Postrzeganie roli Farmaceuty szpitalnego przez personel medyczny

&ARM0RZEGL.AUK†
0OSTRZEGANIEROLIFARMACEUTYSZPITALNEGO
PRZEZPERSONELMEDYCZNYSZPITALA
0ERCEPTIONOFTHEROLEOFHOSPITALPHARMACIST
BYHOSPITALlSMEDICALSTAFF
!NNAˆUK7ŒODZIMIERZ"IALIK2OBERT*ANIEC"ARBARA5NIEJEWSKA
:AKŒAD&ARMAKOEKONOMIKI+ATEDRY.AUK3POŒECZNYCH7YDZIAŒ&ARMACEUTYCZNY
Z/DDZIAŒEM-EDYCYNY,ABORATORYJNEJgL’SKI5NIWERSYTET-EDYCZNYW+ATOWICACH
!PTEKASZPITALNA3ZPITAL7OJEWÌDZKIW"IELSKU†"IAŒEJ
Streszczenie
Rola farmaceuty szpitalnego określona jest w Polsce przez
artykuł 86 Ustawy Prawo farmaceutyczne. Przegląd piśmiennictwa wskazuje na coraz większe zainteresowanie
w Polsce farmacją szpitalną nie tylko przez farmaceutów,
ale także lekarzy i dyrektorów szpitali. Aby nowoczesny
szpital mógł funkcjonować prawidłowo niezbędna jest
współpraca personelu medycznego szpitala z farmaceutą
szpitalnym. Celem badania była ocena postrzegania roli
farmaceuty szpitalnego przez personel medyczny szpitala (lekarze, personel pielęgniarski, farmaceuci, technicy
farmacji).
Badanie miało charakter ankietowy i przeprowadzone
zostało w wybranych szpitalach na terenie województwa śląskiego wśród personelu medycznego szpitali.
W badaniu wykorzystano specjalnie przygotowaną zgodnie
z wymogami psychometrycznymi ankietę autorską zawierającą 45 pytań (wypełnionych zostało 318 ankiet z 3575).
Odpowiedzi respondentów wykazały dużą różnorodność
w postrzeganiu roli farmaceuty pracującego w aptece szpitalnej. Różnice w odpowiedziach dotyczyły przygotowania
leków w dawkach dziennych i racjonalizacji farmakoterapii. Zgodność w odpowiedziach respondentów zaobserwowano w zakresie zaopatrzenia szpitala w produkty lecznicze
i wyroby medyczne. Często pracownicy oddziałów nie
widzą potrzeby ingerencji farmaceuty szpitalnego w proces farmakoterapii.
Słowa kluczowe: farmaceuta szpitalny, personel medyczny szpitala, zadania, postrzeganie
Wstęp
Szpital jest zakładem opieki zdrowotnej, w którym wykonywane są całodobowe lub całodzienne świadczenia zdrowotne dla osób, których stan zdrowia nie pozwala na leczenie ambulatoryjne. Jedną z metod stosowanej tam terapii jest
farmakoterapia bezpośrednia, która polega na bezpośrednim
połączeniu procesów decyzyjnych - przepisanie leku i części
wykonawczej - podanie leku [1]. W oddziałach szpitalnych
główny nadzór nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii
Abstract
The position of hospital pharmacist in Poland is outlined
by Pharmaceutical Law of 2001. The duties of hospital
pharmacist concern preparation of drugs in hospital pharmacy, drug management according to specific regulations
and distribution of drugs to wards or individual patients.
Review of publications shows increasing interest towards
hospital pharmacy in Poland expressed by pharmacists,
doctors and hospital management. If modern hospital is
supposed to function properly, collaboration of medical
staff and hospital pharmacist is absolutely necessary.
Evaluation of perception of hospital pharmacist’s role by
medical staff (doctor, nurse and pharmacist).
Author’s survey fulfilling psychometric requirements has
been carried out in selected hospitals in Silesia. Properly
filled in forms (318 out of 3575 distributed) have been
evaluated using statistical software SPSS 15.0 for Windows Evaluation Version Release 15.0 (6 Sep. 2006).
There are discrepancies in the perception of hospital pharmacist’s position by medical staff and it is divergent from
the one expressed by hospital pharmacy staff. It is often
that medical staff do not see any needs to intervene into
pharmacotherapy process by hospital pharmacist. There
is a need to put into practice more efficient methods of
supervision safety of therapy on every level of healthcare
system.
Key words: hospital pharmacist, hospital medical staff,
tasks, perception
sprawują lekarze, jako osoby ordynujące leki oraz pielęgniarki,
jako osoby przygotowujące i podające je bezpośrednio pacjentowi. Nadzór nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii
w szpitalu powinien pełnić także farmaceuta szpitalny.
Do obowiązków farmaceuty pracującego w aptece szpitalnej, szczegółowo określonych przez artykuł 86 Prawa farmaceutycznego z 2001 roku, należy:
t wydawanie produktów leczniczych i wyrobów medycznych,
t sporządzanie leków recepturowych,
COPYRIGHT‚'RUPADR!2+WIECIÊSKIEGO)33.†
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
sporządzenie leków aptecznych,
udzielanie informacji o produktach leczniczych i wyrobach medycznych,
sporządzanie leków do żywienia pozajelitowego i dojelitowego,
przygotowywanie leków w dawkach dziennych, w tym
leków cytostatycznych,
wytwarzanie płynów infuzyjnych,
organizowanie zaopatrzenia szpitala w produkty lecznicze i wyroby medyczne,
przygotowywanie roztworów do hemodializy i dializy
dootrzewnowej,
udział w monitorowaniu niepożądanych działań leków,
udział w badaniach klinicznych prowadzonych na terenie szpitala,
udział w racjonalizacji farmakoterapii,
współuczestniczenie w prowadzeniu gospodarki produktami leczniczymi i wyrobami medycznymi w szpitalu,
prowadzenie ewidencji próbek do badań klinicznych
oraz uzyskiwanych darów produktów leczniczych i wyrobów medycznych,
ustalanie procedur wydawania produktów leczniczych
lub wyrobów medycznych przez aptekę szpitalną na oddziały oraz dla pacjenta [2].
Z roku na rok wzrasta w Polsce ilość zarejestrowanych produktów leczniczych, co przyczynia się między innymi do wzrostu
ryzyka występowania błędów w ich stosowaniu. Dlatego coraz
większąrolępowinienodgrywaćfarmaceutaszpitalny,jakospecjalista którego rolą powinno być udzielanie lekarzowi pełnej i obiektywnej informacji o lekach, a także służenie pomocą w ich doborze, przestrzeganie przed możliwością wystąpienia niezgodności
i interakcji [3].
Aspekty te wskazują na potrzebę skutecznej weryfikacji
wiedzy i umiejętności farmaceutów zatrudnianych w szpitalach. W listopadzie 2007 roku w Polsce po raz pierwszy
odbył się Państwowy Egzamin Specjalistyczny z farmacji
szpitalnej, który podnosi rangę zawodu farmaceuty szpitalnego, a także umożliwia nabycie odpowiednich umiejętności do zarządzania apteką szpitalną. Egzamin zdało
czterdziestu farmaceutów [4, 5, 6]. Przeprowadzane analizy
ekonomiczne wykazują, że zatrudnianie farmaceutów szpitalnych i tworzenie aptek szpitalnych powoduje zwiększenie
bezpieczeństwa farmakoterapii, obniżenie kosztów leczenia
i zmniejszenie ilości błędów medycznych [4, 7].
Cel pracy
Celem pracy była analiza i porównanie postrzegania roli
farmaceuty szpitalnego przez personel medyczny szpitali
województwa śląskiego. Personel medyczny szpitali biorący
udział w badaniu obejmował lekarzy, personel pielęgniarski,
oraz pracowników apteki szpitalnej tj. farmaceutów i techników farmacji.
Materiał i metody
Badaniami objęto 10 wybranych szpitali z województwa
śląskiego będących szpitalami wojewódzkimi, wielospecjalistycznymi, specjalistycznymi, ogólnymi i powiatowymi
pod warunkiem uzyskania zgody dyrekcji i możliwości ich
bezpłatnego przeprowadzenia. Kryteria te zostały spełnione w 8 szpitalach, w jednym szpitalu przeprowadzenie badania byłoby płatne, a w jednym nie uzyskano zgody. Badania miały charakter ankietowy. Przygotowano i dostarczono 3575 ankiet dla personelu medycznego pracującego
w włączonych do badania szpitalach. Wypełnionych zostało 325 ankiet. Po odrzuceniu ankiet częściowo bądź
niewłaściwie wypełnionych ostatecznie uzyskano 318
ankiet.
W badaniu wykorzystano ankietę autorską opracowaną
zgodnie z wymaganiami psychometrycznymi. Zastosowana
metoda pozwoliła na skonstruowanie unikatowej ankiety
z zachowaniem poprawności metodologicznej w trakcie jej
tworzenia. Konstruowanie ankiety polegało na zdefiniowaniu celu pomiaru, mierzonej cechy, określono obszary treści
i manifestacji. Zastosowano format pozycji testowych
skali Likerta, dla każdej pozycji zaprojektowano pięć kategorii odpowiedzi: zawsze, czasami, nie wiem, wyjątkowo, nigdy. Pozycje ankiety przeanalizowane były pod
względem trafności treściowej przy pomocy techniki sędziów kompetentnych. Miarą zgodności oceny
sędziów kompetentnych był współczynnik trafności
treściowej Lawshego (CVR). Celem weryfikacji poprawności odczytywanych przez respondentów pytań
i staranności w zaznaczaniu świadomie wybieranych
odpowiedzi powszechnie stosuje się wprowadzanie do
ankiet pytań weryfikujących wiarygodność zaznaczanych odpowiedzi, pytań skonstruowanych poprzez zaprzeczenie [8]. W niniejszej pracy również zastosowano ten sposób i wytypowano 5 pytań, które powielono
i zmieniono ich treść. Przygotowana ankieta zawierała
45 pytań z 8 grup tematycznych opisujących zadania
farmaceuty zatrudnionego w aptece szpitalnej zgodne
z Prawem farmaceutycznym.
W celu umożliwienia zobrazowania różnic pomiędzy szpitalami wybrane do badania szpitale podzielone zostały na trzy grupy. Grupę szpitali ogólnych
i powiatowych nazwano Szpital miejski, szpitali specjalistycznych i wielospecjalistycznych nazwano Szpital
specjalistyczny, szpitali wojewódzkich nazwano Szpital
wojewódzki.
Uzyskane wyniki poddano statystycznej analizie nieparametrycznej przy użyciu testu Kruskala–Wallisa. Za istotne
statystycznie uznano te efekty, których istotność statystyczna była mniejsza niż 0,05. Wszystkie analizy statystyczne
były przeprowadzane przy użyciu komputerowego programu SPSS 15.0 for Windows Evaluation Version Release
15.0.0 (6 Sep 2006).
Wyniki
W przeprowadzonym badaniu 141 ankiet zostało wypełnionych przez lekarzy, 148 przez personel pielęgniarski, 10 przez farmaceutów i 19 przez techników farmacji. Respondenci należycie i sumiennie wypełniali ankietę, ponieważ statystycznie istotne różnice wystąpiły
w 3 parach pytań kontrolnych, a istotność statystyczna była
mniejsza niż 0,01.
Analiza odpowiedzi udzielanych przez respondentów
&ARM0RZEGL.AUK
Ryc.1. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych na wszystkie pytania w poszczególnych grupach zawodowych [%]
Ryc.2. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych w poszczególnych grupach zawodowych na pytania
dotyczące monitorowania niepożądanych działań produktów leczniczych [%]
Ryc.3. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych w poszczególnych grupach zawodowych na pytania
dotyczące współpracy farmaceuty z personelem medycznym w oddziale szpitalnym [%]
Ryc.4. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych
w poszczególnych grupach zawodowych na pytania dotyczące konsultacji personelu medycznego z farmaceutą [%]
Ryc.5. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych w poszczególnych grupach zawodowych na pytania
dotyczące organizowania zaopatrzenia szpitala w produkty
lecznicze [%]
wskazuje na dużą różnorodność w poszczególnych grupach
zawodowych (Ryc. 1, Tab. I).
W ankiecie zamieszczono 45 pytań. Stwierdzono istotne statystycznie różnice w odpowiedziach pracowników
oddziałów szpitalnych w porównaniu do pracowników apteki szpitalnej, gdzie czynnikiem grupującym był zawód
(Tab. II). Stwierdzono istotne statystycznie różnice w odpowiedziach respondentów w poszczególnych grupach zawodowych, gdzie czynnikami grupującymi były zawód i rodzaj
szpitala (Tab. III).
Oceniając odpowiedzi na pytania dotyczące monitorowania przez farmaceutę niepożądanych działań produktów
leczniczych wykazano zróżnicowanie w udzielanych odpowiedziach w poszczególnych grupach zawodowych, gdzie
lekarze i pielęgniarki najczęściej odpowiadali nie wiem,
a farmaceuci i technicy farmacji zawsze (Ryc. 2).
Oceniając odpowiedzi na pytania dotyczące współpracy
farmaceuty z personelem medycznym w oddziale szpitalnym wykazano zróżnicowanie w udzielanych odpowiedziach
w poszczególnych grupach zawodowych, gdzie wszystkie
grupy zawodowe najczęściej odpowiadały czasami (Ryc. 3).
Oceniając odpowiedzi na pytania dotyczące konsultacji
personelu medycznego z farmaceutą wykazano zróżnicowanie w udzielanych odpowiedziach w poszczególnych grupach zawodowych, gdzie lekarze i technicy farmacji najczęściej odpowiadali nigdy, pielęgniarki nie wiem a farmaceuci
wyjątkowo (Ryc. 4).
Oceniając odpowiedzi na pytania dotyczące organizowania przez aptekę szpitalną zaopatrzenia szpitala w produkty
lecznicze i prowadzenia gospodarki produktami leczniczymi wykazano zróżnicowanie w udzielanych odpowiedziach
w poszczególnych grupach zawodowych, gdzie lekarze najczęściej odpowiadali nie wiem a pielęgniarki, farmaceuci
i technicy farmacji zawsze (Ryc. 5, Ryc. 6).
Oceniając odpowiedzi na pytania dotyczące udziału farmaceuty w pracach Komitetów Szpitalnych wykazano zróżnicowanie w udzielanych odpowiedziach w poszczególnych
grupach zawodowych, gdzie lekarze i pielęgniarki najczęściej odpowiadali nie wiem, farmaceuci zawsze a technicy
farmacji nigdy (Ryc. 7).
Oceniając odpowiedzi na pytania dotyczące udziału
farmaceuty w badaniach klinicznych, przygotowania leków cytostatycznych i przygotowania leków w dawkach
dziennych wykazano zróżnicowanie w udzielanych odpowiedziach w poszczególnych grupach zawodowych, gdzie
COPYRIGHT‚'RUPADR!2+WIECIÊSKIEGO)33.†
Tab. I. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych na poszczególne pytania ankiety w badanych grupach
zawodowych
Personel
pielęgniarski
Lekarze
Z
Jak często farmaceuta szpitalny przygotowuje leki w dawkach
dziennych?
Jak często farmaceuta szpitalny przygotowuje leki
cytostatyczne?
Jak często farmaceuta szpitalny dostosowuje dawki do
indywidualnych potrzeb pacjenta?
Jak często farmaceuta szpitalny oblicza prawidłową
indywidualną dawkę leku?
Jak często apteka szpitalna zapewnia właściwe warunki
przygotowania preparatów cytostatycznych?
Jak często farmaceuta szpitalny zwiększa bezpieczeństwo i
indywidualizację farmakoterapii?
Jak często farmaceuta szpitalny organizuje zaopatrzenie
szpitala w produkty lecznicze?
Jak często farmaceuta szpitalny realizuje zamówienia zgodnie
z ustawą o zamówieniach publicznych?
Jak często farmaceuta szpitalny bierze udział w
monitorowaniu działań niepożądanych leków?
Jak często farmaceuta szpitalny zgłasza działania
niepożądane leków?
Jak często lekarz podejrzewając złą jakość produktu
leczniczego lub wyrobu medycznego zgłasza to farmaceucie
szpitalnemu?
Jak często farmaceuta szpitalny bierze udział w badaniach
klinicznych prowadzonych na terenie szpitala?
Jak często farmaceuta szpitalny monitoruje ordynacje
lekarskie?
Jak często farmaceuta szpitalny eliminuje ewentualne błędy
lekarskie?
Jak często lekarz konsultuje z farmaceutą szpitalnym przed
wydaniem leku prawidłowość zastosowanej farmakoterapii?
Jak często farmaceuta szpitalny bywa obecny na oddziale?
Jak często farmaceuta szpitalny nie zgłasza działań
niepożądanych leków?
Jak często farmaceuta szpitalny przekazuje lekarzowi pełną i
obiektywną informację o leku?
Jak często farmaceuta szpitalny ma kontrolę nad właściwą
gospodarką lekiem na oddziale?
Jak często farmaceuta szpitalny pomaga lekarzom w doborze
odpowiedniego sposobu dawkowania?
Jak często farmaceuta szpitalny pomaga lekarzom w doborze
odpowiedniego leku?
Jak często farmaceuta szpitalny ma głos doradczy w
podejmowaniu decyzji o zastosowaniu farmakoterapii?
Jak często farmaceuta szpitalny przestrzega przed
interakcjami?
Jak często farmaceuta szpitalny pomaga lekarzom w doborze
odpowiedniego schematu dawkowania?
Jak często farmaceuta szpitalny pełni rolę doradcy
farmaceutycznego?
Jak często farmaceuta szpitalny kontroluje warunki
przechowywania produktów leczniczych na oddziale?
Jak często farmaceuta szpitalny realizuje zaopatrzenie
szpitala w produkty lecznicze?
Jak często farmaceuta szpitalny wydaje leki na oddziały?
Jak często farmaceuta szpitalny bierze udział w pracach
Komitetu Terapeutycznego?
Jak często farmaceuta szpitalny nie przestrzega przed
interakcjami?
Jak często farmaceuta szpitalny prowadzi ewidencję próbek
do badań klinicznych?
Jak często farmaceuta szpitalny bierze udział w pracach
Komitetu ds. Antybiotykoterapii?
Jak często farmaceuta szpitalny powinien mieć dostęp do
historii choroby pacjenta?
Jak często lekarz korzysta z pomocy i wiedzy farmaceuty
szpitalnego?
Jak często farmaceuta szpitalny bierze udział w pracach
Komitetu ds. Zakażeń Szpitalnych?
Jak często farmaceuta szpitalny nie wydaje leków na
oddziały?
Jak często farmaceuta szpitalny bierze udział w pracach
Komitetu ds. Farmakoekonomiki?
CZ NW W
N
Farmaceuci
Z CZ NW W N
Z
CZ NW W
5
5
34 11 45
10
20
30 10
0
43
1 46
10
Technicy farmacji
N
Z
CZ NW W
N
0
10 60
0
32
5
0
63
10
0
10 70
5
0
0
0
95
1
4
43
12 40
4
6
55
5
1
9
39
16 35
6
14 32
8 40
0
20
0
10 70
0
47
0
6
47
1
9
37
15 38
4
7
34
7 48
0
20
0
30 50
0
26
5
5
64
13
4
65
2
16 14
0
59
1 26
50
0
20
0
30 26
5
0
0
69
4
12
48
11 25
7
11 57
3 22
20
30
0
10 40
63
0
5
32
42 12
40
2
4
61
5
29
0
5
100
0
0
0
0 100
0
0
0
0
41
2
55
1
1
54
1
40
1
4
100
0
0
0
0 100
0
0
0
0
16
11
48
9
16 36 11 45
1
7
50
10
0
30 10 53
0
5
26 16
20
8
48
9
15 43 13 30
3 11
50
30
0
10 10 58
16
5
21
0
45 15
21
15
4
35
9
42
7
7
40
40
0
20
0
21
37
5
37
0
6
6
69
6
13
5
5
70
2 18
10
30
0
10 50
0
5
5
21 69
3
10
45
9
33
3
11 59
5 22
0
0
0
40 60
0
0
5
16 79
6
5
41
10 38
5
10 53
8 24
0
20
0
30 50
0
16
5
58 21
2
23
14
22 39
2
31 40 11 16
0
20
0
30 50
0
48
5
5
1
48
30
21 10
3
0
42
1
15
11
25 48
9
22 20
0
70
0
0
0
58
0
5
37
4
1
66
8
49
6 32
0
30
10 10 50
0
0
11
0
89
9
19
21
22 29 17 11 57
5 10
70
10
0
20
73
0
0
11 16
13
11
40
15 21 27 30 26
3 14
40
40
0
10 10 32
32
5
5
4
17
15
26 38
5
23 43
7 22
0
30
0
20 50
0
32
4
32 32
4
16
14
26 40
5
23 36 14 22
0
40
0
30 30
0
32
5
42 21
1
12
21
28 38
1
22 50
7 20
0
40
0
40 20
0
36
0
32 32
4
9
20
21 46 11 22 32 11 24
10
40
20 30
0
5
16
0
74
5
1
12
18
21 48
14 49
9 23
0
30
0
30 40
0
32
16
0
52
4
20
23
23 30 11 24 44
7 14
20
20
10 50
0
16
36
0
32 16
16 23
43
7
11 26 47 16
2
9
70
30
0
0
32
16
5
5
48
6
43
1
2
64
5
28
0
3
90
0
10
0
0
95
0
5
0
0
50
9
37
0
4
78
3
17
1
2
80
10
10
0
0 100
0
0
0
0
22
6
68
2
2
26
5
62
1
6
90
0
10
0
0
37
0
0
5
58
13
6
53
5
23
7
9
52
8 24
20
0
20 30 30 26
0
0
5
69
7
4
75
4
10
9
3
74
1 13
40
0
30 10 20
0
5
5
16 74
24
5
67
2
2
24
3
65
3
5
70
0
20 10
0
21
16
5
5
18 18
21
25 18 24 11 41
7 17
10
0
30 40 20
5
0
42
21 32
3
32
11
30 24
7
24 48 13 8
10
60
10 20
0
16
41
11
16 16
19
9
68
3
26
6
60
3
60
10
10
0
20 21
16
5
5
1
6
53
10 30
3
7
37
8 45
0
0
10
0
90
5
0
5
32 58
16
4
79
16
3
78
0
30
10
40
0
20 37
0
5
0
0
1
1
5
5
3
0
0
26
42
53
53
58
&ARM0RZEGL.AUK
Jak często farmaceuta szpitalny nie prowadzi ewidencji
próbek do badań klinicznych?
Jak często farmaceuta szpitalny ustala procedury wydawania
produktów leczniczych na oddziały?
Jak często farmaceuta szpitalny prowadzi ewidencję darów
produktów leczniczych?
Jak często farmaceuta szpitalny ustala procedury wydawania
produktów leczniczych dla pacjentów?
Jak często farmaceuta szpitalny ma wpływ na koszty
farmakoterapii w szpitalu?
Jak często lekarz nie korzysta z pomocy i wiedzy farmaceuty
szpitalnego?
Jak często udział farmaceuty szpitalnego zwiększa
obiektywność i wiarygodność otrzymywanych wyników w
badaniach klinicznych?
Jak często farmaceuta szpitalny powinien być obecny na
oddziale?
6
1
80
4
9
1
2
85
1 11
10
0
40
0
50 37
0
16
0
47
28
6
64
0
2
38
7
49
1
5
90
0
10
0
0
37
5
11
5
42
34
6
55
2
3
34
9
54
0
3
90
0
10
0
0
95
0
5
0
0
15
3
70
7
5
28
5
56
3
8
10
10
20
0
60 16
0
11
0
73
15 23
53
4
5
24 16 48
5
7
40
40
20
0
0
31
21
11
37
0
22 23
35
7
13
5
16 63
5 11
10
20
40 30
0
26
21
16
32
5
9
11
65
6
9
8
5
80
1
6
30
10
50
0
10 21
5
53
0
21
9
45
27
16
3
7
63 18
6
6
20
50
30
0
0
37
47
0
11
lekarze i pielęgniarki najczęściej odpowiadali nie wiem,
a farmaceuci i technicy farmacji nigdy (Ryc. 8, Ryc. 9,
Ryc. 10).
Dyskusja
Do zadań lekarzy, jak i farmaceutów pracujących w szpitalu należy monitorowanie niepożądanych działań produktów leczniczych [2]. Wyniki w przeprowadzonym badaniu
wskazują na udział farmaceuty szpitalnego w monitorowaniu i zgłaszaniu niepożądanych działań, oraz na brak wiedzy
dotyczącej tego zagadnienia u połowy badanego personelu
medycznego. Jednak połowa badanych lekarzy deklaruje
zgłaszanie złej jakości produktu leczniczego farmaceucie
szpitalnemu (Ryc. 2).
Racjonalizacja farmakoterapii w szpitalach obejmuje
Ryc.6. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych
w poszczególnych grupach zawodowych na pytania dotyczące prowadzenia gospodarki produktami leczniczymi [%]
Ryc.7. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych w poszczególnych grupach zawodowych na pytania
dotyczące udziału farmaceuty w pracach Komitetów Szpitalnych [%]
5
zagadnienia związane z istnieniem Komitetów Szpitalnych,
systemu dystrybucji „dose dispensing” oraz obecności farmaceuty szpitalnego w oddziale szpitalnym [7]. Uzyskane
wyniki wskazują na współpracę farmaceuty z pielęgniarkami, ponieważ pielęgniarki zajmują się dystrybucją leków
w oddziałach i posiadają wiedzę o kontroli przez farmaceutę apteczek oddziałowych. Natomiast lekarze
w większości uważają, że farmaceuta nigdy nie jest obecny w oddziale szpitalnym (Ryc. 3). Odpowiedzi dotyczące
tematyki związanej ze współpracą lekarza z farmaceutą
w zakresie konsultacji dotyczących stosowanej farmakoterapii są zgodne w grupie zawodowej lekarzy i farmaceutów
i wskazują na brak konsultacji. Natomiast farmaceuci zawsze udzielają pełnej i obiektywnej informacji o leku oraz
przestrzegają przed interakcjami (Ryc. 4). Wszystkie grupy zawodowe biorące udział w badaniu są zgodne w odpowiedziach dotyczących obecności farmaceuty w oddziale
i wskazują, że farmaceuta powinien być obecny w oddziale
szpitalnym.
Zaopatrzenie szpitala w leki odbywa się na zasadach
zgodnych z Prawem Zamówień Publicznych z 2004 roku,
a farmaceuta szpitalny jest członkiem zespołu odpowiedzialnego za zamówienia [9]. Przeprowadzone badanie wykazało zgodność odpowiedzi respondentów na pytania związane
z organizacją zaopatrzenia szpitala w produkty lecznicze
i potwierdziło, że farmaceuta szpitalny oprócz sporządzania leków i preparatów leczniczych w aptece szpitalnej organizuje także zaopatrzenie szpitala w produkty lecznicze
(Ryc. 5).
Gospodarka lekiem na terenie szpitala jest prawidłowa, gdy w szpitalu lekarze i farmaceuci współpracują
w Komitetach Szpitalnych [7, 10]. W przeprowadzonym badaniu odpowiedzi respondentów dotyczące roli farmaceuty
w prowadzeniu gospodarki lekiem w szpitalu są zgodne
i wskazują na udział farmaceuty w prowadzeniu gospodarki
lekiem, przez ustalanie procedur wydawania i wydawanie
leków na oddziały (Ryc. 6). Odpowiedzi respondentów dotyczące udziału farmaceuty szpitalnego w pracach Komitetów Szpitalnych są zróżnicowane. Odpowiedzi farmaceutów
potwierdzają ich udział w pracach wszystkich Komitetów
Szpitalnych. Lekarze i pielęgniarki nie posiadają wiedzy
w tym zakresie, natomiast technicy farmacji zazwyczaj
uważają, że farmaceuta nie uczestniczy w pracach Komitetów. Dane z piśmiennictwa dotyczące istnienia Komitetów
w szpitalu są potwierdzone odpowiedziami udzielanymi
przez farmaceutów (Ryc. 7).
Ustawa Prawo farmaceutyczne z 2001 roku nakłada
COPYRIGHT‚'RUPADR!2+WIECIÊSKIEGO)33.†
na farmaceutę obowiązek Tab. II. Ilość pytań, w których respondenci różnych zawodów istotnie statystycznie różnili
udziału w badaniach kli- się wskazywanymi odpowiedziami
nicznych prowadzonych na
Ilość pytań z różnymi odpowiedziami
Pracownicy oddziałów szpitala Pracownicy apteki szpitalnej
terenie szpitala [2]. Blisko
(n=45, p<0,05)
połowa badanych farmaLekarz
Farmaceuta
26
ceutów odpowiedziała, że
Lekarz
Technik farmacji
23
farmaceuta nigdy nie biePielęgniarka
Farmaceuta
20
rze udziału w badaniach
Pielęgniarka
Technik farmacji
23
klinicznych przeprowadzoRazem
92
nych na terenie szpitala, co
może wskazywać na brak
takich badań w szpitalach lub Tab. III. Ilość pytań, w których respondenci różnych zawodów istotnie statystycznie
na pominięcie apteki szpitalnej różnili się wskazywanymi odpowiedziami ze względu na miejsce pracy
w tych badaniach. Podobnego
zdania są też technicy farmaZawód względem zawodu
Ilość pytań z różnymi odpowiedziami (n=45, p<0,05)
cji. Natomiast lekarze i pielęRodzaj szpitala
gniarki w większości udzielili
Szpital miejski
Szpital specjalistyczny Szpital wojewódzki
odpowiedzi nie wiem, co może
Farmaceuta Lekarz
9
8
9
świadczyć o braku znajomości
Farmaceuta Pielęgniarka
7
7
6
Farmaceuta Technik farm.
7
3
0
zagadnień związanych z tą teLekarz
Pielęgniarka
9
5
23
matyką (Ryc. 8).
Lekarz
Technik farm.
9
14
0
Wyniki
uzyskane
Pielęgniarka Technik farm.
10
12
1
w badaniu wskazują na brak
Razem
51
49
39
pracowni cytostatycznych
i brak sporządzania preparatów cytostatycznych przez
talnego zajmującego się leczeniem chorób nowotworowych
farmaceutę w aptece szpitalnej. Wiedza lekarzy i pielęgnia- (brak jest oddziałów onkologicznych w szpitalach objętych
rek w zakresie cytostatyków, w włączonych do badania badaniem) lub z powodu przygotowywania tych preparatów
szpitalach odbiega od wiedzy pracowników apteki szpi- przez pielęgniarki w oddziałach szpitalnych. Dane dotyczące
talnej (Ryc. 9). Brak sporządzania leków cytostatycznych tematyki cytostatyków w literaturze medycznej wskazują, że
w aptece szpitalnej może wynikać z braku oddziału szpi- w aptekach szpitalnych powinny zostać utworzone Centralne Pracownie Leku Cytostatycznego do sporządzania tych
preparatów, a osobą przygotowującą leki cytostatyczne powinien być farmaceuta szpitalny, co zwiększy bezpieczeństwo sporządzania leków, zmniejszy stopień skażenia mikrobiologicznego i narażenie personelu na toksyczne działanie tych leków [11].
Przygotowanie leków w dawkach dziennych w aptece
szpitalnej zwiększa bezpieczeństwo farmakoterapii oraz powoduje odciążenie personelu pielęgniarskiego [12]. Przeprowadzone badanie wykazało, że w szpitalach nim objętych
farmaceuta zazwyczaj nie przygotowuje leków w dawkach
Ryc.8. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych dziennych oraz nie dostosowuje dawki do indywidualnych
w poszczególnych grupach zawodowych na pytania dotyczące potrzeb pacjenta, co może wskazywać na brak stosowania
systemu „dose dispensing” w szpitalach (Ryc. 10).
udziału farmaceuty w badaniach klinicznych [%]
Farmacja szpitalna jest bardzo ważną dziedziną farma-
Ryc.9. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych w poszczególnych grupach zawodowych na pytania
dotyczące przygotowania leków cytostatycznych [%]
Ryc.10. Procentowy rozkład częstości odpowiedzi udzielonych
w poszczególnych grupach zawodowych na pytania dotyczące
przygotowania leków w dawkach dziennych [%]
&ARM0RZEGL.AUK
cji. Na świecie farmaceuta szpitalny posiada status równy
ordynatorowi, współpracuje z zespołem lekarskim i dyrekcją szpitala a zawód farmaceuty szpitalnego jest jednym
z najbardziej prestiżowych wśród zawodów realizowanych
przez farmaceutów [5, 13]. Uzyskane wyniki wskazują na
konieczność zwrócenia uwagi na rozwój farmacji szpitalnej
w polskich szpitalach, w tym umożliwienie zdobycia specjalizacji z farmacji szpitalnej. W związku z powyższym,
zasadne wydaje się, aby w przyszłości wśród studentów kierunków medycznych były prowadzone działania promujące
współpracę farmaceutów, lekarzy, pielęgniarek i dyrektorów
szpitali, aby nowoczesny szpital mógł funkcjonować prawidłowo.
Wnioski
1. Istnieje różnorodność w postrzeganiu roli farmaceuty
szpitalnego przez personel medyczny oddziałów szpitali, jest on rozbieżny z odpowiedziami ze strony pracowników apteki szpitalnej, gdzie największe rozbieżności
zaobserwowano w grupie zawodowej lekarzy w porównaniu do farmaceutów.
2. Pracownicy oddziałów szpitali często nie widzą potrzeby ingerencji farmaceuty szpitalnego w proces farmakoterapii, w szczególności przygotowania leków
w dawkach dziennych i racjonalizacji farmakoterapii.
3. Istnieje zgodność w odpowiedziach personelu medycznego szpitali w zakresie realizacji przez farmaceutów
zadań związanych z gospodarką lekiem i zaopatrzeniem
szpitala w produkty lecznicze i materiały medyczne.
4. Istnieje zróżnicowanie w udzielanych odpowiedziach
pomiędzy badanymi grupami respondentów, ze względu
na miejsce pracy, gdzie największe zróżnicowanie zaobserwowano w szpitalach miejskich.
5. Istnieje potrzeba wdrażania skuteczniejszych metod
nadzorowania bezpieczeństwa terapii na każdym szczeblu opieki zdrowotnej, co wpływa na obniżenie kosztów
i zwiększenie efektywności leczenia.
6. Istnieje potrzeba wdrażania skuteczniejszych metod edukacji wszystkich grup zawodowych biorących udział
w procesie leczniczym w lecznictwie zamkniętym, co wynika z różnorodności postrzegania przez personel medyczny
szpitali roli farmaceuty pracującego w aptece zamkniętej.
Piśmiennictwo
1. Paprocki M. Niewygodni farmaceuci. Menadżer Zdrowia 2005; 8: 66-71.
2. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne. Dz. U. 2001 nr 126 poz. 1381.
3. http://bip.urpl.gov.pl/produkty-lecznicze
4. Pawłowska J. Czyim interesom zagraża apteka szpitalna?. Rynek Zdrowia 2009; 4: 54-55.
5. Horoszko B. Krok w dobrym kierunku. Puls Farmacji
2008; 3: 15.
6. Lisiewska A. Pierwsi specjaliści z farmacji szpitalnej.
Puls Farmacji 2008; 2: 19.
7. Pawłowska J. Farmaceuta w Systemie Opieki Zdrowotnej.
Apteka Szpitalna – Hospital Pharmacy 2006; 1: 7-9.
8. Hornowska E. Testy psychologiczne. Teoria i praktyka.
Warszawa 2001, 22-25, 85-89, 162-167, 227-240.
9. Harasim R. Realizacja umów o zamówienia publiczne
w aptece szpitalnej. Apteka Szpitalna- Hospital Pharmacy 2006; 1: 18-20.
10. Giermaziak W. Rola farmaceuty szpitalnego w poprawie jakości opieki zdrowotnej. Farmacja Szpitalna w
Polsce i na Świecie 2007; 2-3: 5-8.
11. Sobkowiak B. J. Ryzyko związane z przygotowaniem
leków cytotoksycznych na oddziale. Farmacja szpitalna
w Polsce i na Świecie 2007; 1: 23-26.
12. Kmieciak K, Biernikiewicz M. Wzrost jakości farmakoterapii ze szczególnym uwzględnieniem redukcji błędów medycznych wraz z optymalizacją kosztów dzięki zastosowaniu systemów dose dispensing. Farmacja
szpitalna w Polsce i na Świecie 2007; 4: 7-10.
13. Zygadło E. Czy apteki szpitalne są w Polsce potrzebne?
Farmaekonomika szpitalna 2008; 4: 13-14.
Adres do korespondencji:
mgr Anna Żuk
Zakład Farmakoekonomik Katedry Nauk Społecznych, Wydział Farmaceutyczny
z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
ul. Ostrogórska 30,
41–200 Sosnowiec
tel. +48 32 364 13 70
e-mail: [email protected]