OKRES MIĘDZYWOJENNY – PRAWO

OKRES MIĘDZYWOJENNY – PRAWO
Kodyfikacje 20lecia międzywojennego
I. STAN
PRAWNY:
PRAWO CYWILNE MATERIALNE (5 obszarów, potem 4):
1. ziemie byłego Królestwa Polskiego – system francusko – polski
(Kodeks Napoleona z szeregiem zmian:
- Księga II w całości
- z Księgi III zobowiązania i prawo spadkowe
- w miejsce prawa hipotecznego w 1818 r. i 1825 prawo hipoteczne, w 1818 r. prawo
hipoteczne tzw. dużej własności nieruchomości w miastach wojewódzkich
- w miejsce Księgi I w 1825 r. tzw. Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego zawierający
także majątkowe prawo małżeńskie)
W 1836 r. ukazem carskim zmieniono przepisy prawa małżeńskiego w KCKP.
2. Galicja (województwa krakowskie, tarnopolskie, stanisławowskie, lwowskie) – Kodeks
Cywilny Austriacki (ABGB) (znowelizowany w czasie I Wojny Światowej)
3. Spisz i Orawa (należały do węgierskiej części monarchii) – prawo węgierskie z
wyjątkiem przepisów małżeńskich było prawem zwyczajowym, w 1922 r. uchylono je
prócz prawa małżeńskiego i wprowadzono ABGB.
4. zabór pruski – Kodeks Cywilny Rzeszy Niemieckiej z 1896 r. (BGB) z mocą
obowiązującą od 1900 r.
Pandektystyka wypracowała system 5 ksiąg (Funfbucher). Wyrósł z tego pozytywizm (prawo
to ustawa, ustawa to sprawiedliwość). Pierwszym dziełem BGB z 1896 r.
5. Ziemie byłego Zaboru Rosyjskiego – prawo cywilne zawarte w kodyfikacji rosyjskiej z
1832 r. (Zwód Praw Cesarstwa Rosyjskiego – 15 tomów, pierwsza kodyfikacja od XVII
w. Sobornoje Ułożenje, X tom – prawo cywilne, obowiązywało na ziemiach zaboru
rosyjskiego)
Różnorodność prawa stwarzała jego niepewność. Utrudniało to rozwój gospodarczy.
PRAWO CYWILNE PROCESOWE (3 obszary):
1. ziemie centralne i wschodnie - rosyjska ustawa postępowania sądowego cywilnego z
1864 (wprowadzona w 1876 r. na ziemie polskie)
2. zabór pruski – niemiecki kodeks postępowania cywilnego z 1877 r. w wersji po
nowelizacji w 1898 r.
3. zabór austriacki – prawo procesowe austriackie (austriacki kodeks postępowania
cywilnego) z 1895 r. po uzupełnieniu w 1896 r.
Pobrane z umcs.net.pl
1
PRAWO KARNE MATERIALNE (3 obszary):
1. ziemie centralne i wschodnie – kodeks karny rosyjski z 1903 r. („Kodeks Tagancewa”)
Nigdy w całości nie obowiązywał w Rosji (tylko przestępstwa polityczne) natomiast
obowiązywał w II Rzeczypospolitej. W 1915 r. (VII/VIII) Rosjanie ewakuowali się z
Królestwa Polskiego. 8 IX 1915 r. gubernator Hans von Beseler wprowadzony w błąd
nieświadomie potwierdził obowiązywanie „Kodeksu Tagancewa”. Austriacy w swoim
generał – gubernatorstwie także go potwierdzili 7 VIII 1917 r.
2. ziemie galicyjskie – austriacki kodeks karny z 1852 r. (gruntowna nowelizacja części
materialnej Franciszkany)
3. zabór pruski (ziemie zachodnie) – kodeks karny Rzeszy Niemieckiej z 1871 r.
PRAWO KARNE PROCESOWE (3 obszary):
1. ziemie centralne i wschodnie – rosyjska ustawa postępowania sądowego karnego z
1864 r. (wprowadzona w 1876 r.)
2. zabór pruski (ziemie zachodnie) – kodeks postępowania Rzeszy Niemieckiej (niemiecki
kodeks postępowania karnego z 1877 r.)
3. ziemie galicyjskie – kodeks postępowania procesowego (austriacki kodeks
postępowania karnego z 1873 r.)
Wszystkie 3 kodeksy stały na gruncie procesu mieszanego.
Pobrane z umcs.net.pl
2
II. KODEKSY
KODYFIKACJE PRAWA CYWILNEGO MATERIALNEGO:
Istniały 2 w możliwości pracy:
1. Tworzenie kolejnych projektów (działów) aż powstanie cały kodeks, który zostałby
przedstawiony ministrowi sprawiedliwości
2. Opracowywanie poszczególnych działów i wprowadzanie je od razu w tok ustawodawczy.
W ten sposób następowałaby stopniowa unifikacja prawa w Polsce.
W przypadku pierwszej z opcji partykularyzm praw zaborczych przedłużałby się . Stopniowa
kodyfikacja zaś została by w końcu złączona w jeden kodeks. Komisja wybrała drugą
koncepcję.
Na plan pierwszy prac wysunęło się prawo międzydzielnicowe i międzynarodowe prawo
prywatne zawierające tzw. normy kolizyjne (ustalające sposób wychodzenia z kolizji norm
prawnych). Projekt został przygotowany w 1921 r. W 1923 r. otrzymał go minister
sprawiedliwości. W 1926 r. zaczął obowiązywać. Projekt przygotował prof. Fryderyk Zoll.
Istniała realna groźba, że projekty Komisji Kodyfikacyjnej będą zalegać w sejmie
wykorzystywane do walki politycznej. Zamach majowy ułatwił pracę komisji. Prezydent
odtąd mógł wydawać rozporządzenia z mocą ustawy. Obawiano się iż dzieło myśli
najwybitniejszych twórców prawa zostaną zepsute przez posłów w swej większości nie
będących prawnikami. Dlatego projekty wnoszono na drogę ustawodawstwa prezydenckiego.
Rozpoczęto prace nad projektem prawa autorskiego. Referentem był Fryderyk Zoll, a
koreferentem Jan Jakub Litauer. Prawo autorskie weszło w życie w 1926 r.
Pilna była potrzeba wprowadzenia prawa o ochronie wynalazków, wzorów i znaków
towarowych (prawo patentowe). W 1918 r. dekretem Naczelnika Państwa utworzono
Urząd Patentowy. W II 1919 r. 3 dekretami Naczelnika Państwa uchylono zaborcze prawa
patentowe. Wzory dla ochrony patentowej zaczerpnięto z ustawodawstwa niemieckiego
(surowe i rygorystyczne). Spowodowało to, że do 13 XII 1918 r. (utworzenie Urzędu
Patentowego) do 1924 r. nie zarejestrowano żadnego patentu
Projekt przygotował Fryderyk Zoll (referent) i Wróblewski (koreferent). W 1924 r. sejm
uchwalił: „Ustawa o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych”. W 1925 r.
Polska ratyfikowała konwencje paryską czym zobowiązała się do dostosowania swego prawa
patentowego do norm międzynarodowych. W 1928 r. ustawę zastąpiono rozporządzeniem
prezydenta o tym samym tytule.
W 1926 r. sejm uchwalił „Prawo o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji”. Referentem był
Fryderyk Zoll.
Projekt prawa wekslowego i czekowego (obrót bezgotówkowy). Projekt przygotowany przez
prof. Górskiego i adwokata Kuratowskiego. Koreferentem był lwowski prof. Doliński.
W 1924 r. wprowadzone na mocy rozporządzenia prezydenta prawo wekslowe i czekowe
Pobrane z umcs.net.pl
3
Prawie wszystkie te projekty są to projekty dotyczące tworów intelektu ludzkiego. Tradycyjne
prawo cywilne było stosunkowo dobrze uregulowane w dotychczasowych kodeksach zaś te
związane były z rozwojem gospodarki. Trzeba było wprowadzać najnowsze rozwiązania.
Potem komisja przystąpiła do prac nad prawem zobowiązaniowym.
27 X 1933 r. – rozporządzenie prezydenta „Kodeks Zobowiązań” weszło w życie 1 VII
1934 r. wraz z „Kodeksem Handlowym”
Z kodeksu zobowiązań wyłączono tzw. stosunki kupieckie jako właśnie „Kodeks Handlowy”
(funkcjonował także w PRL np. Bank Handlowy, PKO S.A. – istniały w PRL dla realizacji
stosunków z firmami zachodnimi)
„Kodeks Zobowiązań” składał się z 645 artykułów zgromadzonych pod 17 tytułami. Nie
miał formalnie wydzielonej części ogólnej. Nauka prawa uznawała pierwsze 5 tytułów za jego
część ogólną.
I „Źródła, istota, i rodzaje zobowiązań”
II „Powstanie zobowiązań”
III „Przejście praw i obowiązków wynikających ze zobowiązań”
IV „Wygaśnięcie zobowiązań”
V „Zaskarżenie czynności dłużnika z działanych na szkodę wierzyciela”
W pozostałych 12 tytułach zgrupowano ok. 20 umów szczegółowych. Włączono do kodeksu
niektóre kwestie do zobowiązań nie należące ale mieszczące się w części ogólnej Kodeksu
Cywilnego. Przepisy ogólne prawa cywilnego nie były ciągle zunifikowane.
a) problematyka oświadczenia woli (forma, wady)
b) warunek
c) termin
d) przedstawicielstwo
e) przedawnienie
Kodeks zobowiązań nawiązywał do dotychczasowej myśli europejskiej. Tworzony był z
uwzględnieniem Kodeksu Napoleona, BGB, ABGB, szczególnie ZGB (1907 r.). Kodeks
zobowiązań jest jednak w pełni oryginalnym dziełem. Miał doskonałe opinie wśród
europejskich znawców prawa.. Nie był kazuistyczny, był syntetyczny, napisany
wyrazistym językiem, zawierał szereg rozwiązań legislacyjnych stanowiących całkowite
novum w europejskim prawie zobowiązań (swoboda umów, równość stron w umowie,
umowy zawarte prawidłowo pod względem formalnym mają dla stron moc ustawy).
Na tej ostatniej zasadzie wyrósł tzw. rygoryzm formalnoprawny. Sąd może badać jedynie to
czy umowa została prawidłowo zawarta. Sąd nie ma prawa wchodzić w treść umowy.
Formalnie strony są równe ale kapitalizm, stosunki kapitalistyczne uległy zmianie (nie jest to
już gospodarka drobnokapitalistyczna, gospodarkę wypełniły wielkie anonimowe korporacje,
syndykaty, trusty itp.). Tak więc i ta zasada uległa zachwianiu.
Rewolucyjnym postanowieniem było wprowadzenie tzw. norm kauczukowych, które
powołując się na zasady słuszności, uczciwego obrotu, dobrej wiary i inne podobne klauzule
generalne pozwalały sędziemu ingerować w treść umowy, a nawet w skrajnych sytuacjach
umowy formalnie prawidłowo zawarte unieważnić. Normy kauczukowe (rozciągliwe).
W prawie zachodnim było to niemożliwe. Umowy adhezyjne (typowe) jak również
postanowienia regulaminów obowiązują tylko jeśli wcześniej uzyskały zatwierdzenie władz
państwowych lub samorządowych zaś przepisy regulaminów jeśli zostały przedstawione
drugiej stronie i zostały przez nią przyjęte.
Prawo małżeńskie. 3 systemy prawa małżeńskiego:
1. Zabór pruski – świecka forma małżeństwa od lat 70. XIX w.
2. Zabór rosyjski – wyznaniowa forma małżeńska od 1836 r.
Pobrane z umcs.net.pl
4
3. Zabór austriacki – mieszana forma małżeństwa
Prof. Jaworski przygotował w III 1920 r. kilkunastopunktowy konspekt projektu prawa
małżeńskiego. Przedstawił go Komisji Kodyfikacyjnej. Stwierdził, że podejmie się
opracowania projektu jeżeli konspekt zostanie jednomyślnie przez komisję zaakceptowany.
Tak się jednak nie stało więc prof. Jaworski tego zadania się nie podjął.
Na kilka lat plany co do opracowania prawa małżeńskiego odsunięto. W 1924 r. powołano
specjalną podkomisję dla opracowania projektu prawa małżeńskiego z prof. Lutostańskim
na czele (stąd „projekt Lutostańskiego”). Podkomisja pracowała prawie 5 lat. W 1929 r.
projekt był gotowy i zaakceptowany przez Komisję Kodyfikacyjną. Projekt przekazano
ministrowi sprawiedliwości, u którego projekt „przeleżał” 2 lata. W 1931 r. zdecydowano się
projekt wydrukować i podać do wiadomości publicznej.
Założenia projektu:
a) małżeństwo stanowi przedmiot ustawodawstwa cywilnego jednakowo obowiązującego
wszystkich obywateli Rzeczypospolitej bez względu na wyznanie
b) kompromisowa formuła formy zawarcia małżeństwa, pozwalała formę zawarcia
małżeństwa wybrać nupturientów (duchowny miał obowiązek sporządzić tzw. protokół i
dostarczyć go do Urzędu Stanu Cywilnego), przesłanką ważności małżeństwa był akt
sporządzony w Urzędzie Stanu Cywilnego
c) struktura małżeństwa oparta na równouprawnieniu małżonków
d) małżeństwo ustaje nie tylko przez śmierć współmałżonka ale i poprzez rozwód
Jurysdykcja nad małżeństwem w gestii sądów cywilnych.
Opublikowanie projektu wywołało reakcję kleru katolickiego (episkopat). Oficjalne orędzie
episkopatu (prymas) potępiło projekt („sprzeczny z prawem bożym”, „stanowiący zamach
wolnomyślicieli na ducha narodu”, „zuchwała próba odcięcia Polski od kultury
chrześcijańskiej i wydanie jej na bezeceństwo bolszewików”). Do tej krytyki dołączył się
kościół autokefaliczny i zjazd rabinów wyznania mojżeszowego.
Dopiero po II Wojnie Światowej prawo małżeńskie zostało zunifikowane.
Brak było w okresie międzywojennym projektów kodyfikacji prawa rzeczowego,
spadkowego, przepisów o księgach hipotecznych, notariacie. Choć w 1929 r. tuż przed
wybuchem wojny gotowe były już projekty prawa rzeczowego i spadkowego.
Pobrane z umcs.net.pl
5
KODYFIKACJE PRAWA CYWILNEGO PROCESOWEGO:
Główni twórcy Kodeksu Postępowania Cywilnego to Ksawery Fierich, Stanisław Gołąb i
Jan Jakub Litauer (jeden z 2 pierwszych sędziów Sądu Najwyższego powołany jeszcze
przez Tymczasową Radę Stanu w 1917 r.)
Wolna Wszechnica Polska w Łodzi – prywatna uczelnia umożliwiająca głoszenie poglądów
liberalnych i lewicowych. Kadry nauczycielskie o żydowskim rodowodzie (np. Karol
Koranyi. J.J. Litauer)
W 1929 r. projekt Kodeksu Postępowania Cywilnego przekazany został ministrowi
sprawiedliwości. 29 XI 1930 r. został ogłoszony na mocy rozporządzenia prezydenta z mocą
obowiązującą od 1 I 1933 r. W momencie ogłoszenia nie był to cały kodeks. Cały kodeks
postępowania cywilnego został ogłoszony obwieszczeniem ministra sprawiedliwości w XII
1932.
Kodeks Postępowania Cywilnego składał się z 2 części:
I część – regulowała postępowanie sporne (procesowe) i przepisy o sądownictwie
polubownym
1. Księga – „Sąd”
2. Księga – „Proces”
3. Księga – „Sąd Polubowny”
II część
1. Księga – „Postępowanie egzekucyjne”
2. Księga – „Postępowanie zabezpieczające
Całość to 864 artykuły.
Twórcy wyszli z założenia, że proces cywilny służy ochronie interesów prywatnych
wyrażanych w formie praw podmiotowych.
Zasady procesu cywilnego:
- zasada rozporządzalności
Strony są wyłącznymi dysponentami roszczeń w procesie, wywierają decydujący wpływ na
przebieg procesu. Zasada, że przedmiotem postępowania były wyłącznie żądania strony
zgłoszone w toku procesu (sędzia nie mógł wyrokować ponad żądanie powoda). Zakaz
wyrokowania extra petita i ultima petita. Strona powodowa mogła zrezygnować w każdej
chwili ze swych roszczeń. Podobnie pozwany mógł w każdej chwili uznać powództwo. Także
na każdym etapie strony mogły zawrzeć ugodę.
- zasada kontradyktoryjności
Przygotowanie i prowadzenie materiału dowodowego należy do stron. Rola sądu to ocena
materiału dowodowego i wydanie wyroku.
- zasada równości stron procesowych
Obowiązek sądu to zagwarantowanie uczestnikom procesu równych praw. Sąd ma zapewnić
uczestnikom postępowania jednakową możliwość korzystania z praw procesowych.
W doktrynie zarzucano twórcom kodeksu, że są zbyt wysokie koszty procesu (nie respektuje
zasady równości stron). Fisz procesowy – od wartości przedmiotu sporu trzeba zapłacić
pewną procentowo ujętą kwotę. Na koszty przeprowadzenia dowodu trzeba było także płacić
(np. ekspertyzy). W sądzie kasacyjnym wprowadzono tzw. kaucję kasacyjną. Przymus
adwokacki w kasacji. (wnoszono zarzut prawny, a nie faktyczny stąd ten przymus)
Pobrane z umcs.net.pl
6
- zasada jawności
- zasada bezpośredniości
Wyrok w sprawie mógł wydać tylko ten sędzia, który bezpośrednio zapoznał się z całym
materiałem procesowym
- zasada ustności
Materiał procesowy przedstawiony w formie ustnej (np. dokument musiał być na głos
odczytany)
- zasada swobodnej oceny dowodów
- zasada instancyjności
2 instancje merytoryczne i Sąd najwyższy jako sąd kasacyjny.
Jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekraczała ówczesnych 100 złotych to postępowanie
tylko jednoinstancyjne w sądzie grodzkim
Jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekraczała ówczesnych 500 złotych to postępowanie
dwuinstancyjne i apelacja do Sądu Apelacyjnego.
- zasada formalizmu
Czynności procesowe mają określoną formę i treść
Postępowanie egzekucyjne.
Organy egzekucyjne:
- sądy grodzkie
- komornicy
Środki egzekucyjne:
- zajęcie i sprzedaż ruchomości
- zajęcie i licytacja nieruchomości
Kodeks Postępowania Cywilnego wyłączał spod egzekucji zarobki do 100 złotych i
przedmioty służące dłużnikowi do wykonywania czynności zawodowych.
Pobrane z umcs.net.pl
7
KODYFIKACJE PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO
Prezes sekcji prawa karnego prof. Juliusz Makarewicz, wiceprezes sekcji to prof.
Makowski. Udział w pracach brali także m.in. Stanisław Śliwiński (prof. UW i sędzia Sądu
Najwyższego) oraz prof. Mogilnicki i Emil Rappaport (sędzia Sądu Najwyższego).
Wszyscy oni wyrażali bardzo nowoczesne poglądy. Referentem był prof. Makarewicz, a
koreferentem prof. Makowski.
Sekcja prawa karnego najpierw wyznaczyła sobie cele jakie chciała osiągnąć przez
kodyfikację prawa karnego:
1. Założono, że należy stworzyć kodeks nowoczesny w możliwie najwyższym stopniu
syntetyczny. Tak budować konstrukcję przepisów aby można im było podporządkować
jak największą ilość przypadków podobnych (w przeciwieństwie do kazuistycznego
ujęcia).
2. Szeroko zakreślić granicę sankcji karnej dając sędziemu swobodę kwalifikacji prawnej
czynu (sędziowski wymiar kary)
3. Osadzić kodeks w rzeczywistości społecznej (nie tylko logiczna i spójna perfekcyjna pod
względem legislacyjnym ale i dobrze umieszczona w realiach społecznych)
Projekt Komisja Kodyfikacyjna przekazała ministrowi sprawiedliwości, który skierował go na
drogę ustawodawstwa prezydenckiego. Kodeks Karny ukazał się rozporządzeniem prezydenta
z 11 VII 1932 r. z mocą obowiązującą od 1 IX 1933 r. Liczył 293 artykuły. Z czego pierwsze
92 artykuły stanowiły część ogólną. Kodeks stał na gruncie zasady nullum crimen i nulla
poena sine lege (przestępstwo to czyn zabroniony przez ustawę obowiązującą). Definicja
przestępstwa ma charakter formalny (brak wartościowania czynu). Kodeks karny zawierał
trójpodział przestępstw (zbrodnie i występki uregulowane w kodeksie i wykroczenia
uregulowane w rozporządzeniu prezydenta także z 11 VII 1932 r. „Prawo wykroczeń”). To
kryterium podziału przestępstw stosowane było już w XIX w. opierało się na kryterium
rodzaju sankcji.
Zbrodnie:
- kara śmierci, kary zagrożone dożywotnim więzieniem
powyżej 5 lat
lub więzieniem czasowym
Występki:
- kara więzienia do 5 lat, kara aresztu powyżej 3 miesięcy lub kara grzywny
Wykroczenia:
- areszt do 3 miesięcy
Środki zabezpieczające (tzw. szkoła socjologiczna zwracała uwagę na społeczne skutki
przestępstwa). Był to pierwszy kodeks w Europie który ujmował środki zabezpieczające. W
europejskich systemach prawnych środki zabezpieczające były regulowane oddzielnymi
ustawami. Środki zabezpieczające miały na celu zabezpieczać społeczeństwo przed pewnymi
kategoriami przestępców. Stosowano je w dwojaki sposób:
1.) stosowano je zamiast kary (wobec przestępców, którzy nie ponosili odpowiedzialności
lub ponosili ją w ograniczonym zakresie: chorzy umysłowo, alkoholicy, narkomani –
środki lecznicze)
2.) stosowano obok kary (sąd wymierza karę, karę wykonano ale obywatel nie wychodzi na
wolność tylko trafia do ośrodka zamkniętego pracy przymusowej na co najmniej 5 lat, po
Pobrane z umcs.net.pl
8
upływie tych lat sąd decyduje czy dalej stosować środek zabezpieczający czy zwolnić
obywatela)
Stosowane wobec przestępców – recydywistów (przestępstwo traktowane jako zawód, „z
nawyknienia” lub „wstrętu do pracy”)
Pozwoliło to w doktrynie i nauce prawa określić ten kodeks karny mianem dwutorowego.
Kodeks przewidywał kary pozbawienia wolności.
Kara śmierci występuje tylko w 5 przypadkach i stosowana była alternatywnie:
1. Zamach na życie prezydenta Rzeczypospolitej
2. Zabójstwo
3. Zamach na niepodległość państwa polskiego bądź jego całość terytorialną
4. Udział w działaniach wojennych przeciwko Polsce osób nie będących członkami sił
zbrojnych nieprzyjaciela
5. Udział obywatela państwa polskiego w działaniach wojennych przeciwko Polsce w siłach
zbrojnych nieprzyjaciela
Kary przewidziane w kodeksie:
1. Kara więzienia:
- czasowe (6 miesięcy – 5 15 lat)
- dożywotnie
2. Kara aresztu:
- od 1 tygodnia do 5 lat
3. Kary pieniężne
W kodeksie karnym widoczny jest wpływ doktryny humanitaryzmu (Cesare Beccaria – „O
przestępstwach i karach”, sądził on że nie surowość kary ale jej nieuchronność odstrasza)
Kodeks karny z 1932 r. przewidywał także:
- warunkowe zwolnienie z odbycia kary (możliwość zwolnienia skazanego po odbyciu 2/3
kary, miała charakter warunkowy, jej podstawą była obserwacja zachowania skazanego w
czasie odbywania kary, jeżeli po wyjściu z więzienia po odbyciu 2/3 kary w okresie w
którym zostało mu 1/3 kary wszedł na drogę przestępstwa to nie dość że odpowiadał za
dokonanie nowego przestępstwa ale musiał jeszcze odbyć tą 1/3 kary
- warunkowe zawieszenia kary (sąd wymierza karę i zawiesza jej wykonanie, podlegały
temu tylko kary do 2 lat pozbawienia wolności, wykonanie kary można zawiesić na okres
2-5 lat ale nie w stosunku do recydywistów)
- przedawnienie (ścigania, wyrokowania, wykonania kary)
Były to już instytucje znane Kodeksowi Tagancewa.
Pobrane z umcs.net.pl
9
KODYFIKACJE PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO
W pracach nad Kodeksem Postępowania Karnego uczestniczyli prof. Krzymuski, prof. i
prezes Sądu Najwyższego Mogilnicki, prof. Rappaport, adwokat Rymowicz
Po przekazaniu projektu do ministra sprawiedliwości w 1926 r. minister powołał jeszcze 3 –
osobowy zespół weryfikujący i poprawiający projekt (Makowski, Mogilnicki, St. Śliwiński i
przedstawiciel ministra prokurator Kuczyński). Projekt stał się prawem na mocy
rozporządzenia prezydenta Rzeczypospolitej „Kodeks Postępowania Karnego” od 1 VII 1929
r.
Równolegle z pracami nad KPK i KPC trwały prace nad prawem o ustroju sądów
powszechnych.
1 I 1929 r. – rozporządzenie prezydenta RP „Prawo o ustroju sądów powszechnych”
Kodyfikacja była zwięzła, syntetyczna, lepsza od kodyfikacji zaborczych. Liczył 676
artykułów uporządkowanych w 11 księgach. Stał na gruncie procesu mieszanego
(pomieszanie zasad procesu skargowego i inkwizycyjnego)
- zasada skargowa w KPK znalazła wyraz w rozdzieleniu funkcji sądzenia, oskarżania i
obrony,
- uprawnionym oskarżycielem był prokurator kodeks dopuszczał w postępowaniu przed
sądami grodzkimi występowanie w charakterze oskarżyciela funkcjonariuszom
państwowym (służba leśna, celnicy, policjanci), sąd wszczynał postępowanie na żądanie
uprawnionego oskarżyciela
- oskarżony był stroną w procesie, w zasadzie równouprawnioną (prawo zadawania pytań
świadkowi, biegłym, stawianie wniosków procesowych, prawo do zabrania głosu po
zamknięciu przewodu sądowego)
2 stadia procesu:
a) postępowanie przygotowawcze (śledztwo, dochodzenie
W tej fazie przewaga elementów inkwizycyjnych: śledztwo tajne i pisemne, na etapie
śledztwa podejrzany nie ma jeszcze pełni praw strony procesowej.
Śledztwo prowadził sędzia śledczy pod nadzorem prokuratora. Dochodzenie prowadziła
policja państwowa.
b) Rozprawa (przewaga elementów skargowych)
- ustna
- jawna
- z udziałem obrońcy (przewidziany obrońca z urzędu)
KPK przewidywał środki zapobiegawcze aby zapobiegać uchylaniu się oskarżonego od sądu
(areszt tymczasowy, poręczenie, kaucja)
Areszt tymczasowy w śledztwie do 3 miesięcy, w toku śledztwa do 6 miesięcy i mógł być
przedłużony.
Podstawą praworządności i celem było ustalenie prawdy materialnej w toku
postępowania:
1. Obowiązkiem sądu było uwzględnić przy wyrokowaniu wszystkie okoliczności ujawnione
w toku postępowania
2. Ustalenia żadnej innej władzy nie wiązały sądu karnego
3. Sąd orzeka w oparciu o swobodną ocenę dowodów. W wypadku wątpliwości sąd działa
na korzyść oskarżonego (domniemanie niewinności oskarżonego)
4. Przyznanie się oskarżonego może być uwzględnione jeżeli w świetle innych dowodów nie
budzi wątpliwości
5. Zasada wieloinstancyjności postępowania
Pobrane z umcs.net.pl
10
Środki odwoławcze:
- zażalenie na postanowienie sądu w trakcie postępowania
- apelacja na wyrok
- kasacja do Sądu Najwyższego na wyroki ostateczne
Kodeks zawierał humanitarny zakaz reformationis in peius (zakaz pogarszania sytuacji
oskarżonego w postępowaniu apelacyjnym jeżeli apelacja była założona na korzyść
oskarżonego)
Postępowanie doraźne:
- szczególny tryb postępowania mający na celu jak najszybszy wymiar sprawiedliwości
karnej dla celów prewencji ogólnej
- uregulowane poza KPK odrębnym rozporządzeniem prezydenta RP
Cechy postępowania doraźnego:
- maksymalne skrócenie terminów procesowych (postępowania przygotowawcze i
rozprawa)
- śledztwo zakończone w ciągu 14 dni (w tym trybie mogły być prowadzone sprawy
nieskomplikowane dowodowo, przestępca złapany na gorącym uczynku)
- wykluczenie możliwości odwołania, wyrok jest od razu prawomocny
- zaostrzenie sankcji karnej poza granice ustawowe (orzekanie kary śmierci nawet poza
określonymi 5 przestępstwami)
- wyłączeni z trybu doraźnego byli nieletni, kobiety w ciąży i umysłowo chorzy
- właściwym rzeczowo dla spraw w tym trybie był sąd okręgowy w składzie 3 sędziów
zawodowych, którzy dla uznania winny musieli być jednomyślni
- wykluczone były nadzwyczajne złagodzenia kary
Pobrane z umcs.net.pl
11