół / òkrãżną / dłëgszą
drogą. Por. nałożyć
nakładanie n nakłôdanié, wkłôdanié, ladowanié n
nakładca m hist nakłôdca m [tegò nakłôdcë]
nakładczy ad hist nakłôdczi; system pracy ~czej system robòtë nakłôdczi
nakładka ƒ nakłôdka f [ti nakłôdczi]
nakładowy ad wëdôwny, wëdôwkòwi (- Tr); ew. nakładowi, księgarnia ~wa wëdôwnô
ksãgarniô
nakłamać v nałgac, nacëganic, nastożëc, rzad: nakłamac lok, namanic; ew. nabajac,
nazmëszlac, lok: nastodolëc. nasztrëchac, nalôc wòdë [To òn wóm namanił. Lz]
nakłaniać v nakłaniac || nakłoniwac; ew. namawiac, zachãcëwac (do czegò); ew. cësnąc,
przëcëskac (kògò), przëmùsz(ëw)ac (kògò do czegò); ew. nalënac / nalegac (na
kògò) [òn nakłóniô || nakłoniwô / namôwiô / zachãcywô / cësnie / przëcyskô
/przëmùsz(iw)ô / nalinô / nalégô; rozk: nakłaniôj!; Òni nakłoniwelë / nakłónielë || nialë gò. Òn nalinelë na niegò, żebë... - Gò Nie nakłaniôj gò do prôcë, bò òn sóm
rôd prôcëje. Ra]; ~ się zob. skłaniać się
nakłanianie v nakłónianié, nakłoniwanié; ew. namôwianié, zachãcywanié,
przëcyskanié, przëmùsziwanié (kògò), nalinanié (na kògò) m
nakłaść v nakłasc, nałożëc, naladowac; ew. nawalëc, nawrzëcac, napakòwac [Nakłôdł
jôj w czipã. Ra]
nakłonić v nakłonic – 1. nachilëc / pòchilëc / przëkrzéwic ùstawic w pòzycji nachilony
(górny dzél czegòs) [òn gò nakłonił / nachilił / przekrzéwił / ùstawił]; 2. namówic
(ew. pòdmówic = pòdbùńtowac, pòdjurzëc), przëmùszëc, zachãcëc; ew. ùdostac Tr,
przekònac (do cze); ew. wgadac, wmówic (cos); ew. namówić do kupna, wmówić, że
coś jest dobre: wszalëc, wmòdlëc, wcësnąc (kòmù cos) [òn gò nakłonił / namówił
przëmùsził / zachãcył; òn to mù wszôlił / wmòdlił / wcësnął; Nakłonił gò do
trzézwòscë. Ra Wszôlił mie krowã, a nic òna nie je wôrt. Sy Jô tegò nie chcôł, a òna
mie to i tak wmòdlëła / wcësnã(ła) Gò]
nakłonić się nakłonic sã – 1. nachilëc sã, pòchilëc sã , zdżąc || zdżic / nadżi(ą)c swòje
cało (w jakąs stronã) [Òn sã nakłonił i szepnął cos sąsadowi do ùcha. Gò]; 2. ùznac
zdanié jedny ze strón w jaczi sprawie; przëchilëc sã / skłonic sã do jaczégòs zdaniô /
do jaczis nôdbë. Por. nachylić (się), nagiąć (się)
42
nakłonienie n nakłonienié, namówienié; ew. przekònanié, zachãcenié (do cze(gò); ew.
namòwa f; ew. namówienie do kupna, wmówienie, że coś jest dobre: wszôlenié,
wmòdlenié, wcësniãcé (kòmù czegòs)
nakłopotać się zob. namartwić się
nakłucie n nakłocé, kòlniãcé, piknienié n
nakłuć v nakłoc, kòlnąc, piknąc; ew. przebic / przepchnąc (pãchôrz), zrobic dzureczkã,
przedzurawic, nadzurkòwac
nakłuwać v nakòlëwac, kłoc, pikac; ew. przebijac / przepichac (cos òstrim nôrzãdzym,
np. szëdłã), dzurawic, dzurkòwac, robic dzurczi [òn to nakòliwô]
nakłuwanie n nakòliwanié, kłocé, pikanié; ew. dzurawienié, dzurkòwanié (czims
òstrim) n
naknocić zob. napartaczyć
nakolanek m nôkòlónk m
nakopać v nakòpac (czegòs) [Nakòpôł pieniądzy jak bùlew. Ra]; ~ komuś w tyłek
nakòpac kòmùs w slôdk / tiłk / dupã / rzëc
nakopcić (się) naczadzëc, nakùrzëc, nadëmic (sã)
nakosić (się) nasec (sã), rzad nakòsëc (sã); ew. namachac / nawëwijac sã kòsą [òn sã
namôchôł / nawëwijôł; Wa môta nakòsëc trôwë dlô krów. Ra]
nakrajać v nakrajac, (pò)nakrojic, narznąc [Nakrajôł chleba dzecóm. Pònakrojiła chleba
dlô gòscy. - Ra]; ~ niezdarnie nażuchòlëc || nażugòlëc, narzãpòlëc || narzëpòlëc,
najarmòlëc, nagrzebòrzëc [Nażuchòlëła nóm chleba. Ra]
nakrakać v nakrakac [Gapë mù nakrakałë pòd òknã, że ùmrze. Ra]
nakrapiacz m nakrôpiôcz m
nakrapiać v nakrapiac, nakropiwac, kropic, priskac
nakrapianíe n nakrôpianié, kropienié n
nakrapiany ad nakrôpióny, pòkropiony, (pò)kropkòwóny; o upierzeniu: nakrôpióny,
mòrãgòwati, jarzãbiati
nakraść (się) nakrasc (sã), rzad: nacharłãzëc (sã), lok: naszótowac (sã), namùzowac
(sã); ew. pònakradac, pònakrasc, naszabrowac (sã), nakómbinowac (sã) [Nakrôdł
całą kòmórkã wszelejaczich ruchen. Pònakrôdł wszelejaczich zachów. Ra]
nakreślać v céchòwac, nakreslac; w zn. słowami opisywać: òpòwiadac (cos), òpisëwac /
przedstawiac (słowama - jakąs sytuacjã, jaczés zdarzenié)
nakreślenie n nacéchòwanié, nakreslenié n; ew. òpòwiedzenié / opisanié za pòmòcą
słów, słowama
nakreślić v nacéchòwac, nakreslëc, fig namalowac [Nakreslił na dwiérzach tã lëtrã. Ra];
~ coś słowami: òpòwiedzec; òpisac, przedstawic za pòmòcą słów, słowama
nakręcać v nakrącëwac, nakrãcac [òn nakrącywô / nakrącô;] ~ zegarek nacëgac /
nakrącëwac zégark; ~ film krãcëc / nakrącëwac / ew. robic / twòrzëc film; ew.
filmòwac; ~ koniunkturę gospodarczą nakrącëwac / pòdkrãcëc / pòdskacac
kòniunkturã gòspòdarczą {‘pòdskacac’ = pol. podsycać (ogień), dokładać opału}
nakręcanie n nakrąc(ywa)nié n
nakręcenie n nakrącenié n
nakręcić v nakrãcëc {‘nakrãcëc’ in = pol. nakierować – zob.} [òn nakrącył, òna
nakrąc(ëł)a]; ~ zegarek nacygnąc / nakrãcëc zégark; ~ film nakrãcëc / ew. zrobic /
stwòrzëc film; ~ koniunkturę gospodarczą nakrãcëc / pòdkrãcëc / pòdskacëc
kòniunkturã gòspòdarczą {‘pòdskacëc’ dosł = pol. podsycić (ogień), dołożyć opału}
nakrętka ƒ tech nakrãtka, przestarz mùterka, f; ~ dużej śruby wiôlgô nakrãtka, mùtra f
nakroić zob. nakrajać
nakrochmalić v namączkòwac, nakraftmélowac
nakropić v nakropic, pòpriskac, pòkropic [Nakropił na niegò czile kropli. Ra]
43
nakruszony ad (pò)nakruszony; ew. (pò)nadrobiony [Wiele chleba je pònakruszoné.
Ra]
nakruszyć v nakrëszëc || nakruszëc, nadrobic; ew. w zn. ponakruszać: pònakrëszëc
[Nakrusził ptôszkóm chleba. Ra]
nakruszyć się nakrëszëc || nakruszëc sã; ew. w zn. ponakruszać się: pònakrëszëc sã [to
sã nakruszi / nakruszëło; Të mùszisz wiedzec, skąd sã tu nakruszëło tëlé wôpna
(wapna, kalkù) ë glënë. Ra]
nakrycie n nakrëcé, przëkrëcé n; ew. nakriwka f, przëkriwk m, wiekò n; ~ stołu a)
nakrëcé stołu – pòstawienié statków z jedzenim na stół; obrus: b) tôflôk, òbrës(k) m,
deka ƒ; c) zastawa, wszëtczé statczi („skòrëpë”) pùsté a. z jôdą; z(a)mienić /
wymienić ~ a) z(a)mienic / wëmienic „nakrëcé stołu”, pòstawic nowé pòtrawë (a te,
co bëłë dotëchczôs wëniesc – wikszim dzélã - précz); b) z(a)mienic / wëmienic
tôflôk / òbrës(k) / dekã na stole; c) z(a)mienic / wëmienic wszëtczé statczi /
„skòrëpë”; ~ głowy nakrycie głowy - òb. czapka, chusta, kapelusz; ~ pojazdu
konnego bùda ƒ; ~ samochodu osobowego karoseriô f; ~ samochodu ciężarowego
a) szoférka, pot bùda f; b) przëczepa pòkrëtô blachą, plandeką, pot bùda f; słomiane
~ ula słomianego kapa kòszczi; ~ stogu nastożé n, nastóżk m. Por. czaprak, kapa,
kaptur, kapota, narzuta, pokrywka, wieko
nakryć v nakrëc, òkrëc, przëkrëc, zakrëc [òn nakrił, òna nakrëła]; ~ do stołu zastawic /
rzad nakrëc stół (statkama z jôdą), pòstawic (jôdã / jedzenié) na stół [òn zastawił,
òna zastawiła || zastawia]; ~ na / dla pięciu osób pòstawic (statczi z jedzenim) / rzad
nakrëc (stół) dlô piãc òsób / lëdzy; ~ stół obrusem nakrëc / przëkrëc stół tôflôkã /
deką / òbrës(k)ã [Nakrëła stół kwiecëstim òbrësã. Ra]; ~ głowę nasadzëc / wsadzëc /
nałożëc so(bie) cos na głowã; ew. nakrëc głowã [Nakrił głowã kłobùkã (kapeluszã).
Ra]; ~ na kogoś na / przy kradzieży (na gorącym uczynku) przëłapac / złapac /
schwacëc || schwëcëc / schwatac || schwëtac / przëchwacëc || przëchwëcëc / nańc /
narabczëc kògò na / przë kradzeżi / kradzenim / złodzejstwie (na gòrącym ùczinkù)
[òn jich przëłapôł / przëchwôcył / naszedł / narabcził]; ~ się nakrëc sã, przëkrëc sã,
òkrëc sã (czim); ~ się pierzyną nakrëc sã pierz(ë)ną [Nakrił sã pierzną ë spôł do
rena. Ra]
nakrywać v nakrëwac; ew. òkrëwac, przëkrëwac, zakrëwac [òn nakriwô]; ~ do stołu
zastawiac / nakrëwac stół (statkama z jôdą), stawiac na stół (jôdã / jedzenié) [òn
(za)stôwiô / nakriwô]; ~ na pięć osób stawiac (statczi z jedzenim) / rzad nakrëwac
(stół) dlô piãc òsób / lëdzy; ~ stół obrusem nakrëwac / przëkrëwac stół tôflôkã,
deką, obrës(k)ã, ~ głowę nasadzac / wsadzac / kłasc so(bie) cos na głowã; ew.
nakrëwac głowã [òn nasôdzô / kładze / nakriwô]; ~ kogoś na czymś (niekiedy)
łapac / przëłapiwac / przëchwôtëwac || przëchwëtiwac / narabczëwac / nachadac /
nachòdzëc kògòs na czims (tej sej / nitej nisej) [òni gò tej sej łapią / przëłapùją || piwają / przëchwôtiwają || przëchwôtëją / narabcziwają]; ~ się pierzyną nakrëwac /
òkrëwac / przëkrëwac sã pierz(ë)ną
nakrywka zob. pòkrywka
nakrzątać się nakrzãtolëc sã, nakrzãtac sã arch, naczurzëc sã, lok: napùżlowac sã,
ùfërtac sã / nafërtac sã (przë czims / kòle czegò); o gorączkowej krzątaninie:
naszãtolëc sã, naùwijac sã; ew. nadeptac sã, naczurpac sã, nabiegac sã / nagònic sã,
żart natańcowac sã [òn sã nakrzãtolił / nakrzątôł / naczurził / napùżlowôł / ùfërtôł;
Tak jem sã ùfërtała / jem dzys ùfërtónô, jaż mie nodżi bòlą. Sy]; ~ przy żywym
inwentarzu naòpòrzãdzac sã, naòpòrajëwac sã [òn sã naòpòrządzôł / naòpòrajiwôł]
nakrzesać v nakrzosac arch [òn nakrzosôł, òna nakrzosa(ła) / òn(a) jesz nakrzesze ||
nakrzosô; òni nakrzeszą || nakrzosają]; ~ iskier / ognia nakrzosac (ji)skrów / ògnia
[Nakrzosôł chùtkò ògnia. Ra Nakrzosała ògnia sobie i sąsadóm. Sy]; ~ się nakrzosac
44
sã, namãczëc sã / narobic sã przë krzosanim [òn sã nakrzosôł, òna sã nakrzosała ||
nakrzosa / òn(a) jesz sã nakrzesze || nakrzosô; òni sã nakrzeszą || nakrzosają]
nakrzyczeć v ~ na kogo zob. nawymyślać, złajac
nakrzyczeć się nawrzeszczec sã, nakrzëkac sã || nakrzikac sã, rzad: nakrzëczëc sã, arch
lok nagałowac sã {‘nagałowac sã’ słi – wierã > nagardłowac sã - Gò} [Nakrzëczôł
sã, jaż mù w gardle wëschło. Nagałowelë sã przez całą noc, ale nicht nie czuł jich
głosu. Ra]
nakrzywdzić v nakrziwdzëc [Òn jich dosc nakrziwdzył! Ra]
nakuć v 1. nakùc, arch (w zn. przyspawać, przymocować na wierzch za pomocą kucia)
nakòwac [Jô probiérôł (próbòwôł) cenką platã nakòwac na tã dzérã (dzurã), ale to
nie szło. Lz]; 2. nakùc, përzinkã / kąsk sã wkùc (w mùr), zacząc kùc / bëkac, zacząc
sã wkùwac (w mùr)
nakuć się nakùc sã, narobic sã przë kùcym
nakupić v nakùpic [Òbszedł wszëtczé krómë w miesce ë nakùpił mnóstwò / grëpã
piãknëch rzeczi. Ra]. Por. ponakupować
nakupować v nakùpic, nakùpiac || nakùpòwac || -piwac (wiele czegòs / rozmajitoscy /
wszelejaczich rzeczi); kùpic (rozmajité / wszelejaczé / różné rzeczë)
nakurzyć (się) nakùrzëc (sã) {‘nakùrzëc (sã)’ in = pol. nadymić (się) – por.}
nakwasić v nakwasëc [òn nakwasył; òni nakwasëlë (|| lok -szëlë); Nakwaszëlë kapùstë
na całą zëmã. Ra]
nalać v nalôc, wlôc; ew. w zn. nachlapać: narozlewac, nachilac, nachlapac / naszlapac
[òn nalôł / narozléwôł / nachilôł / nachlapôł / naszlapôł; rozk: naléj!, wléj! [Naléj
mléka do grónka. Jô jem nalôł. Òna nala(ła). Ra]; ~ wody do czajnika nalôc / wlôc
wòdë do kòcelnika / kòcełka / czajnika / wôrnika; ~ piwa z beczki poprzez czop,
cewkę: nalôc, rzad natoczëc, pòùtoczëc [òn nalôł / natocził; Pòùtocził jima piwa pò
statuszkù, pò dwa. Ra]; ~ wódki nalac / wlôc (lok ekspr: wczinczowac) sznapsu /
wódczi / gòrzôłczi / kòrnusu [Wezże mie jednégò naléj / wléj. Gò Wczinczuj le mie
jesz jednégò. Sy]; z próżnego i Salomon nie naleje z próżnégò Salomón téż nie
naleje; Tr: z pùstégò talérza sã nie najész. Por. nalewać
nalać się nalôc sã; ew. rozlôc sã; ew. o wylaniu z beczki, poprzez czop: natoczëc sã
[Nalało sã dróbkã na zemiã. Natoczëło sã piwa na strzédz (arch: na pòdłogã). - Ra]
nalany ad nalóny; ew. w zn. nachlapany: narozlewóny, nachilóny, nachlapóny /
naszlapóny [Grôp je ju nalóny. Ra Móm ju nalóné wòdë, co terô, dali robic? Gò];
twarz ~na òkrãgłô / grëbô / tłëstô / pùzatô / nabrz(ë)miałô / napùchłô twôrz / gãba
nalatać się nalatac sã, nabiegac sã [òn sã nalôtôł / nabiegôł]
nalatywać v nalatëwac [òn nalatiwô]; liście ~tują do stawu lëstë nalatëją / rzad
nalecywają / ew. wpôdają do błotka / stawù; samoloty ~tują / ~tywały na miasto
fligrë / samòlotë nalatëją / lok nalecywają / nalatiwałë / nalecywałë na miasto; on
na mnie ~tuje (prześladuje mnie) / ~tywał òn na mie nalatëje / nalatiwôł
naleciałość ƒ nalecëzna, nalecałosc, Tr: namiklëna ƒ {‘nalecëzna’ = a) òpadłé lëstë,
smiecë; b) nalecëznë cëzëch gôdk} [Wez ògrabi tã nalecëznã i spôl (a. spalë). Sy];
~ści językowe nalecëznë cëzëch gôdk; jãzëkòwô / mòwnô (Tr) nalecëzna /
nalecałosc / Tr namiklëna; jãzëkòwé / mòwné nalecëznë / nalecałoscë a. namiklënë
[W kòżdi gôdce są nalecëznë cëzëch gôdk. Sy]; ~ści cudzoziemskie cëzëna f (Sy),
cëzô / cëzozemskô nalecëzna / nalecałosc; cëzé / cëzozemsczé nalecëznë /
nalecałoscë
naleciały ad nalecałi; por. naprószony
nalecieć v nalecec; do pokoju ~ciało dużo wody / świeżego powietrza / much do jizbë
/ w jizbã nalecało wiele wòdë / swiéżégò pòwietrzô (a. lëftu) / mùch(ów);
45
bombowce ~ciały dokładnie na cel bómbówce nalecałë dokładno na cél. Por.
naprószyć (się)
nalegać v nalënac, nalegac, rzad napierac, nacëskac (na kògò), baro prosëc (kògò); ew.
usilnie nalegać: błagac (kògò), ùskwierac, skamżëc, jãczëc, naprzikrzac sã (kòmù ò
co); ew. cësnąc, gnãbic, mãczëc (kògò); ew. przest: malastowac (lok: || marastowac ||
mòlestowac) (kògò), manowac niem. (kògò) {‘ùskwierac’ zob. grymasić 1;
‘manowac’ = a) prosëc; b) napòminac} [òn nalinô / nalégô / napiérô / nacyskô / baro
prosy / błagô / ùskwiérô / skamżi / jãczi / naprzikrzô sã / cësnie / gnãbi / mãczi /
malastëje / manëje; Òna na mie tak nalinô / nalégô, żebë... Òn mie manëje /
malastëje, żebë... - Gò Manowelë jã, òna sã mia ùrzëdzëc na ten môl (żebë sã
zgòdzëła przińc do robòtë tam). Ra Mój sąsôd mie marastëje (nalinô / nalégô na
mie), żebëm mù kònia sprzedôł. Sy]
nalegająco adv nalinająco, nalégająco; ew. z nalinanim / naléganim; ew. zob. natrętnie
naleganie n nalinanié, naléganié n; ew. naprzikrzanié sã, ùprzikrzanié sã. Zob.
natręctwo
nalepiać v nalepiac, rzad nalepiwac, naklej(iw)ac; ew. lepic, klejic; ~ nie wolno
nalepiac nie je wòlno; ew. nalepianié / naklejanié (je) zakôzóné [Nalepianié
reklamów / ògłoszeniów zakôzóné. Gò]; ~ się zob. oblepiac się
nalepić v nalepic, naklejic, ew. przëlepic, przëklejic [rozk: nalep(i) / naklej(i)!; Nalepi
to na papiorze a tej zawiesë na scanie. Ra]. Zob. nakleić
nalepka ƒ nalepka, naklejka, etiketka ƒ
naleśnik m plińc (plińc z mączi), lok kôłk m; naleśniki z grzybami plińce z grzëbama
(Gò)
nalewacz m naléwôcz, naléwnik; ew. kelner m {‘naléwnik’ Sy: czł. nalewający wódkę
na weselu} [Ni ma tu naléwnika, żebë nama dôł co wëpic? Sy]; por. nalewać
nalewaczka ƒ naléwôczka, naléwnica ƒ
nalewać v nalewac, lôc [òn naléwô / naléwôł / leje / lôł; Jô naléwóm wòdã do grôpa. Të
môsz piwò nalewac. - Ra]; ~ zupy nalewac zupë / arch pòléwczi; ~ do pełna / do
połowy nalewac do pełna (a. nalewac pełno / fùl); ~ piwa nalewac piwa, wlewac /
lôc piwò; w zn. nalewać piwa z beczki, przez czop: nataczac arch [òn natôczô(ł),
rozk: nataczôj! [Drużbòwie, nataczôjta piwa białkóm! Ra]; wódki nalewac (nalewac
sznapsu / wódczi / gòrzôłczi / kòrnusu), lok: czinczowac ew. czestowac (wódką /
sznapã); ew. występować w charakterze „kelnera” na weselu, napełniać kieliszki
rozstawione na tacy: kelnerowac [Òn so naléwô trzecy ju czeliszk. Ra Jô Jô
czinczowôł, a òni pilë. Sy Terô ju nicht nie kelnerëje, bò bùdle na stole stoją i kòżdi
so naléwô tëlé, co chce. Ale przódë chòdzył naléwnik (kelner) z tacą czeliszków i
bùdlą, a naléwôł tańcôrzóm pò czeliszkù, a za nim chòdzëła białka z zôkąską... Gò];
por. nalewacz
nalewać się nalewac sã; ew. w zn. nalewać / lać się piwa z beczki, przez czop: nataczac
sã arch [to sã naléwô / naléwało / natôczô / natôczało; Lik (wiedno, wcyg) sã wicy
natôczało. Ra]. Por. lać, nalewać
nalewka ƒ naléwka f, brzadowi liker [Pón mù wlôł sklónkã naléwczi. Lz]
należeć v nôleżec, przënôleżec - też w zn. wypadać, uchodzić (- zob. należeć się)
[to(przë)nôleżi]; ~ do kogoś, być czyjąś własnością nôleżec do kògò(s), rzad:
nôleżec kòmùs; rzad: slëchac kòmùs niem.; ew. bëc czëjąs włôsnoscą [to nôleżi do
niegò / rzad jemù / słëchô jemù; Kòmù (a. do kògò) te chëcze nôleżą? Lz Wzérôł na
mie wëniosle, jakbë do niegò conômni pół wsë nôleżało. Sy Òn nôleżi do kómpanije.
To jemù nôleżi. Ra To pòle nôleżi (= słëchô) temù gbùrowi Zs; Ta ksążka nôleżi do
Jana. Ta ksążka nôleżi / słëchô Janowi / je włôsnoscą Jana. – Gò]; (przy)~ czegos do jakiejś organizacji / jakiegoś zrzeszenia / towarzystwa / stronnictwa /
46
skrzydła (przë)nôleżec do czegò(s) – do j tobie ~żało by (wypadało by odwiedzić
chorego tobie nôleżało bë (przënôlégało bë sã / wëpôdało bë) òdwiedzëc chòrégò
(Sy); ~ przyjąć, że... nôleżi (a. przënôlégô sã) przëjąc || przëjic || przëjimnąc, że...
[Nôleżi przëjąc... Tj]; nad tym ~ży dobrze się zastanowić nad tim nôleżi (trzeba,
przënôlégô sã) dobrze sã zastanowic (Sy); letników należy / trzeba meldować
letników nôleżi / trzeba / mùszi / przënôlégô sã / pòwinno sã meldowac (Sy); ~ży
zaznaczyć trzeba / wëpôdô / pòwinno sã / przënôlégô (sã) / nôleżi (sã) zaznaczëc /
nadczidnąc / pòdkreslëc; tego nie ~ży rozgłaszać tegò nie nôleżi rozgłaszac / nie
pòwinno sã rozgłaszac [Taczich sprôw nie nôleżi rozgłaszac. Ra]
nie ~ży wszystkiemu wierzyć nie trzeba / ni mùszi / nie nôleżi wszëtczémù wierzëc / we
wszëtkò wierzëc; uczynić to, co ~ży zrobic / rzad ùczënic to, co sã nôleżi / co sã
przënôlégô / co trzeba; ~żący do rodziny nôleżący do rodzë(z)në; tobie ~żało by raz
porządnie dać w skórę tobie bë (a. bë sã) nôleżało rôz tak bëlno wprac / wrząszczëc /
wlëmic. Por. przynależeć
należeć się nôleżec (sã), przënôleżec (sã), przënôlegac (sã); rzad: słëchac sã [Mùcã
òtrzëmac (pol. pozostawić) na głowie jemù nie przënôleżało. Tobie nôleżało bë
chòdzëc òd dzysô w żałobie. Tej prawie przënôlégô z całëch sył ùdac sã do Bòga.
- Lz]; to mu się należy / należało to mù sã nôleżi (a. przënôlégô) / nôleżało (a.
przënôlégało); ew. w zn. dobrze mu tak: to mù sã nôleżi / nôleżało; dobrze mù tak,
to mù dobrze, to mù bëło zdrów, lok: to mù wdzëk; to mi się prawnie ~ży to mie
sã prawnie / wedle prawa nôleżi [Mie sã przënômi nôleżi pòłowa òd ny krëszczi.
Lz]; ~ży mi się jeszcze pięć złotych mie nôleżi jesz piãc złotëch; ew. móm jesz do
dostaniô / spòdzéwóm sã jesz dostac piãc złotëch; ile się wam ~ży? kùlé / wiele sã
wama nôleżi?; wiele / kùlé wa môta do dostaniô?; ile się Panu / Pani jeszcze ~ży?
kùlé / wiele sã Wóm (|| Wami) / Panu / Pani jesz nôleżi?; wiele / kùlé Wë môce (ew.
Pón mô / Pani mô) jesz do dostaniô?; rób, co (się) / co do ciebie ~ży rób || robi, co
sã nôleżi / sã przënôlégô / co do cebie nôleżi; ~ ci się pochwała / nagana nôleżi cë
sã pòchwała / nôgana; ew. zasłużił jes na pòchwałã / nôganã; (tak) jak się należy
(tak) jak sã nôleżi / jak sã przënôlégô / jak pòwinno bëc [Całô wies walnie sã
przëczëniła do tegò, że mómë terô drogã, jak sã nôleżi. Pisz jak sã nôleżi, a nie
klaksôj. – Sy W niedzelã òni szlë do kòscoła, jak przënôlégô (a. jak sã przënôlégô
/ sã (przë)nôleżi) na dobrëch chrzescëjanów (dobrim chrzescëjanóm). Całi dzéń
robił, jak mù sã przënôlégało. Krowë sã pasłë, jak nôleżi (a. jak sã nôleżi /
przënôlégô). Rząd dôł nóm prawa, jak sã nóm nôleżi. - Lz]; postąpiłaś jak się ~ży
të pòstąpiła / zrobiła tak, jak sã nôleżi / przënôlégô / niem. słëchô; (nie) ~ży się tego
obawiać (nie) nôleżi sã / (nie) trzeba sã tegò òbawiac [òn sã òbôwiô, òni sã
òbôwiają]; ew. nie trzeba miec przed tim strachù, ni ma sã co tegò bòjec
należność ƒ nôleżnosc || -żnota, òpłata, zôpłata, wëpłata; ew. sëma, kwòta f – pieniãdze /
dëtczi nôleżné, co sã kòmùs nôleżą / do zapłaceniô a. wëpłaceniô; ew. w zn. fant:
nôleżné n – zob. fant; ściągać ~ści scëgac nôleżnoscë / dłëdżi / pieniãdze / dëtczi; ~
otrzymałem nôleżnosc / pieniãdze jem / jô dostôł; ew. to, co mie sã nôleżało jem /
jô dostôł / móm dostóné; oto pozostała ~ w sumie / kwocie stu złotych hewò(le) /
tu je pòòstałô nôleżnosc w sëmie / kwòce sto złotëch; ~ pozostała do
uregulowania: sto złotych nôleżnosc pòòstałô do ùregùlowaniô: sto złotëch; ew. do
zapłaceniô òstało jesz sto złotëch
należny ad nôleżny, przënôleżny; okazywać komu ~ne względy / uszanowanie
òkazëwac kòmùs (przë)nôleżné wzglãdë / ùwôżanié a. ùszanowanié; ~na mi suma /
kwota nôleżnô mie sëma / kwòta; dëtczi / pieniãdze, jaczé mie sã nôleżą. Por.
należyty
47
należycie adv przënôleżno, stosowno || -nie, òdpòwiednio; rzad nôleżëce (pol.), arch
Ra: nôłożno; tak, jak sã nôleżi / przënôlégô / jak wëpôdô / niem. słëchô; ew. bëlno =
pòrządno || -nie [Jô żem panu sã òdwdzãczëc mùszôł nôleżëce. Dh]
należyty ad przënôleżny, stosowny, òdpòwiedni; ew. bëlny = porządny; arch Ra:
nôłożen {‘nôłożen (czegò)’ in = pol. przywykły, przyzwyczajony (do czego)}; w ~tej
formie w (przë)nôleżny / stosowny / òdpòwiedni fòrmie; w taczi spòsób / w taczi
formie jak sã przënôlégô / nôleżi
naliczać v naliczac; ew. doliczac, dorech(òw)iwac [òn naliczô; òni naliczają; Mùszimë
do kùńca miesąca zapłacëc za gaz, bò òni zarô naliczają / doliczają te swòje
òdsetczi. Gò]
naliczyć v naliczëc, narechòwac; ew. doliczëc (sã) [Jô jem jich piãcoro narechòwôł.
Narechòwelë ji strodżé kòszta. Ra]; ~liśmy u nich dwanaście kotów më
narechòwelë / naliczëlë ù nich dwanôsce kòtów; naliczyli nam trochę odsetek (òni)
naliczëlë / doliczëlë / narechòwelë / dorechòwelë nama përznã / trochã òdsetk(ów)
[Pòdatk trzeba chùtkò zapłacëc, żebë nama nie naliczëlë / doliczëlë jesz jaczich
òdsetków. Gò]; ~ się naliczëc (sã), narechòwac (sã) [Narechòwôł sã przez całą noc
ë niczegò sã nie dorechòwôł. Ra]
nalizać się nalizac sã [Czegò sã nie najész, tegò sã téż nie naliżesz. Ce, Ra, Gò]
nalot m 1. warstewka kurzu, pyłu, rdzy itp.: nôlot (Gò) m; ew. nalecëzna, nalecałosc ƒ
{‘nalecëzna’ Sy: a) śmieci, opadnięte liście; b) fig; naleciałość – zob.} [tegò nôlotu,
ti nalecëznë, nalecałoscë; Pò tim nôloce / pò ti nalecëznie jô widzã, że to nie je
złoto. Gò]; 2. ~ lotniczy / (eskadry) samolotów nôlot lotniczi / (eskadrë) samòlotów
/ fligrów; dwa ~ty dwa nôlotë; kilka ~tów czile / pôrã nôlotów
nalustek m (żelazny łęk uczepiony do luśni i nasadzony na kłonicę, dla podtrzymywania
drabiny przy wozie żniwnym) pletwa ƒ, nalustk, nalusznik m [Pòpraw pletwë na
kłonicach, bò spadną. Nalustk spôdł z kłonicë. - Sy]
naładować v 1. ~ czegoś (na) furę naladowac / nakłasc / nałożëc / ekspr nawalëc
czegòs (na) fórã [Nałożił (naladowôł / nakłôdł / nawalił) fórã torfù i jachôł dodóm.
Sy Tak naladowelë wóz, że kònie ni mògłë ùcygnąc. Ra]; 2. el naladowac; ~
akumulator / baterię naladowac akùmùlatór / bateriã [tegò akùmùlatora, ti baterii];
3. naladowac / zaladowac karabin / flintã / fùzjã; ew. o dawnych strzelbach: nabic
strzelbã
naładowanie n naladowanié, nakładzenié, nałożenié; ew. nabicé n. Zob. naładować
nałajać zob. złajać
nałamać v nałamac (|| nałamic || arch słi nalãbic) [òn nałómôł / nałómie; rozk: nałóm /
nałami! Nałómilë chróstu ë przënieslë dodóm. Nałami knëpelków. - Ra]; ~ się
nałamac sã (|| nałamic sã) [to sã nałómał || -miło; Tëlkò (zdr: tëlé) sã drzéwiãt
nałómiło (nałómało)! Ra]. Por. ponałamywać
nałapać v nałapac, nachwatac [òn nałapôł / nachwôtôł; òni nałapelë || nałapelë ||
nałapalë / nachwôtelë; Më nałapelë karusów w błotkù. „Nałapac rib” (zmòknąc). Sy]
nałazić się nałazëc sã, nachòdzëc sã; ew. nadeptac sã, naczurpac sã; namãczëc sã łżenim
[Jô sã ju dosc pò masztach nałazył (tu: nawspinôł). Ra]
nałgać v nałgac (|| rzad nałżec), nacëganic, nastożëc, napùrzëc; ew. pònałgac; w zn.
dodać coś nieprawdziwego do opowiadania przëłgac [Òn cë nieco nałgôł. Nałżë jesz
nieco! Jô wama nick nie nałżã. Jô tu nick nie przëłgôł. - Ra]. Por. nabajać,
nakłamać
nałogowiec m nôłożnik, nônãtnik arch, nałogôcz lok m; ew. pijôk / pôlôcz m itp. (ew.
nôłogòwi pijôk / pôlôcz); kobieta z nałogami: nôłożnica, nônãtnica arch, nałogôczka
(Gò); ew. pijôczka / pôlôczka itp. (ew. nôłogòwô pijôczka / pôlôczka) { nôłożnik’
48
(Gò) – por. ‘nałożnik’ Sy lok = rozpùstnik, chłop zdrôdzający swòjã białkã;
‘nôłożnica’ (Gò) – por. ‘nałożnica’ Sy lok: białka zdrôdzającô swégò chłopa;
‘nônãtnica’ in = méwka, rozpùstnica} [tegò nôłożnika / nônãtnika / nałogôcza; ti
nôłożnicë / nônãtnicë / nałogôczczi Òn rôd wëpił, ale bëm zgrzésził, czej bëm gò
nazwôł nałogôczã. Taczégò trzézwégò chłopa jak jô miała, ale kòledzë zrobilë z
niegò nônãtnika. Nałożnik łazy do jinszich białk. Ta nônãtnica le za chłopską
bùksówką gòni. - Sy]; być ~wcem bëc nałogôczã / nônãtnikã
nałogowo adv nôłogòwò; ew. z przënãceniô / przëzwëczajeniô / ew. z przënałożeniô
(Gò)
nałogowy ad nôłogòwi; ew. w zn. nawykły: nôłożen, przënãcony, nanãcony, znãcony;
ew. w zn. „zawodowy”: warkòwi (|| warpòwi); ~ pijak / złodziej nôłogòwi /
warkòwi (|| warpòwi) pijôk / złodzéj. Por. nawykły
nałomotać zob. nahałasować
nałoskotać zob. nahałasować
nałowić (się) nałowic (sã) [Nałowił rib całą karzniã. Ra Ga (czej) jô nałowiã dichtich
rib... Ru Nałowił samëch mùtków (drobnëch ribków = samégò rakù). Całi dzéń sã
nałowił, jaż krzëwi je. Ti lëdze sã w żëcym dosc nałowilë. – Gò]
nałożenié n nałożenié; ew. naladowanié, nakładzenié n
nałożnicaƒ przëlegnica f; ew. kòchadło n, baba, kòchanka (pol.) ƒ {‘nałożnica’ lok Sy:
białka zdrôdzającô swégò chłopa} [ti przelegnicë; pl: przëlegnice, tëch
przëlegnic(ów)]. Por. rozpustnica
nałożnictwo n ùtrzëmiwanié przëlegniców / kòchadłów / babów / kòchank(ów) / całégò
haremù. Por. harem, konkubinat, rozpusta
nałożyć v ~ furę zob. naładować; ~ sobie jedzenia nałożëc / włożëc / nakłasc / ekspr
naladowac sobie jedzeniégò / jôdë [Le sobie nałożë bùlew na talérz. Sy]; ~ na kogo
karę / pokutę nałożëc na kògò / (za)dac kòmù karã / pòkùtã [Nałożëc karã. Ksądz
nałożił mie wiôlgą pòkùtã. - Sy]; ~ czapkę / kapelusz nasadzëc / wsadzëc / włożëc /
nałożëc (na głowã) czôpkã / kapelusz; ~ żakiet / marynarkę òbléc / òbùc / wcygnąc
/ rzad nałożëc (na se(bie) || sã) wãps / żak || żakét || żakert || żëker(t) || żëczer(t); ~
koszulę / spodnie òbléc / òbùc / wcygnąc / rzad nałożëc kòsz(ë)lã / bùksë; ~ sobie
okulary na nos nasadzëc / wsadzëc / założëc so(bie) òkùlôrë na nos; ~ drogi
nadłożëc drodżi, òbéńc / òbjachac w kół / òkrãżną / dłëgszą drogą. Por. nakładać
nałóg m nôłóg m; ew. w zn. nawyk: zwëk, zwëczôj, przëwëk arch m, przënãcenié,
przëzwëczajenié (głupé przënãcenié / przëzwëczajenié) n, nônãta, znãta (Sy, Ra),
rzad: pònãta, przënãta (Bù), nôłożnosc arch ƒ {‘przënãta’ in = pol. przynęta, np. na
ryby} [tegò nôłogù / przënãceniô, przëzwëczajeniô || -niégò; ti nônãtë / znãtë /
nôłożnoscë; Òn ju z tegò nôłogù nie wëléze. Miło Bògù jak człowiek wëléze z
nôłogù. Gòrszô nônãta, jak prziroda / jak nôtëra. Ti mają taczi zwëk do pózny nocë
chòdzëc pò chléwach. To je jegò przëwëk, òn ju nie mdze jinszi. - Sy Znãta je
gòrszô, jak prziroda || przëroda. Ce (Ra) Nôłóg je drëgô nôtëra. Ce (Ra, Lz)
Pijacczégò zaniechôł nôłogù. Mój chłop mô nôłóg plwac na déle. Jô bë mù ten nôłóg
chùtkò òdnãcëła. Jegò nôłożnosc bëła przë gôdaniu sobie brodã mùskac. - Lz Òna
mô tã òdstrôszającą przënãtã, dzéń i noc na chłopa szkalowac. Bù]; mieć swoje ~gi /
nawyki miec swòje nôłodżi / zwëczi / przëwëczi / przënãcenia / nônãtë; ew. miec
taczé (swòje) do se; wejść w ~ weńc w krew / w nôłóg (Gò) / w przëwëk (Sy), stac
sã nôłogã / znãtą / drëgą nôtërą; ew. przënałożëc sã, przëzwëczajic sã, przënãcëc sã,
pònãcëc sã, nanãcëc sã / znãcëc sã (do czegò / cos robic); ew. wcygnąc sã w cos (np.
w picé / pôlenié, w nôłóg); to mu / jej weszło w ~ / w nawyk to mù / ji weszło w
krew / w nôłóg / w przëwëk; to stało sã ù niegò / ni nôłogã / przëwëkã; òn sã do te
przënãcył; òna sã do te przënãcëła; Òn sã przënãcył palëc cygaretë. Gò To klãcé
49
weszło ù niegò w przëwëk. Sy]; (wy)leczyć się z ~gu / ~gów (wë)leczëc sã z nôłogù
/ -gów [òn sã (wë)lécził]; pozbyć się ~gu pòzbëc sã / wëzbëc sã nôłogù; skłonny do
popadnięcia w ~ nałożlëwi (Sy); ew. skłonny do pòpadniãcô w nôłóg, ùlégający
nôłogòwi / nôłogóm
nałupać v 1. ~ drzewa / drewna nałupac || -pic / naszczépi(a)c drzewa / drewna
[Nałupôł drzewa, że to bëło dosc na tidzéń. Lz]; 2. ~ orzechów nałupac || -pic /
narozbijac (skòrëpów) òrzechów {‘łupac’ || ‘łupic’ || ‘łëpi(a)c’ = a) bic, bëkac,
rozbijac, tłëc; b) drzéc, zdzerac, rozdzerac – por. łupić, łub}. Por. łupać, nałuskać
nałupać się 1 ~ się drzewa / drewna nałupac || -pic / naszczépiac sã drzewa / drewna;
namãczëc sã przë łup(i)anim / szczépianim / szczépienim drzewa; 2. ~ się orzechów
nałupac || -pic sã / narozbijac sã (skòrëpów) òrzechów [Nałupił sã òrzechów dosc. –
Lz]. Por. łupać, nałuskać się
nałuskać v (nałuskać strąków grochu, fasoli, bobu itp. oraz orzechów z wierzchniej,
miękkiej łupiny, a także nazdzierać główek lnu za pomocą „réflôcza”) nałëzgac (||
nałëskac), lok: nalãbrac, nałupac || -pic, nawëłupiwac || nawëłëpiac, nastrãczëc [òn
nałëzgôł / nalãbrôł || (Ra) naląbrôł / nawëłupiwôł || nawëłupiôł / nastrãcził] {‘łupac’
|| ‘łupic’ || ‘łëpi(a)c’ = a) bic, bëkac, rozbijac, tłëc; b) drzéc, zdzerac, rozdzerac –
por. łupić, łub} [Naląbrôł òrzechów całą czôpkã. Ra]
nałuskać się nałëzgac sã (|| nałëskac sã), lok nalãbrac sã, nałupac || -pic sã, nawëłupiwac
sã || nawëłëpiac sã [òn sã nałëzgôł (lok || nałëskôł) / nalãbrôł || (Ra) naląbrôł /
nawëłupiwôł || nawëłupiôł / nastrãcził; òn sã jesz nałëzgô || nałëżdże (lok ||
nałëszcze || nałuszcze) / nalãbrô / nawëłupiwô / nawëłupiô / nastrãczi; Dzys jô sã
dëcht nałëskôł grochù. Mëszlã, ù niegò dzys sã tak nałuszczã (najém sã grochù,
zelonégò?), że ò òsem dzur pasa pòtemù pòpùszczã. – Lz, Ma]
nałykać się nałëkac sã, napòłëkac sã [òn sã nałikôł / napòłikôł]; ~ się wody napòłëkac
sã / napic sã / ew. nachłaptac sã, nachlapac sã, nażłãpac sã wòdë {‘nachłaptac sã’ =
pol. nachłeptac się; ‘nachlapac sã’ = pol. połknąć łapczywie, z mlaskaniem;
‘nażłãpac sã = pol. nażłopac się} [Të sã jesz łzów gòrącëch nałikôsz. Ra]; ~ się
powietrza nałëkac sã / nałapac / nawdëchac sã pòwietrzégò || pòwietrzô / lëftu
nam nama, a. nóm
namacać v namaklac (|| lok namacac), wëmaklac, wëczëc (rãką / nogą, stopą – ew. pl:
rãkama / nogama / stopama) [Slepi namaklôł dzéwczã pò twarzë, abë je pòznac. Òn
namaklôł rãką jaczégòs człowieka. Doktór wëmaklôł, że òna se (so(bie)) nogã
złómiła. - Lz Namaklôł klinkã ù dwiérzi. Ra]
namacalnie adv maklewno (La, Tr); ew. dotikalno || -nie, jawno, wërazno || -nie
namacalny ad maklewny (La, Tr); ew. dotikalny, jawny, wërazny
namachać (się) namachac (sã) [Òni namachalë (sã) dosc rãkama. Lz]
namakać zob. nasiąkać
namalować v namalowac, wëmalowac [Nasz malôrz namalowôł snôżi òbrôzk. Ra]
namalowany ad namalowóny, wëmalowóny [Na tëch òbrazach są wëmalowóné pòstacë
ksążãt pòmòrsczich. Ra]
na manowce zob. manowce
na marne zob. marny
namartwić się nakłopòtac sã (|| lok nachłopòtac sã), najiscëc sã, namartwic sã, arch
nafrasowac sã; ew. w zn. nagryźć się, nazłościć się: najiwrowac sã, najadłobic (|| lok
–dłowic), najadowic sã, {‘najadowic sã’ in = pol. nasrożyć się, rozgniewać się
[Najadowił sã jak wilk. Ra]} [Òn sã le na próżno tëlé nakłopòtôł / najiscył /
namôrtwił, bò... Co jô sã nakłopòcã / najiszczã / namôrtwiã, tegò nicht nie wié. Gò
Òna sã nakłopòtała dosc ò swòjégò sëna. Lz Biédné dzéwczątkò tëlé sã najiscëło!
50
Najadłobił sã, niebòrôs! Wa nawet nie wiéta, kùlkò jô sã nachłopòtôł! Të sã jesz
nafrasëjesz! Najadłobił sã, niebòrôs! – Ra]. Por. nazłościć się
namarznąć się namiarznąc sã; ew wëmiarznąc [wym: -rz- jak ż / rż] [òn namiôrzł /
wëmiôrzł; Òn sã gwës namiôrzł pòd płotã. Ra Ti ksãdzëszcza sã ju co namiarzną w
tëch kòscołach. Sy]
namaszczać v 1. namaszcz(ëw)ac, smarowac, mazac (mascą / smarą gòjącą, tj. gòjidłã)
[òn namaszcz(iw)ô]; 2. namaszcz(ëw)ac, ùdzélac / ùdzeliwac sakramentu
namaszczeniô || -niégò
namaszczenie n namaszczenié, nasmarowanié, pòmazanié n; ostatnie ~ (sakrament
Ostatniego ~nia) òstatné namaszczenié, sakrament (òstatnégò) namaszczeniô || niégò; mówic coś z ~m żart gadac / mówic cos z namaszczenim
namaścić v 1. namascëc, pòmascëc, pòmazac, nasmarowac (mascą / smarą gòjącą, tj.
gòjidłã) {‘pòmascëc’ in = nabic, wrząszczëc} [Pòj le dodóm, jô ce pùczel
pòmaszczã (nabijã tobie)! Lz]; por. nasmarować, posmarować; 2. namascëc,
ùdzelëc sakramentu namaszczeniô
namawiać v namawiac, przekònëwac (do cze(gò); ew. usilnie namawiać do kupna czegoś:
wmadlac || wmòdlëwac, zachwalac || zachwôlëwac (kòmù cos); w zn. namawiać,
przekonywać, perswadować: przëgadëwac (|| -dowac) {‘przëgadëwac (|| -dowac)’ in.
zob. przymawiac} [òn namôwiô / przekònywô / wmôdlô | wmòdliwô / zachwôlô ||
zachwôliwô; Mòje córëszczi (mòjëch córeczk? mòji córeczczi?) nie trzeba namawiac
do robòtë. Jô ce nie namôwióm, zrobi, jak sóm chcesz. Òna jemù tak przëgadowa,
jaż òn ji to przërzekł. - Ra]; ~ do złego pòdmawiac / namawiac do złégò – zob.
intrygować; ~ się (zmawiać się) namawiac sã [Tutka (tu, tuwò) sã namôwielë, jakbë
miã zdradzëc. Ra] - zob. umawiać się, zmawiać się. Por. namówić
namazać v namazac, pòmazac, nasmarowac, pòsmarowac [òn namazôł / nasmarowôł].
Por. nabazgrać, namaścić
namazywać v namazëwac (|| -zowac) [òn namazëje ||- zywô]
namełty zob. namielony
namęczyć v (kogo) namãczëc; ew. wëmãczëc, namòrdowac fig, ùmãczëc, rzad
namarachòwac (kògò) [Òn mie wiedno co namãczi swòjim gôdanim / wëpitiwanim.
Gò Namãczëlë miã tim kôzanim. Tak jich namarachòwôł, jaż zmòklë. - Ra]
namęczyć się (natrudzić się) namãczëc, natrëdzëc sã, namòrdowac sã fig, namòrdolëc
sã, namòzolëc sã, naszarpac sã, napieklëc sã, narakòwac sã, namarachòwac sã, rzad
nabiôtkòwac sã [òn sã namãcził / natrëdzył / namòrdowôł / namòrdolił / namòzolił /
naszarpôł / napieklił / narakòwôł / namarachòwôł / nabiôtkòwôł; Jô sã dosc
natrëdzył w mòjim żëcu. Ra Człowiek sã namòrdolił w żëcym, a to wszëstkò na te
dzecë. Jô sã nabiôtkòwôł z tim drzewã w lese. – Sy Dzys jô sã dëcht namòzolił. Lz
Të, niebòrôkù sã co namarachùjesz / narakùjesz / namòrdëjesz / naszarpiesz przë ti
bùdowni. Gò Namarachòwelë sã biédôcë przez całi dzéń. Ra]
na miarę zob. miara
namiar m, ~ry pl nômiar m [tegò nômiaru], pl: nômiarë (- Gò) [tëch nômiarów]; ew.
współrzãdné pl; por. współrzędna; podaj mi twoje ~ry pòdôj twòje nômiarë / twòjã
pòzycjã; ew. pòwiédz, gdze të jes
namiastka ƒ surogat, er’zac m, zastãpina (Tr); ew. pòdróbka ƒ
namiąć v nami(ą)c; ew. nagniesc / pògniesc, namiãgòlëc / pòmiãgòlëc, namùrglac /
pòmùrglac [Namni mù dróbkã żëta! Ra]
namielony ad namłoti [Mô namłoté. Ra]
namierzać v namierz(ëw)ac [òn namiérzô || namierziwô; òni namiérzają ||
namierziwają] – lokalizowac, ùstal(ëw)ac pòłożenié / pòzycjã / współrzãdné (kògò);
51
stwierdz(ëw)ac, gdze chtos je / przebiwô [òni lokalizëją / ùstal(iw)ają /
stwierdz(yw)ają]
namierzyć v namierzëc – 1. zlokalizować kogo: namierzëc, zlokalizowac, ùstalëc
pòłożenié / pòzycjã / współrzãdné (kògò); stwierdzëc, gdze chtos je / przebiwô; oni
go ~rzyli òni gò namierzëlë – ùstalëlë jegò pòłożenié / pòzycjã; 2. zdjąc / zebrac /
wząc || wzyc (roz)miarë czegòs [Namierzëlë mie ùtcëwie. Ra Të mierził i mierził,
ale tak jes namierził / môsz namierzoné, że to sã nijak nie zgôdzô. Gò]; ~ się
namierzëc sã, zmãczëc sã mierzenim, narobic sã przë mierzeniu || -nim [òn sã
namierził]
namiestnictwo n nômiestnictwò; ew. wôlgòrządztwò, zastãpstwò n
namiestniczy ad nômiestniczi; ew. wiôlgòrządczi, zastãpczi
namiestnik m nômiestnik (Lh); ew. wiôlgòrządca, zastãpca; m [tegò –nika / -dcë, -pcë;
Nômiestnik Christusowi. Lh]
namiestnikostwo n nômiestnikòstwò; ew. wiôlgòrządztwò, zastãpstwò n
namieszać v namieszac [të namiészôsz, òn namiészôł; Namiészôł wszelejaczégò zbòżô
ë zawiôzł je do młëna. Ra]; ~ komu w głowie (w błąd wprowadzić) namieszac /
zamieszac / przewrócëc kòmù w głowie (w błąd wprowadzëc, zgłëpic kògò) [òn mù
namiészôł / przewrócył; òn gò wprowadzył / zgłëpił]
namiętnie adv namiãtno (Gò) – 1. o seksie: pòżądlëwie; ew. rozpùstno; ew. w zn.
zmysłowo: (z)grajno; o kobietach: wrëjarskò; 2. o charakterze: zapalczëwie,
zawzãto, zażarto, dzëkò; z òchòtą / zawzãtoscą / zacãtoscą; 3. o hazardzie:
nôłogòwò; 4. zob. natarczywie, natrętnie. Por. chętnie, ogniście, zawzięcie
namiętność f namiãtnosc f (Gò) – 1. pòżądlëwòsc, żądza f, nôłóg m, znãta– zob. nałóg;
ew. rozbłaznowanié n; 2. pòżądlëwòsc f (pòżądlëwòsc cała); kòchlëwòsc f; w zn.
zmysłowość: grajnosc f; o dziewczynach, kobietach: zalotnosc, wrëjarskòsc f; w zn.
lubieżność: przegrzónosc (Tr) f; w zn. wyùzdanie: rozbłaznowanié, wëùzdanié n; w
zn. podniecenie: napôlenié, pòdskacenié n {‘przegrzónosc (Tr) – òd ‘przegrzóny’
Sy - zob. lubieżny}; 3. ew. skłonnosc f (do czegòs); ~ci pl (narowy, zachcianki,
żądze, pożądliwości) nëczi, nôwartë || nôwrotë, zachcenia, żądze, pòżądlëwòscë
pl; ew. nôłodżi, skłonnoscë (do czegòs) pl - nieòpanowóné / nieùpòrządkòwóné
skłonnoscë, niedobré / lëché / złé skłonnoscë; popuścić cugle ~ściom
rozbłaznowac sã, òddac sã rozpùsce (a. nôłogóm), pòpùscëc lécczi (rzad cugle)
nëkóm / zachcenióm / skłonnoscóm (do czegòs) / żądzë / pòżądlëwòscë, dac sobie
na wòlą, wpadnąc w nôłodżi / w sydła nôłogów
namiętny ad namiãtny (Gò) – 1. kòchlëwi, pòżądlëwi; w zn. zmysłowy; (z)grajny (|| lok:
zgrajny || grôjny); w zn. lubieżny: przegrzóny; w zn. wyuzdany: rozbłaznowóny,
wëùzdóny; w zn. podniecony: napôlony, pòdskacony; o kobietach: zalotny,
wrëjarsczi [To je (z)grajny dzewùs / (z)grajnô || grôjnô baba. Gò Òna mô grajné
òczë. To je grajnô baba. Takô stôrô, a jesz tak zgrajnô. Jô ùcékóm przed tim
zgrajnym chłopã. To je wrëjarsczi dzeùs. Ta mô wrëjarsczé òczë. - Sy]; 2. czësto
dzëczi (za czims, na cos); zapôlony (do czegòs); zawzãti, zażarti; ew. ùwzãti,
ùprawiony (na cos); wżarti (w cos); (naj)bardziej ~ (zmysłowy) (nô)grajniészi;; ~
gracz w karty (wiôldżi / zawzãti / zażarti) kartownik m, (wiôlgô / zawzãtô / zażartô
) kartownica f. Por. lubieżny
na migi zob. mig
namiot m nômiot, celt (|| arch lok telc); ew. szałas, plón (Gr) m, bùda, ew. buda na
wozie rozpięta na pałąkach: pałuba f; w zn. baldachim: baldach m {‘nômiot’ Sy:
świeże gałęzie zanurzone w jeziorze, by się w nich ryby mogły rozmnażać; ‘celt’
(niem.) = ‘plón’ niem. = plandeka, brezent, płôchta z płótna jimpregnowónégò}
[tegò nômiotu / celtu, w tim nômioce / celce; te nômiotë / celtë; w tëch nômiotach /
52
celtach; Do nômiotu pòstąpi. Nômiotë krziżacczé (|| krzëżacczé). - Lh Nocny
nômiot. Bù? – Lz]; rozbić ~ (~ty) pòstawic / rozstawic nômiot(ë) / celt(ë); zwijać
~ty zwijac / składac / rozbierac nômiotë / celtë; spać pod ~tem spac w nômioce /
pòd nômiotã /celtã; maszty / śledzie / linki / daszki do ~tu masztë / sledze / linczi /
daczczi do nômiotu / celtu
namiotowy ad nômiotowi, celtowi; pole ~we pòle nômiotowé / celtowé
namizdrzyć się namizdrzëc sã [Të jes sã dosc namizdrzëła wczerô! Ra]
namleć v namłoc, namielec, namlec [jô namielã, të namielisz, òn(a) namiele; jô / òn
namłół / namielił / namlił; òna namłoła / namielëła / namlëła; Namlił jima krëp ë
mączi, kùlkò le chcelë. Namłoła mączi na całą zëmą. Ra]. Zob. namielony
namłot m ùdraszënk m, ùklëcëna f (- Tr) – ùdraszowóné / namłóconé / ùmłóconé zôrno
namłócić (się) nadraszowac (sã), rzad namłocëc (sã) [Widzã, że wa nadraszowa(ła) /
môta nadraszowóné całi szuńc (szuńc zôrna). Gò]; ~ (się) cepami naklëcëc (sã),
nacepòwac (sã) [Nadraszowelë / namłócëlë kòle dwadzescë miechów żëta. Jô sã w
żëcym dosc namłócył / nadraszowôł / nacepòwôł. Gò]. Por. młócić
namnożyć (się) namnożëc (sã), namłodzëc (sã), nawielëc (sã); ~ żyło się / myszy /
szczurów / królików / lichych książek namnożëło / namłodzëło / nawielëło sã
mëszi || -szów / szurów / trusów / lëchëch ksążk(ów) [Latos namnożëło sã srodze
wiele mëszów. Ra]
namocować się nabiôtkòwac sã, rzad namòcowac sã, nabartkòwac sã {‘(na)biôtkòwac
(sã)’ = (na)walczëc (sã, (na)bic (sã)} [Mòżeta sã nabiôtkòwac kùlkò le chceta. Ju
żesta sã dosc nabiôtkòwała! Nabartkòwelë sã rôz, jaż zmòklë. - Ra]
na mocy zob. moc, zasada
namoczenie n namòczenié; ew. namiknienié n {‘namiknienié’ = pol. nasiąknięcie
wodą, namięknięcie}; groch wsypać do (w celu) ~nia groch wsëpac do namòczeniô
/ namiknieniô || -niégò
namoczony ad namòczony; pościel ~na / pranie ~ne - włożona do wody pòscél /
piérza namòczonô - włożonô w wòdã [Piérza je namòczonô - włożonô w wòdã do
òdmiknieniô. Gò]; ~ groch namòczony groch. Por. namokły
namoczyć v namòczëc, zamòczëc; ~ groch / „pranie” / pościel do prania namòczëc
groch / piérzã, lok płóczewò / pòscél do praniô
namodlić się namòdlëc sã [òn sã namòdli(ł), òna sã namòdli / namòdlëła, òno sã
namòdli / namòdlëło; Jô sã ju dëcht dobrze namòdlëła. Ra]
namokły ad namòkłi – namikłi / rzad nasąkłi || -kniãti wòdą / wilgòcą; ew. przemòkłi,
rzad ùmòkłi, napiti wòdë {‘namikłi’ = pol. nasiąknięty wodą, namiękły}. Por.
namoczony
namoknąć v namòknąc, przemòknąc, zmòknąc, rzad ùmòknąc. Por. nasiąknąć
namoknięty zob. namokły
namolny zob. natrętny
namordować v 1. namòrdowac, pòzabi(ja)c; ekspr: napitoszëc; 2. namãczëc,
(pò)ùmãczëc, namòrdowac || -rdolëc, ùmòrdowac || -rdolëc, zmarachòwac; ~ się
namãczëc sã, namarachòwac sã, narakòwac sã, namòrdowac || -rdolëc sã, naszarpac
sã; zob. namęczyć się
namorzyn m, ~ny pl bot namòrzënë (Gò)
namorzynowy ad namòrzënowi; zarośla / lasy ~we krze (a. zarostë) / lasë
namòrzënowé
namotać v 1. namòtac, nawinąc; ew. pòzwijac; 2. zob. naplątać, napleść; 3. zob.
naplotkować, plotka (narobić plotek); 4. intryga (prowadzenie intryg); 5. zob.
nachachmęcić
53
namotany ad namòtóny, nawiniony || nawiniãti; ew. pònawijóny {‘namòtóny’ in =
pòpëzglóny, pòplątóny, pol. poplątany}
namowa ƒ namòwa ƒ, namówienié; ew. pòdpòwiésc || -wiédz, (do)rada, zachãta; ew. w
zn. namòwa do złégò ùczinkù = pòdmòwa f, pòdmówienié n [Òna le z jegò
pòdmòwë nie chca przińc do naju na robòtã. Òna bez namòwë nick nie zrobi. - Ra];
za czyją ~wą za czëjąs namòwą / pòdmòwą, za czëjims namówienim /
pòdmówienim [Za jejich namòwą òżenił sã z Anką. Ra]; (nie) ulec ~wie (nie)
ùlegnąc / (nie) pòddac sã namòwie
namozolić się namòzolëc sã - zob. namęczyć się, namordować (~ się), harować się
namówić v namówic (|| namòwic), przekònac (do cze(gò); ew. namówić czegoś: wmòdlëc,
wszalëc (kòmù cos) [òn gò namôwił / przekònôł / wmòdlił; rozk: namów(i)!;
Namòwi sostrã, żebë z nama jacha. Ra]; ~ do złego pòdmówic / namówic (|| lok mòwic) [Òn jã do złégò namówił. Ra]. Por. ponamawiać
namrzeć się namrzéc sã [jô sã namrzã, të sã namrzesz, òn sã namrze; jô / òn sã namarł
sã, òna sã namarła; rozk: namrzë sã [Òn sã dëcht namarł głodu przez te sztërë dni.
Ra]
namścić się namscëc sã, wiele razy sã zemscëc [Niasta sã bar’zo namscëła za córkã. Lz]
namulać v namùlac, naszlamòwac, nanosëc / nanaszac mùłu / szlamù [òn nanosy /
nanôszô]
namulenie n namùlenié, naszlamòwanié n, naniesenié mùłu / szlamù
namulić v namùlëc, naszlamòwac, naniesc mùłu / szlamù
namulisko n namùlëskò || -lëszcze || Tr namùlniszcze n
namuł m, ~ły pl namùł, mùł, szlam m, namùłë pl; ew. Tr: namùlnica, nanowina,
naniesëna f; ~ rzeczny namùł rzéczny, Tr: rzécznô namùlnica / naniesëna; ~
kotłowy namùł kòcłowi, Tr: kòcłowô namùlnica
namydlenie n namëdlenié n
namydlić v namëdlëc [Namëdlëlë bielëznã a terô jã pierzą. Jemù trzeba sëmienié
namëdlëc ë wëprac. - Ra]
namysł m namësł (Ma) m, zastanowienié (sã), namëszlenié (sã) n, arch: namëslnosc f
[tegò namësłu / zastanowieniégò || -wieniô / namëszleniégò || -leniô; Bez namësłu.
Ra Namëslnosc nikòmù niga (nigdë) nie szkòdzy. Lz]; rzec / powiedzieć coś z ~em
rzec / pòwiedzec cos z namësłã [Rzec cos z namësłã. Ma „Strachë i zrãkòwinë”];
czynić coś z ~łem robic / czënic cos z namësłã / pò zastanowienim / namëszlenim;
arch: czënic cos namëslnie [Òna wszëtkò robi z namësłã. Ra Òn wszëtkò namëslnie
czëni. Lz]; bez ~u bez zastanowieniégò || -wieniô / namëszleniégò || -leniô /
namësłu; po długim ~śle pò dłudżim zastanowienim / namëszlenim / namëslë / ew.
zastanôwianim sã / rozmiszlanim
na myśl przychodzić zob. myśl
namyślać się namëszlac sã, zastanawiac sã (nad czims), mëslec / rozmëszlac (ò czims /
nad czims) [jô sã namiszlóm / zastanôwióm; jô mëszlã / rozmiszlóm; rozk:
namëszlôj sã / zastanawiôj sã / mësl(ë) / rozmëszlôj; Docz të sã tak namiszlôsz? Ni
môsz sã czegò namëszlac. Nie namëszlôj sã! - Ra]
namyślanie się namiszlanié sã, zastanôwianié sã (nad czims), mëszlenié / rozmiszlanié
(ò czims / nad czims)
namyślenie się namëszlenié sã, zastanowienié sã (nad czims). Zob. namysł
namyślić się namëslëc sã, zastanowic sã, arch lok: nadëdac sã; ew. w zn. przemyśleć:
przemëslec / rozmëslec cos sobie, rozłożëc cos sobie w głowie [òn sã namëslił /
zastanowił; rozk: namësl(ë) sã / zastanów sã || zastanowi sã; rozk pl: namësl(ë)ta sã /
zastanówta || rzad zastanowita sã; Namëslë sã rôz! Jô sã dobrze namëslił. - Ra]
na nice zob. nicować, przenicować
54
naniecić zob. rozniecić
nanieść v naniesc; ew. (pò)nanosëc, pònanaszac, (pò)naznosëc, (pò)naznaszac,
naprzënaszac, pòprzënaszac [òn naniósł / (pò)nanosył / pònanôszôł, òna naniosła /
(pò)nanosëła / pònanôsza(ła), òno naniosło / (pò)nanosëło / / pònanôszało; òni
nanioslë || nanieslë / (pò)nanosëlë; òne naniosłë / (pò)nanosëłë; Naniósł ji drzewa. Ra]; ~ błota do sieni / korytarza / izby naniesc / nanosëc kału / błota w dóm / w
kòritôrz / w jizbã || do jizbë; ew. swinic / nabrëdzëc w domie / kòritarzu / jizbie ||
jizbi [Nanieslë błota do jizbë. Ra]; kury ~niosły wiele jaj kùrë naniosłë wiele jajów
/ jôj; ~ współrzędne na mapę naniesc / pònanosëc współrzãdné na mapã [òn naniósł
/ naniese]. Por. ponanosić
nanosić v nanosëc; wielekroć nanosić: nanaszac, nosëc [òn nanosy(ł) / naniese; òn
nanôszô / nosy; òni nanôszają / noszą; Kòżdodzénnie nanôszô mie wòdë do kòtła.
Ra]; ~ błota do sieni / korytarza / izby nanosëc / nanaszac kału / błota w dóm /
kòritôrz; ew. swinic / brëdzëc w domie / kòritarzu; ~ współrzędne na mapę nanosëc
/ nanaszac współrzãdné na mapã [òn nanosy / nanôszô]. Zob. nanieść
nań na niegò (m), na niã (f), na nie (n)
naobiec(yw)ać v naòbiecac, (pò)naòbiecëwac || -cowac, naprzëòbiec(ëw)ac,
(pò)naprzërzekac, (pò)przëòbiecac [òn naòbiécôł / (pò)na(przë)òbiecywôł || -cowôł;
Òn nama tëlé naòbiécôł, a dze òn terô je? Gò Òna jemù tëlé naprzëòbieca(ła).
Wszëtczim pòprzëòbieca a żódnégò nie chca. - Ra]
naobierać v naòbierac; ew. naskrobac, napùlowac, naczechlëc || -lac [Naczechlił
marchwie (a. –chwi). Ra]; ~ ziemniaków surowych naskrobac, naòbierac, òbrac,
arch naczechlac bùlew(ków) [Jô wama zarô naczechlã (naskrobiã, òbierzã)
bùlewków. – Ra]; ~ ziemniaków „w mundurkach” napùlowac pùlków /
bùlew(ków); ew. òpùlowac pùlczi / bùlewczi [jô napùlëjã, òn napùlëje]
naobłupywać v naòbłëpiwac, nałëpic, òbłëpic; ew. òpùlowac, napùlowac [jô
naòbłëpiwóm / nałupiã / òbłupiã / òpùlëjã, òn naòbłëpiwô / nałupi / òpùlëje; rozk:
naòbłupiwôj!, nałëpi!, napùluj!; Nałupił bùlwów (wierã: òbłómôł kła z bùlew) całi
kòszik. Ra]. Por. naobierać
naocznie adv naòczno || -nie, na swòje / włôsné (a. swòje włôśné) òczë; ew. jawno,
jasno; ~ się przekonać przekònac sã / dokònac sã na swòje òczë / włôsné òczë /
naòczno; ew. ùzdrzec / òbaczëc / stwierdzëc jak je / jak cos wëzdrzi
naocznik m naòcznica ƒ
naoczny ad naòczny; ~ świadek naòczny swiôdk; ~ne obejrzenie òbezdrzenié na oczë
na odlew adv na òdléw (Ma, Jk), òd lewi (òd lewi stronë) (Gò), Tr: z òdmôchã {‘na
òdléw’ Ma, JK w zn. zmôla, òd razu; Lz: słi} [Biegas jął sã zybòtac stąd i na òdléw.
Jô mógł na òdléw pitac. Ma Na òdléw mù za to nierôz gëgała. Jk]; uderzyć ~ z
òdmôchã / na òdléw ùderzëc
na odwal adv bële jak(ò), rzad lada jak, jak le bądz, na zbëcé; ew. pò łepkach, na
òdwal(enié), żebë le òdwalëc / zbëc, na sërmater, hùsztum-pùsztum || hùsztumfùsztum [Òni tak robią, bële / bë le to zbëc i jic dodóm. Òn le to tak zrobił hùsztumfùsztum. - Sy];
na odwrót zob. odwrotnie
na oklep zob. oklep
naokoło adv wkół, w kòło, dokòła, doòkòła, naòkòło, naòkół; ew. rzad w òkrąg; ew. w
òkrãgù, w òkòlim [Naòkół jezora cygnie sã srodze wiôldżi las. Knôpi chòdzą naòkół
szkòłë. Ra]; wszyscy ~ mówią, że... wszëtcë wkół / w kòło / do(ò)kòła / naòkòło
gôdają / mówią, że...; wszędzie ~ mówi się, że... wszãdze wkół / w kòło / dokòła /
doòkòła / naòkòło / w òkrąg / w òkrãgù / w òkòlim sã gôdô / mówi / je gôdóné, że...;
55
iść / jechać / obejść / objechać ~ jic / jachac / òbéńc / òbjachac wkół / do(ò)kòła /
naòkòło / ew. òkrãżną drogą
naoliwić v naòlejic, rzad naòlejowac
naoliwienie n naòlejenié, rzad naòlejowanié n
naoliwiony ad naòlejony, rzad naòlejowóny
naonczas adv tej, tedë, wtenczas || wnenczas, natenczas || nanenczas, w tim czasu; ew. w
(tam)tëch czasach; ew. jak na on czas jak na ten (a. nen) / czas, jak na te (a. ne)
czasë, jak na ten tam czas, jak na te tam czasë
na opak zob. odwrotnie
naopowiadać v naòpòwiadac, rzad pònaòpòwiadac, nagadac; ew. w zn. napleść,
napaplac: naplestac [òn (pò)naòpòwiôdôł / nagôdôł / naplestôł]; ~dał im bajek
naòpòwiôdôł jim(a) bôjk(ów) / kôrbiónk(ów)
naorać (się) naòrac (sã) [Òn ju dosc naòrôł zôgònów. Òni sã dëcht naòrelë. - Ra]
naostrzyć v naòstrzëc; ew. zaòstrzëc
naoszukiwać v naòszëkiwac / òszëkac (wiele lëdzy). Por. nachachmęcić
na oścież adv na roztrzas, szerok, na całą szerokòsc [Òdemknąc dwiérze / wrota /
wierzeje na roztrzas. Czëszczëc zbòżé na roztrzas (przë òtemkłëch wierzejach). Sy]
naówczas zob. naonczas
napad m nôpôd (Gò) (|| napôd (Sy); ew. nôjôzd, atak, szturm, arch: nôchód || nôdchód
m, wpôd (Ra), (Lz) m, napadniãcé, zaatakòwanié nnapasc (Ra) f [tegò nôpadu /
wpadu / napadniãcô || -cégò / zaatakòwaniô || -niégò / nôjazdu / atakù /
nô(d)chòdu; ti napascë; Gród pòtãżny dzyrskò nôpadë òdpiérô Lh Jesz przed
wpadã Szwédów do Pòlsczi. Ra Za ten nôchód ni dostalë trzë lata sôdzë. W stôrëch
czasach ny pòwiôdali wiele ò nôdchòdach ë nôpadach w lesëch. - Lz]; ~ bandycki
rabùszny / zbójecczi / złodzejsczi nôpôd / wpôd / nôjôzd; rabùszné napadniãcé; ew.
zbójectwò n, rabùnk m; ~ na kraj nôpôd / nôjôzd / nôchód na krôj; napadniãcé /
zaatakòwanié kraju. Zob. atak, najazd, nalot, napaść
napadać v 1. o deszczu: napadac, lok naplëszczëc, naplëcëc; ew. o ulewie: nalôc; o
słabym deszczu: pòkropic, pòmżëczkòwac; o długotrwałym deszczu: naszlag(òw)ac
{‘naplëcëc’ = dosł. narobic plëtów (pol. kałuż)} [To w nocë dosc tëlé napadało
(tegò deszczu) / nalało. Mòże to jesz napadô / pòkropi / naleje? (Gò) To dzys òb noc
naplëszczało / naplëcëło. - Sy]; 2. o śniegu: napadac, nasëpac, nakùrlëc; ew. o
zadymce śnieżnej: nakùrzëc, nakùrlëc, nawiôc sniegù {‘nakùrlëc’ in = nadëmic,
nakùrzëc} [To dzys nakùrlëło sniegù, że nicht przelezc ni mòże. Sy]; 3. napadac
[òn(a) napôdô / òni napôdają]; ~ na ludzi napadac na lëdzy; ew. rabòwac lëdzy [W
nëch lasach mòrdôrze napôdają na lëdzy ë jich ùbijają. Ra]; ~ na sąsiednie kraje /
inne państwa napadac na sąsedné kraje / jinszé państwa; ~ dla rabunku / zaboru
ziemi napadac dlô rabùnkù / zôbòru (a. zabraniô / zajãcô) zemi; ew. pò to, żebë
(òb)rabòwac / zabrac / zając zemiã. Por. atakować, napaść
napadanie n napôdanié, rzad napastowanié n; ew. atak(òwanié)
napakować v napakòwac; ew. naladowac, rzad nabùzowac; w zn. natkać, napchac:
nasztopac, napchac, natkac, natłoczëc; ~wało się ludzi do sali napchało sã lëdzy na
zalã a. zala je napchónô / zatłoczonô / nabùzowónô lëdzama
napakowanie n napakòwanié, naladowanié, nabùzowanié, nasztopanié, napchanié,
natkanié, natłoczenié n
napalać v napôlëwac || -liwac; w zn. mocno palić w piecu: bùzowac, lok: balrowac,
glejowac, gluzowac [òn napôliwô / bùzëje / balrëje / gluzëje] – zob. palić; ~ się pot
(podniecać się seksualnie) napôliwac sã, pòdskacac sã
napalić v napalëc; ew. mocno napalić w piecu: nabùzowac, lok: nabalrowac,
nagluzowac, naglejowac [òn napôłił; òni napôlëlë; rozk: napôl! || napalë! / pl:
56
napôlta!; Napôlëlë w piéckù, terô je za cepło. Napalë rôz dobrze! – Ra Cëż wa ten
piéck tak nabalrowa, że tu do wësedzeniô nie je. Mòja białka tak naglejowa w piecu,
że ni mògã ùsedzec. - Sy]; ~ się pot (podniecić się seksualnie) napalëc sã, pòdskacëc
sã. Por. ponapalać
napalony ad 1. o piecu: napôlony; mocno ~ nabùzowóny, lok: nabalrowóny,
nagluzowóny, naglejowóny [Ale je ten piéck nagluzowóny. - Sy]; 2. w zn.
podniecony seksualnie: napôlony, pòdskacony
napaplać v naplestac, trzepòtac, szlabrotac, najazgòtac, nafeflotac; rzad: napaplac,
nabablotac, napaprotac, nażabrotac, pë(d)rotac, naszczebielëc, nakôrkac [Në, cëż
wama zôs ten plesta naplestôł? Napaprotôł nama òkrutno dzywnëch rzeczi. - Ra]
napar m nôpôr, wëwôr m; ew. harbata, esencjô, Tr: parzëna ƒ [tegò nôparu / wëwaru, ti
harbatë / esencji, parzënë]. Por. odwar, wywar
naparstek m palecznik, nôparstk m [Docz szëjesz bez palecznika? Ra Tegò pitkù jô
dostôł le tak za palecznik (mało). Gò]; ~ w zagadce: bënë blãk ë bùten blãk a
westrzód sztëk miãsa mãk (pol. w środku błyszczące i zewnątrz błyszczące, a w
środku wypełnione jest kawałkiem mięsa) (Ra)
naparstnica zwyczajna ƒ bot paleczniczi pl {‘paleczniczi’ in lok = bot pol. a)
dzwonki; b) dziewanna}
napartaczyć v napëz(g)lac, naczwarzëc, nafùchrowac, nakletoszëc, naprëzdolëc,
naparcëc, naprãtolëc, nakùckac, napëplac, napaprac, nawôrpac; ew. napaskùdzëc,
napsëc (napsëc materiału), wëmãczëc (robòtã), zrobic bële jak
naparzyć v naparzëc; ew. zaparzëc, sparzëc [Naparził mù pieprzu do jedzeniô.
Naparzëła so nieco w òkò. Naparzëlë piôskù do stëdnie. - Ra]
napaskudzić v napakùdzëc, naswinic, naczapac; ew. nasmrodzëc {‘nasmrodzëc‘ = pol.
a) narobic smrodu; b) zrobić kupę}. Zob. nabrudzić, zanieczyścić
napastliwie v zadzérno, zadzéwno, zaczepno, , agresywno || -nie; ew. kąszno arch (Bù),
napastlëwie (Ra – pol.?) frëch, frëchòwno, pëskato, z (taczim) gòrzã / pëskã; ew. jak
òparzony / -nô {‘frëch(òwno)’ niem. = pol. opryskliwie}
napastliwość ƒ zadzérnosc || -wnota, zadzéwnosc || -wnota, agresywnosc, frëchòwnosc,
pëskatosc; ew. arch: kąsznosc (Gò), napastlëwòsc (Ra – pol.?) ƒ
napastliwy ad zadzérny, zadzéwny, zaczepny, agresywny; ew. kąszny arch (Bù),
napastlëwi (Ra – pol.?)
napastniczka f agresórka, zadzéwôczka, zadzéwajka [ti –sórczi, -wôczczi, -wajczi]; ~
w grze w piłkę / hokeja itp. sp napôdôczka f neol Gò)
napastniczy ad napôdny, agresywny (- Tr); ew. napôdający, zadzéwający; wojna ~cza
napôdnô / agresywnô wòjna; strona ~ strona napôdającô / napôdnô / agresywnô
napastnik m agresór [tegò -ora]; ew. zadzéwôcz, zadzéwca, zadzéwajk, zadzérca,
zaczépca; ew. napôdôcz neol Gò; w zn. mężczyzna skory do bójek: bijôk, fig kùrón
m; ~ w grze w piłkę / hokeja itp. sp napôdôcz m (- Gò)
napastować v 1. napadac (na kògò), zadzerac, zaczepiac, atakòwac (kògò), zadzewac
(w kògò), zaczënac (robic, np. bùrdã); ew. zasadzac sã, dulczëc, czatowac, pilowac
(na kògò) [òn napôdô, zadzérô / zaczépiô / atakùje / zadzéwô / zaczinô / sã zasôdzô /
dulczi / czatëje / pilëje] – por. zaczepiać, prześladować, czatować; 2. napastowac,
natrzéc / nasmarowac / wësmarowac pastą; ~ buty wëwiksowac, nasmarowac /
wësmarowac bótë gùtalinã / wiksã / pastą do bótów {‘gùtalin’, ‘wiks’ = pasta do
bótów}; ~ podłogę napastowac pòdłogã
napastowanie n 1. napôdanié (na kògò), zadzéranié, atakòwanié (kògò), zadzéwanié (w
kògò), zaczinanié (np. bùrdë, biôtczi); ew. zasôdzanié sã, dulczenié, czatowanié,
pilowanié (na kògò) n – por. prześladowanie, zaczepianie, czatowanie; 2.
napastowanié, nasmarowanié / wësmarowanié pastą
57
napastwić się (nad kim) napastwic sã (Gò), namscëc sã / zemscëc sã (nad czims /
kògùm), namãczëc, nadrãczëc, nakatowac (kògòs); ew. napasc sã / naceszëc sã
czëjims bólã / nieszczescym. Por. dokuczyć
napaść1 1. napadnąc; ew. zaatakòwac (niespòdzajno / z zaskoczeniégò || -niô),
òbskòczëc / òbstãpic wkół (kògòs), wëstãpic na drogã (kòmù), zastãpic (kòmù)
drogã, lok narabczëc (kògò) [Napôdł gò pòd bòrã ë seczerą ùrąbił mù głowã.
Napedlë gò ze wslôdkù (òd tëłu). - Ra]; 2. zob. napad
napaść2 (się) napasc (sã), nakarmic (sã); ew. najesc (sã), nażgrzéc (sã) [òn (sã) napasł /
nakôrmił; Napôsł (napasł) wòłë na łące a tej przënëkôł je do stónie (chléwa). Waje
krowë napasłë sã (nażarłë sã, nakôrmiłë sã, najadłë sã) dichtich. Ra]
napatoczyć się naparłãczëc sã, napatoczëc sã, nalezc sã, nawinąc sã {‘napatoczëc sã’
Gò – por. patok(a)} [Jô bë sã òżeniłą, czejbë sã bëlny kawalér naparłãcził. Gò, Sy]
napatrzeć się zob. napatrzyć się
napatrzyć się nazdrzec sã nazdrzec sã, nawzerac sã, napatrzec sã; nie móc się ~ na
kogo ni mòc sã (dosc) nazdrzec na kògòs [Ni mògã sã nazdrzec na to stwòrzónkò,
tak òno je piãkné. Sy].
napatrzony ad nazdrzóny, nawzéróny, napatrzony
napawać v pòjic, napawac (Ra), dawac pic; w zn. bardzo poić: òpawac (Sy); ~ (się)
dumą napełniwac (sã) bùchą (dobrą / zasłużoną bùchą) / érą; ew. ceszëc, redowac
(ceszëc / redowac serce), pòdnaszac / dwigac (sã) na dëchù; ew. pòkrzesac dëcha,
dodawac òtëchë [òn pòkrzésô / dodôwô || dodaje]; ~ (się) smutkiem / rozpaczą
napełniwac (sã) smùtkã / rozpaczą; zasmùcac / przerażac (sã), przënaszac smùtk /
rozpôcz, wprawiac w smùtk / rozpôcz, bëc kòmù / dlô kògò przëczëną smùtkù /
rozpaczë, robic kòmù cãżczé serce; ew. pòjic / napawac żôłcą i òctã; ~ się widokiem
raczëc sã / delektowac sã / ceszëc / pasc òczë widokã / zdrzenim / Tr ùzdrzëną; ew.
pòdzëwiac cos [òn pòdzywiô]
napawanie n pòjenié, napawanié n; ~ się (czym) napełniwanié sã / pòkrzésanié sã /
rôczenié sã / delektowanié sã (czim)
napchać zob. nap(y)chać ~ do pełna, napychać nabijac, nasztopac, natëkac [Nabijają
beczczi rëbama ë pòsyłają je do Gduńska. Ra]
napełni(a)ć v ~ do pełna, napychać nabijac, nasztopac, natëkac [Nabijają beczczi
rëbama ë pòsyłają je do Gduńska. Ra]
napełnić (się) napełnic ( sã), nafùlowac sã (niem.) EG. najesc (sã) abò: napic sã,
ùraczëc (sã), pòjesc, pòżëwic sã - EG. O materiale: nasiąknąć jakimś
płynem,
przejść zapachem tłuszczem - namiknąc EG, nacygnąc czim EG. W znacz.
przewòniac (môl.) SY, przeńc za czims, a.
przeńc wònią / pôchą / zôpachã
EG, ewent. przesmiardnąc, np. Całô jizba przewònia || przewòniała za kwiatama.
(na)bùzowac, (na)fùlowac,
(na)fùlnic, (na)skòpicowac
napełnienie n nafùlowanié, nafùlnienié,
naskòpicowanié n
napełniony ad nafùlowóny, nalecałi, nakładłi skòpicą
na pewno zob. pewno
napãczniaiy ad napãczniałi, nabùczniałi,
nadãti, napùchłi
napãcznienie n napãcznienié, nabùcznie-
58
nié, nadãcé n
napęd m mech napęd –nanëk Tr, napãd Gò
nëk, nanëk m, zapùscënaƒ;
~ pasowy pasowi (na)nëk, ~ linowy linowi
(na)nëk, / napãd ~ parowy ropny nëk, ~ elektryczny elektriszowi nëk, ~ zãbòwy
zãbny, zãbòwi nëk
napędowy ad nëkòwny, nëkający; kòło
~we nëkającé kòło, siła ~wa nëkòwnô, nëkającô mòc
napędzać v nanëkiwac || rzad nanëkòwac, znëkiwac || -kòwac, naganiac, z(a)ganiac; ew.
òbracac {Jedną wòdą dwa młinë òbracac. Sy;
~kòmù strachù nanëk(ow)ac kòmùs
strachù, wiatrë Por. nadpędzać nadpędzić
napãdzanie n nanëkiwanié n
napędzić v nanëkac, nagnac, lok napãdzëc; zob. nagnać; w zn. dać / zapewnić napęd,
siłę napędową: nanëkac; ew. w zn. podołać wdostarczeniu siły napedowej: ùnëkac
[Môłô wòda wiãcy młinów nie ùnëkô. Sy]
napęknięty ad na(d)pãkłi
napiąć, ~nać v napiąc (|| lok napic), napinac, nacygnąc,
nacëgac, naprãżëc, naprãżac, pałãżëc
napichcić v 1. nasmażyć lada jako: nabrëżdżëc [òna nabriżdżëła; Òna jima nieco
nabriżdżëła, ale nick nie jedlë òd tegò. Ra]
napić się napic sã [Jô sã terô napijã gòrzôłczi. Napił sã z ti stëdnie. Të sã téż napij
dróbkã! Ra]
napiec v napiec, pònapiec [Jô wama napieczã rogôlów na wieselé. Napieklë kòłôczów na
swiąto. Białczi pònapiekłë kòłôczów. - Ra] pòùpiec, -kã, -piekł, -czë, sł., ‘upiec, napiec’: Òni
so to pòùpieklë a ti wszëtkò to pòzabrelë. (II)
napieprzyć v (pò)napieprzëc
napierać v przéc, napierac, pchac, cësnąc, nacëskac, nalënac, [òn prze / napiérô / pchô /
cësnie / nacyskô / nalinô; òni przą / napiérają / pchają / cësną / nacyskają / nalinają;
òni p(i)erlë || p(i)arlë / napiérelë / pchelë || pchalë / cësnãlë / nacyskelë || -kalë /
nalinelë || -nalë; Piarlë na niegò jak warnë na zajca (a. na sowë). Napiérôł na nich ze
wszëtczich sył. - Ra]. Por. atakować
napierśnik m (część uprzęży konia: pas napierśny) napiersnik (Gò), piersnik (Ra) m
[Pòstrónczi są przëmòcowóné do napiersnika. Gò]
59
napieścić się napieszczëc, namianowac, nascyskac sã
napiãcie n naprążenié, nacygnienié, na-p(n)iãcé n napięcie - napiãcé EG. Np. Jô żëjã w
taczim napiãcym, bò tu ù nas są czãsto jaczés pògòrchë. EG W elektotechnice:
napiãcé elektriczné EG. Niskie napięcie (220V) „swiatło” - nisczé napiãcé, „wid” EG; średnie / wysokie napięcie, „siła’ (380V) - strzédné / wësoczé napiãcé, „sëła” EG Pod (wysokim) napięciem - pòd (wësoczim) napiãcym. Bez napięcia
- bez napiãcégò EG napięcie dramatyczne napiãcé dramaticzné; trzymający
w napięciu trzimiący w napiãcym Gò
; ~í niskie môłé napiãcé, wy-sokie ~wiôldżé napiãcé, ~ zmienne zmienné napiãcé, siła
~cia mòc na-pnieniô, trzymać kògò w~ciu trzëmac kògòs w naprążenim, w
napiãcym, ~ dramatyczne dramatné napiãcé, ta pò-wieść trzyma w ~ciu ta
pòwiesca trzi-mô w napiãcym
napięciowy - napiãcowi EG
napiãtek m hawsëc m
napiãtnować v (na)céchòwac
napiãtnowanie n (na)céchòwanié n
napiãty ad napiãti, napniony, naprążony, nacygniony, napałãżony [Lina bëła dëcht
napiãtô. Ra]; ~te stosunki napiãté, nacygniãté sticzi, leżnotë
napiłować v nadwilowac
napinacz m nacygôcz, napinôcz, naprãżôcz m; ~ błon nacygôcz plech; ~ włosów w
smyczku kòzełk m, napinôcz włosów w łãczkù || smëczkù [Czej jô chcã grac, tej jô
le kòzełk pòdcygnã w łãczkù. Sy]
napinać zob. napiąć napinac, -óm, -ôł, sł., ‘napinać’: Nie napinôj tak mòcno, bò pãknie.
Ra
napinanie n nacyganié, napinanié, naprą~ żenié, napałãżenié n
napinarka ƒ nacygôczka, napinôczka ƒ
napis m nô(d)pis, titel m, nôpismò n napis nôpis Sy, Lz, zdr. nôpisk Lz; ewent. napis,
tytulik. śródtytuł nôdpisk Lz
napisać v napisac, usadzëc, nachizopac; w zn. popisać, ponapisywac: pòpisac,
pònapis(ëw)ac [Napisôł do swòjich starszich, jeż ni mô pieniądzy. Napiszë lëst do nënczi.
Głëpstwów pònapisôł. - Ra]
napisanie n napisanié, usadzenié, nachi-zopanié n
napisany ad napisóny [To je pò kaszëbskù napisóné. Ra]
na piśmie - na pismie EG, np. Më dostelë z ùrządu wezwanié / òrzeczenié /
pòtwierdzenié / zapewnienié / zòbòwiązanié na pismie, że mómë...
napitek zob. napój
napiwek m bòżôk j trzos m, bòżi dëtk; napiwek - bòżôk (tegò bòżôka) (przest.) SY
[dosł. napiwek dawany służbie z okazji godzenia jej SY], napiwk EG, (dëtczi) „na
piwò” EG, datk EG
~ od nabywcy kònia uzdowé, uzdné n, ~ przy kùpnie zwierzãcîa ogònowé n, ogònica
ƒ
naplątać v napëzglëc / -glac, (pò)naplãtac (Ra) || naplątac, pòpëzglëc, pòplątac,
pòszamòtac [Naplątôł nama tëch nicy. Ra]; ~ się naplãtac sã, -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, -plãtôj
(-cë) sã, sł., ‘: Jô sã doch dosc naplątôł na swiece. (II) Pònaplątało sã tëch nicy, ëż nie mdze
60
mòżno so dac radë.
naplecznik m pas do noszeniô
napleść v 1. naplesc; ~ koszy naplesc kòszi; ~ (nawiązać) sieci nawi(ą)zc sécy / jadrów
[Nawi[ã]zlë niewòdów ë tëch jinszich jader ë zawiezlë je do Pùcka. Zëmą mô so rëbôk
nawizc sécy, abë miôł czim na pòzymkù łowic rëbë. - Ra]; 2. naplestac, nagôdac, nafafrotac
[Në, cëż wama zôs ten plesta naplestôł? Ra]
napletek m pënkòwô skóra
naplewić v napłoc, -pielã, -płół, -pielë, [Napłoła wicy jak ma dwaji. Gò]
naplotkòwać v naklapac, naplestac, naple-skòtac, nachëchlac
napluć v napl(ë)wac [Naplwôł na zemiã. Ra]; ~ kòtnu w twarz
naplëwac kòmùs w skarń, w gãbã
naplugawić v naplëgawic [Jô te kòtã mùszã wënëkac bùten, bò òn bë nama w nocë
naplëgawił. Ra]
napłakać się napłakac, naskrzeczec, nabeczec, nachlëchac, narëczec sã naczébic sã (Ra)
[Jô sã doch ju dosc napłaka. Ra]
na płask adv plazą, plaskato
napłatać v (pò)nawërôbiac; ~ figlów (pò)nawërôbiac psot(ów)
napłodzić v namłodzëc, nalëgnąc
napłynąć, ~wać v napłynąć - napłënąc, np. [Skądës napłënãła wòda do chëczi. Ra Ti
wòdë tu wiele napłënãło. Gò]
napłënąc, nalecec
napływ m nôpłiw n [Tej przëszedł taczi nôpłiw wòdë, co strëga zala nasze łączi. Lz],
napłëniãcé n, nôbiég, cësk, nalecënk m; ~ krwi do mózgù nôbiég
krëwi do mùskù, ~pieniãdzy nalecałosc dëtków, ~ widzów zlecałosc przëzérôczów; ~ towarów (na rynek) nôpłiw / arch nôwóz / nôwózka towarów (na rënk /
tôrg) {‘nôwóz’ in Bù = pol. nawóz sztuczny} [W tëch dniach je wiôlgô nôwózka tëfli
na targù. Nôwóz rib na tôrg. - Lz]
napływać - napłëwac, np. [Tam za wiele wòdë napłiwô. Ra Wòda napłiwô. Lëdze
„napłiwają” (przëchôdają). Gò]; zamówienia ~wają obsztelënczi nadchôdają
napływanie n nabiegłosc, nalecałosc ƒ napływòwy ad nalecałi, cëzy, wnożony, naniosłi; ziemia ~owa naniosłô, nalecałô
zemia
napòcić się namòknąc, namãczëc sã
napòcząć, ~czynać v na(pò)cząc, na(pò)czënac napocząć - nacząc, np. Jô nie mdã tegò nowégò bróta naczinôł.
na poczekaniu - òb. poczekanie
napoczęty - naczãti, np. Ten sztëk worztë reno jesz nie béł naczãti, a ju je zjadłi?
napoczynać - naczënac EG, np. Nie naczënôj(-ta) tegò chleba. Pò co wa to naczinôta?
Kò tam je ju dosc nakrojoné.
na podobieństwo, na wzór na pòdobã Sy, na wzór Gò, na sztôłt Gò, na pòdobieństwò
EG (òd: SY), na ôrt EG; przër. podobieństwo
na podorędziu zob. podorędzie
61
napodróżować się napòdróżowac, narézowac sã [Ten plachãder sã doch wiele
narézowôł pò swiece! - Ra]
napòić v napòjic, dac napic [Òctã gò napòjilë. Gò]
napòjenie n napòjenié n
na pokaz - na pòkôzk EG, do / dlô òka EG, żebë sã pòkazac EG, np.To je robioné le na
pòkôzk. EG. Wystawiać na pokaz, na widok - òb.
wystawiać
napòleonka ƒ bardka, bródkaƒ napòminać, ~mnieć v napòminac, napòmnąc, obùczac, obùczëc napòminanie n napòminanié n, obùczëna ƒ
napòmknąć, ~mykać v napomknąć - na(d)pòmknąc EG, nadczidnąc EG, nadrzec,
zahaczëc ò (jakąs sprawã) EG, dotknąc (jaczi sprawë) EG, ewent. dodac cos (do
pòrëszonégò tematu), np. Òn le tak ò tim nadczidł. EG, pòmienic / nadmienic (cos)
(Lz) [Na òstatkù szôłtës pòmienił tã sprawã. Taczich sprôw nicht nie pòmiéniô rôd.
Jô chcã nôprzód pôrã słów ò naszich pògańsczich przodkach nadmienic. (Ce?). W
swòjëch kôzaniach ksądz nigdë nie nadmiéniô to, co we wsë sã dzało. – Lz]
nadpòmknąc, nadczidnąc; nadpòmëkac, nadczëdac, nadgadowac
nadmieniać v nadpòmëkac, nadczidac; chyba nie muszę (nie potrzebuję) ~ wierã ni
mùszã / nie darwóm (nie pòtrzebùjã / brëkùjã) nadpòmëkac / nadczidac; na koniec
~niamy na kùńc nadpòmikómë. Por. zaznaczać
nadmienić v nadpòmknąc, nadczidnąc; mùszã ~ mùszã nadpòmknąc, nadczidnąc, Por.
zaznaczyć
nadmienienie n nadczidka ƒ, nadpòmknie-nié, nadczidnienié, nadpòmkniãcé n
napòmknienie, ~kniãcie n napomknięcie - òb. wzmianka, aluzja, zaznaczenie
nadpòmknienié, nadpòmkniãcé n, nadczidka ƒ
napòmnienie n napòmnienié n, obùczka,
obgrómkaƒ napomnienie - òb. upomnienie
na poprzek zob. poprzek
na postoju zob.. postój
napòtny ad na mòknienié; środek ~ spòsób na mòknienié
napòt(y)kać v (na)trafic, (na)trôfiac, napòt(ë)kac; ~ na przeszkòdy napòt(ë)kac na zôwadë napòtkac, -óm, -ôł, sł., ‘napotkać’: Jeżlë jich napòtkôsz, rzeczë jima òde
mie.
napòtëkac, -tikóm, -ôł ,-tëkôj, sł., ‘napotykać’: Jô tu napòtikóm na same przeszkòdë.
Wszãdze napòtikôł na dobrëch lëdzy.
na poważnie - òb. poważnie
napòwietrzny ad wiodrowi, wioderny; pòdróż ~na wiodrowô réza, przewód ~
wiodrowô prowôdnica, żegluga ~na
wiodrowô lecba, żeglôrka
62
na pozór (z pozoru) zob. pozór
napòżyczać v (pò)napòżëczac
napój m; picé, zdr pitkù n, nôpój || napój; ew. cos do (na)picô || (na)picégò / do pitkù;
ew. raczej o napoju alkoholowym: napitk m, żart pòpłóczka arch f {‘nôpój’ Lz słi,
Lh || ‘napój’ Lz, Ra; ‘napitk’ Sy, Lz: napój, zwłaszcza alkoholowy; ‘nôpój’ in Sy:
płytkie miejsce w jeziorze lub rzece, w którym poją bydło; ‘pòpłóczka’ in = pol.
płukanka – zob. } [Dzéwka nocny (mòcny?) nôpój niese. Bez jadłi i nôpòju òn jich
czilka dni pògóniô. Lh (Lz) Ù majãtniészich gòspòdôrzi znajdowało sã w òsóbny
jizbie jadło ë napój. Ce? Lz Dobri napój. Lz Mòżny (bëlny) napój. Jestkù bëła
bòkadosc, ale za to pitkù (alkòhólu, sznapsu?) nie bëło żódnégò. Na pòpłóczkã delë
nama statuszk piwa. Òd ti pòpłóczczi gardło cë nie spùchnie. - Ra.]; ~ zimny /
chłodny zëmné / chłodné picé / pitkù; cos zëmnégò / chłodnégò do picô || picégò;
zëmny / chłodny nôpój || napój / napitk; pl: zëmné / chłodné nôpòje || napòje /
napitczi; ~ gorący / ciepły napój / napitk gòrący / cepłi, gòrącé / cepłé picé / pitkù;
ew. cos gòrącégò / cepłégò do picô || picégò; rzad napój gorący: wôrka f [Je to
zëmnô kawa, czë wôrka? Rôd bëm sã wôrczi napiła. - Sy]; napój (herbatka) z ziół
nôzélnik (Lz) m [Òna stôwiô chléb i masło i nôzélnik. Lz]; ~ alkoholowy pòpitk,
napitk, ekspr: naléwk, gòwôr, pòchlap m; pl: sznapsë, napitczi / napòje
alkòhòlowé (rozmajité / wszelejaczé / różné) pl {‘napitk’ Sy, Lz: napój, zwłaszcza
alkoholowy} [Do pòpitkù tam bëło dosc. To béł pògrzéb bez pòpitkù. Le të mie biéj
z tima szczënama (fig: z piwã), jô le gòwôr pijã. – Sy A dôsz do jôdczi i
napitkù? Karczmôrz wzął to za jôdło i napitk. – Ma (Lz)] – zob. wódka; ~
miłosny lëbiszk m, lubiczka ƒ, napój / napitk miłosny; zadać ukradkiem napoju
pòdpòjic [A jak òn miôł tã krowã pòdpòjoné, tak òna zdechła. Tak òna (czarownica)
jemù wszeden dobëtk, kònie, krowë, wòłë pòdpòjiła. Ra]
napór m cësk m, nalinanié, napiéranié, cësnienié n; ~ fal mòrskich nalinanié mòrsczëch
wałów, ~ wòdy cësk, druk wòdë
napracować się napracować się - narobic sã EG. N. się ciężko - natricowac sã (=
nadźwigać się) SY), namùrksowac sã Sy, narakòwac sã EG, namarachòwac sã EG [Całi dzéń
sã namùrksowôł. Sy] {‘namùrksowac sã’ – por. mùrks = mòc sëła} naprôcowac sã, -ëjã sã, owôł sã, sł., ‘napracować się’: Jô jem sã dëcht naprôcowôł. Të sã jesz naprôcëjesz! Ra
narobic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘narobić się’: Të sã jesz narobisz na swòjim włôsnym
gòspòdarstwie. Jô sã ju narobił.
narobic, narakòwac, na-marachòwac, naszargac, nachòrdzëc sã
napracowany - narobiałi, ewent. namarachòwóny, zmarachòwóny EG, „naczurzony”,
narakòwóny, zmãczony / ùmãczony robòtą, ùtłëkłi
naprać v naprac, -pierzã, -prôł, sł., 1. ‘: Jô wama napra dosc bielëznë. (II): 2. z datiwem:
‘zbić kogoś’: Òn jemù naprôł! ‘skroił mu kurtę!). Por. nabic.
napraszać się nalënac, naskwierac, wmò-dlëwac
naprawa ƒ naprawa – naprawa Gò, ùprawienié EG, naprawienié SY, narządzenié
(rzôd.) EG. Np. Tã maszinã trzeba zawiezc do naprawë / naprawieniô / ùprawieniô.
EG Te rzeczë (ruchna / sprzãtë
czë nôrzãdza domòwé abò gòspòdarsczé) tu leżą
do narządzeniô. EG Nieòstróżnosc nie je tak letkô do naprawieniô. SY
uprôwk m, uprawa f, uprôwia-nié, narządzenié n; ~ dróg uprawa drogów, ~ wyrobów
plecionych pòplot m, dać do ~wy dac do uprawë, do uprawieniô
63
naprawdę adv ja jo?, pò prôwdze, wilëba, brewiter = stanowczo, dobitnie, jistamańtno
naprawiacz m uprôwca, uprôwiôrz m
naprawiać v uprawiac, naprawiac, narzãdzac, narządzëwac, reperowac {‘ùprawiac’ in.
zob. uprawiać}
naprawiac, -prôwióm, -ôł, -prawiôj, sł., ‘naprawiać’: Starëszk sécë naprôwiô. Të nie
brëkùjesz terô naprawiac niewòdu, ale jaż przińdze zëma.
naprawic, -ã, -ił, sł., ‘naprawić’: Szewc naprawił mù bótë. Naprawiwszë bôt [‘łódź’],
pòpłënãlë dali.
(za)gacëc, prénowac, wôrpòlëc; ~ błąd / krzywdę / szkodę naprawic, uprawic,
sproscëc zmiłkã [Jak jes winien, to napraw krziwdã. Sy], ~ dach zadakòwac, ~ sied
bétowac
wyreperować v uprawic / naprawic, narzãdzëc, ùszëkòwac nazôd, wëreperowac
[Bednôrz ten wãbórk ce wereperëje. Lz Òn pòsłôł ten stółk do méstra, do
wëreperowaniô. Lz
naprawić - naprawić SY, ùprawic EG, narzãdzëc KW; ew. zreperowac / nareperowac
Np. Tã maszinã trzeba òdddac do mechanika, żebë jã ùprawił / naprawił. EG Te
nôrzãdza trzeba bądze narzãdzëc, bò wnetka bądą pòtrzébné. EG Jak jes winien, to
napraw krziwdã. SY Nowëch bót ow ten niezgraba bë nie ùsził, ale naprawic òn tëlé
naprawi. Sy
naprawienie m uprawienié n, uprawa ƒ, uprôwk m
naprawiony naprawiony, ùprawiony,; 2.
naprędce adv na chùtkòscë, na chùtczégò, na ostrégò, na drawôka, na pòstoje-nim,
wnym, ani pëtôj, chùtkò, chùtuszkò, na drawisza
naprędce - na chùtczégò EG, na drawò, na drawôka, na drawisza - SY, na ùrwisza Sy
(por. na umór); zrobić coś ~ lok: zeszelążëc Sy, ùkletoszëc Sy, ùpéplac Ra [Piszã do
ce na drawôka, bò chcã, żebë ten lëst jesz dzys òdszedł. Ù nas jidze wiedno na
drawò. Robisz wszëtkò na drawisza, ale to téż za tobą tak wëzdrzi. Jô dzys le tak na
chùtczégò zrobia to pôłnié, bò nie bëło czasu. EG zrobic cos bële jak / (tak) na
kòlanie / na chùtczégò / chùtkòscë; zeszelążëc cos, ùkletoszëc [Jô le taczé biédné
pôłnié ùkletoszëła, bò nie bëło czasu. Sy Jô to tak le ùpépla ‘ja to tak tylko naprędce
zrobiłam’. (II)Më dzys robilë na ùrwisza, ale më téż zrobilë wszëtkò, co më chcelë.
To dzys szło na ùrwisza z tim zbòżim, żebë to ùhalac z pòla przed deszczã. - Sy]
Ugotowany na prędce zeszôlążony Sy [To je le takô zeszôlążonô wieczerza. Sy To
le je taczi zeszôlony òbiôd. Sy]
naprężać (się) naprãż(iw)ac (sã), napinac (sã); ew. nacëgac (sã); ~ linę naprãż(iw)ac /
napinac / ew. nacëgac / niem szpanowac linã / pòwróz
naprężanie n naprãżiwanié, sztramòwanié, szpanowanié n;
naprężyć(się) v naprãżëc (sã), napiąc (sã), nacygnąc (sã); ~ linę naprãżëc / napiąc /
nacygnąc / niem naszpanowac linã / pòwróz
64
naprãżenie n naprążenié, napnienié, na-piãcé, nacygnienié, nacygniãcé, niem
naszpanowanié n; ~ stosunków napiãtosc wespółmienié, trzymać w~niu trzëmac w
napiãcym
naprãżony ad naprążony, napiãti, nacy-gniony, nacygniãti, niem: nasztramòwóny,
naszpanowóny; ~ne stosunki napiãté wespółmienié
naprocesować się naprawòwac sã, -ùjã sã, -òwôł sã, sł., ‘: Të sã jesz ze mną
naprawùjesz!
naprodukować v narobic, nawërabiac, natwòrzëc, nafabrikòwac Nafabrëkòwôł jima
wszelejaczich piãknëch rzeczi. - Ra]
napromieniować (się) - napromieniowac (sã) EG
napromieniowany - napromieniowóny EG
naprosić v naprosëc
naprostowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘naprostować Ra
naprowadzaé, ~dzić v naprowôdzac, na-prowadzëc, naczudrowac [nawiesc, -wiodã, wiódł, -wiedzë, sł., 1. ‘nawieść, naprowadzić’: Nawiódł jich na nôgòrszé drożëszcze,
a tej òstawił w lese miedzë wilkama. Ra]; ~ na ślad naprowadzëc na stopë, na tur,
na szlach {‘szlach’ – zob. cios, ślad}, ~ rozmòwã na co sczerowac na cos gôdkã
naprószyć (się) naparzëc, nachajac, nacze-parzëc, natobaczëc [Włos mie sã naparził,
mùcha mie sã naparzëła do pòléwczi. Ra]
naprószony
naprysk(iw)ać v napriskac, nachilac, naszlapac
naprząść v naprzisc [Białczi naprzãdłë lnu dwa pãczczi. Ra]
naprzeciw(kò) prp naprzeciw - nakróm arch, naprost Sy (naprost w jin znacz. = na
ùszrôc, pol na przełaj), naprocëm SY, naprzecyw Sy, ewent. na przódk {‘nakróm’ in = pol.
przeciw} [Wińdzemë jima na przódk / naprocëm / naprzecyw – tj. na spòtkanié. Gò
Naprzecyw nas stoji szkòła. Nënka jidze, biéj ji naprzecyw (na przódk Gò) Sy] Nasza chëcz
stoji nakróm kòscoła. Sy] naprzecyw, przyim., ‘naprzeciw’: naprzecyw szkòłë. Wëszlë jemù
naprzecyw. [Ob. naprocëm]
naprzecywkò przyim., 1. ob. naprzecyw. (II) [Ceyn]: 2. ‘naprzeciwko (postpositum z
dat.)’: Wëszlë jemù naprzecywkò. (II)
naprocëm, przyim., ‘naprzeciw, wobec, w porównaniu z...’. Ob. naprocóm. (II)
naprocëmkò ob. naprocëm.
naprocëmkò ob. naprocëm. (II)
naprocóm, przyim., ‘naprzeciwko’: Naprocóm kòscoła je plebanijô. [Ob. naprocëm]
naprzecywkò przyim., 1. ob. naprzecyw. (II) [Ceyn]: 2. ‘naprzeciwko (postpositum z
dat.)’ [Wëszlë jemù naprzecywkò. (II) Nôwikszé dzëwë swiata są niczim naprocëm cëdów
nieba. Ra]
naprzécz, przysł., ‘naprzeciw, na przekór, ze złym zamiarem’: Jô tobie naprzécz nie
przińdã. (II)
naprzék, przysł., ‘przeciwnie, na przekór, sprzeciwiająco’: ●naprzék zrobic ‘zrobić na
przekór’; naprzék pòwiedzec ‘sprzeciwić się’. (II) [Ceyn]
naprocëm(kù), na
prost, na króm, na przódk; ~ kòściota
65
na prost, naprocëm(kù) kòscoła, wyjść
~ kògò wińc kòmùs na przódk, biec ~
kògò biegac kòmùs na przódk
naprzeciwległy ad procëmleżny
naprzéc, -przã, -piarł, -przë, sł., ‘naprzeć’: Czej jô na waju naprzã, nie dôta mie radë.
Napiarł na wilka ë tej wilk ùcekł. Naprzë na nich rôz a dobrze.
naprzéc sã, -przã sã, -piarł sã, -przë sã, sł., ‘naprzeć się’: Bële czegò sã naprze ë zarô mù
dawôj!
na przedzie - na przódkù, pòprzódë SY
na przekór zob. przekornie
na przełaj zob. przełaj
na przemian adv na otmianë, zmianowò na przemian - ts. EG, na zmianã EG, ewent.
rôz jeden / jedna - rôz drëdżi / drëgô, rôz të - rôz jô itp. EG
naprzemianległy ad otmianëleżny, zmianoleżny/ naprzemianległi
naprzemienność - naprzemiennosc EG
naprzemienny - ts. EG, ewent. przemienny EG
na przestrzał adv na prost
naprzód adv 1. w przódk, przodë; iść ~
jic w przódk, ~! nôprzód2, wykrz., ‘naprzód! marsz!’: Zakòmeńderowôł: nôprzód! a tej
szlë na nieprzëjacela. Ra
w przódk! a. przodë!
1. nôprzód, przodë, piérwi
2.
na przykład zob. przykład
naprzykrzać się naprzikrzac sã, parłãżëc sã, naskwierac (Ra); ew. zawracac głowã
czims [òn zawrôcô]; w zn. grymasić, jęczeć: ùskwierac, jãczëc, sknërczëc; w zn.
ciągle prosić: prosëc wiedno wkół; w zn nalegać: nalënac (na kògò), malastowac
(lok: || marastowac || mòlestowac) (kògò); w zn. prześladować: ùstëgòwac (na kògò),
przesladowac (kògò) {‘parłãżëc sã’ - co jinégò: ‘parłãczëc sã’ - zob. łączyć (się)}
[Tak sã parłãżi jak proszący strëch. Mój sąsôd mie marastëje, żebëm mù kònia
sprzedôł. – Sy Czë wama nie je dosc naprzikrzac sã lëdzóm, że naprzikrzôta sã téż
mòjémù Bògù? Gò bibl ]
naprzykrzający się ad naprzikrzający sã; zob. grymaśny, kapryśny, natrętny
naprzykrzanie się n naprzikrzanié sã, ùprzikrzanié sã. Zob. natręctwo
naprzykrzony ad naprzikrzony, ùprzikrzony; ew. o robocie żmudnej, jednostajnej:
nawielony [Mie to je ju nawieloné (mie to sã ju nawielëło), tak wiedno wkół to samò
robic. Gò]
naprzykrzyć się naprzikrzëc sã, naparłãżëc sã [Ta szlaga bë sã psu naparłãżëła, nié tëlé
człowiekòwi. Sy]
naprzyobiecywać zob. naobiec(yw)ać
naprzyrzekać v (pò)naprzërzékac, (pò)naobiecowac
66
napsocić v (pò)napsocëc
napsuć v (pò)napsëc, (pò)naniszczëc napsowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘napsuć’: Docz të tëlé
papioru napsowôł? Ra; ~ kòmù krwi nagòrzëc kògòs a. dogòrzëc
kòmùs
napùchłość ƒ napùchlëna ƒ
napùchły v napùchłi
napùchnąć v napùchnąc
na punkcie zob. punkt
napùszczać, ~ścić v 1. (pò)napùszczac, (pò)napùscëc, napùscëc, -szczã, -scył, -scë, sł.,
‘napuścić’: Napùscył wróbli do stodołë. Napùscëła zëmna do jizbë. Dzecë pònapùscëłë
kaczków do ògródka. - Ra
napùszczac, -óm, -ôł, sł., ‘napuszczać’: Òna mù wiedno napùszcza gãsë do zbòżô. Jeżlë
nie chcesz, żebë ce zãbë bòlałë, to nie napùszczôj so wiatru do gãbë.
2. (na)słac, (pòd)szczwac; ~
czym dac czims namiknąc, namòknąc napùszoność ƒ nadãtosc, nabùszëna, naprążonoscƒ
napùszony ad nabùszniony, naprążony,
nadãti ◊ dôwający wiele od se
napuszyć się napùszëc sã (Ra), napùżwic sã (Sy), nadąc sã, naprążëc sã, nabùsznic sã,
lok nabarzëc sã; ~ się jak indyk nadąc sã / napùszëc sã / lok nabarzëc sãjak gùlôk / lôrz [Nadął sã jak gùlôrz. Ra Napùsził sã jak gùlôk. Ce, Ra Nabarził sã jak kùrón /
gùlón. Sy]. Por. nadymać się, puszyć się, pysznić się, dąsać się, zadąsać się
napùścić zob. napùszczać
nap(y)chać v nap(i)chac, napakòwac, nasztopac
napyskować komu - napëskòwac kòmù EG. - Przër. zgromić, obelga
narabiać, ~robić v (pò)narôbiac, (pò)na-robic; ~ wrzawy (pò)narobic trzôskù
narachować zob. naliczyć
narada ƒ urada, nôradaƒ narada ts., ùrada Sy [Sąd szedł na ùradã. Sy Cëż wa tu
prowadzyta za naradë? Sy Mùszimë zrobic ùradã, jak zebrac pieniãdze i zacząc
bùdowac. Sy] [Maszopskô narada. Lz];
naradować się zob. nacieszyć się
naradzać, ~dzić się urôdzac, narôdzac, naradzëc sã, sejmòwac naradzac sã, -rôdzóm
sã, -ôł sã, -radzôj sã, sł., ‘naradzać się’: Tu sã zbiérelë naszi przódkòwie ë sã
narôdzelë. Nie naradzôjta sã długò! Òni sã tak narôdzają nad swòją biédą. naradzëc
sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘naradzić się’: Zeszlë më sã tu, abë sã naradzëc. Naradzëlë sã ze
sobą. - Ra
naradzanie się n urôdzanié, narôdzanié sã, sejmòwanié n
naramiennik m naremnica ƒ
narastać,~rosnąć, ~rość v narastać - narastac EG, wzmagac sã EG, nabierac mòcë /
wôdżi itp., np. To mòże sã òdbëwac w formie taczégò procesu, chtëren bądze
narôstôł. EG. - Przër. nasilać się, wzmagać się
67
narôstac, przërôstac, narosc
narastanie n (na)rôstanié, urôstanié, przërôstanié, roscenié n
naraz adv narôz, od razë, do razë, jednyr¤ razã, wnym naraz - narôz. - Przër.
jednocześnie, zarazem
narazić, ~żać v wëstôwiac, wëstawic, dac sã; ~ na kòszty wëstawic na kòszta, ~ się na
niebezpieczeństwò wëstawic, dac sã na niebezpiek, ~ się kòmù przińc kòmùs za
krótkò, ~ życie wë~ stawic, dac swòjé żëcé na niebezpiek
na razie zob. raz
narażenie (się) n wëstôwianié (sã) n z narażeniem życia: z narażenim żëcégò – por.
ryzyko
narąbać v (pò)narąbic, nacąc || nacyc, nabëkac, ; ew. naszczepiac arch (pò)naknowac
[-rąbiã, -ił, -rãbi .......Narãbi drew. Pònarąbilë so drzewa na zëmã, pònarobilë
klaftów. Pònaknowelë so knëpelków. - Ra]
narąbać (się) narąbic sã, nacąc || nacyc sã, , nakrzosac (sã), sã, arch naknowac (sã); ew.
naszczepiac sã [Jô sã naknowôł balk. Ra]
narciarka ƒ pùrgôczka ƒ
narciarski ad pùrgòwi; ubiór ~ pùrgòwi obleczënk, skòk ~v pùrgòwi skòk; skoki ~kie
pùrgòwé skòczi [Pùrgòwé skòczi. Skòczi na pùrgach
narciarstwò n pùrgòwizna ƒ, jazda / jachanié / jeżdżenié / zjéżdżanié (ewent skòczi) na
pùrgach
narciarz m pùrgówc, pùrgôcz m
narcyz m bòt lelijô ƒ Lëlëjô prostô abò narcys. Ra; ~ wònny jastrowô lelijô narcyz - ts.
RA
narcyzowy narcysowi Ra
nareszcie adv kù reszce, na kùńc, w kùń-cu, rôz nareszcie nareszce, kùreszce, w nédze,
w kùńcu, przë òstatkù [Në, nareszce jô przëgądlowôł (przëszedł, przëwãdrowôł) do
waju. Sy]
narębywać v narãbiac, -rąbióm, -ôł, -rãbiôj, sł., ‘’: [Narąbiają so szligów ë
wszelejaczégò chróstu. (II) Ra]
naręcze n łón(k)o n, lop(k), nôremk, zônôsk lok m, bòrdaƒ łóno, zdr łónkò n = zônosk m
= narączkò n (pol. naręcze) [To łónkò drewków jô jesz dodóm doniesã. Gò Jedno le
łónkò drzewa przëniósł ë sã zmarachòwôł, jakbë caluszi dzéń robił Nënka trzimô
dzeckò na łónie (na rãce). Sano, trôwã, charnã dlô bëdła nôszô sã łónama abò lepi w
płôchtach Ra Przënies mie jedno narączkò drewków. Dwa narączka. Nie nies taczich
wiôldżich zônosków, bò pòłowã ssana gùbisz. - Sy
narãczny ad przërãczny, kòlrãczny; kòń ~ léckòwi kóń, zegarek ~ zégark na rãkã
narkòman m mòrfinik m
narkòmania ƒ mòrfinizna ƒ
narkòmanka ƒ mòrfiniczka ƒ
narkòtyczny ad narkózowi
narkòtykm narkózënaƒ
narkòtyzować v narkózowac
68
narkòza f med narkózaƒ / naw
narobić v narobic; ew. nawëstwarzac; co żeś narobił? co të (a. co jes) narobił /
nawëstwôrzôł?; ~bili bałaganu narobilë niepòrządkù / szërmëclu / bałaganu (zob.
bałagan); ~ w spodnie nawalëc / narobic / nasrac w bùksë; ~ długów (pò)narobic
dłëgów [Pònarobił dłëgów. Ra]; ~ plotek narobic klapów / plotk(ów); ~ kłótni /
zgorszenia / zamieszania narobic pògòrchë / zgòrszeniégò || -niô / zamiészaniégò ||
-niô. Por. narabiać,
[Narobił kònéwk, wãbórków, a tej szedł z nima na tôrg.
narobić się zob. napracować się
narobiony ad narobiony. Zob. napracowany
narodowiec m narodówc, nôrodnik m nôrodówc, nacjonalista m [tegó -dówca / -listë]
narodowòsocjalistyczny ad nôrodnosocja-listny
narodowòściowy ad nôrodny nacjonalistyczny ad nôrodowòscowi, nacjonalisticzny
narodowòść ƒ nôrodnosc nacja ƒ nôród m, nôrodnosc, nôrodowòsc f
narodowy ad nôrodny; strój ~ nôrodny strój, nacjonalny ad nôrodny, nôrodowi,
nacjonalny zgromadzenie ~we nôrodnô zéńda, zéńdzëna, nôrodné zéńdzenié nôrodowi,
przym., ‘narodowy’: zwëczaje nôrodowé; ùbiorë nôrodowé.
narodzenie n urodzenié, narodzenié n; liczba ~dzeń wielëna urodzëniów, spañek
~dzeń zmiészenié urodzëniów
narodzić v urodzëc, narodzëc; ~ się na-lezc sã, urodzëc sã ◊ przińc a. pad-nąc na swiat,
złośl ukùlac dzeckò (pòza małżeństwem) narodzëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘narodzić się’:
Narodzył sã rokù tësąc òsmëset piãcdzestégò dzewiątégò. Narodzenié Jezësa Christusa. Bòżé
Narodzenié.
narodziny pl roczëzna ƒ narodzënë, -yn, l.mn., ‘narodziny’: Przë jegò narodzënach nie
bëło nikògò w chëczach. Narodzënë Nôswiãtszi Pannë Marije.
narosły ad narosłi; ~łe procenty narosłé procentë
narosnąć zob. narastać
narośl ƒ, narost m narośl na ciele wërost m Sy ,naroslëna, wëroslëna, gùlajka, arch
pùda [Wejle, co jô móm za wërost / wëroslënã nad kòlanã, co bë to czasã rek nie béł.
Gò òd Sy Takô pùda mie wërosła. Sy ] Por. guz
Narośl na roślinach okopowych grëcza, gùrdzel Pokryty naroślami grëczowati,
gùrdzelowati - Gò
bùlaja, bùława, bùła-wina, grużla, grëcza, gnuża, gù-cza, gnucza, naroscëna f, brzësc,
gùrdzel || kùrdzel, përcel, parchùlc, rogùlc m.
zgrubienie: grużla, grëcza, gùrdżówka f, grëżel || grużel, gùżel, gùrdzel || kùrdzel,
gùrczôl; ew. arch: grëczoł m, gnuza || -ża Lz f [Wrëczi mają gùrdzle. Sy]. Por.
narośl na korzeniach roślin okopowych; ew. bulwowate korzenie roślin, np. dalii,
georgini: gùżel, gùrdzel || kùrdzel grużla, grëcza f, grëżel || grużel m, gnuza || -ża Lz
f; narośl na skórze czł. a zwierzęcia w kształcie kuli: gùlajka, gùcza ƒ; podgardle
indyka: gùrdzel m
pokryty ~lami gùrdzelowati || kùrdzelowati
narowić (się) błaznowac, nôremnic (sã)
69
narowistość f nôremnosc, -ë, ż., ‘, kapryśność, chimeryczność, upór’: Ni ma niżódny
radë na jegò nôremnosc. Ra
narowisty ad pòbłaznowóny, nôremny, nôwartny, pònãcony ◊ nôremny jak kòza
[Nôbarżi narowisti kóń krôsniëca nie skrziwdzy. Sy] narowisty narowisti Sy, nôremny Gò
[Narowisti kóń. Sy] Nôremny kóń. Nôremnô kòbëła. Nôremny dzeùs. Ra] nôremnica, -ë, ż.,
‘kobieta uparta, kapryśnica, chimeryczka’: Òżenił sã z nôremnicą.
nôremnie, przysł., ‘kapryśnie, chimerycznie, upornie, okoniem’: Òna wiedno nôremnie
pòstãpùje.
nôremnik, -a, m., ‘człowiek uparty, kapryśny, chimeryk’: Jakùż të mdzesz żëła w grëpie
z tim nôremnikã? ‘jakżeż ty będziesz żyła razem z tym uparciuchem?’
narowisty - nôremny EG (òb. krnąbrny), SY, taczi, co mô swòje nëczi EG / wëwtórë
(môl.) SY, z nëkama EG, ewent. nipòcy EG, dzëczi EG
narowy zob. narów
narozlewac się narozlewac sã, pònalôc sã [Pònalało sã na déle. Ra]
narozrabiać - òb. nawyprawiać
narożnik m nórt m
narożny ad nórtowi; dom ~ nórtowi bùdink narożny, znajdujący się w kącie nórtowi –
por. kątowy kątowy ad (znajdujący się w kącie a. narożny) nórtowi, kątowi; ew. rogòwi,
narożny [Nórtowô ława. Nórtowi (narożny) kam. - Sy Szlifierka kątowô. Gò Nórtowé
dwiérze; nórtowô szafa. Ra, Pb] nórtowi1, przym., ‘końcowy, krańcowy, kątowy, narożny; w
rogu, w kącie będący’: nórtowé dwiérze; nórtowô szafa. (II) [Pobł]
naród m nôród, lud m naród, -odu, m., ‘naród’: naród kaszëbsczi; pòlsczi naród. W
Prësach mieszkają nié sami le Niemcë, ale ë jinszé narodë. [Ob. nôród] nôród, -odu, m.,
‘naród’: nôród kaszëbsczi, pòlsczi, żëdowsczi. Ob. naród.
; prawò narodów prawò nôrodów, masa narodu wiele, rzma lëdztwa
naróść zob. narastać
narów m nôwart m, znãta, nôremnota f, pòbłaznowanié n; narowy pl
nôremnosc,nôwartë, nôpartë, nëczi kòń z narowem pò~ błaznowóny kóń Por.
krnąbrność, przër. kaprys(y)
na równi zob. równia
narracja ƒ opòwiesc(a) ƒ
narracyjny ad opòwiôdny, opòwiescowi
narrator m opòwiôdôcz, brawãdnik m
narta ƒ pùrga ƒ; jazda na ~eh jazda, ja-chanié na pùrgach narta – pùrga f Tr; narty pùrdżi pl TR òd: Sy [pùrga zab. Sy = dosł. kòrka pòdbitô drótã, zamiast szrëców.];
jazda na ~eh jazda / jachanié / jeżdżenié / zjéżdżanié na pùrgach
naruszać, ~szyć v narëszë(wa)c, gwôłcëc; narëszac, -óm, -ôł, -ôj, sł., ‘naruszać’: Të ni
môsz mòji miedzë narëszac. Sąsedzë narëszają jegò niwë. narëszëc, -ã, -ił, -ë, sł., ‘naruszyć’:
Òn narësził mòjã greńcã.
70
~ prawò przestąpic, narëszëc prawò, ~ cudze prawa gwôłcëc kògòs prawa
naruszalność ƒ narëszëzna ƒ
naruszalny ad narëszny
naruszenie n narëszenié, gwôłcenié n; ~t prawa narëszenié, przestąpienié pra-wa, ~
pòkòju pùblicznegò narëszenié oglowégò spòkòju
narwać v narwac [Narwôł brzadu ë przëniósł swòjim starszim. Ra]
narwal m icht narwal m
narwaniec m natrzasélc || natrzasleńc, naczidlôk, zaczidlôk, przeczidlôk, narwańc,
parala, paralk, zażartélc, òbarchniélc, òparzélc, òparzonoslôdczi, roztrãbarch, lok:
trzãsôl, flës, chlastnik, przëchlapnik, ew. roztrãbarch m {‘roztrãba(r)ch’ = a) czł.
krziklëwi, nipòcy, niepòwôżny, roztrzepóny; b) fikcyjné zwierzã ze zabawë, pòd
nazwą „gònienié roztrãbacha / rotrãbôcza”; ‘parala’ in = złi dëch, diôbéł =
paralusz || -luch, paralusznik} [Parala je zarô złi. Z tim paralkã nie chcã miec nic do
czënieniô. - Sy]; kobieta ~na przëchlapnica f, natrzasłô / naczidłô (itp.) baba (zob.
narwany). Por. szaleniec
narwany ad natrzasłi, trzasłi (|| Ra òtrzasłi), naczidłi, òbarchniałi, môchniãti, chlastłi,
trzepniãti, czorchłi, letczi, letkawi, répniãti, òparzony, òszlapsóny (= chùtczi do
bicô), przekarowóny, narwóny, rãbniãti || rąbłi, chlapniony || chlapniãti || chlapłi
(mącznym miechã chlapniony / chlapłi), przëchlapniãti, kòpniãti, w rozëm kòpniãti,
walniãti / walniony (w głowã walniãti / walniony), nienormalny; kòmùs sã rzãdë (we
łbie) pòmiészałë {‘òbarchniałi’ – òd „(ò)barch”: chòroba òwc, pol. kołowacizna,
kołobłąd} [Natrzasłi knôp / dzeùs. Ra Ten je kòpniãti w rozëm kòpniãti. Ten je
letczi. Jes të letczi. Letczi w głowie. Ten je taczi kąsk letkawi. Ten nie je mało, le
dosc tëlé môchniãti. Ten je rąbłi / rãbniãti. - Sy]. Por. agresywny, brutalny, głupi
narybek m rëbi nierzch, rëbòwô młodzëna narybek zaribk EG, zarëbina SY (= téż w
znacz.: môłé dzecë),
narybi(a)ć v napùscëc rëbi młodzënë
narybienie n napùscenié rëbiégò nierzchù
narys m nacéchùnk m
narysować v nacéchòwac
narywać się sroczëc, szãtolëc, jarchòlëc sã
na rzadko ad na rzôdkò; zesrać się na ~ zesrac sã na rzôdkò, skalkòwac sã. zob.
rzadko
narząd m narząd - nôrząd EG
nôrzãdo n, organ m;~y oddy-chania nôrzãda dichani, ~y oddycha-nia u ryb i
niektórych płazów czéwa ƒ, skrzele n, ~ pòwònienia cnik m, organ wònieni,
cknieni, ~ trawienia nôrzãdo dzegwieni
narządzać, ~dzić v uprôwiac, uprawic, na-rządzëc, szëkòwac, wëwiązc, obszëc
na rzecz zob. rzecz
narzecze n mòwa, gôdka ƒ, dialekt m
narzeczeni zob. narzeczeństwo
narzeczeństwò n 1. narzeczeństwo czas pò zrãkawinach, czas przed slëbã, cząd
przedslëbny - Gò kòchba ƒ, czas nało-żeniô 2. narzeczeni (para zaręczona)
71
zrãkôwcë lok Sy [Z tëch zrãkôwców nie bądze za bëlnô pôra, òni jesz nie są zdóny, a
sã ju zgòdzëc ni mògą. Sy]; por. zaręczyny zarãczonô pôra
narzeczona ƒ na(ł)ożeniô, zarãczonô, brut-ka, żeniôrka, nónia, skajca, mirzota ƒ
narzeczona - zrãkòwinka lok Sy, brutka, dzéwczã, mirzota (zab.) SY [To je mòja
zrãkòwinka, jakże òna sã cotce widzy? Sy]. - Przër. ukochana
narzeczony m zrãkôwc lok Sy, zãck, kawalér, knôp, bëniel, arch mirza (Sy), przest:
brutman lok, niem. [Të jesz mie nic nie rzekła ò twòjim zrãkôwcu. Mój brutman
długò nie jidze. Dzeż të sobie naszafòwa tegò brutmana? - Sy]. Por. kawaler,
ukochany
na(ł)ożeni, zarãczony, ka-walér, mirza, żeniôrz m, żart przëczepnik [Czejże të sã bądzesz
żeniła? – Nigdë, bò ni móm przëczepnika. Sy {por. ‘czepic sã’ – pol. wychodzić za mąż}]
nawòżeny, -égò, m., ‘pan młody, narzeczony’: Nawòżeny przëstąpił do wôłtarza. ●jemù sã
wiedze jak nawòżenémù. Przysł. Zeszlë sã rôz dwaji nawòżeny (nawòżeniowie).
nawòżéńc, -a, m., ‘narzeczony, pan młody’. Ob. nawòżeny. (II)
narzekać v narzekac, skarżëc sã, wëbòlewac, skòlëc, sknërczec, chlëchac, jãczëc,
stãkac, jiscëc sã, skwirac Ra (skwierac EG), jazgòlëc Sy (w 2 znacz. jazgòlëc =
piszczec, skòlëc), lamentowac (łac.) KW, jamrowac (niem.) EG [Ju të chlëchôsz. Ni
môsz ò co chlëchac. Të chlëchôsz, a jô gwiżdżã na to. Jak nie bądzesz słëchôł, to
bądzesz chlëchôł. Chto nie chce słëchac, ten mùszi chlëchac. Jazgòli, bò gò zãbë
bòlą. – Sy Kògò nie bòli, ten nie skòli. Gò Òni wiedno sknërczą, chòc sã dobrze
mają. Ra];Òna tak wëbòléwô / sã skarżi / narzékô / jiscy sã / jãczi / stãkô. EG] Przër. biadać, piszczeć, skomleć, jęczeć, gderać narzekac, -rzékóm, -ôł, sł.,
‘narzekać’: Kòżden terô narzékô, że mù lëchò jidze. Ra
utyskiwać v wëbòlewac, chlëchac, skãczëc sã, żôlëc sã, wëgadowac; utyskùjący
człowiek wëbòliwajk, skãczk, użaluszk, ùżalańc, jiscoch, wërzéczka m. Por. biadać,
narzekać, płakać
utyskiwanie n wëbòliwanié, skãczenié, ji-scenié sã, żôlenié sã n zob. biadanie,
narzekanie
jiscëc sã, wëbòlewac, jadłobic, skãczëc, skòlëc, wërzékac, narzékac, skargwic,
jiwrowac, chlëchac, wëwtôrzac; ~ na kògò jiscëc, jiwrowac sã, wëbòlewac na
kògòs, ~kający człowiek wëbòléwc, narzéczk, bleczk, jiwroch, ujiszczôłk, òskalańc
lok, skãczk m; por. malkontent
narzekanie n narzéczka, wërzéczka, ùrzéczka, wëbòléwka - Sy, skarga f, wëbòléwanié
Sy, skarżenié sã, narzékanié, stãkanié, jiszczenié sã, jãczenié, stãkanié, skòlenié f Gò, ewent jiszcz lok Sy, narzek, -ù, m., ‘narzekanie, skarga’: Dze sã òbrócysz,
czëjesz le płacz ë narzek białk ë dzecy. [Pobł], jãk, lament || -meńt EG [Narzéczka
bądze wiedno, czë robisz tak, czë tak Tu narzéczka nic nie pòmòże. Na niszcz nie
pòmòże niżóden jiszcz. Òj, bëła to ùrzéczka, jak chłop i syn szedł na wòjnã. Móm
twòji wërzéczczi pò ùszë. - Sy].
wëbòléwk m, jadłoba, wë-rzéczka f, jiscenié sã n. Por. malkontenctwo
narzędnik m gr nôrzãdzôcz m (Mc), piąti przëpôdk
narzãdzie n narzędzie - nôrzãdzé EG, nôrzãdło arch SY, nôrzëdlëszcze SY. Ewent. we
wiel. lëczbie: nôrzãdza EG, nôrzãdła , pòrządczi SY, rzemiãsło (zab môl.)
statk, jinstrument || -meńt (|| jinstrameńt Ra), zdr: jinstrumentk / -ncëk || -ńcëk (||
jinstramańcëk) m;
S
mùlarsczé,
bednarsczé,
stolarsczé
itp.
Të
ni
môsz
tak
szëkòwnëch
[Instrameńta
72
instrameńtów.To je pëszny instrameńcëk. Z taczim instrameńcëkã wzął sã do
pùszczaniô krwie. - Ra]
Np. Doktarsczé (lékarsczé) nôrzãdza. SY
narzędzia nôrzãdza || arch –dła, rzad rëpiece {‘rëpiece’ in zob. grat} [Schów te rëpiece,
a pòj na wieczerzã, witro je jesz dzéń. Sy] nôrząd, -ãdu, m., ‘narzędzie’: Òni mają do tegò
baro szëkòwnë nôrzãdë. Ob. nôrzãdzé. (II) nôrzãdzé, -ô, n., ‘narzędzie’: Szewiecczé,
bednarsczé nôrządza. Ob. nôrząd. (II)
nôrzãdo, nôrzãdło, nôrzãd-lëszcze, sapéto n, statk m; ~ lekarskie bòladło n, ~ do
wãdzenia ryb grãzëdło
n, ~ do ostrzenia kòsy klepadło n (łôwka z bôbką, dżôd i trzëmadło), ~dzia
rzemieślnicze pòrządczi pł, ~ do czyszczenia lnu rãkòwnik m, rã-kòwnica f, ~ do
zdejmòwania kòry skòblôcz m, czechla f, ~ rolnicze gbùrsczi statk, nôrzãdo, służyć
kòmù za ~ bëc dlô kògòs za nôrzãdo
narznąć, ~rzynać v (pò)narznąc, (pò)na-rzënac, pòurznąc, nakłoc, zarznąc, za-rzënac,
(pò)zażëchòlëc
narzniãcie n narznienié, zarznienié, za-żëchòlenié n
narzucać v narzëcac [òn narzucô, òni narzucają; rozk: narzëcôj!; Nie narzëcôj wicy
gnoju na wóz. Ra]; ~ komu (swą wolę) narzëcëc kòmù swòjã wòlą; ew. ùdostac /
zmùszëc kògòs do czegò
narzucać się parłãżëc sã = naprzikrzac sã (kòmù); lnąc na kògò(s), nalënac sã (kòmù),
rzad lëpnąc na cos / kògòs, narzëcac || narzucac sã (kòmù); ew. nalënac || nalinac =
nalegac (na kògò) [Tak sã parłãżi jak proszący strëch. Lnąc na kògòs / na cos jak
łasëca (pol. osa) na krëszkã (łakòmic sã). Nalinô sã jak łasëca. Co za bezwstidnica,
ta sã kòżdémù nalinô. Na słabégò kònia nôwicy mùchów lnie. Ten ju do smiercë nie
pòpùscy swégò nôtrãctwa, òn lëpnie na człowieka jak pszczołë na miód. – Sy];
kobieta ~cająca się parłãżnica ƒ
narzucanie n narzucanié n, rzucanié / szmërganié / cyskanié czegòs na cos
narzucanie się nalinanié sã, narzucanié sã, naprzikrzanié sã. Por. narzucać się
narzucić v narzëcëc, pònarzëcac nawalëc rzad: naszmërgac, nacëskac [òn narzucył /
pònarzucôł / nawalił / naszmërgôł / nacyskôł; rozk: narzëcë || narzuc!; Òni tu
narzucëlë rozmajitëch smiecy, a jô to mùszã zbierac. Gò Narzucył na remiona
czidlón, włożił mùcã na ùszë ë sã zgùbił. Ra]; ~ płaszcz zarzëcëc / narzëcëc płôszcz
/ mańtel; ew. òkrëc sã płôszczã / mańtlã [Wrzëcë na sebie jaczi naliwk
(wãps,
żakét) i òdprowadzë gòsca. Sy Wez narzuc || narzëcë / zarzuc || zarzëcë / wrzuc ||
wrzëcë na se tã żubã, bò to leje deszcz. Gò]; ~ worek na plecy zadwignąc / zarzëcëc
miech na plecë [Pòmòżë mie zarzëcëc ten miech na plecë. Sy]; ~ kamieni narzëcëc /
pònarzëcac / nawalëc / naszmërgac kamieni || kaminiów; ~ / otynkować zaprawą
wapienną pòdrzëcëc / òbrzëcëc / òtinkòwac tarasã; ~ komuś coś narzëcëc kòmùs
cos; ew. wëmùszëc na kògùms cos, skłonic / nakłonic / zmùszëc kògòs do czegòs; ~
komuś obowiązek narzëcëc kòmùs / nałożëc na kògòs òbòwiązk / rzad òbrzészk
[Gmina narzucëła nama / nałożëła na nas òbòwiązk zamiôtaniô drodżi przed naszą
posesją. Gò]; ~ komuś swą wolę narzëcëc kòmùs swòjã wòlą; ~ komuś sposób
postępowania narzëcëc kòmùs spòsób pòstãpòwaniô, przëcësnąc kògò, żebë robił
tak, a nié jinaczi [Jô so nie dóm narzëcëc taczégò spòsobù pòstãpòwaniô, bądã robił
tak, jak mie pasëje, a nié jima. Gò]
73
narzucić się wparłãżëc sã (kòmù), przëklejic sã, przëczepic sã (do kògò); wprosić się:
wparłãżëc sã, wprosëc sã, wtromòlëc sã, wcësnąc sã [Wparłãżił mie sã, cëż jô miôł
robic, wërzëcëc jem gò ni mógł. Sy]
narzut m narzut || nôrzut m; ew. narzucenié n; ~ finansowy narzut finansowi
narzuta ƒ deka, kapa ƒ, przëkrëcé, òkrëcé, pòwleczenié n, òkriwk, przëkriwk m,
òkriwka; ew. narzut(nic)a, zarzut(nica)a – Gò f; ~ na konia (czaprak) pòdsodlëca
Lz, deka / kapa na kònia, kóńskô deka / kapa (òzdobnô deka / kapa na kònia,
zakłôdónô pòd sodło); ~ na nogi w powozie (koc skórzany) tãbòr m, fùsdeka niem.
f; ~ w zn. ozdobna szata liturgiczna kośc kapa f; jakiekolwiek ~ ciała przed
deszczem, chłodem, zwłaszcza stary płaszcz szuba || żuba, żubana, jóp(k)a,
òkriwka, zarzutnica, wiérzchnica arch, òkrijbiéda żart, lok: lôla, laleta, pùrina,
bùżerónka f, òkrëcé, wãpsëskò || -szcze n, żubón || żupôn, żuber, szubran || żubrón,
szubrôk || -rôwk, rubrôk, naliwk arch, kùriszk arch, wôrp m {‘òkriwk(a)’,
‘wiérzchnica’ in = pol. ubiór – zob.; ‘wôrp’ in – zob. tkanina; ‘jópa’ niem. = pol.
kurtka; ‘szubran’ lok - in = pol. gałgan, łobuz; ‘bùżerónka’ – por. ‘żuber’ – wierã
„òdwróconé” dôwniészé: żuberónka; ‘lôla’ in = głupk, ùlapapa; ‘szubrôk’ / ‘rubrôk‘
– por. niem. Rock = sëknia} [Zaòdzéj na se szubã i nëkôj gãsë w pòle. Dzys je
zëmno, dôjta le mie mòjã stôrą wiérzchnicã, barónkama pòdszëtą. Prowadzëło
dzéwczã krówkã, w jedny rãce miało lińcuch, a w w drëdżi żubã. Wez jaką
zarzutnicã na se, bò mdze padało. Wez rubrôk ze sobą w pòle, bò to bądze padało.
Wrzëcë na sebie jaczi naliwk i òdprowadzë gòsca. Wez jaczi wôrp na se, bò zëmno
sã robi. Nie zabôcz lôlë wząc w pòle, bò bądze padało. Wez kùriszk, bò bądze
padało. - Sy Jô móm żubanã, przëkrëjema sã. Lz]. Por. kapa, koc, peleryna,
płaszcz, ubiór
narzutka zob. narzuta
narzynać, nacinać narzënac, -rzinóm, -ôł, -rzënôj, sł., ‘narzynać, nacinać’: [Czej jidą
przez las, kórã na drzewach narzinają ë merczi robią. Ra]
narżnąć narznąc, -ã, -ął, sł., ‘, narzezać, naciąć’: [Narznãlë chróstu, naladowelë na wóz
ë zacygnãlë gò dodóm. Ra]; narznąć tępym nożem lub lada jako zob. nakrajać
nasad m nôsôd m\ ~ pióra u ptaka pior-nikm
nasadzać, ~dzić v nasôdzac, nasadzëc nasadzac, -sôdzóm, -ôł, -sadzôj, sł., ‘nasadzać,
sadzić’: Nie nasadzôj jesz ti kluczi.
nasadzëc, -ã, -ył, sł., ‘nasadzić’: Nasadzëlë bùlew szterë zôgònë a kapùstë piãc.
Nasadzył czôpkã na głowã. Nasadzëła klukã na jajach.
; ~ brylantami wësadzëc, obsadzëc bri-lantama
nasamprzód adv dëcht nôprzód
na serio zob. serio
naschòdzić się pòzéńc, (pò)nazéńc sã, (pò)nańc, pòprzińc, (pò)naprzińc
nasenny ad naspôwny, naspikòwi, naspicz-ny; środek ~ spòsób na spik
nasiać nasôc, -sejã, -sôł [Nôwicy naselë żëta, nômni ówsa. Ra]. Por. nasiewać
nasiadka f zoo klukaƒ
nasiadówka ƒ sôdnô balika
nasiarkòwać v nasarkòwac
nasiarkòwanie n nasarkòwanié n
nasiąkać v namikac / rzad pòmikac / nasąkac (wòdą, wilgòcą); wchłaniac / wcëgac /
wpijac wòdã; nacëgac wòdë; ew. mòknąc, rzad pòmikac, mùtlec {‘namikac’ = pol.
nasiąkać, mięknąc, „namiękać”} [to namikô / nasąkô / wchłóniô / wcygô / wpijô /
74
mòknie / mùtleje; Zemia / kòdra / gąbka / wata namikô wòdą. Gąbka tã wòdã wpijô /
wcygô (w se) / pije. Gò]
nasiąkanie n namikanié, rzad: pòmikanié, nasąkanié / nacyganié (wòdą, wilgòcą);
wcyganié , wchłónianié, wpijanié, „picé” (wòdë, wilgòcë) n
nasiąkliwy ad namiklëwi, nasąklëwi, chùtkò namikający wòdą / wcygajacy / wmikający
/ wpijający / wchłóniający / pòchłóniający (wilgòc, wòdã, ropã || parã wòdną); ew.
higroskòpijny [Namiklëwô zemia.]. Por. higroskopijny
nasiąknąć v namiknąc, rzad: pòmiknąc, nasąknąc (wòdą / wilgòcą); nacygnąc, napic sã
wòdë; namòknąc; ew. wpic wòdã; ~ wilgocią zmùtlec, nasąknąc wilgòcą / wòdą,
stac sã wilgòtny / mòkr(aw)i. Por. namoknąć, nasiąkać, wsiąknąć
nasiąknięcie n namikniãcé || -nienié, rzad nasąkniãcé || -nienié
nasiąknięty zob. namokły
nasiec, ~kać v 1. nasekac 2. (pò)narzënac,
pòzarznąc
nasiedzieć się nasedzec sã, nabëc sã, nabawic sã
nasienie n nasienie zob. siemię
semiã, nasenié n [Czartowsczé nasenié. Sy]; ~ mãskie chłopsczé semiã, skład nasion króm semión
nasieniotok m semieniowi cek nasieniowy, ~nny ad semieniowi, seminny; torebka ~wa semieniowé kòszikò nasiennik m 1. bòt seminné drzéwiã 2.bòt
semieniowé kòszikò
nasi(ew)ać v (pò)nasôc, (pò)obsôc nasiębierny ad nasebiérny, wiérzchòléwny nasięk m
namik m, namiklëna ƒ
nasilać, ~lić v nasilać się - wzmagac sã EG, nabierac mòcë, wmòcniwac sã, rosc, bëc
corôz mòcniészi. - Òb. wzmagać się, narastać
naprążë(wa)c; ~ się naprążë(wa)c, wësôdzac, pòdsôdzac sã
nasilanie (się) - wzmôganié sã EG, nabiéranié mòcë / sëłë, wzrôstanié / narôstanié
nasilenie n nasilenie czegoś - wzmòżenié sã EG, wzmòcnienié sã, wzroscenié EG
naprążenié, pòdsadzenié, wësadzenié sã, pògòrszenié chòroscë
wzmòżenie (się) n dobranié, zwikszenié, zmòcnienié n, zbetrënk m atak / nagłé
wzmòżenié sã chòrobë || chòroscë Gò
nasilić (się) wzmocnić się - wzmòcnic sã EG || zmòcnic sã RA. Np. Chòri pò nym
lékarstwie sã wzmòcnił. EG
Wiater sã wzmòcnił - zaczãło barżi wiôc. EG. Przër. wzmocnić (się), spotęgować (się)
na siłę zob. siła
nasionkò n semiónkò n
naskakać się naskôkac sã
naskarżyć v naskarżëc, obskarżëc; ~ na
kògò naskarżëc, pòwiedzec na kògòs
a. udac kògòs
naskok m nôskòk m [Pò mòcnym nôskòkù òn béł ù górë na mùrze. słi Lz]
na skos zob. ukośnie
naskórek m naskórek òskórka Lz
75
skórkaƒ, wiéchrznô skóra; świeży naskórek plewa Sy zerwać ~ obskórzëc
naskórny ad naskórny
na skutek zob. skutek
nasłać zob. nas(y)łać
nasłoneczny ad dosłuńcowi
nasłuchać się nasłëchac sã, rzad naczëc sã [Nasłëchôł sã różnëch bôjk ù waju. Naczuł
sã różnëch bôjk. - Ra]
nasłuchiwać v na(d)słëchòwac, pò(d)słëchòwac, o(b)słëchòwac
nasmarować v pòsmarowac, nasmarowac;
~ masłem pòsmarowac masłã nasmażyć v napiec
nasmrodzić v nabzdzëc, napierdzec, nasmierdzec, nasmrodzëc [Dzecë nasmrodzëłë w jizbie. Ra]
nasnuć się nasnowac (sã) [jô -snëjã (sã), òn -snowôł (sã) (Ra)]
nasobaczyć v oszkalowac, wëzbrac, odiablëc
nasolić v nasolëc [jô -solã, òn –soli; Nasolëlë miãso a tej wënieslë je do sklepù (pol. do
piwnicy). Ra]
naspać się naspac sã [jô -spiã sã, òn -spôł sã; Të mòżesz sã naspac, kùlkò le sóm chcesz.
Ra]
nasprawiać v nasprôwiac, pòsprôwiac
nasprowadzać v (pò)nasprowôdzac, pòsprowôdzac; ~ dużo towarów pònasprowôdzac rzmã wôrów, ~ gòści nasprowôdzac grëpã gòsców
nasrać v wulg nasrac, dziec naeeszkac, euf naplëgawic, narobic; ekspr nawalëc (nawalëc
grëpã) [jô –sróm, òn –srô; Jemù diôbeł nasrôł całi miech pieniądzy. Ra Temù
kùkówka w rãkawice narobi (do kògòs, chto sã za cepło òblôkô w póznym zymkù).
Sy]
nasrożony ad dërny, nasrożony, grozny, srodżi; ew. złi, rozgòrzony, niebezpieczny
{‘nasrożony’ Gò - por. Sy: srodżi, srożëc sã}
nasrożyć się zdërniec, najadowic sã [Najadowił sã jak stôri wilk. Ra]
nassać nasësac, -susëjã, -ôł, -sësôj, sł., ‘’:
nassany nasusóny ‘’. (II)
nastać v nastac, przińc, nastãpic - zob. nastąpić; ~ po czymś / kim nastac pò czims /
kògùms [Czej bë ju rôz chcôł nastac pòkój, bò më nie przeżëjemë ti wòjnë. Sy Pò ti
dłudżi wòjnie w kùńcu nastôł pòkój. Co za czasë terô nastałë, dzecë chcą bë
mądrzészé òd dorosłëch! Gò Pò wòjnie mùszi nastac pòkój. Jak ten nowi pón nastôł,
tak nie wòlno wicy rib łowic na tim jezorze. - Ra]; nastała ładna / wspaniała
pogoda nasta(ła piãknô / wspaniałô / pësznô pògòda; nastało piãkné / wspaniałé /
pëszné wiodro; ~ się nastojec sã, długò stojec, zmãczëc sã stojenim [jô sã nastojã, të
sã nastojisz, òn sã nastoji / nastojôł; Jô sã w tim autobùsu wiedno nastojã. Më sã ju
co nastojelë w tim kòscele. - Gò Më sã ni mòglë na tim rënkù nastojec. Ra]
nastawać v 1. zaczynać się: nastajac, nastawac, przëchadac, nastãpòwac [ jô -stôwóm,
òn –stôwô(ł); rozk: -stawôj!; Zëma nastaje (|| nastôjô) / nastôwô (ew. przëchôdô,
nastãpùje) wiedno pò jeséni. Ra]
76
; pò zimie nastaje wiosna pò zëmie przëchôdô zymk, 2. ~ na czyje życie dulczëc /
zamierzac sã na czëjés żëcé, bëc ùprawiony na kògòs
nastalenie n ucwardzenié stôlë
nastalić, ~lać v ucwardzëc, ucwardzac stôl
nastanie n nastanié n
nastarczać, ~czyć v nastarczyć (dostarczyć w wystarczającej ilości) - nastarczëc EG,
dostarczëc sã Sy, natëgòwac RA, dotëgòwac (môl.) SY [T V, s. 339], ewent.
wëprzińc / nadãżëc z dostarcziwanim czegòs [Ni mògã dzecóm bótów dotëgòwac
(nastarczëc), tak òne drzą. Sy Më sã ni mòżemë dostarczëc chleba naszémù
chlebòjadowi. Sy (‘chlebòjôd’ Sy)
nadotëgò(wë)wac
{‘dotëgòwac’ Sy lok, w zn. nastarczëc [Ni mògã dzecóm bótów dotëgòwac, tak òne drzą.
Sy]; por. ‘stëgòwac’ w zn. pol. nadążyć, podołać [Nie pòdawôjta òd razu tëlé
snopów, bò jô nie stëgùjã z wama. lok Sy]}
nastawać nastawać na kogo 1. zob. nalegać; 2. bëc ùprawiony / nastawiony na kògò
zob. czyhać
v 1. zob. nastać 2. dulczëc, ustë-gòwac, ulôżac, obstôwac wëchôdac, nalënac; ~ na
kògò ustëgòwac, dul~ czëc, nalënac na kògòs, ~ na co wë~ chôdac, dulczëc na cos
a. obstojewac na czims, ~ na czyje życie wëchôdac, dulczëc na kògòs żëcé
nastawanie n dulczenié, ustëgòwanié, ob-stojiwanié, wëchôdanié, ulôżanié n
nastawi(a)ć v (na)sztëftowac, nastawic, nastôwiac; ~ zegarek nasztëlowac, na~ stawic
zégark, ~ ucha nadstawic uszë a. dac merk, słëchac, ~ nogã uprawic nogã
nastawienie n nastawienie - 1. nastawienié EG, pòstawa, ùprocëmnienié sã do czegòs
TR. Np. Przë taczim twòjim nastawienim do sprawë bądze trudno sã z tobą
dogadac. - Przër. relacja. 2. nastawienié, nasztëlowanié / ùsztëlowanié
(niem.) EG, ewent. wëregùlowanié EG, regùlacjô EG
nastawienié, ùstawienié uprawienié n; ~ zębów piły (we)szrãkòwanié n; ~ żagli
nastawienié / ùstawienié żôglów; lok asanié n, ~ zwrotnic nastawienié zwrotnic(ów)
nastawnica f nastawnica f; kol: nastawnica f , stawidło n
nastawnik m nastawnik m ~ walcowy pastrzëc, paprzëc m, pastrzëca ƒ
nastąpić v 1. stãpic, nastãpic, stãpnąc, nadeptnąc, wlezc / stanąc (na cos); ew. w zn.
nieostrożnie w coś / na cos wejść: czwòrdnąc (w cos) / (rozdeptać coś) rozczwòrdac
cos / (podeptać coś) pòczwòrdac cos; krowa ~ła mi na nogę krowa mie (na)stąpiła ||
(na)stąpia / stãpnã(ła) / nadepnã(ła) / wlazła na nogã / stopã / stanãła mie na nodze
mie na nogã [Nastąpił ji na nogã. Ra]; 2. nastãpic, przińc, nastac (pò czims) [Czej
miotła (kòmeta) zawadzy ògónã ò zemiã, nastąpi (nastónie) kùńc swiata. Sy Pò tim
rządze nastôł / nastąpił / przëszedł nowi, chto wié czë lepszi. W 1812 rokù ju
nastąpił òdwrót (doszło do òdwrotu) wòjska napòleóńsczégò spòd Mòskwë. Pò
czasach òstatecznëch nastąpi / mô nastãpic / przińdze / mô przińc kùńc swiata. - Gò
Pòtemù nastąpią jesz gòrszé czasë. Pò Mszczëgù nastąpił Swiãtopôłk, a pò
Swiãtopôłkù znowù Mszczug, òstatny ksążã pòmòrsczi. – Ra]; po wiośnie ~puje
lato pò zymkù nastąpi / przińdze / nastónie lato; potem ~piła cisza pòtemù nasta(ła)
cuszô / cëchòsc; pòtemù stało sã / zrobiło sã cëchò; pòtemù wszëtkò ùcëchło; to
prędko ~pi to chùtkò nastónie / przińdze / rzad nastąpi; ~piła zmiana przëszła /
nastąpiła zmiana; doszło do zmianë; dalszy ciąg ~pi dalszi cyg nastąpi; nastãpny
dzél jesz bądze
nastękać się nastãkac sã, najãczëc sã, naskãczëc sã, nachlëchac sã
następ zob. pedał
77
następca m nôstãpca (Ra) (|| nastãpca Sy), nôstãpnik (|| nastãpnik Sy), neol: pòsobnik
Tr?, arch: nôslédnik (Tr), nôdslédnik, nadstãpnik (- Lz) m [Mianowôł gò swòjim
nôstãpcą ë dzedzëcã. Ra Zamianowôł gò swòjim nastãpcą. Sy Jegò nôdslédnik òstôł
tu le pół rokù. Jegò nadstãpnikù (-kòwi? -kóm?) to nie szło lepi. Lz]; ~ tronu
nôstãpca trónu / ławelnicë
następczyni ƒ nôstãpnica, nôstãpniczka, neol: pòsobnica (Tr), arch: nôslédnica (Tr),
nôdslédnica (Lz) ƒ
następnie adv pòtemù, pò tim, pózni || rzad pòzdze, dali; w następnej kolejności: dali,
za régą / wedle pòrządkù; ew. zarô pò tim; ~ należy zaznaczyć pòtemù / dali trzeba /
przënôlégô sã / nôleżi zaznaczëc / nadczidnąc / (nad)rzec
następnik m gr slédnik m
następny ad nôstãpny (Ra), drëdżi, arch: nôslédny (Tr), nôdslédny (Lz), neol: pòsobny,
pòstãpny (- La), zôstny (Tr); ew. dalszi; w zn. przyszły: przińdny {‘nô-‘ || ‘na’ – por.
nôremny, nôparti, nôskwarny} [Nôdslédny szkólny. Lz]; ~nego dnia drëdżégò /
nôstãpnégò dnia, na drëdżi dzéń [Nôstãpnégò dnia wrócył do białczi. Ra]
następować v 1. nastãpòwac, nastawac, arch: nasladowac (Ra), jic jedno pò / za
drëdżim, przëchòdzëc / jic pò czims {‘nasladowac’ – por. czesczé: ‘nasledowat’ i
‘nasledujici’ = nastãpny} [to nastãpùje / nastôwô || nastaje / nasladëje; òni
nastãpòwelë; Pò deszczu nastãpùje pògòda. Jeden pò drëdżim nastãpòwôł. Pò
krótczim żëcu doczesnym (doczasnym) nasladëje żëcé wieczné. Ra]; ~pują w
dzisiejszym świecie zmiany / przemiany społeczne nastãpùją / zachòdzą /
pòstãpùją / (ew. dzeją sã, òdbiwają sã) w dzysészim swiece zmianë / przemianë
spòłeczné; 2. deptać, nastãpòwac, wlażac, czwòrdac [Òna mù wiedno na pôlce
nastãpùje. Ra]. Por. nastąpić
następstwo n nôstãpstwò (Ra) n, neol: pòsobizna f (Tr), arch: nôslôd (Tr), nôdslôd (Lz)
[Òn miôł nôstãpstwò przërzekłé. Ra Nôdslôd òtroka pò òjcu. Lz]; prawo ~wa prawò
nôstãpstwa; pociągać za sobą ~wa niesc / pòcëgac za sobą nôstãpstwa / skùtczi;
ponieść ~wa (konsekwencje) czegoś pòniesc nôstãpstwa / skùtczi czegòs;
òdpòwiedzec za cos; ew. òdpòkùtowac cos; król zapewnił ~ tronu swemu synowi
król zapewnił nôstãpstwò tronu / ławelnicë (ew. panowaniô) sw(òj)émù sënowi
[Król jesz za swòjégò żëcégò zapewnił nastãpstwò tronu swòjémù sënowi. Ra];
zapewnienie ~wa tronu zapewnienié nastãpstwa tronu / ławelnicë (ew. panowaniô);
w ~wie (na skutek, w konsekwencji) czegoś pò czims, z jaczis przëczënë, w
nastãpstwie / na skùtk czegòs, w związkù z czims, w wënikù / w rezultace czegòs
[Pò tim / w nastãpstwie tegò / na skùtk tegò / z ti przëczënë òn ùmarł. Gò]; por.
konsekwencja, skutek, wynik
następujący ad nastãpùjący, pòstãpùjący, jidący za czims / pò czims; ew. taczi / ten
hewò(le); przëpôdający pò czims, zachòdzący; ~ za tym upadek kultury
nastãpùjący / pòstãpùjący za tim ùpôdk kùlturë; ~ce w długim okresie zmiany są
prawie niezauważalne nastãpùjącé / zachòdzącé w dłudżim cządze czasu zmianë są
mało / ledwie widoczné / wnet(ka) nie do zaùważeniô / spòstrzeżeniô / wnet(ka)
niedostrzegalné / niezaùważalné; do nabycia są ~ce książki do nabëcégò || nabëcô /
kùpieniô || -niégò są taczé hewò / hewòle / tu (niżi / pòniżi / zarô dali) wëmienioné;
ew. pol: nastãpùjacé) ksążczi [Ù ksãgarza są do nabëcô nastãpùjącé (taczé hewò)
ksążczi kaszëbsczé. (Ce?) Lz]; towary w ~cej cenie / ~cych cenach:... towarë w
taczich hewò cenach:...; w / według ~cej kolejności:... hewò(le) tak:...; w taczim
hewò / wejleno pòrządkù:..., wedle / pòdług taczégò hewò pòrządkù:...; tak hewò za
régą:... tak hewò jeden / jedno pò drëdżim:...: na ~cych warunkach na taczich
warënkach, pòd taczima zastrzegama / warënkama, w taczi hewò spòsób; wysłano
pismo ~cej treści:... òstało wësłóné taczé (taczé hewò) pismò || pismiono ||
78
pismiã:...; òstało wësłóné pismò ò taczi (taczi hewò) trescë (ew. pol: nastãpùjący
trescë)
nastój m uléwk m
nastrajać, ~stroić v nastrajać - nastrajac SY. Np. Krãcëszkã nastrôjają skrzëpice. SY
Òn nastrôjô / stroji klawirë. EG.uzwãczac, (wë)sztëmòwac; ~ minã dopasowac swòjã
skarniã do leżnosców, ~ kògò przëszëkòwac, udost(ôw)ac kògòs Por. stroić nastroić
nastraszyć v wëstraszëc, pòstraszëc nastraszëc, -ã, -ił, sł., ‘nastraszyć’: Nastraszëlë miã
srodze.
nastraszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘nastraszyć się’: Le sã zarô nie nastraszë! - Ra; ~
kògò wëstraszëc kògòs a. kòmùs strachù wnëkac
nastręczać v rajic, narajiwac, naparłãczëwac (Tr), strãczëc (Ra); ew. doradzac,wmadlac
|| wmòdlëwac; w zn. proponować: bédowac {‘rajic’ in = pol. swatać}
nastręczyć v narajic, nastrãczëc RA, EG, Sy [Józef narajił mie kònia, ale ten nie je nic
wôrt. Sy], naszafòwac EG, naparłãczëc SY [w 2 znacz. ‘naparłãczëc’ (môl.) SY =
nalezc, nabëc, np. Panna naparłãczëła sobie kawalera SY Dzeż të sobie naszafòwa
tegò brutmana? - Sy]. Np. Naparłãczëlë mie kònia i jem gò kùpił. SY,
~ się nawinąc sã, naparłãczëc sã, nalezc sã [Jô bë sã òżeniła, czejbë sã naparłãcził /
nawinął / nalôzł bëlny kawalér. Gò – Sy]
~ wątpliwòść nalażac wątplëwòscë / Tr: trëchlënë a. niesc
trëchlënë, ~cza się spòsobność naparłãcziwô sã leżnosc
nastroić nastroić - nastrojic || -jec EG. Np. Jô nastrojił tã gitarã wczora, a òna jaż do
dzysô trzimie / nie pùpùsca stroju. EG Nastrój || nastroji nôprzód swòje skrzëpczi. EG.
nastrojic, -ã, -ił, sł., ‘nastroić’: Nastrojilë skrzëpice ë basë a tej zagrelë pò naszémù.
- Przër. podstroić
zob. nastrajać
nastrojenie n uzwãczenié, ugłosenié,
wësztëmòwanié n; miotek do ~nia
młotuszk do uzwãczeniô
nastrojony - ts. EG. Je twój bas nastrojony? Môsz të tã gitarã nastrojoné? EG Ten bas
je lëchò nastrojony. EG
nastrojowy ad nastrojowy - nastrojowi (pòl.) EG, ewent. przëtulny, miłi, dopasowóné
do nastroju EG. Np. W kawiarni bëła nastrojowô mùzyka / bëłë nastrojowé widë. EG
czëcowi ustôw; obraz ~
obrôz czëcowégò ustawù
nastroszony ad szadi, pòszadzony, rozczochróny (Sy), sowiasti, zjeżony, najeżony,
naszurzony; ew. préklowati {‘préklowati’ = pol. twardy, ostry, najeżony (o włosach
na brodzie a. o rżysku, też o gromadzie chrustu a. o drzewie gałęzistym;
‘nabùrmùszony’, ‘napùż(wi)ałi’ – ò twarzë = nadąsóny, mùrzowati, blészczowati,
nasrożony, grozny, złi} [Cëż ta białka mô za sowiastą głowã! Skądka wa môta tegò
sowiastégò psa. Sowiastô kòpica sana / gromada chróstu. Lëdzëna (rzëskò /
79
rżëszcze) je préklowatô. Môsz młodą białkã, a z taką préklowatą brodą chòdzysz,
wezże sã ògòlë. Wez seczerã i zetnij to préklowaté drzewò, widzysz, że nie rodzy. Sy]. Por. nadąsany najeżony ad najeżony, zjeżony, szadi jak jéż. Zob. nastroszony
nastroszyć v nasowiec, najeżëc, napùż(wi)ec, rozczapierzëc, nabùrmùszëc;
~ uszy strzic uszama, ~ się nastroszyć się - naserszelëc sã Ra naszadzëc, -ã, -ył, sł.,
‘naczochrać, rozczochrać, postawić włosy na jeża, przenośnie: wytargać’: Naszadzył so
czëprënã.
[sersz = szerzchel ? EG], zjeżëc sã EG,
AŁ, stac sã szadim EG
najeżëc nabùrmùszëc sã {‘nabùrmùszëc sã’ - ò twarzë: nadąsac sã} [Nabùrmùsził sã jak
gùlôk / jak kòt przed psã. Sy]
sã, zjeżëc sã Por. nasrożyć się najeżyć (się) najeżëc (sã), zjeżëc (sã);
nastrój m nôstrój Bù m, ew. hùmòr klimat, nastawienié [Pón béł prawie w dobrim
nôstroju. Bù W taczim dobrim nôstroju më sã rozeszlë dodóm. W ti jizbie je miłi
nôstrój, bò gardinë wpùszczają le tëlé widu, co trzeba. – Gò] czëcowi ustôw; wesoły
~ wiesołi
ustôw
nastrzãpi(a)ć v 1. napùżëc, rozczapierzëc
2. (wë)troczkòwac
nastrzãpiony ad wëtroczkòwóny
nasturcja ƒ panienka, wejpanienka, panna bez płot f, pannë bez płot pl babiô róża f
(niekiedy mylona z malwą– zob)
rãplôcz m (niekiedy mylone z malwą – zob.)
na sucho zob. sucho
nasunąć nasënąc,
nasuszyć nasëszëc, -ã, -ił, sł., ‘’: [Nasëszëła brzadu ‘owoców’. (II) Ra]
nasuwać v nasuwac || nasëwac EG. - Przër. sugerować
nasëwac; ~ kapelusz na uszy wcësnąc kłobùk, czôpk
na uszë; ~ myśl pòddac mëslã, ~
wątpliwòści pòdsënąc niedowiérnotë,
trëchlënë, ~ się nasënąc, naparłãczëc
sã, nachôdac, nasuwa się pytanie nachôdô, nasuwô sã pitanié
nasycać, ~cić (się) zanëkac głód, pragniączkã, najesc, napic (sã), domikac,
domiknąc nasycić (się) - nakôrmic (sã), nachmòlëc (sã) JA [òb. jeść (jeść łapczywie],
nasycenie n zanëkanié głodu, spragłoscë;
domiklënaƒ nasycenie roli deszczem przecék Sy [Tegò deszczu je ju dosc, rolô mô
dobri przecék. Czej je przecék na jednã szpôdã, tej gbùr sã ceszi, a czej je przecék na
dwie abò na trzë szpôdë, tej są miliónë na pòlu. Czej je pònad trzë szpôdë przecekù,
tej je za wiele, tej je zle. – Sy]
nasycony ad najadłi, napiti, domikłi nas(y)łać v nasłac, (pò)naséłac [òn –séłô; nie –
sełôj!], ; nasycony - 1. nasëcony (pòl.) EG, przesëcony (pòl.) EG. Np. Pòwietrzé
2.
nasëconé parą || ropą / pôchą macejczi / jodã. Para nasëconô (w fizyce) EG.
80
namikłi (-przër. nawodniony), przeszłi pôchą, przesmiardłi, przewòniałi E. 3.
nakôrmiony, napełniony, najadłi, (napiti)
~ na kògò
nasłac, naséłac [òn –séłô; nie –sełôj!] na kògòs
nasyp m usëp m, dargòwiszcze n nasyp - òb. szaniec rzma, -ë, ż., ‘brzeg, wał, nasyp,
wzgórze, w ogóle miejsce podwyższone, już to w sposób sztuczny, już to naturalny’: Na
rzmach roscą drzewa brzadowé ‘na nasypach wzdłuż drogi rosną drzewa owocowe’.
; ~ kòlejowy banowé dargòwiszcze
nasyp(yw)ać v nasëp(ow)ac, usëp(ow)ac
nasypać nasëpac, -iã, -ôł, sł., ‘’: Nasëpelë piôskù jaż pòd dak. Ra
nasypywać nasëpòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘: Parobcë nasëpùją zbòżé do miechów. Ra
nasz prn naji, nasz nasz, -a, -e, zaim., ‘nasz’: nasz ksądz; nasza pani; nasze dzeckò;
naszi òjcowie; na naszich niwach.
[naji ògród. Jaszk chòdzy za nają Jagatką. Naje dzeckò; naje chëcze. - Ra]; nasze naje
pò ~emù pò najémù,
naszémù ◊ gadac z pòlsczégò na na sze (mówić rodzinnym narzeczem na szalę zob. szala
) naszarpać v naszarpac, nadrzéc, naszargac
naszatkòwać v narznąc, nakrajac, nasekac
naszczać v naszczac, nadojic, dziec napiszkac naszczac, -ã, -ôł, sł., ‘naszczać’.
naszczekać się v naszczekac sã, naczawrotac
naszczuć v pòdszczëwac, naszczëwac, pòdstrôwac
naszkicować v nacéchòwac, naczorchac naszkicowanie n nacéchòwanié,naczorchanié n
naszpikòwać v naszpikòwac, ubestrzëc;
~ mòwã cytatami swòją mòwã rzeczónkama ubestrzëc
naszukać się naszëkac sã, -szukóm sã, -ôł sã, -szëkôj sã, sł., ‘: Naszukôł sã, ale nick nie
nalôzł.
naszyć v naszëc – 1. ~ łatę naszëc łatã / wsziwk / skrôw / flëk; 2. w zn. uszyć wiele
czegoś: pònaszëc -szëjã, -sził: [Naszëlë so ruchen. Ra]
naszyjnik m nôszijka ƒ, pôcorë, pôcórczi pl naszyjnik - nôszijk EG, alczéta (niem.) RA, czédka / lińcuszk na szëjã EG
nôszik, -a, m., ‘naszelnik, naszyjnik, rzemień naszyjny’.
naszykòwać v (pò)naszëkòwac, (pò)przëszëkòwac naszëkòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przystroić, przygotować’: Wóz je naszëkòwóny.
Nënka nama naszëkòwała pòdpôłnik. (II)
naszy(wa)ć v naszë(wa)c, pònaszë(wa)c;
81
~ czym (pò)obsadzëc czim, ~ kòszul
(pò)naszëc kòszlów a. kòszël naszywka ƒ nasziwk m, obsada, knëpka ƒ
naściągać nascëgac, -scygóm, -ôł, -scëgôj, sł., ‘’: Zarô òni nascygelë swòjich lëdzy w
tutészé stronë. (II); ~ się nascëgac sã, -scygóm sã, -ôł sã, -scëgôj sã, sł., ‘: Nascygało
sã wszelejaczégò talalejstwa. (II)
naścielić nascelëc, -ã, -ił, sł., ‘, nasłać’. (II
naśladować v 1. nasladowac (Sy), jic czëjims szlachã, jic w szlach kògòs; ew. robic /
pòwtarzac w tële za kògùm, szlachòwac za czim (= bëc pòdobnym) {‘szlach’ – zob.
cios, ślad} [Dobré dzeckò nasladëje dobrëch starszich. Sy Më mómë nasladowac
Pana naszégò Jezësa Christusa. Ra]; 2. zob. przedrzeźniać; 3. zob. imitować,
małpować
naśladowanie n 1. nasladowanié kògòs (Sy), jidzenié szlachã / w szlach kògòs; ew.
szlachòwanié za kògùm / czim (= bëcé pòdobnym do kògò) {‘szlach’ – zob. cios,
ślad}; godny ~wania wôrt(ny) nasladowaniô; wôrt(ny) jic jegò szlachã; wôrt, żebë z
niegò brac wzór / przëkłôd; por. imitowanie, małpowanie; 2. zob. przedrzeźnianie,
parodiowanie
naśladowca m 1. nasladowca Lz, szlachòwnik Gò; 2. czł. przedrzeźniający kogoś: a)
ogólnie: wëkrëkùs, wëkrëkòla; b) w mowie: pòdkôrbiajk, pòdgadélc, pòdgadańc m.
Por. imitator, parodysta
naśladownictwo n nasladownictwò, nasladowanié, jimitowanié (czegòs),
ùpòdobniwanié sã (do kògòs), pòdrôbianié (czegòs), òd’zéranié (òd kògòs), jidzenié
szlachã kògòs; ew. pòwtôrzanié za kògùm, wtórné (nieòriginalné) ùtwórstwò {por.
‘mimetizm’ = nasladownictwò w kùńszce (np. w aktorstwie – granié w spòsób
pòdobny do jaczégòs pòpùlarnégò aktora)}. Por. imitatorstwo, parodia
naśladowniczy ad co jidze w szlach a. co
robi w tële{‘szlach’ – zob. cios, ślad}
naśladowczyni f nasladownica (Lz) f
naśladowniczka zob. naśladowczyni
naślinić v naslënic, pòslënic
naślinienie n naslënienié, pòslënienié n
naśmiac się nasmiôc sã [To më sã nasmielë przez całi wieczór, jaż nama łzë z òczu
kapałë. Ra]
naśmiecić v nadeptac, nanikwic, nasmiecëc, naczapac, nabarłożëc, naparzëc
naśmi(ew)ać się nasmiôc sã, narzechòtac sã, wësmiewac, nasmiewac sã, kepkòwac
naśnieżyć v nakùrzëc, napadac (sniegù)
naśpiewać (się) naspiéwac, nawrożëc (sã);
na środku zob. środek
naśrubek m tech nakrãtka, przest mùtra ƒ
naśrutować v naszrótowac, grëbò zmłoc, narobic szrótu {‘naszrótowac’ in =
rozdrobnic w maszinie, drobno nasekac [Naszrótowa wrëków dlô wòłów Ra.]}
[Naszrótowôł mie tegò żëta, że bąda miała na całi miesąc. Gò]
naświetlać, ~lić v naskrzë(wa)c, o(b)swiécë(wa)c, zwidni(a)c, wëkłôdac, napar-
82
mieni(a)c
naświetlanie n obswiécywanié, wëkłôdanié, naparmienianié n
na „święty nigdy” - òb. Nigdy
nataczać zob. nalewać
natańczyć się natańcowac, Tr: natunic sã - ? [Më sã za młodëch lat natańcowelë tak, że
terô... Jô sã w ti kùchni przez całi dzéń dosc natańcëjã. - Gò]
natarcie n 1. nacercé, natrzenié n 2.atak m - zob. atak; ~ bòczne ataka z bòkù, ~
czołowe. Por. nacieranie
ataka z przódkù, ~ niespòdziane narabczeniowô ataka, ~ pòzorne milącô
ataka, ~ z bliska ataka z krótka
natarczywie na mòc / sëłã, na mort, na całégò, gwôłtã, arch mrã (Sy). Zob. natrętnie
natarczywość zob. natręctwo
natarczywy zob. natrętny
natchnąć v zôwząc, tknąc, pòdskacëc; ~ kògò czym pòdskacëc kògòs czim
natchnienie n zôwzãcé, tkniãcé, pòdska-cenié n natchnienie - natchnienié MÒ, RD
natchniony ad zôwzãti, pòdskacony natchniony - ts. EG, ewent. natchłi EG, np. W
Swiãtëch Pismionach mómë do ùczinkù z tekstã natchnionym i òbjawionym.
natelepać się (zmęczyć się uciążliwą podróżą) ùtodrowac sã Sy
natelepany (zmęczony podróżą, wytrzęsiony) ùtodrowóny Sy[Tak jem ùtodrowónô,
chłopie, że na tim wòzu z tobą wicy nie pòjadã. Sy]
natenczas adv tej, nonej, wnenczas
natãżać, ~żyć v naprążë(wa)c, napiąc, na-pinac, nacygnąc, nacëgac, wësôdzac sã; ~ siły
wësôdzac mòc
natãżenie n natężenie - natãżenié (pòl.) EG
naprążenié, napiãcé, napnie` nié, wësadzenié n, mòc ƒ; ~ prądu mòc, napiãcé żochù, ~
światła mòc widë
natãżony ad naprążony, napiãti, nacygnio-ny, nacygniãti; ~na uwaga zostrzoné
bôczenié, uwôga
natkać v natkac, napchac
natknąć się zetkac, pòtkac sã, napòtkac
natłaczać v nabijac, natłocziwac, nakładac casno, do pełna; ew. pchac, ùpicha, sztopac
[Nabijają beczczi rëbama ë pòséłają je do Gduńska. Ra]
natłoczony ad natłoczony, nabiti, napchóny, ekspr napróny; ew. zatłoczony, nasztopóny
[Autobùs przëjachôł tak napróny (zatłoczony), że sã człowiek ni mógł nijak
wcësnąc. Gò]. Por. przepełniony, zatłoczony
natłoczyć v nalezc, napchac;; ~ się (pò)natłoczëc sã [Kòscół natłocził sã lëdzama. Sy
Lëdu sã pònatłoczëło. Ra]
~czyło się lu-dzi do sali napchało sã lëdzy na zalã a. zala je napchónô lëdzama
natłok m natłok - ts. (pòl.) EG, ewent. przëtłoczenié (czims, np. robòtą) EG, zawalenié
(czim) EG. - Przër. nawał
szëszmiéń, tłok, nôtłok Gò m ~ informacji zaléw / nôtłok / tłok nowinów / wiédzë /
jinfòrmacji
83
natłuścić v wësmarowac sëtim, tłuszczã
natoczyć v 1. nakùlac 2. natoczëc; w zn. ponataczać: pònatoczëc (Ra)
natomiast adv zato natomiast - ale, a zôs / a znowa / a znôù, równak, jednak, ewent. za
to, zamiast tegò, ale w môl tegò / w ten môl / w to miescé
natrafiać v (na)trafiac, nalażac, nachadac, (na)pòtëkac [òn (na)trôfiô / nalôżô / nachôdô
/ (na)pòtikô; òni trôfiają / nalôżają / nachôdają / (na)pòtikają; Łôtwi sã natrôfiô na
złëch lëdzy, jak na dobrëch. Ra]; ~ na przeszkody (na)trafiac na przeszkòdë /
zôwadë
natrafić v natrafic; ew. nalezc, nańc, (na)pòtkac [Ni mógł natrafic na nen môl. Na drëdżi
dzéń natrafił na nien (niegò). – Ra Òni kòpelë kùlã (dół) i natrafilë na niewëbùchłą
bómbã. Szukają ju pôrã dni tegò grańcznégò kamiénia, ale ni mòga na niegò
natrafic. - Gò]; ~ na ślad trafic na szlach / szpùr / slad(ë); wëszlachòwac Tr {‘szlach’
– zob. cios, ślad}
natręctwo n parłãżnosc, parłãga arch f, nôtrãctwò n, ùprzikrzanié sã, naprzikrzanié sã;
ew. w zn. usilne naleganie, naprzykrzanie się o co: nalinanié, naléganié,
malastowanié || marastowanié n [Mie ta jegò parłãga z gardła wëchôdô. Zaczął
przepraszac za swòjã parłãgã. Z taką parãłgą (parłãżnoscą) mie prosył, żem mù dôł.
Ten ju do smiercë nie pòpùscy swégò nôtrãctwa, òn lëpnie na człowieka jak
pszczołë na miód. - Sy]. Por. upartość
natręt m (człowiek, zwierzę natrętne) parłãżnik arch, ùprzikrzańc, naprzikrzańc, ùprzi- /
naprzikrzélc, ùtrapiélc, napiérôcz; gość nieproszony: wcësniélc; czł. nalegający na
spełnienie prośby: nalinôcz, nalinajk, nalegôcz m; kobieta / dziewczyna natrętna:
parłãżnica arch, ùprzikrzonô białka / baba; ùprzikrzoné dzéwczã; ùprzikrzoné
dzéwczã; kobieta nalegająca na spełnienie prośby: nalinajka, Gò: nalégôczka,
nalinôczka; kobieta narzucająca się mężczyznom: parłãżnica, nalënica, lnicha;
natrętna mucha, a. dziecko kapryśne: ùprzikrzélc m, ùprzikrzadło n [Jô sã ni mógł
pòzbëc tegò nalegacza (ti nalégôczczi / nalinôczczi / nalënicë / lnichë). Nalinôcz
jidze, rzeczta, że mie ni ma. Chto bë ti nalinajczi nie znôł, ten bë sã mógł baro
zmilëc. Ta parłãżnica ju niejednégò chłopa òmòtała w sydła. Ta lnicha chca mie
chłopa òdbic. Lnicha do kòżdégò strëcha przëlnie Pùdzesz të mie, ùprzikrzélcu! Sy]. Por. kapryśnik, nudziarz
natrętnie adv parłãżno arch, nôtrãtno, nôp(i)arce || -to, arch (Gò) namòlno || namùlno; z
maniackim uporem: mrã || mrą arch, na ùmór, na mòrt, na całégò, na mòc, z całi
mòcë; na chama; ew. zażarto, z zãcãtoscą, jak òbarchniałi (a. òszôlałi / dzëczi /
głupi) [Pies jidzë mrã w chëcze. Szedł na mie mrã, żebë mù pòżëczëc pieniãdze.
Widzy baba, że w łôwce ni ma placu, ale sã cësnie na ùmór, a do tegò jesz grëbô jak
fóra. Jô mù pòżicził, bò ju tak nôtrãtno mie prosył, żem gò sã ni mógł zbëc. - Sy]
natrętny ad parłãżny arch, nôtrãtny, ùprzikrzony, naprzikrzony, ùparti / nôparti || arch piarti, arch namòlny || namùlny; ew. nalegający: nalinający, nalégający [Ju ta
parłãżnô baba léze do nas. Co za parłãżny pies. Nie bądz taczi namòlny. Dżôd
namòlny. Co za natrãtny strëch, jednyma dwiérzama jô gò wërzucóm, a drëdżima òn
głowã wtikô! - Sy]; być ~nym bëc ùprzikrzony / parłãżny / natrãtny / ùprzikrzony
itd; ew. naprzikrzac sã; ew. lnąc na kògò(s), nalënac sã, rzad lëpnąc na cos / do
cze(gò) [Lnąc na kògòs / na cos jak łasëca (pol. osa) na krëszkã (łakòmic sã). Nalinô
sã jak łasëca. Co za bezwstidnica, ta sã kòżdémù nalinô. Na słabégò kònia nôwicy
mùchów lnie. Òn lëpnie na człowieka jak pszczołë na miód. Przëlnãła (jakôs
kòbiéta) do niegò jak mùcha do miodu. - Sy] – zob. nalegać
natron m bùlrich, natrón m [tegò bùlrichù / natronu]
natrudzić się zob. namęczyć się
84
natrwożyć się nabòjec sã [Jô sã tëlé nabòjôł, Bóg wié, dlôczegò. Ra]
natrysk m oprësk m
natryskòwy ad oprëskòwi; kąpiel ~wa oprëskòwé kąpanié
natrząsać v natrzãsac [òn natrząsô]; ~ się (z kogoś) natrzãsac sã [òn natrząsô sã (z
kògòs); Jak ten ùgrizała bądze sã z cebie natrząsôł, to mù tak òdpòwiedzë, jaż mù w
piãtë pùdze. Sy]. Por. drwić
natrząsnąć v natrzãsc || natrząsc (|| lok natrzisc) [òn natrzãse; rozk. natrzãsë natrzësë)!];
~ owoców / jabłek / gruszek / śliw(ek) natrzãsc brzadu / jabk(ów) / krëszk(ów) /
slëwów (sliwk / sliwków) [Natrzësë (natrzãsë) nóm jabk abò krëszk. Ra]
natrzeć v 1. natrzéc;
~ komu uszy dac kòmùs pòukã, zausznicã, za uchò a. oszkalowac 2. ~ na kògò ruszyć do ~ku rëszëc / jic do atakù;
zaatakòwac (za)-atakòwac; kògòs, jic na kògòs Por. nacierac
natułać się naplãtac sã, -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, -plãtôj (-cë) sã, sł., ‘naplątać się’: Jô sã
doch dosc naplątôł na swiece. (II)
natura ƒ natura - 1. w znacz. òtoczenié biologiczné, roscënë i zwierzãta - prziroda SY,
Ra. 2. w znacz. ùspòsobienié abò ò zdrowiu człowieka - nôtëra EG ~ natury /
sumienia głos nôtërë / sëmieniégò; iść za ~em natury jic za głosã nôtërë; jic,
dokądka nôtëra cygnie; Wynagrodzenie w naturze, nie w gotówce - tôle SY. Przër. usposobienie
nôtëra, prziroda ƒ, zdanié n [Nôłóg je drëgô nôtëra. Nôtëra cygnie wilka do lasa. Ce, Ra
Prziroda cygnie wilka do lasa a parobka (kawalera) do dzéwczëca. Sy Znãta je
gòrszô, jak prziroda. Nôtëra naju w pòle prowadzëła. Żëdzëszcze a pies – jedna
nôtëra. Òni są szelmami z nôtërë. Lh. Bù, Bl - Lz]; dzieckò ~ry człowiek nôtërë,
świad-czenia w ~rze zôpłata w nôtërze, przy-zwyczajenie jest drugą ~rą przënãta
je gòrszô jak prziroda, ñziwna ~ apart-nô sztatura a. dzywnô nôtëra, już to mòja
taka ~ taczi jô ju jem
naturalista m nôtërnik m
naturalistyczny ad nôtërny, nôtërowi naturalistyczny - naturalisticzny EG
naturalizacja ƒ nôtërënk m, nôtërowa-nié n
naturalizm m nôtër(z)ëzna ƒ
naturalizować v nôtërnic
naturalizowanie n nôtërnienié n
naturalnie adv nôtëralnie (Bù) - 1. w spòsób zwëczajny / normalny / naturalny [Dlô
sebie knôp ten nôwikszi, nôlepszi sztëk nôtëralnie wzął. Bù]; 2. pewno, gwës; ależ ~
kò pewno, ale pewno / gwës; ale, to sã rozmieje, że... Zob. niewątpliwie
naturalność ƒ zwëczajnota || -nosc ƒ
naturalny ad nôtëralny (Lz), nôtëralny, przym., ‘naturalny, zwykły’: Kò to je dëcht
nôtëralné ‘toć to jest zgoła naturalne’.
prôwdzëwi, normalny, zwëczajny [To je prôwdzëwi miód / diament / rubin / kwiat (żëwi
kwiat), nié sztëczny, pòdrobiony. EG]. W znacz. ‘normalny’ – naturalny EG, JB ||
nôtëralny Bù, PR [To je nôtëralné prawò, ze starszi mają mòc nad dzecama. Bù, Lz
Jegò (A. Majkòwsczégò) wëmôgania stôwióné sobie i jinszima wëdôwają sã dzys
czims normalnym, naturalnym. EG, JB]. nadnaturalny ad nadzwëczajny (Tr ||
nadzwëkòwi || nadzwëczny), nadprzirodzony, nadnôtëralny
- Przër. sztuczny
85
zwëczajny, prosti, nôtër~ ny; historia ~na nôtërné dzeje, u-mrzeć śmiercią ~ną
umrzéc zwëczaj-ną smiercą
natworzyć v natwòrzëc, narobic [òn natwòrził / narobił; Naszi przódkòwie natwòrzëlë
so rozmajitëch bóżków ë sã jima kłónielë. Ra]
natychmiast adv zarô / zarôzkù, òd razu / dorazu, natëchmiast (Lz), natëchstopach,
anipëtôj lok, w mërgnienim || -niu oka, w òkamërgnienim || -gniãcym, w
òkamgnieniu || -nim (Lz), jakbë mërgnął, w jedny mërdze; ew. to le tak mërgnãło /
mignãło i bëło (i bëło pò wszëtczim); ew. rôz-dwa, mik-fik, ruk-cuk, lok: sztriksztrak; w zn. wtem: narôz, wtim || wnym; w zn. z miejsca: z môla; ew. za gorącego
prawa: za gòrącégò / za cepłégò prawa {‘anipëtôj’ Sy: anipëté} [Kònie bëłë dorazu
zdrów jak krzem. Jô to anipëtôj zrobiã. Anipëtôj òn béł nazôd. Sy Ò ten dług trzeba
sã ùpòmnąc za gòrącégò / za cepłégò prawa. Gò]
natychmiastowość ƒ natëchmiastowòsc, Tr: natëchstopié n. Por. nieuchronność,
nieodwołalność
natychmiastowy ad natëchmiastowi, momentalny, Tr: zarôchny, natëchstopny
momentalny ad
na tyle, na ile... - na tëlé, na wiele... / na tëlé, kùli... EG
na tyłach - w tële, na tëłach EG
natyrać się zob. naharować się
naubliżać komu - òb. obelgi (obelgami obrzucać)
naubolewać v nawëbòlewac, naùbòlewac [òn ju co nawëbòléwôł / naùbòléwôł... Gò]
nauczać v naùczac, ùczëc (kògò) [òn naùczô(ł) / ùczi(ł); Pón Jezës naùczôł lëdzy przez
przëpòwiôstczi. Kòżdô matka naùczô / ùczi swòje dzecë jak pòwinne pòstãpòwac w
żëcym. - Gò Ksądz jich naùczôł, jak mają żëc pò chrzescëjańskù. Ra]
nauczanie n uczenié n, uczba ƒ; metoña ~nia spòsób uczbë a, nôucznô metóda
nauczka ƒ pòu(cz)ka, nôuczka, obùczka, môczówkaƒ nôùczka, -czi, ż., zdr. od nôùka,
‘nauczka’: Môsz terô nôùczkã.
nôùczka, przikré doswiôdczenié, môczówka Sy, Gò (w jin. znacz. môczówka = 1. bitwa;
2. zós ze sledzy a. jinëch rib; 3. stôrô panna lok Sy) [Terô môsz môczówkã. Dostac
dobrą môczówkã. Sy Wez tegò kòta, a mù nos zamòczë w tim jegò gównie, to gò
òdnãcy òd smrodzeniô dze pòpadnie. Takô môczówka, to je nôlepszô nôùczka. Gò];
dać komu ~kę dac kòmù nôùczkã / môczówkã, naùczëc kògò, żart naùczëc kògò pò
kòscele gwizdac [Naùczã jô jegò pò kòscele gwizdac! Ce]
nauczony ad (na)uczony, uczałi; ~ do-świadczeniem miec pòukã, doznanié
naucztować się nabalowac sã, naczestowac sã; ew. ùraczëc sã, ùgòscëc sã; Ra:
nabiesadowac sã, nabanczetowac sã [Të sã mòżesz dobrze nabiesadowac w dzéń, a
w nocë môsz spac. Nabanczetowôł sã, kùlkò le sóm chcôł. - Ra]
nauczyciel m nauczyciel - szkólny SY, „pón” EG, EG, naùczëcél Lz, EG (akc. -czë-,
[‘Ùczëcél’ (bibil.) EG - w Lekcjonarzu zamienioné na ‘naùczëcél’ EG; môlama:
Méster]. Np. tegò szkólnégò / pana / naùczëcela; ti szkólny / panowie / naùczëcele,
tëch szkólnëch / panów / naùczëcelów To béł jejich jinstruktor ë naùczëcél.
Naùczëcél, czëlë pón szkólny. - Ra]. Por. instruktor
86
szkólny m, żart arch kropislôdk [Dzys szkòłë ni ma, bò kropislôdk je chòri. Sy]; ~
jãzyków szkól-ny od mòwów, ~ ludowy lëdowi szkólny, ~ rysunków szkólny od malowani, céchòwani, ~ tańców szkólny od tuńca
nauczycielka ƒ nauczycielka - szkólnô EG, „pani” EG, naùczëcelka Lz, EG (akc. -czë). Np. ti szkólny / pani / naùczëcelczi; te szkólné / panie / naùczëcelczi, tëch
szkólnëch / pań || paniów / naùczëcelk || -ków Nasza pani je nôlepszą naùczëcelką
naszich dzecy. Ra
szkólnô, szkólninô, szkól-niczka ƒ napracować się jako ~ arch nabakalarzëc sã [Òn sã
gwësno ju dosc nabakalarził w swòjim żëcu. Ra]
Por. instruktorka
nauczycielski ad naùczëcelsczi, szkólnowsczi [Òna mô taką nôtërã naùczëcelską. Ra]
nauczycielski - naùczëcelsczi EG, ewent. szkólnégò / szkólnëch. Np. Ten szkólnégò /
szkólnëch fach nie je letczi. EG. - Przër. nauczycielstwo
; ciało ~e szkólnowskô spòlëzna a. szkólnow-sczé karno
nauczycielstwò n nauczycielstwo - naùczëcelstwò EG, ewent. bëcé szkólnym,
trudnienié sã / zajimanié sã ùczenim / naùczanim EG, naùczëcelsczi fach, naùczëcelskô
służba, naùczëcelsczé pòwòłanié EG;
szkólny pl, szkólnictwò n [Òd młodëch lat cygnało gò do naùczëcelstwa a tej je terô
szkólnym. Ra]
nauczyć (się) nauczëc (sã) [Ju sã rôz naùczë ti piesnie! Ra]; ~ kògò rozumù nauczëc
kògòs rozëmù a. wnëkac kòmùs rozëm ◊ nauczëc kò~ gòs pò kòscele gwizdac
(nauczyć kògò mòresu). Zob. nauczyć (się)
naùczëc (sã) SY. Ewent. ‘òbùczëc / zùczëc (zab.) kònia’ SY = naùczëc kònia chòdzëc w
zôprzãgù. Np. Tak je głupi, że gò nicht nie naùczi. Co ce dokùczi, to ce naùczi.
(przësł.) SY Jak sã naùczisz. Mòżesz
jic z dzecama sã bawic. Chcesz
rozkazëwac, naùczë sã słëchac. Z kùjónama ani ksądz ani szkólny nie dadzą sobie
radë, le czij, ten jich rozëmù naùczi. - SY Biéda nas naùczëła jesc wszëtkò, co je na
stół pòstawioné. Mòże biéda
jesz waju naùczi nie wëmëszlac. - EG To nie je
tak letkò kònia òbùczëc. Tëlé jem to zgrzébiã zùcził, że òno ju cygnie. - SY. Przër. przyswoić sobie, wykształcić, wyćwiczyć, wykształcony
[Co barżi dokùczi, to rëchli naùczi. Ra] nauczëc; ~ kògò rozumù nauczëc kògòs
rozëmù a. wnëkac kòmùs rozëm ◊ nauczëc kò~ gòs pò kòscele gwizdac (nauczyć
kògò mòresu)Por. ponauczać
naudowadniać się nadokazëwac (|| -zowac) sã, naùdowòdniwac sã [Jô jima sã dosc
nadokazowôł, że to nie je prôwda. Ra]
nauka ƒ nauka - nôùka SY, ùczba EG, SY. Np. To je baro skòrëchné dzeckò do nôùczi
(do ùczbë EG). SY. nôùka, -czi, ż., ‘nauka’: nôùka w szkòle; nôùka kòscelnô. Të mùszisz
płacëc za nôùkã. Ra
Nauka religii - nôùka, nôùka religii EG. Nauka przedślubna - nôùka przedslëbnô EG,
pòùczka’. Np. Jidzemë do ksãdza na pòùczkã. SY. {‘pòùczka’ in zob. moralizować}
W znacz. dokształcanie się - przëùczba SY, przënôùka SY - Przër. wykształcenie,
nauczka
ùczba, wiedzba, nôùka, òbùczëna f, ùczenié n; ~ prawa ùczba prawa, ~ki przyrodnicze
nôtërné uczbë, ~i ścisłe dokładné uczbë, ~ki wyzwòlone wòlné uczbë, gałąź ~ki
wietew uczbë, odbyć ~kã wëuczëc sã, skùńczëc ucz-bã, oddać do ~ki dac w uczbã,
87
w nôukã, opłata za ~kã uczbòwi opłôtk, człowiek wielkiej ~ki baro uczałi czło~
wiek
na ukos - òb. skośnie
naukòwiec m naukowiec por badacz, uczony
uczałi, nôukówca m
naukòwò adv uczało, uczale, nôuczno, uczbòwò naukowo - nôùkòwò (pòl.) EG,
ùczbòwò TR, np. Òni to tłómaczą tak nôùkòwò, w spòsób nôùkòwi, ale jak je pò
prôwdze... EG. - Przër. uczenie
naukòwòść ƒ uczałosc, nôucznota, uczbò-wòscƒ
naukòwy ad naukowy - nôùkòwi (pòl.) EG, ùczbòwi TR. Np. To są taczé nôùkòwé
ksążczi / pòchwôtë (terminë) / „mądroscë” / wëjasnienia, a... EG Nié wszëtkò, co
je tłómaczoné w spòsób nôùkòwi, je prôwdą. EG
uczałi, nôuczny, uczbòwi; pò-mòce ~we nôuczné pòmòce, towarzy-stwò ~we uczałô
stowôra, zdrëszëna, terminy ~we uczbòwé słowné pò-chwôtë, zakład ~ uczbòwi
ustôw
naumizgać się namizdrzëc sã, nałaszczëc sã, nazalecac sã Gò. Por. namizdrzyć się
na umór zob, umór
naumyślnie zob. umyślnie
nausznik m nausznica ƒ
nauszny ad nauszny, nausznicowi
naużywać v naùżëwac, -żiwóm, -ôł, -żëwôj, [Naùżëwôj swiata, pòczi jes młodi! Ra]
nawa ƒ okrãt m, nawa ƒ; nawa, -ë, ż., ‘nawa (w kościele)’.
sterować ~wą państwa rzãdzëc krajã
na wabia adv na ochlënã
nawadniać, ~wòdni(a)ć v nawadniać - nawòdniwac EG, ewent. doprowadzac wòdã na
pòla EG
napùszczac, za-pùszczac, napùscëc, zapùscëc wòdą
nawadnianie n zapùszczanié wòdą
nawalić v nawalëc; ~liło się ludzi na-walëło, napchało sã, naszło lëdzy
nawalny ad zwalësti; deszcz ~ zwalësti, wałowi deszcz
nawał m nawał pracy / obowiązków - grëpa / nôwôł (pòl.) / nôtłok (pòl.) [nôwału /
ùrma òbòwiązków
/
òbrzészków,
nôtłokù] robòtë, zawalenié robòtą,
przëtłoczenié (òbòwiązkama / zajãcama / robòtą). Np. W nawale / natłokù robòtë...
Przë ti grëpie robòtë... Przë natłokù / nawale / ùrmie òbòwiązków...
Zawalenié / przëtłoczenié robòtą / òbòwiązkama je przëczëną, że...
urma, trój, cësk m; mam ~ pracy jem zawalony robòtą a. jô móm urmã robòtë, ~
interesów grëpa sznërgów, ~ krwi pòcësk krëwi
nawałaƒchaja, walcaƒ, sztorm, szkwôłm, lawinaƒ; ~ ogniowa ogniowô chaja
nawałnica ƒ (gwałtowna burza i wichura na morzu) szkwôł m, nawôłnica [akc. –wôł-],
bùrzô, krzëkwa (in = pol. a) krzyk, wrzawa; b) śnieżyca, zamieć; c) ulewny deszcz;
d) słota]; w zn. zamieć, śnieżyca: kùrzatwa, chaja ƒ nawałnica, burza nawôłnica Sy
[Mòrze sã nijak ni mòże ùspòkòjic pò wczorajszi nawôłnicë. Sy To je mòja rada: jic
za wrogã, zamknąc grańce i nôwôłnicã przetrzëmac. Lh]
nawar m ustojałosc f, mąt, usadzenié n;
88
~ wapienny kalkòwina ƒ nawarstwienie n nawiôrztowanié, nawiérzkòwanié, nawiôrztowina, nawiérzkòwina ƒ
nawarzyć v nawarzyć zob. nagotować
nabriżdżëc, nawarzëc, nagòtowac; ~ piwa wërobic, narobic cos,
nabrowarzëc piwa ◊ nalôc so łëgù
za kòlnérz; pùscëc so(bie) wesz do
kòżëcha, sadnąc dupą w cérzniã; kto piwa ~ł, niech je wypije chto zjôdł miãso, niech
zji téż gnôtë. Wëpilë diôblë smiotanã, niech wëpiją i mlékò. Sy
a toś piwa ~rzył! terô të cos
narobił!
naważyć v naważëc, -wôżã, -ił, -ważë, sł., ‘’: [Nawôżił nóm krëp pół cãtnara. Ra]
nawąchac się nacknąc, nawąchac, napôchnąc, nawònic sã; ~ prochù nacknąc sã
prochù
naweselić się nawieselëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘naweselić się’: [Jô sã ju nigdë tëlé nie
nawieselã jak ninia. Ra]]
nawet adv nawet, zdr nawetk || -ka, ew. chòc, bëlno, razu, ani, rzad: abò / abò i [Nawet
mòje włôsné dzecë mie òpùscëłë! Ra Jô jima zaniósł tã maszinkã, a nawet jem jima
pòkôzôł, jak mają jã zapùscëc, ale... Nawetka òjc i matka jich przestrzégelë, a to nic
nie pòmògło. Òn bëlno do dzesãc liczëc nie pòtrafi. - Gò Tak je chòri, że nawet
przewrócëc sã ni mòże. Ten bë chòc / nawet òjca zabił, taczi òn mô górz. Ti czësto
jinaczi gôdają, tegò nawet w żódny litanii ni ma. Jaje je nawetk bez solë dobré. To
bë nawetka chòrô Żidka jadła. Ùczk nie wié ani pòłowë z tegò, czegò òn sã ùczi.. Sy]; gdyby ~ chòcbë / czejbë nawetka; rzad czejbë chòc {‘czejbë chòc” in = pol.
gdyby chociaż}, mówią ~, że... gôdają / mówią nawet(ka), że...; ~ nie spojrzał bëlno
/ ani / razu (a. ani bëlno) / nawet(k) sã nie przëzdrzôł; ew. w zn wcale nie spojrzał:
nijak / wcale sã nie przëzdrzôł; takie łzy to by zmiękczyły ~ kamień taczé łzë, to bë
chòc / nawet kam zmi(ã)tczëłë skruszëłë; jeszcze ~ nie zdążyli siąść, a już musieli
wracać do domu, bo... jesz bëlno / razu / ani / nawet (ew. ani nawet) nie zdążëlë
sadnąc, a ju mùszelë jic / jachac nazôd dodóm, bò...; gdyby wszystkie dzieci były
takie posłuszne, to bym mogła ~ dziesięc ich wychować czejbë wszëtczé dzecë
bëłë tak ùsłëszné, jak to dzeckò, tej bëm mògła abò (ew. chòc / abò i / nawetka)
dzesãc jich wëchòwac (Sy)
nawędrować się nawanożëc sã, nawãdrowac sã, nagądlowac sã lok Sy [Të gądlôrzu, të
sã ju co pò tëch nocach nagądlëjesz. Sy Jô stôri wãdrowczëk, jô sã ju dosc nawanożił
pò swiece. Më sã dëcht nawãdrowelë pò różnëch lądach ë mòrzach. - Ra]
nawiać v nawiôc, nawiôc, naniesc, nakùrzëc; ew. nawiać ciepła od pieca nasëjac
[Wiater nawiôł piôskù. Ra To nawiało nama lëstów / sniegù na pòdwòrzé || òbòrã.
Ten wiater jesz wicy tegò nawieje. Tu wczora béł przecąg i mie nawiało w ùszë tak,
że mùszã jic do doktora. - Gò]
nawias m klamra ƒ; umleśclć w ~sie wzyc,
dac w klamrë, wyrzucić za ~ wëkluczëc, usënąc, dac za klamrë, ~em mówiąc leżnoscowò rzec
89
nawiasowò adv leżnoscowò
nawiasowy ad 1. leżnoscowi 2. (o zdanim)
nadczidłi
nawiązać v 1. ~ swetrów, skarpet zob. nadziergać; 2. ~ sieci zob. napleść; 3. por.
nawiąz(yw)(ać (w z nacz. skojarzyć, połączyć dwie myśli) - nawiãzac EG, òdniesc
sã do czegòs, np. Òn w nym teksce nawiązôł / nawiąże) do stôrégò
przësłowiô,
że... - Przër. ustosunkować się, odnieść się, poruszyć (poruszyć sprawę)
nawiãzac, -wiążã -zôł, -wiążë, sł., ‘nawiązać’: Nawiązelë szligów ‘prętów’. (II) Ra
nawiązanie n nawiązanie (do czegoś) - nawiązanié EG, òdniesenié sã EG,
ùprocëmnienié sã (do pòrëszonégò tematu) EG. - Przër. ustosunkowanie się
nawleczenié n; celem ~nia
stosunków żebë zrzeszënã nawléc nawiązka ƒ przid, przëdôwk m; oddać z
~zką oddac z przidã
nawiązać sieci pònawizc [-wiązc], -wizã, -wiązł, -wizë, sł., ‘nawiązać (sieci)’:
Pònawiãzlë wszelejaczich jadrów na trzë lata. (II) [Ob. wizc]
nawiąz(yw)ać v narzeszac, -rzészóm, -ôł, sł., ‘nawiązywać, uwiązywać’.
narzeszëc, -ã, -ił, sł., ‘nawiązać, uwiązać’: Narzesził balkã na lińcuch ë tak cygnął jã na
dak.
nawiązywać (kojarzyć, łączyć myśli, fakty, wydarzenia) - nawiązëwac do czegòs
EG [pòdobnie w jãzëkach serbòchòrwacczim, słowacczim], òdnaszac sã do czegòs
(òn sã òdnôszô), òdnaszac sã do czegò EG,
nawracac do czegò EG, ewent.
nawlakac TR, sëgac EG sparłączëwac, parłãczëc EG. Np. W ti wëpòwiescë / w
tim teksce nen autór nawiązywô do / sygô do / autór to sparłącziwô || parłączi z /
òdnôszô sã do /
nawrôcô do..nawléc, nawlekac; ~ rozmòwã nawléc gôdkã, ~zując do naszej
rozmòwy w nawleczenim do naj gôdczi
na widok(u) -zòb. widok
nawiedzać, ~dzić v nawiédzac, nawiedzëc nawiedzenie n nawiedzenié n
nawiedziny pl nawiedzënk m, nawied(z)ënë pl
nawiercac v nawiercac || rzad nadwiercac [Robôczi nadwiercają tã deskã. Ra]
nawiercenie n nadwiercenié, nadsydrowanié n
nawiercić v nawiercëc || rzad nadwiercëc; ew. na(d)swidrowac [Nadwiercył môłą
dzurkã a tej w niã chùchnął. Mëszë nawiercëłë dzur w scanie. - Ra]. Por.
ponawiercać
nawiertak, m gór nadwiercôk, nadsydrôk m
nawierzchnia ƒ nawiérzchniô, wiérzchòwi(z)na f; ~ drogòwa ùbitô nawiérzchniô szasé
darżnô a. dargòwô wiéchrzëzna, ~ kòlejowa banowô wiéchrzëzna
nawiesc, -wiodã, -wiódł, -wiedzë, sł., 1. ‘nawieść, naprowadzić’: Nawiódł jich na
nôgòrszé drożëszcze, a tej òstawił w lese miedzë wilkama. 2. ‘spowodować, skłonić’: Òn jã
sóm do tegò nawiódł. Cëż waju do tegò nawiodło?
nawieszać zob. porozwieszać
90
nawietrzny ad nawietrzny, wëstawiony na wiater; ~a f żeg nawietrznô strona, strona
wëstawionô na wiater; ew. nawietrznô f [Na co më tu sedzymë na ti nawietrzny
stronie, chcemë sã przeniesc na zawietrzny môl. Sy]. Por. zawietrzny
nawiewać - nawiewac EG. Np. To kòżdégò dnia tegò sniegù nawiéwô tëlé pòd dwiérze.
EG
nawiezienie n nawiezenié, nawòzenié n
nawieźć zob. nawòzić nadwiezc, -wiozã, -wiózł, wiezë, sł., ‘nadwieźć’: Nadwiózł ji
krëp ë mączi. nawiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë, sł., ‘nawieźć, ponawozić’: Nawiezlë so z
miasta bëlnégò jestkù. - Ra
nawigacja f nawigacjô [ti –cji] f; nauka / szkoła / szkolenie ~ ùczba / nôùka / szkóła /
szkòlenié / ùczenié nawigacji
nawigacyjny ad nawigacyjny
nawijacz m nawijôrz m
nawijaczka ƒ nawijôrka ƒ
nawijać v 1. nawijac; ~ na kłębek nawijac na kąbk [Nie nawijôj ti nitczi na kłąbk. Ra]
~ na szpulkę naszpólkòwac, nawijac na szpólkã 2.; ~ się kòmù pòd rękę parłãczëc?
sã kòmùs pòd rãkã; właśnie mi się ~wija prawie mie sã naparłãczô?, napatoliwô?,
nawijadło n nawijôcz m
nawijak m tech nawijôk m
nawijalnia ƒ nawijalniô ƒ
nawijanie n nawijanié, namòtanié n
nawijarka ƒ tech nawijôczka f; ~ taśmy nawijôczka blewiązczi
nawilżanie n namòkrzanié n
nawilżyć v zmòkrzëc, namòkrzëc, pòmò-krzëc
nawinąć v nawinąc, (na)-mòtac, nawinąc [Nawinãła blewiązkã na pôlc. Ra]; ; ~ na
kłębek nawinąc na kąbk, ~ na szpùlkę naszpólkòwac, nawinąc na szpólkã 2.
naparłãczëc, napatolëc, napatoczëc; ~ się kòmù pòd rãkã naparłãczëc sã kòmùs pòd
rãkã, właśnie mi się ~winął prawie mie sã napar-łãcził, napatolił,
nawinąć się 1. nawinąc sã, ew. namòtac sã; ò(b)krãcëc sã [Nitka mie sã krzëwò
nawinãła || nawinã / namòta(ła) na szpólkã. Wełna sã sama nie nawinie na kłąbk /
kùluszk / nie namòtô na mòtowidło, le chtos to mùszi zrobic. Batug sã wdostôł
pòmidzë kòło i wóz, a sã òbkrącył wkół òsë. Gò Ni tej, ni sej, złi sã nama
naparłãcził, proszãcë, miabë jesmë gò wzyc na wóz. Ra]; 2. naparłãczëc sã, nalezc
sã, nawinąc sã, zjawic sã skądkas, nalezc sã pòd rãką / na dorãdzym / w òblëżim [Òn
bë sã żenił, czejbë mù sã jaczé dzéwczã nawinãło mietné. Czejbë mie sã jaczé dobré
dzéwczã naparłãczëło, to bëm sã òżenił. Czej sã dzéwczã parobkòwi naparłãczi,
tej òn je weznie. - Sy Jô sã òbzérôł za jaczim
znajomim, żebë mie to pòmógł
zaniesc, i prawie mie sã nawinął waji Jank. Jô bë tegò nie béł kùpił, ale tak mie sã
prawie nawinãło (nalazło sã pòd rãką), tej jô to wzął. - Gò]
nawlec v nawléc, -wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., (II) [Ob. wléc]
nawleczony ad nawłokłi
nawlekać v nawlakac [Starëszka jigłã nawlôkô. Ra]
91
nawléc, ~kać v nawlec (się) - nawléc || nawlec (sã) EG. Np. Òn sã tegò nawlókł, a terô
ju dali ni mòże. Nawleczesz të mie nitkã (do jigłë)? Nawlecz || -czë mie nitkã (do
jigłë) / pòwrózczi do bótów . - EG. - Przër. nawlec
1. nawlôkac, nawléc 2. ob-cygnąc, pòwléc, obcëgac, pòwlôkac; ~ pòściel obcygnąc
pierznë
nawleczenie n 1. nawleczenié n 2. ob-cygnienié, pòwleczenié n, pòwlék m
nawleczony - nawlokłi EG || (môl.) nawlekłi EG
nawlekać (się) - nawlakac (sã) EG. Np. Òna so tã nitkã jesz sama nawlôkô (d jigłë - jesz
mô dobré òczë). Nitka sã sama nie nawlecze, nôwëżi wëwlecze. Nie nawlakôj mie ju
nowi nitczi, jô ju na dzys kùńczã szëc. - EG
nawłoć pospolita f bot kòtka ƒ; ~ późna szczotecznik m, szczotczi pl, mòdrô knąpka,
gąsewniczka f [akc. –sew-]
nawłóczyć się por. nawędrować się
nawòdni(a)ć nawodnić - nawòdnic, nawilżëc, napòjic EG. - Przër. nawadniać
zob, nawadniać
nawòdnienie n napùscenié wòdą
nawodniony - nawòdniony EG
nawòdny ad nadwòdny; bùdowle ~ne nad-wòdné bùdacëje
nawòjować się nawòjarzëc, nawòjowac sã nabòjowac sã, -ujã sã, -owôł sã, sł.,
‘nawojować się’: Nabòjowôł sã wiele pò wszëtczich lądach ë mòrzach. Ra
nawòjowy ad nawijôkòwi, nawijny; drut ~ el nawijôkòwi drót
nawòływać v wòłac (na se), hërlëkac; ~ kògò do czegò wòłac kògòs do czegò, ~ się
wòłac na se a. do se(bie)
nawòlywanie n wòłanié na se, do czegòs; hërlëkanié n
nawòskòwać v nawòskòwać
nawòzić, ~wieźć v 1. nawôżac, nawòzëc, nawiezc 2. (na)gnojic, (na)niwic, (na)szutowac
nawòżenie n 1. nawiezenié n 2. (na)gnoje-nié, (na)niwienié n
nawój m nawijôk, nawij m nôwój, -u, m., ‘nawój (część krosien)’. Na nawój nawija się
przędzę.; ~ kablowy ka-blowi wijôk
nawóz m ~ naturalny (gnój) gnój, rzad naniwnik (Sy); krowi kôrwińc m, krowi a.
krowi gnój; ~ owczy òwczi gnój, òwczińc m; ~ koński kóńsczi gnój; ~ dobrze
przerobiony przerobnik m; ~ sztuczny szit (niem.), sztëczny / kùńsztowny nôwóz
(Bù, Gò), (ten) sztëczny m, żart, eufem: „to kùńsztowné bële co” La{‘nôwóz’ in =
nôpłiw / arch nôwózka towarów na rënk / tôrg} [Lëdze przódë bëlë zdaniô, że szitë
(sztëczné nôwòzë) „trôpią zemiã”, tzn. wëcygają ze zemi ten kraft... Wez le tegò
„sztëcznégò” pòdsëpi, tej òbôczisz, jak ce bądze rosło. Gò]; ~ sztuczny podobny z
wyglądu do soli kuchennej solniczé n; ~ azotowy azotowi szit, azotniôk m [tegò
azotniaka]; ~ fosforowy fòsforowi szit; rozsiać ~ sztuczny rozsôc szit; podsiać
/
podsypać ~zu sztucznego pod krzaki kartofli pòdsôc / pòdsëpac szitu pò krze
bùlew
nawracać v nawracac [jô nawrôcóm, të nawrôcôsz, òn nawrôcô; wa nawrôcôta; rozk:
nawracôj] – 1. ~ z drogi nawracac, zawracac, jachac / jic nazôd {‘nawracac’ in =
pol. narzygać, zwymiotować} [Ten autół zawrôcô / nawrôcô i jedze nazôd. Òni stoją
92
na drodze i zawrôcają wszëtczich, bò dali ni ma przejazdu. – Gò Nie nawracôj jesz
kòni! Ra]; 2. rel nawracac (na wiarã / grzészników) [Swiãti Òto przëbéł do
Pòmòrsczi, abë naszich lëdzy nawracac na wiarã chrzescëjańską. Ra]; ~ się
nawracac sã [Miedzë nama chùtkò nawrôcają sã na naszã wiarã. Ra]. Por.
ponawracać
nawrócić v ~ (się) - nawracac (sã) [Òn nawrôcô (na drodze) i zarô przëjedze tu nazôd.
Ten pies mie baro pòmôgô, czej le jô zawòłóm, òn nawrôcô krowë, żebë nie szłë w
szkòdã. Òna w rozmòwie wiele razy nawrôcała do ti sprawë. Jedny lëdze sã
nawrôcają na prôwdzëwą wiarã, a jinszi... Jô sã mòdlã, żebë mój syn sã nawrócył.
Czej të sã chłopie nawrócysz i òprzestóniesz grzeszëc? – Gò]
nawrôcac, nawrócë-(wa)c, nôwarcëc nawrócëc, -ã, -ył, sł., 1. ‘nawrócić’: Przed kòscołã
nawrócył kònie. Nawrócë ju doch rôz! 2. ‘zawrócić, zwrócić’: Nawrócëła gò na wiarã
katolëcką.
nawrócëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘nawrócić się’: Nawrócył sã na wiarã chrzescëjańską.
nawracanie, ~wrócenie n nawracanie (na wiarę) - nawrôcanié (na wiarã) EG. Np. Do
nawrôcaniô || -niégò jinszich lëdzy trzeba nôprzód miec samémù wiarã. Z tim
nawrôcanim sã biwô rozmajice. EG nawrócenie - nawrócenié EG. Np. Jô sã
mòdlëła ò jich nawrócenié. Do nawróceniô || nawróceniégò je pòtrzébnô łaska
Bòżô. EG
nawrôcanié, nawrócenié n
nawrotny ad nôwrotny a. nôwartny
nawrócić (się) - nawrócëc (sã) || nawrocëc (sã) EG. Np. Ùjachelë mòże dwa klilométrë i
jednak nawrócëlë pòd dodóm / nawrócëlë sã pòd dodóm. Nawrocë || nawróc tã
krowã, bò jidze w szkòdã. Jô bë chcôł nawrócëc / mòże nawrócã do tematu, jaczi béł
przed sztërkã pòrëszony przez... Òn sã nawrócył na katolëcką wiarã. Jegò sã ju
pewno nie nawrócy, bò òn ni mô ani zdebła wiarë. Òn EG
nawrót m nôwrot a. nôwôrt m
nawrzeszczeć się zob. nakrzyczeć się
na wspak - òb. Opacznie
nawspinać się nawspinac sã, naklatrowac sã; ew. nałazëc sã [Jô sã ju dosc pò masztach
nałazył. Ra]
na wszelki wypadek zob. wypadek
nawyczesywać v nawëczosëwac, naczosac [òn nawëczosywôł / naczosôł; Òna naczosa
wszów całi grzebiéń. Ra]
nawyczyniać - òb. nawyprawiać
nawyk zob. nałóg
nawykać, ~nąć v przënãcë(wa)c, nanãcë-(wa)c, nãcëc, przënałożë(wa)c, wëkac, wëknąc
nawykły ad nôłożen, przënãcony, wëkłi, przëwëkłi zwëczajny; być do czegoś ~ bëc do
cze(gòs) przënãcony / przëwëkłi; bëc czegòs nôłożen / wëkłi / zwëczajny. Por.
nałogowy
nawyknąć v nawëknąc, -ã, -ął, [Òn to jesz za młodsza nawëknął. Jô ju tegò na starosc
nie nawëknã. - Ra]
93
nawyknienie n przënałożenié, przënãce~ nié, wëkniãcé n, przëwëcznota ƒ
nawymyślać v òszkalowac / wëszkalowac / zgromic / wëgromic / zrabanic (kògò),
nawrzeszczec / napòmstowac / nawadzëc (na kògò), napëskòwac, rzad narabanic,
nafùrgac, naplëzgac (kòmù) [Narabanił na niã, jak na swòjã słëgã. Sy Pòn nawadzył
na nas za to, że më pòzdze wrócëlë dodóm. Ra]. Zob. złajać
nawymyślanie n òszkalowanié, wëszkalowanié, zgromienié, wëgromienié zrabanienié
(kògò), nawrzeszczenié, napòmstowanié / nawadzenié, napëskòwanié, narabanienié,
nafùrganié, naplëzganié (kòmù)
nawyprawiać - narobic czegòs (np. pòmstwa / szkòdë / stratë) EG, nawëstwarzac /
pòwëstwarzac / pònawëstwarzac czegòs / cos EG. Narozrabiać po pijanemu,
poawanturować się narozrabiac Gò, nabrowarzëc żart Gò [brojic + pic piwò] Òn
wczora przëszedł z robòtë spiti i tak narozrôbiôł / nabrowarził, że gò białka wënëka
précz. Terô òn mô narozrôbióné / nabrowarzoné. Gò Ale ten wichier nama pòmstwa
(szkòdë) narobił. EG Co ti rojbrowie pònawëstwôrzelë, całé chëczë òni mają
pòruńcowóné. EG]
na wyrywki zob. wyrywka
nawytwarzać zob. naprodukować
nawzajem adv nawzajem, wzajemno || -nie. Por. wzajemnie
nawzôj, jeden drëdżémù, tak samò, juwerno; chwaîić się ~ chwôlëc jeden drëdżégò,
pòmagać so-bie ~ pòmôgac jeden drëdżémù, Ży-czã zdrowía! Dziękùjã, ~ Żëczã
zdro-wiégò! Dzëkùjã, juwerno
nawzdychać się nawzdëchac sã, nachlëchac sã. Por. najęczeć się
na wznak zob. wznak
.
nazad1 adv nazôd, zdr nazôdka; arch natrëdżi słi [Biéjczkôj le nazôd, dodómkù. Czej
pùdã nazôd (a. czej bądã wrôcôł), tej jô do waju wstąpiã. Donąd nama swiécëło
słuńce, a czej më szlë nazôd, ju zaczãło padac. Gò Të môsz jic nazôd, skąd jes
przëszedł. Ra Ju të jidzesz nazôd (ju të wrôcôsz)? Le mie to przënies nazôd. Ten je
głupi nazôd (natrzasłi). Dupa nazôd (czamajda, niezdara). – Sy Wez to słowò
natrëdżi (wez to słowò nazôd = copni to, co të rzekł). Òn szedł pôrã szlachów
natrëdżi. – Lz]. Por. powrót (być / wziąć / iść / jechać z powrotem)
nazad!2 int nazôd!, w tił!, do tëłu!; ew. copni (sã)!
nazajutrz adv nazajutrz - zwitra SY, np. Zwitra reno wszëtcë || wszësce pùdzemë do
kòscoła. SY
witro, drëdżégò dnia, z wi-tra, na drëdżi dzéň;~ rano witro, z witra reno
na zasadzie” - òb. zasada
nazbierać v naz(e)brac, (na)uzbrac nazbierac, -biéróm, -ôł, sł., ‘nazbierać’: [Docz òna
nazbiéra tëlé pieniądzy! Ra]
nazbyt adv nazbyt (zbyt, za bardzo) za baro, ewent. pònad miarã, na zbëtk RA, CE
[Na zbëtk mómë tegò miãsa. CE], przë- np. w złoż. przëmòkri Ra (mòkrawi, za baro
94
mòkri, za baro wilgòtny), przëkrótczi / przëdłudżi / przëcãżczi (përznã za krótczi / za
dudżi / cãżczi) Gò. W znacz. zbyt późno, zbyt dobrze itp. zob. za
za wiele, za baro, bòkadosc; aż
~ bòkadosc a. jaż za wiele
nazbyt adv za baro, zanadto
nazdzierać v nazdzerac, nadrzéc, naczorchac, pòsczorchiwac [Czile jô ju bótów
naczorchôł na tëch kamieniach! Ra]
naziemny ad na(d)zemny
nazistowski ad nôrodnô socjalëzna nazjeżdżać się nazjéżdżac sã, naprzëjachac
nazłościć się nagòrzëc sã, namier’zëc sã, najarchòlëc sã || najargòlëc (Ra), wëszkalowac
sã, wëwrzeszczëc sã, wëjãdzëc sã || lok wëjidzëc sã (- Sy); ew. o zgryzocie
połączonej z gniewem: najiwrowac sã, najadowic sã, najadłobic (|| lok –dłowic) sã
{‘najadowic sã’ in = pol. nasrożyć się – zob.} [Òna sã wëjãdzëła i terô je spòkójnô.
To sã człowiek najiwrëje przë ti chòwie, że mô z pòłowë dosc. Co jô sã nadłobiã,
tegò bë niżóden człowiek nie ùwierził. Co jô sã na niegò najadowiã, tegò bë nicht
nie ùwierził. - Sy]Najargòlił sã përznã. Të mùszisz przë gòspòdarstwie sã
najiwrowac nierôz. - Ra]. Por. namartwić się
na złość zob. złość, złośliwie
nazmyślać v (pò)nazmëszlac, pòzmëszlac, nastożëc, nawrożëc, nakôrbic, Ra:
pònazmëslëc. Por. nabredzić
nazmyślać v nazmëszlac, -miszlóm, -ôł, -mëszlôj, sł., ‘’: Nazmëszlôj jima, co cë do łba
przińdze. Ra]
naznaczać, ~czyć v 1. nazna(n)kòwac,
ozna(n)kòwac, nacéchòwac, naznaczëc Tim mieczã òna jegò nacéchòwała. naznaczac, znôczóm, -ôł, -znaczôj, sł., ‘naznaczać’: Rëbôcë naznôczają wszëtczé swòje rzeczë
òsóbnyma merkama.
naznaczëc, -ã, -ił, sł., ‘naznaczyć’: Na drzewie naznacził, że béł na tim môlu.
Ra
2. usôdzac, usadzëc, wëznaczë(wa)c,
oznôczac, oznaczëc; ~ cenã usadzëc
priz, ~ dzień wëznaczëc dzéń, w ~czonym czasie we wëznaczonym czasu ]
naznaczenie n nazna(n)kòwanié, wëznaczenié, usadzenié n
naznaczony ad naznaczony, nacéchòwóny [W tim môlu, dze jô móm nen dél
naznaczoné / nacéchòwóné, tam le gò ùrzni. Jegò żëcé naznaczoné bëło cerpienim.
Gò]
nazzrzędzić się zob. nagderać się
nazwa ƒ nazwa, hasło, określenie zéwiszcze, miono, (na)zwanié n, przezwa, pòzwaƒ
[Kaszëbi to je nasza nazwa. Ra]
nazwać v nazwac, pòzwac, (na)dac czemùs nazwã / miono; ew. przezwac [Nazwelë gò
Szczepón, bò sã ùrodzył w dzéń swiãtégò Szczepana. Ra]; nazwać si nazwac sã, -iã sã, -ôł sã
[Nazwôł sã sënã Bòżim, a béł sënã diôbła. Ra]
nazwanie n nazwanié, pòzwanié, prze-
95
zwanié n
nazwany ad nazwóny, pòzwóny, przezwóny
na zwiady - òb. zwiady
nazwiskò n nazwisko nôzwëskò Gò || lok nazwis(t)kò LZ, Sy, ewent. lok. przezwëskò ||
przezwis(t)kò
przezwës(t)kò, nôzwëskò n; nôzwëstkò, -a, n., ‘nazwisko’: Antón je mòje miono, a Selin
nôzwëstkò.
pòd przybranym ~kiem pòd cëzym,
falszëwim przezwëstkã
nazywać v zwac, nazewac,
przezewac [nazewac, -zéwóm, -ôł, -zewôj, sł., ‘nazywać’: Nazéwają gò Òkrãtnik, bò
biwôł wiele na mòrzach.
nazewac sã, -zéwóm sã, -ôł sã, -zewôj sã, sł., ‘nazywać się’: Jak të sã nazéwôsz? Jô sã
nazéwóm Jón Nowôk.
Ra
]; ~ kògò głupcem urëwac
kògòs od głëpców a. naz(ë)wac kògòs
głëpcem
nażarty ad nażarti, najadłi, naberowóny nażąć v nasec
nażarzyć v (pò)nażalëc, -żôlã, -ił, -żalë, sł., ‘narobić węgli z drzewa, zwęglić’: Nażalë
mie wãgli! Jô cë całą gromadã nażôlã. Pònażôlëlë so wãgli. Ra]
nażąć nażic [-żąc], -żnã, -żął, -żni: [Nażãlë żëta szterë kòpë ë jeden mãdel. Ra]
nażłopać się nażłopać się - nażłãpac sã EG, „naszrópac sã” (môl.) EG = ùpic sã wódką,
„ùżgrzéc sã”
napic, nażgac, nażgrzéc, użgrzéc, nachlapac, nachilac, urznąc,
napatoczëc, nagòlëc, ututkac, uzupac
sã, nalôc ◊ nażgac sã jak sztërë
dzéwczi
nażłopany - nażłãpóny EG, „naszrópóny” EG, = pijany, ùpiti, „ùżarti”
nażreć się nażgrzéc, narżéc, naberowac sã nażréc sã ob. narżéc sã
nażyć się nażëc sã, -ëjã sã, -ił sã, [Jô sã ju dosc nażił na tim swiece. Ra]
na żywca - na żiwca EG
Neapol m geo Neapòl m
Neapolitanka f Neapòl(itón)ka f [ti Neapòlczi / -litónczi]
neapolitańczyk m neapòl(itań)czik m [tegò Naepòlczika / -tańczika]
negacja ƒ przékòwanié, przéczenié, zaprzéczanié, niéczenié, negòwanié n, przécznota,
negacjô ƒ
negacyjny ad przékòwny, przéczny, negacyjny
negatyw m fot negatiw m
negatywny ad negatiwny, ùjemny, procëmny, niedobri, niezgódny; ocena ~ òcena /
taksata negatiwnô / ùjemnô
96
negliż m letczé, rené, domôcé òbleczenié; w ~żu wënagòlony, na pół nadżi
negliżowy ad wënagùlné, letczé, rené, domôcé (òbleczënié) (- Tr)
negocjacja ƒ rozmòwa, gôdka f; dogôdiwanié sã, żart tôrg; negòcjacjô ƒ; ~cje pl
negòcjacje, rozmòwë / gôdczi, dogôdiwanié sã, żart: tôrgòwanié sã
negocjator m negòcjator, ew. rozmówca m
negocjować v negòcjowac, ew. dogadëwac sã, rozmawiac, gadac, prowadzëc rozmòwë /
gôdczi [òn negòcjëje / dogadëje sã || dogôdiwô sã / rozmôwiô / gôdô / prowadzy
rozmòwë
negować v przékòwac, przéczëc, zaprzeczac, niéczëc (kòmùs), nie ùznawac (czegòs);
ew. nie przëznawac kòmùs prôwdë
negowanie zob. negacja
negr zob. murzyn
negus m négùs m – abisyńsczi król {co jinégò: ‘nëgùs’ = zgnilus, nierobisz}
nekrolog m nekrolog m – zawiadomienié / ògłoszenié (Tr: ògłos) ò smiercë
(zamieszczoné w gazéce) [tegò -gù; pl: nekrolodżi, tëch nekrologów]
nektar m nektar m, kwiatowi sok
Nemezis ƒ Nemezys , – bòżëna (ze)mstë
nemrod m nemróda m (Tr) – wiôldżi jachtôrz
neofita m neofita m, nowò / swiéżo nawrócony m
neofitka ƒ neofitka ƒ, nowò / swiéżo nawróconô f
neologizm m jęz neologizm m, nowé słowò
neologizować v jęz neologizowac, twòrzëc neologizmë / nowé słowa, ùżëwac
neologizmów
neon m chem neon
neonowy ad neonowi
neopoganizm m neopòganizm m, nowòpòganizna ƒ, nowé pògaństwò
nepotyzm m nepòtizm m – mianowanié na wôżné stanowiska państwòwé (pòwiérzanié /
òbsôdzanié ùrzãdów) swòjima lëdzama, krewnyma a. znajomima. Zob.
kumoterstwo
Neptun m Neptun m; posąg ~a w Gdańsku sztatura Neptuna we Gduńskù; pot:
Krësztof m [Czej pierszi rôz sã nalézesz we Gduńskù, bądzesz mùszôł Krësztofa w
rzëc kùsznąc...] {‘Krësztofa... kùsznąc’ – przódë chòdzëło ò wëòbrażenié Krësztofa
na jedny z kachlów wiôldżégò pieca w Dwòrze Artusa}
neptunalia pl neptunalia pl – ôrt festinu
neptunowy ad neptunowi
nerka anat nérka f [ti nérczi, w nérce]; ~ki nérczi pl [tëch nérk(ów), w nérkach] nérka, czi, ż., ‘nerka’, zwykle l.mn.: nérczi ‘nerki’: zajczô nérka; celëczé nérczi. (II): [hasło]: nérka,
niem. Niere.
nerkowiec m kam(iéń) nérkòwi / na nérkach
nerkowy ad nérkòwi [Kamienie nérkòwé / na nérkach. Bóle nérkòwé / w nérkach. Gò]
nérkòwi, przym., ‘nerkowy’: Òn mô nérkòwą chòrosc
nerw m nerw m nerwy (system nerwowy jako siedlisko różnych stanów
psychicznych) nerwë (system nerwòwi jakò sedlëszcze różnëch stanów
psychicznëch) [Jô mëszlã, to robą nerwë. Móm słabé nerwë. Miec nerwë jak
pòstrónczi / jak lécczi / miec stalané nerwë (miec mòcné nerwë). Przë tëlé dzecach
nerwë wëchôdają nierôz ze swòjégò kòłoważégò (nie wëtrzëmùją). Sy]
◊ miec nerwë pòpsëté;
97
miec stalané nerwë a. nerwë jak lécczi nerwica ƒ neuroza ƒ; ~ lãkòwa lëknica ƒ
nerwòból m neuralgijô f, bòlenié nerwów
nerwòwò adv ojiwrowóno, nerwòwò, nerwés; ~ chòry chòri na nerwë; ojiwrańc m
nerwòwòśćƒojiwrowónosc, nerwòta, nerwòwòsc ƒ w zn. zapalczywość, porywczość, nerwowość: nôgłosc f [Z taką nôgłoscą të ni
mùszisz robic. Lz]
nerwòwy ad ojiwrowóny, nerwòwi, nerwés,
nerwin; rozstrój ~ nerwino rozprzeniesenié, neurastenijô f, wstrząśnienie
~we nerwin roztrzãs, lekarz chòrób
~owych doktór od nerwinëch chòro-sców; czł. ~ òjiwrańc [akc. rańc]
nerwus (czł. nerwowy) òjiwrańc, jiwrańc Sy [Móm strach tegò òjiwrańca. Sy]
nerwy zob. nerw
neseser m kùferk m, toaletowô kastka
nestor m nestor, starszi m
netto handl netto, czëstô wôga
neurasteniaƒneurastenijô ƒ, nerwòwò sła-bòta
neurastenik m neurastenik m
neurolog m neurolog m, doktór od ner~ winëch chòrosców
neurologia ƒ neurologijô ƒ
neutralizacja ƒ neutralizacjô ƒ
neutralizować v neutralizowac
neutralnie adv neutralno, niżódno; zachò-wać się ~ostac neutral(no)
neutralność ƒ neutralnota, niżódnica ƒ
neutralny ad neutralny, bezpartny, ni-żódny
newralgia fmed neuralgijôƒ, bòlenié ner~ wów
newralgiczny ad neuralgòwi
newrozaƒ neuroza f, nerwina chòrosc
nęcąco zob. kusząco
nęcący zob. kuszący
nęcenie zob. kuszenie
nęcić v nãcëc, kùsëc, przëchószczac, wabic, przëcëgac, zachãcëwac [Òn ùmieje nãcëc
ptôchë. Ra]. Zob. fascynować, korcić, kusić, łudzić, przyzwyczajać, wabić,
zwodzić
nęcić się nãcëc sã, zwabiac sã, cygnąc do czegò {‘nãcëc sã” in = pol. przyzwyczajać się
- zob.} [Mùchë sã nãcą do miodu. Ra]
nędza ƒ nędza nãdza, skweres m, biéda, nã(d)zô, strôdnota sc, żôrota, dżiłda,
lëchawizna, pataraczëzna, strëchòwizna f [Wiôlgô nãdza panowa wtedë miedzë
Kaszëbama. Ra]; doprowadzić kògò do skrajnej ~y udostac kògòs do biédë,
zaznać ~y naklepac sã biédë ◊ trojakô a. pińcorakô biéda (skrajna nãdza). Por.
bieda, marność, ubóstwo
nędzarka ƒ biédôczka, nãdznica, -ë, m., ‘biedaczka, nieboraczka’. (II)
biédnô, ùbògô, niebòrôczka, niedołoż-nica, proszącô, strónic(zk)a ƒ
nędzarz m biédôk, kromiaga, strëch, pa-tarôk, nagùsz, proszący, stróník, nie-dołożnik
m; ~rze pl nãdzarze || -dzôrze || -rzowie
nędznica ƒ niewôrnica, niegòdzëjôszka ƒ nãdznica, -ë, m., ‘biedaczka, nieboraczka’.
(II)
98
nędznie adv lëchò, zdr lëszkò, biédno, nãdzno, ùbògò, marno || -rnie, arch: strôdno,
niedołożno, żôrotno; ew. w zn. mało, słabo: kùso, krëchò, słabò, mizerno [Ù nich je
lëchò, òni mają taką biédã, że... Ù nas je krëchò / słabò z pieniãdzama. - Gò Tu nóm
kùso (lëchò) jidze. Le jédzta, më tu ni mómë kùso (biédno, mało) do jedzeniô. Jima
jidze lëszkò, ani tegò jestkù, ani pitkù ni mają. Żëc niedołożno. Më baro niedołożno
jémë. - Sy]; ~ ubrany biédno / nãdzno / rzad lëchò / marno òblokłi || òblekłi / òbùti /
przëòdzóny; ew. szôtorowato / pò strëszémù / pò strëszackù / jak òberwańc òblokłi;
~ zgínąć marno zdżinąc, lëchò skùńczëc. Por. marnie, źle
nãdznieć v biédniec, nikwic, lëszec, pataraczëc, strôdniec, nãdzniec
marnieć v marniec, lëszec, lëbiec, niszczec, biédniec, pãzlec, nãdzniec [Jegò krowë
corôz wicy nãdznieją. Wszeden dobëtk nãdznieje przë taczim żercu. - Lz] pãzlec, -ejã, -ôł, sł.,
‘nędznieć, biednieć, marnieć, chudnąć’: Dobëtk pãzleje, czej ni mô co grëzc. Ra]
; młode lata ~nieją mëro mijają młodé lata, majątek~nieje majątk niszczeje, zwierzãta
domòwe ~nieją chòwa, dobicza lëszeją
nędznik m niewôrtnik, niegòdzëjôsz, ni-pòcoch, kòdrôk, szôtornik, nãdznik Gò,
marniôk m [Le sã wëstrzegôjta marniôków. Tobie, marniôkù, nie pùdze dobrze – rzekła
matka do córczi. – Sy] nãdznik, -a, m., ‘biedak, biedaczysko, mizerak’ (nie: ‘nędznik’). (II)
nęñzny ad biédny, mëri, strëszi, strôdny, nłedołożny, nipòcy, zmiarti, kùsy; ~ żywòt
(prowadzić) (miec) biédné żëcé a. bié-dã klepac. Por. biedny, ubogi nãdzny, przym.,
‘nędzny, biedny, chudy’: nãdzny żëwòt; nądzné żëta. Mòje kònie sã terô baro nãdzné.
[To je taczé kùsé pôłnié. Z tegò kùségò zôróbkù człowiek wëżëc ni mòże. Mój dobëtk je
kùsy, jô le sã niedôwno òżenił. Kùsy czas – przedeżniwk, przednówk. Sy]
marny ad lëchi, lëbi, mëri, mizerny, biédny, nikewny; ~ne jedzenie biédné a.
lëché jedzenie, mizernô jôda, ~ kòniec smùtny kùńc, ~ne zbòże mërlëna
ƒ, ~na płaca lëchi płacënk, mizerny
zôróbk, za ~ne pieniądze za tóny dëtk,
pójść na ~ne pòdarmôka ◊ jic w la-bùdowã a. jic w alelujã, mòje wysiłki pòszły na ~ne
mòjé wësôdzanié bëło pòdarmôka
nękać zob. gnębić, dręczyć, prześladować {kasz. arch ‘nãkac’ = nëkac, gnac,
pãdzëc} nękać - mãczëc kògò, gnãbic kògò, dożerac / doskacac kòmù,
przesladowac kògò / co, ùstëgòwac na kògò / na co, szturac kògò, pòniewierac czim
/
cos. - Przër. gnębić, znękać, zgnębić, przygnębić
ni cj ni, ani; ni to, ni owò (a)ni to, (a)ni no [Ni pón, ni słëga – diôchlë wiedzą, co òn
zôcz! Ni pitkù, ni jestkù. Ni biôło, ni czôrno. – Ra]; ni pies, ni wydra ni pies, ni wëdra, ni
baba, ni chłop (Gò); ew. to ani za diôchłã nie wëzdrzi; ni stąd, ni zowąd nie wiedzec (a.
nie wiadomò) skądka; ni z gruszki, ni z pietruszki ni z krëszczi, ni z piotrëszczi (Gò); ni
przypiął, ni przyłatał ni przëpiął, ni przë(p)łôtôł (Gò); ni w pięć, ni w dziewięć ni w
piãc, ni w dzewiãc
99
niania ƒ piastownica dzecy a. dzecô nënka, nanka ƒ {‘nanka‘ in lok = mëmka, nënka
– zob. mama, akuszerka} [Jô ùż (ju) nie jem dzeckò, òbéńdã sã bez nanczi.
Nômili szła do nanczi na kòlana. - Sy]
niańczyć v piastowac, dozerac dzecë mamczëc Ra
niańka zob. niania
niby adv nibë, jakbë, (h)eszczisz, na pòzdrzatk; ~ chòry nibë chòri a. miec sã za
chòrégò niby - nibë, tak jakbë EG. „Na niby” - na nibë - EG. - Przër. jakoby Nibë pón, ale z
jaczi wsë! Nibë pón, nibë gbùr. Nibë ze mną gôdô, a do cebie sã smieje.
nibë (w zn. jakbë) Przestôł gadac, nibë gò kaszel dësził. Sy
nic prn nic(k), nickò [Òn sã na tim nick nie znaje. Ra]; nic a nic dëcht nick, ~ nie
wart(y) nic(k) wôrt, nié do brëkòwaniô, niewôrtny, arch nicpòcy [Nicpòcé dzecë
/ zbòżé. Ra]; ~ dziwnegò ni ma dzëwù, mieć kògò za ~ trzëmac kògòs za nic a.
w całoscë kògòs nie uwôżac, ~innegò nic jin(sz)égò, ~ wiãcej nic(k) wicy, ~ z
tegò nie wyszło nic z te(gò) nie bëło, nie wëszło, to do niczegò to nie je do
nicze(gò), odejść z niczym odéńc, jic bez nicze(gò), bez wszëtczégò, wrócić z
niczym przińc z niczim, bez wszëtczégò
nice n na rãbë, lewô strona; wywrócić na ~ wëwrócëc na rãbë, wëkrãpac tzn.
rãbama (pol. szwami) na wiérzch ◊ przewrócëc cos na rãbë (sfałszować co)
Nicea fgeo Niceja ƒ
nicestwić v nikwic
nicestwòn nikwaƒ
niciany ad nitkòwi, nicany arch [Chòdzą w nicanëch bùksach. Ra]. Por. nitkowy
niciarka ƒ nitkòwnica ƒ
niciarnia ƒ tech nitkòwniô ƒ, fabrika nitk / nicy
niciarski ad nitkòwi
niciarz m nitkòwnik m, hańdlôrz nitkama
niciowy zob. niciany
nicość ƒ 1. nikwa, nicota f, niebëcé n nicość - nicota (zab.) SY, np. Na pòczątkù bëła
nicota. Z nicotë Pón Bóg stwòrził swiat. SY
2. biéda, mërota ƒ; wydobyć kògò z ~ści wëpòmòc, wëcygnąc, dac wë-przińc
kòmùs z biédë
nicować v nicowac, przenicowiwac, wëwracac / wëkrãpiwac na rãbë – przerabiac
ruchna, przez wëwrócenié tkaninë na lewą stronã [òn niccëje; Jô tu dzéwczëcu
nicëjã sëkniã. Sy]. Por. przenicować
nicowanie n wëwrôcanié, krãpanié n
nicowany ad wëwrôcóny, krãpóny, wëwrócony, wëkrãpóny
nicponiowaty ad nicwôrtny, bële jaczi, Por. łobuzerski, próżniaczy
nicpoń m barłoga, zawalëdroga, łajza, òdrap, wszón, weszôk, lorbas, laps, nipòcnik,
kùńda, òbdzartélc, òberwańc, szargan, łachùder || -dra, lump, luntrus, szorf, paskùda,
nipòcnik, nipòcéusz, niecnota, nicwartélc, nicwôrtała, niewôrtnik, niewartus arch, psota,
niekara, niekarus, lózbùksa, wadéra || wadëra, hôrdëga, lëma, lawrenc, szudra, fagas,
szôgùła, chachłón, chachel, nicpanic, gałgan || -gón, niezbednik, nicpòta, niweka,
100
gònidiôbeł, przegrzecha, lebùs; w zn. czł. niepoważny, pędziwiatr: wërwiwiater, wietrznik,
ùtrzëwiechc, chòwierôł, frant, lok, latawc, arch roztrãbach (Ra); ew. wãdrowczik,
òblecyswiat m; w zn. obwieś: wisãga, gałãznik; w zn. huligan, łobuz: rozblek, rowôrz,
ùrwisz, bùzer, bówka; o psie, kocie – żart: nipòcéùsz, kùńda, rowôrz, niewôrtnik || niewartus
m; ew. o kobiecie a. kotce: niecnotka f {‘nicpòń’ – słowò to Kaszëbóm nie je cëzé – por.
„Nicpònie” nazwa karczmów, np. kòle Żukòwa i Bielkówka; ‘kùńda’ = a) òszëkańc; b)
figlôrz, wëpkôrz, sowizdrzôł; ‘fagas = òszëkańc; ‘chachel’ = czł. nieùtcëwi, òszëkańc - por.
‘chachmãcëcel’; szorf niem. - dosł. = strëp; ‘niecnota’ in = brak cnotë, wada, grzéch,
niegòdzëwi pòstãpk; ‘hôrdëga’ || ‘hùrdëga’ lok - in = zabawa, tuńce, mùzyka; ‘niweka’ in =
niedołãga} [tegò barłodżi / zawalëdrodżi / łajzë / òdrapa / wszóna itp.; Le sã bierz, të
òdrapie, co jeden òdrap jes. Jaczis òdrap mie wëstąpił na drogã, ale jô mù pòkôzôł wid. Ten
łajza je mało czej doma. Jaczis łachùder krący sã pò wsë. - Sy Móm cebie, hôrdëgò, bądzesz
mie rëbë z żaków wëbiérôł. Przepãdzëc tegò chachła na sztërë wiatrë. Chto bë sã z taczim
chachłónã zadôwôł. Co të tu chcesz, niecnoto? Pùdzesz të, niecnoto. Tegò lorbasa / lapsa /
łachùdra jô ju móm dzes widzóné. Gò Dorotkò, niecnotkò, dze to të jes biwa? Mòja kòtka,
niecnotka, wëpiła mie mlékò. Ta dzewczëna to prôwdzëwi gònidiôbeł. Żebë jes béł nie szedł
na lód, przegrzechò, béłbë jes nie wpôdł do przerãblë. - Ra]. Por. frant, oszust, nikczemnik,
próżniak, włóczęga
niczego prn i adv 1. obstoji, sprawi 2. dosc spòsobny, bëlny
niczyj ad niczij (m), niczëja (f), niczëje (n); ew. nikògò (do nikògò nie nôleżący)
[Pierwi na swiece zemia bëła niczëja, dze chto chcôł, tam mógł òrac, sôc i żniwic. Sy
Jô niechc miec niczëjëch (òd nikògò jinszégò) rãkawiców, le mòje sã mùszą nalezc.
Ta krëszka na miedzë nie je niczëja (to je niczëjónka - arch), kòżdi so mòże z ni
ùrwac. Gò To je niczij dóm, bò w nim nicht nie mieszkô. Czëje to? Niczëje. Ra].
Por. żaden; bez ~ej pomocy bez niczëji / niżódny pòmòce; bez pòmòcë òd
nikògò; ew. sóm / sama / sami, ziemia ~a zemia niczëja / nikògò
nić zob. nitka
Niderlandczyk m Néderlanda, Holanda m Niderlandy pl Néderlandzkô, Holandzkô
ƒ, Néderlandë
niderlandzki ad néderlandzczi, holandzczi
nie part nie, nié (rzadkò: ni), dziec niékù,
niéczkù; nié, part., ‘nie’: To mòje gòspòdarstwò, a nié twòje. Nié të, ale jô dzys pùdã do
kòscoła. Jô jem nigdë nie béł na mòrzu. Nie gadôj bëlë czegò. (II): ‘nie, nie tak’: Nie rzeczë:
nié. Abò tak abò nié. Nie nié, ale tak. [Ob. nie]
~ jestem od tegò jô nie jem
nen, ~ mam pieniãdzy jô ni móm
pieniądzy, dëtków, nie spòsób nie je
mòżno nie każdy nie kòżdi [Nie kòżdi spi, chto chrapie. Sy]; nie wszyscy nie wszëtcë ||
wszëscë; nie robić nie robic; nie mieć, nie musieć, nie móc ni miec, ni mùszec, ni
móc || mòc {w połączeniu ze słówkami miec / mùszec / móc || mòc używamy ni,
zamiast nie} [Ni mùszisz bëc zarô grôfã, abë òstac kaligrôfã. Ra]; on nie ma / musi
/ może òn ni mô / mùszi / mòże; oni nie mają / muszą / mogą òn ni mają / mùśzą /
mògą
nieagresja ƒ nieagresëjô, niézadzéwnota ƒ;
pakt ~sji pakt niezadzéwnotë nieaktualny ad nieaktualny
nieapetyczny ad niesmaczny, nietrôpny,
nielëgòtny
101
nieautentyczny nieautenticzny,
niebacznie adv niebôcznie arch, nieobmëslno, nieostróżno, nierozwôżno
[Niebôcznie jô tëch dwiérzi nie zamk, a swinie wëlazłë z chléwa bùten. Lz]
niebaczność ƒ niebôcznosc arch, nieobmëslnota, nieostróż~ no ta, nierozwôżno ta ƒ
[Le twô niebôcznosc mô winã, co te krowë w żëce bëłë. Lz]
niebaczny ad niebôczny arch, nieobmëslny, nieostróżny, nierozwôżny [Przepùścëce
mie, panie, co jô béł niebôczny. Niebôćznô dzéwka. Lz]; ~ na... bez bôczeniô,
zdrzeniô na...
niebawem adv niebawem - òb. wkrótce
nipòchwile, wnet(ka), na
dniach, za szterk, zarô
niebezpieczeństwò n niebezpieczeństwo - niebezpieczeństwò EG, zagrôżba (zab.) SY,
niebezpiecznosc RA [w SY ni ma zéwiszczów: niebezpieczny itp.] np. Niemcë bëłë
nôwikszą zagrôżbą dlô Pòlsczi, ale terô ju wicy nie chcą bëc. SY W tim lese ni ma
niżódny niebezpiecznoscë. Rëbôcë nie zwôżelë na niebezpiecznosc, ale pòpłënãlë
dali. - Ra
zagrôżba f, niebezpiek m
niebezpiecznie adv niebezpieczno [W taką rozjutrzëznã je niebezpieczno jachac na
mòrze. Sy Sedzec na nym bôce bëło baro niebezpiecznie. Ra
]
niebezpieczny ad niebezpieczny niebezpieczny, przym., ‘niebezpieczny’: Żëwòt
rëbôków je baro niebezpieczny. Tim razã łowitwa bëła niebezpiecznô. To je rzecz
niebezpiecznô jachac w nocë przez ten bór.
niebianin m niebión m [Niebianie na nas zdrzą nadôł. słi Lz]
niebianka f niebiónka f [Ti lëdze mëslëli, co niebiónka seszła na zemiã na dół. słi
Lz]
niebiański ad niebny, niebiesczi
niebieskawy ad mòdrawi – zob. modrawy
niebieski ad 1. niebiesczi, niebny; ~ ptak zob. oszust, micpoń; 2. mòdri - zob.
modry niebiesczi, -kô, -czé, przym., ‘niebieski, nieba dotyczący’: żëwòt niebiesczi;
królewstwò niebiesczé.
niebieskawy ad mòdrawi, lok mòdrasy, mòdrzasti, - zob. modrawy
niebieskooki ad mòdroòczi || -czny, z mòdrima òczama
niebiosa pl niebiosa rzad pl [Òjcze nasz, jaczi jes na niebiesech (w niebie - Gò). Ra
„Niebiosa, spùscëta Sprawiedlëwégò, jak rosã” (bibl Iz 45, 8). Gò]; wynosić kogoś
pod niebiosa wënaszac / wësławiac kògòs pòd niebiosa, nad zwëk kògòs
chwalëc, robic z kògò (taczégò) anioła
niebo n niebò n, rzad pl niebiosa; Ju téż ë ksãżëc swiécył na niebie. Pón Jezës królëje w
niebie. Òna zdrzi w niebò. Pòd niebã.
1. przestrzéń nad/zemskô, firmament; ew. kosmos m [Czej jô cos òbiécóm, tej chòcbë
kamienie z nieba padałë, jô mùszã dotrzëmac słowa. Gò Przińdze wicy sniegù, bò
niebò je pòkrëté sniegówkama (chmùrama sniegòwima). Sy]; ~ chmurzące się
zawlôka f, pòbiegłé / pòchmùrné / zachmùrzoné / chmùrzącé sã niebò; 2. rel rôj,
krôjna wieczny szczeslëwòtë pò smiercë, nôdgroda dlô sprawiedlëwëch [Ë
dakôrzowi cãżkò do nieba sã dostac. Rôd bë dëszëczka do nieba, czej ni mô tegò, co
ji pòtrzeba. - Ce (Ra)Dôlebóg, jak Bóg w niebie.]; być w siódmym ~bie bëc w
102
sódmim niebie; ew. bëc jak w zôwzãcu; żart bëc wniebòwzãtim; poruszyć ~i
ziemię pòrëszëc niebò i zemiã; zrobic, co le je mòżlëwé / co je w lëdzczi mòcë;
cenię go o całe ~ wyżej od...ceniã gò ò całé niebò wëżi (a. ò wiele barżi) òd...;
ùwôżóm, że òn je ò sto procent / ò całé niebò lepszi (bëlniészi) òd... Por. niebiosa
niebòga ƒ biédka, biédôczka, bòżerinaƒ
niebogaty - niebògati, nie za bògati, ewent. biédny - EG. - Przër. ubogi, skąpy,
skromny
niebogi ad biédny, nieszczeslëwi. Por. nieboraczy
niebogłosy zob. wniebogłosy
niebòkrąg m kréz, krąg nieba
nieboractwo - niebòractwò EG niebòractwò, -a, n., ‘nieboractwo, nieszczęście,
biedota’: Lëdze ùlëtowelë sã nad jegò niebòractwã.
niebòraczka ƒ niebòrôczka, strôdnicaƒ nieboraczka - niebòrôczka EG, SY, np.
Òswiôdcził jem sã Jadwiszce, alem dostôł kòsza, nié òd ni, le òd ji starszich, a òna
niebòrôczka tak łzë róniła, a kòżdô ùrónka (łza) bëła mie milszô jak sto talarów”. SY
niebòrôczka, -czi, ż., ‘nieboraczka, biedna, nieszczęśliwa kobieta’. niebòrôska, -czi, ż.,
‘nieboraczka, kobieta biedna, pożałowania godna’.
nieboraczy - niebòraczi, biédny, niepòradny EG
niebòrak m nieborak - niebòrôk EG, niebòractwò (taczé n.) SY, strôdnik (-ica) SY
niebòrôk, niebòrus || -rôs, niebò-racëszcze, strôdnikƒn [Najadłobił sã, niebòrôs! Ra]
niebòrôk, -a, m., ‘nieborak, biedny człowiek’.
niebòrôs, -a, m., ‘nieborak’. Ob. niebòrôk.
niebòsiężny ad niebasyżny, wëszawny
niebòski ad nieboski niebòsczi Sy, Gò [Wëzdrzec jak niebòsczé stwòrzenié. Sy]
straszny, brzëdczi; pijany jak ~e stwòrzenie upiti jak swinia; wyglą-dać jak ~e
stwòrzenie wëzdrzec jak strôszk, płoszëdło
nieboskłon m niebòskłón [tegò niebòskłonu, na niebòskłonie]. Por. firmanent
nieboskłon - òb. horyzont nieboskłon pòdniebié Lz
nieboskłon sklepienié nieba
niebòszczka ƒ niebòszczëca ƒ niebòszczëca, -ë, ż., ‘nieboszczka’. Tak się mówi o
katoliczkach, o innowiercach zbóżnô. (II)
niebòszczyk m niebòszczëk (|| -szczik), umarłi m; mój ojciec ~ mój niebòszczëk ojc
niebòtyczny ad niebasyżny, wëszawny, baro wësoczi, niebòticzny Jk [Góra
niebòticznô. Jk]
niebòżątkò, ~żã n biédka, bòżerinka ƒ
nie braknąć zob. brakować
niebrzydki ad dosc spòsobny, niéstraszny
nie być w stanie zob. być, stan, bezradny (być ~m)
103
niebyły ad niebëti
niebyt m niebëcé n niebyt - niebëcé SY?, EG - Przër. nieobecność
niebytność ƒ niebëcé n, niebëcëzna ƒ
niebywaly ad niebiwałi, nieczëti, nijak czëti [Z niebiwałą redoscą òn sã òbezdrzi. Lh
Wlepił we mie slépia jak w jaką niebiwałą zjawã. Ma]
niecały ad niécałi
niecenzuralny ad niecenzurny, niecenzu-rowi
niech(aj) part niech, niech le, arch nôj [Niech bë to ju rôz bëło tak abò tak, żebë më
wiedzelë, na czim stojimë. Niech le przindze lato, tej më òd’żëjemë. Niech je jak chce, jô ju
sã nie mdã we waje sprawë wtikôł. Niech le tata wrócy, tej òn tu
zr
obi z wama pòrządk. Co të sã przejmùjesz, niech òni sã patrzą / niech òni ò se sami sã
troszczą. A niech to ti a ny (diôblë, czarce) wezną! Niech to piorën trzasnie! – Gò Nôj ten
knôp chwilkã pòmadô z tą (pòbawi sã, pòmadrëje tą) palëcą. Lz]
niech, part., ‘niech’: Niech bãdze tak, jak chcesz. Rzeczë jima, niech mie rôz dadzą
pòkùj.
; ~ mówią, co chcą niech (le) gôdają, co chcą, ~ bãdzie ju le ju, niech bądze a. bãdze
niech cię licho weźmie niech ce kaczka kòpnie, a jesz lewą nogą
niechcący ad niechcąco [Òna niechcąco zadzała ò stolik i zbón z kawą sã przewrócył.
Gò Wierz mie, to jô zrobił niechcąco, a nié rozmëslno. Sy]. - Przër. nieumyślnie
niechcenie n niechcenié n; od ~-nia nie-chcąco, od niechceniô
nie chcieć zob. chcieć
niechęć ƒ niechęć - niechãc SY [Robic cos z niechãcą / z taką niechãcą. Sy Z niechãcą
szła do zdôwaniô (do slëbù). Ra]. Niechęć do pracy – zob. lenistwo
niechcenié n, niezgara, mierzączka, jãkórka, jadłoba ƒ; ~ do pracy
nawiél m, z ~cią nierôd, mierzącë, z
niezgara, od niechceniô, pòwziąć do
kògò ~ dostac do kògòs niezgarã a.
nawielëc sã kògòs
niechętnie niechętnie - niechãtno, bez chãcë, nierôd [Nierôd tam szedł. Rôd nierôd =
chcąc nie chcąc. Dze ce rôd widzą, tam biéj rzôdkò, dze ce nierôd widzą, tam nijak
nie biéj. Chto sã wiele pitô, nierôd daje. Chto sã rôd zalécô, nierôd sã żeni. Sy Òna
sã wzã do tegò niechãtnie. Ra] - Przër. opieszale
adv nierôd, z mùszu, nawielono, niéchãtno, bez zgarë Dze ce rôd widzą, tam biéj rzôdkò, dze ce nierôd widzą, tam
nijak nie biéj. Chto sã rôd zalécô, nierôd sã żeni. - Sy
niechãtny niechętny - niechãtny EG, nieòchòtny EG, bez chãcy EG, mało chãtny EG,
nierôd Sy [Jem nierôd, że tak sã stało. Mòja białka je nierada gòscóm. Jesmë
nieredzy, że nasz syn chce sã z Agnësą żenic. Sy Wa jesta bëła dlô mie wiedno
niechãtny. Ra]. - Przër. opieszały, przykry, opryskliwy
ad nierôd, nawielony, niéchãtny, nieredzy; człowiek ~ nieżëcznik,
zaprãżała m, zaprãżalënô, nieżëczni-
104
ca ƒ
niechlubny ad sromòtny, sromny
niechluj m nielusnik, rzad nielus [Jô bë temù nielusowi rãczi nie pòdôł. Ra]. Zob.
brudas(-ka)
niechlujka f nielusnica f [Ta nielusnica nigdë sã nie mëje ani nie czosze (czesze). Ra].
Zob. brudaska
niechlujnie adv nieluso, swiniarskò, czôrno; ew. kluzdrowato (Gò)
niechlujność zob. niechlujstwo
niechlujny ad nielusy || rzad nielusny, swiniarsczi kluzdrowati (Ra) [Nielusy pse! Te
nielusé dzecë tu sã wiercą. Nielusnô baba – nôwikszé nieszczescé dlô chłopa.
Nielusné dzecë. Docz chòdzysz w tëch nielusnëch kòdrach? Zdrzë, jakô to
kluzdrowatô dzewczëna! - Ra]. Por. nieschludny
niechlujstwo n nielusosc || rzad -snosc, nielusëzna, swiniarskòsc; ew. kluzdrowatosc
(Gò) f, nielustwò, nielusnictwò, swiniarstwò n [Dosta w pësk òd chłopa za swòjã
nielusnosc. Jô ni mògã żëc w tim nielustwie. - Ra]. Por. nieschludność
niechrześcijanie pl niechrzescëjanie pl [Niechrzescëjanie mają wiele bóżstw. Lz]
niechrześcijański ad niechrzescëjańsczi. Por. pozachrześcijański
niechybnie adv gwësno, wierã, bòdôj,
pewno niechybnie, niezawodnie niechëbno Tr?
niechybny ad gwësny, pewny, niezmiłkòwi niechże part niechże, niech le
nieciągły ad przeriwny
niecić v 1. (za)niécëc 2. pòdskôcac, pòdskacëc
nieciekawy ad nieczekawi
nie cierpieć zob. cierpieć
niecierpliwić v dôwac, robic nieubëtk, niecerplëwic Òn gò niecerplëwił swòjim głupim gôdanim. (II)
; ~ się kòperlëc sã, miec
nieubëtk, niecerplëwic sã
niecerplëwic sã, robic sã nerwés krãcëc sã jak òpôlony lës (ò człowiekù niecerplëwim)
Sy.; ew. niecierpliwie oczekiwać: zmierac za czim [Mòja nënka niecerplëwi sã bële czegò.
(II) Ra
Chòri zmiérô za ksãdzã. Òna zmiérała za swim chłopã. Sy ]
niecierpliwie adv nieubëtno, niecerplëwò,
niedoczekóno niecerplëwie niecerzplëwi przysł., ‘niecierpliwie’. (II)
niecierpliwiec zob. niecierpliwy (człowiek ~)
niecierpliwòść ƒ nieubëtnosc, niecerplëwòsc, n niecerzplëwòsc iedoczekónosc, nôskwarnotaƒ
niecierpîiwy ad nieubëtny, niecerplëwi, niecerzplëwi,
niedoczekóny, nôskwarny; człowiek ~
nieubëtnik, niecerpliwc, niedożdańc,
105
niedożdżélc, nôskwara m niecierpliwiec niecerpliwc Gò, nôskwara Sy (w 2 znacz. =
ùprzikrzańc) [Z tim nôskwarą nie je letkò żëc. Sy Nôskwara wszëtkò wié lepi. Sy Ta
nôskwara nie daje mie pòkù. Sy]
niecka ƒ niecka, kòpónka, lok: mùld(k)a, kùmka, wlëga, skrzënówka, stãpa, ƒ [Białka
wzãła mùldã i zaczãła robic klószi. Zanies psu żercé w mùldkã. – Sy] niecka ts. Lz, Sy,
zdr. niecuszka Lz, kòpónka Gò niecczi, -ków, l.mn., ‘niecki’: Przëniósł niecczi fùl mączi
‘przyniósł niecki napełnione mąką’.
skrzënów, -owù, m., ‘naczynie drewniane, z jednego kawału drzewa robione,
kształtem do misek podobne’.
skrzënówk, -a, m., zdr. od skrzënów, ‘rodzaj małych niecek’.
niecnie adv sromno, niewôrtno, bezczestno, biésato
niecność ƒ niewôrtnota, bezczestnota ƒ niecnota ƒ 1. niebëlnota ƒ 2.nipòcoch,
niegòdzëjôsz, rozblek, niebëlnik m
niecny ad niebëlny, sromny, niewôrtny,
bezczestny, biésati; ~ czyn niewôrtny
dokôz
nieco prn kąsk, zdr kąseczk, kąsynuszk; përznã, zdr përzinkã, përzinëszkã || -nëlkã;
nieco (|| arch nico), co nieco, cos niecos (lok: || cosz niecosz), cos (tak) jakbë [Cos
niecos jô ò tim czuł, ale to je ju dôwno. Dodôj le co nieco solë, ta zupa mdze zarô
lepszô. – Sy To je nieco jinszégò. Jô nieco wiém. - Ra Jô miôł nico piądzy
(pieniãdzy) w taszi. Jô sã nico ùrzasł. Òna sã nico redowa. Òn je nico wiãkszi jak
jegò brat. Òni szlë nico dali. - Lz]. Zob. trochę
niecodzienny ad rzôdczi, rzôdkò pòtikóny, apartny
niecpota - òb. nicpoń
niecywilizowany ad niecywilizowóny, nieusztôłcony
nieczesany ad nieczosóny
nieczãsto nieczęsto - nieczãsto EG, rzôdkò, rzôdkò czej, mało gdze / dze, mało czej, le
tej sej, le tam sam, gdzeniegdze EG. [Rzôdkò spòtkac tak zasadłégò chłopa jak të
jes. Sy]
adv tej sej le, rzôdkò, niéczãsto nieczãsty ad tejsejny, rzôdczi, niéczãsti
nieczujnośćƒ niesłëchawòsc, nieczujnotaƒ nieczujny ad niesłëchawi, nieczujny
nieczule adv dërno, zëbno, bez czëcégò,
ozëbło
nieczułość ƒ dërnota, zëbnota ƒ, bezczëcé n nieczułość nieczułosc, niewrazlëwòta Gò;
por. obojętność, zobojętnienie
nieczuły nieczuły nieczułi, niewrazlëwi Gò; por. obojętny
ad dërny, ozëbłi, bezczëcowi nieczynność ƒ nierobnota, bezdzejnota,
nierësznotaƒ
nieczynny nieczynny - nieczinny Lz, Gò
ad nierobny, bezdzejny, nierëszny, bezaktiwny
nieczysto adv czôrno, swiniarzkò, nie-
106
czësto
nieczystość ƒ nieczëstosc, -ë, ż., 1. ‘nieczystość’, 2. ‘sprośność’: Nieczëstosc je grzéchã
głównym.
nieczelëzna, nieczëstosc, swiniarzkòsc ƒ; ~ści pl smiece pl, gnój m
nieczysty ad nieczësti, przym., 1. ‘nieczysty, brudny’: Ten grôp je nieczësti. 2.
‘sprośny’: Òn wiódł nieczësti żëwòt. Nieczësté mëslë.
czôrny, uczapóny, utrzepóny,
nieczësti; ~ duch nieczësti dëch, mieć
~te rãce prowadzëc cemné sprawë,
~te zamiary nieczësti dbë, mieć ~te
sumienie ni miec czëstégò sëmieniégò nieczytelnie adv nie(prze)czëtno
nieczytelność ƒ nie(prze)czëtnota ƒ nieczytelny ad nie(prze)czëtny
niedaleki ad niedaleczi, krótczi
niedalekò adv niedalek1, przysł., ‘niedaleko’: Prôwdą niedalek zańdzesz, a łżą sã nie
ùdłôwisz ‘prawdą niedaleko zajdziesz, a kłamstwem się nie udławisz’. Przysł. [Ceyn] To je
niedalek. Jabkò òd jabłonie niedalek sã òdkùlnie ‘jabłko od jabłoni niedaleko się odtoczy’.
Przysł. [Ceyn] niedalek2, przyim., ‘niedaleko, nieopodal’: Òni mieszkają niedalek jezora. Jô
jem béł niedalek Charbrowa.
pòdle, sprzëti, niedalek,
krótkò, blëze; w ~kiej przyszłości w
niedaleczi przińdoce, niedługò
niedaremnie adv nié pòdarmôka, nié pòdaremno, nié na darmò
nie dawać rady - òb. bezradny
niedawno niedawno - niedôwno, zdr niedôwienkò Sy np. To bëło niedôwno, czej...
Niedôwno më szlë razã, a dzys... Niedôwno temù jô sã z nima widzôł. EG. Ewent. długòż
S
Y, EG, np. Długòż to le je, jak më mielë gòscy, a dzys òni chcą zôs
pr
zëjachac. Napieklë jesmë piec chleba, ale na tëlé lëdzy długòż to nóm
sy
gnie. SY niedôwno, przysł., ‘niedawno’: To bëło niedôwno. To sã niedôwno stało.
Niedôwno béł jes wiesół ë ju jes smãtny. Niedôwni jak wczerô.
adv niedôwno, niedôwienkò,
slédno, swiéżo; od ~na od niedôwna
niedawny ad niedôwny, slédny niedôwny, przym., ‘niedawny’: To są niedôwné dzeje.
Òd niedôwnégò czasu.
nie dbać o co – zob. dbać
niedbale niedbale, przysł., ‘niedbale, lada jako’: Òn tak wszëtkò robi niedbale,
nieszëkòwnie.
niedbale - òb. niestarannie
adv opùstno, niedbało, nieluso,
107
nikewno, na sprawisza
niedbalec m opùstnik, otrëk, nielusnik,
niedbôłk, czmùra, patarôk m
niedbalstwo - niedbałosc, -ë, ż., ‘niedbalstwo’: Jô gò ùkôrzã za tã niedbałosc. òb.
niestaranność, opieszałość
n niedbałosc, oprzawa, opùstnosc, nielusota, parchùlëzna f, parchùctwò, oprzélstwò, pataractwò n niedbałość ƒ niedbałosc ƒ
niedbały niedbały niedbałi, przym., ‘niedbały’: Niedbałô nënka òstôwiô dzecë same w
chëczach.
- òb. niestaranny
ad opùstny, niedbałi, nielusy,
nikewny; kòbíeta ~ła czura, szluńca,
szlizdra, szlińdra, szlągwa ƒ niedelikatnie adv sëro, dërno
niedelikatność - niedelikatnosc JB, np. Na najã
wiôlgą
wdzãcznosc,
nimò
wszelaczich niedelikatnoscy, zasługiwô jegò (A. Majkòwsczégò) biôtka ò czëstosc
deji pòmòrsczi. JB. Ewent. nieòstróżnosc EG, łãpòwatosc EG, niewërozëmiałosc
EG, òstré pòstãpòwanié EG, òstrosc EG, bezpòstrzédnosc EG, brak subtelnoscë
EG, niesubtelnosc EG,
prostactwò
EG,
chamstwò
EGniedelikatnośćƒsërosc, dërnota ƒ niedelikatny ad sëri, dërny
niedługi ad niedołdżi a. niedłudżi
niedługo adv 1. niedołgò a. niedługò, niedługùszkò; to ~ potrwa to dołgò a. długò
nie zwarô........2. niedługò, zarô(zka), chùtkò, w krótczim czasu; wnet(k), -tka ||
wnetëszka, lok || - wnetëszczi {‘wnet(k), -tka, -tëszka, -tëszczi’ in = pol. nieomal –
zob.}
nie do ... nie do ... np. nie do wëtrzimaniô / wëbëcô / zlëdaniô / òpòwiedzeniô / òpisaniô
/ ùnieseniô || -niégò [To je cãżôr nie do ùnieseniô. SY]
niedobitki pl zbiég, néga pòbitëch wòjsk
niedobór m niedostatk, niedomiar?, zeszłosc, niesyga ƒ, szmùchë pl, deficyt m;
pòkryć ~ nadpłacëc niesygã, szmùchë
niedobrany ad niepasowny, niedobróny, niedopôrowóny, niepòdchódny
niedobrowòlny ad niedobrowólny, z mùszu
niedobry niedobry niedobri, nicdobri Sy, Ra, lëchi, ewent nie za dobri Gò {‘nicdobri’
Ra: niedobry, lichy, ladaco, niegrzeczny, mało wart} [Nicdobri człowiek. Sy Nicdobri lëdzë.
Sy Nicdobrô białka. Sy Lepszi dobri sąsôd we wsë, jak nicdobri brat za wsą.] {kasz. ‘lëchi’ =
pol. a) niedobry, zły [Lëché wiodro. Lëchi sąsôd. Lz]; b) niewłaściwy, niedpowiedni [Lëchô
miara. Lz]; c) lichy, nędzny; d) zaniedbany; e) wykonany niestarannie; f) słaby; o ziemi:
nieurodzajny; g) mało wartościowy [Lëché pieniądze. Lëchi talôr. - Lz]; h) o oczach: zły,
rzucający urok} [Lëchô krowa / suknia (sëknia) / rolô / robòta. Czim lëchszô wesz, tim barżi
grëze. – Lz]. To nicdobrô dzewczëna. Żëdzë bierzą nicdobré dzecë w miech ‘żydzi biorą
niegrzeczne dzieci w wór – w ten sposób rodzice straszą swoje niesforne potomstwo’. Nie
wdawôj sã z nicdobrima lëdzama, bò jes zbëti ‘bo będzie po tobie’. [Przysł.]
108
ad doniczewny, lëchi, ni(c)dobri, nijaczi, rzad: marny [Marny (tu: niedobri, brzëdczi)
zwëczôj. Lz]. Por. lichy, zły
niedobrze adv doniczewno, lëchò, niedobrze, nijakò; lok w zn. niezdarnie, nei tak
jak się należy: kòsmato {‘kòsmato’ in – zob. kosmato} [Marnie jak szińdle na dakù
pãkają. Kòsmato cos robic (np. prac, òrac). - Sy] niedobrze - ts. EG, lëchò EG,
ewent. bële jak EG, marno EG, słabò EG, nijakò SY || nijak SY. zob Por. marnie
czujã się ~ mie je lëchò a.
mie sã lëchò robi, człowiek ~ widziany
pónowajca m, człowiek lëchò widzałi niedoceni(a)ć v nie uwôżac, lëchò szacowac, niedozdrzec
niedocenienie n nieuwôżanié, lëché szacowanié
niedochòdowy ad niezwëskòw(n)y, niełubny
niedociągniãcie n luka, niesygaƒ niedocieczony ad niepòchwôtny, niezgruńtowóny
niedoczekanie n niedożdanié, niedoczekanié n; ~ twòje tegò të sã nie dożdajesz
niedoczynność f med niedoczinnosc
niedoczytany ad niedoczëtóny
niedogodnie adv niedogòdnie [Rzeczë mie, żlë cë bãdze z tim niedogòdnie. Ra]
niedogòdność ƒ niepasownota, niepòrãcznotaƒ niedogòda, -ë, ż., ‘niedogoda, niedogodność’: Czë mù tak zrobisz, czë sak, jemù
wiedno niedogòda. Mielë z tim wiôlgą niedogòdã niedogòdnosc, -ë, ż., ‘niedogodność’: To
mdze dlô naju niedogòdnosc.
niedogòdny ad niedogòdny, przym., ‘niedogodny, niewłaściwy’: Terô je niedogòdné
wiodro do łowieniô rib.
niepasowny, niepòrãczny,
niechòdzësti; ~na pòra niepasowny
czas, ~ne warunki niepòrãczné zastrzedżi
niedogòtowany ad nieugòtowóny, niedogòtowóny niedogotowany - niedowrzałi RA, niedogòtowóny EG [Niedowrzałé bùlwë.
Ra]
niedogryzekra zbiég, obgrizkm, obierzka,
néga, néżka ƒ
niedojadać, ~jeść v niedojôdac, niedojesc
niedojda zob. mięczak, niedołęga
niedojrzałość ƒ niedodrzeniałosc, niedozdrzelałoscƒ niedozdrzelałosc, -ë, ż., ‘niedojrzałość’: niedozdrzelałosc brzadu. [Por.
dozdrzelałosc]
niedojrzały ad niedodrzeniałi, niedozdrzelałi, gôłkòwati, sëri, niewëkwitłi;
109
~ owòc gôłka (|| gòłka), heltka, sërzëzna f, gòł~ kòwati brzôd, człowiek ~ niedowarzélc,
niedowarzëch m; ew. człowiek niedozdrzelałi (psychicznie); por. dziecinny, naiwny
niedokarmiony ad niedożëwiony
niedokładnie adv niedokładno ~ cos wëzdrzi jak pôcerz bez amen (o niedokładnej, niedokòńczonej robòcie) nietoczno adv ‘niepewnie, niedokładnie’:
nietoczno pòwiôdają. (II)
Òni to
niedokładność ƒ niedokładnosc, niedokładnotaƒ arch nietocznosc Ra
niedokładny ad niedokładny arch nietoczny {‘niepewny, niedokładny’} [Nietocznô
wiadomòsc. Ra]
niedokònany ad niezjiscony, niedokònóny; czas przeszły ~ gr niezjiscony bëti
(uszłi) czas, imperfektum n niedokòńczony ad niedokùńczony, niedoczëniony
niedokrwistość ƒ małokrëwistosc, bladnicaƒ niedokrwistosc f niedokrwienié n
niedokrwisty ad małokrëwisti, bladnicowi
niedola ƒ niedolô || -la rzad; ew. biéda, pòniewiérka, pòtłuka (pol. tułaczka), ùcemiãga f,
marné żëcé, lëchi kawel, nieszczescé n [Òn nie cerpi żódny niedolë. Dni niedolë
przeńdą. Ze wszëtczima niedolama sã do mie ùcékô. Lz (Bù, Lh, Dh)] Niedolô
chałëpniczô. Ra; zostali wywiezieni na niedolę Sybiru òstelë wëwiozłi na
pòniewiérkã / pòtłukã; dola i ~ / dole i ~le dola i niedola, dole i niedole . Por. dola
niedołęga m niedołãga, niezdara, niezdarznik, niezdarzélc, niezgraba, niedojda (Ra),
czapa, czamajda, (s)łãp, sztiwnôla, sztiwan, nieòklëka, òlfas, òlpuch, nie(do)łãga,
(nie)dołemón || dolemón || dołemôcz, nieszëkòwnik, nieoklëcznik, nimôg, niezglôza,
ùlapapa, niedôga, òtrãbùta, bùcôk, mack, dójda, lópa, niweka, lebioda, niedolepk,
dupa, dupk, dupersztëjn, pierdoła, lok: mifón, czumùra, arch: mãdza, deba, baruszk,
asãja, glińda, gliza; w zn. czł. niezgrabny, wielki, ociężały, charłak: niepleka ||
niepléka (Ra) m; kobieta niedołężna: niezdara, czapa, niweka, niezglôza f;
dziewczyna niedołężna: niezdarzëskò n; dziewczyna, kobieta ociężała: tołpa f {‘słãp’
in = pol. a) byk niezdarny; b) stary chudy koń a. krowa; ‘łãp’ in = bidlã, stôri zmiarti
kóń a. krowa; ‘dolemón’ SEK: òd niem Dollman = czł. szôlony; ‘nie(do)łãga’ – por.
łãdżi = dżibczi; ‘nieòklëka’ wierã dosł. wół bez jerzma (klëczi), bidlã nieòklëzné;
‘òlfas’, ‘òlpuch’ SEK: òd niem. w zn. Olf, Alf = czł. tãpi do ùczbë; ‘ùlapapa’ = pol.
safanduła – por. „ula” niem. sowa + papa = tata; ‘niweka’ in = pol. niegodziwiec –
zob.; ‘dójda’ - òd: dojic; ‘lópa’ lok = pol.: lufa; ‘bùcôk’ = baran; ‘lebioda’ = słabi
czł. a. kóń – por. z roscëną ò ti nazwie = dzys kasz: łapùcha; ew. por. „lëbi” = pol.
wiotki; mãdza arch = dosł. żoka, stréfla; ‘baruszk’ = zdr baran; ‘asãja’ SEK: òd:
ãsaja (saja = lewôk); ‘glińda’ – por. glëmda = pòmalëczk; ‘gliza’ SEK: òd:
slësczégò, lepczégò jak glistwa; ‘niepleka’ w jin jãz. słowiańsczich: czł. nielusy,
brëdny} [Cëż të żądôsz òd tegò niedołãdżi! Ra Żebës ju lepi szedł niezdarznikù. Jô
czuł, że Jónyszków niezdarzélc sã żeni. Abò ten niweka tu je, abò nié, ten nóm nic
nie pòmòże. Të mifónie, të ani gòzdza nie pòtrafisz sobie wbic w scanã. Wòjna
wëbije wszëtczich zgrabnëch chłopów, to le sami kòszlôwcë i niezglôzowie (pol.
110
nieudacznicy) òstóną. Ta sobie wëszukała niezglôzã. Në, nie grzeb sã tak długò,
dójdo. Ta Léòsza to je dobré dzéwczã, le to je wiôldżé niezdarzëskò, to z gnoju nie
wëléze. - Sy Òżenił sã z taką niweką, òna jednégò wãbórka nie ùdwignie. Ra]. Por.
partacz, safanduła
niedołęstwo n niedołãstwò, -a, n., ‘niedołęstwo’ [Żóden gòspòdôrz nie chce gò wzyc za
parobka dlô jegò niedołãstwa. Ra] niedołãżnosc, -ë, ż., ‘niedołęstwo’: [Przez niedołãżnosc
tracy majątk ë sã gùbi. Ra]
nimòc, słabòta, niedôga,
nieoklëcznotaƒ niezdarność ƒ niezdarnosc, niedôga, niezdarzëzna, nieoklëcznota niezaradność ƒ niezaradnosc, (nie)oklëcznosc, sprosnoscƒ niepòradność ƒ nimòc, niezaradnota, niedôga, nieszëkòwnosc, debòwatosc ƒ niedołęstwo n niezdarnosc, niedołãżnosc Gò,
niezaradnosc Gò, niezgrabnosc Gò, niedôga (= słabòta, nimòc), czapòwatosc
nieporadność - niepòradnosc EG, Sy. Por. niezgrabność, nieudolność
niedołężnie adv nieòklëcznie SY = niedołężnie, niezdarnie’; Por. niezgrabnie,
nieudolnie nieporadnie - niepòradno || -nie EG, Sy [Z pòczątkù to mù szło niepòradno, ale
zôs pòtemù òn béł jednym z pierszich. Sy]. niedołãżnie, przysł., ‘niedołężnie’: Òn sã wzął do
ti robòtë dëcht niedołãżnie.
niezdarnie niezrãczno || -nie SY, niezgrabno, nieszëkòwno, bez szëkù [Jakże të ten nóż
niezrãczon trzimôsz? Sy Baro niezrãczno to robił. Sy]
niedołężnieć v słabiec, krãczniec, karpiec,
kôrkwiec niedołężnieć v słabiec, krëchnąc Gò, krãczniec, karpiec, kôrkwiec - Tr,
czamiec Ra, robic sã niezdarnym / niedołãżnym
niedołężność / niezdarność niezdarnosc Sy, niezdarstwò Sy, nieszëkòwnosc, brak
szëkù, niezgrabnosc Sy [Psu bë dożarła twòja niezgrabnosc, niżódny wprawë të ni
môsz, chłopkù. Sy], niezglôznosc Gò (por. Sy: niezglôza = niezgraba, niezdarzélc)
niedołężny ad niedołãżny, przym., ‘niedołężny’: Nasz starëszk je ju baro niedołãżny.
nieoklëczny, słabi, krãczny,
chwiérny, niegôltny, nieszëkòwny, niedołężny ad nieoklëczny, słabi, krãczny,
chwiérny, nieszëkowny; stać się ~m skrãczniec nieporadny - niepòradny EG, Sy (=
skrãczniałi, a. łãpòwati) [Ale jes të, człowiecze,niepòradny jak dzeckò. Niepòradną
rãką sã pòdpisôł. Sy]. - Przër. bezradny, niezdarny niezdarny – niezgrabny Sy,
nieòklëczny SY, łãpòwati EG, niezdarny Sy [To je pisóné baro niezgrabną rãką. Sy
Co ten w swòje niezrãczné pazurë weznie, to òn skazy. Sy] niezrãczny SY,
nieszëkòwny, czapòwati, nieùdôczny
lok w zn. ociężały, niezgrabny: kòsmati [Nasz tatk dostaje ju kòsmati chód. Sy]
{‘kòsmati’ in – zob. kosmaty} ; stać
się ~m skrãczniec nienawykły do ~ma nieòklëczny {‘nieòklëczny’ Sy in = pol. a)
niedołężny, niezdarny, niezaradny; b) natrętny, niesforny};
111
niezñarny ad niezdarny, (h)olfasowati, wòłowati, nieoklëczny, niedôżny,
niedolepny, niegôltny, niezglôzny, sprosny
niezaradny ad niezaradny, (nie)oklëczny, sprosny, lôlowati
nieporadny ad niezaradny, niedôżny, nieszëkòwny, debòwati, niewëpiekłi. Por.
niezgrabny, nieudolny
niedomagać niedomagać (często chorować) v chòrzec, - niedomagac SY, słabòwac
SY, chërlaczëc Ra, np. Òn niedomôgô na serce / nérczi. SY
v chòrzec, chërzec, chwierac,
karpiec, kôrkwiec, utëpòwac, krãcz~ niec, tarpiec. Zob. cherlać, chorować
niedomaganie n chwiéranié, chòrzenié,
krãcznienié n
niedomawiać, ~mówić v niedogôd(ow)ac,
niedomôwiac, niedomówic
niedomiar - ts. EG., brak, niedostatk, niesëga (neol.) TR
niedomkniãty ad niedomkłi, przëmkłi
niedomòga ƒ słabòta, môłklëna ƒ; ~ umysłowa môłklëna môgù
niedomówienie n niedopòwiedzenié, niedorzeczenié, niedomówienie n, niedomówkaƒ
niedomówiony ad niedorzekłi, niedomówiony, niedopòwiedzóny
niedomyślność ƒ niedomëslnota ƒ niedomyślny ad niedomëslny
niedonoszony ad niedoniosłi; dziecię ~ne
nieczasné a. niedoniosłé dzeckò, ósmôk, sódmôk, niedoniosk, niedorostk m niedonoszony - ts. EG. - Przër. przedwczesny
niedopalony ad niedopôlony, upôlony niedopałekƒn głowienkò n, głowniô ƒ, niedokùrzajk m, ir tobaczny drëmel niedopasowany ad niedopasowóny niedopatrzenie n
niedozdrzenié, przezdrzenié n; przez ~ przez niedozdrze~ nié, przezdrzenié sã
niedopetnienie n niezjiscenié n
niedopieczony ad nidopiekti niedopieczony - niedopiekłi (téż w przenos. znacz. jakò
nie do kùńca wëùczony, „niedorobiony”), ewent. (dosł.) niedoszmórowóny EG
niedopilnowanie n niedozdrzenié, niedopilnowanié n
nie dopisać (nie udać się) - spaszowac RA, nie dopisac EG, nie ùdac sã EG, nie bëc
dobri EG, nie wińc EG. Np. Latos jiczmë (jãczmiéń) spaszowôł. RA Latos pògòda
nie dopisa / nie ùdała sã || ùda sã / nie bëłą dobrô. Z tą pògòdą latos nie wëszło
jima... (tzn. Bògù). - EG. - Przër. dopisywać, sprzyjać, nie sprzyjać
niedopisanie n niepòszczescenié, spaszo-
112
wanié n
niedopity ad niedopiti
niedopłata ƒ niezapłaconô néga dłëgù, rechùnkù
niedopòwiedziany ad nié do kùńca rzekłé niedopùszczalność ƒ niedopùscënk m, niedopùstnotaƒ
niedopùszczalny ad niedopùstny, niedopùscënkòwi
niedorajda zob. niedołęga
niedorostek m pòdrosłi knôp niedorozwiniãty ad omùlowati, nie(do)rozwiti, niewëkwitłi
niedorozwój m malëzna ƒ, nie(do)rozwicé n
niedorzecznie niedorzecznie - kòłowrotnie (môl.) SY, pòkrãtno EG adv kòłowrotno,
szelëpëtno, dalwarzkò, głupie; ~ mówić plestac, dalwarzëc, głupie gôdac niedorzecznośćƒ szelëpëctwò, dalwarztwò,
dzecelstwò, bëlecajstwò n głëpòta ƒ
◊ mòwa z gôdką a. trôwa ze zelim niedorzeczny ad niedorzeczny - kòłowrotny
(môl.) SY - òb. dziwaczny, śmieszny
kòłowrotny, głupi, szelëpëtny, dalwarsczi ◊ bani szëkac na
leszczënie, kòzła dojic, las bielëc, z
piôskù chleba piec, plewë sôc, rëbã
uczëc płëwac (o zajãciu, pracy niedorzecznej)
niedosięgły, ~gniony niedosięgły - niedosygłi EG, niedostãpny EG, nieprzëstãpny EG,
daleczi, òddalony niedosiężny - òb. niedosięgły
ad niedosyżny, niedosygniony
niedoskonałość niedoskonałość - niedoskònałosc (-ota)
ƒ niebëlnota, niewëbiérnota ƒ
niedoskònały nieoskonały niedoskònałi, ewent përznã felowati, z felama / wadama /
błãdama, ùłomny
ad niebëlny, niewëbiérny niedosłyszalny ad niedoczëti
niedosłyszeć v niedoczëc nie dosłyszeć - nie doczëc (czegòs) EG. Np. Òni tam wiele
klapelë, ale jô ani pòłowë nie doczuł. EG niedoczëc, -ëjã, -uł, sł., ‘niedosłyszeć’: Nasz òjc
terô ju niedoczëje.
niedosłyszenie n niedoczëcé n niedosmażony ad niedopiekłi; ~ne miãso
niedopiekłé miãso
niedosolony ad metławi, niedosolony niedospać, ~sypiać v niedosp(ôw)ac
niedostatecznie adv niedostateczno, mëro,
lëchò
niedostateczność ƒ niedostatecznosc,mërota, lëchòsc ƒ
113
niedostateczny ad niedostateczny - ts. EG, taczi, co nie sygô EG, ewent. mało
wëdajny, słabi, biédny, lëchi - EG dwója, lófa f, stãpiéń niedostateczny, òcena
niedostatecznô
niedostateczny, mëri,
lëchi
niedostatek m niedostatk, -ù, m., ‘niedostatek’: A tej przëszedł niedostatk ë ni mielë co
wzyc do gãbë.
niedostónk, skweres m,
biéda ƒ niedostatek - niedostatk, brak, ewent. biéda, nãdza - EG
; żyć w ~tkù miec skweres a.
żëc w biédze, w niedostónkù
niedostatni ad niedostónkòwi, jochimòwi, biédny, skweresowi
niedostawać zob. brakować
niedostãpność niedostępność - niedostãpnosc EG. - Przër. nieprzystępność ƒ
niedoprzińd(zën)a, nie-pòchwôtnoscƒ niedostãpny ad niedoprzińdny,
niepòchwôtny niedostępny - niedostãpny, nieprzëstãpny, trudno dostãpny - EG. Przër. niedosięgły, nieprzystępny
niedostrzegalnie, ~żenie adv niezmerkóno, niewidzało, nierozeznôwno
niedostrzegalny, ~żony ad niezmerkóny, nieuchwôtny, niewidzóny mało / ledwie
widoczné / wnet(ka) nie do zaùważeniô / spòstrzeżeniô / zòczeniô, niedostrzegalny
niezaùważalny,
~ce w długim okresie zmiany są prawie niezauważalne nastãpùjącé / zachòdzącé w
dłudżim cządze czasu zmianë są mało / ledwie widoczné / wnet(ka) nie do
zaùważeniô / wnet(ka);
niedosypiać zob. niedospać
niedosypianie n niedospôwanié n
niedosyt m nienajdłosc ƒ
niedoszły ad niedoszłi; ~ lekarz niedoszłi
doktór, ~ mąż niedoszłi chłop a. bëti
na(ł)ożeni
niedościgły, ~gniony ad niedogòniony, niedoscëgłi Gò (por. doscëgłi Lz [Dlô
jinszich kòni ten kóń nie béł doscëgłi. Lz])
niedosygłi || niedosëgłi (por. arch dosëgłi = pol. dosiężny [Nad jegò łóżkã wisy jemù
dosëgłô flińta nabitô. Lz]); ew. niedoskòczny (por. arch doskòczny = pol. do
dosięgnięcia z doskoku) [Téż dlô psa ten człowiek nie béł doskòczny.Lz])
niedoświadczenien nieobëcé, niedoswiôdczenié n
niedoświadczony niedoświadczony - niedoswiôdczony EG. - Przër. niedowarzony
ad nieobëti, niedoswiôdczony; człowiek ~ niedowarzëch, niedowarzélc m
niedotkniãty ad niedotkłi, niecôrniãti, niezadzóny
niedotrzymanie n nie(do)trzimanié n niedotykalny ad nietikóny, niezadzéwny,
nié do dotkniãcô
niedou(cze)k m niedouczélc, niedouczk,
niedouczałi m
niedouczoność ƒ niedouczałosc ƒ
niedouczony ad niedouczałi
114
niedowaga - niedowôga EG. - Przër. nadwaga
niedowarzony niedowarzony, niepòpiekłi (òd: SY) Czł. niedowarzony (niedojrzały,
nieświadczony) - niedowarzélc (zab.) SY,
niedowarzëch
(zab.)
SY,
niepòpieklińc m [Ùdôwôł niepòpieklińca (głupégò) ë tak sã wëdostôł ze sôdzówczi.
Sy. - Przër. niedoświadczony, naiwny
ad niedogòrowóny, niepòpiekłi, niedowarzony, niedorosłi, niedozdrzelałi, niedoswiôdczony
niedowiarek - niedowiérca SY. Np. Lepszi òtwarti niedowiérca, jak swiãtoszk. SY
niedowiara, -ë, m. i ż., ‘niedowiarek’. (II) [Hilf] niedowiôrk, -a, m., ‘niedowiarek’:
Jesz sã kòscół załómie czedës nad tobą, niedowiôrkù! Pònawrócył (pònawrôcôł)
wszëtczich niedowiarków. - Ra]
niedowiarstwò niedowiarstwo - niedowiérstwò SY
n bezwiara f, niedowiarstwò, niedowiérstwò n
niedowidzieć v niedowidzec, lëchò widzec
◊ miec słabi wid niedowidzec, -ã, -ôł, sł., ‘niedowidzieć’: Starëszka ju niedowidzy. (II)
niedowierzać v niedowiérz(ëw)ac niedowierzająco adv niedowiérno, niedowiérzającë
niedowierzający ad niedowiérny, niedowiérzający
niedowierzanie n niedowiérnota ƒ, niedowierzanié n
niedowład m môłk, môłklëna, mërota, słabòtaƒ
niedozór m niedozdrzënk m; z pòwòdu
~zoru z niedozdrzënkù, z niedozdrzeniô
niedozwòlony niedozwolony - niedozwòlony SY
ad zakôzóny, nieprzëzwòlony, niedozwòlony
niedrogi ad niedrodżi
niedrogò adv niedrogò
niedużo adv niewiele, mało, përznã, kąsk niedwùznacznie adv niedwùznaczeniowi,
jasny, wërazny
niedyskrecja, ~ność ƒ niediskrecjô f,
nierozmienié uchòwac tajemnicë niedyskretnie adv niediskretno, nieobëczajno
niedyskretny ad niediskretny, nieobëczajny
niedyspònowany ad chwiérny, czëc sã
lëchò
niedyspòzycjaƒchwiérnota, czëcé sã lëchò
115
niedziela ƒ niedzela ƒ ◊ mdze wnet niedzela a. mô sã do niedzelë (mówią na widok
siwegò kònia) niedzela, -ë, ż., 1. ‘niedziela’: Przińdze niedzela, tak chłopi jak ë białczi do
kòscoła sã szëkùją. Òd niedzelë do niedzelë. 2. ‘tydzień’: za szterë niedzele.
niedzielnie adv niedzélno, pò niedzélnémù
niedzielny ad niedzélny niedzélny, przym., ‘niedzielny’: òdpòczink niedzélny;
niedzélné zôbawë.; odpòczynek ~
niedzélny odpòczink
niedzisiejszy ad niedzysészi
niedźwiadek niedżwiadek - miedwiôdk RA
m miedwiédzk m
niedźwiednik m prowôdnik miedwiedza niedźwiedzi ad miedwiedzowi; wyświadczyć kòmù ~dzią przysługã lëchò sã
kòmùs przësłużëc ◊ dac wilkòwi owce
pilowac
niedźwiedzica ƒ miedwiédzka, miedwiednica ƒ; Wielka N~ Fùrmón m, Wóz i
Kùczer
niedźwiedziowaty ad miedwiedzowati,
mielcochòwati
niedźwiedź m miedwłédz m niedźwiedź zool - miedwiédz EG || (môl.) niedzwiédz
(pòl.) EG. Np. Lewandoszewi (zgniłi) jak miedwiédz. SY
; dzielić skórę na ~dziu dzelëc skórã na miedwiedzu / na baranie [Jesz skóra na baranie,
a të ju kòżëch szëjesz z ni, panie. Sy] ~ dzi pomruk mrëczenié / mùrmòt (Lz) /
mamrot (Lz) miedwiedza; miedwiedzy || miedwiedzów mërmòt || mùrmòt / mamrot;
miedwiedzé mrëczenié [Niedzwiedzy (miedwiedzy) mamrot. – Lz]
nieestetyczny ad niespòsobny, nieesteticzny
niefachòwiec m niefachówca m niefachòwy ad niefachòwi
niefałszowany ad niefalszowóny nieforemność ƒ obalëtosc, rosochatosc, kòniowatosc,
nieforemnota ƒ nieforemny ad obalëti, rosochati, kòniowati, nieforemny
nieformalny ad procëmformny
niefortunnie adv nieudało, nieszczeslëwò
niefortunny ad nieudałi, nieszczeslëwi
niefrasobliwie adv bezkłopòtno, bez kłopòtu
niefrasobliwòść ƒ bezkłopòt m
niefrasobliwy ad bezkłopòtny
niegaszony ad niegaszony, nielaszowóny; ~ne wapno nielaszowóny kalk
niegdyś adv piérwi, przódë, czedës, rôz; arch (pol.?) niegdës [W stôrëch kronikach je
zapisóné, że Kaszëbi bëlë niegdës wiôldżim ë mòcnym nôrodã. Ra (Ce?)];
niegłębòki zob. płytki
niegłupi ad obmëslny, niégłupi niegłupi niegłupi [wëm. –py]; por. roztropny
niegòdnie adv niewôrtno niegòdnie, przysł., ‘niegodnie, nieuczciwie’
116
niegodność - niegòdnosc EG
niegòdny ad niewôrtny niegòdny, przym., 1. ‘niegodny, niezasługujący na co’: Të jes
niegòdny taczi żonë. 2. ‘zły, lichy’: niegòdnô baba; niegòdny towôr.
niegodny - niegòdny, niebëlny, zob niegodziwy nie dosc bëlny, taczi, co nie je wôrt,
żebë cos dostac. Ewent. nicwôrtny. Być nie godnym czego - nie bëc gòdnym /
wôrt / wôrtnym czegò
nie godzi się - òb. nie wypada
niegòdzień ad niewôrtny, nie bëc wôrt;
~ wiary nie bëc wôrt wiarë
niegòdziwie niegodziwie - niegòdzëwie, nipòco SY, baro lëchò, pò swińskù - EG
niegòdzëwie, przysł., ‘niegodziwie’: Pòstãpòwôł z nią niegòdzëwie. nieprawie, przysł.,
‘niegodziwie, źle, grzesznie’: Òn przez całé swòje żëcé nieprawie pòstãpòwôł.
. - Przër. podstępnie adv niegòdzëjôszowato, nipòco, przepùstno, niezbedno, paraluszno
niegodziwiec niegòdzywc EG, niebëlnik, niegòdzëjôsz SY, paralusznik Sy, ewent.
brzëdôl, szatan / pùrtk wcelony – EG [Jô ju ni mògã wëtrzëmac z tim niegòdzëjôszã. Ra
Wa paralusznicë, żebë wama slëna wëschła w gãbie. Sy].
pieczelnik, -a, m., ‘człowiek zły, niegodziwy, tyran’: Z tim pieczelnikã nijak wëtrzëmac
ni mòżna.
niebëlnik, -a, m., ‘niegodziwiec, hultaj’: Jakùż òna mòże żëc z tim niebëlnikã? Swiãti
Pioter mô dlô niebëlników niebò zamkłé. Ra]
m niegòdzëjôsz, nipòcéùsz, nipòcnik, przesprôwca, złoch, niezbednik, niekara, lińcusznik,
heretnik, pieczelnik, odrap, niewôrtélc, niweka m; dziewczyna / kobieta ńiegodziwa
niebëlnica, -ë, ż., ‘kobieta niegodziwa’: Të so nie dôsz radë z tą niebëlnicą. Wënëkôj precz z
chëczë tã niebëlnicã! Ra
[Precz z tobą, niwekò. Ten nipòcnik mô niejednégò człowieka na sëmieniu. - Sy]
{‘niweka’ in = pol. niedołęga – zob.; ‘nipòcnik’ in = dzeckò niepòsłëszné}. Por.
łobuz, nicpoń, nikczemnik
niegòdziwòść niegodziwość - niegòdzëwòta SY || -wòsc SY || niegòdzywstwò SY ||
niegòdzéjstwò SY || niegòdzélstwò SY || niegòdzëjôszstwò SY || nipòctwò || nipòcota SY,
nipòcëzna SY, pioruństwò SY, niebëlnota || -nisc (Gò) f, brzëdczi pòstãpk, niebëlnictwò,
swiństwò, szataństwò n, czos pòniżi pasa (pòl.) - EG. [Jô ce jesz ùkôrzã za tã niegòdzëwòsc.
Ra] - niebëlnictwò, -a, n., ‘niegodziwość, nieprawość, hultajstwo’: Miedzë nama rzekącë, to
bëło òkrutné niebëlnictwò ‘między nami mówiąc, była to straszna niegodziwość’. niecnota, ë, 1. ż., ‘niecnota, niepoczciwość’: Të jes pòpełnił wiôlgą niecnotã. 2. m. i ż., ‘człowiek
niepoczciwy, hultaj’: Të niecnoto! nieprawòsc, -ë, ż., ‘nieprawość, grzeszność’: Żëlë w
nieprawòscë do kùńca żëwòta.
Przër. psota, przestępstwo
ƒ niegòdzëwòta, nipòcosc,
przepùsta, nipòcëzna, nicbëlnota ƒ pioruństwò, szataństwò, diabelstwò
117
niegodziwy - niegòdzëwi, ewent. niebëlny, niedobri, lëchi, nipòcy, falszëwi - SY, EG.
niebëlny, przym., ‘niegodziwy, niegodny, nieprawy’: niebëlny żëwòt. Niebëlné czënë same
sã kôrzą. Niegòdzëwi człowiek. Niegòdzëwé wiodro. - Ra
- Przër. niesforny, niegrzeczny
ad niegòdzëjoszowati, nipòcy,
niewôrtny, bazarny, biésati, niebëlny,
przepùstny, spieklony, paraluszny, niezbedny [Co za przepùstny strëch! Chcôł mie òszëkac. Taczich przepùstnëch dzecy jem
jesz nie widzôł, jak wa jesta! – Sy]. Por. niegodziwiec
niegòspòdarny niegospodarnie / -ny / -ność - òb. rozrzutnie / -ny / -ność
ad nierãdi, niegòspòdarny niegòścinnie adv niegòscynno niegòścinność ƒ
niegòscynnosc ƒ niegòścinny ad niegòscynny
niegòtowy ad nieuprawiony, niewëkùstrzony, nieprzëszëkòwóny
niegramatycznie adv niegramaticzno
niegramatyczny ad niegramaticzny
niegruntowny ad niegruńtowny, pòwiérzkòwi
niegrzecznie adv ¤ieusłëszno, nipòco, rewijôkòwò, paruzlowato
niegrzeczność ƒ nieusłësznota, nipòcosc,
rewijôkòwòsc, paruzlowatosc ƒ
niegrzeczny niegrzeczny - niewëchòwóny EG, lëchò wëchòwóny EG, rozpùszczony
SY (= rozbłaznowóny, zepsëti lëchim wëchòwanim), niepòsłëszny EG, nieùsłëszny
SY, nipòcy SY || niepòcy LZ, ew. psotny, rowarsczi
ad nieusłëszny, nipòcy, rewijôkòwi, paruzlowati; być ~yin rewijarzëc, ~ne dzieckò, chłopiec parus, paruzel, rewijôk, rewijôrz m, ~na dziewczyna
nieusłësznica, rewijôczka f, paruzlã n
Por. psotny
niegùstownie adv niespòsobno, bez szmaczi
niegùstowny ad niespòsobny, bez smaczi nieharmònijny ad niezgódny, nieharmònijny
niehigieniczny ad nieczësti, niehigieniczny niehonorowanie adv nieuwôżanié,
nieuznanié
niehonorowò adv nieczestno, nieuwôżóno
niehonorowy ad nieczestny, nieuwôżóny
nieistniejący - niejistniejący EG, ten, co nie jistnieje. - Przër. nieobecny
nieistniejący niejistniejący [np. Mómë tu bògactwò realiów tegò XIX wiecznégò, ju
niejistniejącégò dzys, swiata kaszëbsczégò. Gò]
nieistnienie n niebëcé, niejistnienié n
niejañalny niejadalny niejadalny Gò, ewent. ò grzëbach: niejadalny, wilczi Sy,
nieprôwdzëwi Sy, lëchi Gò, ewent trëjący [Tëch nie zbierôj, to są nieprôwdzëwé
grzëbë. Sy]
ad niejôdny rzadko o grzybach: krzëwi [Jedlë krzëwé grzëbë i sã òtrëlë. Sy]
niejaki ad gwësny, nijaczi, jaczis, nichtos niéjaczi, -kô, -czé, zaim., ‘niejaki, jakiś’:
Niéjaczé Szwabiszcze przëwãdrowało do wsë. Bëła tu niéjakô panëszka.
118
niejakò adv jakòs, jakbë
niejasno adv niejasno, niepòchwôtno, nié do rozmieniô
niejasność ƒ niejasnota, niepòchwôtnosc,
nierozmiałoscƒ
niejasny ad niejasny, niepòchwôtny
niejawnie adv niejawno, krëjamno
niejawny ad niejawny, krëjamny
niejeden ad niejeden niejeden, -dna, -dno, zaim., ‘niejeden’: Niejeden chłop białkã bije.
Niejeden głëpc mësli, że je mądri. Niejedny ùwôżają to za wiôldżi grzéch nogce w niedzelã
òbrzënac.
niejednaki, ~kòwy ad niejednaczi, nierówny niejednakowy niejednakòwi Gò, nierówny Sy (por. nierówny), ewent jinszi
[Zdżinął w nierównëch biôtkach. Brat bratu nierówny. - Sy]
niejednakòwò adv niejednakò, nierówno niejednakòwòśćƒ niejednaczëzna, nierównotaƒ
niejednokrotnie niejednokrotnie niejednokrotnie (a. niejeden rôz, nierôz, nié le rôz)
niejednokrotnie - òb. wielokrotnie
adv zamanówszë, wiele
razy, nierôz, niejeden rôz
niejednokrotny ad niejednokrotny, wielerazowi, czãsti, nierzôdczi
niejednolity - niejednoôrtny, niejednorodny EG òd: TR,
ewent. niejednoliti (pòl.
czech.) EG nierôwny, miészóny, przeplôtóny
niejednostajny ad nierówny
niekarność ƒ rozwòlonosc ƒ
niekarny ad rozwòlony; ~ne dzieckò niekarus, niekara m
niekatolicki ad niezbòżny, niekatolëcczi
niekiedy adv nieczedë [Nieczedë nama nie wëpłôcają mita. Ra]. Zob. czasami; por.
gdzieniegdzie, nieraz, raz po raz, zazwyczaj
niekłamany ad niełżawi, niezełgóny, niescëganiony, bëlny, prôwdzëwi niekòleżeńskòść ƒ nietowarzësznosc, niedrësznota ƒ, niekamrôctwò n niekompetentny ad niekómpetentny; ten,
to, co nie je w prawie
niekompletny ad niecałowny, niefùl, niekómpletny
niekòniecznie niekoniecznie - niekònieczno SY, bez mùszu EG
adv nié za przëmùsz
niekonieczny - niekònieczny SY, taczi, co mòże, ale ni mùszi bëc. - Przër. dowolny
niekònsekwencja, ~tność ƒ pòpùstnosc,
niekònsekwencjô ƒ
niekònsekwentnie adv pòpùstno, niekònsekwentno
niekònsekwentny ad pòpùstny, niekònsekwentny
119
niekònstytucyjnie adv procëmprawno, nié
wedle kònstitucëji
niekòntent ad nierôd, niezadowòlniony niekòrzystnie adv bezzwëskòwò, bezzwënégòwò, stratno, niespòsobno
niekòrzystny niekorzystnie - 1. lëchò, słabò. Np. Òna dzysô tak jakòs lëchò wëzdrzi.
EG 2. ò sprzedażë: ze stratą, lëchò. Np. Më to lëchò sprzedelë. Ùdało sã nóm to
przedac, ale ze (z naszą) stratą. EG 3. ùjemno EG, negatiwnie EG
ad bezzwëskòwi, bezzwënégòwi, stratny, niespòsobny; ~ne warunki niespòsobné leżnotë, bezzwëskòwé zastrzedżi
niekòrzyść ƒ strata ƒ, bezzwësk m; na mòją
~ z mòją stratą
niekòsztowny ad tóny a. tóni, niekòsztowny
niekrajowy ad cëzy, zagrańczny, niedomôcy, niekrajowi
niekrwawy ad bezkrëwawi, niekrëwawi niekryíy ad nieprzëkrëti, otemkłi
niekształtność ƒ bùwronowatosc, niesztôłtnosc, obalëtosc ƒ
nieksztaltny ad bùwronowati, niesztôłtny,
obalëti. Por. koślawy, pokraczny
niektóry prn niechtëren, niejeden; ~rzy pl (pò)niejedny, niechtërny / rzad jedny,
chtërny [Chtërny (jedny, niejedny, niechtërny) rzeklë tak, drëdzë tak. Lz] niektórzy niechtërny, pòniechtërny, niejedny
niechtëren, -rna, -rno, zaim., ‘niektóry’: Niechtëren so mësli, że to pò prôwdze tak bëło.
Niechtërny lëdze nie lubią do kòscoła chòdzëc. Niechtërny Kaszëbi pòlaszą ë sã wstëdzą pò
kaszëbskù gadac. Niechtërna dzewczëna jidze z płaczã do zdôwaniô ‘do ślubu’.
niejeden, -dna, -dno, zaim., ‘niejeden’: Niejeden chłop białkã bije. Niejeden głëpc mësli,
że je mądri. Niejedny ùwôżają to za wiôldżi grzéch nogce w niedzelã òbrzënac.
niekulturalny ad nieobëczny, sprosny, wieprzowati, swiniarsczi. kòzłowati [Chto to
mòże zniesc taczé wieprzowaté jedzenié. Sy
bezkùlturny; człowiek ~ nieobëcznik
m, nieobëcznica ƒ
nieledwie adv dëcht le, z biédą, bëlno,
knap, z cãżka
nielegalnie nielegalnie, nielegalny - ts. EG – zob. lewy
adv nielegalno, bezprawno
◊ robic cos krzëwò / na lewò / na szrôc / na dzëwò || dzëkò
{ ‘robic cos na szrôc’ (= na lewò) / ‘kùpiac cos na szrôc’ / ‘przedawac na szrôc’ = pol.
kupować / sprzedawać itp. coś nielegalnie, nieuczciwie; ‘chòdzëc szrôc’ = pol.
prowadzić życie rozwiązłe; } [Robic co krzëwò, np. sprzedawac, kùpiac. Jic na
krzëwò (= cëzołożëc). – Sy]
nielegalność ƒ nielegalnota, bezprawnota,
krzëwiznaƒ
nielegalny ad nielegalny, bezprawny, lewi,
120
krzëwi, dzëwi || dzëczi (np. dzëwô jachta / flińta / strzelba); nielegalny, np. ‘krzëwi
zôróbk / hańdel’, ‘chòdzëc krzëwima dwiérzama’ (być złodziejem), ‘krzëwi slub’
(konkubinat), ‘krzëwé dzeckò’ (dziecko urodzone poza małżeństwem); ~e dochody
lewé dochòdë, lewé (nieùtcëwie zarobioné) pieniãdze, lewi (nierzetelny / nieùtcëwi)
zôróbk / wzątk; ~ praca / robota lewô (nielegalnô) robòta, robòta na lewò / na
czôrno; ~ne dokumenty lewé (pòdrobioné, sfalszowóné) papiorë; ~ jazda (bez
biletu) lewô jazda (jazda pòdróż bez bilietu / na gapã).
nieletni ad nieustny
nieletność ƒ nieustnota ƒ
nielicznie adv niewiele, niewielno, mało
nieliczny nieliczny || -ni - nielëczny (pòl.) EG (przër. liczny), mało lëczny EG, le
(pò)niechtëren EG. Np. To są leno nielëczné przëpôdczi, że chtos przińdze nama pòmòc za
darmò. EG Leno w nielëcznëch przëpôdkach / w niewiele razach biwô tak, że... EG = To biwô
/ sã zdôrzô rzôdkò / mało czej / mało gdze. EG To le pòniechtëren człowiek przëszedł pózni
jima pòdzãkòwac. Gò nielëczny, przym., ‘nieliczny’: To bëło tak w baro nielëcznëch
wëpôdkach.
nieliczni nielëczny Gò [To le nielëczny / le niechtërny Kaszëbi dzys ùczą swòje dzecë
pò kaszëbskù. Gò]; por. nieliczny
ad niewielny, môłi, tamsamny;
~ne wyjątki tamsamné wëjimczi
nielitościwie adv niemiłoserno, nielëtoscëwò
nielitościwòść ƒ níemiłosernota, nielëtoscëwòsc ƒ
nielitościwy ad niemiłoserny, nielëtoscëwi,
bezsertny
nielogiczność ƒ nielogicznosc ƒ nielogiczny ad nielogiczny nielojalnie adv nielojalno
nielojalność ƒ nielojalnota ƒ
nielojalny ad nielojalny
nie lubić zob. lubić
nieluñzki ad nielëdzczi
nieluñzkò adv nielëdzkò nieludzko nielëdzkò Gò [np. Tak nielëdzkò òstôł òszpacony.]
nieludzkòść ƒ nielëdzkòsc ƒ
nieład zob. bałagan
nieładnie adv nieszëkòwno, niespòsobno,
brzëdkò; ~ z kim pòstãpòwać brzëdkò,
lëchò sã z kims òbchadac, ~ z Waszej
strony to nie je od Was piãkno nieładny ad nieszëkòwny, niespòsobny,
niepiãkny, brzëdczi, obalëti, nieurodny
niełaska ƒ niełaşka, niezgara f niełaska - ts. LZ, EG. Np. Òn pòpôdł / òna pòpadła w
niełaskã. EG
; pòpaść w
~kã dostac sã w niezgarã niełaskawòść ƒ niezgarëna, niezgara ƒ niełaskaw(y) ad
niezgarny
121
niełatwò adv nieletkò, grãdo, drãgò, cãżkò niełatwy ad nieletczi, grãdi, drãdżi,
cãżczi niemajãtny ad biédny, niebògati, niebòkadny
niemal niemal(-że) - òb. nieomal
adv wnet(ka), prawłe (że), bezmał(g)a, z wi(ã)ksza, bezlëcha niemało adv niemało, dosc wiele, nielëchò niemały
ad niemôłi, dosc wiôldżi, nielëchi
niemądry ad niemądri, nierozëmny; ew. nié za (baro) mądri, nieradny, głupi. Por.
nierozsądny, głupi
Niemcy pł geo Niemieckô f, Niemcë a.
Miemcë pł; w ~czech w Niemcach, w
Miemcach
niemczeć v niemczec, -ejã, -ôł, ‘niemczeć, niemczyć się’. (II)
niemiecczec
niemczyć (się) niemczëc (sã) niemczëc, -ã, -ił, sł., ‘niemczyć, germanizować’: Tak
dwòrë niemczëłë naszich lëdzy òd dôwnégò czasu. Òni òd dôwien dôwna bëlë niemczony.
niemczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘niemczyć się’: Lëtersczi Kaszëbi niemczą sã corôz
barżi ë le katolëce mówią wiedno pò kaszëbskù. zniemczac, -óm, -ôł, sł., ‘germanizować,
niemczyć’: Szkólny ë ksãdzowie zniemczelë naszich przódków na wszelejaczé spòsobë.
To są dëcht zniemczałi Kaszëbi ‘to są zupełnie zniemczeni Kaszubi’.
zniemczac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘niemczyć się, germanizować się’: Jak ni ma we wsë
ksãdza, chtëren bë ùmiôł pò naszińskù gadac, tej lëdze łôtwie sã zniemczają.
niemczyzna ƒ niemczëzna (Gò), niemiecczëzna, niemieckòscƒ niemiectwò, -a, n.,
‘niemczyzna’: Corôz barżi szérzi sã ù nas niemiectwò.
niemiara ƒ (co niemiara) (baro) wiele, rzma, niemiara
ƒ, bez miarë; pić co ~ wiele, bez miarë pic[Ù mie nie je trudno ò zgrëzotë, jô móm jich wiedno co niemiara.
Niemiec m Niemc a. Miemc, zdr Niemczëk || Miemczëk, zgr Niemczura, Miemczura
(Ra) m [Nie wierzë Niemcowi! Sedzy jak Niemc na kôzaniu. Òżenił sã z Niemką, a tej
przekabacył sã na Niemca. - Ra]
niemiecki ad niemiecczi a. miemiecczi; niemiecczi, -kô, -czé, przym., ‘niemiecki’:
niemieckô mòwa. Nasze dzecë gôdają pò niemieckù. Niemieckô wiara (często w znaczeniu:
‘luteranizm’). Niemiecczé zwëczaje ë òbëczaje. Ob. miemiecczi.
pò ~kù pò (nie)mieckù ◊ niemieckô
gôrdzel (tchawica)
niemieckòść ƒ niemieckòsc, niemiecczëz~ naƒ
niemieć v zdamic, môłknąc, robic sã niemi nie mieć szczęścia - òb. nie powodzić się
niemile adv nierôd, niewidzało, lëchò, niemi(e)ło; uczuł się ~ dotkniãty czuł sã
obrażony
niemiło adv przikro, jakòs, drãgò, lëchò,
niemi(e)ło
niemiłosiernie adv niemiłoserno, bez-
122
sertno
niemiłosierny ad niemiłoserny, bezsertny
niemiły ad niezgôróny, nielubny, niemi(e)łi, ni mióny rôd brzëdolny arch Sy. Por.
przykry
Niemka ƒ Niemcka ƒ Niemka, -czi, ż., ‘Niemka’. Ob. Miemka.
niemłodo adv niemłodo
niemlody ad niemłodi, w latach, starszi niemniej adv kòżdą razą, nie zdrzec na to]
niemòc niemoc nimòta Sy, nimòc Gò, Tr, niedôga arch Gò, słabòsc || -bòta, òsłabienié,
brak mòcë / sëłë / sëłów. Por bezradność, nieporadność nimòc, -ë, ż., ‘niemoc, słabość,
choroba’: Wpôdł w wiôlgą nimòc. Ë tak jã ògarnã wiôlgô nimòc. Na kòżdą nimòc je pòmòc.
Przysł. [Ceyn]
ƒ nimòta, nimòc, niedôga, chwiérota ƒ, môłk, bezchwat m; ~ płciowa
pëłcowô niemòta, bëc zgniłi niemòcen, ~cny ad niemòtny, môłkny,
chwiérny, mer, słabi
niemodny ad niemódny, przestałi, łoniawi niemódny, wëszłi z módë, rzad:
przestarzałi, łoniawi;
niemòralnie adv nieobëczajno niezbëdnie, przysł., ‘niemoralnie, nieobyczajnie,
sprośnie’: Òni tak żëją w grëpie niezbëdnie ju dzesãc lat ‘oni tak żyją razem nieobyczajnie
już dziesięć lat’.
; prowadzić
się ~nie swiniarzëc
niemòralność ƒ nieobëczajnotaƒ, niezbednictwò n niezbëdnosc, -ë, ż., ‘sprośność,
niemoralność, nieobyczajność’: Òna je znónô z niezbëdnoscë w całi òkòlëcë.
niemòralny niemoralny ad niemòralny, gòrszący, swiniarsczi niezbëdny, przym.,
‘sprośny, niemoralny, nieobyczajny’: Òna lik wadzy na nich za jejich niezbëdné òbëczaje.
Jegò żëwòt je dëcht niezbëdny. To je nôniezbëdniészô dzewczëna.
niemoralny - niewstidny, bezwstidny, brzëdczi,
niesromny,
swińtuchòwati,
niebëlny, sprostny, swiniarsczi, niepòrządny, niemòralny, rozpùstny [Prowadzëc
żëcé niepòrządné. Sy]
ad nieobëczajny, niezbedny,
szpatny, swiniarsczi
niemòta ƒ niemizna, niemòsc ƒ
niemowa m, ƒ niemi, niemòwa, niemòwnik, hepka {= kòza?} m, niemòwnica, niemô
ƒ [Co slépc widzôł, a głëchélc czuł, to niemi òpòwiôdô. Sy]
niemòwlã niemowlę - dzecuszkò Gò, przëpiersnik Sy, matilink Sy, môłé || małé n Sy,
môłé || małé n Sy; por. noworodek
n môłé, bibiątkò, dzeckò n,
przëpiersnik, pëteliszk, matilink, matiluszkm, dżibùlkaƒ
niemòwlãcy ad bibiątczën, dżibùlczën;
wiek ~ dżibùlczëné lata
niemòżebność, ~żliwòść ƒ niemòżebnosc,
niemòżebnota, niemòżlëwòta ƒ
123
niemòżebny, ~żliwy ad niemòżebny, niemòżlëwi, nie je mòżno; on jest ~żliwy
z nim nie je mòżno ◊ spróbùj jachac
na jeżu!
niemożliwość niemòżlëwòsc, brak mòżlëwòscë. Por. niemożność, niepodobieństwo
nie można (tego nie można..) - (to) sã nie dô..., (tegò) ni mòże / ni mòżemë, (to) nie
jidze / nie pùdze EG. - Przër. można
niemòżność niemożność – niemòżnosc || -nota, bezradnosc. Por. niemożliwość
ƒ niemòżnota, niemòżebnotaƒ
nie móc zob. móc
niemrawa m niedôga, dołemón m
niemrawy ad niemrawi, zgniłi, na pół zdechłi, niedôżny, niepòchwôtny, bléd,
dołemónowati [Czej jeden kóń je żwawi a drëdżi niemrawi, tej të dalek nie
zajedzesz. Sy]
niemùzykalny ad niemùzykòwny ~ pies
kòmùs z nótama ucekł (fałszować)
niemy ad niemi m; człowiek ~ zob. niemowa
nie nadążać zob. nadążać
nienaganny ad bezzastrzeżny, bëlny, bezzganiowi, obëczajny, bez zganë nienajgòrszy ad nienôgòrszi
nienajgòrzej adv nienôgòrzi, małowiele,
tak sobie, strzimno znośnie, nienajgorzej - mòżebno, mòżlëwie (dosc mòżebno /
mòżlëwie), jakò takò, nienôgòrzi, w miarã dobrze [ Jakùż ce jidze? Dosc mòżebno
(dosc mòżlëwie, jakò takò). – Sy]
nienaruszalność ƒ nierëszëzna, niezrësznota, niezrëszëzna ƒ
nienaruszalny ad nierëszny, niezrëszny
nienaruszony nienaruszony - nienarëszony, ewent. stałi, pewny
ad nierëszałi, nierëchóny,
nierëszon
nienasyconość ƒ nienajadłosc, nieobòdnosc ƒ
nienasycony ad nienajadłi, nieobòdny, tłómisti; kòbieta ~na uszczknica ƒ, nieobòdnô białka
nienaświetlony ad nieobswiécony, nienaswiécony
nienaturalność nienaturalność - nienaturalnosc, sztëcznosc EG
ƒ niezwëk m, niezwëkòwòscƒ
nienaturalny ad nienaturalny (|| nienôtëralny – przër. Bù) [Nienaturalné zachòwanié.
Nienaturalny smiéch. Nienaturalné słowa (neologizmë). - Gò]. - Przër. sztuczny
ad niezwëkòwi, niezwëczajny
nienaumyślnie zob. nieumyślnie, niechcący
124
nienawidzieć nienawidzieć - nienawidzec EG, ni mòc zgarac na cos ("Ni mògã zgarac
na tak cos" SY). Ti dwaji bracô nienawidzëlë sã srodze. Zôcz të miã nienawidzysz?
- Przër. nie cierpieć
v niezgarac, zewrzéc, bëc
zwiarti ◊ żëc jak pies z kòtã
nienawistnie adv niezgarno, zwiarto nienawistno, przysł., ‘nienawistnie’: Spòzérôł na
miã nienawistno jak na nieprzëjacela.
nienawistny ad nienawistny [Zdrzôł na niã nienawistnym òkã. Sostra zdrzi na miã terô
nienawistnym òkã. – Ra]
niezgarny, zwiarti; czej ni
mòże na kògòs zgarac, zdrzec
nienawiść nienawisc, w zn. uprzedzenie, antypatia, nieżyczliwość niezgara arch, lok
ãkòrka ƒ (zob. nieżyczliwość} Tr: zwiercé, zewrzenié n [Jô móm na niegò ãkôrkã.
Lz] {‘ãkôrka’ = ùraza – zdr. òd: ãker niem. = kòtwa}; pałać ~ścią miec niezgarã,
jãkòrkã, bëc zwiarti
nienawisc, -ë, ż., ‘nienawiść’: Żëlë w nienawiscë. Òni mają do mie nienawisc.
nienormalność ƒ anormalnosc, naczidłosc ƒ Por. uraza
nienormalny ad anormalny, od se, naczidłi
nienotowany ad nienot(ér)owóny, niezapisóny
nienowy ad nienowi, znoszałi
nieobcy ad niecëzy, znóny
nieobecność f niebëtnosc (Gò) f, brak n, niebëcé (Sy); ew. nieprzëbëcé, nieprzińdzenié
kògòs; ew. absencjô f [ti absenccji]
nieobecny ad niebëtny (arch Lz), brakùjący, felujący; ten, kògò ni ma; ten, chto z nama
nie je / nie przebiwô; ten, co (a. kògò) braknie / felëje [Òn béł zastãpcą niebëtnégò
pana. Lz]; ~cni pl ti, chtërnëch ni ma; ~cni nie mają racji ti, chtërnëch ni ma, ni
mają prôwdë / ni mają nic do gôdczi / ti sã nie liczą; on jest ~ jegò ni ma; òn tu nie
je; ew. òn nie przëszedł; òn sã nie zjawił; jegò je brak; jegò felëje; ona jest ~na ji ni
ma; òna tu nie je; ew. òna nie przëszła; òna sã nie zjawiła; ji je brak; ji felëje; oni są
~ni jich (tu) ni ma; òni nie przëszlë / sã nie zjawilë; ni ma jich; jich je brak; ten
wątek tu (w jego twórczości) jest ~ tegò wątkù tu (w jegò ùtwórtwie / twórzcoscë /
ùsôdztwie) ni ma / je brak; ten wątk tu nie jistnieje. Por. obecny, istniejący,
nieistniejący
nieobeznany ad nieòbeznóny; taczi, co sã nie znaje (na czims) / ni mô pòjãcô (ò czims)
nieobliczalny ad nieobliczalny; ew. nieòbrechòwny; ~ne wielkości / parametry
nieòbliczalné wiôlgòscë / paramétrë (jaczich nie jesmë w stanie òbliczëc /
òbrechòwac); człowiek ~ człowiek nieòbliczalny / nieprzewidiwalny (taczi, pò
chtërnym nie je wiadomò, czegò sã spòdzewac) – zob. narwany, niepoważny,
szalony
nieobòjãtny ad kòmù je wszëtkò równo a.
kòmùs o cos jidze nieobòwiązkòwòść ƒ oprzélstwò n nieobronny ad nieobarny
nieobyczajność ƒ nieobëcznota, nieobëczajnotaƒ
nieobyczajny ad nieobëczny, nieobëczajny; człowiek ~ nieobëcznik m, nieo-
125
bëcznica ƒ
nieobyty ad niebiwałi; być ~m w świecie
bëc w swiece niebiwałi
nieoceniony ad nieoszacowóny, nié do zapłaceniô
nieochòczo adv nierôd, bez chãcë nieociosany ad nieoczosóny, nieoskòblony, nieobczechlony
nieodony ad nieocolowóny
nieoczekiwany ad nieżdóny, nieczekóny,
niespòdzajny
nieodbity ad nieodpiérny, niezwrôcny
nieoderwany ad nierozpartny, nierozrzeszny
nieodgadniãty ad niezgòdłi
nieodgadniony ad niezgòdłi, nierozeznóny
nieodkryty - nieòdkrëti EG, np. Chrzest je jesz wcyg sakramentã nieòdkrëtim przez
chrzescëjanów.
nieodłącznie adv nieodewstało, w grëpie,
niedzeląco
nieodłączność ƒ nieodewstałosc, niedzelëzna ƒ
nieodłączny nieodłączny - nieòdłączny EG, stałi. Przër. istotny ad nieodewstałi,
niedzelący,
nieodrzeszny
nieodparty ad nieodpiérny, niezbiôtkòwny nieodpòrny ad niewëtrzëmałi, nieprocëmstójny
nieodpowiedni ad lëchi, lëchò / zle dobróny / niedobri, nieòdpòwiedni, niewłôscëwi;
ew. niepasowny, nieprzëdatny nienadôwny, niepasowny, niepòdchódny, w ~im czasie w niepasownym czasu; ~nie środki lëché / lëchò dobróné / niedobré / nieòdpòwiednié /
niewłôscëwé niepasowné spòsobë / strzódczi; w stosunku do niego zastosowano
~nie (zbyt słabe) środki do niegò òstałë lëchò dobróné (a. zastosowóné
nieòdpòwiednié, za słabé) spòsobë; żart: to je za rzôdczi grzebiéń na jegò wszë (Ra).
Por. niewłaściwy
nieodpowiedniość ƒ nienadôwnosc, nieopasownota, niepòdchódnota ƒ; ~ wiekù niepasownota lat nieodpòwiedzialność ƒ niemògniãcé, niestojenié n, nieodpòwiedzalnota ƒ nieodpòwiedzialny ad nieodpòwiôdny,
niestójny
nieodstãpny ad nieòdstãpny, przym., ‘nieodstępny’: Òn béł mòjim nieòdstãpnym
towarzëszã.
nieodstójny, nieod(ew)stôwny
nie odważyć się - òb. odważyć się
nieodwòłalnie adv niecopno, beznazôtno,
bezapelowno
nieodwòłalność ƒ nieòdwòłalnosc Gò, niecopnota, beznazôtnosc, bezapelownota ƒ
126
nieodwòłalny ad niecopny, beznazôtny,
bezapelowny
nieodwracalny ad nieodwracalny; nie do òdwróceniô ew. nie do òdrobieniô,
nieòdrabialny / nienaprawialny [Wiôldżé (nie do òdrobieniô - nieòdrabialné /
nienaprawialné / nieòdwrôcalné stratë. – Gò] nieodzowny ad nieobéńdny,
mùszewny
nieodżałowany ad wôrtny, niezabôczony
nieogarniony nieogarniony (niezmierny) - òb. bezmierny, niezmierny, ogromny ad
nieobsygłi
nieoglãdność ƒ nieostróżnota, letkòmëslnota, nieobzérnosc ƒ
nieoglãdny ad nieostróżny, letkòmëslny,
nieobzérny
nieograniczoność ƒ nieobeszłosc, nieobjimnota, bezgrańcznota ƒ
nieograniczony ad nieobeszłi, nieòbjimny,
bezgrańczny, bezgrańcowi; ~ kredyt
bezgrańczny kredit
nieokazały ad niewidzałi, nieoczny nieokiełz(n)any ad nieobùzdóny, rozwòlony, nieprzëtrzimóny
nieokreśloność ƒ niepòzwónosc, nieoznakaƒ
nieokreślony nieokreślony - nieòkreslony (pòl.) EG, ewent. niepewny, jaczis, nié do
kùńca znóny, przëbliżony EG. - Przër. pewien
ad níepòzwóny, nieoznaczony, nienamieniony
nieokrzesanie n sprosnosc, sëroscƒ
nieokrzesany nieokrzesany zob. prostacki, sprośny, niezdarny
ad baranowati, sprosny, sëri, nieòkrzosóny, nieòczosóny,
dërny; mãżczyzna silny, ale ~ wòłôcz m
nieokùty ad niepòdkùti
nieomal nieomal - wnet, zdrobn. wnetk, wnetka, zdr wnetëszka, lok wnetëszczi, bezmała
SY, bezlëcha lok Sy, bezmalga lok Sy. {‘wnet(k), -tka, -tëszka, - -tëszczi’ in = niedługò,
zarô(zka), chùtkò, w krótczim czasu} [To tak wnet pasëje, le përznã jesz z jedny stronë
pòdhéwlowac i bądze dobrze. Jô béł ju wnetk ùmarłi ze strachù, ale... Czejbë wa mie nie
òbùdzëła, jô bë wnetk béł zaspôł. Wiele nie felowało, a jô bë wnetka béł spôdł z ti drôbczi. Gò. Taka wiôlgą snieżónkã we mie chlapł, że bë mie béł wnet rozwalił głowã. To je bezlëcha
jedno i to samò. Bezlëcha jô bë béł tegò zajca ùchwôcył. To żëto je bezlëcha dozdrzelałé. Tã
łąkã mòże bezlëcha sec. Bezmała béłbëm ùtonął. Òn je bezmalga tak wiôldżi jak jô. – Sy].
Prawie goły - półgòłi SY, napółgòłi EG, półnadżi EG, napółnadżi, wnetk czësto gòłi / nadżi
EG. Prawie nago - półnagò SY, napół nagò EG, wnetk czësto gòło a. nagò EG. Prawie / na
poły zwariowany - półgłupi SY, napółgłupi EG, napółògłëpiałi EG, wnet / wnetka ògłëpiałi
EG. - Przër. około, ledwie Jô jem ù waji przesedzôł nieòmal całi dzéń. Te wietwie są nieòmal
zrosłé, jich rozdżic ni mòżna. - Ra]
adv zwi(ã)ksza, bez mała, bezmałga, wnet(ka), prawie (że), bezlëcha, bezmała || lok bezmalga
127
nieomylnie adv niezmilono, niezmiłkòwò
nieomylność ƒ nieòmilnosc, -ë, ż., ‘nieomylność’: A ti jinszi nie chcelë ùwierzëc w
nieòmilnosc pôpieża.
niezmilonosc, niezmiłkòwòsc ƒ
nieomylny ad nieòmilny, przym., ‘nieomylny’: Le pôpiéż je nieòmilny. Sądë Bòżé są
nieòmilné.
niezmilony, niezmiłkòwi,
niemilny
nieopakòwany ad nieopakòwóny, lóz; ~
towar lóz wôrë
nieopanowany ad nieopanowóny, nieobsadzóny, niestrzëmòwny
nieopatrznie zob. nieostrożnie, nieroztropnie
nieopatrzność zob. nieostrożność, nieroztropność
nieopatrzny zob. nieostrożny, nieroztropny
nieopisany ad nieopisóny
nieopłacalny ad nieprocentny, niezwëskòwny, nieopłôtny
nieopòdal adv sprzëti, niedalek, blëze,
krótkò
nieoprawny ad nieoprawiony, nieobłożony
nieorganiczny ad nieorganiczny nieosiadły ad niewnożony, niemieszkałi,
wanogòwi
nieosiągalny ad pot. (nijak) nie do dostaniô, (nijak) nie do kùpieniô niedosygłi,
niedostôwny, Por. niedościgły
niedoprzińdny
nieosobisty ad niesómny
nieosobiście adv nié sóm
nieosobliwie adv nieosoblëwò, nieapartno,
nienadzwëk
nieosobliwy ad nieosoblëwí, nieapartny,
nienadzwëkòwi
nieosobòwy ad nieosobny
nieostãplowany ad nieosztãplowóny
nieostrożnie adv nieòstróżno, nieòpatrzno || -nie, nieùwôżno, nierozwôżno, niebôczno ||
-nie arch [Nieòstróżno òbchòdzysz sã z ògniã. Nieòpatrzno zawadzył ò kam i sã
zwrócył. To të baro nieòpatrznie rzekł. - Sy]. Por. nieprzezornie, nieroztropnie
nieostrożność ƒ nieostróżnosc || -nota, nieùwôga, nieòstrzega, nierozwôga,
nieòpatrznosc, nieprzezórnosc || -zérnosc, rzad: nieùwôżnosc, nierozwôżnosc,
niebôcznosc arch f; ew. brak rozwôdżi / rozsądkù / òstróżnoscë / przezórnoscë ||
przezérnoscë [Nieòstróżnosc nie je tak letkô do naprawieniô. Nieòstróżnoscë niebò
nie chróni. Ten òdżin le przez nieòstrzegã pòwstôł. To bëła wiôlgô nieòstrzega z
twòji stronë, że të tam szedł. Sënie, jak chcesz bëc szoférą, to bądz òstróżny, bò
jedna nieùwôga mòże ce zgùbic To le sã stało przez twòjã nieùwôgã. - Sy]; popełnić
~ pòpełnic nieòstróżnosc, pòstãpic nieòstróżno / nierozwôżno; ew. zrobic głëpòtã;
fig sadnąc na smòłã. Por. nieprzezorność, nieroztropność
nieostrożny ad nieòstróżny, nieòpatrzny (= letkòmëslny), nieùwôżny, nierozwôżny,
nierozsądny, nieprzezórny || -zérny, nieòbmëslny, niebôczny arch; ew.
128
nieprzewidëjący, bezmëslny [Jeden nieòstróżny krok, a jô bë béł ùtonął. Sy]. Por.
nieprzezorny, nieroztropny
nieostry ad nieostri, tãpi
nieostygły ad nieostëdłi, niewëstëdłi, nieobstëdłi
nieoswòjony ad nieo(b)swòjony, nieobłaszczëwiony, nieprzënãcony nieoszacowany ad baro wôrtny
nieoszczędnie (rozrzutnie) - nieòbszcządno SY. Np. Gòspòdarzëc nieòbszcządnie. SY
nieoszczędność (rozrzutność) - nieòbszcządnosc SY. Np. ti nieòbszcządnoscë.
Nôwikszą jich wadą je nieòbszcządnosc. SY
nieoszczędny (rozrzutny) - nieòbszcządny SY. Np. Naszégò ksãdza gòspòdëni je baro
nieòbszcządnô. SY
nieoszczãdny ad nieobszcządny; człowiek
~ szëtlôk m, szëtlëca ƒ
nieoszklony - nieòszklony EG, bezrutowi SY
nieoświeco
ny ad nieuczałi
nieoświetlony ad nieoświecony
nieotrzaskany ad nieobëti
nieoznaczony ad nieoznaczony, niewëznaczony, niegwësny
niepachnący ad niepôchniący, niewòniący niepalący ad niekùrzący, niepôlący, niepôlińc m; przedział dla ~ch oddzelënk
dlô niekùrzącëch
niepalny ad niepôlący ~ niepalny / ogniotrwały) materiôł niepalny / ògniotrwały /
wëtrzimałi na wësoką temperaturã / na gòrąco / na òdżin - Gò
niepamiãć ƒ zabëcé n, zabôczënk m; pójść
w ~ jic w zabëcé, w zabôczeníé, pùścić
w ~ zabëc, zabôczëc
niepamiãtny niepamiętny - niepamiãtny EG, òdwieczny EG, nieprzëbôczny Sy. Np.
Më tu mieszkómë òd niepamiãtnëch czasów, òd wieków. EG Òd nieprzëbôcznëch
czasów ta grańca tu szła i jidze. Sy]
ad niepamiãtny, nieprzëbôczony, zabëti, zabôczony; od ~nych
czasów od pòkónu swiata, od niepamiãtnëch czasow a. od zabëtëch
czasów
nieparlamentarny ad nieparlamentarny;
to, co sã nie słëchô
nieparzystokòpytne pl niepôro(wò)kótny
nieparzysty ad niepôrowi, nié do pôrë
niepatriotyczny ad niepatrijotny
niepełnoletni ad nieustny
129
niepewnie adv niepewnie || -no, niegwësnie [Òna to tak niegwësnie pòwiedza, jakbë sã
òbôwiała prôwdã wëznac. Ra]
niepewność ƒ niegwësnota, niepewnota ƒ;zostawić w ~ści nie dac gwësnotë
niegwësnosc, -ë, ż., ‘niepewność’: Lepszô nôgòrszô gwësnosc jak niegwësnosc. Ju szterë lata
żëje w niegwësnoscë, czë jeji syn do ni wrócy.
niepewny ad niepewny niepewny [To je niepewnô pògòda. Niepewny zôróbk. To je
niepewny człowiek, nic mù nei wierzã. To bëłë czasë, ze człowiek béł niepewny / nie béł
pewny witra. Jic niepewnym krokã. Niepewnym òkã pòdezdrzôł na mie. – Sy] niegwësny,
przym., ‘niepewny’: Niegwësnô pògòda. To je jesz dëcht niegwësné ‘to jest zupełnie jeszcze
niepewne’. Jô sã ni mògã pùszczac na taczi niegwësny zôróbk ‘ja się nie mogę puszczać na
taki niepewny zarobek’.
niegwësny, niepewny; ~ siebie nie bëc na se gwës, ~ życia nie bëc
gwës żëcégò ◊ miec słomiané serce
niepisany ad niepisóny
nie pisnąć zob. pisnąć
niepiśmienny niepiśmienny (nie umiejący pisać) niepismienny Sy || lok niepismianny
Sy [Na Kaszëbach ni ma lëdzy niepismiennëch. Sy] człowiek (nie)piśmienny
człowiek niepismienny
ad niepisowny
niepłatny ad niepłôtny
niepłodność ƒ bezbrzadnosc, nierodnoscƒ niepłodny ad bezbrzadny, nierodny;
kògùt
~ kùrzélc, kùrzajc, kùrzéla m, kòbieta
~na nierodnica ƒ
niepłonny ad udokôzóny, spòdzéwny, niedaremny; mam ~ną nadziejã móm
mòcną wiarã a. jem dokònóny
niepochamowany zob. niepowstrzymany
niepochlebny ad nielubny, niechwôlny
niepòchòpny ad niechôłpny, niechùtczi; ~
do pracy niechôłpny na robòtã, zgniłi
nie pociągnąć długo zob. pociągnąć
niepòcieszający ad niepòcészny niepòcieszony niepocieszony - niepòceszony SY.
Np. Pò smiercë tatka nasza nënka || mëmka je niepòceszonô. SY
ad niepòcészony niepòczriwy ad niepòtcëwi, nipòcy, lëchi niepòczesność ƒ
niewidzałosc, niespòsobnotaƒ
niepòczesny ad niewidzałi, niespòsobny niepòcześnie adv niewidzało, niespòsobno; ~ wyglądać niewidzało, niespòsobno wëzdrzec niepòczytalność ƒ od rozëmù, barch,
żum m niepòczytalny ad w żumie, od rozëmù,
obarchniałi
niepòczytny ad nieczëtóny, mało czëtóny
niepòdatny ad niepòdóny, nienadôwny
130
niepodejrzliwy niepòderzlëwi Sy [Czej jô sã rôz bądã żeniła, to so weznã
niepòderzlëwégò chłopa. Sy]
niepòdległość ƒ samòstójnota, wòlô, wòlnosc ƒ; walka o ~ biôtka o samòstójnotã
niepòdległy ad samòstójny, wòlny
nie podobać się zob. podobać się
niepòdobieństwò niepodobieństwo (niemożliwość) niepòdobiéństwò Sy [To je
niepòdobiéństwò, żebës mie miała ùmrzéc, mòja białeczkò. Sy]
n 1. nieszlachòwnota ƒ
2. niemòż(eb)nota; ~wem jest to je
niemòżebno
niepòdobna adv niepodobna (niepodobieństwem jest) niepòdobno Sy [To je
niepòdobno òpòwiedzec, co tam sã stało. Sy] niepòdobno, przysł., ‘niepodobna, rzecz
niemożliwa’. (II) pòdobno, przysł., ‘możliwa, możebna, *podobna’: To nie je pòdobno! (II)
to nie je mòżno
niepòdobny ad niepodobny (inny, odmienny) niepòdobny Sy (w 2 znacz. niemòżlëwi zob wykluczony) [Mój syn je do mie niepòdobny, ale za to córka baro. Sy]
1.nieszlachòwny 2. niemò-żebny; ~ do wykònania niemòżebny do zrobieni
niepodstępny, nieoszukańczy nieòchëbny
niepodważalny - niepòdwôżalny (pòl.) EG, taczi, co nie dô sã pòdważëc /
zakwestionowac / pòddac pòd wątpienié EG. Ewent. mòcny, pewny, sztabilny, stałi,
òpiarti na pewnëch pòdstawach, niewątplëwi. Np. Doróbk jideowi i lëteracczi A.
Majkòwsczégò dôwô jemù w dzejach domôcy lëteraturë i kùlturë niepòdwôżalną
pozycjã Méstra. JB, EG
niepodważalny ad pewny, niewątplëwi, niepòdważalny, nie pòdlégający wątplëwòscë
niepòdzielność ƒ niepòdzelnota ƒ, nié do pòdzeleniô, niedzélownota ƒ
niepòdzielny ad niepòdzélny, niedzélowny
niepogoda f niepògòda f, rzad: niepògòdzëszcze, zdr. niepògòdzëszczkò; niewiodro,
niewiodrzëszcze n; ew. lëchô / brzëdkô / pògòda, lëché / brzëdczé wiodro, lok:
zjãstwò || zwiãstwò n; pogoda deszczowa: szlaga, chlapa, kwasota, plëgawica arch,
plëzgòta, niepleka f, deszczowô / plëgawô pògòda, deszczowé / plëgawé wiodro;
pogoda wietrzna: szargòta, szarpawica, szemrzëca lok; zadymka, zawierucha:
kùrza(t)wa, krzëkwica, krzëkw(i)a, chajawica, chaja, złosc, zawierucha f
{‘szemrzëca’ in = pol. świt a. zmrok} [ti niepògòdë, tegò niewiodra / zjãstwa ||
zwiãstwa. To taczé kòscołë wëstôwiô, to je na niepògòdã. Jô sã marno czëjã w taczi
niepògòdze. Rzëżoch nôbarżi sã zle czëje na niepògòdã. Co za niewiodro. To sã
zapòwiôdô na dłudżé niewiodro. Czej wronë lecą do Éla na niszpór, tej wiedno
mòrze jaczés niewiodro za nima wësle. Czej méwë lecą na krôj, tej wiedno jaczé
zjãstwò z mòrza wińdze. Ale je to dzys zwiãstwò, to nie je òka do òtemknieniô.
Alaże, to dzys je wiater - zjãstwò. Dzys je takô kwasota, że to nie je do jidzeniô. –
Sy To bëło taczé niewiodro, że żôl bëło psa bùten wënëkac. To niewiodro mdze jesz
długò dérowało (trwało).Chmùrë jidą òd zôchòdny stronë - mdze niepògòda. Psa żôl
wënëkac w taką krzëkwã. - Ra W taką brzëdką pògòdã to nie je ani psa do
wënëkaniô / to bë ani psa nie wënëkôł, a cëż dopiérkù lëdzy. Gò]. Por. chlapa,
pogoda, zawierucha
131
niepògòdny ad niewiodrowi, szlagòwati, niepleczny, szargòtny, złostny
niepòhamòwany ad niescygòwny, nie-strzëmòwny, nieobùzdóny
niepòjãtność ƒ niepòchwòtnosc, tãpòsc, niepòjãtnoscƒ
niepòjãtnyƒ niepòchwòtnosc, tãpi, niepò-jãtny
niepòjãtość ƒ niepòjãtosc ƒ
niepòjãty ad niepòjãti
niepòkalany ad nieskalony, czësti, czërny,
niesczapóny, niestrzepóny niepòkaźnie adv niewidzało, nieoczno,
niezdrzawò
niepòkaźność ƒ niewidzałosc, nieocznota,
niezdrzawòsc ƒ
niepòkaźny ad niewidzałi, nieoczny, niezdrzawi
niepòkòić v niepòkòjic, -ã, -ił, sł., ‘niepokoić’: Sąsedzë gò niepòkòjilë ë sã wòriwelë w
jegò grëńta.
nie dac pòkù, kòpërlëc (sã),
sërbac, straszëc; ~ się o co miec o
(ni)co
strach a. miec nieubëtk o (ni)co,
~ się o kògò miec o kògòs strach,
sërbac o kògòs a. bëc w nieubëtkù wedle kògòs ◊ wlezc, wlôżac kòmùs w
miskã (niepòkòić kògòs)
niepòkòjąco adv niemirno, lãczno, urzasno, nieubëtno, sërbno
niepòkòjący ad niemirny, lãczny, urzasny,
nieubëtny, sërbny
niepòkòjenie n straszenié, lãkanié n, miec
nieubëtk, strach
niepòkònalny ad nié do pòradzeniô a. nié
do zbiôtkòwaniô
niepòkònany ad niepòradzony, niepòbiôtkòwóny, niedobëti, nieprzemògłi
niepòkój m nieubëtk, niemir, niespòkój,
urzas, strach, cësk m, sërba, zbrzątwa,
niemirnota ƒ niepòkój, -òju, m., ‘niepokój’: Ògarnął gò wiôldżi niepòkój. Mia wiôldżi
niepòkój w sercu.
niepokój - niepòkój SY, niemirnota (zab.) SY, niemir SY, nieùbëtk Sy, lãk EG, ewent.
cësk SY [= pòl. ‘skrupuły’]. Np. Jaczis nieùbëtk
mie ògarniô (ògarinô EG).
SY Żëjã w jednym nieùbëtkù. SY Móm dzys taczi nieùbëtk. SY. Zamiast „móm
nieùbëtk” - colemało: „ni móm ùbëtkù”. Np. Ni móm dzys niżódnégò ùbëtkù, wiedno
mie cos drażni, jakbë mie czegòs felowało. EG - Przër. zaniepokojony, spokój
niepòkryty ad nieprzëkrëti, otemkłi niepòkùpność ƒ niekùpisz m, niekùpnotaƒ
niepòkùpny ad niekùpny, cãżkò przedôwny
niepòmiarkòwanie n, adv niestrzim(ow)·
nota ƒ, niestrzim(ow)no niepòmiarkòwany ad niestrzim(ow)¤y niepòmiernie adv
bëlno, apartno, baro,
bez miarë
132
niepòmierny ad bëlny, apartny, wiôldżi niepòmny ad niebôczący, niesłëchający,
niewdarzący
niepomyślnie adv nié wedle mëslë, lëchò, nieżëczno; lok kòsmato {‘kòsmato’ in – zob.
kosmato} [Në, jakże ce jidze? jem dôwno ce nie widzôł. Ej kòsmato. Sy]
niepòmyślność ƒ nieudôwk m
niepòmyślny ad lëchi, nieżëczny, nieudôwny; ~ne wiadomòści lëché wiédzë
nie popisać się zob. popisać się, nie udać się
niepòpłatny ad nieopłaceniowi, niezwëskòwny
niepòprawnie adv niepòprôwno niepòprawność ƒ niepòprawienié n, niepòprôwnotaƒ
niepòprawny ad niepoprawny - niepòprawny SY, bez pòprawë EG. Ewent. pònãcony
EG. [Co za niepòprawny strëch! Niepòprawnô grzésznica. - Sy Òn je pònãcony (tj.
przënãcony do) brojeniô, robieniô szkòdë. Gò]
niepòprôwny niepòpùlarność ƒ niewidzałosc, niepòpùlarnotaƒ
niepòpùlarny ad niewidzałi, niepòpùlarny
nieporadnie - niepòradno || -nie EG, Sy [Z pòczątkù to mù szło niepòradno, ale zôs
pòtemù òn béł jednym z pierszich. Sy]. - Przër. bezradnie, niezgrabnie, niezdarnie
niepòradność nieporadność - niepòradnosc EG, Sy. - Przër. bezradność, niezdarność
zob. niedołęstwo
niepòradny nieporadny - niepòradny EG, Sy (= skrãczniałi, a. łãpòwati) [Ale jes të,
człowiecze,niepòradny jak dzeckò. Niepòradną rãką sã pòdpisôł. Sy]. - Przër.
bezradny, niezdarny zob. niedołężny
nieporęcznie (niewygodnie) niepòrãczno Sy, niewëgódno Gò, nie na rãkã, przez rãkã
- Gò
niepòrãczny ad niepòrãczny, niepasowny nieporęczny niepòrãczny Sy, niewëgódny,
niepasowny [Niepòrãczno schwôca jem miskã i stłëkła. Sy]
niepòrozumienie n nieporozumienie niepòrozumienié Sy [Nie wiém, ò czim të
gôdôsz, to mùszi bëc jaczés niepòrozumienié. Sy]
lëchòrozmienié n; uniknąć ~nia uńc od lëchòrozmieniégò, to pòlega na ~niu tu
nachôdô sã lëchòrozmienié
niepòrównany ad nieprzërównóny, nié do
przërównaniégò
nieporównywalnie niepòrównywalno || -nie Gò
nieporównywalność niepòrównywalnosc Gò
nieporównywalny niepòrównywalny Gò
niepòrząñek m niepòrządk, szërmëcel m,
nieochlëdnota, nieczelëzna, dżiłda,
niecziselëzna, niérzwa, czaruzniô,
pëzgòlë¤a ƒ [W jejich chëczach je wiôldżi niepòrządk. Ra]
; w ~dkù w niepòrządkù, w nieochlëdnoce, zrobić ~ zrobic
niepòrządk, pòrénowac {‘pòrénowac’ zob. nabałaganić}
133
niepòrządnie adv niepòrządno, nieochlëdno niepòrządnie niepòrządno || -nie Sy, w
znacz. 1. niepòrządnie, przysł., ‘nieporządnie’: Të to jes baro niepòrządnie napisôł.
niepòrządny ad nieporządny niepòrządny Sy – w znacz. 1. niedbałi, nielusy [To je baro
niepòrządné dzéwczã] niepòrządny, przym., ‘nieporządny’: Waji dzecë są baro niepòrządné.
. 2. niemòralny, rozpùstny [Prowadzëc żëcé niepòrządné. Sy]
niepòrządny, niechlëdny;
życie ~ne niepòrządné, opùstné żëcé
niepòskromiony ad nieobdóny, nieusadzony
niepòsłuszeństwò n nieusłësznota, niepòsłësznota ƒ, niesłëchanié n nieposłuszeństwo niepòsłëszéństwò Sy [Nigdëm sã nie
spòdzéwôł taczégò niepòsłëszéństwa ze stronë mòjëch dzecy. Sy] niepòsłësznosc, -ë, ż.,
‘nieposłuszeństwo’: Pón Bóg kôrze dzecë za niepòsłësznosc.
niepòsłuszny ad nieposłuszny niepòsłëszny Sy, nieùsłëszny Sy [Jesta wa, dzecë
niepòsłëszné! Dzeckò niepòsłëszné je òbrzëdlëwé. To je baro nieùsłëszné dzeckò. - Sy]
niepòsłëszny, przym., ‘nieposłuszny’: Të niepòsłëszny knôpie!
niepòsłëszny, níeusłëszny, niekarusowati; ~na dziewczyna
nieusłësznica ƒ, ~ny człowiek nieusłësznik, níekarus, dréùsz m
niepòspòlity ad niezwëczajny, niewszeden,
apartny
niepòstrzegalny ad niewidzóny, niezmerkóny, nié do widzeniô
niepòstrzeżenie zob. chyłkiem
niepòstrzeżony ad niewidzóny, niezmerkóny nie(s)pòstrzegłi, niezaùważony
niepòszanowanie n nieuwôżanié, nieutcenié, nieszónowanié n
niepòszlakòwany ad nieposzlakowany (wolny od podejrzeń) bëlny, ùtcëwi,
rzetelny - Gò, niepòdezdrzony Sy [To je niepòdezdrzony człowiek, temù mòżez
wierzëc. Sy]
niestrzepóny, czësti
niepòśledni ad nieslédny, nieostatny, niecodniowi, bëlny
niepòtrzebnie adv darmò, niepòtrzébno,
nadto niepotrzebnie adv niepotrzébno Sy [Zgasë wid, bò niepòtrzébno sã pôli.
Niepòtrzébno wëdajesz pieniãdze na głëpstwa. Niepòtrzébno të sã tam pchôł.
Sy]
[Niepòtrzébno plamisz sobie rãce. Sy]
niepòtrzebny ad daremny, niepòtrzébny; niepòtrzébny kłopòt; niepotrzebny ad
niepotrzébny Sy [Mòżesz jic, jes mie niepòtrzébny., Niepòtrzébné papiorë spalta.
- Sy]
jestem tu ~ jô jem tu nadto ◊ cos
je kòmù pòtrzébné jak zajcowi zwónk
niepòważny ad niepoważny - niepòwôżny EG. - Przër. narwany
134
trzepòwati, parusny, leleczny, wiatrowati, niepleczny; człowiek ~ wszita, trzepa, parusznik, nieplecznik m
niepowetowany ad niezastąpiony, niewënagrodzony, nie do òdrobieniô / naprawieniô
(nieòdrabialny / nienaprawialny Gò); ew. nieòdwrôcalny
nie powieść się zob. powieść się
niepòwòdzenie n zgrzecha f, nieùdôwk Tr, òmëk, niedarzënk m, jidzenié lëchò,
niejidzenié nieszczescé, lëché szczescé, niepòwòdzenié Gò, arch lëchò n, żart
niewëpôł [Lëchò przińdze samò. Lz] {‘lëchò’ in – zob. licho}
niepowodzić się nieszczescëc sã, -szczã sã, -scył sã, sł., ‘nieszczęścić się, niepowodzić
się’. (II)
zob. powodzić się
niepòwòłany ad niepòstawiony, nienasadzony, nieobsadzony
niepòwrotnie adv beznazôtno, na wiedno niepòwrotny ad beznazôtny
niepòwstrzymany
ad
niestrzëmòwny,
niescyżny
niepò(w)strzëmóny
/
niepòchamòwóny (a. nieprzëscygniony)
niepòwszedni ad niecodniowi, niezwëkòwi, rzôdczi, niepòwszédny
niepòwściągliwòść ƒ niestrzëmòwnota ƒ
niepòwściągliwy ad niestrzëmòwny niepowściągliwy, -wie, -wość - òb.
niewstrzemięźliwy, -wie, -wość
niepòznaka ƒ niepòznakaƒ, nierozszlachòwanié n; dla ~ki dlô niepòznaczi niepòznanie n niepòznanié n; do ~nia do
niepòznaniô
niepòznawalny ad niepòznôwny
niepozornie niepòzérno || -nie || lok niepòzórno Sy [Wëzdrzôł niepòzérno, że gò nicht
nie dostrzégł. Sy]
niepòzorność ƒ niewidzałosc, żôrotnosc ƒ
niepòzorny ad niewidzałi, żôrotny niepozorny niepòzérny || lok niepòzórny Sy [Miôł
niepòzérną, ale baro mądrą białkã. Żaba je niepòzórnô, ale czej na niã przëstąpi, tej
òna téż zaskrzeczi. - Sy]
niepòżądany ad niechcóny, nieżëczony niepòżyteczność ƒ nieużëtk, niepòżëtk m
niepòżyteczny ad nieużëtny, bezpòżëtkòwi, bezbrzadny
niepraktyczny ad niepraktisz niepraktykòwany ad nieprowadzony, nié
w zwëkù, nié w módze
nieprawda nieprawda nieprôwda, łeż, łżélstwò [To je nieprôwda, to je łeż. Prôwda za
wsą chòdzy, nieprôwda pò wsë. – Sy]
ƒnieprôwda, łeż, łża, łga, łżawa
f, łganié, cëgaństwò n; to ~ to nie
je prôwda, to je łeż, ~ż? nie je to
prôwda? a. në nié? ◊ to nawet nie leżało kòl prôwdë a. prôwda, jakbë dzys
mòrze wëschło
nieprawdopòdobieństwò n niepòdob-
135
n(ot)aƒ ◊ cos nie szlachùje za prôwda
nieprawdopòdobnie adv niepòdobno , nieprawopodobnie nieprôwdopòdobno || -nie
[Nieprôwdopòdobno zaczął wrzeszczec. Sy] Por. niesamowicie
nieprawdopòdobny ad niepòdobny, nié do wiarë nieprawdopodobny nieprôwdopòdobny EG, mało prôwdopòdobny EG [Narôz rozlégł sã
nieprôwdopòdobny trzôsk. Sy]. - Przër. niewiarygodny
nieprawdziwòść ƒ nieprôwdzëwòsc, łeż f,
łżélstwò n
nieprawdziwy ad nieprôwdzëwi, zełgóny,
łżélny, falszëwi nieprawdziwy - nieprôwdzëwi, niezgódny z prôwdą ewent. sztëczny,
falszëwi, pòdrobiony, ùdôwóny EG [Wszëtczé nowinë òkôzałë sã nieprôwdzëwé.
Sy]
nieprawidłowò adv procëmprawno, nieprawidłowò nieprawidłowo - nieprawidłowò EG, ewent. lëchò, niedobrze, krzëwò, nié
tak jak trzeba, wadlëwie, nié tak jak pòwinno bëc, niezgódno z normą / schematã,
instrukcją itp. - Przër. niewłaściwie
nieprawidłowòść ƒ procëmprawnota, nieprawidłowòta ƒ nieprawidłowość - nieprawidłowòsc EG, ewent. wada, fela,
niezgódnosc z normą / instrukcją, lëché fónksnérowanié
nieprawidłowy ad procëmprawny, nieprawidłowi nieprawidłowy ad nieprawidłowi
Gò, ewent. wadlëwi SY, niedobri, lëchi, niezgódny z normama, nienormalny,
nietipòwi, błãdny, milny, krzëwi itp.
nieprawnie adv procëmprawno, przezprawno, bezprawno
nieprawność ƒ procëmprawnota ƒ, przezprawié, bezprawié n
nieprawny ad procëmprawny, przezprawny, bezprawny
nieprawòmyśfność ƒ niewiérnota, krzëwòmës(e)lnotaƒ
nieprawòmyślny ad niewiérny, krzëwòmës(e)lny
nieprawòść ƒ krzëwòta, beztcza, bezczestniôƒ nieprawòsc, -ë, ż., ‘nieprawość, grzeszność’: Żëlë w nieprawòscë do kùńca
żëwòta.
nieprawość - nieprawòsc || -ta EG, niebëlnota SY, EG, ewent. przeniewirstwò / pl
przeniewiérstwa SY, krziwda, swiństwò . Nieprawości - nieprawòscë || të EG. Przër.
przeniewierstwo
nieprawòwiţy ad procëmprawny
nieprawy ad procëmprawny nieprawy (występny, nieuczciwy) nieprawi Sy [
Nieprawëch lëdzy je corôz wicy. Sy]
; dzieckò ~wegò łoża bãks m, nieslëbné dzeckò nieprãdkò adv niechùtkò, nié (tak) zarô
◊ za rok i sétme niedzél nieprodukcyjność ƒ niełubnosc, nieproduktiwnota ƒ
136
nieprodukcyjny ad niełubny, nieproduktiwny
niepropòrcjonalność ƒ nieprzëmiérnota,
nierównota, niepropòrcjonalnoscƒ niepropòrcjonałny ad nieprzëmiérny, nierówny, niepropòrcjonałny; ~ w stosunkù do... nieprzëmiérny w uprocëmnienim do...
nieprosty ad 1. nieprosti, krzëwi; ew. wëdżãti; 2. nieprosti, niełôtwi, nieletczi,
skómplikòwóny {‘nieprosti’ in arch = pol. niewłaściwy, nie taki, jak być powinien, zły,
podejrzany’[Nieprostô gôdka. Na tim smãtôrzu bëło nico nieprosté. Hf, Ra]}
nieproszony ad nierôczony, nieproszony; [Nieproszony gòsce sã nalinają. – Sy]
~ gòść patoka, patola m
nieprzebaczalny ad nié do przebôczeniô,
darowaniô, odpùsceniô
nieprzebłagalny ad nié do przeproszeniô nieprzebrany ad niezrechòwóny, trójny,
bòkadny
nieprzebyty ad nieprzedostôwny, nieprzedërchòwny
nieprzechòdni ad gr nieprzechódny
nieprzeciętny ad apartny, niezwëczajny nieprzeciętny - òb. wybitny, nadzwyczajny
nieprzejednany ad nieudostôwny, nieprzejednóny, zwiarti, zażarti nieprzejrzany ad nieprzezdrzóny, nieprzezdrzewny, nieòbjimny; ~ne mnóstwò
nieòbjimnô wielota
nieprzejrzysty ad nieprzezérny, niejasny nieprzekraczalny ad nieprzestãpny, nienarëszony; ~ termin nienarëszony
termin
nieprzekùpny ad nieprzekùpny, niepòdpłôtny, nié do przekùpieniô, pòdpłaceniô
nieprzeliczony ad niezrechòwóny nieprzemakalność ƒ nieprzemikłosc, nieprzemòkłoscƒ
nieprzemakalny ad co nie przemikô a. co
nie przemòknie; jimpregnowóny; ew. (pòd)gùmòwóny, nieprzemiklëwi (Gò),
nieprzepùszczający wòdë; płaszcz ~ mańtel na
deszcz
nieprzemogły zob. nieprzeparty
nieprzenikliwy ad 1. nieprzezdrzewi
2. niedomës(e)lny
nieprzeparcíe adv nieprzemògło, nieprzepiarto, nieprzedobëto
nieprzeparty nieprzemògłi, niepòradzony, niezbiôtkòwóny; nieprzeparty ad
nieprzemògłi, nieprzepiarti, nieprzedobëti [Móm dzys nieprzemògłą chãtkã na
plińce. Sy]. nieprzemògłi Sy, ewent niepòkònóny, nieprzedobëti, ewent. niewëzbëti,
òstóny, pòdswiadomi [Móm dzys nieprzemògłą chãtkã na plińce. Nieprzemògłi spik
137
mie ògarnął. Miôł jem taczi nieprzemògłi głód, żebëm béł kònia zjôdł z nogama i
kòpëtama. Sy]
~ne trudności nieprzemògłi skweres, olér, zôwadë
nieprzepùszczalny ad nieprzepùstny,
dëchtowny
nieprzerwanie adv bez ustónkù, bezzustónkòwò, nieprzeriwno
nieprzerwany ad bezustónkòwi, nieprzeriwny Tr: bezòprzestónkòwi (w zn. ciągły
prąd)
nieprzespany ad nieprzespóny, niespóny;
noc ~na niespónô noc nieprzestrzeganie n nietrzimanié, niedbanié, nieuwôżanié n
nieprześcigniony ad niedogòniony, nieprzerostny
nieprzewidujący (lekkomyśnuy, nieostrożny) zob. nieprzezorny, lekkomyślny
nieprzewidziany ad niedozdrzóny, niespòdzajny, niedomëszlony; ~ne kòszty
niedomëszloné kòszta, z pòwòdu
~nych przeszkód wedle niespòdzajnëch zôwadów
nieprzewòdnik m el nieprzeprowôdnik m
nieprzezornie adv nieprzezérno || nieprzezórno || -nie. Por. bezmyślnie, lekkomyślnie,
nieostrożnie, nierozstropnie
nieprzezorność ƒ nieprzezérnosc || nieprzezórnosc || -nota, nieòstróżnosc || -nota,
nieòpatrznosc || -nota, Tr: nieòbzérnota, nieòbmëslnota ƒ [Nic jinégò, le jegò
włôsnô nieprzezérnosc gò zgùbiła. Sy]. Por. lekkomyślność, nierozstropność
nieprzezorny ad nieprzezérny || -zórny, nieòpatrzny, nieostróżny, Tr: nieobzérny,
nieobmësln; ew. nieprzewidëjący Gò [Nieprzezérny jak môłé dzeckò. Sy]. Por.
lekkomyślny, nieroztropny
nieprzezroczystość ƒ nieprzezérnota, nieprzezdrzélnosc Gò ƒ nieprzezroczysty ad
nieprzezérny, nieprzezdrzélny Gò
nieprzezwyciężony zob. nieprzeparty, niezwyciężony
nieprzybycie n nieprzińdzenié n
nieprzychylnie adv nieprzychylnie - nieprzëchilno Sy [Nieprzëchilno do nas sã
òdniósł. Sy]
niezgarno, nieprzëstójno; ~ odnosić się do czegò na cos
nie zgarach
nieprzychylność ƒ niezgara, nieprzëstójnota ƒ
nieprzychylny ad nieprzychylny - nieprzëchilny Sy [Béł dlô mie baro nieprzëchilny.
Sy]
niezgarny, nieprzëstojny; człowiek ~ nieprzëstój m, być kòmù ~nym nie zgarac na kògòs a.
nie przëstojec kòmùs, ~na opinia nie~ zgarny, nieprzëstójny obsąd
138
nieprzydatny ad nieprzëdôwny, nieprzë-datny, niepòdchódny nieprzydatny niezdatny SY, nieprzëdatny SY [Weztaże i spalta to, co je nieprzëdatné. Sy]. Por.
bezużyteczny
nieprzyjaciel m nieprzëjacél, niedrëch, procëmnik m nieprzëjacél, -ela, m.,
‘nieprzyjaciel, wróg’: To je mój nôzôwzãtszi nieprzëjacél. Jeden nieprzëjacél je
mòcniészi, niżlë dwùch przëjacelów. - Ra Z mądrim nieprzëjacelã prãdzy sã
dogôdôsz, jak z głupim przëjacelã, Sy nieprzyjaciel niedrëch Sy, nieprzëjacél Gò ||
nieprzëjôcél lok Sy (w 2 znacz. = złi dëch, diôbéł); nieprzyjaciele pl niedrëchòwie
SY, nieprzëjacele || -celowie EG, Lz [Ani jednégò nieprzëjacela ni miôł, wszëtcë
bëlë za nim. Z mądrim nieprzëjacelã prãdzy sã dogôdôsz, jak z głupim przëjacelã.
Nieprzëjacél gò tu przëniósł, nicht jinszi - Sy]
nieprzyjacielski ad nieprzë(ja)celsczi, niedrëszny nieprzëjacelsczi, -kô, -czé, przym.,
‘nieprzyjacielski, nieprzyjazny’: Të pòstãpùjesz ze mną dëcht pò nieprzëjacelskù.
; kraj~ nieprzë(ja)celsczi krôj, działania ~skie nieprzë(ja)cel-sczé dzejanié
nieprzyjaciółka ƒ nieprzë(ja)célka ƒ nieprzyjaciółka nieprzëjacółka Lz
nieprzyjazny ad zjadłi, niedrëszny, nie~ zgarny, nieprzë(ja)celsczi
nieprzyjaźnie adv zło, niedrëszno, nie~ zgarno
nieprzyjaźń ƒ zjadłosc, niedrësznota, nie~ zgaraƒ Za wiôldżé przëjacelstwò
zamieniwô sã colemało w nieprzëjacelstwò. Sy nieprzyjaźń nieprzëjacelstwò,
wrogòsc [Za wiôldżé przëjacelstwò zamieniwô sã colemało w nieprzëjacelstwò. Sy]
nieprzyjemnie adv stëtkò, nielubno, przikro, jakòs, drãgò, lok kòsmato {‘kòsmato’ in
– zob. kosmato} [Nie rôd do nich jidã, bò sã tam czëjã kòsmato. Sy]
nieprzyjemność ƒ stëtkòsc, nielubnota, przikrota, jakòsnotaƒ
nieprzyjemny ad stëtczi, nielubny, przikri, jakòsny, drãdżi nieprzyjemny nieprzëjemny EG || nieprzijemny SY, brzëdolny Sy, niemiłi, straszny, brzëdczi,
niesympaticzny - EG. [Òdemknijta òkno, co ta brzëdolnô wòniô wëlecy. Ju zôs ta
brzëdolnô zgaglëca mie pôli. Sy] - Przër. ponury
nieprzyjãcie n nieprzëjãcé n
nieprzymùszony ad nie(przë)mùszony
nieprzystãpność ƒ niedoprzińdosc,
nieprzëstãpnosc EG, niedostãpnosc EG
niedo-stãpnoscƒ
nieprzystępność
-
nieprzystãpny ad nieprzystępny - nieprzëstãpny EG, niedostãpny EG, ewent.
òdpichający, grozny. Np. Bóg, chtëren mieszkô w nieprzëstãpnym widze. (Bibl.) EG
Ten człowiek je jakbë nieprzëstãpny (nieprzëchilny, òdpichający swòjim
zachòwanim), nicht do niegò ni ma przëstãpù. EG - Przër. niedostępny
niedoprzińdny, niedo-stãpny; cena ~ niedostãpny priz a. za wiôlgô drogòsc,
człowiek ~ pùr-mùszk m
nie przystoi - òb. nie wypada
nieprzystojność ƒ nieprzënôleżnota, nie-pòrządnoscƒ
nieprzystojny ad nieprzënôléżny, niepò-rządny, niespòsobny nieprzystojny - òb.
sprośny
139
nieprzytomnie adv zôwzãto, od se, błądno nieprzytomnie nieprzëtomno || -nie Sy
[Nieprzëtomno biegała z rozpùszczonyma włosama i wòłała: Ùcekôjta, ùcekôjta,
Miemcë jidą! Sy]
nieprzytomnośé ƒ nieprzytomność - nieprzëtomnosc EG, Sy, ewent. ùtrata
przëtomnoscë EG, np. Chòri leżi w stanie nieprzëtomnoscë. - Przër. nieprzytomny
zôwzãcé n, od se, błąd m
nieprzytomny ad nieprzytomny - nieprzëtomny EG, Sy, czësto òd se, bez czëcégò,
na pół martwi / ùmarłi EG, jakbë (béł) martwi EG, zawzãti (òd: zawzãcé =
letarg) SY. [Leżała nieprzëtomnô na łóżkù. Sy]. Być n. - bëc czësto òd se, bëc
nieprzëtomnym itd. - Przër. oprzytomnieć
zôwzãti, od se, błądny; czyś ~? jes të od se? a. môsz të błąd?, ~ od uderzenia
obùchłi, być ~nym bëc rozprzeniosłi, błądzëc, bëc od se
nieprzywykły ad nieprzënãcony, niewëkłi, nienôłożen
nieprzyzwoicie adv niezbedno, niepòrząd-no, nieobëczno, sprosno
nieprzyzwoitość ƒ niezbednosc, nieobëcz-nota, sprosnosc, bezsromnota ƒ
nieprzyzwoity ad niezbedny arch, nieobëczny, sprosny, bezsromny, niepleczny,
kòzłowati. faflati = kòsmati [Kòzłowaté żartë prowadzëc. Miec faflaté (Gò:
kòsmaté) mëslë. Jegò całô mòwa je faflatô. - Sy Niezbedné żëcé / słowa / dzéwczã. –
Lz]; człowiek ~ niezbednik, nieobëcznik m
nieprzyzwycząjony ad nieprzënãcony, nienanãcony, nienôłożen
niepùnktualność ƒ to, co nie je na czas
niepùnktualny ad niepunktualny niepónktualny, spózniwający sã Go. Por. niesłowny
nié na czas
niepyszny ad jak zmëti; odszedł jak ~
odeszedł z dłudżim nosã a. odeszedł
jak zmëti
nieracjonalny ad nieprôwdzëwi a. nié na
môlu
nierad adv nierôd, nie bëc rôd; nierad - nierôd, niechãtno [Jô tam nierôd jidã, ale
mùszã. Chcąc, nie chcąc, „rôd, nierôd” mùszôł tam jic. Gò]. – Por. niechętnie,
niechętny
Dze ce rôd widzą, tam biéj rzôdkò, dze ce nierôd widzą, tam nijak nie biéj. Sy Chto sã
rôd zalécô, nierôd sã żeni. Sy rad ~ rôd nierôd, chcąc niechcąc
nie radzić sobie zob. radzić
nieraz adv nierôz, czasã, czasama, nieczedë, tej sej (|| téj séj || té sé), tej nisej, lok arch?
nieraza (Ra) [Më gôdómë: nierôz, w Smòlënie (pòd Pùckã): nieraza. Ra] . Zob. czasami
nieraźno adv 1. razno, pòmale 2. jakòs,
nieubëtno, chlëdno; czuć się ~ bëc ja~ kòs, nieubëtno, chlëdno
nierdzewny niedërdzewny Sy [Kùp le sobie niedërdzewny drót, ten ce bądze dłëżò
trzimôł. Sy]
nierealny ad nierealny, nieprôwdzëwi
nieregùlarnie adv nié na czas,nieregùlarno, obalëto
nieregùlarność ƒ nienaczasnosc, nieregùlarnosc, obalëtosc ƒ
nieregùlarny ad nienaczasny, nieregùlar-
140
ny, obalëti
niereligijny ad niewierzący
nierogacizna ƒ bezrożnô a. sztecowatô
chòwa; swinie pl
nierozdzielność ƒ nierozdzelëna, nierozparłãcz ƒ, nierozdzelënk m nierozdzielny ad nierozdzelny, nierozparłãczny
nierozegrany ad nierozegróny nierozerwalnie adv nieodstójno, nierozriwno, nierozrzeszno
nierozerwalny ad nieodstójny, nierozriwny, nierozrzeszny
nierozgarniãty ad nierozgarnięty (matołkowaty, tępy) zob. głupkowaty tãpi, celëczi,
niedolepny, niepòpiekłi, przëgłupawi nierozłączalny ad nierozestôwny, nieroz~ rzeszny,
nierozłączny
nierozłącznie adv nierozestôwno
nierozłączność ƒ nierozestôwnosc
nierozłączny ad nierozestôwny nierozłączny - ts. EG, ewent. złączony, związóny (z. na
stałé), zespòlony, całowny - EG
nierozmòwny ad niegôdajny, mùczkòwati,
niemòwny
nierozmyślnie adv niechcąco, nieumëslno,
bez rozmëszleniô
nierozmyślny ad niechcący, nieumëslny
nierozpùszczalność ƒ nierozmiklëna,nieroztoplëna, nierozmikłosc, nieroztropnosc, nierozpùszczonosc ƒ
nierozpùszczony ad nierozmikłi, nierozmiklënowi, nieroztop(lo)ny, nieroztoplënowi, nierozpùszczony, nierozpùsceniowi
nierozeznawanie n nierozeznôwanié, nieroróżnianié n
nierozróżnianie n nieroróżnianié, nierozeznôwanié n; ~ kolorów nieroróżnianié /
nierozeznôwanié farbów / kòlorów; daltonizm m
nierozsądek zob. nieroztropność
nierozsądnie zob. nieroztropnie
nierozsądny zob. nieroztropny
nieroztropnie adv nierozëmno || -nie, nierozwôżno || -żnie, nieòbmëslno, nierozsądno ||
-nie, bezrozëmno || -nie, bezmëslno, nieòstróżno, nieòpatrzno (= nierozwôżno,
nieòstróżno), niebôczno || -nie arch, bez obmëszleniô, bez rozëmù, bez rozwôdżi,
letkòmëslno, głupie, niemądrze [Nierozëmno robic / gadac. To mie sã tak z gãbë
wëmkło nierozwôżno. - Sy Niebôcznie jô tëch dwiérzi nie zamkł a swinie wëlazłë z
chléwa. Jô mù te piądze (pieniãdze) nierozwôżnie przërzekł. Tã robòtã të zaczął
nierozsądnie. - Lz To bëło nierozëmnie wërzekłé. Nierozëmnie sã stało, ale sã nie
òdstónie. Ra]; postąpić ~ pòstãpic (a. cos zrobic) nierozëmno / nierozwôżno itd.;
ew. wińc z masłã na słunkò, nieòpatrzno wpùscëc kòzã do sadu [Pòstąpił baro
nierozwôżnie. – Sy To òni zrobilë baro głupie. Gò To të dëcht nierozëmnie zrobił.
Lz]. Por. nieostrożnie, nieprzezornie
nieroztropność f nierozëm, nierozsądk m; nierozwôga, nierozwôżnosc, bezrozëmnosc,
nierozëmnota, nieòpatrznosc (= nieòstróżnosc), letkòmëslnosc, głëpòta, rzad
141
nieòbmëslnosc || -nota, arch: niebôcznosc, nierozsądnosc f; brak rozëmù / rozwôdżi /
rozsądkù / òstróżnoscë / przezórnoscë [Co za nierozëm sprzedac taczé piãkné
pòsadłowié (gòspòdarstwò, môl). Przez twòjã nierozwôgã tobie tak lëchò szło. – Sy
Terô le twô (twòja) niebôcznosc mô winã, co te krowë w żëce bëłë. To bëłą za
wiôlgô nierozsądnosc. Nierozwôżnosc ju czãsto lëdzóm szkòdzëła. To doch je czësti
nierozëm. W swòjim nierozëmie òn przedôł tã lepszą krowã, a zatrzimô tã lëchszą Z
nierozwôgą òn wskòkł w wòdã. Lz] Por. nieostrożność, nieprzezorność
nieroztropny nierozëmny, nierozsądny, nierozwôżny; ew. nieòpatrzny (= nieòstróżny),
niebôczny arch, letkòmëslny, nieòbmëslny rzad, bezmëslny, głupi [To béł baro
nierozwôżny krok z twòji stronë. Żebës jaż tak béł nierozëmny, tegò jem nie mëslôł.
– Sy Przepùscëce mie, panie, co jô béł niebôczny. Niebôcznô dzéwka. Chłop miôł
bar’zo nierozëmną białkã. Jes të nierozëmny. Nierozsądny człowiek. A przë tim béł
bar’zo nuierozsądny. Dzecë są czãsto nierozwôżné. – Lz To je dëcht nierozëmné,
czej chto bije swòje dzeckò, a òno nick nie zawiniło. Ra]. Por. nieostrożny,
nieprzezorny
nierozstrzygnięty ad nierozstrzëgłi, nierozsądzony; ew. niezamkłi, nié czësto
rozstrzëgłi / rozsądzony, nie do kùńca pòstanowiony, zawieszony, w zawieszenim;
ew. le timczasowò załatwiony
nierozum zob. nieroztropność
nierozumnie zob. nierozstropnie, bezmyślnie
nierozumność zob. nieroztropność
nierozumny ad nierozstropny, bezmyślny
nierozwaga zob. nierozstropność, nieostrożnosć, nieprzezorność
nierozważnie zob. nierozstropnie, nieostrożnie, nieprzezornie
nierozważny zob. nierozstropny, nieostrożny, nieprzezorny
nierozwiązalność ƒ nierozrzeszënk m,
nierozwiązëna, nierozpëzglëna ƒ nierozwiązalny ad nierozrzeszny nierozwikłany ad
nierozpëzglóny nierozwiniãty ad nierozwiti; ~ umysłowò
niedoczëniony, zaostóny w môgù
nierób m zgniéla, zgniélc, legan, nierobijôsz, nierobùs, gniota, leżôk, sztiwôk m [Móm
piãcoro nierobùsów. Ra] nierób - òb. leń
nieróbstwò n zgniélstwò, leganienié, nierobilstwò, nierobùsztwò n nieróbstwo zob.
lenistwo
nierówno adv nierówno, niejednaczi
nierównobòczny ad mat nierownobòkòwi,
nierównobòczny, nierównostronowi
nierównokątny ad mat nierównonórtowi,
nierównokątowi
nierównomiernie adv nierównomiarowò
nierównomierność ƒnierównomiarowòscƒ
nierównomierny ad nierównomiarowi
nierówność ƒnierównota, nierówizna, urzmòwatosc, hómplowizna ƒ
nierówny ad nierówny nierówny Sy – w znacz.: 1. nierówny, niegłôdczi [Nierównô
droga.]. Por. wyboisty. 2. niewspółmierny - por. [Zdżinął w nierównëch biôtkach.
Sy]. 3. zob. niejednakowy. 4. zob. zmienny, niezrównoważony, niestały
142
nierówny, urzmòwati, hómplowati [Nasze klepiszcze je ju kùlawé, mùszimë je wëlepic krowińcã. Sy]
nieruchawie adv nierëchawie, nierëchawò, pomału, pòmalëczno, niezgrabno || nie,
cãżkò, òcãżale
nieruchawość - nierëchawòsc SY nierëchawòsc, -ë, ż., ‘powolność, niezgrabność,
ociążałość’. (II)
nieruchliwość - òb. nieruchawość
nieruchawy ad tulpaczowati, lópòwati,
nierëchawi nierëchawi, przym., ‘powolny, ociężały, ospały’: Ach, të nierëchawi
knôpie!(II)
nieruchawy nierëchawi TR, EG (przër. ‘rëchawi’ SY = żwawi), pòmalëczny, pòmałi,
ewent. sztiwny. 2. òb nierychliwy. - Przër. ruchliwy. - Przër. ruchliwy,
nieruchomy
nieruchliwòść ƒ nieruchliwość - òb. nieruchawość nierësznota f, nieuwijôk m
nierychliwy ad nierëchlëwi - taczi, co nie je rëchlëwi / co so dô czas, żebë cos wëkònac;
ew. w zn. opieszały: òpieszałi, zgniłi, sztiwny, mało rëchlëwi, nierëchawi,
pòmalëczny [Pón Bóg je nierëchlëwi ale sprawiedlëwi. Gò, Sy Pón Bóg nie je
rëchlëwi, ale spamiãtlëwi. Pón Bóg nie je mscëwi, ale sprawiedlëwi. - Sy]
nieruchòmò adv nierëszno, bezrëszno, nie rëchającë sã
nieruchòmòść ƒ1. môl, bùdink m, dobro n 2. bezrësznota ƒ
nieruchòmy ad bezrëszny, nie rëchający sã – Tr. nierëszny La, nieruchòmi Gò, stojący
– bez ruchù / rëchù / sztël / cëchò / w jednym môlu; ew. nieprzenosny, ùmòcowóny
na stałé do pòdstawë (wbetonowóny, przëbiti gòzdzama, przëkrącony szruwama).
Por. ruchomy, nieruchawy
nierycerski ad niebëlny, nielëdzczi, niewòjarsczi
nierychło adv niechùtkò, niechiże, opò-zdzało nierychły ad niechùtczi, niechiżi,
opòzdzałi
nierymòwany ad nierëmòwóny
nierzadkò adv nierzôdkò, czãsto, zamanówszë nierzadko (dość często) nierzôdkò Sy, dosc czãsto, nieróz, niejeden rôz, czasã,
tej sej, wiele razy [Jemù sã nierzôdkò zdarzi, że so pòdpije. Nierzôdkò biwôł ù nas
doma. Sy].
nierząd m nierząd - òb. cudzołóstwo, rozpusta. Nierząd uprawiać - òb. cudzołożyć
1. bezrządowòsc, niérzwa ƒ
2. niezbednictwò n, rozpùsta ƒ oddawać się ~owi żëc w rozpùsce, w niezbednictwie a. mëtkòwac, chòrdzëc,
kãtrac sã ◊ psë a. kòzë pasc (pò
smiercë)
nierządnica ƒ nierządnica - òb. rozpustnica rozpùstnica, niezbednica,
kãtrzëca, mëtka, mëtkòwnica, chòrdzëca, czuchlaƒ
143
nierządny ad rozpùstny, niezbedny, bezsromòtny, bezrzãdny
nierzetelnie adv nierzetelno, nieakùrôtno,
nieutcëwi
nierzetelność ƒ nierzetelnosc, nieakùrôtnosc, nieutcëwòsc ƒ
nierzetelny zob. nieuczciwy
niesamodzielność - niesamòstójnosc EG
niesamodzielny - niesamòstójny EG, ewent. niepòradny EG, niezaradny EG. Człowiek
niesamodzielny, dający sobą pomiatać - zatanuszka SY
niesamòwicie adv niesamowicie – niesamòwice, SY (= pòl. nadzwyczaj, niezwykle,
niepokojąco), np. Niesamòwice cerpiec. SY Më mielë niesamòwice dobrégò
szkólnégò. SY. - Przër. niezwykle, nieprawdopodobnie
straszno, urzasno, lãczno
niesamòwity ad niesamowity - niesamòwiti (= pòl. niezwykły, budzący lęk / podziw)
SY, niepòjãti, niespòtikóny, dzywny, straszny, np. To bëła niesamòwitô smierc. SY
Niesamòwiti z niegò człowiek. SY Òpòwiadac niesamòwité rzeczë. SY. - Przër.
niezwykły
straszny, urzasny, lãczny
nieschludnie adv nieochlëdno, nieluso nieschludnie - nieòchlëdno SY, nieluso EG
nieschludność ƒ nieochlëdnosc, nielusosc ƒ nieschludność - nieòchlëdnosc SY, nielusosc EG
nieschludny ad nieochlëdny, nielusy nieschludny - nieòchlëdny SY, nielusy EG
niesfornie adv nôremno, rozwòlono, nieusłëszno, rozpùstno, pòbłaznowóno niesforność ƒ nôremnosc, rozwòlonosc,
nieusłësznota, rozpùstność ƒ
niesforny ad niesforny - nipòcy || niepòcy, psotny, nôremny, z nôwartama, nieùsłëszny,
niepòsłëszny, rowarsczi, brojarsczi, rojbrowati. Człowiek niesforny - òb. łobuz
nôremny, rozwòlony, nieusłëszny, rozpùstny, pòbłaznowóny;
~ne włosy szadé, niepòsłëszné, nôremné włosë [Mòje klësze są niepòsłëszné, jô mùszã
mie wiedno grzebiéń do nich. Sy]
niesienie n niesenié n
nieskalany ad nieskalony, nieokalony, niesczapóny, niestrzepóny nieskalany - nieskalony TR, EG, czësti EG zdr. czëstëchny EG,
bez skazë / plamë / wadë
nieskaszubiony nieskaszëbiony [np. Ùżëwac jaczés słowò w fòrmie nieskaszëbiony.
Gò]
nieskazitelność ƒ (mòralnô) czëstota ƒ nieskazitelny ad czësti, nieskażony, nieskalony
nieskładny ad 1. nieskłôdny, nieukłôdny
2.niespòsobny, niezrãczny
nieskòńczenie adv bez kùńca, nieskùńczono, bezgrańczno nieskończenie nieskùńczenie SY, bezmiérno SY
144
nieskòńczoność ƒ bezkùńc m, bezkùńcowòsc, bezgrańcznota ƒ; to się wlecze w
~ to sã cygnie bez kùńca
nieskòńczony ad nieskùńczony, bezkùńcowi,
nieskùńczony SY, bezmiérny SY
bezgrańczny
nieskończony
-
nieskòro adv niechùtkò, pòmale, niechãtno
nieskòry ad niechùtczi, niechãtny; ~ do
robòty niechùtczi, niechãtny do robòtë nieskromnie adv nieobëczajno, nieobchódno
nieskromny ad nieobëczajny, nieobchódny nieskromny - 1. òb. rozpustny. 2. òb.
wyniosły, zarozumiały
nieskùteczność ƒ bezskùtk, nieskùtk m,
bezskùtkòwnosc ƒ
nieskuteczny - nieskùteczny EG, bezskùteczny EG, nieskùtkòwny TR?, ewent. próżny,
daremny, nadaremny. - Przër. skuteczny
niesława ƒ bezczestnota ƒ, wstid m niesława - ts. (pòl.) EG, ewent. òsława SY
(‘òsława’ = sromòta SY, pòruta SY). Np. Òkrił sã niesławą. EG. - Przër. sława,
zniesławienie, hańba
niesławny ad niesłôwny, bezczestny,
wstidny
niesłony ad niesłony, metłi
niestowność ƒ niesłownosc ƒ
niesłowny ad niesłôwny; byé ~nym nie bëc
słowny a. nie trzëmac słowa niesłowny niesłowny Sy (w znacz. niepónktualny) [Temù
nie wierzë, to je baro niesłowny czowiek. Sy]
niesłusznie adv nie(przë)nôléżno, bezprawno, co sã nie słëchô
niesłuszność ƒ nie(przë)nôleżnota, bezprawnoscƒ
niesłuszny ad nienôléżny, bezprawny, nie
słëchjący; ~ne żądanie bezprawné żądani a. nie słëchô sã żądac
niesłychanie adv niebiwało ~ bùten szëkù, bùten bùtna
niesłychany ad niebiwałi; bùten szëkù; to ~ne! to je bùten szëkù! a. to je cos
niebiwałégò!
niesmacznie adv bez szmaczi, niesmaczno niesmacznie niesmaczno [Niesmaczno
gòtowac. Sy]
niesmaczny ad niesmaczny; ~ żart melwë-ta bez szmaczi, niesmaczno wëpka
niesmaczny niesmaczny [Cëż wa môta dzysô za niesmaczną zupã. Sy]
niesmak m 1. lëchô szmaka, niesmak nieszmak Gò, ewent zniechãcenié, òdraza,
òbrzëdzenié - Gò
czuć ~ w ustach miec gòrzkò w gãbie, pòzosta-wiać ~ ostôwiac lëchą szmakã 2. lëché
wseczëcé
niesnaski pl niesnaski - òb. niezgoda
145
gòrze, zwadë pl, niezgòda ƒ, rozpart m; ~ wzniecać rozskôcac gò~ rze, zwadë, ~
domòwe ñomôcé gòrze
niesolidarność ƒ niestójnota ƒ
niesolony ad metłi, niesolony
niespanie n niespik, bezspik m, niespa-nié n
niespełna adv nieczësto, niefùl, nié ze wszëtczim ◊ nie bëc czësto przë rozë-mie a. ni
miec fùl w głowie (być nie~ spełna rozumù)
niespełnienie n niezjiscenié, niespôłnie-nié n
niespławny ad niespłiwny, niespławny
niespòdzianka ƒ niespòdzajnosc, niespò-dzéwnota ƒ, narabczënk m niespodzianka niespòdzónka EG, niespòdzajnô rzecz / redosc Sy. [To je dlô mie niespòdzajnô
redosc. Sy]
niespodzianie zob. niespodziewanie
niespodziany zob. niespodziewany
niespòdziewanie adv niespòdzajno niespodzi(ew)anie - niespòdzajno EG (= nôgle, bez
zapòwiedzeniô). Np. Të tak niespòdzajno wlôzł do jizbë, jaż jem sã zlãkła. Jednégò
dnia òna niespòdzajno ùmarła i... EG. - Przër. spodziewać się
niespòdziewany ad niespòdzajny niespodziany - niespòdzajny EG. [Wnym taczi
niespòdzajny wiater dmùchnął / zawiôł i... EG To je dlô mie niespòdzajnô redosc.
Sy] . - Przër. niespodziewany niespodziewany - niespòdzéwóny EG. Np. Dzys nas
òdwiedzył niespòdzéwóny gòsc. To bëła niespòdzéwónô nowina. EG - Przër.
niespodziany
niespòkòjnie adv nieubëtno, niespòkójno, niemirno, zajiscono
niespòkójno. Stoji, zdrzi, chòdzy niespòkójno. Ra Por. nieswojo
niespokojnie
niespòkòjny ad niespòkójny, przym., 1. ‘niespokojny’: Òna bëła tak długò ò chłopa
niespòkójnô, pòczi nie ùzdrza nadpłëwającégò bôta ‘ona była dopóty niespokojna o męża,
dopóki nie ujrzała nadpływającego bôta’. 2. ‘niezadowolony’: Czë tak zrobiã, czë sak, òna je
wiedno niespòkójnô ‘niezadowolona’.
nieubëtny, niespòkójny, niemirny, nôremny, szemarny; ~ o kògò miec o kògòs
nieubëtk, bëc o kò-gòs zajiscony, niespòkójny, ~ człowiek nôskwara m
niespòro adv 1. niechùtkò, pòmale niespòro, przysł., ‘niesporo, pomału, powoli’: I tak
wszëtkò jidze niespòro. (II)
2. nie-spòro, niézachtno, niéłëbno, niewiele; ~ra praca jegò robòta nie je spòrô a. jemù
robòta nie jidze od rãczi
niespòry ad 1. niełëbny, niespòri 2. nie-chùtczi niespòri, przym., ‘powolny’: Bez òchòtë
niespòré robòtë. Przysł. [Ceyn] (II)
niespòsób adv niespòsób, nie je mòżno; ~ gò przekònać przekònac gò nie mòżno
niespòżyty ad niezmògłi, nieprzemògłi, niezwrôcny, nié do zrénowani (zrujnowaniô)
niesprawiedliwie adv niedowinno, niesprawiedlëwò niesprawiedliwie niesprawiedlëwie Sy [Niesprawiedlëwie mie
pòsądzôsz. Wieleż to lëdzy cerpi niesprawiedlëwie. Sy]
niesprawiedliwòść ƒ niesprawiedlëwòsc, -ë, ż., ‘niesprawiedliwość’. (II)
niedowinnosc, niesprawiedlëwòta ƒ niesprawiedliwość niesprawiedlëwòsc || -wòta Sy [To je sama
niesprawiedlëwòsc na siece. Niesprawiedlëwòta nie przënosy błogòsławiéństwa. Më
biédny lëdze sã dosc nacerpielë niesprawiedlëwòtë. - Sy]
146
niesprawiedliwy ad niesprawiedlëwi
niesprawnie adv nijak(o), nieszëkòwno
niesprawny ad nijaczi, nieszëkòwny
nie sprzyjać zob. sprzyjać
niesprzyjający - nieprzëchilny, niedobri, lëchi, nieżëczny || nieżëczlëwi, ewent. (ò
lëdzach)
niechãtny, falszëwi, nieùżëczny, nieùczinny, szkòdzący, szkòdlëwi EG
niestałość niepewnota, zmianowòsc, nieobstójnos ƒ
niestały ad niestały - niestałi SY. Np. Niestałi człowiek cos przërzecze, a tej tegò nie
wëkònô. SY. Por. zmienny, nietrwały
niepewny, zmianowi, nieobstójny; ~ła pògòda zmianowé wiodro
niestarannie adv niestarowno, opùstno,
nieluso, oprzawò, nikewno, lëchò niestarannie - niestaranno SY, niedbale EG,
niepòrządno SY, niestarowno TR, bële jak EG, ewent. nieluso (= czôrno, brëdno)
EG, „na
pół z dupą” (żart.) EG, „z łasczi Bòsczi na pòcechã” (żart.) EG, le tak
„pò łepkach”
EG, „na sprawisza” SY [òd: „to sprawi” = to wëstarczi, to ùńdze
w tłokù - EG]. Np. Ale të to niestaranno zrobił. SY Robic na sprawisza. SY
niestarannośćƒ parchùctwò n, nielusoscƒ niestaranność - niedbałosc EG,
niestarownosc TR, ewent. nielusosc EG, niedokładnosc EG. - Przër. lekkomyślność
niestaranny ad niestaranny - ts. SY, niedbałi EG, ewent. nielusy EG, niedokładny EG.
Np. Niestaranné pismò. SY
niestarowny, opùstny, nielusy, oprzawi, nikewny, lëchi
niestaro - przëmłodo SY. Np. Léna mô sztërdzesce lat, ale òna jesz przëmłodo wëzdrzi.
SY
niestary ad niestôri, przëmłodi niestary - przëmłodi SY. Np. Òn jesz je przëmłodi. SY
Òna ju takô przëmłodô nie je. SY
niestateczność ƒ niestatecznosc ƒ niestateczny ad niestateczny
niestawienie się n niestawienié, niezjawienié sã, nieprzińdzenié n
niestety int niesteti (|| niestetë Ra), ew. przikro (to) rzec / gadac, niebòże! wykrz.,
‘niestety! szkoda! biada!’ (II) [Hilf] Ale, niestetë, nie bëło miedzë nama nikògò, co bë sã
rozmiôł na tëch rzeczach.
no, ~, ale... në, trudno / szkòda / przikro (mie je), ale... (– Gò); ekspr, w zn. ale oto, jak
na złość: (a)le wej / hewò / ale wejle, diachle (a. czarce) na przegrzechã / jak na
złosc...
niestosownie adv nieskłôdno, niespòsobno, niepasowno, nié na môlu
niestosowny ad nieskłôdny, niespòsobny,
niepasowny, co są nie słëchô; ~ne
147
zachòwanie niespòsobné prowadzenié
niestrachobliwy niestrachòblëwi, nieùlãkłi - Gò
niestrawność ƒ niezdzegwina, niezdzegwionosc ƒ
niestrawny ad niezdzegwny
niestrudzenie adv niezrobiało, bez ustónkù, wiedno znowa
niestrudzoność ƒ niezrobiałosc, bezustónkòwòsc ƒ
niestrudzony ad niezrobiałi, nienarobiałi,
bezustónkòwi
niestwòrzony ad zmëslony, zestożony; wygadywać ~ne rzeczy zmëszlac, stożëc
◊ gôdac czipcziopôłczi, kroniczi-ochroniczi; gôdac trzë nié do trzë,
trowã ze zelim (do grëpë) niesubòrdynacja ƒ niepòsłësznota f, niezdiscyplinowanié n
niesumienność ƒ niesëmiennosc, nierzetelnosc ƒ
niesumienny ad niesëmienny, nierzetelny niesumienny zob. nieuczciwy
nieswòjo adv jakòs, nieubëtno, chlëdno, cëzo; czuć się ~ bëc jakòs, miec nie-ubëtk, czëc
sã chlëdno nieswojo - nieùbëtno SY. Np. Mùszã bëc chòrô, bò sã czëjã nieùbëtno,
nic mie nie ceszi. SY
nieswój adv przëbëczny, zjakòsałi, cëzy, niezdrów, niechlëdny; umrzeć ~oją śmiercią
zabic sã, bëc zabiti, umrzéc straszną smiercą
niesymetrycznie adv nierówno, niesyme-triczno, niesymetrowò
niesymetryczny ad nierówny, niesymet-riczny, niesymetrowi
niesympatyczny ad stëtczi, niespòsobny, niesy mp aticzny niesympatyczny - òb.
nieprzyjemny
niesystematycznie adv bezsystemno
niesystematyczność ƒ bezsystemnota ƒ
niesystematyczny ad bezsystemny
nieszczególnie adv nié baro, nié za baro, tak sobie
nieszczególny ad nié za dobri
nieszczerość ƒ nieszczërota ƒ
nieszczery ad nieszczëri, falszëwi, òbłudny, ùdówóny, załgóny
nieszczerze adv nieszczëro
nie szczędzić zob. szczędzić
nieszczãsny ad nieszczeslëwi [Jak gò ta nieszczestnô bùcha rozeprze, sóm nie wié, co
gôdô. Ra]
nieszczęścić się nieszczescëc sã, -szczã sã, -scył sã, sł., ‘nieszczęścić się, niepowodzić
się’. (II)
zob. szczęścić się
nieszczãście n nieszczęście - nieszczescé EG, SY. Np. Z twòji winë to nieszczescé nas
spòtkało. SY nieszczescé, -ô, n., ‘nieszczęście’: Spòtkało jã wiôldżé nieszczescé. Ra
148
nieszczescé, nieszczestwò n, przepùsta, biéda, przegrzecha ƒ; ~ chòdzi w parze na
jednym nieszcze-scym sã nie kùńczi ◊ nieszczescé nie chòdzy w klëkã a. ir
nieszczescé sã ocelëło
Jak chléb spadnie z łopatë bądze doma nieszczescé. S
nieszczãśliwie adv nieszczes(t)lëwò nieszczestlëwie, przysł., ‘nieszczęśliwie’: Trafił
nieszczestlëwie na taczégò niebëlnika ‘niegodziwca’.
nieszczãśliwy ad nieszczes(t)lëwi, biédny nieszczestlëwi, przym., ‘nieszczęśliwy’: Jô
jem baro nieszczestlëwi. Jô jem nônieszczestlëwszô ze wszëtczich lëdzy nieszczestny,
przym., 1. ‘nieszczęsny, nieszczęśliwy’: nieszczestné lato, 2. ‘zatracony, przeklęty, fatalny’:
Nieszczestnô cota mie to zada ‘przeklęta czarownica rzuciła na mnie ten urok’. Bãdzë cëchò,
nieszczestny knôpie! To bëła nieszczestnô gòdzëna, czej jô jã ùzdrzôł.
.; ~wy wypadek nieszczeslëwi wëpôdk, przëpôdk, ma ~wą minã on wëzdrzi czësto
nieszczeslëwò, ~ zbieg okòlicz-ności nieszczeslëwi przëpôdk
nieszczãśnik m nieszczesliwc, nieszczest-nikm
nieszkodliwie adv nieszkòdlëwie [Ten lës przebiwôł pòtemù ù nich w chëczach
nieszkòdlëwie. Ra]
nieszkòdliwòść ƒ nieszkódnosc ƒ
nieszkòdliwy ad nieszkódny nieszkòdlëwi, przym., ‘nieszkodliwy’: Docz të gò
zabijôsz, kò doch to je dëcht nieszkòdlëwé zwiérzątkò
nieszlachetny ad nieszlachetny
nieszpetny ad niestraszny, niebrzëdczi, nieszpatny
nieszpòrny ad niszpórowi nieszpòrny, przym., ‘nieszporny’: nieszpòrné nôbòżeństwò.
nieszpòry pl niszpór m, niszpórë pl nieszpory - niszpór SY, EG || niszpòrë SY, EG,
nieszpòrë, -ów, l.mn., ‘nieszpory’: Ksądz tak kôzôł na nieszpòrach np. Jidã na
niszpór || niszpòrë / z niszpòru || z niszpòrów. Je ju pò niszpòrze || niszpòrach.
Dotyczący nieszporów - niszpòrowi SY [w 2 znacz. żart. = wieczórny], doticzący
niszpòrów EG, np. Niszpòrowé piesnie. SY
nieszykòwny ad nieszëkòwny, niespòsob~ ny, niewëoblokłi
nieściągalny ad niescygòwny, nié do scyg-nieniô
nieścisłość ƒ niedokładnosc ƒ
nieścisły ad niedokładny
nieściśle adv niedokładno
nieść v niesc (jô niesã, jô (jem) niósł, më (jesmë) nioslë) nieść - niesc EG np. jô niesã,
òni niosą niesc, niosã, niósł, niesë, sł., ‘nieść’: Òna nie chce niesc tegò snopa. Jô gò niosã ju
pół milë. Co të niesesz? Docz të to niósł, czej jes mógł przëwiezc? Òna niosła môłé swińczã
w miechù. Chłopi nieslë ùmarłégò na remionach. Nie niesëta gò wicy! ‘nie nieście go
więcej!’
; ~ kòmù pòmòc przińc kòmùs w pòmòc a. kòmùs pòmôgac, ~ życie w ofierze dac (za
co) żëcé, ~ jaja niesc jaja, wieść niesie jidze pòmión a. rozchôdô sã wiédzô,
przestać się ~ wëniesc sã, oprzestac sã niesc ◊ cos od sebie niesc (wynosić się nad
innych); zob. nosić
149
nieślubny ad nieślubny 1. nie mający ślubu nieslëbny Sy [Ten ji chłop to je nieslëbny.
Sy] 2. urodzony poza związkiem małżeńskim nieslëbny Sy [Òna mô dwòje
nieslëbnëch dzecy, a trzecé je w drodze. Sy]
niezdôwny, nieslëbny, nieże-niałi; ~ne dzieckò bãks m
nieśmiało adv nieśmiało niesmiało, lãklëwie [Pòdeszła do mie niesmiało. Sy]
sromno, jakòs, zjakòsało, bléd, niesmiało, sromisto
nieśmiałość ƒ nieśmiałość niesmiałosc Sy, lãklëwòsc, strachòblëwòsc [To wszëtkò ta
jegò niesmiałosc robi, że òn sã nie żeni. Niesmiałosc i wstëdlëwòsc jedny matczi
dzecë. - Sy]
zjakòsałosc, niesmiałosc, sromistosc, niedzyrzkòsc ƒ Niesmiałosc i wstëdlëwòsc jedny
matczi dzecë. - Sy
nieśmiały ad nieśmiały niesmiałi, lãklëwi, bòjący, sromisti Sy [Nie bãdzë taczi
niesmiałi, przińdzë blëżi, a nie wstidzë sã. Sy]
bléd, zjakòsałi, niesmiałi, sromisti, niedzyrsczi; czło`wiek ~ sro-majk, sromiszkm,
sromajkaƒ
nie śmieć (nie mieć śmiałości) zob. śmieć
nieśmiertelnie niesmiertelno || -nie Gò
nieśmiertelnik m bòt słomiany kwiat nieśmiertelnik bot niesmiertelnik Gò (Sy: pol.
rozchodnik ostry) [To są niesmiertelniczi, te kwiatë nigdë nie wiądną. Gò]
nieśmiertelność ƒ niesmiertelnosc ƒ, nieu-mercé n nieśmiertelność niesmiertelnosc Gò
[Òni so zasłużëlë na niesmiertelnosc, na ùwiecznienié jich w grańce / marmùrze / w piesni.
Gò niesmiertelnosc, -ë, ż., ‘nieśmiertelność’: Më mómë doch wierzëc w niesmiertelnosc
dëszë.
nieśmiertelny ad niesmiertelny, nieu-miérny nieśmiertelny niesmiertelny [Dësza lëdzkô
je niesmiertelnô. Sy Pò tim żëcu nastãpùje żëwòt niesmiertelny. Ra]
nieświadomie adv niewiadno, bezswiądno, nieznającë nieświadomie adv
nieswiadomie, bezwiédno, bez swòji wiédze, bezswiądno Tr, niewiedzącë Tr, ewent
niechcąco, nie mësląc (ò czim),
nieświadomie - nieswiadomie (pòl.) EG, nie wiedząc (ò czims) EG, bez swòji wiédzë
EG. Òna nieświadomie sama sobie szkodzi / zaszkodziła.
Òna nie wié / nie
wiedza ò tim, że sama so szkòdzy / zaszkòdzëła. EG.
Ewent. niechcąco, nié ze
swòji wòlë EG
nieświadomòść ƒ niewiadnosc, bezswiąd-nosc ƒ, nieznanié, niewiedzenié n
nieświadomość - 1. òb. nieprzytomność. 2. nieswiadomòsc EG. nieświadomość ƒ
nieswiadomòsc, niewiédzô, bezwiédzô Tr, bezswiąda Tr ƒ niewiadómstwò n arch Lz
niewiadomstwò, -a, n., ‘niewiadomość, nieświadomość’: Òn to zrobił le z niewiadomstwa.
Przez niewiadomstwò. Ra
- Przër. niewiedza
nieswiadomòsc, -ë, ż., ‘nieświadomość, nieznajomość’: Jemù przeszkôdza
nieswiadomòsc negò kùńsztu.
nieświadom(y) ad niewiadny, nieswiądny, nieznający nieświadomy ad nieswiadomi RA,
ewent bez swiadomòscë / swiądë Tr, nieùswiadomiony, bezswiądny Tr [Jô jem w nëch
sprawach nieswiadomi. Ra]. Por bezwiedny nieswiadomi, przym., 1. ‘nieświadomy’: Jô jem
150
w tëch rzeczach nieswiadomi. 2. ‘nieznajomy, nieznany’: Przëszedł do nieswiadomégò
miasta.
nimòwòlny Gò, òdruchòwi, nieùmëslny, niechcący, bezwiedny, nieswiadomi, zrobiony
jakbë bez (a. nimò) wòlë, òd niechceniô; ew. machinalny, automaticzny; ~ lęk
nimòwòlny lãk
nieświetnie adv niewidzało, nieoczno, nie-spòsobno
nieświetny ad niewidzałi, nieoczny, nie~ spòsobny
nieświeży ad nieswiéżi, stôri, zestarzałi
nietajony ad nietacony, niechòwóny, nie-tajony
nietakt m, ~ownośćƒ nieobëczajnota, bez-taktnosc, nieobzérnosc ƒ nietaktowność ƒ
niedelikatnosc, brak delikatnoscë / subtelnoscë / wëczëcégò w przestôwanim z
drëdżim człowiekã / z lëdzama, nieùmiejãtné / nieùwôżné / za òstré òbchôdaniô sã
kògùm, nieùmiejãtné pòdéńscé do kògò, ewent łãpòwatosc ƒ
nietaktownie adv nieobëczajno, beztakt-no, nieobzérno
nietaktowny ad nieobëczajny, beztaktny, nieobzérny nietaktowny niedelikatny, mało
subtelny, nieùwôżny / nieòstróżny w rozmòwie, ewent. përznã łãpòwati /
nieòczosóny / nieòkrzosóny, za òstri
nietendencyjny neùtralny, ewent nietendencyjny Gò, beztendencyjny Tr
nietãgi ad słabi, lëbi, niezasadłi, niemòcny;
~ mówca słabi, niemòcny mówca nietkniãty ad nietkłi, nierëszony, niecôrniãti
nietłusty ad zmiarti, umiarti, lëbawi, nietłësti
nietolerancja ƒ niezgara f, niecerpienié,
nielëdanié n
nietolerancyjny ad niezgarny, niecerpiący,
nielëdający
nie tolerować czego zob. tolerować
nietoperz m szãtopiérz m, lok skrzidlatô mësz Sy (pol. gacek wielkouch) [Zrobic z
kògòs szãtopiérza (pol. wystrychnąć na dudka). Sy?] {‘szãtopiérz in = pol. a)
człowiek pracujący do późnej nocy; b) czł. porywczy; c) zły duch; d) dziewczyna nie
lubiąca siedzieć w domu; e) zabawka z guzika a. ze skórzanego, ząbkowanego
krążka nanizanego na podwójną nić – kasz. lok wërczka}
nietopliwy ad nietopny, nietający nietowarzyski ad nietowarzëszny, niedrëszny, niekamrôtny
nie trafić zob. chybić
nietrafnie adv nieucélowóno, niewcélowóno, nietrôfno, nieudóno
nietrafny ad nieucélowóny, niewcélowóny, nietrôfny, nieudóny; ~ strzał niëtrôfny strzél
151
nietrudno adv niecãżkò, niéstrudna, letkò nietrudny ad niecãżczi, letczi
nietrwały ad nietrwały - nietrwałi EG, SY, np. Pap, to je dosc nietrwałi materiał. EG
Pòspólné interesë łączą lëdzy, ale są czims baro nietrwałim. EG To je nietrwałô
farba, ta wnet zéńdze. SY
nieobstójny, nietrwałi, słabi [To je nietrwałô farba, ta wnet zéńdze. Sy]
nietrzeźwość f nietrzézwòsc [Pón òdprawił gò za nietrzézwòsc. Ra]
nietrzeźwy (pijany) - nietrzézwi SY [Mój chłop prawie (wnet) co dzéń wrôcô nietrzézwi
dodóm. Sy Cëż të mòżesz wskùrac ù tëch nietrzézwëch lëdzy? Ra]
nietykalność ƒ nietikanié n, nierëszënaƒ nietykalny ad nié do tkniãcô, nié do
rëszeniô, rëchaniô
nie tyle... ile... zob. tyle
nieubłagany ad nieprzejednóny, nieumòdlony, nieuproszony
nieuchronnie adv niescygniono, nieminiono, niezatrzimno nieuchronnie - nieùchronnie || -no EG
nieuchronność ƒ nieùchronnosc Gò, niescygnionosc, nieminionosc, niezatrzimnosc ƒ
. Por. nieodwołalność
nieuchronny ad niescygniony, nieminiony,
niezatrzimny nieuchronny - nieùchronny EG (bibl.)
nieuchwytny ad nieuchwôtny, nierozmióny, niepòchwôtny
nieuctwò n nieuka, niewiada, niewiedzëna ƒ nieuczciwie adv nieutcëwò, nieczestno, nierzetełno, niebëlno, krzëwò
nieuczciwie - nieùtcëwie SY, nierzetelno || -nie Sy, Gò, krzëwò / na krzëwò [Nieùtcëwie
ze mną pòstąpił. Baro nierzetelno ze mną sã rozlicził. Robic co krzëwò, np.
sprzedawac, kùpiac. Jic na krzëwò (= cëzołożëc). – Sy]
nieùtcëwie, przysł., ‘nieuczciwie’: Pòstąpił z nią nieùtcëwie.
nieuczciwòść ƒ nieutcëwòta, nieczestnosc,
nierzetelnosc, niebëlnotaƒ nieuczciwość - nieùtcëwòta SY, nierzetelnosc EG. Np. Nasz
tatk wiedno nama przëpòminôł: Dzecë, nie plamta sã nigdë nieùtcëwòtą! SY nieùtcëwòsc, -ë,
ż., ‘nieuczciwość’: Jegò nieùtcëwòsc je wszëtczim znónô.
nieuczciwy ad nieuczciwy nieùtcëwi, przym., ‘nieuczciwy’: [Òd nieùtcëwëch lëdzy
nigdë nick nie kùpiôj! Ra]
- nieùtcëwi SY, nierzetelny SY. [Béłbëm nieùtcëwi, czejbëm tobie tegò nie rzekł.
Nieùtcëwi kùpc. Temù nic nie pòżëczôj, ten je za nierzetelny, żebë òn ce miôł
òddac. - Sy]. Czł. nieuczciwy nieùtcywc Sy [Takô ùtcëwô białka jak to je, a taczégò
nieùtcywca dosta za chłopa. Sy] Por. nieprawy
nieutcëwi, nieczestny, nierzetelny, niebëlny; ~wa konkùrencja
nierzetelnô miónczëzna, kónkùrencjô
nieuczesany ad nieuczosóny, szadi
152
nieuczoność, brak nauki’: nieùczałosc, -ë, ż., [Mòja nieùczałosc je przëczëną mòji biédë.
Ra]
nieuczony ad nieuczony nieùczałi, przym., ‘nieuczony’: Jô w szkòłach nieùczałi, jô sã
na tim nick nie rozmiejã.Ra
nieuczynność ad nieusłëżnota, nieużëtoscƒ
nieuczynność - nieùczinnosc SY
nieuczynny ad
nieuczynny - nieùczinny SY. Np. Nieùczinny lëdze bë nie pòmòglë, chòcbë sã pôlëło, to
bë nie retelë. SY Ni ma nic gòrszégò, jak nieùczinnégò miec sąsada we wsë. SY
nieusłëżny, nieużëti; człowiek ~ nieużëtnik m
nieudacznik zob. niedołęga
nieudanie się n niezdarzenié sã – zob. niepowodzenie
nieudany ad niezdarzony, nieudarzony;
~ wybór, wytwór lëszëzna f, lëszińc,
rak m
nieudolnie adv niespòsobno, nieszëkòwno, niedôżno, wòłowato, sprosno, kòsmato .
Por. niezgrabnie, niedołężnie
nieudolność ƒ oklëcznota, niespòsobnosc, niedôżnota, sprosnoscƒ, niedôga, nimòga
Por. niezgrabność, niedołężność
nieudolny ad oklëczny, niespòsobny, niedôżny, sprosny, kòsmati Por. niezgrabny,
niedołężny
nieufnie adv niedowiérno
nieufność ƒ niedowiérnota, niedowiara ƒ;
bùdzić ~ pòdskôcac niedowiarã
nieufny ad niedowiérny nieufny - niedowiérzający EG, nieùfny EG, - Przër.
podejrzliwy
nieugaszony ad nieugaszony; ~ne pragnienie niezanëkónô pragniączka nieugiãtość ƒ nieudżibłosc, nieudżiãtosc,
nieugniãtosc ƒ
nieugiãty ad nieugięty nieùdżibłi, nieùdżãti, ewent. stanowczi, zob. nieustępliwy,
dzielny, niezłomny, nieustraszony, niezwyciężony
nieudżibłi, nieudżiãti, nieugniãti, stalany
nieujeżdżony ad nieujachóny, nieujeżdżony
nieuk m sërowi człowiek, ignoranta, nieuczôłka m nieukładny ad nieobëczajny, niepòrządny, mùżowati nieuk człowiek bez
szkòłów, nieùczk m. Por. tępak
nieukòjony ad nieucësz(o)ny, nieuspòkòjony, nieubiżkóny
nieukòntentowanie n niezadowòlnienié,
nierôd
nieukrócony ad nieusadzony, nieprzëtrzimóny (krótkò)
153
nieuleczalnośćƒnié do wëlékarzeniô, niewëlékarzonosc ƒ
nieuleczalny ad niewëléczny nieuleczalny - nieùleczalny EG, niezgòjny [przër.
‘zgòjny’ (zab.) SY] EG
nieulękłość zob. nieustraszoność
nieulękły zob. nieustraszony
nieulotny ad nieùlotny; pamięć ~ nieùlotnô pamiãc (RKkj)
nieumarzalny ad nie(wë)mazalny
nieumiarkòwanie n nieumiarkowanie - 1. òb.
niewstrzemięźliwość,
2.
niewstrzemięźliwie
bezmiara, niestrzëmòwnoscƒ
nieumiarkòwany ad nieumiarkowany - òb. niewstrzemięźliwy
niestrzëmòwny nieumiejãtnie adv niedôżno, oklëczno,
niespòsobno, nieszëkòwno, sprósno nieumiejãtność ƒ nieszëk m, niedôżnota,
oklëcznosc, niespòsobnosc, nieszëkòwnota ƒ
nieumiejãtny ad niedôżny, oklëczny, niespòsobny, nieszëkòwny, sprosny nieumòtywòwany ad niedokôzóny
òb.
nieumyślnie adv nieumëslno, niechcącë nieumyślnie - nieùmëslno, niechcąco,
przëpôdkã || przëtrôfkã - EG. - Przër. umyślnie
nieumyślny ad nieumës(e)lny, niechcący mimowolny ad nimòwòlny Gò, òdruchòwi,
nieùmëslny, niechcący, bezwiedny, nieswiadomi, zrobiony jakbë bez (a. nimò)
wòlë, òd niechceniô; ew. machinalny, automaticzny; ~ lęk nimòwòlny lãk
nieumyślny nieùmëslny, niechcący, niezamierzony
nieunikniony ad niezatrzimny, namieniony, niescygniony
nieupòrząñkòwany ad nieupòrządkòwóny nieuprawniony ad bez prawa nieuprawny
ad niezaprôwióny, niezaprôwny, nieobrôbióny nieuprzedzony ad obiektiwny, niewëszłi
na cos
nieuregùlowany ad nierozsądzony, niesprawiony
nieurodzaj m nieurodzaj nieùrodzôj Sy, Ra [Lato je nieùrodzôj na brzôd. Czej je
ùrodzôj żëta, tej je clemało nieùrodzôj na bùlwë. Sy]
niezdarzoné a. lëché żniwa
nieurodzajność ƒ niebrzadnosc,nieroscëna, głodzëzna ƒ
nieurodząjny ad niebrzadny, umiarti, nierodny, niedarny; rzad fig kùsy [To je takô
kùsô góra, na ni nic nie rosce. Kùsé pòle. - Sy]
{‘kùsy’ in - zob. kusy}
nieurodzajny nieùrodzajny Sy [Ù nas je nieùrodzajnô zemia. Latos béł nieùrodzajny
rok. Jak grzmi na gòłé drzewa, bądze nieùrodzajny rok. Sy]
154
rok ~ lëchi, niedarny rok nieurodziwy ad niespòsobny, nieurodny,
straszny, brzëdczi
nieurzãdowy ad nieurzãdny, nieurzãdowi nieuspòsobiony ad bëc w lëchim ustawie
nieusprawiedliwiony ad nieusprawiedlëwiony
nieustający ad bezustónkòwi, bezoprzestôwny nieustający - nieùstôwający EG, nieùstôwny (-no) PR òd TR?, cągłi EG, PR,
ewent. długòtrwałi EG, stałi EG, trwałi EG, trwający jednym cëgã EG, wiedno
równy EG, ewent. cerplëwi EG
nieustalony ad nieusejmòwóny, nieuradzony, nieudbóny, nieumëszlony
nieustannie adv nieustannie - bez ùstónkù || bez ùstankù Gò, , bez przestankù Lz
jednym cëgã EG, wiedno EG, całi czas EG, wcyg EG, dërch (niem.) EG, bez
przerwë (pòl.) EG
wiedno, wstec, bezustónkòwò, nieoprzestôwno, cëgã, wcyg
nieustannośćƒ bezustónkòwòsc, nieoprzestôwnoscƒ
nieustanny ad bezustónkòwi, nieoprzestôwny nieustanny (-nie) - òb. nieustający
nieustępliwie - nieùstãplëwie EG, nieùdżible || -bło EG, wëtrwale EG. - Przër. dzielnie
nieustãpliwòść ƒ nieustępliwość - nieùstãplëwòsc EG.- Przër. dzielność
utwardnota,niepòpùstnosc, nieustãpnosc, udbałosc ƒ
nieustãpliwy ad nieustępliwy - nieùstãplëwi EG, SY, nieùdzibłi EG, nieùdżãti,
wëtrwałi EG. Np. Christus, chtëren je na jedno z prôwdą, je nieùstãplëwi wedle
łżélstwa, òbłudë i bùchë. EG. To je cwiardi, ùparti, nieùstãplëwi chłop, z tim të tak
letkò nie wëgrajesz. SY- Przër. dzielny, niezłomny
utwardny, niepòpùstny,
nieustãpny, udbałi; co obstoji na swòjim
nieustraszenie adv nieurzasło, niewërzasło, bez strachù
nieustraszoność ƒ nieurzasłosc f, niewërzas m nieulãkłość ƒ niezlãkłosc, niewëlãkłosc,
nieurzasłosc ƒ
nieustraszony ad nieurzasłi, niewërzasłi nieulãkły ad nieulękniony nieùlãkłi Sy [ Józk
je nieùlãkłi, jegò tak zarô nic nie przestraszi. Sy]
niezlãkłi, nieurzasny, niewëlãkłi, niestrachòwiti
nieustraszony - niewëstraszony SY, nieùlãkłi SY, niewërzasłi SY, niestrachòblëwi SY.
Np. Żôłnérze szlë niewëstraszony do bitwë. SY Wa mie mòżeta straszëc, jak chceta,
jô jem niewëstraszony. SY. Lubiã gò za to, że je taczi niewërzasłi. SY
Niestrachòblëwi człowiek niczegò sã nie bòji, òn bë chòc do piekła szedł. SY Naszi
strażacë są niestrachòblëwi, ti sã nie pitają, czë òdżin, czë dim, ti wszãdze jidą. SY.
Jôzk je nieùlãkłi, jegò tak zarô nic nie przestraszi. SY. - Òb. odważny
155
nieusuwalny ad nieusuwny, nié do usënieniô
nieuszanowanie n nieuczestnienié, nieuwôżanié n, niepòczestnosc ƒ
nieuświadomiony ad nieùswiadomiony
nieutulony ad niepòceszony
nieuwaga ƒ nieùwôga f; ew. nieùwôżanié n [Przez nieùwôgã nalôł mù na léżkã tegò
drëdżégò lékarstwa. Ra]. Por. nieostrożność, roztargnienie
nieuważnie adv nieùwôżno, nieùwôżnie [Òn to zrobił dëcht nieùwôżnie. Ra]. Por.
nieostrożnie
nieuważny ad nieùwôżny; ew. mało ùwôżny, gapòwati [Òna je baro nieùwôżnô. Ra].
Por. nieostrożny
nieuwzglãdnienie n niezgòdzenié sã, nieprzëznanié, niejidzenié (na cos) n
nieuzasadniony ad niedokôzóny, bezdokôzowi; nieuzasadniony Gò; ~ ~ (daremny)
kłopot daremny / próżny / jałowi / sëchi / ew. nieùzasadniony kłopòt
nieuzdolniony ad nieukłôdny, niespòso~ bny
nieuznanie n nieuznanié n nieużyteczność ƒ nieużëtk, niepòżëtk m, nieużëtoscƒ
nieużyteczny ad nieużëti, perebùsny, nienadôwny
nieużytek m 1. nieużëti człowiek 2.braka,
serbizna, szãtnica ƒ, pajiczé n, barë,
gôchë, jôchë, perebùsë, pichòrë, përdëgónë, barabónë pl. Por. odludzie
nieużyty ad 1. nieużëti, nieusłużny 2. niebrekòwóny
nieużywany - nieùżiwóny
niewart ad niewart - niewôrt SY, np. Kòmù nie chòdzy ò grosz, ten niewôrt złotégò.
niewôrtny, nie je wôrt; nic ~ nie je nic(k) wôrt
nie warto zob. warto
nieważki ad bezwôgòwi, niewôgòwi nieważność ƒ niewôżnota ƒ; uznanie ~ści
uznanié niewôżnotë
nieważny ad nieważny - niewôżny SY [w znacz. 1. niewôżny prawnie; 2. mało
wôżny,bez znaczeniô]. Np. Sąd ùznôł testameńt naszégò tatka za niewôżny. SY Nie
wierzã tobie. Jo, jo. Co jô rzekã, to je wiedno niewôżné. SY
niewôżny, mało wôżny; uznać
za ~ne uznac za niewôżné
niewątpliwie adv niewątpliwie (-wy) - niewątplëwie (-wi) EG, zagwës SY [ w 2 znacz.
‘zagwës’ = wierã, mòże; w 3 znacz. ‘wząc || wzyc cos zagwës’ = wząc || wzyc cos na
pòwôżno - òb. poważnie], np. Zagwës nasza cotka mùszi bëc chòrô, że ani nie jedze,
ani nie pisze. SY
wierã, bezogôdkòwò,
gwës, na pewno, bez wątpieniô, niewątplëwie Gò
156
niewątpliwòść ƒ bezogôdkòwòsc, gwësnota f
niewątpliwy ad bezogôdkòwi, gwësny
niewczas zob. poniewczasie
niewczesność ƒ niejeleżny czas, niejeleżnoscƒ
niewczesny ad niejeleżny, niepasowny;
~ne żale niejeleżné jiwrë, ~ne żarty
niejeleżné, niepasowné melwétë
niewñzięcznica ƒ niewdzãcznica ƒ niewdzëcznica, -ë, ż., ‘niewdzięcznica’.
niewdzięcznik m niewdzãcznik m niewdzëcznik, -a, m., ‘niewdzięcznik’: Nie pòżëczë
wicy temù niewdzëcznikòwi ani dëtka.
niewdzięcznik - niewdzãcznik SY? niewdzëczny, przym., ‘niewdzięczny’: Jô móm le
niewdzëcznëch dłëżników.
niewdzięczność ƒ niewdzãcznota ƒ niewdzięczność - niewdzãcznosc SY, EG, niewdzãka
arch Sy. Np. Jakże bëm mógł òdpłacëc sã tobie taką niewdzãką? SY - doznać ~ści
pòzwòlëc wszë wlezc do kòżëcha (a. wpùscëc sobie wesz do kòżëcha.).(Sy)
niewdzięczny ad niewdzãczny
niewesoło adv niewiesoło, nieochòtno niewesoły ad niewiesołi, nieochòtny; ~łe
nowiny niewiesołé wiédzë, nowinë niewiadoma ƒ mat nieznónô ƒ
niewiadomy ad nieznóny
niewiara ƒ niewiara - ts. EG. - Òb. bezbożnictwo
niewierzenié n, niewierzënk m,
niedowiérnota, bezwiara ƒ
niewiarygòdny ad niewiarygodny - niewiarëgòdny EG, niemòżlëwi EG, niewôrtny
wiarë EG, nie do wiarë, nie do ùwierzeniô, nieprôwdopòdobny EG, mało
wiarëgòdny EG, mało prôwdopòdobny EG, ewent. łżélsczi, zełgóny. - Przër.
wiarygodny, uwiarygodnić nie(do)uwierzeniowi, nié do wiarë
niewiasta ƒ niewiasta niewiasta, -ë, ż., ‘niewiasta, kobieta’: Nasze niewiastë chòrowaszą
przed chëczama. Mòja niewiasta ‘moja kobieta, żona’. Szła niewiasta z kùrôszkã do miasta,
bò ji nie chôł reno piôc. Piosnka.
niasta LZ, SY zab. Gò Bibl, zdr. niastuszka Lz, białka zdr. białeczka, ewent. kòbiéta,
zdr. kòbiétka
białka, niasta ◊ białka jak z
jôjka, jak pùpka (zgrabna) Z lëchégò casta nie ùpiecze chleba niewiasta. Sy
niewidkaƒniewidzónkaƒ; czapka ~ czôpka-niewidzónka
niewidny ad niewidny, niejasny
niewidocznie adv niewidzało, niedozdrzóno
niewidoczny ad niewidzałi, niedozdrzóny,
157
nieuzdrzóny
niewidomy m niewidomi, slepi, slépc, zdr slépk, zgardl slépcoch EG , blinia m m slepi,
slepòwati LZ m niewidomi, slepi, arch niepatrzny Sy niewidzący, slepi, laska
niewidomego maklëca ƒ [Co slépc widzôł, a głëchélc czuł, to niemi òpòwiôdô. Sy
Béł òn niewidomi? – Widomi òn béł, ale jakòs ni mógł tam trafic. Gò]. ślepy
niewidzialny ad niewidzialny - niewidzalny EG, nie do ùzdrzeniô, ten / to, czegò ni
mòżemë widzec / dozdrzec MÒ niewidzialny nié do widzeniô, niewidzalny Gò,
niewidzewny La
niewidzałi, niedozdrzóny,
niewidzóny
niewidziany ad niewidzóny, nieuzdrzóny;
od dawna ~ od dôwna, długò niewi- dzóny
niewiedzaƒ niewiedza - niewiédzô EG, np. Òn ten błąd zrobił z niewiédzë. A terô, czej
òn ju wié...
nieznanié n, niewiédzô ƒ
niewiele adv niewiele - ts., nié za wiele EG, mało co EG, le përznã / përzinkã. Ewent.
żart.:
„tak za palecznik”, „tëlé, co za
paznokcama” EG. - Przër. mało
niewiele, mało, kąsk, përznã,
nëpk, tëlkù, tëlénuszkò, tëléninkò; ~
mù pòtrzeba jemù nie je wiele trzeba
a. on wiele nie brekùje
niewielki ad niewiôldżi; ~ka kòrzyść niewiôlgô zwënéga, ~ zysk niewiôldżi
zwësk
niewierność ƒ niewiérnosc, niewiérnota ƒ
niewierny ad niewiérny; ~Tomasz niewiérny Tomas a. Tomk, ~na żona niewiérnica, zdrajinô ƒ ~ żart bëc wiérnô
jak czerzenka
niewierzący - ts. EG. - Òb. bezbòżny
niewieści zob. kobiecy niewieści białgłowsczi Gò, białeczny arch Sy [To są białeczné
(białgłowsczé) sprawë, tegò chłop nie pòwinien słëchac, Białeczny (białgłowsczi)
przëòdzéwk. Króm z białeczny (białgłowsczim) towarã. Sy] niewiescy, przym., ‘niewieści,
kobiecy’: w niewiescëch sëkniach; niewiescé sądë.
niewieścieć babiec Lz, biôłczëc lëbiec Tr [Òn corôzkã barżi biôłczeje. Sy]. Zniewieścieć
zbiôłczëc Sy [Ten je czësto zbiôłczałi. Sy]
niewieściuch - dupersztëjn EG, biôłczoch arch Sy, zbabiélc RA, „baba” EG, białas arch
Sy lëbisz łamisz, biôłczoch, baba m Tr [Dzéwczã nie chce miec za chłopa (mãża)
białasa, le chłopa. To nie je chłop, le biôłczoch. - Sy]. - Przër. laluś,
maminsynek
niewiniątkò n niedowink m niewiniątkò n; udaje ~ udô-
158
wô niedowinka udawać ~ sztëlowac sã na / ùdawac niewiniatkò; ew. robic zawstidzoną a.
ùsromóną / niewinną / swiãtoszkòwatą minã / mùniã; ew.
niewinnie adv niedowinno niewinnośćƒniedowinnosc, czëstoscƒ niewinnie, przysł.,
‘niewinnie’: Jô mùszã terô niewinnie cerpiec za cëzé grzéchë.
niewinność f niewinnosc f [Jegò niewinnosc bëła dokôzónô. Ra]
niewinny ad niewinny niewinny Gò niewinny, przym., ‘niewinny’: niewinné dzeckò.
Òna je niewinnô.
niedowinny; ~ środek nieszkòdlëwi spòsób, ~ne zabawy niedowinné rozegracëje
niewłaściwie adv niewłôscëwie EG, niedobrze EG, lëchò EG, ewent. niepasowno, EG. Przër. nieprawidłowo, głupio, nierozsądnie
nieprzënôléżno, niegwôscëwò, nié na môlu, placu; ~ uźyty
użëti nié na môlu
niewłaściwòść ƒ nieprzënôleżnota, niegwôscëwòta ƒ; ~ wyrazu lëché użëcé
słowa,~ sądu nieprzënôleżnota, bezprawnotaƒ
niewłaściwy ad niewłôscëwi EG, niedobri EG, ew. nieòdpòwiedni EG, , lëchi EG,
niedobri EG, niedopasowóny do cze EG, niepasowny EG, niedobróny do cze EG,
niedostosowóny do cze EG, nie ten, co trzeba / co pòwinien (Gò) nieprosti, przym.,
‘niewłaściwy, nie taki, jak być powinien, zły, podejrzany’: Nieprostô gôdka. Na tim smãtôrzu
bëło nico nieprosté. (II) [Hilf]
[nieprosti RA - przër. ‘prosto’ (môl.) SY w znacz. pòl. słuszność, racja. ‘Miec
prosto’ = pòl. mieć rację, kasz. miec prôwdã. Np. Jô móm prosto. W tim wëpôdkù
të ni miôł prosto. Gadôjta, co chceta, mòje je prosto. - SY].
nieprzënôléżny, niespòsobny, niegwôscëwi; o ~wej pòrze w
nieprzënôléżny, niespòsobny czas
niewoła ƒ 1. niewòla f, pòjmanié n niewola - niewòlô EG, pòjmanié EG, SY, niewòlô, -ë,
ż., ‘niewola’. Béł wzãti w niewòlą. Naszi bracô jiczą w niewòlë. To bëła nôcãższô niewòlô.
(II) [Derd]
np. Òn w ti niewòlë miôł dosc dobrze, bò dojił krowë. EG Półpiãta rokù béł jem w
pòjmanim. SY Czej wòjna sã skùńczëła òni wrócëlë z niewòlë / z pòjmaniô ||
pòjmaniégò. EG Òni òstelë ùprowadzony przez Tatarów w jasyr, tzn. wzãti w
pòjmanié i sprzedóny w niewòlã. EG. - Przër. niewola
dostać się do Mi dostac sã w pòjmanié; 2. mùsz m, ucemiãga ƒ
niewolić v mùszëc, zmùsz(ëw)ac
niewołnica ƒ niewòlnica, pòjmańcziczka ƒ niewòlnica, -ë, ż.. ‘niewolnica’. (II) [Derd]
niewòlnictwò n niewòlëzna f, cemiãżenié n niewòlnictwò, -a, n., ‘niewolnictwo’. (II)
[Ceyn]
niewolnictwo - niewòlnictwò EG ewent. pòjmaństwò EG. Np. W niechtërnëch krajach
niewòlnictwò jistnieje pò dzys dzéń. Dzys ju w Americe ni ma niewòlnictwa. EG
niewolniczo adv jak niewòlnik a. pòjmańc niewòlniczość ƒ parobczëzna ƒ
niewolniczy ad jak niewòlnik a. pòjmaňc niewolniczy - niewòlniczi EG, ewent.
pòjmańsczi EG. Np. W państwie rzimsczim panowôł system (ùstrój) niewòlniczi. EG
159
niewolnik m niewòlnik, pòjmańc, pòjmańczik m niewolnik - niewòlnik (môl.) SY, pòjmańc
(môl.) SY, pòjmańczik (môl.) SY niewòlnik, -a, m., ‘niewolnik’. (II)
; handel ~ami hańdel niewòlnikama, być~iem mòdy jic za módą
nie wolno nie wòlno, ni mòże; nie wolno mu òn ni mòże, òn ni mô prawa, jemù nie je wòlno
niewolny ad niewòlny, pòjmóny
niewód m brzodnik, czidel, niewód m niewód, -òdu, m., ‘niewód’: Niewòdã sã pòłôwiô
rëbë. Nie chwôtô sã rib przed niewòdã. Przysł. Zapùscëc niewód w jezoro ‘zarzucić’.
Wëcygnąc niewód ‘wyciągnąć’. niewódk, -ù, m., zdr. od niewód, ‘mały niewód’.
niewód – zob. sieć
,
wôta ƒ; Rëbë sã chwôtô niewòdã, a lëdzy dobrima słowama. [Przysł. Cey
~ do łowienia szprot bretlinżnik m, ~ do łowienia przynãty grówc
m, ~ na wãgòrze wãgòrzińc, tënôk m,
~ na dorsze duka ƒ, łowić niewòdem
niewòdowac
niewprawnie adv niespòsobno, nieszëkòwno, nieuczbiono
niewprawność ƒ niespòsobnosc, nieszëkòwnotaƒ
niewprawny ad niespòsobny, nieszëkòwny, nieuczbiony
niewrażliwy ad niewëczuwny, niewczuwny
nie w smak zob. smak
niewspółmiernie adv niesomiérzno
niewspółmierność ƒ niesomiérznota ƒ
niewspółmierny ad niesomiérzny niewspółmierny nierówny, niewspółmiérny Gò
[Zdżinął w nierównëch biôtkach. Sy Tegò sã nie dô ze sobą przërównac, bò to są
rzeczë niewspółmiérné, dlô nich ni ma jednuy miarë / ni mòżemë jich mierzëc tą
samą miarą. Gò].
niewstrzemięźliwie - niestrzëmòwno EG òd TR, bez miarë EG. - Przër. łapczywie
niewstrzãmieźliwòść ƒ niestrzëmòwnotaƒ niewstrzemięźliwość - nieùstatkòwanié MÒ,
niestrzëmòwnosc EG òd TR, ewent. przesada EG
niewstrzemiãźliwy ad niestrzëmòwny niewstrzemięźliwy - niestrzëmòwny
EG
òd TR, ewent. bez miarë EG, rozpùszczony EG, JA,
rozbłaznowóny
EG,
rozpùstny (= niemoralny), nieòbòdny SY (= łaczny
EG òd SY, nienażarti EG,
żarłoczny EG), niekùlturalny, sprostny EG
niewstydliwòść ƒ niesromnota, niewëwstidnota ƒ, bezwstid m
niewstydliwy ad niesromny, niewëwstidny,
niewstidny
niewybaczalny ad nié do wëbôczeniô
niewybredny ad niewëmës(e)lny, nieprze-
160
biérny, (w jedzenim) żérny
niewyczerpany ad niezmôłkłi, niezeszłi,
niewëbiérny, niewëbróny niewyczerpany - niewëczerpóny EG, MÒ [przër. czerpiskò
SY = pòl. 'kopalnia']
niewydajny ad niespòri
niewydarzony ad niezdarzony, nieudałi
niewygasły ad niewëgasłi
niewygòda ƒ niewigòda ƒ niewëgòda, -ë, ż., ‘niewygoda, niedogodność’: To je dëcht
niewëgòda, że më mùszimë do waju tak dalek jezdzëc.
niewygòdnie adv niewëgódno niewëgòdnie, przysł., ‘niewygodnie’.
niewygòdny ad niewëgódny niewëgòdny, przym., ‘niewygodny’.
niewykònalność ƒ niezjisconosc ƒ
niewykònalny ad niezjisceniowi
niewykònanie n niezjiscenié, niezrobienié n
niewykształcony ad nieuczałi, niesztôłcony, prosti niewykształcony - 1.
nieùfòrmòwôny, nieùsztôłcony || niewësztôłcony, ewent. słabò abò lëchò / krzëwò
ùrosłi || wërosłi, jesz nieùrosłi - EG. 2. nieùczałi SY, ewent. bez szkòłów EG. Np.
Mùszą bëc (na swiece lëdze) ùczałi i nieùczałi. SY
niewykùpienie n niewëkùpienié n niewykwalifikòwany ad niewëuczony
niewykwintny ad niespòsobny, nieszëkòwny, nieelegant
niewymierny ad nié do wëmierzeniô, irracjonalny
niewymòwnie adv nié do wëpòwiedzeniô,
apartno
niewymòwny ad niewymowny - 1. niewësłowiony EG, niewëpòwiedzóny, nie dający
sã wëpòwiedzec / ùjimnąc słowama; 2. (ò lëdzach małomównëch) małomówny,
niegôdajny apartny, niewëpòwiedzóny
niewymùszenie adv niewëmùszono, pòjużno
niewymùszoność ƒ niewëmùszonosc f,bez
mùszu
niewymùszony ad niewëmùszony, pòjużny
niewymyślny ad prosti, niewëmës(e)lny;
~ne pòtrawy prostô jôda
niewyobrażalny - (nawetk) nie do wëòbrażeniô, nie do pòmëszleniô, niewëòbrażalny
EG, w głowã nie do pòjãcô [np. Niewëòbrażalné sëmë (pieniãdzy).]
nie wypada zob. wypadać
niewypał m spòwiedzajk, spòwiôdôcz,
niewëbùch, niewëpôł m
niewyparzony - òb. prostacki
niewypełnienie n niezjiscenié, niespôłnienié n
niewypłacalność ƒ niewëpłaconosc, nie-
161
wëpłôtnosc ƒ, bankrot n; ogłosić swòją
~ ogłosëc swòjé bankrot a. swòjã niewëpłôtnosc
niewypłacalny ad niewëpłaceniowi, niewëpłôtny, zbankrutowóny; uznać się
za ~negò uznac se(bie) za zbankrutowónégò
niewypòwiedzianie adv nié do wëpòwie- dzeniô, niewëpòwiedzóno, apartno
niewypòwiedziany ad niewëpòwiedzóny,
apartny
niewyraźnie adv niejasno, nijakò, niewërazno, feflowato (To je tak niewërazno napisóné, że Gò) tegò ni mògã przeczëtac. SY
Co të tak niewërazno gôdôsz, gadôj głosni. SY niewyraźnie - niewërazno SY. Np.
Ten lëst je tak niewërazno napisóny, że gò ni
niewyraźny ad niejasny, nijaczi, niewërazny, feflowati niewyraźny - niewërazny SY [w 2 znacz. niepewny, pòdezdrzóny SY - òb.
podejrzany]. Np. Môsz taczé niewërazné pismò, że gò ni mògã czëtac. SY Z jizbë
dochòdzëła niewëraznô gôdka. SY
niewyrobiony ad nieobëti, niewrobiony
niewyrozumialec - niewërozmiélc SY || niewërozëmiélc SY. Np. Të niewërozmiélcu, co
jes za òjc, że nëkôsz to dzeckò do taczé cãżczi robòtë! SY
niewyrozumiałość ƒ niewërozmienié n
niewyrozumiały ad niewëroz(ë)miałi, ni miec wërozmieniô; czł. ~ niewërozmiélc m Sy
niewyrozumiały - niewërozëmiałi SY, niewërozmióny SY || niewërozëmióny SY.
Np. Białka ledwie wsta ze szestnicy, a ju òn j ã na pòle gnô, taczi to je
niewërozëmiałi chłop. SY Móm baro nierwërozmiónégò chłopa, chwilë òn mie nie
dô òdpòczic. SY
niewyrównany niewërównóny Gò
niewysłowiony ad niewysłowiony - niewësłowiony EG. - Przër. niewymowny
apartny, niewëpòwiedzałi, nié do opòwiedzeniô
niewysoki ad niewësoczi niewysoki niewësoczi Sy
niewysoko niewësok Sy [Ù nich w jizbie bëło niewësok, że wiôldżi chłop głową sygôł
pòsowë. Sy]
niewyspany ad niewyspany niewëspóny Sy [Jes të niewëspóny, że tak zéwiesz? Pòłożë
sã përznã, jak jes niewëspóny. Sy]. Por. senny, opały
niewëspóny
niewystarczająco adv niesygającë niewystarczający ad niesygający niewystawny ad
niewëstőwny, biédny, niedołożny
162
niewyszukany ad prosti
niewytłumaczony ad niewëdolmaczony,
niepòchwôtny, niewëjasniony niewytrawny ad 1. nieobëti 2. niedostojati,
nieodleżałi
niewytrwały ad niewëtrzimałi, nieobstójny, niewëbëtny niewytrwały niewëtrwałi Sy [Niewëtrwałi człowiek na jednym môlu
długò nie wëbądze. Sy]. Czł. niewytrwały niewëtrwôla, niewëtrwalësz [akc. –lësz] –
Sy [Niewëtrwôla robòtã rozpòcznie, a za sztót jã cësnie. Ale jes të niewëtrwalësz! –
Sy]
niewytrzymaly ad niewëtrzimałi niewytwòrny ad niespòsobny, nieszëkòwny, niewidzałi, prosti
niewywczasy pl nieubëtk, niewëpòczink m
niewzruszenie adv cwardo, obstójno, niezmòłkło, nieudżibło
niewzruszoność ƒ nierëszëzna, nieudżibłosc, cwardosc ƒ
niewzruszony ad cwardi, obstójny, niezmôłkłi, nieudżibłi niewzruszony (nienaruszony, niezkłócony) niezrëszony Gò;
niewzruszona pewność niezrëszonô pewnosc Gò [np. Niech całé domôctwò Izraela
wié z niezrëszoną pewnoscą, że...]. Por. niezachwiany
niezabùdka ƒbòt niezabôczka, niezabôtka,
niezagôdka ƒ
niezachwianie adv nieudżibło, niezmôłkło,
prosto
niezachwiany ad nieudżibłi, nierëszony,
nié do zwróceniô niezachwiany - niezachwióny EG, nieùdżibłi SY ( = nieùdżãti). Por.
niewzruszony
niezadługò adv wnetka, za sztërk, dosc
chùtkò, niedługò
niezadowòlenie n niezadowòlnienié, mierzélstwò n, mùniawa, pùżwa ƒ
niezadowolony ad niezadowòlony, zmier’załi, mier’zati, mùr’zowati, markòtny [Ten je
wiedno niezadowòlony. Sy]. Zob markotny.
niezadowòlniony, mierzący, zmierzałi, mùniowati, napùżwiałi; człowiek ~ mierzała, mier’zéla, dąsała, zaprãżała, chamrot, gnëra m, dąsalënô,
zaprãżalënô, chamrotka, gnërka, mierzôczka ƒ [Temù mier’zéli jesz nicht nie dogòdzył. Sy]; być ~ym pùżwiec sã, dąsac
sã, ucëgac mùniã, chamrotac, gnërzëc
niezakłócony ad nierëchóny, niemącony,
nieprzeszkòdzony, niezadzéwóny
niezalesiony ad niezalesony, niepòkrëti lasama
niezależnie adv samòstójno, samòbëtno,
niezanôléżno, w niespòli; ~ od tegò
niezdrzącë na to
163
niezależność ƒ samòstójnota ƒ, samòbëcé n, samòjistnosc ƒ
niezależny ad niezależny - niezanôleżny (òd czegò) EG || niezależny SY, wòlny EG,
ewent. samòstójny SY, samòrządny EG. Np. Wòlã na swòjim gòspòdarzëc i swòjã
biédã klepac, a bëc niezależnym. SY
samòstójny, samòbëtny, niezanôléżny, samòjistny
niezaludniony ad niezamieszkóny niezamącony ad niezamącony, nie je zamącony
niezamãżna ad nieżeniałô, nie je żeniałô;
dziewczyna ~ wëkwitnica, zakwitnica ƒ
niezamierzony niezamierzony; ew. niezaplanowóny. Por. nieumyślny, nieświadomy
niezamieszkały ad niezamieszkóny, pùsti,
nie je zamieszkóny
niezamòżny ad niebògati, niebòkadny,
biédny, nie je bògati
niezapłacenie n niezapłacenié n; wskùtek
~nia na skùtk, wedle niezapłaceniô
niezapòminajka ƒ bòt niezapominajka bot niezabôtka Sy, niezabôcznica Sy,
niezabôczka arch Sy, niezabùdka arch Sy, niezagôdka arch Sy, niezapòmniôłka lok
Sy f, niezabôcznik m Sy, żar niezapinajmajtczi pl Sy
niezabôtka, nieza~ gôdka, niezabôcznica ƒ, niezabôcznik m; ~ błotna mòdré krëpczi
niezapòmniany ad niezabôczony, wdôrzony
niezaprzeczalny ad niezaprzeczalny, niezaprzéczny, co nie
je do przékòwaniô niezaprzeczony ad nieprzékòwny
niezaradnie - niezaradno || -nie EG. - Przër. nieporadnie, bezradnie
niezaradność niezaradność - niezaradnosc EG. - Przër. zaradność, bezradność
zapobiegliwość
zob. niedołęstwo
niezaradny niezaradny - ts. EG. - Przër. bezradny, zaradny, zapobiegliwy,
nieporadny
zob. niedołężny
niezasłużenie adv niezasłużono, niezarobiono
niezasłużony ad niezasłużony, niezarobiony, nie je zasłużony
niezasobny ad niebògati, niebòkadny, ni
mô bòkadoscë
niezaspokojony - niezaspòkòjony
niezastąpiony ad niezastąpiony, nié do zastąpieniô
niezatarty ad niezacarti, nié do zacercy a.
zatrzeniô
niezauważenie adv utacką, niewëmôczkò,
niezmerkóno, omëlëcą, krëjamno
niezauważony ad niezmerkóny, niedoczëti, niedostrzegłi
niezawodnie - 1. na pewno, gwës || gwësno (niem.) – EG, niechëbno Gò òd: Bù (zob.
niezawodny). 2. ò rzeczach, maszinach, ùrządzeniach: pewnie || -no, bezawarijno /
164
bez awarii - EG, ewent. niezawòdno (pòl.) EG [żelë je: zawiesc SY - òb. zawieść
(się)].
- Przër. skutecznie
niezawodność - 1. ò lëdzach: słownosc, dotrzëmiwanié dónégò słowa, stałosc,
rzetelnosc || -lnota, niezawòdnosc (pòl.) EG [żelë je: zawiesc SY - òb. zawieść (się)].
- EG. 2. ò maszinach, ùrządzeniach: pewnosc (np. pewnosc fónksnérowaniô
jaczégòs ùrządzeniô), bezawarijnosc (mòżlëwie wiôlgô), niezawòdnosc (pòl.) EG
[żelë je: zawiesc SY - òb. zawieść (się)],
ewent.
trwałosc,
długòwiecznosc,
wëtrzëmałosc - EG. - Przër. skuteczność
niezawodny - pewny, stałi, baro / czësto pewny, „pewny na sto procent” - EG,
niezawòdny (pòl.) EG [żelë je: zawiesc SY - òb. zawieść (się)], niechëbny Bù
[Niechëbnô pòmòc. Lz, Bù], ewent. 1. ò lëdzach: słowny, dotrzëmùjący (dónégò)
słowa. „Bëc òd słowa” (np. To je chłop / białka òd słowa. - EG), - EG. 2. ò
rzeczach: mòcny, trwałi, baro trwałi, rzôdkò psëjący sã, „nieawarijny”,
długòwieczny, „wieczny” - EG. - Przër. skuteczny
niezawisłość ƒ niezależnota, samòstójnota
f, samòobstojenié n
niezawisły ad niezależny, samòstójny niezawòdnie adv nieogrzeszno, wierã,
gwësno, (za)gwës, pewno niezawòdnośćƒgwësnota, pewnotaƒ niezawòdny ad gwësny,
pewny, niemaniący; ~ środek gwësny spòsób niezbadany ad niepòznóny, nierozeznóny,
niezbadérowóny
niezbędnie - kònieczno || -nie EG. - Przër. bardzo
niezbãdność ƒ nieobéńdnota ƒ
niezbãdny ad niezbędny - kònieczny
nieobéńdny, nieobéńdzeniowi
niezbicie adv niezwrócono
niezbity ad niezbity - niezbity EG, niepòdwôżalny EG, nie dający || dôwający sã òbalëc
/ pòdważëc, trudny do zbicô / pòdwôżeniô, pewny (pewny na 100 %...),
przëtłôczający itp. - EG To je niezbiti dokôz || dowód / argùment na to, że... EG
niezwrócony (dokôz), nié do
zwróceniô
niezbyt adv nié za, nié baro, nié dëcht;
~ czãsto nipòchwilë, tej sej, nié dëcht
wiedno
nie zbywać zob. braknąć (nie ~)
niezbywalny - niezbiwalny (pòl.) EG, taczi, co je nié do zbëcô / sprzedaniô / òddaniô
EG
niezdara niezdara, -ë, m. i ż., ‘niezdara, niedołęga’: niérzwa [Móm samëch niezdarów
‘mężczyzn’. Móm le same niezdarë ‘kobiety’. Temù niérzwie ni mòżna dac niżódny robòtë,
bò wszëtkò zepsëje. Ra]
zob. niedołęga, niezgrabiasz
niezdarnie niezdarnie, przysł., ‘niezdarnie, niedołężnie, nieudolnie’: Òn to niezdarnie
wëmalowôł.
zob. niedołężnie, niezgrabnie
165
niezdarność niezdarnosc, -ë, ‘niezdarność, niezdolność, niedołęstwo’: Przez twòjã
niezdarnosc żëtkò nama lëchò ùrodzëło.
zob. niedołężność, niezgrabność
niezñarny niezdarny, przym., ‘niezdarny, niedołężny, nieudolny’: niezdarny knôp.
Niezdarnô rãka, co cë to pòda ‘niezdarna ręka, co ci to podała’.
zob. niedołężny, niezgrabny
niezdatność ƒ niezdatnosc, niespòsobnosc ƒ
niezdatny ad niezdatny (niezdolny) -niezdatny Sy, Gò, niezdolny Gò
niezdatny, niespòsobny; ~
do wòjska niezdatny do wòjska
nie zdecydować się zob. zdecydować się na coś
niezdecydowanie n adv wichlënk m,
chwiądnota ƒ, nieudbóno, nierozmëslono
niezdecydowany ad nieudbóny, chwiądny niezdecydowóny; być ~m bëc
niezdecydowóny, nie bëc do kùńca rozmëszlony, wichlac sã, namiszlac sã długò,
nie wiedzec czegò sã chce; nie ùmiôc / pòtrafic czegòs pòstanowic; ni miec jesz
czegòs pòstanowioné; chòdzëc kòle czegò jak pies wedle gòrącëch krëp [Òn tak
chòdzy wedle tegò, jak pies wedle gòrącëch krëp (nie wié, jak sã do tegò zabrac).
Sy]
niezdobyty ad nié do dobëcégò a. nié do
dostaniégò; ~ta twierdza gôrcz nié do
dobëcégò
niezdolność ƒ oklëcznota, niezdatnosc, niezdolnosc do czegò (np. do zmianë zdaniô)
niepòchwôtnosc ƒ; ~ do pracy niezdatnosc do robòtë
niezdolny ad oklëczny, niezdatny, niepòchwôtny, omùlowati
niezdrowie n chwiérota, słabòwitosc ƒ, niezdrowié n
niezdrowo adv to nie je zdrów lok kòsmato [Jes të chòrô, że tak kòsmato wëzdrzisz?
Sy] {‘kòsmat’ in – zob. kosmato}
niezdrowy ad niezdrów, chòrawi, chwiérny; ~wa literatura szkódnô lëteratura niezgasły ad niezgasłi
niezgłãbiony ad niezgruńtowóny
niezgòda ƒ niezgòda, zwada, niezgoda - niezgòda, ewent. skłócenié, kłótnie, zwadë,
pògòrcha, pògòrchë, gòrze, ùżérstwò SY
arch niezgòdlëwòsc niezgòda, -ë, ż., ‘niezgoda’: Zgòda bùdëje, niezgòda rujnëje.
Przysł. [Ceyn]
[Przez niezgòdlëwòsc na (ta, òna) sã rozdwòjiła z krewnyma. Lz] ƒ, rozpart m,
obalić ~ niezgody òbalëc / rozwalëc / przewrócëc / ùsënąc mùr niezgòdë
niezgództwò n, gòrze pł; jabłkò ~dy
jabkò zwadë, gòrzu, niezgòdë, w ~dzie
w niezgòdze, w rozparce, w zwadze; żyć w ~dzie zob. niezgodnie
niezgòdnie adv niezgódno niezgòdnie, przysł., ‘niezgodnie’: Żëlë ze sobą niezgòdnie.
niezgòdlëwie, przysł., ‘niezgodliwie’: Docz wa tak niezgòdlëwie żëjeta ze sobą?
166
niezgòdność ƒ niezgódnosc ƒ niezgòdlëwòsc, -ë, ż., ‘niezgodliwość’: Nie chcelë z nim
w grëpie służëc dlô jegò niezgòdlëwòscë. niezgòdnosc, -ë, ż., ‘niezgodność, niezgodliwość’
niezgòdny ad niezgódny niezgòdny, przym., ‘niezgodny’: To są niezgòdny lëdze.
niezgòdlëwi, przym., ‘niezgodny’: To je nôniezgòdlëwszô baba.
niezgojony - niezgòjony EG. W znacz. trudno gojący się. - niezgòjny SY. Np. Móm
lëszéń, jô gò smarëjã tim i nym, a co niezgòjné je, to je. SY
niezgòrszy ad nié nôlëchszi, nié nôgòrszi niezgòrzej adv nielëchò, do strzimaniô
niezgrabiasz m niezdara, pòkraka, mielcoch, dołemón, niegôltnik, (h)olfas,
sztiwan m
niezgrabnie adv niezgrabnie zob. niezdarnie, niezręcznie, nieporadnie
niezdarno, pòkraczno,
mielcochòwato, nieszëkòwno, niespòsobno Por. niedołężnie, nieudolnie nieszëkòwno, przysł., ‘niezgrabnie, niezdarnie’:
Nieszëkòwno przëstąpił do dzéwczãt. Òna wszëtkò tak nieszëkòwno robi. ●Òna chòdzy
nieszëkòwno, jakbë mia przeczidłé nodżi ‘ona chodzi niezgrabnie, jakby miała nogi
przetrącone’. (II)
niezgrabność ƒ nieszëkòwnosc, -ë, ż., ‘niezgrabność, niezdarność’: Przeprôszóm
Waspana za mòjã nieszëkòwnosc. (II)
niezdarnosc, pòkracznosc,
nieszëkòwnosc, (h)oflasowatosc, obalëtoscƒ. Por. niedołęstwo, nieudolność
niezgrabny ad niezgrabny, kòszlawi. pòkraczny [Kòszlawi jak wół. Ra] nieszëkòwny,
przym., ‘niezgrabny, niezdarny, nieudały’: nieszëkòwny dzéùs; nieszëkòwny knôp. Jô móm
nieszëkòwné rãce. Òna je nieszëkòwnô do robòtë. Nieszëkòwny wóz. (II) Ra
niezdarny, pòkraczny, nieszëkòwny, mielcochòwati, niegôltny,
obalëti, niespòsobny (pol. nieładny, brzydki), niezrãczny; ew. w zn. pol. niezręczny,
nieudany: niezgrabny, niezrãczny niezglôzny, łãpòwati, [Jes të, chłopkù,
niezglôzny. Sy]. Por. niedołężny, nieudolny niezdarny, niezręczny, nieporadny
niezgruntowany ad niezgruńtowóny
nieziemski ad niezemsczi, nié z te swiata nieziemski - niezemsczi EG (nieziemskie
moce - niezemsczé mòce)
nieziszczalny ad niezjisceniowi, nié do zjisceniô, nié do spôínieniô
niezliczony ad niezrechòwóny, nié do zrechòwaniô
niezłomnie adv niezmògło, nieudżibło,
nieustãpno, cwardo
niezłomność ƒ niezmògłosc, nieudżibłosc,
nieustãpnosc, cwardosc ƒ
niezłomny ad niezłomny niezłomny Gò; por. nieugięty
167
niezmògłi, nieudżibłi, nieustãpny, cwardi, mòcny, nieudżiãti;
~ne pòstanowienie niezmògło udba,
~na wòla nieudżibło wòlô, ~ charakter nieudżibłi charakter a. cwardégò
zdaniô
niezłożony ad prosti
niezły ad nielëchi, dosc dobri, niezłi [To je niezłi człowiek. Mómë niezłą zemiã. - Sy].
Por. nieźle
niezmazany ad niezmazóny, niescarti niezmącony ad niezmącony niezmãczenie
adv niezmãczono, bez zmãczeniô, nieumãczono
niezmãczony ad niezmãczony, nieumãczony
niezmiennie adv niezmieniono niezmienno || -nie, bez zmian(ów), wiedno tak samò /
równo; ew. stałim ritmã / spòsobã
niezmienność ƒ niezmienionosc ƒ niezmiennosc, stałosc
niezmienny ad niezmieniony niezmienny – niezmienny, EG, stałi EG, bez zmianë,
wiedno równy EG. - Przër. ustalony
niezmiernie adv niezmiérno, przysł., ‘niezmiernie, bardzo’: Mòrze je niezmiérno
głãbòczé. Nen wrzód bòlôł gò niezmiérno. Ra
nieskùńczenie SY, bezmiérno SY
baro, nad zwëk niezmiérno. Pòr. bezmiernie
niezmierny ad wiôldżi, apartny niezmiérny. Pòr. bezmierny niezmierny wiôldżi,
nieòbeszłi SY, niezmierzony EG, bezmiérny SY, EG || bezmiarny (zab.) SY [w 2
znacz. chcëwi na jedzenié, łączny, łakòmi, nienażarti], niepòjãti EG, nieskùńczony
SY, bezgrańczny EG, bez kùńca EG. np. Ògarnął mie bezmiarny [bezmiérny EG]
smùtk. SY Czëjã w se bezmiarny [bezmiérny EG] ból. SY Bezmiarny [bezmiérny
EG] jak mòrze.
SY. - Przër. rozległy, bezgraniczny [Pòlécónô przeze mie
forma ‘bezmiérny’ - téż: SY, je zgódnô z tipã: wiara - wiérny. Wezmë na to:
Wiérnô białka nigdë chłopa nie zdradzy. SY Przër. téż: miara,
równomierny]
niezmierzony ad nieòbjimny, nieobsyżny, niezmierzony, nieobeszłi, wiôldżi
◊ nieobeszłi jak mòrze (ogromny) niezmòrdowanie adv nieustôwno, nieoprzestôwno
niezmòrdowany ad nieustôwny,nieoprzestôwny, bezustónkòwi
niezmòżony ad niezmògłi, nieusadzony,
niepòradzony, niezbiôtkòwóny nieznaczący ad nieznaczący, co mało znaczi; nic ~ co nic(k) nie znaczi
nieznacznie adv nieznacznie - ts. || -no EG, EG niewiele EG, mało co EG, le përznã,
wnet nick EG, tëlé, co nic EG.. Np. Te dwa zégarczi nieznaczno sã różnią. EG
1. kąsk, përznã, mało,
niewiele 2. omëlëcą, niezmerkóno
nieznaczny ad nieznaczny, nieznaczny - ts. EG, ewent. ledwie widoczny EG
môłi, niewiôldżi; ~na suma
niewiôlgô sëma, ~ny zapas môłô re-
168
zerwa a. niewiôldżi obszcząd
nieznajoma ƒ nieznónô, nieznajemnô ƒ
nieznajomòść ƒ nieznónosc, nieznajemnotaƒ nieznajomość - nieznajomòsc EG, ewent.
niewiédzô, np. Nieznajomòsc prawa nie je wiedno ùsprawiedlëwienim.
nieznąjomy ad m nieznajomy - nieznajomi, nieznóny, np. Jô spòtkôł jakąs białkã. To
bëła jakôs nieznajomą (= òna mie nie bëła znajomô).
nieznóny, nieznajemny
nieznane n nieznóné n; jechać / iść w ~ jic jachac w dôkã Sy / w nieznóné Gò [Dzeż të
jedzesz? - Jô jadã w dôkã krowë szëkac. Sy]
nieznany - nieznóny. - Przër. nieokreślony
niezniszczalność - niezniszczalnosc EG, ewent. w dalszrch znacz. trwałosc EG, mòc
EG, pewnosc EG
niezniszczalny - niezniszczalny EG, nie do zniszczeniô EG
nie znosić - òb. cierpieć, nienawidzieć, tolerować
nieznośnie adv nié do znieseniô a. scerpieniô; przikro
nieznośność ƒ niezniesenié, niescerpienié n
nieznośny ad nôskwarny, uprzikrzony, naprzikrzony, sprzikrzony, niezgarny; ~
upał upôł nié do znieseniô
nieznużony ad nieustóny, niezmãczony,
nieumôłkłi
niezorganizowany - niezorganizowóny, nieùpòrządkòwóny, bez pòrządkù, bële jaczi,
bële jak zmiészóny, np. „n. tłum” - niezorganizowónô gromada lëdzy, tj. „bańda”
niezrażony ad nieodniechcałi, niezniechãcony
niezrãcznie adv niezręcznie zob. niezdarnie, nieporęcznie
nieszëkòwno, sprosno,
niezglôzno, niegôltno, nieszëczno niezrãczność ƒ niezręczność zob. niezdarność
nieszëkòwnota, sprosnosc,
niezglôznota, niegôltnosc ƒ
niezrãczny ad niezręczny zob. niezdarny, nieporęczny
nieszëkòwny, sprosny, niezglôzny, niegôltny, nieszëczny; człowiek ~ sztiwan, pòkraka, niegôltnik m
◊ chtos mô glëniané rãce a. rãce z
masła
niezrozumiale adv niezrozumiale - niezrozëmiale SY, ewent. niewërazno, niejasno,
pòkrãtno
nierozmióno, nié do
rozmieniô
niezrozumiałość~ ƒ nierozmienié n, nierozmiónoscƒ
niezrozumiały, ~miany ad nierozmióny niezrozumiały - niezrozëmiałi SY, ewent.
niewërazny, niejasny, pòkrãtny niezrozumiany - nierozmióny
169
niezrównany ad niedosygłi, niedorównóny
niezrównoważony niezrównowôżony Gò, nierówny Sy, zmienny Gò [Òn mô baro
nierówną białkã. To je nierówny człowiek, dzys tak, witro jinak. Sy]. Por. zmienny
niezupełnie adv nieczësto, niecałowno, nié
w całoscë
niezupełność ƒ niecałownosc
niezupełny ad niecałi, niecałowny niezwalczony ad nieprzemògłi, niepòradzony, niepòbiôtkòwóny, nieusadzony niezwłocznie adv nieodsuwno, bez odcyganiô, zarô, od razu
niezwłoczny ad doraźny ad dorazny Gò, natëchmiastowi, niezwłoczny, Tr:
bezobscëgòwi nieodłożny, nieodsuwny
niezwyciężony ad niedobëti, niepòkònóny, niezwëcãżony, niedobëti, nieprzedobëti,
niezmògłi, nieprzemògłi. Por. nieugięty, niezłomny, nieustraszony, nieustępliwy
niezwyczajny ad apartny, dzywny
niezwykle adv apartno, dzywno niezwykle baro, nad zwëk, nadzëczajno, òsoblëwie. Przër. niesamowicie
niezwykłośćƒ apartnosc, dzywnoscƒ
niezwykły ad apartny, dzywny niezwykły - nadzwëczajny, niesamòwiti (= bùdzący lãk
a. pòdzyw) Sy, apartny, òsoblëwie /
niespòdzajno piãkny / wiôldżi itp.,
niezwikłi (pòl.) SY, nieòpòwiedzóny lok Sy [To je nieòpòwiedzóny człowiek. To
bëła nieamòwitô smierc. Niesamòwiti z niegò człowiek. Òpòwiadac niesamòwité
rzeczë - Sy]. - Przër. niesamowity
nieźle adv nielëchò, dosc dobrze, niezle [Nasz szkólny niezle ùczi. Jakże wama jidze? Niezle. - Sy]. Por. niezły
nieżonaty ad nieżeniałi
nieżyczliwie adv nieżëczlëwie, nieżëczno, wrogò; ~ patrzeć krzëwò wzerac (na kògò /
co) [Nie wiém, co mù sã stało, òn tak krzëwò wzérô na nas. Krzëwò na mie
wezdrzôł. – Sy]
nieżyczliwość ƒ nieżëcznota, nieżëczlëwòsc, niezgara arch, wrogòsc [Nie wiém, ò co òn
mô do mie taką niezgarã. Przez skórã czëjã tã jegò niezgarã do mie, òn ji nawet ùkrëc ni
mòże. - Sy]. Por. uprzedzenie
nieżëcznosc, -ë, ż., ‘nieżyczliwość, zawiść, nieużytość’: Chtëż bë gò lubił za jegò
nieżëcznosc? Znają gò wszëtcë z nieżëcznoscë.
nieżyczliwy ad nieżëczny nieżyczliwy, nieprzyjazny nieżëczny Sy, nieżëczlëwi, wrodżi
nieżëczny, przym., ‘nieżyczliwy, zawistny, nieużyty’: Òn mie je nieżëczny. Trafił na
nieżëcznëch lëdzy. Òna zdrzi na sostrã nieżëcznym òkã. ; człowiek ~ nieżëczny człowiek; nieżëcznik m nieżëcznik, -a, m., ‘człowiek nieżyczliwy, zawistny,
nieużyty’: Nie gadôj z tim nieżëcznikã, òn cë nie dopòmòże.
nieżëcznica, -ë, ż., ‘kobieta nieżyczliwa, zawistna, nieużyta’: Òna cë to pòwiedza, ta
nieżëcznica?
nieżyjący ad umarłi, nieżëjący
170
nieżyt m katar m, sapka, sznëpa ƒ
nieżytowy ad katarowi, sapkòwi, sznëpòwi,
sznëpin
nieżywy ad umarłi, nieżëwi
nieżyzny ad umiarti, nietłësti
nigdy adv nigdë, rzad nijak, arch: nihdze, niga [Jô jegò nigdë nie miłowa. Jô jem jesz
nigdë nie béł we Gduńskù. To bë niga tak długò nie dérowało, żebë mój òjc béł żiw.
Jô ju niga nie przińdã do ce. - Ra]; prze~ przenigdë [Nigdë – przenigdë! Ra]; jakby
~ nic jakbë nigdë nic; ew. jakbë mie nic, tobie nic; jakbë sã nic nie stało; oddać
komuś na „święty ~” òddac kòmùs na swiãti nigdôcz (Sy) || nigdusz (Gò) / na
swiãtégò nigdôcza || nigdusza / w niebie na grzãdze / na swiãti Fic, czej mdą kòzë
strzic (Ce) / jak na swiãtégò Jana mdze lód [Terô le żdżë za tim, ten ce to òddô na
swiãtégò nigdôcza || swiãti nigdôcz. Òddac kòmùs w niebie na grzãdze (nigdë). Sy]
nigdzie adv nigdze, lok arch: ni(h)dze [Jô ju nigdze miru (spòkòju / ùbëtkù) nie nańdã.
Nigdze mie nie bëło tak dobrze jak na Kaszëbach. - Ra]; ~ indziej nigdze jindze
nihilista m nihilista; ew. w zn. sceptyk: nicznik m [Nicznik z niczegò sobie nic nie robi,
ani z panstwa, ani z Kòscoła. Sy] nihilista m nicznik {‘nicznik’ Sy = pol. sceptyk,
cynik, nihilista, czł. nie uznający żadnych wartości} [Nicznik z niczegò nic so nie
robi, ani z państwa, ani z kòscoła. Sy]
nihilizm m nihilizm m
nijak adv nijak, wcale, w całoscë, w / na niżóden spòsób / ôrt {‘nijak’ in = pol. a)
nigdy; b) rzad marnie – zob.} [Ni mógł nijak trafic do wsë. Ra Jô nijak ni mògã
pòjąc, jak lëdze mògą w tak cos wierzëc. Më tak i sak próbòwelë to zesadzëc do
grëpë, a to nijak nie szło. - Gò]
nijaki ad niżóden, nijaczi nijaki (niczym się nie wyróżniający) - nijaczi SY [w 2
znacz. nie taki jak trzeba, niedobry]. Np. Mie sã przikrzi ta nijakô pògòda. SY Cëż
wa môta dzys za nijaczé pôłnié. SY Takô nijakô robòta abò niżódnô. SY Jem dzys
takô nijakô, nômili bëm szła w łôżkò. SY
; rodzaj ~ gr
strzédny ôrt, neutrum
nijako zob. nijak
nikczemnica ƒ rukòtnica, niegòdzëjôszka,
niezbednica, niepòcéuszka, niebëlnica,
przepùstnica, biésnica, klatôk, nipòcnica ƒ
nikczemnieć v niewôrtniec, robic sã nipòcy, niezbedny
nikczemnik m niebëlnik, nipòcnik
- Przër. łobuz, niegodziwiec. nicpoń,
rukòtnik, niegòdzëjôsz,
lok niezbednik, nipòcéusz, niebëlnik,
przepùstnik, niewôrtélc, biésôk, klata m
nikczemność ƒ rukòcë(z)na, niegòdzëwòta, lok niezbednictwò, nipòcëzna, niebëlnota, niedobrota, niewôrtnota ƒ, biésalstwò n nikczemność - òb. niegodziwość
171
nikczemny ad rukòtny, nipòcy, niezbedny,
niebëlny, nicwôrtny, złostny, biésalsczi,
przepùstny (= niegodzëwi), niegòdzëjeszowati, nicdobri nikczemny, niedobry niebëlny Zob. niegodziwy
nikiel m nikel m
niklować v niklowac
niklowanie n niklowanié n
niklowy ad niklewi a. niklowi, niklowati;
pieniądz ~ niklowé pieniãdze
nikłość ƒ niezdrzawòsc, lëbòta, stebelinkòsc ƒ
nikły ad niezdrzawi, lëbi, stebelinczi,
môlczi
niknąć v niknąć - dżinąc EG niknąc, -ã, -ął, sł., ‘niknąć, znikać’: Pòmału dôka niknã, a
tej zabłisło słunyszkò.
. - Przër. zanikać, znikać, zniknąć
dżinąc, ubëwac, czeczniec, lëbiec; on w oczach niknie on na oczach
lëbieje, śnieg niknie sniég dżinie, tajô
Nikòdem m Nikòdema m
nikogo zob. nikt
nikomu zob. nikt
nikòtyna ƒ nikòtina ƒ
nikòtynizować się trëc sã nikòtina
nikt prn nicht; ew. (ni)żóden [NIcht nie przëchòdzy do mie zazdrzec. Nicht z drewna
nie je. Łëségò òsła ani wòła jesz nicht nie widzôł. Nicht dwùma łëżkama nie jé, le
jedną. Dwiema smiercama nicht nie dżinie / nie ùmiérô. Nicht sã nie dzëwi, czej sã
młodé drzéwiã skrzéwi. - Sy Nicht mie terô nie znô (nie znaje), czej jem ùbòdżi. Jô
jem nikògò nie widzôł. Nie wierzë nikòmù. Nie pij z niczim. Dze nic ni ma, tam ë
diôcheł nie naléze. Nie żãdôj niczegò òde mie, bò cë nick nie dóm. - Ra]; nikogo
nikògò, zdr lok: nikògùszkò, nikògùtkù [Béł tu chto? - Jô nikògò nie widzôł. Nikògò
nie pòwiészą za dwie głowë. Nikògùszkò nie bëło w jizbie. - Sy]; z nikim z niczim,
z nikògùm [Jô jesz ò tim z niczim nie gôdôł. Sy]; nikomu nikòmù [Nikòmù nic nie
rzeklë. Sadnąc na cos dupą i nikòmù nic nie dac. Sy]
niktórędy adv (żadną drogą)’nichtërãdë, niżódną drogą; w niżóden spòsób, nijak
[Wpedlë w wiôlgą kùlã (wiôldżi dół) ë nichtërãdë ni mòglë nazôd. Ra]
nim adv nigle, niżle, niż, zanim, nim [Nim słunészkò zańdze, mdzesz ju za bòrã. Nim
słuńce wzéńdze, rosa òczë wëgrëze. - Ra]. Zob. zanim
nimb m parmòwi prąg, nimb m, aureóla ƒ
nimfa ƒ wiła, nimfa ƒ; ~ wodna mòrskô panna, syrena, mòrzëca [akc. mò-]; w
jeziorach: redunica Sy (|| redënica Tr) [akc. -du- || -dë-] [W pòwiôstkach: żëjącé w
mòrsczich głãbinach stwòrzenié pòdobné do lëdzy (zwóné: mòrskô panna, syrena
abò mòrzëca), z ògónã rëbim, zamiast nóg, Gò (òd Sy) Spiéwô jak mòrskô panna.
Czej jeden rëbôk schwôcył mòrską pannã, to òna gò prosëła, żebë jã pùscył, a òna za
to gò òbdarzëła piãknym głosã. - Sy Redunice, wedle dôwnëch pòwiôstk mieszkałë
w głãbinach Reduńsczich Jezór. Jednã redunicã bòdôj złowilë rëbôcë pòd Chmielnã.
W naszich czasach redunic nich nie widzôł. Gò òd Sy]; nimfa leśna lesynka Sy (||
172
lesónka Tr) [akc. le-], lesnô panna (pl lesynczi, lesné pannë) [Lesynczi pòjôwiają sã
colemało w pòwiéwnëch ruchnach z pajiczënë i we wińcach na głowie. Midzë
zôchòdã a wschòdã słuńca òne wëchôdają z lasa na drogã, tańcëją i spiéwają. Ale jak
chto jidze abò jedze, to òne zarô ùcékają w las, le jich spiéwã je czëc. Lëdze mëszlą,
że to ptôchë spiéwają, abò drzewa grają, a to lesné pannë spiéwają. Sy]
ninie adv terô, arch ninia [Ninia je tak, dôwni bëło jinak. Ninia mómë nowégò pana.
Ninia jédzta ë pijta! Òstónita ninia z Bògã! Ninia biôj sobie z Bògã! 2. ‘więc, no,
hej’: Ninia brace! - Ra]
niniejszy ad ten, ten tu, hewòtny, hewò ten, hewò tu; niniejszy - ten tu, tu ten, ten, ò
jaczim je mòwa, ewent. tu òmôwióny / òpisywóny niniészi, przym., ‘niniejszy, teraźniejszy’:
niniészégò czasu; w niniészich czasach; w niniészi chwilë.
~ list hewòtny lëst a. hewò ten lëst,
~szym donoszã hewòtno donôszajã
a. hewò tu dôwajã do wiédzë, przy
~szym przë hewòtnym a. przë tim
hewò
nioska (kura, co niesie jaja) nioska || nieska, niosónka, niesôrka || niesónka || niesynka Sy, ewent. niosnô kòkòszka Sy [To je baro niosnômkòkòszka. Nasze kùrë nie są latos niosné.
Chłop prosny, a kùr niosny (ò marzeniach scãti głowë). – Sy]. Por. kura, kwoka nioska, czi, ż., ‘kura niosąca jaja’: To je dobrô nioska. Jô bë ti niosczi nikòmù nie przeda ‘ja bym tej
nioski nikomu nie sprzedała’.
niski ad 1. nisczi, niski - nisczi SY [Wszedł do nisczi jizbë przez jesz niższé dwiérze. Jô
jem dlô waju za niskô (za mało znaczã, jem niższô w hierarchii). SY. Òn tam je baro nisczim
ùrzãdownikã. SY]. Por. niewysoki nisczi, -kô, -czé, przym., ‘niski’: Waju dzecë są nisczé.
Te dwiérze są za nisczé. Ùsôdł pòd nisczim drzéwicã. To je nôniższé drzéwkò w najim sadze.
pò ~kiej cenie za nisczi priz, ~egò wzrostu môłégò rostu
~ strãk bòbù; zob. niższy 2. nipòcy,
niezbedny 3. grëbi (tón)
niskò adv 1. niskò nisko niskò. niskò, przysł., ‘nisko’: Jaskùlëczczi tak niskò lôtają –
mdze deszcz. Szlachcëc ùkłónił mie sã niskò ë rzekł. – Ra]; (naj)niżej (nô)niżi [Stani jesz
niżi. Ra]; ew. zob. poniżej
Por. niewysoko
; ~ pòłożony dołowi
2. uzemno, niezbedno 3. grëbò (o spiéwie)
niskociśnieniowy ad niskòcësnieniowi
niskòpienny ad niskòpniowi, niskòuzémkòwi, môłorostny
niskorosły ad niekòrosłi, môłi, nisczi, niewërosłi, drobny; ~ lud pigmejski niekòrosłi
ludk pigmiejsczi
173
niskòść ƒ 1. niskòsc, niszawa, niżawa ƒ niżô, -ë, ż., ‘nizina, niskość, głąb’: Niechtërne
rostlënë, jak to wrëczi ë jinszé, roscą wicy w niżą, niżlë w wiżą. Òd ti niże do tamny górë je
pół milë. Ra
; ~ cen tóné prizë 2. uzemizna, rukòtnoscƒ
ni stąd, ni z owąd ni stąd ni znąd, znienacka SY [T VI], por. nagle ni stąd ni zowąd” ni stąd ni znąd SY - Przër. nagle, znienacka
nisza ƒ mùrk m nisza - ts. (pòl.) EG, wnãka (pòl.?) EG, zagłãbienié w mùrze
niszczeć v niszczec; ew. niszczëc sã [niszczec, -ejã, -ôł, sł., ‘niszczeć’: Skòszoné żëto na
deszczu niszczeje. Dobëtk nama niszczôł ë sã baro szwak robił. - Ra]
niszczenie n niszczenié, kazenié, tłëczenié,
rozwôlanié, psëcé n
niszczyciel m niszczota, kazëca, szargòwnik m
niszczyciel (-ka) - niszczëcél (-ka) niszczëcél, -ela, m., ‘niszczyciel, gubiciel, tępiciel’:
niszczëcél złégò; niszczëcél pszczół.
2. okręt wojenny ~ niszczëcél m
niszczycielka ƒ niszczotka, kazëcelka f, kazëdło n
niszczycielka niszczëcelka niszczëcelka, -czi, ż., ‘niszczycielka, tępicielka, gubicielka’.
niszczycielski ad niszczotny, kazny, szargòtny; szał ~ niszczotny górz
niszczyć v niszczyć - niszczëc
szargac, niszczec, kazëc, tłuc,
rozwôlac, psëc, tranowic niszczëc, -ã, -ił, sł., ‘niszczyć, psuć, niweczyć’: Mëszë niszczą
nasze plónë. Gòrzôłka niszczi zdrowié. Òn niszczi twòje gòspòdarstwò. Nie niszczë mòjégò
szczescô!
niszczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘niszczyć się, gubić się’: Òn sã sóm niszcził gòrzôłką ë so
zdrowié rujnowôł.
nit m nit m
nitarka ƒ tech nitownica ƒ – nôrzãdzé a. maszina do nitowaniô
niteczka zob. nitka
nitka ƒ nitka, zdr niteczka, nitiszka, zgr nic arch, ew. w zn. najwyborniejsza nić z lnu:
paczoska arch (Sy) ƒ; w zn. mocna nić, sznurek (np. do wyrobu sieci): przëdzono, zdr
przëdzónkò n; ew. dratew f {‘paczoska’ in = płótno ùtkóné z paczosczi} [ti nitczi / nicë; pl:
nitczi / nice; tëch nitk / nicy; Nawleczë mie nitkã. Biôłé, czôrné, czerzwioné, lniané,
bawełniané nitczi. Naplątôł nama tëch nicy. Dwa kłąbczi nicy. Òna biôłima nicama łôtô
czôrny kabôt (pòstãpùje niemądrze). Zeszëła to cenëchną niteczką. - Ra Jedna nitka drëdżi
nie chwôtô (ò rzôdczi tkaninie). Skakac jak diôbéł na nitce (jarchòlëc sã, „gzëc sã”). Słabi
jak nitka. „Grëbi” (cenczi, zmiarti) jak nitka. Jak sã człowiek zniechãcy, to ani z niedwabù
(jedwabù) nitczi nie ùkrący. Ù górë nitka, na dole płachta || płôchta (biegùnka). Sy].; ~ do
szycia / haftowania nitka do szëcégò || -cô / wësziwaniô a. do wësziwù; sklep z ~mi i
tasiemkami króm z nitkama i blewiązkama – pasmanteriô f; maszyna do wyrobu nici zob.
niciarka; człowiek wyrabiający nici zob. niciarz; wyszły z tego nici z tegò nick nie
wëszło; lok: to szło w labùdowã; żart: wëszedł z tegò (wiôldżi) piôrd; przemoknąć do
suchej / ostatniej nitki przemòknąc do òstatny nitczi / do żëwégò / do skórë, czësto
174
przemòknąc - zob. przemoknąć; nie zostawić na kim suchej ~ki nie òstawic na kògùms /
czims sëchi nitczi (Sy) = a) òbklapac / òbmówic kògòs; b) wëgarnąc kòmùs (wszëtkò, co sã ò
nim mësli), dac kòmùs na kastã, wëszkalowac || òszkalowac kògòs; zob. nawymyślać, złajać.
Por. niciany
nitkować v tech (w zn. skręcać kilka nici razem w jedną) sukac
nitkowanie n sukanié n
nitkowy ad nitkòwi [Nitkòwi wãzeł. Lz]. Por. niciany
nitkòwiec m zoo glistwa ƒ
nitować v nitowac
nitowanie n nitowanié n
nitownica ƒ tech nitownica f, maszina do nitowaniô
nitrobenzol m nitrobenzol m
nitrogliceryna ƒ nitroglicerina ƒ
niuch m sôrk m, sôrkniãcé, zażëcé n
niuchać, ~nąć v zażë(wa)c, sôrkac, sôrk-nąc
niwa ƒ plón, plach, plaszk m, niwa ƒ niwa (rola, pole, ziemia uprawna) - ts. SY, np. Z
ti niwë zebrôł jem wiele zbòżégò. SY [naniwnik SY = gnój; naniniwic SY = nagnojic pòle],
rolô, pòle niwa, -ë, ż., ‘niwa, pole, rola’: Na tëch lepszich niwach sejemë żëto ë lëtewkã, na
nëch lëchszich óws.
; mała ~ przëplón m, ~ długa, wąska dhiż-nica ƒ, pracowaé na niwie nauki robic na
plachù uczbë
niweczenie n niszczenié, z(w)rôcanié, roz~ wôlanié, nikwienié n
niweczyć v niweczëc, niszczec, z(w)racac, rozwalac, nikwic, rujnowac { [Nôlepszé
mòje zamiarë niweczi mòja białka. Sy] niweczyć - niweczëc SY
niwelacja ƒ urównywanié, planérowanié n
nivelator m urównywôcz, planéra m
niwelować v urównëwac, planérowac
nizać v nawlôkac, nacëgac
nizina ƒ niżawa, lëga ƒ, pòdolé n nizina - nizëna Sy, Ra || niżëzna SY, niżawa SY [w 2
znacz. nisczi bùdink], np. Na nizënie żëto latos wëgniło. SY Niżëzna jak na
Żëławach. SY Jak wa mòżeta w taczi niżawie mieszkac? SYnizëna, -ë, ż., ‘nizina,
niż’. Nizënama nazywają Kaszubi także Żuławy: Na Nizënach chòwają lepszé bëdło
jak ù nas. Tą nizëną płënie môłô strużka. niżô, -ë, ż., ‘nizina, niskość, głąb’:
Niechtërne rostlënë, jak to wrëczi ë jinszé, roscą wicy w niżą, niżlë w wiżą. Òd ti
niże do tamny górë je pół milë.niżawa, nizëzna ƒ, pòdolé n 2. dół m, dólny żoch
(rzéczi) 3. lëga ƒ (meteorologòwô)
nizinny ad niżawny, lëgłi nizyńsczi, -kô, -czé, przym., ‘nizinny, żuławski’: nizyńsczé
łączi. To je nizyńsczé sano. Nizyńsczé krowë dają dużo [dôwają wiele] mléka.
niziut(eń)ki ad niżëchny, dëcht nisczi
niż1 zob. aniżeli
niż2 m 1. zob. nizina; 2. ~ bar(ometr)yczny / atmosferyczny niż bar(ometri)czny /
atmosfericzny (Gò); ew. nisczé cësnienié atmòsfericzné / pòwietrzégò || -trzô;
ew. òbniżenié cësnieniégò
niżej zob. nisko, poniżej
niżnik m karc wiszk, dupk m; zob. karta
niższość ƒ niszëzna, môłowôrtnota f, nie-douwôżanié n
niższy ad niższi, małowôrtny, niedouwô-żóny niższy - niższi EG, np. Mój kòlega je w
niższi klase òde mie. SY
175
; ~sza szkòła niższô szkòła
niżyć v niżëc, trzëmac corôz niżi, spùszczac niskò / corôz niżi
niżyć - pòchilac, niżëc SY[Czemù tak głowã niżisz? Sy]
niźli zob. aniżeli
no! int në!, nëże || në że! nële!, tej le!, nëczkôjle!, nëtale! {‘nëże’ || ‘në że!’ = pol. nuże!
– zob.} [Në, tej jidzemë! Gò Në, pùdzmë! (Gò: pòjmë!) Në, cëż robic! Në, jak mdze,
tak mdze! Në, të nieluse (nielusnikù)! Në, tej òni sã wzãlë a zôs szlë dali. Në, biéjta!
Në, pùdżi (òwce)! - Ra]; ~ dalej! në tej le!, nële tej!; zrób ~!. zrób le || zrobi le; ~
zróbże! në, zróbże! / zrobi że!
nobilitacja - nobilitacjô [ti –cji] EG, nadanié szlachectwa EG, ewent. pòdniesenié do
gòdnoscë szlachecczi EG, ùszlachetnienié
EG
nobilitować - nobilowac (Ra) (ponobilitować- pònobilowac RA ), ewent. pòprawiac
czëjis status EG, nadawac kòmùs szlachectwò EG Òni są jesz òd kaszëbsczich ksążãt
nobilowóny. Ra
nobliwie adv spòsobno, szëkòwno, urod-no, nobel, elegant
nobliwy ad spòsobny, szëkòwny, urodny, nobel, elegant
noc ƒ noc ƒ; ~ („pusta noc”) przed pògrzebem pùstô noc, opłaczënë pl ◊ (za)spiewac
kòmùs na pùsti nocë (przeżyć kògò), dobrej ~y! dobri nocë!, w ~y w nocë, ob noc, na ob noc,
~ zapada robi sã noc, dniem i ~ą ob dzéń i ob noc a. dzéń i noc, w dzéń i w nocë, przez całą
~ ob całą noc a. przez całą noc, jasna ~ wid-nica ƒ, ciemna ~ nocnica f, do późnej ~y do
pózna w noc, ~ świãtojańska jigrzëcznô ƒ noc, -ë, ż., ‘noc’: W nocë są wszëtczé kòtë bùré.
Przysł. [Ceyn] Jô spôł lëchò w nocë. Ju je noc. To bëła jasnô noc, bò miesąc swiécył. Ra
nocą, przysł., ‘nocą, w nocy’: Nocą mùszelë prôcowac, bò w dzéń ni mielë czasu. Nocą
przëjachelë do Gduńska.
nochal zob. nos
nocleg m nocnik m, nocnô leża nocleg noclég || lok nocnik, nocnô leża - Sy, ewent.
lôdżer, spanié Gò
noclegownia noclegòwniô Sy [W ti noclegòwni bëło tëlé chłopa, że nogą ni mógł stãpic.
Sy]
noclegòwy ad nocnikòwi; dom, przytułek ~y nocnikòwô ćhëcz, stłuczka
nocnik m dojinka ƒ ◊ żart wòdny zégark, lok król m [Wëniesë króla z jizbë, bò je ju
biôłi dzéń. Sy]
nocny ad nocny, obnocny; czepek ~ nocnica ƒ nocny, przym., ‘nocny’: swiôtło [wid]
nocné; lãpka nocnô.
nocować v noclegòwac, nocnikòwac nocować nocowac, òstawac òb noc / na noc,
noclégòwac Sy, lok nocnikòwac Sy [Dzeż wa nocowa w drodze? Czej pielgrzimka jidze òd
nas do Wejrowa, to òna w drodze noclégùje colemało w Przedkòwie. - Sy nocowac, -ëjã, owôł, sł., ‘nocować’: Jak Pón Bóg dôł, mùszôł jem nierôz nocowac na zemi pòd niebã. Ra
]. Udzielić komu noclegu przëjąc kògò na noclég, arch òbnocowac Sy [Szedł do
karczmë, gdze gò òbnocowelë. Sy]. Por. przenocować, zanocować; ~ pòza domem
nie spac doma
nogaƒ noga, g(r)ajdaƒ, biegas m nożëszcze, -a, n., zgr. od noga, ‘nożysko’: Ledwie
pòdnôszô nożëszcza, tak ji cãżkò.
176
; ~gi pl żart chòdzëdła, kòpëta, kótë, lok grajidła; zgardl: szpérë, (sz)pétë, szkétë pl,
nogi - nodżi, (sprost.) szpérë EG, gajdë EG (= dłudżé nodżi), (żart.) chòdzëdła SY,
„mëdzënë” (= dłudżé, cenczé nodżi) SY. Np. Stanąc na swòjëch nogach (stac sã
samòstójny, niezanôleżny) EG. - Przër. stopy
{ ‘gajda’ = pol. a) długa noga; b) dryblas, drągal; c) gruba gałąź, konar; ‘grajidło’ in =
pol. konar – zob.} [Mô gajdë / grajidła jak bòcón. Jak ce wërznã w pësk to të le gajdë do górë
zniesesz (wzniesesz). Môta wa ju kòpëta ùmëté? Z taczima kótama të chcôł jic spac? Kótë
ùmëc. Na trzech kótach (przë cziju) łazëc. - Sy]; nogi cienkie i długie mëdzënë pl, pajiczé ||
pajãczé nodżi noga, -dżi, ż., ‘noga’: Òna mô krzëwé nodżi. Jô sã ledwie trzimóm na nogach.
●wëwijô nogama jak w tuńcu. Ra
~u stołu noga od stoła, mòja ~ tam nigdy wiãcej nie pòstanie jegò proga jô ju nijak
wicy nie przestą-piã, on w ~gi on w nodżi a. on w ucék, pòstawić kògò na ~gi
pòmòc kò~ mùs a. pòstawić kògòs na nodżi, ani ~ nie uszta ani jeden sã nie zretôł,
wziąć ~gi za pas wząc || wzyc nodżi za pas / na remiã, zrobic nóżka pón, wzyc sã na
ucék [Tóna wzął nodżi za pas i hajda rwôł dodóm. Sy] padam do nóg! kłóniajã sã!
a. mòjé uwôżanié!, na jednej nodze na mòjich nogach, chùtkò, chùtuszkò, ani pëtôj;
bùjać ~ami wòzëc nogama ◊ wòzëc drzewò do lasa, do piekła (bùjać no-gami
pòdczas jedzenia)
Nogôt, -u, m., ‘Nogat, odnoga Wisły’.
nogawica zob. nogawka
nogawka ƒ nogówka, bùksówka, bùksa, bùksnica, bùks ƒ nogawka spodni bùksówka,
nogówka (nogówka Lz = pol. górna część pończochy, łydka)
nogiet(ek) m bòt nokcm, nôcetkaƒ
nokaut m sp nokaut, pôd m
nokturn m tnuz noturno n
nomenklatura ƒ słowizna, nomenklatura ƒ, register mion
nominacja ƒ obsadzenié, naznaczenié n
nominalny ad mionowi, nominalny; wartość ~na wôrtosc z miona
noniusz m fiz nonius m
nonparel m dr nonparej m
nonsens m bezmësla, bezmëslnota, głë-pòtaƒ
nonszalancja ƒ bezszëk m, bezmësel, opù-sta, udórnota, parłãga f◊pò kòzackù skôkac
nonszalancki ad opùstny, udórny, parãżny
nora ƒ jama (lok || jãma || jóma), zdr. jamka; dzura || lok dura, arch nora f {‘nora’ por.
‘norzëc’ Sy = rëc (ò kretach, swiniach) – zob. ryć} [W norze òn jak zwierzã leżi
Lh, Lz]; lisia ~ lësnik m, lësnica [akc. lës-], lësô jama / dzura [Tu mùszi bëc wiele
lësów, bò tu je wiele jamów. Nié le przez jednã dzurã wchòdzy lës do jamë. Pùdzesz
do lësnika, a tej skrącysz na lewò, tam badą grzëbë. Kòle lësnika. - Sy]; wilcza ~
wilczô (|| arch wôłczô) jama; mysia ~ mëszô dzura
nordycki ad nordowi, nordicczi
norka ƒ1. jómka ƒ 2. zoo norka ƒ
normaƒnorma, miara ƒ; przekroczyć ~mã o 100% przéńc normã na sto procent(ów)
177
normalnie adv przënôléżno, razno, normalno; w zn. zwykle: zwëczajno, colemało [Jô
zwëczajno pijóm samã le wòdã. Ra]
normalny ad przënôléżny, razny, normalny; w zn. zwykły: zwëczajny normalny - ts.
EG, ewent. zwëczajny, codniowi, strzédny, przecãtny. - Przër. naturalny
; czas ~ zwëczajny czas, wzrost ~ zwëczajno wiôlgòsc
normòwać v regùlowac, normòwac
normòwanie n regùlowanié, normòwanié n
nornica f zoo toczk m nornica zool toczk SY (w jin. znacz. toczk = kret, zob.) [Toczk
narobi l nóm szkòdë w sadze. Sy Te toczczi mają całé zôgónë pòrëté. Gò]
Norweg m Norwega m
Norwegia ƒ Norweskô, Norwegijô ƒ
norweski ad norwesczi
norymberski ad nurnbergòwi, nurnbersczi
norymberszczyzna ƒ nurnbergòwizna f, nurnbergòwé wôrë
nos m nos, zdr nosk, ekspr: cnik, zgardl: kózer, knézder, knézel, knóda m, klëka, snëba,
knaga, knéra ƒ; nosëszcze n {‘knóda’ f in = wiôldżi sztëk chleba; ‘knéra’ in = pësk, gãba}
nos, -a, m., ‘nos’: ●mô nos jak kłonica; pòd nosã. nosëszcze, -a, n., zgr. od nos, ‘nosisko’:
Dlô twòjégò nosëszcza trzeba pùńt tobaczi na jeden dzéń.
nosk, -a, m., zdr. od nos, ‘nosek’: Môsz brëdny nosk.
nos - ts., sznut JA, snëba JA, knera, knézel. nosati, przym., ‘nosaty, z wielkim nosem’:
Nen nosati szlachcëc béł téż w kòscele.
Z nosem na kwintę - ze spùszczonyma mërmama JA, zadąsóny EG
pilnuj swego ~a [Schwôcë (schwacë) sã za swój nos! (= piluj swégo nosa) Ra]
~ spłaszczony plaskati nos, ~ wydatny kózer m, knaga, klëka, knëlka f, [Knëlka jak
grëlka. Sy] ~ zadarty dwigłi, dwiżny nos, mieć dobry ~ cknąc, wëcknąc, miec dobri nos a.
cnik, mówić przez ~ grążdac, mówiący przez~ grążdała m, sprzątnąć co kòmù sprzed ~a
to mù szło wedle nosa, zadzierać ~a dwigac nos, nosa zadzierać, pysznić się wiôlgòwac zob. wynosić się (~ się ponad innych); wodzić kogo za ~ pòcëgac / wòdzëc kògò za nos
[Chcelë sã pòsocëc Cyli za to, że òna jich za nos wòdzëła. Sy „lańdrôt”]; czł. z wielkim ~em
knézlôk m nosôl, -a, m., ‘człowiek z wielkim nosem’.
nosôlka, -czi, ż., ‘kobieta z wielkim nosem’.
mieć
~a miec cnik, pòciągać ~ein wòłać
strija a. wùja na groch ◊ miec nos jak
mòtëka (duży, zakrzywiony), jak klos
(mafy); cziwac nosã (przytakiwać) nosacizna ƒ wet żôłdze pl
nosaty ad nos(ow)ati, kózrowati
nosek m nosk, nosyk, nosulk, cniczk m,
snëbka ƒ; ~ u obùwia przódk bóta,
bocianie ~ski bot – zob. bociani
nosić v nosë(wa)c, nôszac naszac, nôszóm, -ôł, naszôj, sł., ‘nosić często lub zwykle’:
Òna kòżden czwiôrtk nôszô brzôd do Miasta ‘każdego czwartku nosi owoce do Wejherowa’.
(II) nosëc, -szã, -sył, -së, sł., 1. ‘nosić’: Terô żëdóm mùszi wòdã nosëc. Nosëlë gò na rãkach.
178
2. ‘ubierać, przyodziewać się’: W Pòmòrsce noszą białczi mùce na głowach. Nie nosë wicy ti
sëknie.
; ~ się nosëc sã,
oblôkac sã, ~si się z myślą on zamiszlô a. nosy sã z mëslą; zob. nieść
nosidła pl nosëdła, krosznia, szchanie,
szchańdë, czôrmësłë pl nosidła - nosëdła RA (= nosze), ewent. czermësłë (zab.) SY,
szuńdë || szchanie || lok szkańdë nosëdła, -deł, l.mn., ‘nosze na gnój, które dwoje ludzi
niesie’: To są taczé drôbczi ‘drabinki’. (II)
nosiwòda m szchaniôrz m, nosôcz wòdë
nosorożec m zoo nosoróg m nosorożec zool nosorożc
nosowy ad nosowi
nosówka ƒ gr nosowi zwãk
nostalgia ƒ teskniączka, tesznotaƒ nostryfikacja ƒ nostrifikacjô ƒ nostryfikòwać v
nostrifikòwac, uznôwac
swiôdczënã z cëzënë
nosze pl nosëdła, krosznia, kroszenka pl nosze - nosëdła RA, bérë (môl.) SY,
leżawiszcze EG
noszenie n noszenié n, nosënk m; ~ się
noszenié sã, strój m, spòsób oblôkani sã
nośność ƒ niesëzna ƒ
nośny ad niesny, nieseniowi; kùra ~na
nieska, niesôrka, niesynka, niesónka ƒ,
siła ~na nieseniowô mòc
nota ƒ nota ƒ; ~ mòcarstw ogłos mòcëznów, ~ bene adv nota bene a. bôczë!
notacja ƒ zôpis, spòsób zôpisu / zapisywaniô, opisënk m, notacjô [ti –cji], obznaka ƒ ;
dawniejsze ~je muzyczne dôwniészé notacje mùzyczné; ~ja menzuralna muz
notacjô menzuralnô
notarialnie adv notarialno
notarialny ad notarialny; opłaty ~ne notarialny opłôtk
notariat m notariat m
notariusz m notara m
notatka ƒ nadczidka, notatkaƒ, zôpisk Gò, Tr: merk m; {‘merk’, pl: ‘merczi’ w tim zn.
téż Fm; in = znak włôsnoscowi, ù rëbôków – por. merkac (niem.) = wëczuwac}
~ na marginesie nadczidka na kraju. Por. wzmianka
notatnik m notatnik, zapisownik m {‘zapisownik’ – por. czesczé: zapisnik}
Noteć f geo Notec, Tr: Niéc [Krajniôcë mieszkają w kamińsczim krézu ë dali jaż pò
Notec. Ra]
notes(ik) m notes, Tr: notownik m
notoryczny ad znóny, prôwdzëwi notoryczny - nałogòwi EG, niepòprawny EG. W
znacz. chroniczny - zastarzałi EG. Człowiek z nałogami - zastarzélc SY
;~
oszust znóny oszukańc
179
notować v zapisowac, not(ér)owac notowanie n zapisywanié, not(ér)owanié n notowac,
-ëjã, -owôł, sł., ‘notować, zapisywać’: Ksądz notowôł wszëtczich, co ù spòwiedzë nie bëlë.
notowany ad zapisywóny, not(ér)owóny
nowalijka f jarzëna (zob. jarzyna), swiéżónka, swiéżëzna (swiéżëzna = in swiéżé
miãso) ƒ [akc. ja-, swié-], pl: jarzënë, swiéżónczi, swiéżé n, swiéżé warzëwa (ew.
swiéżi brzôd) [Më ju jémë swiéżónczi. Më mómë ju swiéżé. Wnet bądze swiéżëzna,
tej më sã ùraczimë. - Sy]. Por. jarzyna, warzywo nowalijki (świeże warzywa,
jarzyny) - swiéżëzna SY [w 2 znacz. swiéżé miãso], swiéżónczi (zab. môl.) SY,
swiéżé (to swiéżé) SY, np. ti swiéżëznë / tëch swiéżónków / tegò swiéżégò. Wnet
bądze swiéżëzna, tej më sã ùraczimë. SY. Më ju jémë swiéżónczi. SY Më mómë ju
swiéżé. SY
nowator m nowiôrz m nowator nowaczk Gò
nowatorski ad nowny ~skie rozwiązanie czësto nowé rozwiązanié
nowatorstwò n nowizna, zgrôwa do nowiznë nowatorstwo nowaczenié, wprowôdzanié
nowaczëznë / nowòscy, zgardl. nowactwò - Sy
nowela ƒ nowela ƒ
nowelista m nowelista, nowelôrz m nowelka ƒ nowelka ƒ
nowicjat m nowicjat m, próbny czas nowicjusz m nowicjusz m
nowina ƒ 1. nowina, wiédzô, pòwiôd(a)ka, nowòsc f, gòdło n
nowina, -ë, ż., ‘nowina’: wiôlgô nowina; nônowszô nowina. Z nowinama chòdzy pò
swiéce.
nowinka, nowostka - nowinka EG, nowòtka RA, ewent. nowactwò SY (= pol
nowatorstwo, colemało w zgardl. znacz. ) nowinka, -czi, ż., zdr. od nowina, ‘nowinka’:
Przëniósł nama nowinkã. nowòtka, -czi, ż., zdr. od nowòta, ‘nowostka, nowinka’: Pôd mia
wszelejaczé nowòtczi. Biegelë za nowòtkama do kùznie, na plebaniją. (II)
2. (pole po wyciętym lesie) nowina f, lasowiszcze lok n; ew. karczowiskò || -szcze n,
wëkarczińc, wëkarczéwk m; ew. miejsce po wykarczowanym borze: bòrowiskò ||
-szcze n [Co to za piãkné, zaséwné niwë dało z tich nowinów. Na lasowiszczu bez
gnoju rosce. Terô më ju mòżemë sôc na karczowiszczu. Co za piãkné zbòżé ùrosło
na tim wëkarczéwkù. - Sy] nowina 1. wieść, nowa wiadomość nowina; por.
wiadomość. 2. obszar po wyciętym lesie karczowskò || -wiszcze Sy, lasowiszcze
Sy, nowina Sy [Na lasowiszczu bez gnoju rosce. Na karczowiszczu / na nowinie
zasejemë żëto Sy]. Por. karczowisko
nowiniarka ƒ opëtka ƒ
nowiniarz, ~nkarz m opëtk m
nowinka zob. nowina
nowiuchny, ~t(eń)ki ad nowëchny, nowëchenczi nowiusieńki - szpël nowi SY, EG,
nowiuszinczi EG. Jak spod igły - z jigłë wëjãti SY
nowizna fagr gó(ł)dka, nowi(z)na ƒ
180
nowò, przysł., ‘nowo, świeżo’: To są nowò ùszëté sëknie.
nowòbògacki m swiéżi bògôcz, wzbògacony m
nowòczesność ƒ mòdernota, nowòczasnoscƒ
nowòczesny ad mòdern(y), nowòczasny nowoczesny - nowòczasny TR, EG [żelë:
wczasny, doczasny SY, nieczasné SY, ...]
Nowòfùnlandczyk m Nowòfùndlanda m
nowòmiejski ad nowòmiastowi, nowòmiastny nowòmiesczi, -kô, -czé, przym.,
‘nowomiejski, wejherowski’: w nowòmiesczim krézu; òkrąg nowòmiesczi.
; dzielnica ~ka nowi dzél miasta nowòmòdny ad nowòmódny, mòdern(y nowòtny,
przym., ‘nowy, nowomodny, najnowszy’: nowòtné sëknie; nowòtné zwëczaje.
) nowònabywca m swiéżonabiwc, nabiwôcz m
nowòroczny ad nowòroczny; życzenie ~ne
nowòroczné żëczbë
nowòrodek m malis, môlc m, swiéżo urodzoné dzeckò noworodek dzecuszkò (nowònarodzoné dzecuszkò) Gò, malis arch lok
Sy, môlc lok Sy, nowòródk Gò, do dzecy: pùpka Gò; por niemowlę
nowòść ƒ nowòsc, nowòta ƒ nowość nowòsc || -wòta, ewent. w znacz. innowacja
(nowaczëzna, zgardl nowactwò – Sy. [Nié kòżdô nowaczëzna mùszi bëc dobrô. Dzys przë ti
nowaczëznie lëdze mają wiele lżi, jak przódë, czej òni cepama klepelë. Sy] nowòsc, -ë, ż.,
‘nowość’: Wszëtczé nowòscë ji sã pòdobają [widzą].
nowòta, -ë, ż., ‘nowość’: Òna mô rôd wszelejaką nowòtã. Za tã nowòtã zapłacył wiele
dëtków. nowòtka, -czi, ż., zdr. od nowòta, ‘nowostka, nowinka’: Pôd mia wszelejaczé
nowòtczi. Biegelë za nowòtkama do kùznie, na plebaniją. (II)
Wprowadzać innowacje nowaczëc [Bùdnik zaczął pierszi nowaczëc w roli. Sy]
; ostatnia ~
slédnô nowòsc, wprowadzić ~ unowic,
zaprowadzëc unowienié
nowotworowy nowòtwòrowi Gò; por. rakowy
nowòtwór m nowotwór nowòtwór Gò; Dzëwé miãso (nowotwór dobrotliwy:
włókniak, mięśniak, tłuszczak); .
por. guz, narośl, rak
1.gr neologizm m, nowé
słowò 2. med wrzód m, bùlaja, gùcza ƒ
nowòżeniec m żeniôrz, żenich,
na(ł)ożeńc, młodożeńc m {‘żeniôrz’ = in kawaler} [Do żeńbë mùszi bëc dwòje, żeniôrz
i żeniôrka. Sy]
nowòżytność ƒ terôczasnosc ƒ
nowòżytny ad terôczasny, nowòczasny;
181
~ne jãzyki terôczasné mòwë, historia
~na terôczasné dzeje
nowy ad nowi nowy nowi, arch nowòtny (= nowi, niedôwno wprowadzony), zdr.
nowùchny, nowòszińczi, ewent. z odcieniem intensywniejszym: nowisti arch - Sy nowi,
przym., ‘nowy’: Nowi Rok. Më dożdelë nowégò lata. Na dzys przëòblokã nowé ruchna.
Nowô sëkniô. Nowé przepisë. Pòstawił nowi statuszk piwa. nowòtny, przym., ‘nowy,
nowomodny, najnowszy’: nowòtné sëknie; nowòtné zwëczaje.
; od ~wa z nowa, od nowa,
Nowy Rok Nowi Rok, ~we wydanie
nowi wëdôwk, co słychać ~wegò? co
je nowégò czëc a. co to dô nowégò? Nowy Jork m geo Nowi Jork. m
nozdrze n, pl nozdrza nozdra ƒ nozdro, nozdrzé Gò nozdra, -ë, ż., l.mn.: nozdra a.
nozdrze, ‘nozdrze’.
nozdrzô, -ë, ż., ‘nozdrze’. Ob. nozdra. (II)
[To nie je pôcha na mòje nozdrza (za wësoczé prodżi na mòje nodżi). Sy] nozdrze n
nozdrze || nozdro n, nozdra f – Sy, pl nozdra || nozdrza Sy [To nie je pôcha na mòje
nozdrza. Jemù z nozdrów kapie jak z dakù na zymkù. tobacznik mô wiedno nozdra
zapchóné. Móm bòlącé nozdrë (nozdrza). Mëga mie wleca w nozdrã (w nozdrze),
jaż mie na czichanié wzãło. – Sy]
nożny ad nogòwi, nogati; piłka ~na nogòwi pùczk, fùsbal m
nożowiec m żgaja, upchélc, nożownik m nożownictwò n nożowizna ƒ
nożowniczy ad nożowi; wyroby ~cze nożowé wôrë
nożownik m méster od nożów
nożowy ad nożowi
nożyce pl nożëceƒ nożëcë, -ëc, l.mn., ‘nożyce’. (II)
nożëczczi, -ków, l.mn., ‘nożyczki’: Naòstrzë nożëczczi!
; ~ blacharskie nożëce
do blachë, ~ ogrodnicze ogardowé
nożëce
nożyk m knyp, nożik m nożëczk, -a, m., zdr. od nożëk, ‘maleńki nożyk’: Tim nożëczkã
nick nie ùżuchòlisz ‘tym nożykiem nic nie ukroisz’.
nożëk, -a, m., zdr. od nóż., ‘nożyk’: môłi nożëk; tãpi nożëk.
nożysko zob. noga
nów m nów, młódz m nów, nowù, m., ‘nów’: [Mdze w nocë cemno, bò dzys je nów.
Przed nowã. – Ra]
nóż m nóż m; nóż, noża, m., ‘nóż’: nóż rzeznicczi. To je òstri nóż. Nóż pòtrzebòwóny
(ùżiwóny) drëdza nie psëje ‘noża będącego w użyciu, rdza nie psuje’. Przysł. [Ceyn]
~ kieszonkòwy chłopsczi nóż, ~ stołowy prosti nóż, ~ tãpy grôtan m, ~ do kłucia
pchôcz(k), pchôłk, knyp m {‘pchôcz(k)’ w in. – zob. kolec}, ~ do obierania
ziemniaków skrobôcz, skrobajk m, być z kim na noże ni mògą na se zgarac a. szlë
bë na noże ◊ nóż z chleba ucékô (tãpy), nóż jak brzëtwiô (ostry)
182
nóżkaƒ nożka, nogùlka, szpétkaƒ nóżka, -czi, ż., zdr. od noga, 1. ‘nóżka’: ●mô nóżkã
jak dzeckò; (II) [Pobł]: 2. ‘poczęstunek, mała uczta, którą sprawia matka dziecka krewnym i
najbliższym powinowatym kobietom przed chrzcinami’: ●na nóżkã prosëc.
; ~ki cielãce celeczé nodżi nu! int në, nëże!
nucenie n pòdspiéwanié, nócenié n
nućić v pòdspiewiwac, nócëc Dzéwczãta nócëłë piesnią do Nôswiãtszi Pannë.
nuda ƒ jimra f, nieubëtk m, dłudżi czas; z
nudów z dłudżégò czasu a. z nieubëtkù nudnawy ad përznã dłudżi czas, nieubëtkòwi
nudnie adv nieubëtno ◊ miec dłudżi czas nuñno adv 1. mgło; ~ mi mie je lëchò,
mgło 2. dłudżi czas, nieubëtno, jimrotno
nudność ƒ mgłosc, metlëzna f, robienié
lëchò; sprawiać ~ści robic mgło nudności dostać (zadławić się) - zdławic RA, jic
/ brac na wracanié EG, np. To gò zdłôwiło RA To mù jidze / gò bierze na
wracanié. EG
nudny ad 1. zmùdny; w zn.naprzykrzający się: jimrochòwati [Jimrochòwati człowiek.
Sy] 2. mgłi,
metławi
nudzenie n miec dłudżi czas, jimrochòwanié n
nudziar(k)a ƒ zmùdnica, jimroszka, przesôdiwajka, przesedzónka, umlëca ƒ [Më z daleka ùcékómë przed tą jimroszką. Sy]
nudziarka - jimroszka SY. Np. Më z daleka ùcékómë przed tą jimroszką. SY. Przër. kapryśnica
nudziarz m jimroch, naprzikrzélc, naparłãżnik, zmùda, przestojélc, przesedzónk, stojôk
|| stojoch, sedzoch, umlot, zabôwca, bałamùta (por. bałamùtnik = pijôk) m; stojidło
n; przesedzónka f przesadiwajka f; w zn. gaduła, pleciuga: gniota, gãstolëch,
szczebielëch lok, bajda-srajda, zmùdzyn m; w zn. człowiek kapryśny, maruda: lok:
przikrota, przikrotnik m, przikrotnica f w zn. czł. zamęczający swoimi sprawami,
uciążliwy dla otoczenia: (ù)mãczk m [Ten jimroch ju zôs jidze nas mãczëc. Ten
bałamùta le czas zabiérô. Mówta temù bałamùce, że mie doma ni ma. Czej le ten
mãczk abò szedł. Jak takô mòra ten mãczk pòtrafi człowieka wëmãczëc.Nie wiém,
za czim jes pôdł, sënie, kò jô jem do tuńca i różańca, twój pôda (òj chrzestny) téż na
pësk nie ùpôdł, atë jes taczi ùmãczk. – Sy] w zn. czł. nudny, ślamazarny „ciepłe
kluchy”: metłô zôcérka Sy [Ten mój, to je metłô zôcérka, nié chłop. Sy] Por.
gadulski, gderacz, grymaśnik nudziarz (maruda) - zmùdnik SY, zmùdzyn (zab.)
SY, déna SY, jimroch SY, zabôwca SY, przikrota (môl.) SY, przikrotnik (môl.) SY,
sedzëch || sedzoch SY, gãstolëch Gò, bajda-srajda Sy, zgara arch lok Sy, tkwiôcz arch
lok [‘tkwiôcz’ por. tkwic || tkwiôc - pol. tkwić} [Ten jimroch ju zôs jidze nas
mãczëc. Przez tegò zabôwcã stracył jem wiele czasu. Ten przikrota sóm ni wié,
czegò òn chce. Jes të przikrota. Sedzëch jidze, terô më sã gò nie pòzbądzemë. Czej
ten zgara zacznie gadac, tej sã flaczi w człowiekù przewrôcają. Czej ten tkwiôcz
przëléze, to chòcbë sã jegò bùda pôlëła, òn nie pùdze, le mdze tkwiôł dali, òn jesz
rôz w zemiã wrosce.- Sy]. Por. gadulski, gderacz
183
nudzić (się) jimrotac, przikrzëc sã nudzić się - ni miec nic do robòtë EG. Nudzi mi się mie sã przikrzi EG. - Przër. znudzić się
; w zn zbierać na wymioty: napinac sã [Tak mie sã napinô jak pò letny wòdze. Ra]
nudzi mnie mie je lëchò, mgło, nudzi mi się
mie je dłudżi czas a. mie sã przikrzi ◊
robiã to z dłudżi chwilë
numer m numer m [Numer pierszi. Pòd numrã piãcdzesątim. Ra]; ~ domù numer bùdinkù, chëcze
numeracja ƒ numerënk m, numeracëjo ƒ
numerator m mech numrownik m
numerować v numrowac [Wszëtczé domë [bùdinczi] są numrowóné. Ra]
numerowanie n numrowanié n
numerowany ad numrowóny
numerowy ad, m 1. numrowi 2. usłużnik,
paczétnik, nosôcz m
numizmat m numizmat m
numizmatyczny ad numizmatowi, numizmatny
numizmatyk m numizmata m
numizmatyka ƒ numizmatika ƒ
nuncjusz m nuncjusz m
nur m orn blésk, olsziter m, bléska ƒ nur rdzawoszyi zool nurk Sy
; dać
~a zwiornąc, ucec
nurek m 1. norka ƒ 2. pòdwòdnik, pòdwòdôrz m 3. wgrãdzëna ƒ; dać nurka
skòczëc pòd wòdã
nurkiem adv pòd wòdą
nurkòwać v pòdwòdowac, kaczkòwac, pikòwac
nurkòwanie n pòdwòdowanié, kaczkòwanié, pikòwanié n
nurkòwiec m pòdwòdnik m, pikùjący latawc
nurkòwy ad pòdwòdowi, pikùjący; lot ~
pikùjący lecënk, fùtro ~we skórka
norczi
nurt zob. prąd
nurtować v trôpic, piskac; to mnie ~tuje
to mie trôpi
nurtowanie n trôpienié, piskanié n
nurzać v pławic, kąpac, szlapac, wôlac; ~
się we krwi pławic sã w krëwi, ~ się norzëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘nurzać się, zanurzać
się’. (II)
w rozkòszach pławic sã w łakòtach, w
dołożnoscach
nuta ƒ nótaƒ, tón m Na wiesołą nótã. Ra◊ kaszëbsczé nótë (obrazkòwe); spiewac
na kòzą nótã (fałszować); grać z nut grac z nót(ów) [òn graje || rzad grô; Òna
184
grô ë spiéwô z nót. Ra]; niektóre ~ty leżą na liniach / nad / pod linią, inne
między ~niami niechtërne / (nie)jedne nótë leżą na linkach / nad / pòd linką, jinszé
midzë linkama {‘linka’ zob. linia}; cała nuta całô nóta; pół- / ćwierć~ pół- /
czwiercnóta; recytuje jak z nut recytëje jak z nót(ów)
nutnaƒ nutnjaf
nuż adv czej, ale czej; a ~ przyjdzie czej ale przińdze
nużąco adv mãcząco
nuże int nëże || në że!; rzad: nëżekôjle!, zdr nëżeczkôjle! (Sy), nële!, pl: nëta le!,
nëtaże || nëta że!; do starszej osoby: nëce le!: ew. Ra arch nëż [Në że, pòsëni sã kąsk
dali. Në że, wez to złapi i ùniesë. Në że, wez / wez że, halôj mie to. – Gò Nëżekôjle, chłopkù,
przëcësni sã përznã do ksążczi, a naùczisz sã bëlno czëtac. Nëżeczkôj le, a przënieskôj mie
mòje kòrczi. – Sy Nëż do robòtë! Nëż, jidzëta prãdzy! Òn wadzy, nëż dzecë w płacz!
nużyć v mãczëc, môłknąc
nygùs m legan, zgniélc, nierobiiôsz m nëgùs
nygùsostwò n leganienie, zgmelenie n
nygùsować v leganic, zgnilëc
nymphomania ƒ szemarzëca ƒ ◊ biegô, lôtô jak ze szemarzëca (o kòbiecie)
O
o1 prp o; o trzeciej gòdzinie o trzecy, starszy o rok (jeden) rok starszi, o co chò-dzi?
o co jidze?, mówią o tym gôdają o tim, słyszałem o tym móm o tim czëté, obawiać się o
kògò miec o kògòs strach, zaczepić o wierzchòłek drzewa zadzôc za a. o czëpk
drzéwiãca, o nic za nic, walczyć o prawdã biôtkòwac za prôwdã, o niebieskích oczach z
mò-drima oczama, pòkój o dwù oknach jizba z dwùma oknama, mieszkać o ścianã
mieszkać przez scanã, o włos od śmierci na włosk od smiercë, wyprze-dzié o metr
wëminąc na méter, o sto kroków dalej na sto kroków dali, stół o trzech nogach stół na
trzech nogach a. stół z trzema nogama, o zmrokù ob smrok, chòdzić o kùlach chòdzëc
przë krëkwiach ò, przyim., ‘o, z powodu’: ò scanã. Pòswarzëlë sã ò starkòwiznã. Ò ùpich
‘o upiorach’. „Ò Kaszëbach ë jich zemi” [Ceyn]. Ò malëczkò jich prosył. [hasła]: ò drogã,
przysł., ‘w drodze, podczas drogi’: Òn mie ò drogã pòwiôdôł ‘gdyśmy szli, mówił mi’ (II);
ò dzéń, przysł., ‘we dnie, przez dzień, w ciągu dnia’. Ob. òb dzéń [niżej]. (II) [Hilf]; ò se,
przysł, ‘osobno’: Kòżdi szedł ò se. Ò se spelë, ò se jedlë. (II); ò zawitrzé, przysł.,
‘nazajutrz, jutro, następnego dnia’. (II); ò rok, przysł., ‘przez rok, w ciągu roku’: Tak ò
rok człowiek wëżëje chòc le samima bùlwama; o co sie tak sprzeczacie? ò co wa sã tak
spiérôta?; o co ci chodzi? ò co cë / tobie chòdzy?; nie wiem, czym mówisz / mówicie nie
wiém, ò czim të gôdôsz (a. mówisz) / wa gôdôta (a. mówita)?
o2 int ò! || rzad ó [Ò Jezë! Ò mój panie! - Ra] Ó, mój wiôldżi Bòże! Ó, to mù dôł! Ó, jô
nieszczestlëwô! Ó, cëż jô zrobiã! Ra
óhù! (óóó! / óu Gò), wykrz., ‘ach! och! biada! gwałtu!’: Óhù, biéda! Óhù, cëż jô pòcznã
terô? Wôłczëszcze sã òżeniło, ùszë òpùscëło… Óhù, ohù, óhù, co mie pò tim bëło! Piosnka.
oaza ƒ òaza ƒ [Wielbłądë doszłë do òazë. W taczi òaze òni lëdze i zwierzãta mògą sã
napic i wëkãpac. Gò]
185