Pracując z rodziną dziecka otyłego
Transkrypt
Pracując z rodziną dziecka otyłego
KamilaKoziara-Głośna Pracując z rodziną dziecka otyłego Skrzynkaznarzędziamipsychodietetyka Opracowanie graficzne i skład: Weronika Biszczak Cophyright © klubpsychodietetyki.pl 2015 Wszystkie prawa zastrzeżone www.klubpsychodietetyki ISBN : 978-83-931524-3-8 Wstęp Publikacja, którą trzymasz w ręce, powstała w celu pomocy dzieciom cierpiącym na otyłość i nadwagę. Treści w niej zawarte kierowane są do osób pracujących z rodzicami dzieci otyłych. Poszczególne narzędzia powstawały z myślą o poprawie skuteczności usług świadczonych w gabinetach specjalistów. Liczne artykuły oraz badania poruszające kwestię otyłości wśród dzieci wskazują na istotny związek pomiędzy specyficznymi zachowaniami rodziców a nadprogramowymi kilogramami ich dzieci. Psychodietetyczne podejście do odchudzania dziecka zwraca uwagę na rodzaj jego relacji z rodzicem. Umiejętna edukacja rodziny w tym obszarze zdaje się bardziej skuteczna niż standardowa zmiana diety. Stosowane obecnie interwencje wiążą się często z brakiem wiedzy dotyczącej psychologicznego kontekstu otyłości oraz brakiem narzędzi nakierowanych na problem. Publikacja ta ma na celu ułatwienie specjaliście często trudnej pracy z rodzicem dziecka otyłego. Głównym celem opisanej interwencji jest przekierowanie odpowiedzialności za zmianę nawyków z dziecka na rodzica. W publikacji znajdziesz karty pomocne w diagnozie problemu oraz strategii działania. Zamieszczone narzędzia oparte są na teoretycznych modelach dotyczących procesu zmian oraz na technikach behawioralnych ukierunkowanych na zmianę zachowania rodziny. Wyróżnić można karty dla specjalistów oraz osobne karty dla rodziców. Zacznij od zapoznania się z kartą dotyczącą etapów pracy z klientem. Jest to swojego rodzaju spis treści zawierający opisy konkretnych kroków, które nadają 3 formę pracy z rodzicem. Następnie zapoznaj się z całością publikacji, aby dowiedzieć się, jakimi narzędziami dysponujesz. Podczas pracy możesz używać kilku wybranych przez siebie kart lub używać większości – oceń problem i dostosuj narzędzie do klienta. Pod każdą kartą dla rodzica znajdziesz krótki opis zastosowania narzędzia. Zastanów się zawsze nad gotowością rodzica do podjęcia działania, które chcesz mu zaproponować. Jedzenie pełni w naszym życiu różne funkcje. Traktujemy je bardzo emocjonalnie, kojarzymy często z dzieciństwem, a tym samym z poczuciem bezpieczeństwa i miłości. Dzięki pożywieniu potrafimy się komunikować, tworzymy skojarzenia, zapominając o jego podstawowej funkcji – odżywianiu naszego ciała. Zachowania i postawy rodziców odgrywają ważną rolę w procesie uczenia się, a badania wskazują na silny związek między jadłospisami rodziców i ich dzieci. Dziecko uczy się od rodzica wielu zachowań, w tym żywieniowych. Obserwując codzienne zachowania dorosłego, gromadzi informacje w celu wykorzystania ich w przyszłości. Praca z rodziną dziecka otyłego jest specyficzną formą pracy. Specjalista, kierując swoje uwagi bezpośrednio do dorosłego, działa pośrednio na dziecko, jak i na całą rodzinę. Wszelka zmiana w zachowaniu jednej osoby pociąga za sobą szereg zmian w systemie rodzinnym. Jest to dobra wiadomość, pod warunkiem że wiemy, co, jak i kiedy mówić. Czasem kilka uzyskanych w wywiadzie informacji na temat funkcjonowania rodziny potrafi nas nakierować na psychiczną przyczynę problemu i tym samym ułatwić naszą przyszłą pracę. Wskazówki dietetyka powinny zachęcać i motywować do pracy rodzica, aby ten miał wiarę w sens zaangażowania sił w to, co mu proponujemy. Ważne, aby praca nie kojarzyła się dorosłemu wyłącznie z cierpieniem spowodowanym ciągłym głodem i napięciem dziecka. Rolą specjalisty jest zwrócenie uwagi na to, że otyłość to nie tylko kilogramy, a spadek wagi można osiągnąć bez agresywnych uwag, nakazów i zbędnej krytyki, która do niczego dobrego nie prowadzi. Kluczem do sukcesu jest rozmowa i zmiana podejścia do dziecka, a praca nad zmianą zaczyna się od zrozumienia potrzeb małego człowieka. Pamiętajmy, że sam spadek wagi nie zmieni zbyt wiele w psychice dziecka. Potraktujmy zatem otyłość jako coś więcej niż problem natury cielesnej. Pozytywne myślenie o sobie w okresie dzieciństwa jest podstawą do wykształcenia poczucia wartości w przyszłości, dlatego tak ważne jest, aby zwrócić uwagę na to, co przeżywa dziecko. Zwracając uwagę na te kwestie, wpływamy nie tylko na konsekwencje, ale i na przyczyny otyłości. Takie działania mają wpływ na poprawę jakości naszych usług, poprawiają skuteczność naszej pracy, zmniejszając ryzyko szybkiego powrotu do wagi wyjściowej. Zachęcam specjalistów do zapoznania się z psychologicznym kontekstem otyłości dziecka oraz z kartami ćwiczeń. 4 Etapy pracy z klientem Zmiana to złożony proces wymagający czasu. Udana interwencja wymaga określenia konkretnychetapów,którenastępującposobie,prowadzićbędądowyznaczonegocelu. Warunkiem skutecznej zmiany jest praca przy zachowaniu odpowiedniej kolejności etapów, przez które przechodzi klient. Poniżej znajdziesz opisane poszczególne etapy prowadzącedozmiany. 1. Nawiązanie relacji Pierwszy i nieodłączny etap pracy z rodziną.Atmosfera szacunku i wsparcia pomaga klientowi poczuć się bezpiecznie w gabinecie. Jest to bardzo ważne ze względu na treści,którebędąporuszanewdalszychetapachpracy.Poczuciekomfortuizrozumienia, któregodoznajeklient,wpływanalepsząjakośćitempopracy. Cel:Wzbudzeniezaufania,tworzeniebezpiecznejatmosfery,wzajemnepoznaniesię. Natymetapie: -słuchamyklienta, -dopytujemy, -okazujemyzainteresowanie, -próbujemyzrozumiećsytuacjęklienta(empatia). Kartydlaspecjalistypomocnenatymetapie: • Komunikacjazklientem, • Komunikacja–tabela, • Komunikacja–wywiadzdzieckiem. 2. Diagnoza problemu – wywiad Na tym etapie specjalista zbiera informacje o rodzinie i jej członkach. Następnym krokiemjestselekcjatychnajważniejszychipróbapołączeniaichwjednącałość.Istotne natymetapiejestdokładneuszeregowanieotrzymanychinformacji,wtymodrzucanie błędnych hipotez i ustalanie faktów. Takie działania pomogą Ci zlokalizować źródła problemu dziecka. Proces ten jest bardzo ważny oraz wymaga uwagi specjalisty. Od trafnejdiagnozyproblemuzależy,wjakisposóbinadczymbędziepracowaćrodzina. 5 Cel:Zebranieiuszeregowanieodpowiedniejilościinformacjiorodzinieicharakterze problemu. Natymetapie: -stosujemypytaniaotwarte, -zbieramywnioski–źródłaproblemu,czynnikimającewpływnazmianę. Kartydlaspecjalistypomocnenatymetapie: • Wywiadzrodzicem, • Wywiadzrodziną, • Wywiad–zadaniedladzieckairodzica, • Komunikacja–wywiadzdzieckiem, • Wnioskizwywiadu–tabela, • Modelzmiany, • Sferyproblematyczne, • Kartadziecka. 3. Przekazywanie informacji zwrotnych. Edukacja Informacjezwrotne Pozebraniuwywiaduorazzlokalizowaniuproblemówrodzinyczasnapodzieleniesiętą wiedzązrodziną.Bardzoważnyokazujesiętusposóbdzieleniasięwnioskamizrodziną. Zarównoodpowiednidobórsłów,jakiformaprzekazuistotniewpłynąnareakcjęklienta ijegodalszenastawieniedozmiany. Uwaga! Weryfikacja diagnozy. Może okazać się, że podczas udzielania informacji zwrotnych trafimy na nowe informacje, którymi zaskoczy nas rodzic. Ważne, aby omawiaćjenabieżącoipróbowaćwłączaćjedouzyskanejwcześniejwiedzy.Wszystkie dodatkoweinformacjemogąwpłynąćnazmianęniektórychwcześniejszychwniosków, zapisujjewięciweryfikujzklientem. Edukacja Klient,któregouczymy,stajesięświadomyitymsamymbardziejzdolnydozrozumienia Twoich zaleceń. Znajomość powodów, dla których podejmuje wysiłek, bywa bardzo istotny w momentach zwątpienia w cel zmiany. Moment ten nazywamy kryzysem i wiemy, że jako etap zmiany jest nieunikniony. Tak dorosły, jak i dziecko, którzy rozumieją istotę zalecanych przez specjalistę zachowań, mają większą motywację do 6 działania. Dzieje się tak, ponieważ potrafią przewidzieć w większym stopniu, co się stanie,gdywokreślonysposóbsięzachowają.Takaformapracyzklientemprzewiduje oddanieodpowiedzialnościzazmianęwłaśnierodzinie.Roląspecjalistynatymetapie jest dostarczenie jej odpowiedniej wiedzy. Dorosły oraz jego dziecko znający zasady działaniamechanizmówzachowaniasąwstaniewłożyćwięcejwysiłkuwzmianę.Rola edukacjiwobszarzezmianynawykówżywieniowychjestbardzoistotnymelementem pracy,któryniejakowpływanajejpowodzenie. Edukacjabędziebardziejskuteczna,gdyporozmowiezklientemwręczyszmukarty dla rodzica,mającenaceluutrwaleniewiedzynabytejpodczaswizyty,byzabrałjedodomu. Cel:Zwiększenieświadomościrodzicawobszarzeproblemu,zktórymprzychodzi. Natymetapie: • korygujemybłędneprzekonanianatematnawykówżywieniowych, • przekazujemyrodzicowiwiedzęnatematprzyczynikonsekwencjiotyłości, • używamykartpsychoedukacyjnychdlarodzica. Kartypomocnenatymetapie: ► dlaspecjalisty: • Zrozumiećrodzicadzieckaotyłego, • Otyłośćwrodzinie, • Pracazrodzicem, • Informacjazwrotna, • Autonomia; ►dlarodzica: • Funkcjejedzeniawotyłości, • Problemydzieckainastolatkaotyłego, • HistoriaKasi, • MamaKasi, • Głód, • Korzyścizaktywnościfizycznej, • Konsekwencjeotyłości. 7 3. Wyznaczanie celów i drogi do ich realizacji. Działanie Natymetapieklientpowinienbyćświadomyproblemuijegonegatywnychkonsekwencji dla zdrowia dziecka. Podczas rozmowy ze specjalistą rozważać będzie konieczność podjęcia konkretnych działań dostosowanych do specyfiki problemu, z którym przychodzi. Praca na tym etapie będzie nakierowana na analizę trudności rodzica, poszukiwanie alternatywnychzachowańorazrealnąpróbęwprowadzaniaichwżycierodziny. Podokładnymomówieniucelówpracyorazkonkretnychzachowańmającychnacelu zbliżeniedozmianyrodzicpowinienmiećmotywacjędozmianyiwiedzieć,comarobić. Natymetapiewprowadzamynowestrategiezachowań,zachęcamyrodzicadotestowania nowychformaktywnościorazeksperymentowaniazdzieckiemwtejsferze. Wspieramyotwartośćnanoweichęćdodziałania. Cel: Przygotowanie rodzica do wprowadzenia konkretnych działań, motywowanie do działania. Kartypomocnenatymetapie: ►dlaspecjalisty: • Krokidocelu, • Technikibehawioralne–zadaniadomowe; ►dlarodzica: ●dowypełnienia: • Ambiwalencja, • Zmiana–cel, • Cele–plan, • Zamienniki, • Trudnesytuacje, • Wspieraniesamodzielności, • Wytyczaniegranic; ●edukacyjne: • Zakazanyowoc, • Nawyk, • Pokażmi,codobre, 8 • • Wskazówkizachowańżywieniowych, Jakwspieraćdziecko. + Zadania dla rodziców (gotowe scenariusze, propozycje zachowań dostosowane do założonegocelu). 4. Monitorowanie postępów. Dalsze działanie Natymetapienastępujebezpośredniazmianazachowaniarodzinyidziecka.Rodzicdzieli sięswoimiodczuciamiwynikającymiznowychdoświadczeń.Specjalistapowinienbyć wyczulonynato,comówirodzic,wjakisposóbopowiadaodzieckuizmianach,które spostrzega. Omawianie postępów ma na celu udoskonalanie wcześniej obranych strategii i pierwotnychplanów.Dziękidokładnejanalizietrudnościzwiązanychzwprowadzaniem nowych zachowań specjalista i rodzic mogą wspólnie wypracować lepsze metody pokonywaniatrudności. Natymetapiepracyspecjalistapowinienstosowaćpochwałyzawłożonąpracę,kłaść nacisknajużuzyskaneefektyizachęcaćdodalszegodziałania.Wszystkietezachowania majązazadaniepodtrzymywaćrodzinęwdziałaniu,wspieraćwnauceradzeniasobiez trudnymisytuacjami(np.wkryzysie). Cel: Weryfikacja celów, omówienie sukcesów oraz trudności związanych z wprowadzaniemzmianwzachowaniu. Natymetapie: • Podsumowujemyefektywprowadzonychzmian:Co się udało? Jakie korzyści widzi pan/pani na tym etapie? • Wyciągamywnioskinanastępneetapydziałań:Nad czym należy jeszcze popracować? Co zmienić, aby się udało? • Motywujemyklienta,podkreślamysukcesy. • Pomagamywmomentachdlaniegotrudnych,prowokujemydorefleksji–dzielenia sięmyślaminatematzmianydzieckaorazcałejrodziny. 9 Karty pomocne na tym etapie: Używamy kart wedle potrzeby, możemy również sami stworzyć kartę lub zadanie dla klienta. Wprowadzamy nowe zadania, zwiększamy poziom trudności, dostosowując go do sytuacji klienta. 5. Zapobieganie nawrotom Na tym etapie rodzina powinna posługiwać się nowymi nawykami dotyczącymi zarówno odżywiania, jak i spędzania wolnego czasu. W pewnych momentach może pojawić się pokusa, aby powrócić do starych nawyków. Rolą specjalisty jest przygotowanie rodziny na ewentualne chwile słabości. Wraz z rodziną warto zastanowić się nad sposobami wzmocnienia nowych nawyków i przygotowaniem strategii zapobiegania powrotu do starego stylu życia. Stosujemy: • Podsumowanie poszczególnych etapów zmiany, stopnia realizacji celów: Co się udało już osiągnąć? Czy warto w tym momencie rezygnować? • Wzmacnianie nowych nawyków, podkreślanie sukcesów. • Edukacja w obszarze utrzymywania nowych nawyków, zapobiegania nawrotom niepożądanych zachowań. 10 W.R. Miller, S. Rollnick, Dialog motywujący. Jak pomóc ludziom w zmianie, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2014. J.O. Prochaska., J.C. Norcross, Systemy psychoterapeutyczne. Analiza transteoretyczna, IPZ PTP, Warszawa 2006. J.O. Prochaska, J.C. Norcross, C.C. DiClemente, Zmiana na dobre, Instytut Amity, Warszawa 2008. A. Łuszczyńska, Zmiana zachowań zdrowotnych – dlaczego dobre chęci nie wystarczają?, GWP, Gdańsk 2004. I. KARTY DLA SPECJALISTY 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. MODELZMIANY KOMUNIKACJAZKLIENTEM KOMUNIKACJA–TABELA KOMUNIKACJA–WYWIADZDZIECKIEM WYWIADZRODZICEM WYWIADZRODZINĄ WYWIAD–ZADANIEDLADZIECKAIRODZICA WNIOSKIZWYWIADU–TABELA SFERYPROBLEMATYCZNE KARTADZIECKA ZROZUMIEĆRODZICADZIECKAOTYŁEGO OTYŁOŚĆWRODZINIE PRACAZRODZICEM INFORMACJAZWROTNA AUTONOMIA KROKIDOCELU TECHNIKIBEHAWIORALNE–ZADANIADOMOWE ZADANIAAPROBLEM II. KARTY PSYCHOEDUKACYJNE DLA RODZICÓW 1.KONSEKWENCJEOTYŁOŚCI 2.FUNKCJEJEDZENIAOTYŁOŚCI 3.PROBLEMYDZIECKAINASTOLATKAOTYŁEGO 4.HISTORIAKASI 5.MAMAKASI 6.GŁÓD 7.KORZYŚCIAKTYWNOŚCIFIZYCZNEJ 8.AMBIWALENCJA 9.ZMIANA–CEL 10.CELE–PLAN 11.ZAMIENNIKI 12.TRUDNESYTUACJE 13.WSPIERANIESAMODZIELNOŚCI 14.WYTYCZANIEGRANIC 15.ZAKAZANYOWOC 16.NAWYK 17.POKAŻMI,CODOBRE 18.WSKAZÓWKIZACHOWAŃŻYWIENIOWYCH 19.JAKWSPIERAĆDZIECKO autor: Kamila Koziara, materiały psychoedukacyjne dla rodziców III. ZADANIA DLA RODZICÓW 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. WSPÓLNEPOSIŁKI WSPÓLNEGOTOWANIE AKTYWNOŚĆFIZYCZNADZIECKA EMOCJE UCZĘSIĘASERTYWNOŚCI RADZĘSOBIEZPROBLEMAMI ZNAJDŹSWOJĄPASJĘ BUDUJEMYPOCZUCIEWARTOŚCI SUKCESY MY–COOSOBIEWIEMY REGULAMINRODZINY PODZIAŁOBOWIĄZKÓW SPOKOJNYRODZIC SAMSIĘUBIORĘ ZDECYDUJ,GDZIEIDZIEMY SAMODZIELNEZAKUPY autor: Kamila Koziara, materiały psychoedukacyjne dla rodziców 91