ROLA KOMPUTERA W PRACY Z DZIEĆMI Z TRUDNOŚCIAMI W

ROLA KOMPUTERA W PRACY Z DZIEĆMI Z TRUDNOŚCIAMI W CZYTANIU I PISANIU
Jolanta Rogozińska
Specjalne potrzeby edukacyjne „ujmowane są jako szersze zjawisko wymagające okresowego lub
stałego pozostawania pod specjalistyczną opieką. Specjalistyczność to: od-rzucenie rutynowo
stosowanych metod na rzecz metod dostosowanych do indywidualnych potrzeb, ograniczeń i
możliwości konkretnego dziecka, przy zastosowaniu zindywidualizowanego programu nauczania oraz
indywidualnego podejścia wychowawczego. Program nauczania i podejście wychowawcze muszą być
adresowane do konkretnego dziecka, a nie grupy dzieci i formułowane na okres roku szkolnego. Mają
być realizowane elastycznie i służyć jako narzędzia pomocy dziecku, zapewniając mu właściwe
warunki uczenia się”.
Termin „trudności w uczeniu się jest używany w dwóch znaczeniach. W aspekcie szerszym terminem
tym określa się „wszelkiego rodzaju trudności w uczeniu się, uwarunkowane różnorodnymi
czynnikami, włącznie z upośledzeniem umysłowym, schorzeniami neurologicznymi, uszkodzeniami
mózgu, uszkodzeniami narządów zmysłu i ruchu, a także zaburzeniami emocjonalnymi”. W tym
przypadku mówimy o niespecyficznych trudnościach w uczeniu się.
W aspekcie węższym terminu tego używa się w odniesieniu do dzieci, u których stwierdzono
dysleksję rozwojową. Mówimy wówczas o specyficznych trudnościach w uczeniu się.
Nowa definicja dysleksji, opublikowana w 1994 roku przez Towarzystwo Dysleksji im. Ortona, głosi, że
„dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym
zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się
trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające
zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj
niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych:
trudności te nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja
manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej,
często oprócz trudności w czytaniu dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu
sprawności w zakresie czynności pisania i poprawnej pisowni”.
U dzieci z tzw. ryzyka dysleksji często występują dodatkowo: syndrom deficytu uwagi i
nadpobudliwości psychoruchowej oraz nieczytelny charakter pisma. U dzieci z trudnościami w
uczeniu się o charakterze trudności niespecyficznych występują także zaburzenia w czytaniu, pisaniu i
w zakresie poprawnej pisowni. Wynikają one z obniżenia sprawności umysłowej, zaburzeń
emocjonalnych, zaniedbań środowiskowych oraz deficytu uwagi i nadpobudliwości psychoruchowej.
Problemem osób niepełnosprawnych zainteresowała się między innymi Organizacja Narodów
Zjednoczonych. W powstałym Światowym Programie Działań na Rzecz Osób Nie-pełnosprawnych
znajdują się dwa ważne dokumenty dotyczące edukacji dzieci i młodzieży z trudnościami
edukacyjnymi:
- Wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych (ONZ 1993)
- Wytyczne dla działań w zakresie specjalnych potrzeb edukacyjnych (UNESCO 1994, Salamanka).
Uczniowie niepełnosprawni o specjalnych potrzebach edukacyjnych według wy-tycznych „Deklaracji z
Salamanki” mają prawo do kształcenia w szkole masowej. To właśnie dla nich powstały szkoły
integracyjne lub szkoły z oddziałami integracyjnymi. Wytyczne zawarte w Deklaracji mówią, że
„Fundamentalną zasadą funkcjonowania szkoły integracyjnej jest przekonanie, że wszystkie dzieci w
miarę możliwości powinny uczyć się razem, niezależnie od doświadczanych przez nie trudności czy
różnic. Szkoły integracyjne muszą uznawać i odpowiadać na zróżnicowane potrzeby swoich uczniów,
przyjmując różne style i tempa uczenia się oraz gwarantując każdemu odpowiednie wykształcenie
dzięki właściwym programom nauczania, przygotowaniom organizacyjnym, strategiom kształcenia,
wykorzystaniu zasobów oraz współpracy z lokalnymi społecznościami”.
Umiejętność czytania i pisania jest pierwszym zadaniem edukacyjnym zdobywanym przez dzieci w
okresie wczesnoszkolnym. Prawidłowe jej opanowanie ma ogromny wpływ na dalszą edukację. Im
wcześniej zostanie postawiona specjalistyczna diagnoza wydana przez Poradnię Psychologiczno –
Pedagogiczną z zaleceniami do realizacji dla nauczyciela, rodzica i ucznia, tym szybciej można będzie
udzielić dziecku ukierunkowanej pomocy.
Dzieci z trudnościami w nauce czytania i pisania powinny uczestniczyć w zajęciach korekcyjno –
kompensacyjnych, których celem jest stymulowanie ogólnego rozwoju ucznia i usprawnianie funkcji
ważnych w procesie uczenia się czytania i pisania. Zadaniem terapii jest również łagodzenie zaburzeń
emocjonalnych, będących efektem niepowodzeń, oraz wypracowanie motywacji do nauki, którą
utracili wskutek utrzymujących się niepowodzeń szkolnych.
Rozwój dziecka w młodszym wieku szkolnym w dużym stopniu zależy od odbioru bezpośrednich
bodźców docierających do niego z otaczającego go świata w postaci konkretnych obrazów. Proces
poznawczy opiera się na wrażeniach, spostrzeżeniach i wyobrażeniach, dzięki którym możliwa jest
bezpośrednia więź z rzeczywistością, na myśleniu, które polega uogólnieniu informacji o obiektach
rzeczywistych i związkach między nimi, a także na sprawdzeniu i stosowaniu wyników myślenia.
Poznanie konkretno – obrazowe, na które składają się wrażenia, spostrzeżenia i wy-obrażenia,
charakteryzujące uczniów klas młodszych, wymusza odpowiednią organizację procesu
dydaktycznego, w tym konieczność wizualizacji treści kształcenia. Prowadzone ba-dania dowiodły, że
właśnie w tym wieku efektywność kształcenia przy zastosowaniu nowo-czesnych mediów
edukacyjnych jest największa.
Komputer z odpowiednim oprogramowaniem można wykorzystać do celów diagnostycznych,
profilaktycznych i terapeutycznych. Jest pomocą aktywizującą i usprawnia funkcje integrujące
złożonych czynności psychicznych, zatem stymuluje te funkcje, od których zależy nabywanie przez
dziecko gotowości do podjęcia nauki czytania i pisania.
Wprowadzenie komputerów do praktyki diagnostyczno - terapeutycznej dzieci z zaburzeniami w
czytaniu i pisaniu znacznie polepszyło jej efektywność w zakresie:
- wczesnego, szybkiego i pełnego zdiagnozowania zaburzeń,
- wzbogacenia środków poglądowych,
- stworzenia warunków do samodzielnej terapii (dostosowanie tempa pracy do indywidualnych
możliwości dziecka, samosterowanie procesu nauczania – uczenia się),
- silnego zaangażowania dziecka w proces terapii poprzez zainteresowanie pracą z komputerem,
- rozwijania wyobraźni dziecka, rozbudzania jego aktywności oraz samodzielności myślenia,
- możliwości połączenia metod klasycznych z metodą komputerową, co dało znacznie lepsze wyniki w
terapii,
- usprawniania zaburzonych procesów psychomotorycznych istotnych dla opanowania umiejętności
czytania i pisania.
Zajęcia z udziałem komputera, przeprowadzone dla dzieci z zaburzeniami umysłowymi i porażeniem
mózgowym, dowiodły, że dzieci te kilkakrotnie dłużej mogły skupić uwagę na pracy, wyniku czego
kilkakrotnie zwiększyła się efektywność zajęć terapeutycznych.
Rola obrazu dla osób o upośledzeniu słuchu jest szczególna. Najczęściej trudności dzieciom z wadą
słuchu sprawia w języku polskim rozróżnianie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. Duża
częstotliwość występowania tego typu zaburzeń, a także duża liczba par stanowiących ten typ
opozycji spowodowała, że ten rodzaj zaburzenia został wyodrębniony jako osobna jednostka nosząca
nazwę mowy bezdźwięcznej. W takim przypadku można zastosować laryngograficzną metodę
wizualizacji sygnału mowy oraz komputerowe wspomaganie nauczania mowy.
Umiejętność pracy z komputerem ćwiczy i rozwija sprawność analizowania, kodowania,
abstrahowania i klasyfikowania. Dopomaga w doskonaleniu umiejętności czytania i pisania, które są
związane z funkcjami lewej półkuli mózgowej. Różnorodne aplikacje, bazy danych, praca w Internecie
wiążą się z umiejętnościami modelowania i organizowania, a przez to stymulują prawą półkulę
mózgową. Komputer stanowi znakomity instrument indywidualizacji procesu kształcenia. Zapewnia
uczniowi natychmiastową odpowiedź, nie pesząc dziecka, jeśli popełniło błąd. Sprzyja kształtowaniu
się pozytywnych postaw wobec ucznia i poprawia jego samoocenę.
Komputery bardzo mocno wkroczyły w dziecięcą edukację i nie da się tego faktu po-minąć. Komputer
i jego wykorzystywanie przez dzieci budzi też wiele zastrzeżeń wśród dorosłych. Szczególnie, jeśli jest
podłączony do sieci Internet. Do zagrożeń płynących z wykorzystania Internetu można zaliczyć
między innymi:
- wielogodzinne patrzenie w monitor, które szkodzi wzrokowi,
- pozycję siedzącą, która sprzyja powstawaniu lub pogłębianiu się wad kręgosłupa
- atrakcyjność wirtualnej rzeczywistości ograniczającą kontakty z rówieśnikami, zanik kontaktów
międzyludzkich
- zacieranie się fikcji i rzeczywistości
- przeglądanie niebezpiecznych dla dziecka stron internetowych stwarzające zagrożenie dla
prawidłowego rozwoju
- strony hakerskie, pornograficzne.
Niezależnie od tego, jakie emocje wzbudza u dorosłych komputer, jest on bardzo atrakcyjnym
narzędziem dla dziecka. Odpowiedzialność za to, aby komputer i Internet nie zagrażał dzieciom,
spoczywa na nas dorosłych – rodzicach i pedagogach. Przygotowanie dziecka do odbioru treści
przekazywanych przez komputer i Internet należy rozpoczynać od najwcześniejszych lat, co pozwoli
dziecku w przyszłości krytycznie wybierać dostępne treści i uniknąć zagrożeń.