Biuletyn SUTW nr 38 - Sądecki Uniwersytet Trzeciego Wieku

Biuletyn SUTW nr 38 - Sądecki Uniwersytet Trzeciego Wieku

10-TA INAUGURACJA ROKU AKADEMICKIEGO 2013/2014
Fot. A. Łopuch
Wiesława Borczyk,
Prezes Ogólnopolskiej
Federacji Stowarzyszeń UTW
i Sądeckiego UTW
W tle chór Scherzo przy I LO
w Nowym Sączu
pod batutą Andrzeja Citaka
SAMORZĄDY SEKCJI 2013/2014 r.
SEKCJA KULTUROZNAWSTWA
SEKCJA MEDYCZNA I PROFILAKTYKI ZDROWIA
Starosta sekcji - Halina Hejmej; Wicestarosta sekcji
- Maria Bernacka; Członek Sądu Koleżeńskiego - Szymon Budacz;
Rada Programowa Sekcji: Barbara Citak, Barbara Gieroń,
Agata Mróz, Henryka Majewska, Halina Starzyk. Opiekun Sekcji
- Elżbieta Pachoń, Maria Harcuła Członek Zarządu Sądeckiego UTW.
SEKCJA PSYCHOLOGICZNA
Starosta sekcji - Jan Królikowski; Wicestarosta sekcji - Halina
Kacprzycka; Członek Sądu Koleżeńskiego - Wiktor Czartoryski;
Rada Programowa Sekcji: Anna Majka, Ewa Żelazko,
Maria Janik, Jan Liber, Jolanta Stafin.
Opiekun Sekcji - Jolanta Kieres, Członek Zarządu Sądeckiego UTW.
Starosta sekcji - Leopold Kalarus, Wicestarosta sekcji Tadeusz Legutko, Członek Sądu Koleżeńskiego
- Bogusława Sarnecka, Rada Programowa Sekcji: Mieczysław
Baran, Janina Michalik, Edward Maler, Jan Bąk, Zofia Oprzędek.
Opiekun Sekcji - Krystyna Nosal, Członek Zarządu Sądeckiego UTW.
SEKCJA GEOGRAFICZNO-PRZYRODNICZA
Starosta sekcji - Marek Winiarski; Wicestarosta sekcji - Lucyna
Bocheńska-Kuleta; Członek Sądu Koleżeńskiego - Władysław Szwenik;
Rada Programowa Sekcji: Zofia Pychyrek, Leokadia Sławecka,
Stanisław Marczyk, Józef Migacz, Anna Maria Zygmunt
Opiekun Sekcji - Bogumiła Oleksy, Członek Zarządu Sądeckiego UTW.
III MAŁOPOLSKIE FORUM
UNIWERSYTETÓW
TRZECIEGO WIEKU
29 listopada 2013 r. Kraków
Wręczenie Złotego Certyfikatu
"Profesjonalny Uniwersytet
Trzeciego Wieku"
Fot. A. Wzorek
Minister Pracy i Polityki Społecznej - Władysław Kosiniak-Kamysz z przedstawicielami Sądeckiego UTW.
Drodzy Słuchacze
Sądeckiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku
W kończącym się roku 2013, w naszym Uniwersytecie odbyło się wiele interesujących spotkań z wybitnymi wykładowcami i specjalistami, którzy przybliżyli nam osiągnięcia nauki
w różnorodnych dziedzinach życia. Znaczna grupa słuchaczy poszerzała swoje umiejętności,
uczestnicząc w rozmaitych warsztatach i kursach. Powstało wiele ciekawych prac malarskich,
plastycznych, z zakresu rękodzieła artystycznego, wzbudzających zachwyt gości w czasie
wernisaży i pokazów.
Uczestniczyliśmy w wielu wyjazdach edukacyjnych i turystycznych, wzbogacając swoje
doznania poznawcze. W niektórych brały także udział dzieci ze szkół zaprzyjaźnionych z naszym
Uniwersytetem.
Coraz większa grupa słuchaczy docenia znaczenie zajęć kultury fizycznej i ich wpływu na
zdrowy styl życia, szczególnie na emeryturze. Dlatego z roku na rok wzrasta zainteresowanie
tymi zajęciami, które prowadzą sympatyczni i kulturalni instruktorzy.
Rozwijaliśmy wolontariat wśród seniorów. Mamy już pierwsze, dobre efekty współpracy
z rodzinami zastępczymi i wielodzietnymi.
Zainicjowaliśmy powołanie przez Prezydenta Miasta Nowego Sącza Sądeckiej Rady
Seniorów, której przewodniczy nasza uniwersytecka koleżanka Maria Baran. Wielu naszych
słuchaczy angażuje się w działalność społeczną i obywatelską na swoich osiedlach, w rożne inicjatywy lokalne, a także działa w innych organizacjach.
Sądecki UTW, za całokształt działań oraz spełnienie standardów formalno- prawnych
i merytorycznych w zakresie edukacji, aktywizacji i integracji osób starszych, otrzymał z rąk
Ministra Pracy i Polityki Społecznej Władysława Kosiniaka- Kamysza „ Złoty Certyfikat –
Profesjonalny Uniwersytet Trzeciego Wieku”. Uroczystość miała miejsce
w czasie Małopolskiego Forum UTW, w Krakowie, 29 listopada br.
Również w tym dniu, w Krakowie, w czasie Forum dla Rodziny,
organizowanym przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,
Sądecki UTW prezentował swoje doświadczenia w panelu „ Rodzina
wielopokoleniowa i wielodzietna”.
Możemy powiedzieć, że był to dla naszego Uniwersytetu i jego
słuchaczy - sądeckich seniorów, dobry rok.
Z okazji nadchodzących Świąt Bożego Narodzenia życzymy
Wszystkim Państwu radosnych chwil, w gronie najbliższych oraz Szczęśliwego Nowego Roku.
Za Zarząd Sądeckiego UTW
Wiesława Borczyk
Prezes Zarządu
1
SPIS TREŚCI
WITRAŻE DIECEZJI TARNOWSKIEJ
Andrzej Laskowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
FAKTY I MITY O GMO
Maria Klein. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
SĄDECKA RADA SENIORÓW DZIAŁA
Maria Baran. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
BĄDŹMY AKTYWNI RAZEM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
ŚWIATEŁKO W TUNELU
Michalina Słowiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
WIADOMOŚCI Z GORLIC
Uczestniczki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
MIĘDZYPOKOLENIOWY RAJD, 26-27 WRZEŚNIA 2013 r.
Zofia Mółka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
WYJAZD EDUKACYJNY DO CHORZOWA
Zofia Mółka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
MIĘDZYPOKOLENIOWY WYJAZD EDUKACYJNO-TURYSTYCZNY DO NOWEGO WIŚNICZA I KRAKOWA
Maria Motyka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Z WIZYTĄ W KOPALNIACH SOLI
Zarząd Stowarzyszenia „Korzenie i Skrzydła”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
WOLONTARIUSZKA
Maria Halina Starzyk, Barbara Gieroń. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
IV ZJAZD TWÓRCZO ZAKRĘCONYCH W USTRONIU
Marek Winiarski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
SENIORKA – ESPERANTYSTKA W TVP REGIONALNEJ
Jolanta Kieres. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
WZRUSZAJĄCE SPOTKANIE Z KRAJANKĄ - LEGENDĄ POLSKIEGO TEATRU I FILMU, DANUTĄ SZAFLARSKĄ
Maria Harcuła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
WIGILIA BOŻEGO NARODZENIA
Barbara Gieroń. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
CO ZROBIĆ, BY ZOSTAĆ WOLONTARIUSZEM?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
DOŚWIADCZENIE ŻYCIOWE SENIORA I SATYSFAKCJA Z KOLEJNYCH MOŻLIWOŚCI
Ewa Surowiak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
O TYM, JAK SPEKTAKL ZAMIENIŁ SIĘ W HAPPENING!
Halina Komar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
WYCIECZKI TURYSTCZNE – ROK AKADEMICKI 2012/2013
Wiesław Wcześny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
WARTO PRZECZYTAĆ
Sądecka Biblioteka Publiczna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Biuletyn został sfinansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach
Rządowego Programu na Rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2012-2013
Wydawca:
Sądecki Uniwersytet Trzeciego Wieku w Nowym Sączu
ISSN 1899-721X
Zespół redakcyjny:
Wiesława Borczyk, Katarzyna Godek, Maria Harcuła, Antoni Łopuch, Mariola
Pękala-Piekarska, Elżbieta Pachoń, Jadwiga Banach – Sekretarz Zespołu
Redakcyjnego
Współpraca: Zofia Mółka, Maria Kowalczyk, Barbara Gieroń, Maria Halina
Starzyk, Maria Baran, Katarzyna Borczyk, Paulina Podwika
Adres Redakcji:
Sądecki Uniwersytet Trzeciego Wieku w Nowym Sączu
33-300 Nowy Sącz, ul. Jagiellońska 18
tel./fax (+48 18) 443 57 08;
e-mail: [email protected]; www.sutw.pl
Redakcja techniczna, skład i druk:
Drukarnia NOWODRUK s.c., tel. (+48 18) 443 56 69
Zdjęcia wykorzystane w biuletynie: Piotr Droździk Okładka – Sądeckie Planty; Andrzej Laskowski (s. 3-6, okładka), Tadeusz Legutko
(s. 16, 27 rozkładówka), Antoni Łopuch (s. 8, 9, okładka, rozkładówka), Joanna Majkrzak (okładka), dablju (s. 29-30, rozkładówka),
Wanda Wcześny (s. 29), Marek Winiarski (s. 20, 21), arch. SUTW (s. 14, 15, 17, 18, 19, 22, 23, 27, rozkładówka)
2
WYKŁADY
Andrzej Laskowski
Uniwersytet Ekonomiczny
Katedra Historii Gospodarczej i Społecznej
Zakład Dziedzictwa Kulturowego i Studiów Miejskich UNESCO
WITRAŻE DIECEZJI TARNOWSKIEJ
Diecezja tarnowska, utworzona mocą bulli papieskiej z 13 marca 1786 roku,
zajmuje dzisiaj rozległy obszar, ciągnący się od Bochni na zachodzie po Mielec, Dębicę i Gorlice na wschodzie, od linii Wisły na północy po granicę państwa na południu. Jej obecne granice ustalone zostały w roku 1992, wcześniej
zaś były wielokrotnie zmieniane, m.in. w latach 80. XIX w. i na przełomie
1. i 2. ćwierci XX w. Do największych ośrodków na tym obszarze należy,
obok stołecznego Tarnowa, Nowy Sącz.
dr Andrzej Laskowski
Na obszarze diecezji tarnowskiej zamieszkuje przeszło 1 mln 100 tysięcy
mieszkańców. Jest ona podzielona na 43 dekanaty, w których funkcjonuje 446
parafii i 4 rektoraty. W skali kraju sytuuje to diecezję tarnowską na pierwszym
miejscu wśród wszystkich diecezji w Polsce, jeśli idzie o liczbę parafii, a na
drugim miejscu pod względem liczby dekanatów.
Na tak rozległym obszarze zaobserwować można wiele procesów i zjawisk
unikalnych dla badanego terenu, a zarazem i takie, które są odzwierciedleniem ogólniejszych trendów, stanowiących wyróżnik dla większych jednostek terytorialnych czy obszarów (jak np. archidiecezja, Galicja, Polska
południowo-wschodnia). Prowadząc badania nad polską sztuką witrażową od końca lat 90. XX w., diecezji
tarnowskiej poświęcam baczną uwagę od roku 2007, kiedy to zainicjowałem badania ankietowe, dotyczące
witraży w tutejszych świątyniach, wsparte autorytetem tarnowskiej Kurii. Z roku na rok coraz bardziej uszczegóławiane, poparte pracą w terenie oraz poszukiwaniami archiwalnymi i bibliotecznymi, badania te koncentrują się obecnie na przygotowaniu monografii książkowej kompleksowo ujmującej badane zagadnienie,
zaplanowanej jako rozprawa habilitacyjna.
Stosunkowo młoda diecezja tarnowska utworzona została z parafii, które na ogół wchodziły wcześniej w skład
sąsiadujących ze sobą diecezji: krakowskiej i przemyskiej. W obsługujących je świątyniach, niezależnie,
czy były to kościoły murowane czy drewniane, witraże występowały już w średniowieczu, a później także
w okresie nowożytnym, nie zachował się jednak na terenie diecezji tarnowskiej żaden średniowieczny bądź
nowożytny z e s p ó ł witraży, a jedynie pojedyncze egzemplarze, dające dziś nikłe pojęcie o ówczesnym
zasobie, jego liczebności i charakterze. Powołanie diecezji tarnowskiej do życia zbiegło się w czasie ze stopniowym odradzaniem się w Europie
zainteresowania tą niezwykłą techniką 2.
malarską, jednak najstarsze zachowane
witraże wykonane po powołaniu diecezji do samodzielnego życia, pochodzą
tu dopiero z ostatniej ćwierci XIX wieku i powstały poza Galicją. W pierwszym rzędzie wymienić tu należy witraże w kościele katedralnym, wykonane
w Innsbrucku (prezbiterium) [il. 1]
i Wiedniu (korpus nawowy) [il. 2] oraz
ozdobne okna w bocheńskiej farze
(chór muzyczny [il. 3], kaplica Matki
3
12.
Boskiej Różańcowej), powstałe w warszawskim
Zakładzie Św. Łukasza. Dominację firm obcych –
austriackich, niemieckich i czeskich – próbowały,
zrazu nieśmiało, przełamać firmy krakowskie:
zmarłego w 1907 roku Teodora Zajdzikowskiego,
założona w 1902 roku Władysława Ekielskiego
i Antoniego Tucha oraz kontynuująca tradycję tej
ostatniej Stanisława Gabriela Żeleńskiego
(od 1906 roku). Zakład firmowany przez Żeleńskiego, aż do upaństwowienia po II wojnie
światowej, zajął pozycję dominującą na rynku.
Nie zagroziły jej ani firmy zagraniczne, ani liczni
w okresie międzywojennym konkurenci
z Krakowa, ani firmy lokalne: prowadzona przez
rodzinę Ungerów w Tarnowie czy Kaimów
w Limanowej. Zatrudniając najlepszych fachowców, firma ta współpracowała też z renomowanymi projektantami, a kierownictwo artystyczne zakładu
spoczywało zawsze w bardzo dobrych rękach. Aby obejrzeć wybitne realizacje tej firmy z dawnych lat, warto
odwiedzić chociażby kościoły: XX. Misjonarzy w Tarnowie [il. 4], parafialny w Mystkowie [il. 5] i Św. Kazimierza w Nowym Sączu (z witrażami projektu Stefana Matejki, bratanka mistrza Jana [il. 6]) czy drewniany
kościółek w Kąclowej koło Grybowa [il. 7]. Dla porównania witraże Zajdzikowskiego zobaczyć można
w kościele w Szczawnicy [il. 8], a firmy Ekielskiego i Tucha w kościele parafialnym w Ciężkowicach [il. 9],
czy w prezbiteriach kościołów parafialnych w Bruśniku i Porębie Radlnej. Z kolei z prac krakowskich firm
konkurujących w okresie międzywojennym z zakładem S. G. Żeleński zobaczyć warto m.in. witraże firmy
Bracia Paczka w kościele klasztornym w Białej Niżnej [il. 10], czy w kościele parafialnym w Ryglicach [il.
11], witraże Jana Kusiaka w kościele parafialnym w Wietrzychowicach i Otfinowie [il. 12], czy Zakładów
Przemysłu Szklarskiego INDUSTRIA S. A. w kościele parafialnym w Szczurowej [il. 13].
Moda na witraże, jaka pojawiła się – nie tylko w diecezji tarnowskiej – na przełomie XIX i XX wieku była
na tyle duża, iż nawet w latach I i II wojny światowej nie zaprzestano ich zamawiania i montażu, o czym zaświadczyć mogą chociażby realizacje w kościołach parafialnych w Cikowicach i Żeleźnikowej (z I) oraz Mikluszowicach (z II wojny światowej; tu z zakładu Tadeusza Wilkosza w Krakowie [il. 14]). Wojny to jednak
przede wszystkim zniszczenia, stąd firmy specjalizujące się dotąd głównie, bądź wyłącznie w wykonywaniu
witraży zaczęły trudnić się w szerszym niż dotąd zakresie ich konserwacją (czy lepiej: naprawą),
4.
7.
13.
4
w czym znowu prym wiódł zakład S. G. Żeleński,
reperujący tuż po II wojnie światowej większość
szkód powstałych w czasie okupacji hitlerowskiej
(m.in. w kościołach parafialnych w Zdziarcu
[il. 15] i Przeczycy).
20.
Sytuacja zmieniła się istotnie w latach 50. XX w.,
po odebraniu rodzinie przez komunistów zakładu
S. G. Żeleński i przekształceniu go w spółdzielnię
rzemieślniczą. Choć firma pod nowym szyldem
dbała o wysoki poziom prac, to jednak jej dominująca na rynku pozycja stopniowo słabła,do
czego z czasem przyczyniło się również powstawanie kolejnych, nowych pracowni witrażowych
w różnych częściach Polski i aktywne poszukiwanie przez nie zleceń na terenie całego kraju,
w tym także w szeroko rozumianych okolicach Tarnowa. Wszystko to sprawiło, iż teren diecezji tarnowskiej
stał się areną swoistej rywalizacji pomiędzy licznymi pracowniami z Krakowa oraz reszty kraju, w tym
z ośrodków tak odległych jak Poznań, Szamotuły [il. 16], Toruń czy Warszawa. Wśród zdecydowanie dominujących wykonawców z Krakowa wskazać można m.in. tamtejsze rodzinne zakłady o wieloletniej tradycji, jak:
Furdynów, Paczków, Zarzyckich, związane z Krakowem, stosunkowo młode pracownie Jacka Białoskórskiego, Zbigniewa Gustaba i Lesława Heine, czy wreszcie reaktywowany niedawno pod tradycyjną nazwą i coraz
bardziej tu aktywny (chociażby w Grybowie czy w Nowym Sączu), a prowadzony przez Piotra Ostrowskiego,
dawny zakład S. G. Żeleński [il. 17].
W ramach tego pluralizmu po 1945 roku w świątyniach diecezji tarnowskiej pojawiły się prace najwybitniejszych polskich projektantów witraży, by wymienić chociażby: Adama Bunscha, Halinę Cieślińską-Brzeską,
Józefa Furdynę, ks. Tadeusza Furdynę, Adama Gerżabka, Stanisława Jakubczyka, Mieczysława Kadłuczkę,
Łukasza Karwowskiego, Macieja Kauczyńskiego, Edwarda Kwiatkowskiego, Marię Leszczyńską, Helenę
Papèe-Bożyk, Marię Krystynę i Stanisława Pękalskich, Marię Powalisz-Bardońską, Teresę Marię Reklewską
[il. 18], Marię Roga-Skąpską, Jerzego Skąpskiego [il. 19], Teresę Stankiewicz-Chamielec, Hannę Szczypińską, Stanisława Szmuca, Bolesława Szpechta i Tadeusza Wojciechowskiego [il. 20]. A przecież ta przydługa
lista wybitnych nazwisk to ledwie wybór z o wiele dłuższego zestawienia działających tu artystów. Z zestawienia, w którym znajdziemy zarówno ciekawe osobowości z tarnowskiego środowiska artystycznego
17.
19.
21.
5
(jak chociażby Bogdana i Anatol Drwalowie
[il. 21], Marek Niedojadało czy Joanna Srebro),
cieszących się niezwykłą popularnością artystów obcych (jak pochodzący z Ukrainy Jurij
Bodnar [il. 22]) czy postaci z pierwszych stron
gazet na ogół nie kojarzone dzisiaj z witrażownictwem (jak twórca Wielskiej Orkiestry
Świątecznej pomocy Jerzy Owsiak [il. 23]).
23.
Oczywiście witraże nie mogłyby powstać bez
projektantów i wykonawców, tym niemniej
kimś, kto na samym początku decydował o ich
wykonaniu, był inicjator, a następnie fundator
(nierzadko była to w obu przypadkach ta sama
osoba). Na terenie diecezji tarnowskiej niebagatelna była inspirująca rola ordynariuszy
diecezji. Z licznego grona kolejnych biskupów
tarnowskich na szczególną uwagę zasługują długoletnie rządy Józefa Łobosa, Leona Wałęgi i Jerzego Ablewicza, z których każdy wycisnął istotne piętno na tworzonej w okresie ich posługi biskupiej sztuce sakralnej.
Zasługą każdego z nich był duży nacisk kładziony na rozwój sieci parafialnej w diecezji, a co za tym idzie
ogromny boom inwestycyjny, przejawiający się ogromną liczbą nowo wznoszonych świątyń, w każdym
przypadku mający miejsce pomimo rozlicznych przeciwności, z ubóstwem materialnym wiernych, licznymi
klęskami elementarnymi i przeszkodami natury politycznej na czele. Budowie nowych świątyń towarzyszyło
oczywiście ich wyposażanie i dekorowanie. W tym drugim procesie szczególne miejsce przypadło witrażom.
Miały one bowiem nie tylko walor dekoracyjny, ale często także edukacyjny, gdyż przekazywały i utrwalały
treści pożądane przez Kościół, mające utwierdzać w wierze dotychczasowych i przyciągać nowych wyznawców. Atutem witraża był fakt, iż na jego płaskiej, dobrze widocznej powierzchni łatwo było wygospodarować
miejsce na napis fundacyjny, który później przez długie lata informował nawiedzających dany kościół o pobożnym geście fundatorów. Dużo trudniej było umieścić taki element na rzeźbie czy malowanym obrazie,
stąd też znamy niewspółmiernie większą liczbę fundujących witraże niż rzeźby czy obrazy, szczególnie jeśli
samo dzieło sztuki potraktujemy jako jedyne źródło wiedzy na jego temat.
W obiektach sakralnych najczęściej inicjatorami wykonania witraży byli duchowni (różnych szczebli,
w szczególności proboszczowie), którzy niejednokrotnie określali też program (tematykę) witraży. Bardzo
wielu z nich osobiście fundowało witraże [por. np. il. 2, 13, 17 i 24], względnie potrafiło zachęcić innych do
ofiarności na takie właśnie udekorowanie świątyni. Wśród tych, którzy
22.
25.
przyczynili się do wstawienia kolorowych witraży do okien świątyń diecezji tarnowskiej, znajdujemy zarówno
osoby indywidualne,
jak i zbiorowości. W tej pierwszej
grupie, zdominowanej przez duchowieństwo (w tym także, choć sporadycznie, zakonnice), spotykamy
również reprezentantów miejscowych
elit (władzy, inteligencji, mieszczaństwa, światłych chłopów) oraz – bardzo często – pary małżeńskie.
W drugiej grupie wymienić można m.in.: rodziny, przeróżne grupy
parafian: dziewczęta, chłopców, dzieci
6
komunijne lub ich rodziców, matki, ojców, parafian bądź parafianki o określonym imieniu, członków bractw
i organizacji religijnych, parafian-emigrantów (najczęściej do Ameryki), parafian-rodaków, zamieszkałych
później w innych częściach kraju, a także reprezentantów określonych zawodów (np. nauczycieli, kolejarzy, kupców, rzemieślników), czy konkretne zakłady pracy. Do bardziej osobliwych fundatorów zbiorowych
zaliczyć możemy: różnego rodzaju instytucje finansowe (kasy oszczędności [por. il. 4], spółki Reiffeisena,
towarzystwa zaliczkowe), organizacje społeczne (Towarzystwo Szkoły Ludowej [por. il. 7]) czy branżowe
(koła gospodyń, kółka rolnicze), lokalne władze (np. radę miasta lub radę gminy), a nawet partie polityczne
(jak mające na tych terenach swój matecznik Stronnictwo Ludowe). Ten bogaty wachlarz fundatorów sprawił,
iż witraże w kościołach diecezji tarnowskiej charakteryzują się dużą liczebnością, zróżnicowaną stylistyką,
reprezentatywnym i szerokim wyborem projektantów i wykonawców, a na ogół także wysoką jakością wykonania. Wszystko to sprawia, iż historycy czy krytycy sztuki, pisząc syntezę dziejów sztuki witrażowej
na ziemiach polskich w XIX czy XX wieku, nie mogą przejść wobec tego bogatego zbioru obojętnie.
Bogactwo witrażowych dekoracji w kościołach diecezji tarnowskiej jest tak ogromne i rozproszone na rozległym terenie, iż bardzo trudno w krótkim czasie je ogarnąć. Dla szczególnie zainteresowanych tą techniką
poleciłbym jednak odwiedzenie kilkunastu świątyń z – moim zdaniem – najciekawszymi lub najpiękniejszymi
realizacjami. W porządku alfabetycznym byłyby to kościoły w: Biadolinach Radłowskich, Brzesku
(p.w. Najświętszej Marii Panny i Św. Jakuba), Królówce [il. 24], Limanowej [il. 25], Lubczy, Luszowicach,
Nowym Sączu (kolegiata [por. il. 18 i 23], Św. Kazimierza [por. il. 6]), Mystkowie [por. il. 5], Otfinowie [por.
il. 12], Przecławiu, Przeczycy, Ryglicach [por. il. 11], Siedliskach-Bogusz [il. 26], Tarnowie (katedra [por. il. 1
i 2], kościół XX. Misjonarzy [por. il. 4], kościół Matki Boskiej Fatimskiej [por. il. 20]) i Wietrzychowicach.
Mam nadzieję, iż podczas swoich podróży czy spacerów, odwiedzając zarówno stare, jak i nowe świątynie,
będziecie Państwo chętniej niż do tej pory przyglądać się witrażom, traktując je zarówno jako dzieła sztuki sakralnej, jak i ważne, materialne ślady lokalnej pobożności, będące źródłem wiedzy o przeszłości danej
społeczności. Jako ich odbiorcy macie prawo je oceniać. Jestem przekonany, iż skupienie Waszej uwagi na
ciekawych realizacjach i głośne wyrażenie swych estetycznych odczuć, zwłaszcza w obecności gospodarzy
świątyń, może niejednokrotnie ocalić przed zagładą niedoceniane lokalnie, a w istocie wartościowe zespoły
witrażowe. Opinia osób z zewnątrz, wrażliwych na piękno witrażu, może stać się impulsem do przewartościowania dotychczasowych sądów, a w rezultacie doprowadzić do uratowania tego, jakże – dosłownie i w przenośni – kruchego, dziedzictwa. Życzę pozytywnych doznań estetycznych!
Zdjęcia: Autor
Opisy do zdjęć znajdujących się w tekście i na okładce, wg numerów:
1. Fragment witraża z wizerunkiem Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej w prezbiterium (na osi głównej)
katedry w Tarnowie. Fundowała Maria Bidzińska, wykonała pracownia Jelego z Innsbrucka w r. 1891.
(okładka)
2. Fragment witraża ze św. Stanisławem usytuowanego w nawie północnej katedry w Tarnowie zawierający
rozbudowany napis fundacyjny. Fundował ks. Stanisław Walczyński, wykonał zakład Carla Geylinga
z Wiednia w 1891 r.
3. Witraż ze św. Mikołajem nad chórem muzycznym fary w Bochni. Wykonał Zakład Św. Łukasza z Warszawy w 1888 r. (okładka)
4. Fragment witraża w zachodnim ramieniu transeptu kościoła XX. Misjonarzy w Tarnowie. Fundowała
Kasa Oszczędności Miasta Tarnowa, projektował Stefan Matejko, wykonał zakład S. G. Żeleński z Krakowa w 1907 r.
5. Witraż Św. Stanisław w kościele parafialnym w Mystkowie. Projektował Stefan Matejko, wykonał zakład
S. G. Żeleński z Krakowa w 1907 r. (okładka)
6. Fragment witraża z wizerunkiem św. Ludwika w kościele Św. Kazimierza w Nowym Sączu. Fundował
Ludwik Małecki z rodziną, projektował Stefan Matejko, wykonał zakład S. G. Żeleński z Krakowa
w 1911 r. Uszkodzony w latach 1944-1945, naprawiony w 1952 r. (okładka)
7
7. Fragment witraża ze św. Stanisławem w dawnym kościele parafialnym w Kąclowej koło Grybowa. Fundowało I Koło Towarzystwa Szkoły Ludowej w Krakowie, projektował Jan Bukowski, wykonał zakład
S. G. Żeleński w 1927 r.
8. Fragment witraża ze św. Janem Ewangelistą w kościele parafialnym w Szczawnicy. Wykonał Teodor
Zajdzikowski z Krakowa w 1891 r. (okładka)
9. Św. Andrzej – witraż wkomponowany w strukturę ołtarza głównego kościoła parafialnego w Ciężkowicach. Wykonany przez zakład Władysława Ekielskiego i Antoniego Tucha z Krakowa w 1903 r. (okładka)
10. Św. Czesław na witrażu w kościele SS. Dominikanek w Białej Niżnej koło Grybowa. Projektował Mieczysław Kadłuczka, wykonał Zakład Bracia Paczka z Krakowa w latach 1939-1944. (okładka)
11. Fragment witraża z przedstawieniem Królowej Korony Polskiej w kościele parafialnym w Ryglicach. Fundowali inwalidzi wojenni i wdowy, projektował Mieczysław Kadłuczka, wykonał Zakład Bracia Paczka
z Krakowa około 1937 r. (?). (okładka)
12. Pokłon pasterzy na witrażu w kościele parafialnym w Otfinowie. Wykonał zakład Jana Kusiaka z Krakowa w 1930 r.
13. Św. Franciszek na witrażu w kościele parafialnym w Szczurowej. Fundował ks. Stanisław Kępiński,
projektował Stefan Matejko, wykonała Wytwórnia Witrażów „Industria” z Krakowa w latach 20. XX w.
Odnowiono w 1986 r. w pracowni Anny i Ireneusza Zarzyckich z Krakowa.
14. Chrystus Król na witrażu w kościele parafialnym w Mikluszowicach. Projektował Zdzisław Gedliczka,
wykonał zakład Tadeusza Wilkosza z Krakowa w r. 1940 r. (okładka)
15. Rozbudowana inskrypcja informująca o losach witraża umieszczonego w prezbiterium kościoła parafialnego w Zdziarcu. Fundowała rodzina Dykasów, wykonał (1926) i odtwarzał (1949) zakład S. G. Żeleński
z Krakowa. (okładka)
16. Św. Rodzina na witrażu w kościele parafialnym w Czchowie. Wykonał zakład Leonarda Brzezińskiego
z Szamotuł w 1982 r. (okładka)
17. Witraż z wizerunkiem bł. Jana Pawła II w kościele parafialnym w Grybowie. Fundował ks. Jan Gryboś,
wykonał zakład S. G. Żeleński z Krakowa w 2012 r.
18. Fragment witraża w prezbiterium kolegiaty Św. Małgorzaty w Nowym Sączu. Projektowała i wykonała
w swym zakładzie Teresa M. Reklewska z Warszawy w 1979 r. (okładka)
19. Wesele w Kanie Galilejskiej – witraż w kościele parafialnym w Delastowicach. Projektował Jerzy Skąpski, wykonał zakład Anny i Ireneusza Zarzyckich z Krakowa na początku lat 80. XX w.
20. Witraże wschodniej ściany korpusu nawowego kościoła Matki Boskiej Fatimskiej w Tarnowie. Projektował Tadeusz Wojciechowski, wykonał Zakład Bracia Paczka z Krakowa w 1974 r.
21. Fragment geometrycznego witraża w kościele Wniebowzięcia NMP w Krynicy Zdroju. Zaprojektowali
Bogdana i Anatol Drwalowie z Tarnowa w latach 60. XX w.
22. Karton do witraża ze sceną koronacji Marii dla kościoła parafialnego w Kątach. Wykonał Jurij Bodnar
z Ukrainy, zrealizował w szkle zakład Zbigniewa Gustaba z Krakowa w 2004 r.
23. Fragment okna witrażowego nad chórem muzycznym kolegiaty w Nowym Sączu z informacją o wykonawcach dekoracji witrażowej w kościele.
24. Witraż ze św. Jakubem w kościele parafialnym w Królówce. Fundowali księżą: Jakub Stabrawa, Franciszek Łącki i Walenty Łącki, projektował Fryderyk Śmieszek, wykonał Zakład Bracia Paczka przed 1943 r.
(okładka)
25. Matka Boska Siewna (Siewca) – witraż w bazylice w Limanowej. Projektował Wincenty Gawron, wykonał zakład Kaimów z Limanowej w 1940 r.
26. Św. Franciszek – witraż w kościele parafialnym w Siedliskach Bogusz. Projektował Stefan Matejko, wykonał zakład S. G. Żeleński z Krakowa w 1912 r. (okładka)
8
Maria Klein
Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie
FAKTY I MITY O GMO
Początkiem rozwoju inżynierii genetycznej było epokowe odkrycie budowy cząsteczki kwasu deoksyrybonukleinowego (DNA), dokonane przez
Jamesa Watsona oraz Francisa Cricka w 1953 roku. DNA jest nośnikiem genów kodujących cechy wszystkich żywych organizmów. Dalszy
intensywny rozwój badań nad cząsteczką DNA, który nastąpił po tym
odkryciu, stworzył podstawy do rozwoju inżynierii genetycznej. Obecnie
można DNA izolować z różnych tkanek i komórek, powielać go w tysiącach kopii, syntetyzować poszczególne geny, odczytywać zawartą
w nich informację. Można także DNA ciąć na mniejsze odcinki i je sklejać, a także przenosić, czyli transformować odcinki DNA (geny)
z jednego organizmu do drugiego. Dzięki uniwersalności kodu genetyczFot. A. Łopuch
nego informacja zawarta w przenoszonych odcinkach, będzie odczytana
w innych organizmach, nawet bardzo odległych systematycznie
prof. dr hab. Maria Klein
w stosunku do organizmu, z którego pobrano gen. I tak gen pochodzący
z bakterii zostaje odczytany w organizmach roślin czy zwierząt
i w ich komórkach powstanie białko bakteryjne, kodowane przez ten gen. Transfer genów, czyli transformację
genetyczną można dokonywać we wszystkich kierunkach, łamiąc bariery międzygatunkowe. Możliwe jest
również wyciszenie istniejących w organizmie genów. W wyniku wymienionych działań powstają Organizmy
Genetycznie Modyfikowane (z ang. Genetically Modified Organism), czyli GMO. Wg ustawy o GMO z dnia
22.06.2001: organizm modyfikowany genetycznie, to organizm inny niż organizm człowieka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób nie zachodzący w warunkach naturalnych, wskutek krzyżowania
lub naturalnej rekombinacji, lecz w wyniku zastosowania metod inżynierii genetycznej.
Organizmy GMO znajdują zastosowanie w badaniach naukowych do określenia funkcji genów i mechanizmów sterujących procesami fizjologicznymi, a transgeneza stała się bardzo ważną techniką, stosowaną
w genetyce i naukach pokrewnych. GMO znajdują także zastosowanie praktyczne w przemyśle, medycynie,
rolnictwie oraz ochronie środowiska. Mikroorganizmy GM wykorzystywane są w przemysłach: farmaceutycznym, przetwórczym i diagnostyce lekarskiej. Przykładem jest produkcja ludzkiej insuliny, nieodzownej
w leczeniu cukrzycy przez zmodyfikowane szczepy Escherichia coli. Służą one także do usuwania zanieczyszczeń ze środowiska skażonego przez przemysł. Rośliny GM są odporne na stresy, choroby i szkodniki, mają
ulepszoną jakość i przedłużoną trwałość oraz stosowane są do produkcji szczepionek i metabolitów wtórnych.
Zwierzęta GM mogą być bioreaktorami do produkcji leków, hormonów, substytutów krwi, są także źródłem
narządów do ksenotransplantacji.
Pierwszym produktem GM, wprowadzonym do handlu w 1994 roku w USA, był pomidor Flavr Savr, który
miał przedłużoną trwałość, poprzez zablokowanie aktywności genu, kodującego enzymatyczne białko poligalakturonazę. Enzym ten powoduje mięknięcie pomidorów, rozpuszczając blaszki pektynowe, spajające komórki w owocu. Dzięki zablokowaniu syntezy tego enzymu, ograniczono straty w transporcie i przechowywaniu
pomidorów.
Od 1996 roku corocznie sporządzany jest raport o stanie upraw roślin GM na świecie przez organizację
ISAAA (The International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications). Według danych z ostatniego raportu sporządzonego w 2012 roku rośliny GM uprawiane są na obszarze 170,3 mln hektarów przez
17,3 mln rolników. W stosunku do roku 1996, w którym rozpoczęto na większą skalę uprawiać rośliny GM,
areał wzrósł ponad stokrotnie. Rośliny GM uprawiane są w 28 krajach (8 rozwiniętych przemysłowo i 20 rozwijających się). Wśród nich dominującą pozycję mają: USA, Brazylia, Argentyna, Kanada, Indie i Chiny.
Najczęściej uprawianymi gatunkami roślin są transgeniczne: soja, kukurydza, bawełna i rzepak. Mają one
9
wprowadzoną jedną lub dwie cechy, którymi są odporność na herbicydy i owady. Cechy te ułatwiają prowadzenie zabiegów agrotechnicznych oraz chronią rośliny przed szkodnikami. Warto wspomnieć, że w przypadku soji i bawełny uprawy transgeniczne przewyższają znacząco światowy areał upraw tradycyjnych.
W rozwoju transgenezy roślin można wyróżnić trzy kierunki. Pierwszym była modyfikacja cech związanych
z agrotechniką, a więc nadawanie roślinom odporności na herbicydy i szkodniki. Tego typu odporności
są obecnie najpopularniejsze wśród uprawianych odmian transgenicznych na świecie. Drugim kierunkiem
było modyfikowanie cech jakościowych. Spektakularnym przykładem tego typu działania jest modyfikacja
ryżu i wprowadzenie do jego genomu genów odpowiedzialnych za syntezę beta karotenu (prowitaminy A).
Powstały w ten sposób „złoty ryż” jest obecnie w fazie wdrażania do uprawy w krajach azjatyckich, gdzie niedobór witaminy A jest poważnym problemem zdrowotnym. Następnym etapem jest tworzenie roślin traktowanych jako surowiec do produkcji różnego typu białek leczniczych, metabolitów wtórnych i innych produktów.
Przykładem może być polski wynalazek - opatrunek wytworzony z włókien transgenicznego lnu o właściwościach bakteriobójczych, skuteczny w leczeniu odleżyn i ran. Na całym świecie prowadzone są liczne badania
nad wykorzystaniem różnych genów do modyfikowania roślin i zwierząt, poprzez nadawanie tym organizmom nowych właściwości. Istnieje jednak bardzo duża dysproporcja między liczbą genów, które są obiektem
badań, a liczbą skomercjalizowanych GMO. Proces komercjalizacji jest bowiem długi i wymaga spełnienia
wielu warunków, związanych z bezpieczeństwem wytworzonej odmiany dla ludzi i środowiska. Proces zatwierdzania przez Komisję Europejską ziemniaka Amflora do uprawy w UE trwał 14 lat, a wdrożenie
do uprawy „złotego ryżu”, które jest planowane w Filipinach na przełomie 2013/14 roku, nastąpi dopiero
po ponad 12 latach od jego uzyskania.
Uprawy transgeniczne przynoszą liczne korzyści, wśród których raport ISAAA z 2012 roku wymienia:
zmniejszenie kosztów produkcji rolniczej, zwiększenie wydajności i dochodów rolników, zmniejszenie liczby
oprysków i ilości używanych środków owadobójczych, zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych. Nowa
technologia daje także możliwość szybkiego reagowania na aktualne potrzeby rolnictwa. Przykładem może
być konieczność wyhodowania kukurydzy odpornej na deficyt wody, w odpowiedzi na suszę, jaka w 2012
roku nawiedziła USA i spowodowała duże straty finansowe.
Mimo wymienionych korzyści istnieją duże obawy i opór społeczeństwa w stosunku do GMO i żywności
wyprodukowanej na jej bazie. Obawy te są nasilone zwłaszcza w Europie, gdzie dotychczas wyrażono zgodę
na uprawę tylko dwóch gatunków roślin: kukurydzy Bt odpornej na owady i ziemniaka Amflora o zmienionej
składzie skrobi, wykorzystywanego wyłącznie do celów przemysłowych. W ubiegłym roku odmiany transgeniczne kukurydzy MON 810 uprawiane były w Hiszpanii, Portugalii, Czechach, Słowacji i Rumunii. Kilka
krajów, w tym także Polska wycofało się z upraw GM. Wobec trudności z akceptacją upraw transgenicznych
i restrykcyjnymi przepisami panującymi w UE, znana firma biotechnologiczna BASF (autorka ziemniaka Amflora), wycofuje się europejskiego rynku. Z tych samych powodów globalna firma nasienna Syngenta nie jest
zainteresowana rozwijaniem działalności w Europie.
Obawy społeczne dotyczące GMO mają różne przyczyny. Na podstawie wielu ankiet dotyczących GMO,
można zaobserwować niską wiedzę dotyczącą genetyki i spraw związanych z inżynierią genetyczną. Około
70% Polaków nie wie, że żywność zarówno tradycyjna, jak GM zawiera geny, które są z powodzeniem trawione przez przewód pokarmowy człowieka, nie przynosząc negatywnych skutków dla zdrowia. Nie ma
w społeczeństwie świadomości, że tradycyjne metody doskonalenia roślin są także ingerencją w genom
i do tego mniej precyzyjną w stosunku do transgenezy. Brakuje bezstronnej i pełnej informacji na temat GMO.
Obawy społeczeństwa potęguje zmasowana, negatywna propaganda przeciwników GMO. Zwolennicy i przeciwnicy GMO nie wykazują także chęci do przeprowadzenia rzeczowej dyskusji i przystępnego, konkretnego
wyjaśnienia wszystkich zalet i zagrożeń, związanych z obecnością GMO. Polityka rządu RP jest też wyraźnie
przeciwna wprowadzeniu na teren Polski upraw roślin GM. Stanowisko to znalazło potwierdzenie w obowiązującym od 28 stycznia 2013 roku zakazie upraw roślin transgenicznych w Polsce.
Lista obaw w stosunku do GMO, wymienianych przez społeczeństwo jest długa i dotyczy różnych aspektów
W pierwszej kolejności wymienia się problemy związane z żywnością GMO i jej ewentualną szkodliwością
dla zdrowia. Obawy te do tej pory nie znalazły uzasadnienia. Od wielu lat spożywane są produkty żywnościo10
we, zawierające domieszki, pochodzące z transgenicznych roślin. Przykład stanowi lecytyna sojowa, uzyskiwana z transgenicznej soji (odpornej na herbicydy), znajdująca się w przetworach mlecznych, mięsnych i cukierniczych. Także pasze, wykorzystywane do karmienia zwierząt gospodarskich, zawierają w swoim składzie
dużą zawartość transgenicznej soji. Żywność produkowana na bazie surowca pochodzącego z transgenicznych
roślin, jest dokładnie przebadana i do tej pory nie stwierdzono jej negatywnego wpływu na zdrowie. Przeciwnicy GMO zwracają jednak uwagę, że badania trwają stosunkowo krótko i nie wiadomo, jakie będą długoterminowe skutki spożywania żywności GM.
W drugiej kolejności wymienia się obawy dotyczące możliwości negatywnego oddziaływania GMO
na środowisko. Ekologiczna ocena ryzyka jest problemem złożonym i obejmuje wiele aspektów. Z najważniejszych zagrożeń wymienia się możliwość przenoszenia genów do innych organizmów w wyniku krzyżowania. Przykładem może być nabywanie odporności na środki ochrony roślin przez chwasty. Następne dotyczą
negatywnego wpływu roślin GM na naturalne ekosystemy oraz inne organizmy, prowadzące do ograniczenia
bioróżnorodności.
Społeczeństwo ma także obawy, czy instytucje kontrolujące zagrożenia, są wystarczająco niezależne i silne,
by przeciwstawić się grupom interesu? Czy ocena ryzyka zostanie przeprowadzona obiektywnie przez kompetentne instytucje? Kto poniesie odpowiedzialność za nieprzewidziane, ujemne skutki stosowania GMO?
Uspokajający jest raport Komisji Europejskiej, przedstawiony w 2011 roku, w którym podsumowano wyniki 130 projektów badawczych, prowadzonych w ciągu 25 lat przez 500 grup naukowców z różnych krajów.
Uwzględniono w tych badaniach bezpieczeństwo żywności, wpływ GMO na środowisko, biopaliwa i biomateriały, wytworzone na bazie GMO, ryzyko upraw GM. Stwierdzono, że genetycznie modyfikowane organizmy
nie stanowią większego zagrożenia od uzyskiwanych metodami konwencjonalnej hodowli.
Część obaw odnosząca się do pierwszych odmian transgenicznych została uwzględniona przez naukowców
i wyeliminowana w nowo powstających odmianach. Przykładem jest zrezygnowanie z antybiotyków jako
czynników selekcyjnych, stosowanych w transgenezie, ze względu na możliwość nabycia odporności na nie
przez bakterie chorobotwórcze. Szerokie zastosowanie ma metoda wektorowa, oparta na procesie naturalnie
występującym w przyrodzie. Transfer genów odbywa się bowiem z udziałem glebowych bakterii (Agrobacterium tumefaciens i rhizogenes), które nabyły drogą ewolucji umiejętność genetycznej kolonizacji roślin.
W tworzeniu konstruktów do transformacji wykorzystywane są promotory genów tkankowo specyficzne
i indukowane, które pozwalają aktywizować gen tylko w niektórych organach roślin oraz w sytuacjach,
gdy pojawi się zagrożenie (np. atak patogena). Intensywne badania prowadzone nad transgenezą dostarczają
także nowych pomysłów i rozwiązań w celu zwiększenia bezpieczeństwa. Do takich działań można zaliczyć
wprowadzenie mechanizmów eliminacji transgenów z roślin po skończonej funkcji.
Należy zaznaczyć, że przepisy prawne obowiązujące w UE i Polsce są restrykcyjne i możliwa jest natychmiastowa interwencja w przypadku stwierdzenia negatywnych skutków stosowania GMO.
Podsumowując, można stwierdzić, że technika transgenezy w dalszym ciągu będzie kluczową metodą badania
funkcji genów i mechanizmów funkcjonowania organizmów roślinnych i zwierzęcych. Badania te niewątpliwie zaowocują dalszą wiedzą i nowymi zastosowaniami w praktyce, które są trudno osiągalne bądź nieosiągalne tradycyjnymi technikami. Wykorzystanie tej nowej technologii przyczynia się do rozwiązania wielu
problemów współczesnego rolnictwa i przynosi korzyści ekonomiczne. Ponadto rozwiązania medyczne i przemysłowe tworzone na bazie GMO, są i będą w dalszym ciągu pożądane i akceptowane przez społeczeństwo.
Wycofanie się więc ze stosowania tej technologii w ujęciu światowym jest mało prawdopodobne. Natomiast
trudno przewidzieć, jaki będzie dalszy los upraw roślin i produkcji żywności GM w Europie i Polsce. Światowe trendy w tym zakresie są bowiem rozbieżne z poglądami krajów europejskich. Obecnie w Polsce jest zakaz
uprawiania roślin GM, a żywność GM nie jest akceptowana przez większość społeczeństwa. Trudno jednak
uznać, że produkty GMO nie dotrą do nas z zagranicy, bo już są obecne na rynku jako domieszki do wielu
artykułów żywnościowych.
Należy wobec tego zadać pytanie, czy nową technologię, niosącą duże możliwości wdrożeń w wielu dziedzinach życia odrzucić, czy ją wykorzystać przy zachowaniu należytej ostrożności?
11
JESTEŚMY OBECNI
SĄDECKA RADA SENIORÓW DZIAŁA
W poprzednim numerze Biuletynu SUTW
(nr 37) zapoznali się Państwo z ideą
powołania Sądeckiej Rady Seniorów, jej
składem, założeniami polityki senioralnej
w Polsce i regionie, a także z podstawowymi zadaniami Sądeckiej Rady Seniorów.
Dokumentem, w oparciu o który działa
Sądecka Rada Seniorów, jest jej regulamin,
przyjęty na pierwszym posiedzeniu Rady
27 czerwca br.
Regulamin Sądeckiej Rady Seniorów określa zadania i kompetencje, skład
i organy oraz tryb pracy Rady.
Celem działania Rady jest służenie społeczności seniorów, reprezentowanie
wspólnych problemów środowiska seniorów władzom Nowego Sącza, współdziałanie z organizacjami i instytucjami, które zajmują się sprawami grupy mieszkańców w wieku starszym.
Aby realizować cele, podejmowane będą działania takie, jak m.in.: inicjowanie przedsięwzięć zmierzających
do integracji społecznej oraz zaspakajania potrzeb tej grupy, przedstawianie propozycji w zakresie ustalania
priorytetów zadań w perspektywie krótko- i długoterminowych działań na rzecz seniorów, opracowywanie
cyklicznej oceny kondycji społecznej seniorów i przedstawianie propozycji działań, służących oczekiwanym
zmianom w tym zakresie, podejmowanie działań zmierzających do wykorzystanie czasu i bogatego potencjału, jaki posiadają ludzie starsi na rzecz środowiska, w którym żyją oraz do odtworzenia i umacniania międzypokoleniowych więzi społecznych.
Dokument ten stwierdza, że niniejsza Rada powołana została przez Prezydenta Miasta Nowego Sącza na dwa
lata, jej członkowie pełnią swoje funkcje społecznie, Rada zbiera się na posiedzenia raz na kwartał, a pracami
Rady kieruje wybrany przewodniczący lub jego zastępca. Obsługę techniczną i administracyjną Rady zapewnia Zespół Pełnomocnika Prezydenta Miasta d/s Społecznych.
Drugie posiedzenie Sądeckiej Rady Seniorów odbyło się 26 września 2013r. Na tych obradach, po merytorycznej dyskusji nad poszczególnymi proponowanymi przez członków Rady zadaniami został uchwalony
„Plan pracy Sądeckiej Rady Seniorów na lata 2013 – 2015”. W planie tym zawarte zostały zadania i propozycje przedsięwzięć z bardzo wielu dziedzin życia społecznego, w którym uczestniczą lub winni brać udział
seniorzy.
Przystępując do realizacji zapisów regulaminu, a także planu pracy, Sądecka Rada Seniorów przygotowała
spotkanie, na które zostali zaproszeni przedstawiciele ponad 25 organizacji pozarządowych, działających
na rzecz środowiska seniorów, 25 zarządów osiedlowych oraz przedstawicieli organizacji działających przy
nowosądeckich parafiach.
Spotkanie to odbyło się 21 listopada 2013 r. w Ratuszu. Uczestniczyło w nim 45 osób reprezentujących zaproszone organizacje i instytucje, działające na rzecz osób starszych.
Ponadto gośćmi spotkania byli: Pani Katarzyna Wojtanowicz - kierownik Działu Polityki Społecznej w Regionalnym Ośrodku Polityki Społecznej w Krakowie, Poisnpektor Jarosław Tokarczyk – Zastępca Komendanta
Miejskiego Policji d/s Prewencji w Nowym Sączu, Pan Adam Musiał - Dyrektor Zespołu Świetlic Środowiskowych (jednostki organizacyjnej Miasta, zajmującej się głównie problemami dzieci i młodzieży na poszczególnych osiedlach).
12
Uczestnikom spotkania przedstawiony został
„Plan pracy Sądeckiej Rady Seniorów na lata
2013 – 2014”. Prezentacji dokonała Maria
Baran – przewodnicząca Rady, skupiając się
na najistotniejszych (zdaniem członków Rady)
zagadnieniach.
Należą do nich przede wszystkim:
- tworzenie zintegrowanego systemu informacji dla seniorów – konieczność działań
na rzecz skuteczności, terminowości i aktualności informacji o przedsięwzięciach dla
seniorów, a także akcjach organizowanych
przez to środowisko,
- podejmowanie działań na rzecz poprawy społecznego wizerunku starości, wzmacnianie więzi międzypokoleniowych, inicjowanie i wspieranie działań na rzecz utworzenia centrum aktywności seniora, otwarcia
świetlic środowiskowych dla osób starszych,
- wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa osób starszych,
- podjęcie działań w celu stworzenia „Sądeckiej Karty Seniora”, w tym przyznania prawa do bezpłatnych
przejazdów środkami komunikacji miejskiej osobom w wieku od 70 roku życia (podobnie, jak ma to miejsce w wielu miastach Polski).
W trakcie spotkania o sprawach kierowanych do seniorów przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej
mówiła Pani Katarzyna Wojtanowicz.
Z zainteresowaniem uczestników spotkała się informacja przedstawiciela Komendy Miejskiej Policji o zagrożeniach dotyczących osób starszych i sposobach ich unikania.
Najważniejszym punktem spotkania była część, w której przedstawiciele organizacji pozarządowych zgłaszali
swoje uwagi i propozycje do planu pracy Sądeckiej Rady Seniorów. Ponieważ plan ten jest otwarty na zmiany,
to wiele cennych uwag i wniosków, zgłoszonych przez uczestników spotkania zostanie wykorzystanych
w precyzowaniu i realizowaniu zadań przez Sądecką Radę Seniorów.
Szczegółowe dalsze informacje, dotyczące planu pracy Sądeckiej Rady Seniorów, jej współpracy z podmiotami działającymi na rzecz naszego senioralnego środowiska, postaramy się przekazywać Państwu w dalszych
numerach Biuletynu SUTW.
Pod koniec grudnia tego roku zacznie działać strona internetowa (tworzona na wniosek Sądeckiej Rady Seniora) o adresie: http://seniorzy.nowysacz.pl.
Ponadto przypominam, że członkowie Rady pełnią dyżury w każdy pierwszy czwartek miesiąca w siedzibie
Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, przy ul. Żywieckiej, od godziny 11.00.
Wszelkie wnioski, uwagi i propozycje, związane z problemami ludzi starszych można kierować do Biura
Pełnomocnika Prezydenta Miasta Nowego Sącz d/s Społecznych, mieszczącego się przy ul. Jagiellońskiej 14.
(tel. 18 449 06 87, adres e-mail: [email protected]).
Na zakończenie pragnę bardzo serdecznie podziękować Osobom kierującym organizacjami pozarządowymi,
Przewodniczącym zarządów osiedli i wszystkim innym za przyjęcie naszego zaproszenia oraz udział w spotkaniu.
Dziękuję Pani Wiesławie Borczyk - Prezes Sądeckiego UTW, największej organizacji w Nowym Sączu, działającej wszechstronnie na rzecz aktywności seniorów, za osobiste uczestnictwo w spotkaniu, cenne merytoryczne wnioski i propozycje oraz szczególnie za umożliwienie przekazywania Państwu informacji na łamach
Biuletynu i stronie internetowej Stowarzyszenia.
Maria Baran
Przewodnicząca Sądeckiej Rady Seniorów
13
BĄDŹMY AKTYWNI RAZEM
Poniżej przedstawiamy działania przeprowadzone przez Stowarzyszenie Sądecki UTW oraz Stowarzyszenie
„Korzenie i Skrzydła” w ramach projektu „Bądźmy aktywni razem”, współfinansowanego ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, w ramach Rządowego Programu na Rzecz Aktywności Społecznej Osób
Starszych na lata 2012 – 2013.
ŚWIATEŁKO W TUNELU
Dla osób lubiących chodzić po świeżym powietrzu
zostały zorganizowane zajęcia nordic walking.
Chodzenie z kijkami, co to za filozofia – pomyśleliśmy, zapisując się na zajęcia. Pan Dariusz Bielak
– instruktor pokazał nam, że nordic walking to nie
jest zwyczajne chodzenie z kijkami, że najważniejsza
jest technika, że nieprawidłowe chodzenie zamiast
pomagać, szkodzi… My po zaliczeniu zajęć możemy
uchylić rąbka tajemnicy:
21 czerwca… kończy się kolejny rok akademicki...
Rozpoczynają się wakacje… Co my będziemy robić?
Przyzwyczailiśmy się, że nasz harmonogram wypełniony jest po brzegi..., a tutaj nagle letnia przerwa….
Nagle pojawia się światełko w tunelu…. Sądecki
Uniwersytet Trzeciego Wieku i Stowarzyszenie
„Korzenie i Skrzydła” proponują nam udział w projekcie „Bądźmy aktywni razem”.
Od 1 lipca możemy uczęszczać na zajęcia taneczne,
nordic walking i gimnastykę.
1.Podczas chodzenia plecy powinny być wyprostowane (nie garbimy się), brzuch wciągnięty, łokcie
rozluźnione i w miarę proste, ale nie sztywne.
W miarę, jak przyspieszymy pozwólmy ciału pochylić się trochę do przodu.
Dwa razy w tygodniu w Zespołe Szkół Samorzadowyh nr w 1 w Limanowej odbywają się zajęcia
gimnastyczne, prowadzone przez panią mgr Magdalenę Miśkowiec – Olejarz oraz panią mgr Kamilę
Bukowiec. Panie postanowiły przeprowadzić dla nas
gimnastykę rehabilitacyjną. Wykonywaliśmy ćwiczenia rozciągające, rozluźniające i wzmacniające
dla odcinka szyjnego kręgosłupa, odcinka piersiowego kręgosłupa oraz odcinka lędźwiowo – krzyżowego. Dzięki gimnastyce poprawiła się nam kondycja
oraz ogólne samopoczucie.
2. Kroki stawiamy, zaczynając od pięty, przez śródstopie, wybijając się z palców. Kroki powinny być
trochę dłuższe niż zazwyczaj, tak aby czuć rozciąganie w pachwinach.
3. Ręce i nogi pracują naprzemiennie: lewa noga, prawa ręka i odwrotnie. Rękami poruszamy naturalnie
do wysokości pępka.
Proste? – chyba tak… mimo, iż zajęcia się
kończą, my będziemy chodzić dalej w naszym
zespole. Nordic walking integruje nas… możemy podziwiać okolicę, poprawiać kondycję,
rozmawiać ze sobą…
Wysiłek fizyczny? – nie - raczej przyjemność…
Niespełnione marzenia o nauce tańca właśnie
się spełniają…
Fot. Arch. SUTW
Zajęcia taneczne w Zespole Szkół Samorządowych nr 1 w Limanowej
14
Pani Ela Witecka nauczyła nas podstaw samby, rumby, walca angielskiego i wiedeńskiego,
tanga… Zajęcia były cudowne…, szkoda tyl-
ko, że brakowało nam panów, którzy chcieliby razem
z nami uczyć się tańczy. Teraz pojawia się kolejne
pytanie: „Gdzie pokażemy, jak dobrze nauczyliśmy
się tańczyć?”
Michalina Słowiak
WIADOMOŚCI Z GORLIC
Zajęcia pilatesu dla osób 60+, to znakomity
pomysł. Dzięki tym ćwiczeniom poprawiła się nam
koordynacja ruchowa, ustąpiły zawroty głowy i bóle
kręgosłupa. Ćwiczenia wpłynęły pozytywnie na poprawę postawy oraz większą giętkość ciała. Czujemy
się ogólnie sprawniejsze fizycznie i psychicznie.
Fot. Arch. SUTW
Seniorzy podczas zajęć ruchowych w Gorlicach
Pani prowadząca jest profesjonalistką, która potrafi
dostosować ćwiczenia indywidualnie do możliwości
każdej osoby, biorącej w nich udział.
ćwiczeń zwiększa wydolność organizmu.
Osoby, które dopiero zaczynają swoją przygodę
z kijkami, dobrze, że swoje pierwsze kroki stawiały
z instruktorem, który udzielał niezbędnych wskazówek oraz korygował błędy.
Prosimy o możliwość kontynuowania tych zajęć
na dotychczasowych warunkach.
Nordic Walking doskonale wycisza, relaksuje, poprawia kondycję psychofizyczną bez wielkiego nakładu
finansowego i czasowego. Intensywność chodzenia,
a tym samym wysiłek regulujemy sami. Taka forma
Takie zajęcia nie są wyczerpujące, a przynoszą dużo
zadowolenia i satysfakcji.
Uczestniczki
MIĘDZYPOKOLENIOWY RAJD, 26-27 WRZEŚNIA 2013 r.
wyruszyliśmy szlakiem na Równice (884 m n.p.m.)
i Orłową (813 m n.p.m.). Początek trasy rozpoczął
się łagodną drogą spacerową, która stopniowo stawała się coraz bardziej kamienista i stroma. Zbocza
górskie porośnięte były gęstym lasem, co nadawało wędrówce wyjątkowy urok. Pomimo załamania
pogody wszyscy dzielnie dotarliśmy do schroniska
na Równicy, gdzie mieliśmy możliwość wzmocnienia się gorącą herbatą. Z powodu obfitych opadów
deszczu trasa została skrócona, jednak kilku uczestników podjęło dalszą wędrówkę pod opieką przewodnika. Warto w tym miejscu zwrócić także uwagę,
iż na Równicy znajduję się jedyna w swoim rodzaju
restauracja „Koliba pod Czarcim Kopytem”, w której
zagościli w drodze powrotnej najbardziej wytrwali
uczestnicy Rajdu.
I Międzypokoleniowy Rajd mamy już za sobą,
ale wspomnienia na długo pozostaną w pamięci.
Dzieci i młodzież szkolna wspólnie z seniorami przemierzała szlaki Beskidu Śląskiego, leżące w zachodniej części polskich Beskidów.
Rajd zorganizowany został przez Stowarzyszenie Sądecki Uniwersytet Trzeciego Wieku i Stowarzyszenie
„Korzenie i Skrzydła”, w ramach projektu „Bądźmy
aktywni razem”, współfinansowanego ze środków
Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach
Rządowego Programu na Rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2012-2013.
26 września do Ustronia przyjechali mieszkańcy
subregionu sądeckiego, tj. miasta Nowego Sącza,
Powiatu Nowosądeckiego, Powiatu Limanowskiego,
Powiatu Gorlickiego. Grupa liczyła 75 osób. Tworzyły ją osoby starsze powyżej 60 roku życia oraz dzieci
i młodzież w wieku szkolnym. Po zakwaterowaniu
i posiłku w Centrum Wypoczynkowo-Szkoleniowym
GWAREK, nastąpiło oficjalne rozpoczęcie Rajdu.
Po krótkim omówieniu zaplanowanej trasy przez
przewodników, wręczeniu koszulek rajdowych
Nawet psotna pogoda i deszcz, który spotkał grupę
podczas wędrówki nie popsuły nam dobrego humoru. Wieczorem wszyscy wspólnie: dzieci i seniorzy,
spotkali się na imprezie integracyjno - turystycznej.
Były śpiewy, tańce, smaczna kiełbaska, a także konkurs wiedzy turystycznej. Do rywalizacji stanęło pięć
15
w Polsce, obok Wielkiej Krokwi
w Zakopanem.
Na szczególne podziękowania zasłużyli sobie prowadzący rajd przewodnicy z: PTT O/Beskid Nowy Sącz
Wojciech Szarota i PTTK Beskid,
Nowy Sącz Wacław Gutowski, (którzy nie tylko wspaniale poprowadzili nas szlakami górskimi, ale także
interesująco opowiadali
o górach), a także opiekunowie
dzieci: Barbara Chronowska, Maria
Rak , Grzegorz Bączek i Magdalena
Krok.
Fot. T. Legutko
Rajd był jednym z działań, jakie
Stowarzyszenie Sądecki Uniwersytet
Trzeciego Wieku i Stowarzyszenie „Korzenie
i Skrzydła” przewidzieli dla osób starszych oraz dzieci i młodzieży w ramach projektu „Bądźmy aktywni
razem”. Uczestnicy projektu wzięli także udział
w trzech wyjazdach edukacyjno-turystycznych,
w których uczestniczyli seniorzy, głównie z terenów
wiejskich, a także dzieci i młodzież do:
- Wieliczki - Zamek Żupny i muzeum Żup Krakowskich,
- Krakowa - Zamek na Wawelu,
- Chorzowa - Planetarium Astronomiczne.
Na trasie I Międzypokoleniowego Rajdu w Beskidzie Śląskim
międzypokoleniowych grup 2- osobowych. Konkurs
został przygotowany i przeprowadzony przez przewodników.
I miejsce zajęli: Szymon Góra – Biała Wyżna, Celina
Hajdusianek – Nowy Sącz,
II miejsce zajęli: Weronika Broda - Biała Wyżna,
Jadwiga Jamro - Gorlice,
III miejsce zajęli: Alicja Szkarłat – Marcinkowice
Jerzy Bieniasz – Nowy Sącz.,
IV miejsce zajęli: Zuzanna Mróz – Marcinkowice,
Henryk Bobak – Nowy Sącz,
Poza tym uczestniczą w zajęciach ruchowych dla seniorów, tj. zdrowy kręgosłup, gimnastyka na sali, zajęcia taneczne, tai chi, aerobik, basen, nordic walking.
V miejsce zajęli: Ewelina Lichoń - Biała Wyżna,
Grażyna Bieniasz – Nowy Sącz.
Wręczono nagrody w postaci albumów, promujących
piękno polskich gór.
Jeszcze raz dziękujemy wszystkim uczestnikom
I Międzypokoleniowego Rajdu za optymizm
w pokonywaniu górskich szlaków, wspaniałą atmosferę przyjacielskiego spotkania oraz ciepłe słowa
skierowane pod adresem organizatorów Rajdu.
Następny dzień rozpoczęliśmy od wyjazdu wyciągiem krzesełkowym na Wielką Czantorię, wznoszącą
się na 995 m n.p.m. Dolna stacja wyciągu znajduje
się w Ustroniu i położona jest na wysokości 389 m
n.p.m., natomiast górna - na 851 m n.p.m. Podróż
na górę trwała kilkanaście minut i skończyła się na
Polanie Stokłosicy - miejscu niezwykle atrakcyjnym
widokowo. Na szczyt Wielkiej Czantorii prowadził
z polany czerwony szlak. Pokonanie tej niezbyt trudnej drogi zajęło nam około 30 minut. W drodze powrotnej, prowadzącej przez przełęcz Beskidek, mieliśmy możliwość podziwiania malowniczej panoramy.
Po dotarciu do Wisły zatrzymaliśmy się w „Karczmie
u Karola” na obiad. Na zakończenie Rajdu każdy
uczestnik dostał piękny dyplom uczestnictwa. Przed
wyjazdem do Nowego Sącza zobaczyliśmy jeszcze
skocznię narciarską im. Adama Małysza w Wiśle-Malince, która jest jedną z dwóch dużych skoczni
Do zobaczenia w przyszłym roku!!!
Zapraszamy wszystkich do zapoznania się z fotorelacją z Międzypokoleniowego Rajdu, zamieszczoną
na stronach: Sądeckiego Uniwersytetu Trzeciego
Wieku (http://www.sutw.pl/index.php?option=com_
phocagallery&view=category&id=78:midzypokoleni
owy-rajd-26-27092013r&Itemid=34)
oraz Stowarzyszenia „Korzenie i Skrzydła” (http://
www.korzenieiskrzydla.pl/index.php?option=com_ph
ocagallery&view=category&id=19:midzypokolenio
wy-rajd&Itemid=12).
Zofia Mółka
16
III
SADECKI
UNIWERSYTET
TRZECIEGO
WIEKU
Ministerstwo Pracy
i Polityki Społecznej
Stowarzyszenie
Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych
na lata 2012-2013
,
BĄDŹMY AKTYWNI RAZEM
Zajęcia ruchowe w Nowym Sączu, Gorlicach i Limanowej
Fot. Arch. SUTW
III
SADECKI
UNIWERSYTET
TRZECIEGO
WIEKU
Ministerstwo Pracy
i Polityki Społecznej
Stowarzyszenie
Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych
na lata 2012-2013
,
BĄDŹMY AKTYWNI RAZEM
Fot. T. Legutko, arch. SUTW
Międzypokoleniowy Rajd szlakami Beskidu Śląskiego, 26-27.09.2013 r.
III
SADECKI
UNIWERSYTET
TRZECIEGO
WIEKU
Ministerstwo Pracy
i Polityki Społecznej
Stowarzyszenie
,
Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych
na lata 2012-2013
WYJAZDY EDUKACYJNO – TURYSTYCZNE
Zwiedzanie Śląskiego Ogrodu Zoologicznego w Chorzowie
Planetarium i Obserwatorium Astornomiczne
im. Mikołaja Kopernika w Chorzowie
Uczestnicy wycieczki w Skalnej Kotlinie Dinozaurów
Uczestnicy wycieczki na tle Bramy Floriańskiej w Krakowie
Zwiedzanie Kopalni Soli w Wieliczce
Wystawa „Systematyczny
Przegląd Motyli Świata” - Bochnia
Z wizytą w siedzibie rodów Kmitów i Lubomirskich
w Nowym Wiśniczu
W Krainie Solilandii w Wieliczce
Fot. Arch. SUTW
WYCIECZKI AUTOKAROWE Z WIESŁAWEM
Fot. dablju
Niedziela Palmowa, Łodygowice - Żywiec - Góra Żar – 24.03.2013 r.
Fot. Wanda Wcześny
Fot. Wanda Wcześny
Fot. Wanda Wcześny
Fot. Wanda Wcześny
Fot. Wanda Wcześny
Słowacja, Jaskinia Bieljańska i Hrebieniok - Wodospady Zimnej Wody – 14.07.2013 r.
Fot. Joanna Majkrzak
Fot. Joanna Majkrzak
Słowacja, Orawski Zamek - Orawka – 18.08.2013 r.
Fot. Joanna Majkrzak
Fot. Joanna Majkrzak
Fot. dablju
Fot. Joanna Majkrzak
Fot. Joanna Majkrzak
Fot. Wanda Wcześny
Fot. dablju
WYJAZD EDUKACYJNY DO CHORZOWA
25 października 2013 r. odbył się międzypokoleniowy wyjazd edukacyjno-turystyczny do Chorzowa, w którym uczestniczyły dzieci ze Szkoły
Podstawowej im. Stanisława i Jana Potoczków
w Rdziostowie oraz seniorzy z Rdziostowa,
Marcinkowic, Podegrodzia (członkowie Regionalnego Stowarzyszenia Diabetyków), Chełmca
(członkowie Stowarzyszenia Klub Seniora).
W pierwszej części wycieczki uczestnicy udali
się do Śląskiego Ogrodu Zoologicznego, znajdującego się na terenie Wojewódzkiego Parku
Kultury i Wypoczynku w Chorzowie. Ogród
Zoologiczny został utworzony w latach 50. XX
Fot. Arch. SUTW
wieku. Zajmuje on obszar prawie 48 ha, na którym obecnie żyje ponad 3000 zwierząt, należąUczestnicy wycieczki w Chorzowie
cych do około 360 gatunków. Grupa pod okiem
przewodnika pana Marka Kocurka zobaczyła takie zwierzęta, jak: tygrysy, gepardy, lwy, lemury, strusie, kozy,
lamy, małpy, niedźwiedzie brunatne, słonie, pelikany, flamingi, akwaria z różnymi gatunkami ryb i egzotaria
z gadami. Ponadto uczestnicy zwiedzili Skalną Kotlinę Dinozaurów, gdzie obecnie znajduje się szesnaście
dinozaurów, reprezentujących przedstawicieli następujących gatunków: Gallimimus, Tarbosaurus, Nemegtosaurus, Protoceratops, Prenocephale, Saichania, Saurolophus. Są to rekonstrukcje szczątków dinozaurów,
znalezionych na pustyni Gobi podczas wykopalisk, prowadzonych w latach 1963-71 przez polskich paleontologów pod kierownictwem prof. Zofii Kielan-Jaworowskiej. Wizyta w kotlinie pozwoliła zwiedzającym
poznać bliżej zwierzęta żyjące na Ziemi przed milionami lat.
Druga część wyjazdu składała się z wizyty w Planetarium i Obserwatorium Astronomicznym im. Mikołaja
Kopernika. Jest to największe polskie planetarium, które powstało w 1955r. W obserwatorium astronomicznym uczestnicy zapoznali się z budową i zasadami działania teleskopów oraz sposobami wykonania obserwacji astronomicznych. Dzięki temu, że niebo było bezchmurne, uczestnicy mieli możliwość obserwacji Słońca
i zjawisk zachodzących na jego powierzchni. Najmłodsi mogli otworzyć i zamknąć kopułę obserwatorium,
a za pomocą dźwigni własnoręcznie ustawiali kierunek obserwacji największego refraktora w Polsce. Przewodnik zwizualizował grupie, jak wygląda obserwacja nieba
po zapadnięciu zmierzchu, porównując ją do „spaceru po niebie”.
W kilkusetkrotnym powiększeniu, przy sprzyjającej pogodzie można zobaczyć Księżyc, planety, a nawet gromady gwiazd i odległe galaktyki. Padało wiele pytań, zwłaszcza od najmłodszych uczestników, dotyczących
zjawisk zachodzących w kosmosie:
„na czym polega zaćmienie słońca?”, „co to są galaktyki i ile ich
jest?”, „dlaczego spadają gwiazdy?”, itp… Wizyta w Planetarium rozbudziła ciekawość osób astronomią.
Fot. Arch. SUTW
W drodze powrotnej uczestnicy wycieczki dzielili się między
sobą swoimi spostrzeżeniami i przemyśleniami, dotyczącymi
wizyty
w obserwatorium astronomicznym oraz ZOO. Zachęcali także
do odwiedzenia miejsc, które warto zobaczyć – powstały również wspólne plany na kolejną wycieczkę. W autobusie panowała bardzo przyjazna i swobodna atmosfera. Wszyscy uczestnicy wrócili w dobrych nastrojach, z uśmiechami na twarzy
i niezapomnianymi wrażeniami.
Zofia Mółka
Uczestnicy wycieczki w Ogrodzie Zoologicznym
17
MIĘDZYPOKOLENIOWY WYJAZD
EDUKACYJNO-TURYSTYCZNY DO
NOWEGO WIŚNICZA I KRAKOWA
Fot. Arch. SUTW
Fot. Arch. SUTW
Na zamku w Nowym Wiśniczu
Uczniowie z SP nr 2 z Grybowa podczas zwiedzania Krakowa
28 października 2013 r. odbył się kolejny, już międzypokoleniowy wyjazd edukacyjno-turystyczny,
zorganizowany przez Stowarzyszenie „Korzenie
i Skrzydła” oraz Sądecki UTW, w ramach projektu
„Bądźmy aktywni razem”, współfinansowany
ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
w ramach Rządowego Programu na Rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2012 – 2013
- do Nowego Wiśnicza oraz Krakowa.
odbyło się na małej scenie Teatru Współczesnego.
Po spektaklu uczestnicy wycieczki mieli możliwość
rozmowy z aktorami i reżyserem. Dzieci szczególnie
zainteresowała praca aktora oraz stosowane efekty
specjalne. Padały także pytania o plany aktorów
na przyszłość, a także propozycje kolejnych przedstawień dla dzieci i młodzieży.
Na zakończenie naszego pobytu w Krakowie udaliśmy się na spacer słynną ulicą Floriańską, zwiedziliśmy Barbakan, a także podziwialiśmy wystawę
obrazów na Bramie Floriańskiej.
Tym razem w wycieczce wzięły udział Seniorki
(panie, które ukończyły 60 rok życia) oraz uczniowie
Szkoły Podstawowej nr 2 w Grybowie. Łącznie grupa
liczyła 50 osób.
Do Grybowa dotarliśmy ok. godz. 18.00. Byliśmy
bardzo zmęczeni, ale zadowoleni i pełni pozytywnych wrażeń z wycieczki, a jeszcze w trakcie drogi
powrotnej babcie i wnuki zaczęli planować następny
międzypokoleniowy wyjazd.
W drogę do Krakowa wyruszyliśmy o godz. 7.00
spod Remizy OSP w Białej Wyżnej. Najpierw zwiedziliśmy okazałą szesnastowieczną siedzibę rodów
Kmitów i Lubomirskich – zamek w Nowym Wiśniczu. Poznaliśmy historię zamku oraz wysłuchaliśmy
ciekawej opowieści o nocnej przejażdżce na osiołku
królowej Bony po wieży basztowej. Obejrzeliśmy
także zabytkowe komnaty, kaplicę oraz tzw. „pokój
szeptów”, który wzbudził wiele emocji, szczególnie
wśród dzieci, które chciały „podsłuchać”, o czym
szepcze się w odległym kącie komnaty.
Maria Motyka
SP nr 2 w Grybowie
Z Nowego Wiśnicza udaliśmy się do Krakowa, gdzie
spędziliśmy ponad godzinę, spacerując po Rynku.
Obejrzeliśmy zabytkową wieżę ratuszową, Sukiennice oraz wstąpiliśmy do Kościoła Mariackiego,
aby zobaczyć ołtarz – słynne dzieło Wita Stwosza.
Po wysłuchaniu hejnału z wieży kościelnej udaliśmy
się na wspólny obiad, a następnie na ciekawy spektakl teatralny „Robinson Crusoe”. Przedstawienie
Fot. Arch. SUTW
Spacer po krakowskim Rynku
18
Z WIZYTĄ W KOPALNIACH SOLI
Łza się w oku kręci na myśl, że ostatni międzypokoleniowy wyjazd edukacyjny jest już za nami.
Tym razem grupa dzieci ze Szkoły Podstawowej
nr 2 w Grybowie, Szkoły Podstawowej im. Stanisława i Jana Potoczków w Rdziostowie oraz seniorów
z Klęczan i Ropy odwiedziła Muzeum Motyli ARTHROPODA w Bochni oraz Zamek Żupny i Kopalnię
Soli w Wieliczce.
Fot. Arch. SUTW
W Bochni zobaczyliśmy wystawę „Systematyczny
Przegląd Motyli Świata”, która jest największą stałą
ekspozycją motyli świata w Polsce, liczącą ponad
cztery i pół tysiąca (4725) okazów, pochodzących
z całego świata. Podczas unikalnej lekcji przyrody
„Kolory kontynentów na skrzydłach motyli”, dowiedzieliśmy się, że ćma nie musi być wcale szara,
a motyl może być liściem, sową, pingwinem bądź
tygrysem. O tym, jak szybko lata ważka, jak wygląda
największy motyl europejski, po co motylom potrzebne jest słońce oraz o tym, że motyle widzą tylko trzy
kolory, opowiadał nam pracownik muzeum - Filip
Kobiela.
Testy smakowe
ziemią są słone. Zobaczyliśmy, jak robotnicy
w dawnej kopalni, na konopnych linach, z pochodniami w rękach zjeżdżali w czeluść szybów, a konie
na specjalnych drewnianych płozach ciągnęły ogromne skały solne. Obejrzeliśmy również liczne rzeźby
wykonane z soli. W jednej z sal została wyrzeźbiona
scena z legendy, według której królewna węgierska
Kinga wrzuciła swój pierścień zaręczynowy do sztolni na Węgrzech. A potem kazała w Wieliczce kopać
głęboki dół, w którym robotnik znalazł bryłę minerału z zatopionym w niej pierścieniem.
Z kolei w Wieliczce zwiedziliśmy najpierw Zamek
Żupny, czyli historyczną siedzibę zarządu kopalni.
Mieliśmy także okazję wejść do najstarszego w Wieliczce (pochodzącego z XIII wieku) szybu poszukiwaczy, zobaczyć imponującą kolekcję solniczek
z całego świata oraz kopię zbroi średniowiecznej.
Na dzieciach prawdopodobnie największe wrażenie
zrobił Skarbnik oraz organizowane przez niego gry
i zabawy. Według seniorów najpiękniejszym miejscem, jakie zobaczyli w Kopalni, była kaplica świętej
Kingi - ogromna sala, w której wszystko zrobione jest
z różnych gatunków soli.
Gdzie pod ziemią mieszka Skarbnik? Dlaczego sól
nie zawsze jest biała? Dlaczego sól z kopalni jest taka
zdrowa? Czy pod ziemią rosną kalafiory? Na te i na
inne pytania uzyskaliśmy odpowiedź, wędrując po
Krainie Solilandii w Wielickiej Kopalni. Sprawdziliśmy także, czy faktycznie ściany kopalni 135 m pod
Wszystkim uczestnikom wycieczek edukacyjnych
dziękujemy za udział i wspólnie spędzony czas.
Mamy nadzieje, że te wyjazdy miały nie tylko walor
edukacyjny, ale dostarczyły Wam pięknych przeżyć
i niezapomnianych wrażeń.
Zarząd Stowarzyszenia „Korzenie i Skrzydła”
Fot. Arch. SUTW
Fot. Arch. SUTW
Wystawa „Systematyczny Przegląd Motyli Świata” - Bochnia
Zapoznawanie się z historią Kopalni Soli
19
SYLWETKI
WOLONTARIUSZKA
Są wśród nas. Przechodzimy obok nich codziennie, nie zdając sobie
sprawy, że ci skromni, nie
szukający rozgłosu ludzie,
robią tak wiele dobrego.
Nie pysznią się tym, nie
szukają poklasku, cierpliwie
wypełniają podjęte wobec
siebie i innych zobowiązania. Są bezinteresowni!
Elżbieta Winiarska
Takie działanie, często ujęte
w formy instytucyjne, nazywa się wolontariatem.
Czym jest zatem wolontariat? To dobrowolna, bezpłatna praca społeczna, świadczenie działalności na
rzecz obcych sobie ludzi. Może się jej podjąć każdy,
komu pozwala na to zdrowie i wolny czas, a przede
wszystkim ten, kto ma wolę zrobienia czegoś dobrego
dla innych. Nie muszą to być wielkie czyny, każdy
może działać według swoich możliwości.
poznaliśmy się bliżej z pracami uczestniczek warsztatów podczas wernisażu i wystawy w Miasteczku
Galicyjskim w czerwcu 2013 roku. To pozwoliło nam
docenić ogrom pracy włożonej przez Elżbietę i jej
podopieczne w wykonanie zaprezentowanych „cudeniek”.
Ale Elżbieta uważała, że może działać jeszcze
intensywniej, więc gdy Ośrodek Wsparcia i Terapii
Rodzin poszukiwał (także na naszym Uniwersytecie)
wolontariuszy, natychmiast zgłosiła się na odpowiednie przeszkolenie.
Dyrektor tego Ośrodka Henryk Leśniara na
spotkaniu ze słuchaczami SUTW w „Sokole” zachęcał osoby w starszym wieku, dysponujące czasem,
doświadczeniem życiowym i możliwościami psychofizycznymi (czyli nas) do zostania wolontariuszami
w takim ośrodku. Niestety, jest coraz więcej rodzin
dysfunkcyjnych, zaniedbywanych dzieci. Tworzone
są na szczęście rodzinne domy dziecka, czy rodziny
zastępcze. Można pomagać instytucjonalnym opiekunom także w takich placówkach.
Chcemy tu przedstawić sylwetkę naszej koleżanki
Elżbiety Winiarskiej, po to, by przybliżyć pojęcie wolontariatu, a równocześnie pokazać człowieka w ten
wolontariat zaangażowanego. Elżbieta była – co wydaje się ważne - przez wiele lat nauczycielką zawodu
w Zespole Szkół Specjalnych nr 5. Po przejściu na
emeryturę zapisała się na Sądecki Uniwersytet Trzeciego Wieku, ale szukała także innych, osobistych
form działania. W 2010 r. zaproponowała prowadzenie dla słuchaczek Uniwersytetu warsztatów z zakresu rękodzieła artystycznego. Spotkało to się z tak
dużym entuzjazmem, że od tego czasu są to cotygodniowe trzygodzinne zajęcia dwóch grup liczących
po 12 -13 osób. Panie poznają w tym czasie przeróżne techniki: te tradycyjne to szydełko, druty, haft, te
mniej popularne to origami, ozdoby z papieru i osiki,
patchwork, czy haft matematyczny. Spotkania grupy
to nie tylko odtwarzanie wzorów, ale też ciągłe poszukiwanie inspiracji (Internet, kontakty osobiste),
to także twórczy rozwój. Rękodzieło uczy cierpliwości, zmusza do dokładności, gimnastykuje sztywniejące palce, usprawnia je. Spotkania tej grupy
to i samorealizacja i swego rodzaju terapia, to towarzyskie kontakty ludzi o różnych zainteresowaniach,
życiorysach i doświadczeniach zawodowych. Za-
Ela Winiarska została skierowana do Rodzinnego Domu Dziecka, gdzie teraz przez dwie godziny
w tygodniu uczy dwie dziewczyny, gimnazjalistki
różnych technik prac ręcznych. Ostatnio wiele młodych kobiet interesuje się robótkami, wykonywanymi
dawniej przez ich mamy, babcie, czy prababcie.
To nie tylko zresztą nauka szydełkowania, to także
rozmowa, to wspólne spędzanie czasu.
Poszukując kolejnych wyzwań, znalazła nasza
koleżanka także zajęcie w żłobku w Chełmcu! Można
Fot. M. Winiarski
Podczas zajęć z dziećmi w żłobku
20
by się poważnie zastanowić, co można robić z maluchami, które mają dwa, trzy latka? Okazuje się,
że bardzo dużo ciekawych rzeczy, choć wymagało
to dla dostosowania zajęć do możliwości tak małych
dzieci, przeszukania Internetu (w czym wspierał Ją
mąż Marek). Teraz więc raz w tygodniu dzieci
w dwu-, trzy-osobowych grupkach, wykonują różne,
zadziwiające kreatywnością i pięknem prace plastyczne.
Są tacy ludzie pośród nas, czasem nie umiemy
ich dostrzec, często docenić… Zastanówmy się, co
my sami możemy zrobić dla innych, nie szukajmy
usprawiedliwienia dla naszego, jakże częstego, wygodnictwa. Jest tyle różnych form działania – nasze
koleżanki uczą języków obcych, prowadzą zajęcia
w przedszkolach – to także wolontariat, chociaż może
nie ujęty w urzędowe ramy. Niech więc przykład
Elżbiety Winiarskiej będzie zachętą dla nas.
Jak sama bowiem twierdzi, najpiękniejszą zapłatą za
taką aktywność jest radość podopiecznych - od żłobka po seniorów trzeciego wieku, co daje Jej ogromną
satysfakcję!
Elżbieta ma wypełniony cały tydzień - to spotkania na Uniwersytecie, w Domu Dziecka i Żłobku.
Musi się do tych zajęć przygotować, kupić odpowiednie materiały, poszukać nowych wzorów, znaleźć
na wszystko czas. Nie lubi przy tym mówić o sobie.
Uważa, że tak trzeba i tyle!
Maria Halina Starzyk
Barbara Gieroń
PRZEDSTAWICIELE SĄDECKIEGO UTW NA IV ZJEŹDZIE TWÓRCZO
ZAKRĘCONYCH W USTRONIU 18 – 20 PAŹDZIERNIKA 2013 r.
Chcemy otaczać się przedmiotami pięknymi
Przez 3 dni dwa hotele - sanatoria „Tulipan”
i wyjątkowymi. Osoby zajmujące się rękodziełem
i „Magnolia” w Ustroniu gościły Panie i Panów
sięgają po nowe, często bardzo efektowne, techniki.
z całego kraju oraz zaproszonych gości z Czech
Realizowane kiedyś przede wszystkim przez osoby
i Ukrainy kochających rękodzieło. Pod Czantorię
starsze pasje, coraz częściej stają się inspiracją dla
przyjechało ponad 400 osób z całego kraju. Ci,
wszystkich, można to było zobaczyć w Ustroniu.
którzy na co dzień tworzą tylko w zaciszu czterech
ścian, mieli okazję pochwalić się swoimi pracami,
Opracowanie i zdjęcia Marek Winiarski
ale także wymienić się radami
i spostrzeżeniami na temat
swojego hobby. To jedna
z nielicznych ku temu
okazji. Wśród uczestników
przeważały kobiety. Chociaż
nie zabrakło również kilku
mężczyzn. Były też zajęcia
dla dzieci. To największa
tego typu impreza w kraju.
Zorganizowano warsztaty
z 29 technik rękodzieła.
Wśród nich m.in.: warsztaty
z szydełkowania, filcowania,
wikliny, haftu krzyżykowego,
patchworku, frywolitek.
Rękodzieło wraca do łask.
Mamy już dość produkcji
Fot. M. Winiarski
masowej, identycznych
Słuchaczki Sądeckiego UTW, (z prawej) Elżbieta Winiarska i Jadwiga Bocheńska
ozdób na każdym kroku.
na IV Zjeździe Twórczo Zakręconych w Ustroniu
21
SENIORKA – ESPERANTYSTKA W TVP REGIONALNEJ
TVP Regionalna rozpoczęła nowy program „AKTYWNI 60+”, w którym pokazywane są sylwetki najaktywniejszych seniorów na terenie wszystkich 16 Ośrodków Regionalnych TVP w kraju, na tle otoczenia
w którym żyją i działają.
Jedną z pierwszych bohaterek tego programu została Halina Komar, nasza uniwersytecka koleżanka, o której
film kręcono 18 października 2013r. w dniu, kiedy ukończyła 76 lat!
Halina jest działaczką „interdyscyplinarną”: prezesuje Oddziałowi Polskiego Związku Esperantystów
w Nowym Sączu, jest prezeską Centrum Edukacji Międzykulturowej w Nowym Sączu, reprezentuje w kraju
Europejską Unię Esperancką z Brukseli, na rzecz której już 8 razy organizowała panele na Forum Ekonomicznym w Krynicy-Zdroju, Ponadto działa w SUTW, Stowarzyszeniu Społeczno – Kulturalnym DOM w Łazach
Biegonickich, gdzie mieszka, a także w LGD „Brama Beskidu” w Starym Sączu. Angażuje się we wszelkie
możliwe inicjatywy edukacyjne i kulturalne, inicjuje i koordynuje projekty współpracy międzynarodowej,
itp. Mówią o niej: „Człowiek- instytucja”. Właśnie dlatego wybór jej jako modelu Seniorki XXI wieku nie
zaskoczył nas, bo było oczywiste, że należy pokazać taką niezwykłą aktywność obywatelską osoby „na emeryturze”.
Jak sama mówi o sobie, 70 % jej aktywności to działania związane z Esperantem, które Esperanto inspiruje,
a Halina natychmiast realizuje: pomaga w kontaktowaniu się z zagranicą, umożliwia wspólne projekty i systematyczną działalność edukacyjną, imprezy kulturalne i promocyjne w Europie. Po prostu Esperanto uskrzydla
jej umysł, a ona stwarza warunki realizacji nawet najbardziej zaskakujących pomysłów, czasem wydawałoby
się – szalonych, a jednak wartych zrealizowania.
Halina Komar
ze słonecznikiem
w towarzystwie uczniów
i opiekuna grupy
esperanckiej Anny
Wieczorek
ze Szkoły Podstawowej
w Rdziostowie
i Jolanty Kieres
(z prawej), prowadzącej
zajęcia z języka Esperanto
Fot. Arch. SUTW
Film o naszej koleżance możecie obejrzeć pod linkiem:
http://www.tvp.pl/krakow/magazyn-aktywni-60/wideo/odcinek-7/12967950
Występują tutaj dzieci z Teatralnego Kółka Esperanckiego w Szkole Podstawowej w Rdziostowie, z inicjatywy Stowarzyszenia „Korzenie i Skrzydła” i seniorzy z Sądeckiego UTW, z reprezentacją władz uniwersyteckich. Pokazane są opinie kierownictwa Miejskiego Ośrodka Kultury w Nowym Sączu, gdzie odbywa się
większość realizowanych przez esperantystów działań, mówią koleżanki i rodzina.
Ten film, jak i cały program, jest optymistycznym obrazem jesieni życia, która może i powinna być dobra.
To czas na realizację zamierzeń, których nie udało się spełnić wcześniej, czas rozwoju nowych zainteresowań
i poszukiwania wspólnych aktywności w gronie rówieśników na UTW.
To także dojrzałość, pozwalająca mądrze traktować otaczający świat i znajdować radość w kontaktach
z innymi ludźmi. Umowne cyfry 60+, 70+ nie oznaczają starości, gdy serce pozostaje młode, a głowa pełna
marzeń. Cykl programowy TVP Regionalnej pokazuje ludzi, którzy są tego dowodem, nasza koleżanka
Halina – także.
Opowiedziała: Jolanta Kieres
22
WZRUSZAJĄCE SPOTKANIE Z KRAJANKĄ - LEGENDĄ POLSKIEGO
TEATRU I FILMU, DANUTĄ SZAFLARSKĄ
Maria Harcuła
W upalną niedzielę
18 sierpnia 2013 roku
z przyjemnością obejrzałam
film dokumentalny o życiu
naszej rodaczki, Danuty
Szafarskiej. Poza tym odbyło się spotkanie z bohaterką
i twórcami filmu: reżyserką Dorotą Kędzierzawską
i operatorem Arthurem
Reinhardem w sali kinowej
Galerii Sztuki przy nowosądeckim SOKOLE.
jącą pierwsze kroki Danusią zmarła na szkarlatynę.
Miejsce po niej zajął braciszek, z którym łączyły późniejszą aktorkę silne więzi (świeży absolwent gimnazjum zginął w kampanii wrześniowej w 1939 roku).
Śmierć ukochanego tatusia zbiegła się z koniecznością podjęcia nauki w gimnazjum. Rozpoczął się
nowy etap w życiu dziewczynki - niedostatki
i trud życia na stancji – prowincjuszki, zwanej przez
koleżanki „wsiórą”, występy na scenie prowadzonej
przez Bolesława Barbackiego w sądeckim SOKOLE,
pierwsze sympatie gimnazjalne.
Przedwczesna śmierć ojca odebrała ambitnej absolwentce gimnazjum szansę studiowania medycyny,
o czym marzyła. Podjęła więc studia w Krakowie
w Wyższej Szkole Handlowej, by po roku za namową
kolegów-nowosądeczan spróbować swych sił
w Warszawie w Instytucie Sztuki, prowadzonym
przez Aleksandra Zelwerowicza, kształcącym przyszłych artystów teatru i filmu. Droga na zawodową
scenę nie była łatwa. Przyszłej aktorce często towarzyszył głód i skrajny niedostatek. Teatr w Wilnie,
dokąd udała się młoda aktorka, oferował jej często
role dziecięce, które grywała ze względu na filigranową sylwetkę i młody wygląd. Aktorom wileńskiego
teatru towarzyszył pies – przybłęda, zwany groźnie
Makbetem. Po wybuchu wojny, kiedy na Litwie
zamknięto polski teatr, Makbet przychodził pod
jego bramę każdego popołudnia i wył długą chwilę,
protestując niejako w imieniu zespołu przeciwko tej
antypolskiej decyzji.
O Danucie Szaflarskiej słyszałam od czasów dzieciństwa. Mama śledziła karierę, zarówno swojej koleżanki z klasy - Zofii Rysiówny, jak i starszej o kilka
lat absolwentki tego samego gimnazjum.
„Zakazane piosenki” i „Skarb” oglądałam wielokrotnie w telewizji, a przed kilkoma laty zachwyciłam się
rolą pani Anieli w nagrodzonym w Gdyni na festiwalu polskiej kinematografii filmie Doroty Kędzierzawskiej pt. „Pora umierać”. Figlarny błysk w oku,
wygłaszane z niesłychaną naturalnością dowcipne
teksty, temperament i radość życia, bijąca z leciwej
już Pani kontrastowały z tytułem filmu.
Reżyserka - słuchaczka wielu wspomnień, które snuła
aktorka w przerwach między zdjęciami, postanowiła
je utrwalić na taśmie filmowej, dlatego nakłoniła panią Danutę do zwierzeń, zarejestrowanych w formie
dokumentu, zatytułowanych „Inny Świat”.
Głód zajrzał kolejny raz do domu artystki, a wraz
z nim zjawiła się po przeszło miesięcznej pieszej wędrówce z Nowego Sącza do Wilna mama (przyniosła
córce pozostawiony w domu dowód osobisty).
„To ło cym bedziemy gwarzyć?” - pyta we wstępie
do filmu jego bohaterka, dając tym samym dowód,
jak silne są jej więzi ze wsią, zamieszkałą przez
„czarnych górali”, miejscem jej urodzenia i dzieciństwa, Kosarzyskami. Znajduje się to koło Piwnicznej,
gdzie rodzice założyli pierwszą szkołę, działającą
najpierw w jednej, a potem już dla czterech klas
w dwóch izbach. Mama grała na fortepianie, ale doglądała też niewielkiego gospodarstwa z jedną krową,
koniem i drobiem. Dzieciństwo spędzone na bosaka
wśród gór, lasów, szumiących potoków i wiejskich
rówieśników dało jej poczucie wolności („ślebody”),
jak mówił zapewne dziadek Danuty, góral z Chochołowa, wójt w jednej z podhalańskich wsi.
Przybył też ze świeżo kupionymi obrączkami i ofertą
małżeństwa zakochany w młodej aktorce pianista
i kompozytor - późniejszy prof. Akademii Muzycznej
w Warszawie, Jan Ekier - pierwszy mąż.
Po dramatycznej podróży, m.in. dzięki wracającym
spod Leningradu życzliwym im Niemcom, przenieśli
się do Warszawy, miasta, które miało dać im azyl
i szansę przeżycia. Konspiracja, macierzyństwo, powstanie warszawskie i zagłada miasta, exodus ludności, ucieczka do Krakowa bez dokumentów, pomoc
żandarmów w ucieczce przed wywózką do obozu,
Starsza o parę lat siostrzyczka, opiekująca się stawia23
Pewną grupę pytań zawodowych z sali należałoby nazwać serią komplementów, wygłaszanych w imieniu
nieżyjących ojców, którzy w młodości kochali się
w Danusi Szaflarskiej lub samych młodszych koleżanek, zafascynowanych karierą znajomej artystki.
to w największym skrócie opowiedziane doświadczenia tamtych lat. Fakt ocalenia siebie i swoich bliskich
przypisuje dziś aktorka niezwykłemu talentowi przewidywania niebezpieczeństw, który pozwolił uniknąć
zagłady także tym, którzy jej towarzyszyli.
Odpowiadając na pytania, skierowane do reżyserki
i operatora o pracę z p. Szaflarską, z wielką serdecznością mówili o jej poczuciu humoru, profesjonalizmie i niezwykłym upodobaniu do zachowań spontanicznych.
O swoich małżeństwach i kolejnej córce artystka wypowiadała się lakonicznie: („Nie lubiłam wychodzić
za mąż”).
Za znaczący w swoim życiu uznała powrót na łono
Kościoła katolickiego, po czterdziestu latach oddalenia się od niego. Stało się to dzięki księdzu Jerzemu
Popiełuszce, dla którego najważniejszym wyznacznikiem człowieczeństwa było wyrzeczenie się nienawiści. Żałowała bardzo, że ten natchniony kapłan
i wspaniały człowiek nie mógł częściej i dłużej jej
towarzyszyć i być goszczony w jej domu, w ukochanych Kosarzyskach, bo ich przyjaźń przerwała
tragiczna śmierć księdza, poniesiona z rąk ubeków.
Podsumowując ten uroczysty i bardzo miły wieczór,
Dorota Kędzierzawska stwierdziła, że chociaż nasza
krajanka nie została lekarzem ciał, to z całą pewnością jest lekarzem dusz. Wiceprezydent Miasta Nowego Sącza, Bożena Jawor wręczyła artystce piękny
bukiet kwiatów, a sala pożegnała Ją owacją
na stojąco.
W poniedziałek 25 listopada 2013 r. Fundacja Kultury Polskiej uhonorowała aktorkę Złotym Berłem
za wybitne zasługi w dziedzinie sztuki scenicznej.
Tak długie życie w otoczeniu córek i wnucząt budzi
zdziwienie samej bohaterki wspomnień, bo nie ma
wokół siebie rówieśników - wszyscy juz odeszli.
Ale jest nadal sprawna fizycznie i umysłowo, niedawno przeszła z powrotem na etat w teatrze (ma 98
lat!), jako pierwsza zna zawsze nową rolę na pamięć.
Wynika to z umiłowania wykonywanego zawodu,
dlatego uczy się ról i gra z przyjemnością.
Maria Harcuła
Członek Zarządu Sądeckiego UTW
WIGILIA BOŻEGO NARODZENIA
Za oknem niespiesznie wstawał wigilijny dzień.
W nocy świeża warstewka
puszystego śniegu otuliła
ulicę, ogród, płot i rosnący
naprzeciwko domu wysoki
las. Obudziły się ptaki.
Na parapecie podskakiwały
nastroszone sikorki, zaglądały do okien i metalicznym
świergotem domagały się codziennej garstki nasion
słonecznika.
energiczne, bose stopki obtupywały, pachnące dzisiaj
cynamonem i wanilią, znajome kąty.
Zdumiona dziewczynka odkryła, że w nocy,
w dużym pokoju do samego sufitu wyrósł gęsty,
zielony świerk. Wyglądał, jakby dopraszał się natychmiastowego przystrojenia w tęczowe bombki, błyszczące cukierki, złocone orzechy, pachnące miodem
korzenne pierniczki, drobne rajskie jabłuszka, ozdoby
pracowicie klejone z kolorowych papierków przez
cały adwent, delikatne, celofanowe anielskie włosy.
Dziewczynka była zachwycona, kiedy dorośli pozwalali jej pomagać przy ozdabianiu drzewka, a najbardziej lubiła ostrożnie dotykać srebrzystego skowronka, który dawniej błyszczał na choince jej mamy.
Mała dziewczynka cichutko westchnęła i powoli
uniosła ciężkie od długiego snu powieki. Ciemne,
figlarne oczka uśmiechnęły się do burego, pluszowego niedźwiadka z naderwanym uchem, jaśniejącego
za szybą poranka, niecierpliwych ptaków. Po chwili
Wokół trwały ostatnie, przedświąteczne prace,
a ona przez cały dzień nie mogła doczekać się przyjazdu babci, dziadka, wujostwa i starszych kuzynów,
24
mimo, że byli okropnymi urwisami i nader często
znienacka pociągali za jej warkoczyki. Wypatrywała
niespodziewanego gościa, dla którego zawsze ustawiano dodatkowe nakrycie i uważnie obserwowała,
w poszukiwaniu blasku pierwszej gwiazdy, ciemniejące niebo. Kiedy w końcu rozbłyskiwała, wokół
okrytego białym obrusem wigilijnego stołu zbierała
się rodzina. Łamano się opłatkiem, szeptano życzenia, zapominano o urazach i smutkach, a na porcelanowej, świątecznej zastawie czekało dwanaście
wigilijnych dań.
O czym myśleć,
Czekając na pierwszą gwiazdkę z nieba?
Co dać,
Żeby dać naprawdę?
Czym zastawić stół,
Żeby nie przykryła go pycha?
Gdzie ustroić choinkę,
Żeby być u siebie?
Na kogo czekać,
Zastawiając wolne nakrycie?
Ze szczytu choinki domownikami opiekował się
zwiewny anioł, na końcach świerkowych gałązek
płonęły świeczki. Małe, przystrojone kokardami
paczuszki otaczały pień drzewka i przez całą kolację
przyciągały dziecięce spojrzenia. Dziewczynka nie
mogła doczekać się odpakowania prezentów. Marzyła o lalce z prawdziwymi włosami, która potrafiłaby
śmiać się, płakać i chodzić, elektrycznej kolejce
z dworcem, tunelem i torami wielokrotnie oplatającymi całe mieszkanie, o prawdziwym kucyku z białą
grzywą. W paczuszkach odkrywała książeczkę, kredki, blok rysunkowy, czekoladę, czasami pomarańczę
lub co najgorsze, czapkę, szalik i rękawiczki
z jednym palcem.
Komu spojrzeć w oczy,
Żeby patrzeć szczerze?
Czym się podzielić,
Żeby nie dzielić się tylko opłatkiem?
O czym pamiętać,
Żeby nie zapomnieć o najważniejszym?
Co powiedzieć, żeby powiedzieć więcej
niż „Wesołych Świąt”?
Adam Górczyński
Potem nucono kolędy, a mała zastanawiała się,
czy tym razem usłyszy, jak o północy ludzkim głosem przemówią kot i pies. Kiedy jednak klasztorne
dzwony przypominały o Pasterce, dziewczynka od
dawna spała, a na spełnienie marzeń i zaspokojenie
ciekawości musiała czekać kolejny rok.
Barbara Gieroń
CO ZROBIĆ, BY ZOSTAĆ WOLONTARIUSZEM?
W Nowym Sączu działa Sądeckie Centrum Wolontariatu, prowadzone przez Stowarzyszenie Sursum Corda.
Można je znaleźć przy ul. Zakościelnej 3, czynne jest od poniedziałku do piątku, w godz. 8.00 - 16.00. Kontakt
tel. 18 540 40 40 lub [email protected].
W Nowym Sączu działa również Ośrodek Wsparcia i Terapii Rodzin w Nowym Sączu, Plac Kolegiacki 2, Nowy
Sącz, czynny od poniedziałku do piątku w godz. 7.00-15.00; tel 184420763. ; www.owitr.pl;
[email protected]
Ośrodek Wsparcia i Terapii Rodzin w Nowym Sączu jest jednostką organizacyjną pomocy społecznej, prowadzoną
przez Miasto Nowy Sącz. Jest instytucją, która przede wszystkim odpowiada za organizowanie systemu rodzinnej
pieczy zastępczej na terenie Miasta Nowego Sącza, jak również prowadzi poradnictwo, mediacje oraz psychoterapię dla rodzin (lub członków rodzin) naturalnych, zagrożonych rozpadem więzi rodzinnych i umieszczeniem dzieci
poza środowiskiem tej rodziny.
Dyrekcja Ośrodka zaprasza wolontariuszy do współpracy.
25
DOŚWIADCZENIE ŻYCIOWE SENIORA
I SATYSFAKCJA Z KOLEJNYCH MOŻLIWOŚCI
Podczas planowania swojego czasu wolnego, większość ludzi szuka możliwości wypoczynku, ale są też tacy, którzy traktują go jako czas na inwestycję w siebie. Należą do
nich między innymi słuchacze SUTW, którzy zdecydowali się przeznaczyć ten czas na
zdobycie nowych formalnych kwalifikacji zawodowych.
W Szkole Policealnej TEB Edukacja wybrali kierunek kształcenia, który zapewnił im
maksimum satysfakcji, możliwość realizacji swoich pasji i zainteresowań, a równocześnie zdobycie nowego zawodu.
Ewa Surowiak, Dyrektor TEB
Edukacja Oddział Nowy Sącz
W tym roku szkolnym naukę kończy kolejna grupa aktywnych słuchaczek SUTW. Już wkrótce będą one
posiadaczkami kwalifikacji w branży zdrowia i urody , gdyż uczą się w zawodzie technik usług kosmetycznych.
Wcześniej słuchacze sądeckiego uniwersytetu mieli okazję do zdobycia kwalifikacji w zawodach: opiekun
medyczny oraz technik informatyk i świetnie ją wykorzystali.
Postęp cywilizacyjny, zmiana stylu życia i zwiększające się dochody Polaków spowodowały, że branża medyczna przeżywa swój renesans. Nasi rodacy coraz większą wagę przywiązują do zdrowia i chętnie korzystają
z prywatnej opieki medycznej. Na fali tego trendu, rekordy popularności biją usługi związane z rehabilitacją,
rekonwalescencją i wellness. Co więcej, polscy specjaliści cieszą się znakomitą opinią także na zagranicznych
rynkach pracy i są poszukiwanymi dostawcami usług medycznych. Zawodem z tej grupy, słusznie cieszącym
się olbrzymim zainteresowaniem, jest opiekun medyczny. Warto rozważyć atuty tego zawodu, jeśli oczekuje się
atrakcyjnego wynagrodzenia i pracy blisko naturalnych ludzkich problemów, ale także jeśli w naszym otoczeniu są osoby, którym możemy dzięki takim umiejętnościom pomóc.
Po zmianach w polskim prawodawstwie, zawód opiekuna można uprawiać jedynie po zdobyciu stosownych
kwalifikacji. Najkrótsza droga do tego celu prowadzi przez naukę w szkołach policealnych. Osoby nieposiadające średniego wykształcenia mogą także zdobyć kwalifikacje, korzystając z oferty Kwalifikacyjnych Kursów
Zawodowych. Placówka TEB Edukacja w Nowym Sączu oferuje kształcenie w zawodzie Opiekun Medyczny
w obu formach.
TEB Edukacja jest krajowym liderem w kształceniu adeptów zawodów medycznych i jako jedna z pierwszych
szkół w kraju umieściła również i te zawody w swojej ofercie, reagując na stale rosnące zapotrzebowanie pracodawców z kraju i zagranicy. Ta pozytywna tendencja funkcjonuje do dziś, głównie ze względu na elastyczność zawodów (absolwent kierunku Opiekun Medyczny może pracować m.in.: w szpitalach, domach opieki,
sanatoriach, zakładach pielęgniarsko-opiekuńczych lub jako prywatny opiekun) oraz na fakt „starzenia się”
większości społeczeństw europejskich. Im więcej jest ludzi, którym stan zdrowia utrudnia codzienne funkcjonowanie, tym większe jest zapotrzebowanie na opiekunów. Według wszelkich dostępnych prognoz, przez
co najmniej kilkadziesiąt najbliższych lat nie powinni oni narzekać na brak ofert pracy, szczególnie poza granicami kraju.
Do zdobycia państwowych uprawnień zawodowych niezbędne jest tylko 10 miesięcy nauki w zawodzie
opiekuna medycznego. Słuchacz zawodów medycznych swój czas spędza głównie na zajęciach praktycznych,
a także na praktykach zawodowych. Wykładowcami są zarówno osoby o znakomitym przygotowaniu
teoretycznym (z reguły pracownicy specjalistycznych wyższych uczelni), jak i osoby, legitymujące się
wieloletnią praktyką i wieloma sukcesami zawodowymi. Takie rozwiązanie pozwala mieć pewność
co do wysokiej jakości kształcenia.
26
Zawód opiekuna medycznego posiadacze wykształcenia średniego mogą zdobyć zupełnie bezpłatnie,
a koszt nauki na kwalifikacyjnym kursie zawodowym
to tylko 122 zł miesięcznie.
Dodatkowym atutem jest sprzęt – słuchacze każdego
z medycznych kierunków w TEB Edukacja mają
do dyspozycji kompletnie wyposażone pracownie,
zgodnie z najnowszymi technologiami i standardami branżowymi, w tym fantomy dorosłych i dzieci.
Absolwent zyskuje więc pewność, że w trakcie czasu
kształcenia zostanie w pełni przygotowany do wykonywania zawodu i rozwiązywania typowych dla niego
problemów w codziennej pracy.
Planując swój czas wolny, warto połączyć perspektywę zdobycia zawodu i zatrudnienia z możliwością
pomocy osobom potrzebującym opieki medycznej.
Nauka w TEB Edukacja spełnia oba te wymogi.
Można także wybrać inny zawód z bezpłatnej oferty
Szkoły Policealnej, np.: technika usług kosmetycznych, opiekunkę dziecięcą, technika informatyka czy
technika masażysty.
Bardzo istotnym elementem pracy opiekuna medycznego jest także jego życiowe doświadczenie, umiejętność empatii, zrozumienie potrzeb i dolegliwości podopiecznego, ponieważ same kwalifikacje zawodowe
bez odniesienia do potrzeb psychologicznych i społecznych to zbyt mało. Dlatego w zawodzie opiekuna
dużo lepiej od młodych sprawdzają się osoby starsze
z dużym doświadczeniem życiowym.
Zachęcamy do kontaktu z sekretariatem TEB Edukacja w Nowym Sączu, przy ul. Dunajewskiego 4 lub
pod numerem telefonu: 18 442 15 97, mail: [email protected], gdzie uzyskają Państwo szczegółową
informację na temat pełnej oferty oraz organizacji
kształcenia.
O TYM, JAK SPEKTAKL ZAMIENIŁ SIĘ W HAPPENING!
Oddział Rejonowy Polski Związek Emerytów Rencistów i Inwalidów w Zakopanem zaprosił nasz zespół
„WSPOMNIENIA” ze spektaklem „Jeszcze w zielone gramy…” na obchody 60-lecia Oddziału, połączone z zabawą andrzejkową.
Zaproszeni zostali także emeryci sądeccy, słuchacze
Sądeckiego UTW, w ilości około 50 osób.
Pierwotnie planowana data 30.XI. została zmieniona
na 20.XI. i mieliśmy bardzo mało czasu na przygotowanie bardzo skróconej wersji przedstawienia,
ze względu na brak w tym terminie aż dwójki solistów: Anny Warcholik i Tadeusza Szafarza. Doszła
do tego choroba Haliny Komar, więc całość obowiązków logistycznych (autokar, ubezpieczenie,
akwizycja uczestników wyjazdu, zebranie opłat, itp.)
spadła na Jolę Kieres. Alicja Skalska podjęła się
poprowadzić próby nowej wersji spektaklu, a przede
wszystkim – załatwić zgodę pana Jana, pianisty,
na ten wyjazd do Zakopanego. Obie poradziły sobie
nadzwyczaj sprawnie i pełniutki autokar wyruszył
pod Tatry, z pudłami rekwizytów i dekoracji oraz
z rozśpiewanymi uczestnikami.
Fot. T. Legutko
reprezentacją sądecką. Zostaliśmy przyjęci niezwykle
serdecznie przez Przewodniczącą Oddziału – Marię
Czernik, która z samozaparciem prowadziła wielogodzinne spotkanie, opierając się na kulach, ze złamaną
nogą! Znowu potwierdziło się to, że nasze pokolenie
jest „nie do zdarcia”, bo to generacja ideowców-społeczników, oddanym bez reszty wspólnym sprawom…
Przewodnicząca Rejonowego Oddziału, Pani Maria
Czernik, przedstawiła krótkie podsumowanie rocznej
działalności Oddziału ZERiI w Zakopanem oraz informację o realizacji projektu, sfinansowanego przez
Marszałka Województwa Małopolskiego „AKTYWNY SENIOR TATRZAŃSKI”, co pozwoliło na
realizację tego imponującego spotkania.
Impreza odbyła się dużej Karczmie Góralskiej HARENDA, gdzie zaproszonych zostało aż 250 osób
– emerytów z kilku podhalańskich wiosek i silną
Oprócz sądeckiego zespołu WSPOMNIENIA wystą27
nie” i tyle serdecznych odruchów – objęć uścisków,
ucałowań. I zgodnie ze strofami deklamowanymi
przez Krysię: „Wszystko dziś piękne było…” – zaskoczyła nas atmosfera tego wieczoru i wzruszyło
piękno serdecznych gestów. Jednym z takich gestów
było przyznanie tytułu „Królowie Balu” tanecznej parze: Edwardowi Maler i Wandzie Śmigielskiej, a nas
– esperantystów ucieszyło, że laury otrzymała także
esperancka para z UTW w Zakopanem: Eugeniusz
Janiak z żoną Teresą (radomianką).
pił w programie artystycznym tego wieczoru także
sympatyczny zespół góralski z Zasadniczej Szkoły
Zawodowej w Zakopanem, gorąco przyjęty przez
uczestników zabawy.
Nas – wykonawców spektaklu spotkała niespodzianka: w wielkiej karczmie nie było warunków
do aranżacji normalnego przedstawienia, które byłoby widoczne i słyszalne ze wszystkich stron Karczmy, gdzie siedzieli uczestnicy spotkania. Początkowo
było to dla nas powodem zdenerwowania, lecz już
po chwili okazało się to korzystne dla wszystkich –
wykonawców i publiczności! Otóż nastąpiła autentyczna konsolidacja „artystów” z gośćmi, którzy ciasno otoczyli miejsce prezentacji i prawie utożsamili
się z zespołem, razem śpiewając wszystkie piosenki,
tańcząc i przystrajając się kwiatami ze scenografii.
Na naszych oczach spektakl przemienił się w happening, w którym uczestniczyli wszyscy, włączając się
spontanicznie, szczerze, z potrzeby serca…
Ponadto wszyscy członkowie zespołu, a także zaproszeni słuchacze SUTW, otrzymali na pożegnanie
drobne upominki, a mnie powierzono (z prośbą
o doręczenie) dyplomy- podziękowania za pomoc
w uświetnieniu tej uroczystości dla: Haliny Komar
–CEM, Zarządu SUTW, Joli Kieres, Alicji Skalskiej,
Anny Budy, Jana Celewicza i Janiny Zofii Sus
(za piękne dekoracje do spektaklu).
Zapamiętamy te „Góralskie Andrzejki” na długo.
Nie sądziliśmy, że może nas spotkać takie „współgra-
Wrażenia spisała – Halina Komar
POLSKIE TOWARZYSTWO TATRZAŃSKIE
ODDZIAŁ „BESKID” W NOWYM SĄCZU – KOŁO PRZEWODNIKÓW
BESKIDZKICH I TERENOWYCH
WYCIECZKI TURYSTCZNE – ROK AKADEMICKI 2012/2013
wanym przez turystów „Małą Sokolicą”; Dąbrowska
Góra (583 m npm) ze wspaniałymi widokami na Jezioro Rożnowskie i Pogórze Rożnowskie. Najwyższą
„górą” w granicach administracyjnych miasta Nowego Sącza z widokiem na Kotlinę Sądecką i okoliczne
pasma górskie jest Majdan (499 m npm). Zorganizowano również wycieczkę górską w Beskid Sądecki.
Polskie Towarzystwo Tatrzańskie Oddział „Beskid”
Koło Przewodników Beskidzkich i Terenowych w
ramach współpracy z Sądeckim Uniwersytetem Trzeciego Wieku w roku akademickim 2012/2013 zorganizowało dla słuchaczy i sympatyków 10 wycieczek:
6 pieszych (w tym 5 pieszo-rowerowych) i 4 autokarowe. We wszystkich formach wyjazdów uczestniczyło w sumie 243 osoby.
11 listopada 2012 r. – Szlak Spacerowy PTT, nr 3
„wschodni”- znaki zielone, Nowy Sącz – Chruślice
(przekaźnik) – Januszowa – Librantowa – Kuminowiecka Góra. W świąteczny czwartek w wycieczce
wzięło udział wyjątkowo liczna grupa słuchaczy
SUTW i sympatyków, bo aż 31 osób (w tym osoby na
rowerach). Przy pięknej słonecznej pogodzie podziwiano panoramy Beskidów i Pogórza Rożnowskiego.
Na Kuminowieckiej Górze czekało na uczestników
rozpalone ognisko przez gospodarza Pana Stefana
Sowę, przy którym pieczono kiełbaski. Gospodarz
uraczył nas wspaniałym „sokiem” aroniowym oraz
Tradycyjnie, jak w latach ubiegłych, wędrowaliśmy Nowosądeckimi Szlakami Spacerowymi PTT,
które składają się z 5 odcinków o łącznej długości
52,5 km. Otaczają one Kotlinę Sądecką i miasto
Nowy Sącz, przebiegając łagodnymi wzniesieniami
Beskidu Wyspowego, Pogórza Rożnowskiego oraz
Beskidu Niskiego. Szlaki te umożliwiają turystom
niezależnie od ich wieku i kondycji, odbywanie
łatwych wycieczek górskich. Najwyższymi górami
tych szlaków są: Białowodzka Góra (614m npm) z
rezerwatem „Białowodzka Góra – Zamczysko” nazy28
marynowanymi grzybkami. Przy ognisku śpiewano
patriotyczne pieśni. Wycieczkę zakończono w Librantowej, skąd busem powrócono do Nowego Sącza.
Żywiecką – Łodygowice – Żywiec – Góra Żar. Trasa
wycieczki liczyła 440 km i wiodła przez: Stary Sącz
– Krościenko – Nowy Targ – Maków Podhalański –
Żywiec – Łodygowice – Żywiec – Zapora w Tresnej
– Góra Żar – powrót do Nowego Sącza. W Łodygowicach o godz. 11.00 uczestnicy wycieczki uczestniczyli we mszy św. w kościele parafialnym p.w.
św. Szymona i św. Judy Tadeusza, na której zostali
przywitani przez księdza proboszcza Józefa Zajdę.
Kościół ten, to piękna świątynia na wzgórzu, zbudowana w XVII w., z bali modrzewiowych, z sobotami,
prawie w całości
o konstrukcji zrębowej. Kościół ten jest największym
drewnianym kościołem na Żywiecczyźnie. Po mszy
św. uczestniczyliśmy w konkursie palm wielkanocnych. W Łodygowicach mogliśmy zobaczyć dwór
zwany Zamkiem, Pochodzący z XVIIw. O charakterze fortu obronnego. Obecnie dwór i park jest
własnością gminy Łodygowice, w którym mieści się
Gminny Ośrodek Kultury. W Żywcu zwiedziliśmy
rynek oraz przez dwie godziny zwiedzaliśmy Muzeum na Zamku Żywieckim, część historyczną z izbą
tortur, część etnograficzną i przyrodniczą, wystawę
historyczną
„Od Komorowskich do Habsburgów”, park miniatur – zabytkowych budowli Żywca i okolicy, a także
kościół katedralny pw. Najświętszej Maryi Panny,
zbudowany w pierwszej połowie XV w. w stylu gotyckim.
Przewodnik: Wiesław Wcześny
Fot. Wanda Wcześny
16 grudnia 2012 r. – Szlak Spacerowy PTT nr 1 –
„zachodni” (znaki czerwone). Trzetrzewina – Szcząb,
szlak PTT nr 2 (znaki zielone), Szcząb – Chełmiec.
W wycieczce wzięło udział 7 osób, którą zakończono
ogniskiem.
Przewodnicy: Maciej Zaremba i Wiesław Wcześny
Następnie wzdłuż J. Żywieckiego, przez zaporę
w Tresnej dojechaliśmy do Góry Żar – dolnej stacji
kolei linowo-terenowej, którą wjechaliśmy na sam
szczyt, skąd podziwialiśmy piękne widoki na przełomową kotlinę Soły, Jezioro Żywieckie i Międzybrodzkie. Na Górze Żar znajduje się zbiornik wodny
zasilający elektrownię szczytowo-pompową.
Fot. dablju
W drodze powrotnej, odbył się konkurs palm dla
najmłodszych uczestników wycieczki. W wycieczce
brało udział 30 osób. Każdy uczestnik otrzymał obszerny biuletyn wycieczkowy PTT opracowany przez
przewodników PTT Wiesława i Tadeusza Wcześny.
13 stycznia 2013 r. – wycieczka górska – Główny
Szlak Beskidzki, znaki czerwone, Beskid Sądecki –
Pasmo Jaworzyny Krynickiej: Rytro – Cyrla – Rytro.
Przy pięknej, słonecznej pogodzie, w wycieczce do
schroniska górskiego na Cyrli uczestniczyły 3 osoby.
Przewodnik: Wiesław Wcześny
07 kwietnia 2013 r. – Szlak Spacerowy PTT nr 4 –
„południowy” (znaki czerwone) – Nawojowa – Majdan. Mimo wiosennej pogody, częściowo na trasie
zaległa jeszcze gruba warstwa śniegu. Na trasie,
przy ognisku pieczono kiełbaski. W wycieczce brało
udział 10 osób.
Przewodnik: Maciej Zaremba
24 marca 2013 r. – niedziela palmowa, wycieczka
autokarowa.
Ósma już, tradycyjna wycieczka dla słuchaczy
i sympatyków SUTW na konkurs palm wielkanocnych, a po raz drugi (pierwszy raz w 2011) w Kotlinę
29
wzięło udział 20 osób. W Dąbrówce Polskiej uczestnicy wycieczki zaznajomili się z historią zabytkowego kościółka św. Rocha, zbudowanego z drewna
modrzewiowego na przełomie XVI i XVII w., znajdującego się na Szlaku Architektury Drewnianej Małopolski. Na miejscowym cmentarzu odwiedziliśmy
grób Stanisława Smagi, nauczyciela, przewodnika
i alpinisty, który w 1998 r. zginął w Andach. Na trasie
wycieczki, na terenie byłej strzelnicy wojskowej
zapłonęło ognisko, przy którym pieczono kiełbaski,
krupnioki i inne specjały.
Po dotarciu na Majdan (499 m npm.) – najwyższą
„górę” w Nowym Sączu, podziwialiśmy panoramę
pasm górskich: Gorce, Beskid Wyspowy, Pogórze
Rożnowsko-Ciężkowickie, Beskid Niski i Beskid
Sądecki - Pasmo Jaworzyny Krynickiej, Pasmo
Radziejowej, gdzie przy dobrej widoczności można
zobaczyć Tatry.
Fot. dablju
Przewodnicy: Maciej Zaremba i Wiesław Wcześny
03 maja 2013 r. – Szlak Spacerowy PTT nr 3, znaki
zielone. Dąbrowa Góra - Dąbrowska Góra - Kuminowiecka Góra.
Tradycyjna 3-majowa wycieczka, w której udział
wzięło 7 osób. Na Dąbrowskiej Górze, przy kapliczce
upamiętniającej pobyt na Sądecczyźnie papieża Jana
Pawła II, uczestnicy wycieczki modlili się śpiewając
ulubioną pieśń Błogosławionego - „Barkę”.
Przewodnik: Wiesław Wcześny.
Na Kuminowieckiej Górze zapalono ognisko, do
którego dołączyli się gospodarze: p. Stefan Sowa
wraz małżonką, częstując nas tradycyjnie wspaniałym
„sokiem” aroniowym, sałatką warzywną oraz marynowanymi rydzami. Wycieczkę zakończono
w Librantowej.
Fot. dablju
Fot. dablju
Przewodnik: Wiesław Wcześny.
14 lipca 2013 r. – Słowacja, wycieczka autokarowa. Tatrzańska Kotlina – Bielańska Jaskinia – Stary
Smokowiec – Hrebienok – Wodospady Studennego
Potoku. Trasa wycieczki liczyła 300 km. Wiodła
z Nowego Sącza przez Stary Sącz ( msza św. U SS
Klarysek), Krościenko, Łysą n/Dunajcem, Tatrzań-
09 czerwca 2013 r. – Szlak Spacerowy PTT nr 5,
znaki niebieskie, Dąbrówka Polska - Majdan.
Kolejna już, tradycyjna wycieczka zorganizowana na
zakończenie Roku Akademickiego SUTW, w której
30
ska Kotlinę, Bielańską Jaskinię, Stary Smokowiec,
Hrebienok, Wodospady Studennego Potoku. Powrót
do Nowego Sącz o godz. 20.00.
Po prawie trzy godzinnym zwiedzaniu zamku, na
godzinę 15.30 dojechaliśmy do Orawki, wsi leżącej
na Orawie Polskiej nad rzeką Orawą. W programie
zwiedzanie z przewodniczką zabytkowego parafialnego kościoła pw. Jana Chrzciciela. Kościół ten znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej Małopolski,
zbudowany latach 1651 – 1656. Jest najstarszą drewnianą świątynią Górnej Orawy, jednonawowy z wieżą
o konstrukcji zrębowej, dach i ściany obite gontem.
Od północnej strony przylega do kościoła murowana
kaplica M.B. Bolesnej. Wnętrze kościoła i część wyposażenia pokryto polichromią figuralno-ornamentalną z połowy XVIIw. Malowidła przedstawiają sceny
z życia Jana Chrzciciela, Pana Jezusa, apostołów
i wizerunki świętych czczonych na Węgrzech.
Godzina 11.00 w deszczu wchodzimy do Bielańskiej
Jaskini, która jest narodowym pomnikiem przyrody
znajdującym się w Tatrach Bielańskich. Wejście do
jakini znajduje się na 972 m n.p.m., trasa jest oświetlona, prowadzi betonowym chodnikiem i schodami
w górę i w dół liczącymi ponad 800 stopni. Zwiedzanie jaskini trwało około 70 min. W 1979r. Jaskinia
Bielańska została uznana za chroniony zabytek przyrody. W jaskini żyje 7 gatunków nietoperzy
i wiele przedstawicieli fauny uznanych jako relikty
przyrody. Po wyjściu z jaskini było już słonecznie.
Przejazd Drogą Wolności – przebiegającej wzdłuż
Tatr – do Starego Smokowca, miejscowości leżącej
u podnóża Tatr Wysokich. Kolejką szynowo-linową
dojechaliśmy na Smokowieckie Siodełko – Hriebienok (1285m. n.p.m.). Po wyznaczeniu czasu do
powrotu, uczestnicy wycieczki realizowali swoje
własne programy. Większość udała się do Studennej
Doliny, do urokliwych wodospadów Zimnej Wody.
Po odpoczynku, zachwyceni widokami, sesji zdjęciowej, powróciliśmy tą samą kolejką do autokaru.
W drodze powrotnej, w okolicach miejscowości Piekielnik wędrowaliśmy w uciążliwym upale ścieżką
przyrodniczą Torfowisk Wysokich – Baligówka.
W wycieczce, w której uczestniczyło 52 osoby,
program zrealizowano z nawiązką. Każdy uczestnik
otrzymał obszerny biuletyn wycieczkowy PTT opracowany przez przewodników PTT Wiesława
i Tadeusza Wcześny.
Przewodnik – Wiesław Wcześny
Program wycieczki, w której uczestniczyło 50 osób
został zrealizowany. Zdecydowana większość uczestników mogła po raz pierwszy zwiedzać Jaskinię
Bielańską oraz zobaczyć mały fragment Tatr Wysokich Każdy uczestnik otrzymał obszerny biuletyn
wycieczkowy PTT opracowany przez przewodników
PTT Wiesława i Tadeusza Wcześny
06 września 2013 r. – wycieczka autokarowa dla 50ciu uczestników Forum III Wieku.
Zwiedzaliśmy: Miasteczko Galicyjskie, Starówkę
Nowego Sącza i Stary Sącz
Przewodnik – Wiesław Wcześny.
9 lat Sądeckiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku to
lata współpracy z Kołem Przewodników Beskidzkich i Terenowych PTT Oddział „Beskid” w Nowym
Sączu. Przez ten okres zorganizowaliśmy 68 wycieczek turystycznych, 53 pieszych (w tym 18 pieszo-rowerowych) oraz 15 autokarowych. Wycieczki te
były bardzo atrakcyjną formą czynnego wypoczynku,
na których uczestnicy mogli jeszcze lepiej poznać
kulturę, przyrodę, zabytki. Każda wycieczka była
miłym spotkaniem koleżeńskim. We wszystkich
formach tego aktywnego wypoczynku uczestniczyło
1406 osób.
Przewodnik: Wiesław Wcześny
18 sierpnia 2013 r. – Słowacja, Polska. Wycieczka
autokarowa.
Trasa wycieczki liczyła 320 km i wiodła z Nowego
Sącza przez: Stary Sącz (msza św. u SS Klarysek),
Krościenko, Nowy Targ, Jabłonkę, Hyżne, Orawski
Podzamok-Orawski Hrad, Orawka.
Godzina 11-ta wejście o Orawskiego Zamku, który
zwiedzaliśmy z przewodniczką w języku polskim.
Orawski Zamek uważany jest za jeden z piękniejszych zamków Słowacji, zbudowany na skale, 112 m.
nad lustrem rzeki Orawa, w pierwszej połowie XIII
w. Na przestrzeni dziejów rozbudowywany. Na całość
zamku składają się trzy kompleksy średniowieczno-renesansowych budowli. Najstarszą częścią zamku
jest zamek górny. Obecnie zamek jest własnością
państwa, pełni rolę pamiątki narodowej i muzeum.
W imieniu Koła Przewodników PTT Oddział „Beskid” w Nowym Sączu serdecznie dziękujemy uczestnikom wycieczek, oraz zapraszamy na wycieczki
w roku akademickim 2013/2014.
Wiesław Wcześny
31
WARTO PRZECZYTAĆ:
1. „Matka i córka” - Maria Nurowska i Tatiana Raczyńska w rozmowach z Martą Mizuro
To szczera rozmowa Marty Mizuro z dwiema kobietami – znaną pisarką Marią Nurowską i jej córką Tatianą
Raczyńską. Stanowi wielce bolesną retrospektywę ich przeszłości, z której wyłania się ciekawai poruszająca
opowieść o dwóch pokoleniach kobiet.
2. „Dziecko do wzięcia” Chandra Hoffman
Tematyka książki dotyka życiowych tematów, oscylując wokół szeroko pojętej adopcji. Oprócz rodzicielstwa,
jego wagi, znaczenia i obowiązków oraz bezpłodności i ciężaru bezdzietności, autorka porusza zagadnienie
bezgranicznego zaangażowania w zawodowe obowiązki. Styl książki przypominajęzyk powieści Jodi Picoult.
3. „Prawdziwe wspomnienia Mali K.” Adrienne Sharp
Adrienne Sharp stworzyła pasjonującą historię osnutą na biografii primabaleriny polskiego pochodzenia, Matyldy
Krzesińskiej, występującej na deskach Teatru Maryjskiego w Petersburgu. Żyjąca na emigracji w Paryżu prawie
stuletnia Matylda, postanawia spisać swe niezwykłe wspomnienia – stąd przygody niezwykle czarującej tancerki,
kochanki wielkich książąt i ostatniego cara Rosji.
4. „Inferno” Dan Brown
Perełka dla miłośników twórczości Browna, który tym razem zostawia w spokoju Watykan i świętych, przenosząc
czytelnika do samego piekła. Niezmienne pozostaną zawikłane tajemnice, kody, symbole i zagadki, które ma do
rozwiązania główny bohater”.
5. „Dworek pod lipami” Anna Szepielak
„Dworek pod lipami” to prawdziwie klimatyczna i wciągająca historia – doskonała na długie jesienne i zimowe
wieczory. Autorka zastosowała zabieg wielowątkowości, tworząc powieść szkatułkową. Ogólna wymowa powieści
– sens poszukiwania siebie, spełniania marzeń i pokonywania życiowych przeszkód.
6. „Nie mów nic, kocham cię” Mhairi McFarlane
Ciepła i romantyczna, niczym „Pamiętnik” N. Sparksa, opowieść o prawdziwej miłości. Uczuciu, które powraca po
latach, by dać kolejną szansę Benowi i Rachel. Książka opowiada o spotkaniu byłych przyjaciół, którym los zsyła
drugą szansę.
7. „I góry odpowiedziały echem” Khaled Hosseini
Afganistan, Paryż, Kalifornia – druga połowa XX i pierwsza XXI wieku. Wielowątkowa panorama dziejów
Afgańczyków w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Relacje bohaterów, związane z ich rodzinnymi historiami.
8. „Villette” Charlotte Bronte
Młoda Angielka traci wszystko: rodzinę, dach nad głową i majątek. Pod wpływem impulsu wyjeżdża do Francji.
Tam mimowolnie zostaje wplątana w tajemnicze zdarzenia i odnajduje miłość na nowo.
Sądecka Biblioteka Publiczna
WARTO ZOBACZYĆ:
http://www.federacjautw.pl
http://www.tvpkrakow.pl
http://www.korzenieiskrzydla.pl
http://www.mowes.pl
http://www.sutw.pl
http://www.utw.pl
http://www.edukacja.senior.pl
http://www.senior.pl
http://www.grundtvig.org.pl
http://www.pozytek.gov.pl
http://www.ngo.pl
http://www.rops.krakow.pl
http://www.seniorzywakcji.pl
http://www.eiro.pl
http://www.dziadkowietoskarb.pl/uniwersytety-trzeciego-wieku
http://www.tvp.pl/krakow/tematy-dnia/wideo/o-aktywizacji-seniorow-7-ix-2012/8458426
http://www.facebook.com/ForumTrzeciegoWieku
http://www.forumtrzeciegowieku.pl
http://senioralna.tv/20130910413/pelna-relacja-z-forum-w-nowym-saczu
32
WITRAŻE DIECEZJI TARNOWSKIEJ
(opisy na stronie 7)
18.
11.
1.
10.
9.
6.
26.
14.
24.
3.
5.
16.
8.
15.
Fot. A. Laskowski