podstawy gry na fla olecie - Szkoła Podstawowa nr 9 w Koninie
Transkrypt
podstawy gry na fla olecie - Szkoła Podstawowa nr 9 w Koninie
PODSTAWY GRY NA FLAŻOLECIE Opracowała: Iwona Lewandowska Konin 2005 FLECIK POLSKI PODBIJAJĄCY ŚWIAT INSTRUMENT MUZYKI FOLKOWEJ 2 ZASADY GRY NA FLAŻOLECIE Flecik Polski to najprostszy instrument dęty. Istotnym elementem techniki gry jest szczelne przykrywanie otworów palcami. Flażolet jest instrumentem o tzw. przedęciu oktawowym. oznacza to prostą właściwość - dmuchamy lekko i wydobywamy dźwięk, dmuchamy przy takim samym pokryciu palców mocniej i mamy ten sam dźwięk o oktawę wyższy. Naukę należy rozpocząć od dźwięków wydobywanych przy pomocy chwytów zawierających niewielką ilość zakrywanych otworów.. 3 PIELĘGNACJA FLAŻOLETU Flecik polski nie wymaga żadnych specjalnych zabiegów konserwacyjnych. Wskazane jest jednak utrzymanie go w czystości ze względów higienicznych, mocno zabrudzony można umyć pod strumieniem letniej wody. Skroploną parę wodną, która powoduje ,, zatykanie się” flażoletu należy usunąć przez silne i krótkie dmuchnięcie , zakrywając jednocześnie palcem okienko w celu uniknięcia gwizdu. Ze względów higienicznych używaj tylko własnego instrumentu! 4 POSTAWA PODCZAS GRY NA FLAŻOLECIE Najodpowiedniejszą podczas gry jest postawa stojąca. • Głowę trzymaj prosto, • Ręce lekko uniesione, • Plecy wyprostowane, • Nogi w małym rozkroku. 5 Dopuszczalna jest również postawa siedząca. • Nie pochylaj zbytnio głowy, • Nie uciskaj rękoma klatki piersiowej, • Plecy trzymaj wyprostowane. Odpowiednia postawa podczas gry jest niezwykle ważna. Uniemożliwia właściwy oddech i ekonomiczne dysponowanie powietrzem. Nie lekceważ jej! 6 SPOSÓB TRZYMANIA FLAŻOLETU 1. Chwyć flażolet prawą ręką w dolnej części korpusu. 2. Palcami lewej ręki :wskazującym, środkowym i serdecznym zakryj kolejno otwory:1, 2, 3. 3. Kciuki prawej i lewej ręki podtrzymują flażolet od spodu na wysokości 1 i 4 otworu. 4. Otwory 4, 5, 6 kryją kolejno palce prawej ręki: wskazujący, środkowy i serdeczny. 7 wskazujący środkowy kciuk serdeczny mały ĆWICZENIE NA UŁOŻENIE PALCÓW 1. Oprzyj flażolet ustnikiem o brodę i ćwicz układanie się palców na ,,głuchym instrumencie, aż do utrwalenia ruchów. 2. Staraj się nie patrzeć na otwory, lecz wyczuwać palcami. 3. Nie naciskaj zbyt mocno na otwory- nie jest to konieczne! 4. Układaj palce płaską częścią opuszek, a nie czubkami. Uwaga! Nie zapominaj o zalecanej postawie! 8 ĆWICZENIA ODDECHOWE 1. Ćwiczenia należy powtarzać wielokrotnie w różnych sytuacjach, w początkowym okresie nauki-przed przystąpieniem do gry. 2. Wykonaj głęboki wdech, następnie wypowiadając ,,tsz...” i wciągając brzuch wypuszczaj powietrze wolno i równomiernie. 3. Wyobraź sobie, że w twojej jamie brzusznej znajduje się balonik, z którego wolno uchodzi powietrze maleńką szczelinką uformowaną z ust. usta ściągnij jak do wymawiania głoski ,,u”. Uwaga! Podczas tych ćwiczeń powietrze gromadzone jest w płucach, a nie w jamie ustnej! SPOSÓB PRZYŁOŻENIA USTNIKA DO WARG 1. Uformuj wargi jak do wymówienia głoski ,,e”. 2. Na dolnej wardze oprzyj ustnik flażoletu. Uwaga! Ustnik nie może dotykać zębów! 3. Górną wargę połóż na brzegu ustnika. Wargi maja być lekko ściągnięte wokół szczeliny ustnika i minimalnie napięte. 9 ZADĘCIE – CZYLI JAK WYDOBYĆ DŹWIĘK Dźwięk powstaje przez wprowadzenie powietrza do szczeliny ustnika. Powietrze należy cisnąć z głębi płuc cienkim i równomiernym strumieniem. Policzki podczas gry są nieruchome. Niezwykle ważną rolę pełni język, który podobnie jak zawór otwiera i zamyka dostęp powietrza do ustnika. Przed wydobyciem dźwięku język układa się jak do wymówienia głoski ,,t” – dotyka wewnętrznej strony górnych zębów. W momencie cofnięcia języka powietrze zostaje skierowane do ustnika flażoletu. Wtedy powstaje dźwięk. Aby go przerwać, należy zamknąć dostęp powietrza, czyli unieść język do pozycji poprzedniej. 10 Z DZIEJÓW FLAŻOLETU Flażolet jest najprostszym instrumentem dętym. Jego pierwowzorów doszukać się można już u ludów epoki starożytnej. Początkowo była to prymitywna rura wykonana z trzciny bambusowej lub pustej kości zwierzęcej, z której wydobywano gwizdy. Gdy odkryto, ze długość rury wpływa na wysokość dźwięku, skonstruowano piszczałkę składającą się z szeregu rurek różnej długości powiązanych ze sobą. Dmuchano w nie przesuwając wargi z otworu na otwór. Uzyskiwano w ten sposób dźwięki o zróżnicowanej wysokości. Następnym ważnym odkryciem było wywiercenie w pojedynczej rurze otworów bocznych, których przykrywanie i odkrywanie dawało dźwięki różnej wysokości. W średniowieczu piszczałka ta posiadała już ustnik w kształcie dzióbkowego lub blokowego. W okresie od XV do XVIII wieku instrument przeżywa swój największy rozkwit. W renesansie budowany jest już w kilku wielkościach odpowiadającym głosom śpiewaczym Wprowadzony w baroku stożkowy kształt zwężającej się ku dołowi piszczałki oraz innych zmian czynią z niego instrument o większych możliwościach muzycznych. Był popularnym i uznanym instrumentem związanym z dawna muzyka europejską. W Polsce na dworze królewskim Zygmunta Augusta grywał słynny fistulator ( piszczałkarz , piszczek). W obecnym stuleciu flet pełni ważną rolę w powszechnym wychowaniu muzycznym na całym świecie Jego bardzo prosta odmiana jest flażolet. 11 PISMO NUTOWE Instrumenty muzyczne wytwarzają dźwięki wysokie i niskie, długie i krótkie, ciche i głośne. Aby szereg dźwięków tworzących melodie ,,zatrzymać” w czasie, utrwalić, przekazać, stosujemy pismo nutowe-system znaków graficznych, za pomocą których można zanotować dźwięk, przede wszystkim jego wysokość i czas trwania. Wysokość dźwięku jest określona położeniem nuty na pięciolinii oraz kluczem muzycznym. C D E F G A H C D E F G A Powyższe dźwięki ułożone są w szeregu diatonicznym. Możemy je podwyższać lub obniżać poprzez dodawanie znaków chromatycznych. Do podstawowych znaków chromatycznych zaliczamy: - krzyżyk - podwyższa dźwięk o pół tonu i dodaje do jego nazwy końcówkę „is” np. fis, cis, gis ; F Fis C Cis 12 G Gis - bemol - obniża dźwięk o pół tonu i dodaje końcówkę “es” np. fes, ces, ges ; wyjątkowo do dźwięku e i a dodajemy końcówkę „s” (as, es) F - Fes C Ces G Ges kasownik - kasuje czyli znosi działanie krzyżyka i bemola ; Fis F Cis C 13 Gis G WARTOŚCI RYTMICZNE NUT I PAUZ Czas trwania dźwięku określają wartości rytmiczne nut. Oto nuty oraz symbolicznie przedstawione ich wartości. Wartości pauz odpowiadają wartościom nut. NUTY cała nuta PAUZY całonutowa półnuty półnutowa 14 ćwierćnuty ćwierćnutowe ósemki ósemkowe szesnastki szesnastkowe Nuta jest to umowny znak graficzny określający wysokość dźwięku oraz jego wartość rytmiczną. Pauza to cisza w muzyce. Wartość rytmiczną czyli długość nuty i pauzy możemy zmieniać za pomocą kropki. Kropka przedłuża wartość rytmiczną nuty lub pauzy o jej połowę. 15 BUDOWA FLAŻOLETU Flażolet składa się z dwóch części. Wykonywany jest z różnych materiałów: metalu oraz plastiku. Nie tworzywo decyduje o jego jakości, lecz technologia wykonania. Flażolety w większości są instrumentami w stroju D. ustnik główka o okienko korpus 16 Z DZIEJÓW FLAŻOLETU Nazwa flażolet pochodzi od łacińskiego ,,flare"- dąć. Jest to najprostszy instrument dęty. Narodził się we Francji w XVI w. Jego historia sięga roku 1581, kiedy to Sieur de Juvigny wykonał w Paryżu mały flet podłużny z sześcioma otworami- 4 wierzchnimi i 2 dla kciuków. W XVII i XVIII wieku ten właśnie instrument, budowany w kilku wielkościach, stał się ulubionym instrumentem amatorskim, szczególnie w Anglii, Francji i Niemczech. W muzyce artystycznej występował u J.S. Bacha, G. F. Haendla, Ch. W. Glucka i W.A. Mozarta, jednak – ze względu na stosunkowo ciche brzmienie – nie wszedł na stałe do składu orkiestry. Na początku XIX wieku powstała angielska odmiana flażoletu z 6 otworami wierzchnimi i 1 dla kciuka oraz częściowym oklapowaniem. Zdobyła ona dużą popularność i w konsekwencji przyczyniła się do poszukiwań sposobów umożliwiających masowe wytwarzanie. W 1843 r. Robert Clarke rozpoczął trwającą do dzisiaj produkcję tanich instrumentów z cienkiej blachy, mających jedynie 6 wierzchnich otworów palcowych. W krótkim czasie instrument, który nazwano teraz tin flageolet, tin flute, penny whistle lub tin whistle stał się powszechnie dostępny i obecny wśród dzieci, amatorów oraz muzyków ludowych szczególnie w Anglii, Ameryce a także w niektórych rejonach Szkocji. Wyjątkowe miejsce zajął jednak w tradycyjnej muzyce irlandzkiej, z którą obecnie jest najczęściej kojarzony. Szczególnie należy podkreślić fakt, że blaszane piszczałki z 6 otworami znane są także w polskiej muzyce ludowej - o czym wspomina zarówno Oskar Kolberg (Kujawy) jak i Adam Chętnik (Kurpie i Mazury) - a ich popularność na ziemiach polskich w XVIII i XIX wieku była tak wielka, że nazywano je często flecikami polskimi W październiku 1992 roku na Wojewódzkiej Konferencji Metodycznej w Poznaniu po raz pierwszy Wojciech Wietrzyński przedstawił propozycję zastosowania flażoletu jako instrumentu 17 szkolnego. Dwa miesiące później II koło Stowarzyszenia ISME w SP nr 90 w Poznaniu zorganizowało spotkanie zainteresowanych nauczycieli i metodyków z przedstawicielami PZPM "MUZA". W wyniku tego spotkania ówczesny vice dyrektor "MUZY", inż. Józef Mykowski, podjął decyzję o wdrożeniu flażoletu do produkcji. Pierwsza partia instrumentów pojawiła się na początku 1994 roku. Od tego momentu Wojciech Wietrzyński zaczął prezentować w szkołach podstawowych dawnego województwa poznańskiego audycje pt. ,,Poznaj flażolet". W rezultacie tych działań na początku roku szkolnego 1994/95 powstały dwa pierwsze zespoły flażoletowe: w SP w Kostrzynie Wlkp, prowadzony przez Mirosławę Karalus oraz w SP w Kobylnicy, prowadzony przez Annę Bulczyńską. Wojciech Wietrzyński stał się więc animatorem Wielkopolskiego Ruchu Flażoletowego. Ruch ten gromadzi ok. 15.000 dzieci i młodzieży grającej na flażoletach. Są to zespoły istniejące w domach kultury, grupy uczniów muzykujące w ramach przyszkolnych kół zainteresowań, są schole parafialne oraz coraz częściej całe klasy szkolne w nauczaniu zintegrowanym, w których instrument ten deklasuje swoimi zaletami używany do tej pory flet prosty. Współczesny flażolet jest kontynuacją tych wszystkich historycznych form. Jest on nie tylko instrumentem wyjątkowo prostym, przeznaczonym dla amatorów domowego muzykowania oraz miłośników muzyki zainspirowanych historią i tradycją, ale również przydatnym w umuzykalnianiu i muzykowaniu najmłodszych. Tę funkcję flażoletu doceniła m.in. pani Jadwiga Socha, która w swoim podręczniku do muzyki dla klas 1-3 ("Nasze Muzykowanie" - WSiP 1997, ISBN 83-02-06436X) zaproponowała flażolet jako instrument szczególnie atrakcyjny w początkowym nauczaniu muzyki. W roku 1995 powstały trzy następne zespoły: w Opalenicy (MGOK "TAKLAMAKAN"), Murowanej Goślinie (SP nr 2 na osiedlu Zielone Wzgórza) oraz Swarzędzu (Ośrodek Kultury). Narodziła się wówczas idea zorganizowania spotkania, które byłoby okazją do wymiany "pomysłów na zespół flażoletowy" a także świętem muzycznym, pozbawionym 18 jakichkolwiek elementów rywalizacji. Tak powstał FESTIWAL DZIĘCIĘCYCH ZESPOŁÓW FLAŻOLETOWYCH, którego pierwsza edycja odbyła się 8 czerwca 1996 r. w Opalenicy. Wzięło w nim udział ponad 400 młodych "piszczków", zrzeszonych w 14 zespołach. Festiwal opalenicki do dziś pozostaje największym świętem poświęconym temu niewielkiemu instrumentowi o olbrzymich możliwościach. Od roku 1996 w ramach Wielkopolskiego Ruchu Flażoletowego odbyły się następujące imprezy: FESTIWAL AMATORSKICH ZESPOŁÓW FLAŻOLETOWYCH im. Józefa Niedzielskiego organizowany przez MGOK "TAKLAMAKAN" w Opalenicy w ostatnią sobotę maja (od 1996 r.). KOLĘDNICY. Organizatorem jest Szkoła Podstawowa w Murowanej Goślinie. Termin - styczeń (od 1997 r.). SPÓŹNIONY PRIMA APRILIS, czyli DZIEŃ BŁAZNA w kwietniu, organizowany przez Ośrodek Kultury w Swarzędzu (od 1997 r.). PYRKOSZ GOŚLINSKI, którego organizatorem Ośrodek Kultury w Murowanej Goślinie (od 1998 r.). WIOSNA Z FLAŻOLETEM zorganizowana po raz pierwszy w bieżącym roku przez Centrum Kultury w Pniewach, ma wejść na stałe do kalendarza imprez flażoletowych. 19 FLAŻOLET CZY FLET ? A oto najważniejsze zalety flażoletu (w porównaniu do fletu podłużnego, dominującego obecnie w powszechnej edukacji muzycznej): mniejsza ilość otworów palcowych (flażolet posiada sześć otworów, po trzy otwory dla każdej ręki, dla najsprawniejszych palców- wskazującego, środkowego i serdecznego), flet prosty posiada dwa dodatkowe otwory- otwór od spodu dla kciuka lewej ręki i otwór dla małego palca prawej ręki( do którego dziecko z trudnością sięga i dlatego tu rodzi się najwięcej fałszów). znacznie łatwiejsze zadęcie (flet wymaga większej sprawności- szczególnie w taniej wersji plastikowej - każdy dźwięk wymaga odrębnego sposobu i innej siły zadęcia, co w konsekwencji powoduje mnóstwo tzw. "kiksów". Flażolet jest wolny od tej wady, ponieważ - niezależnie od siły zadęcia - wydaje ten sam dźwięk, przemieszczając go o oktawę w górę lub w dół z tego instrumentu jest o wiele łatwiej wygrać właściwy dźwięk), Flażolet jest instrumentem o tzw. przedęciu oktawowym. oznacza to prostą właściwość - dmuchamy lekko i wydobywamy dźwięk, dmuchamy przy takim samym pokryciu palców mocniej i mamy ten sam dźwięk o oktawę wyższy. W przypadku fletu prostego sprawa nie jest bynajmniej tak prosta jakby sugerowała nazwa. Do wyższych dźwięków potrzeba innego palcowania, zakrywania pół dziurki, co dla dziecka bywa często nieosiągalne zaletą flażoletu jest jego głośność flażoletu. Nawet pojedynczy flażolet będzie słyszalny bez nagłośnienia (w przedęciu oktawowym) w całym kościele. Flet prosty, w skali dostępnej dla dzieci jest instrumentem bardzo cichym. flażolet jest znacznie głośniejszy. 20 prostota budowy powoduje, że jego cena - wahająca się w obecnie w granica dopełnieniem wszystkiego niech będzie stwierdzenie, że flażolet jest symetryczny a flet prosty nie jest. Innymi słowy flet prosty konstruowany jest pod osoby praworęczne. Flażolet pozbawiony jest takich utrudnień. Cena plastikowego fletu prostego jest porównywalna, ale jego brzmienie pozostawia wiele do życzenia, taka plastikowa podróbka jest także bardziej podatna na wszelkiego rodzaju fałsze i kiksy. Cena prawdziwego drewnianego fletu prostego jest kilka razy wyższa. 21 TAKT, METRUM, RYTM Zapis nutowy każdej melodii podzielony jest za pomocą pionowych linii na małe odcinki, które nazywamy taktami. Linie oddzielające poszczególne takty to kreski taktowe. Dwie cyfry występujące na początku melodii to oznaczenie taktowe czyli metrum. Górna cyfra metrum oznacza do ilu liczymy, dolna natomiast informuje jaka nuta jest podstawą liczenia. ta k t takt metrum takt takt kreska taktowa Z wartości rytmicznych można układać rozmaite rytmy muzyczne, które składają się z taktów. Spróbuj odczytać przedstawione niżej przykłady. Licz głośno i wyklaskuj zapisany rytm. 1i 2i 1i 2i 3i 1i 1i 1i 2i 1i 1i2i 3i 2i 3i 4i 2 i 2i 3i 4 1i 2i 1i 2i3i 1i2i 3i4i i 1i2i 3 i 1i 2i 3i 1i 2i 3i 4 i 22 4i 1 i 1i2i 3i 4i 2i3i 4 i 1i 2i 3i4i ĆWICZENIA PRAKTYCZNE Flażolet to najprostszy instrument muzyczny przeznaczony do wykonywania melodii. Występuje w wielu odmianach, z których najpopularniejszą jest wersja w stroju „D”, dlatego w oparciu o nią pisane są wszystkie podręczniki. Po wstępnych ćwiczeniach i zapoznaniu się z podstawowymi teoretycznymi wiadomościami możemy przystąpić do poznawania konkretnych dźwięków i pierwszych prostych melodii. Przy wszystkich chwytach kciuk prawej ręki podpiera flażolet od spodu, a pozostałe palce „wiszą” nad otworami przygotowane do ich zamknięcia. Dmuchamy nie za mocno i jednostajnie aż do momentu osiągnięcia stabilnego dźwięku. Każdy palec zakrywa lub odkrywa tylko i wyłącznie jeden sobie „przypisany” otwór, a dłonie nie mogą przesuwać się wzdłuż instrumentu. 1. Palcem wskazującym lewej ręki należy zakryć pierwszy otwór licząc od strony ustnika i lekko dmuchnąć w sposób podobny jak przy wypowiadaniu szeptem sylaby „Tu” lub „Du’. dźwięk H Zagraj ćwiczenie licząc każdą całą nutę do 1i2i3i4i. 23 licz : 1i2i3i4 1i2i3i4i itd. 2. Zakrywając dodatkowo otwór drugi palcem środkowym można wydobyć kolejny dźwięk. dźwięk A Zagraj ćwiczenie licząc jw. licz: 1i2i3i4i 3. Zakrywając trzeci otwór palcem serdecznym tej samej dłoni otrzymamy kolejny dźwięk. dźwięk G 24 Zagraj ćwiczenie. 1i2i3i4i Jeżeli opuszki palców szczelnie przylegają do instrumentu to dźwięk jest czysty i miły dla ucha. 4. Kolejne otwory zakrywa się palcami: 1wskazującym, 2środkowym i 3serdecznym prawej dłoni, najniższy dźwięk (D) wymaga szczelnego zakrycia wszystkich otworów i bardzo lekkiego zadęcia. 1 2 3 25 dźwięk Fis dźwięk E dźwięk D Zagraj ćwiczenie. 1i2i3i4i Nadmiar skroplonej pary wodnej może powodować niekorzystne zmiany wysokości, barwy i siły dźwięku. Należy wówczas zakryć palcem prostokątny otwór części ustnikowej i silnie dmuchnąć. 5. Aby zagrać dźwięk „C” należy przykryć otwory odpowiadające palcom: środkowemu i serdecznemu lewej ręki. dźwięk C 26 Zagraj ćwiczenie. 1i2i3i4i 6. Podczas wydobywania dźwięku „Cis” instrument opieramy na obydwu kciukach, wszystkie otwory są odkryte. dźwięk Cis Zagraj ćwiczenie. 1i2i3i4i otwór odkryty otwór przykryty 27 otwór częściowo przykryty przedęcie Teraz znasz już wszystkie dźwięki potrzebne do tego aby zagrać poniżej przedstawione ćwiczenia. Zanim jednak podejmiesz pierwszą próbę gry spróbuj najpierw odczytać rytm przykładów a dopiero potem zagraj je na instrumencie. Zwróć uwagę na metrum i liczenie. Ćwiczenie licz: 1i 2i 1i 2i 1i 2i 1i2i 1i 2i 1i 2i 1i 2i 1i 2i pauza Ćwiczenie licz 1i 2i 1i2i 1i2i itd. Ćwiczenie licz 1i2i 3i 1i2i 3i 1i2i 3i pauza 28 Zdobycie umiejętności prawidłowego odczytywania zapisanej melodii i rytmu wymaga wiele cierpliwości, precyzji i ćwiczeń. Na koniec warto wspomnieć, że możliwości ekspresyjne flażoletu są znacznie większe niż mógłby to sugerować jego skromny wygląd i łatwość nauki podstaw gry. Oprócz artykulacyjnych technik fletowych możliwe jest wykonywanie wibracji, glissanda i ornamentacji charakterystycznych dla dudziarskiego sposobu gry. W połączeniu z rozległym obszarem perygrynacji stylistycznych daje to instrument naprawdę godny polecenia i szerszej uwagi. 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45