24 grudnia - Wigilia Narodzenia Panskiego Wieczór wigilijny w

24 grudnia - Wigilia Narodzenia Panskiego Wieczór wigilijny w

24 grudnia - Wigilia Narodzenia Panskiego
Wieczór wigilijny w tradycji polskiej jest najbardziej
uroczystym i najbardziej wzruszajacym wieczorem roku.
Punktem kulminacyjnym przezyc adwentowych w
rodzinach chrzescijanskich jest wigilia Bozego
Narodzenia. Posiada ona bardzo bogata liturgie domowa.
Geneza tej liturgii siega pierwszych wiekow
chrzescijanstwa. Obrzedy te i zwyczaje maja wiec stara tradycje. Wigilie w
ogole znane byly juz w Starym Testamencie. Obchodzono je przed kazda
uroczystoscia, a nawet przed kazdym szabatem. Bylo to przygotowanie do
odpoczynku swiatecznego. Izraelici zwali je "wieczorem".
Slowo "wigilia" pochodzi z jezyka lacinskiego i oznacza czuwanie. Taki byl
dawniej zwyczaj w Kosciele, ze poprzedniego dnia przed wiekszymi
uroczystosciami obowiazywal post i wierni przez cala noc oczekiwali na te
uroczystosc, modlac sie wspolnie.
W Polsce wigilia weszla na stale do tradycji dopiero w XVIII wieku, Glówna
jej czescia jest uroczysta wieczerza, zlozona z postnych potraw. Wieczerza
ta ma charakter scisle rodzinny. Zaprasza sie czasami na nia, oprócz
krewnych, osoby mieszkajace samotnie.
Wolne miejsce przy stole
Znany i powszechny jest obecnie w Polsce zwyczaj
pozostawiania wolnego miejsca przy stole wigilijnym.
Trudno dokladnie ustalic jego geneze. Zapewne jest to
zwyczaj pózniejszy, gdyz nie wspomina o nim zaden z
historyków obyczajów polskich. Miejsce to przeznaczone
bywa przede wszystkim dla przygodnego goscia.
Zbigniew Kossak pisze, ze "ktokolwiek zajdzie w dom
polski w swiety wieczór wigilijny, zajmie to miejsce i
bedzie przyjety jak brat".
Pozostawiajac wolne miejsce przy stole wyrazamy równiez pamiec o
naszych bliskich, którzy nie moga swiat spedzic z nami. Miejsce to moze
równiez przywodzic nam na pamiec zmarlego czlonka rodziny.
Pierwsza Gwiazda.
W Polsce wieczerze wigilijna rozpoczynalo sie, gdy na niebie ukazala
sie pierwsza gwiazda. Czyniono tak zapewne na pamiatke gwiazdy
betlejemskiej, która wedlug Ewangelisty, sw. Mateusza, ujrzeli
Medrcy, zwani tez Trzema Królami. Zwyczaj ten byl i nadal jest gleboko
zakorzeniony w polskiej kulturze. Wspomina o nim m.in. Wladyslaw
S.Reymont w "Chlopach" oraz Maria Dabrowska w "Usmiechu dziecinstwa".
Oskar Kolberg stwierdza, ze jest to bardzo stary zwyczaj przestrzegany w
rodzinach katolickich.
Wieczerza Wigilijna
Przyjela sie w Polsce w wieku XVIII, stala sie powszechna
tradycja w wieku XX. Nabrala cech czegos swietego,
sakralnego, czego sie nigdzie nie spotyka. Oto najpierw
gospodynie urzadzaja generalne sprzatanie, mycie,
czyszczenie. Po czterech rogach glownej sali umieszczalo
sie na wsi i po dworach cztery snopy zboz: snop
pszenicy, zyta, jeczmienia i owsa, aby Boze Dziecie w
Nowym Roku nie skapilo koniecznego pokarmu dla
czlowieka i bydla. Stól byl przykryty bialym obrusem,
przypominajacym oltarz i pieluszki Pana, a pod nim
dawalo sie siano dla przypomnienia sianka, na ktorym
spoczywalo Boze Dziecie. Zwyczajem bylo rowniez, ze caly dzien
obowiazywal post scisly. Takze w czasie wigilii dawano tylko potrawy
postne, w liczbie nieparzystnej, ale tak roznorodne, by byly wszystkie
potrawy, jakie sie zwyklo dawac w ciagu roku.
Lamanie sie oplatkiem
Najwazniejszym i kulminacyjnym momentem wieczerzy
wigilijnej w Polsce jest zwyczaj lamania sie oplatkiem.
Czynnosc ta nastepuje po przeczytaniu Ewangelii o
Narodzeniu Panskim i zlozeniu zyczen. Tradycja ta pochodzi
od prastarego zwyczaju tzw. eulogiów, jaki zachowal sie z
pierwszych wieków chrzescijanstwa. Wieczerza wigilijna
nawiazuje do uczt pierwszych chrzescijan, organizowanych
na pamiatke Ostatniej Wieczerzy. Zwyczaj ten oznacza równiez wzajemne
poswiecenie sie jednych dla drugich i uczy, ze nalezy podzielic sie nawet
ostatnim kawalkiem chleba. Skladamy sobie zyczenia pomyslnosci i
wybaczamy urazy.
Parzysta ilosc osób
Do tradycji wigilijnej nalezy, aby do stolu zasiadala
parzysta liczba osób. Nieparzysta zas ilosc uczestników
miala wrózyc dla jednego z nich nieszczescie. Najbardziej
unikano liczby 13. Feralna 13 bierze swój poczatek od
Ostatniej Wieczerzy, kiedy to jako 13 biesiadnik przybyl
Judasz Iskariota. Jezeli ilosc biesiadników byla
nieparzysta, wówczas w bogatszych lub szlacheckich
domach zapraszano do stolu kogos ze sluzby, w
biedniejszych domach jakiegos zebraka.
Do stolu zasiadano wedlug wieku lub hierarchii. Wedlug
wieku dlatego, aby "w takiej kolejnosci schodzic z tego swiata", a wedlug
hierarchii dlatego, gdyz osoba o najwyzszej pozycji, najczesciej byl to
gospodarz, rozpoczynala wieczerze.
Ilosc potraw
Wedlug tradycji, ilosc potraw wigilijnych powina byc nieparzysta.
Aleksander Bruckner w slowniku etymologicznym jezyka polskiego podaje,
ze wieczerza chlopska skladala sie z pieciu lub siedmiu potraw, szlachecka z
dziewieciu, a u arystokracji z jedenastu. Wyjasnienia tego wymogu byly
rózne: 7 - jako siedem dni tygodnia, 9 - na czesc dziewieciu chórów
anielskich itp. Dopuszczalna byla ilosc 12 potraw - na czesc dwunastu
apostolów.
Nieparzysta ilosc potraw miala zapewnic urodzaj lub dobra prace w
przyszlym roku. Potrawy powinny zawierac wszystkie plody rolne, aby
obrodzily w nastepnym roku. Wskazane tez bylo skosztowac wszystkich
potraw, zeby nie zabraklo którejs podczas nastepnej wieczerzy wigilijnej.
Wieczerza wigilijna jest posilkiem postnym, ale nasi przodkowie potrafili
uczynic z tego ograniczenia prawdziwa uczte dla podniebienia, tak, ze polski
post slynal szeroko na calym swiecie. W zamoznych domach szlacheckich i
mieszczanskich Wigilia skladala sie sie z dwunastu dan - tylu ilu bylo
apostolow. Dominowaly dania rybne przyrzadzane na rozne sposoby, a
zwlaszcza nie moglo zabraknac slynnego karpia lub szczupaka w szarym
sosie. Niekiedy dan rybnych bylo tyle, ze tradycyjna liczba dwunastu potraw
okazywala sie niewystarczajaca. Ale i na to byla rada - wszystkie potrawy z
ryb uwazano za jedno danie!
Wigilie otwierala jedna z tradycyjnych zup wigilijnych - najczesciej barszcz
czerwony z uszkami, zupa grzybowa lub rzadziej - migdalowa. Oprocz dan
rybnych podawano staropolski groch z kapusta, potrawy z grzybow
suszonych, kompoty z suszonych owocow a takze lamance z makiem lub
pochodzaca ze wschodnich rejonow Polski slynna kutie oraz ciasta a
zwlaszcza swiateczny makowiec.
Po Wieczerzy
Dawniej po Wieczerzy, oprócz spiewania koled, w wielu
czesciach Polski praktykowano rózne zwyczaje. I tak, na
Warmii i Mazurach, kiedy jeszcze biesiadnicy siedzieli
przy stole, spod obrusa ciagnieto slomki. Jesli
wyciagnieto slomke prosta, to osobe, która ja wyciagnela, czekalo zycie
proste, bez niebezpieczenstw. Jesli slomka byla pokrzywiona, to dana osobe
czekalo w przyszlym roku zycie krete.
Na Mazowszu, resztki jedzenia dawano zwierzetom. Wierzono bowiem, ze o
pólnocy, przynajmniej niektóre z nich, przemówia ludzkim glosem.
Dotyczylo to zwlaszcza bydla, bo ono bylo obecne przy narodzinach
Dzieciatka i w nagrode otrzymalo dar mówienia ludzkim glosem w noc
wigilijna.
Na Podlasiu resztki wieczerzy ustawiano kolo
pieca, a przed nim lawe posypana piaskiem lub
popiolem. Pokarmy te byly przeznaczone dla
zmarlych przodków. Rano, po sladach na piasku,
odgadywano kto przyszedl w nocy i czy w ogóle
przyszedl.
W wielu rejonach Polski w ten wieczór wyruszali
kolednicy. Obowiazkowo musialy byc minimum
trzy postacie: bocian, koza i niedzwiedz. Bocian
symbolizowal nowy rok i nowe zycie, koza plodnosc, a niedzwiedz - wrogie sily przyrody, które nalezalo oblaskawic.
MODLITWA PRZY WIGILIJNYM STOLE
Na stole nakrytym białym obrusem kładziemy Pismo Święte i opłatek oraz
ustawiamy świecę (najlepiej Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom). Jedno
miejsce przy stole pozostawiamy wolne jako znak pamięci o bliskich, którzy
nie mogą razem z nami zasiąść do wigilii (np. o zmarłych z rodziny).
Następnie cała rodzina i wszyscy zgromadzeni wokół stołu odmawiają
modlitwę przed wieczerzą. Poprowadzić ją powinien ojciec rodziny albo
dziadek czy osoba najstarsza z becnych. Po odczytaniu Ewangelii o
narodzeniu Jezusa następuje najważniejszy moment, to jest łamanie
się opłatkiem, składanie sobie życzeń i przekazanie znaku pokoju. Wszyscy
powinni też przeprosić się wzajemnie za uczynione zło. Wieczerzę wigilijną
rozpoczynamy modlitwą.
W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Amen.
Ktoś z rodziny zapala świecę na stole i mówi: Światło Chrystusa. Wszyscy
odpowiadają: Bogu niech będą dzięki.
Teraz zapalamy światełka na choince.
Następuje czytanie Ewangelii o narodzeniu Pana Jezusa. Najlepiej
wybrać fragment: Łk 2,1–14
W owym czasie wyszło rozporządzenie Cezara Augusta, żeby przeprowadzić
spis ludności w całym państwie. Pierwszy ten spis odbył się wówczas, gdy
wielkorządcą Syrii był Kwiryniusz. Wybierali się więc wszyscy, aby dać się
zapisać, każdy do swego miasta.
Udał się także Józef z Galilei, z miasta Nazaret, do Judei, do miasta
Dawidowego, zwanego Betlejem, ponieważ pochodził z domu i rodu Dawida,
żeby się dać zapisać z poślubioną sobie Maryją, która była brzemienna.
Kiedy tam przebywali, nadszedł dla Maryi czas rozwiązania. Porodziła swego
pierworodnego Syna, owinęła Go w pieluszki i położyła w żłobie, gdyż nie
było dla nich miejsca w gospodzie. W tej samej okolicy przebywali w polu
pasterze i trzymali straż nocną nad swoją trzodą. Naraz stanął przy nich
anioł Pański i chwała Pańska zewsząd ich oświeciła, tak że bardzo się
przestraszyli. Lecz anioł rzekł do nich: „Nie bójcie się! Oto zwiastuję wam
radość wielką, która będzie udziałem całego narodu: dziś w mieście Dawida
narodził się wam Zbawiciel, którym jest Mesjasz Pan. A to będzie znakiem
dla was: znajdziecie Niemowlę owinięte w pieluszki i leżące w żłobie”. I nagle
przyłączyło się do anioła mnóstwo zastępów niebieskich, które wielbiły Boga
słowami: „Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom Jego
upodobania”.
Oto słowo Boże.
Wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki.
Wspólna modlitwa.
Ojciec lub matka odmawia niżej podane prośby, wszyscy odpowiadają:
Ciebie prosimy, wysłuchaj nas, Panie!
Boże, nasz Ojcze, w tej uroczystej godzinie wychwalamy Cię i dziękujemy
za noc, w której posłałeś nam swego Syna Jezusa Chrystusa, naszego Pana i
Zbawiciela.
Prosimy Cię, udziel naszej rodzinie daru miłości, zgody i pokoju.
Ciebie prosimy, wysłuchaj nas, Panie!
Obdarz także naszych sąsiadów, przyjaciół i znajomych pokojem tej nocy.
Ciebie prosimy, wysłuchaj nas, Panie!
Wszystkich opuszczonych, samotnych, chorych, biednych, głodnych na
całym świecie pociesz i umocnij Dobrą Nowiną tej świętej nocy.
Ciebie prosimy, wysłuchaj nas, Panie!
Naszych zmarłych (wymienić imiona) obdarz szczęściem i światłem Twej
chwały.
Ciebie prosimy, wysłuchaj nas, Panie!
Panie Boże, Ty sprawiłeś, że ta święta noc zajaśniała blaskiem prawdziwej
światłości Jednorodzonego Syna Twojego; spraw, abyśmy jaśnieli blaskiem
Twego światła w naszym codziennym postępowaniu. Przez Chrystusa Pana
naszego. Amen.
Modlitwa przed łamaniem się opłatkiem
Panie Boże, Ty sprawiłeś, że ta święta noc, kiedy wspominamy pamiątkę
Wcielenia Twojego Syna dla naszego zbawienia, zajaśniała blaskiem Twej
światłości. Spraw, abyśmy, opromienieni tym blaskiem, z otwartym sercem
przyjęli Jezusa jako naszego Odkupiciela. Pobłogosław nas i te opłatki,
którymi się podzielimy na znak miłości i przebaczenia. Naucz nas, Panie
Boże, dzielić się chlebem, miłością i życzliwością ze wszystkimi ludźmi, a
zwłaszcza z tymi, wśród których żyjemy. Obdarz miłością, zgodą i jednością
naszą rodzinę. Wlej nadzieję w serca ubogich, samotnych, osieroconych i
przeżywających jakiekolwiek cierpienia. W dzisiejszą noc Bożego Narodzenia
naszą modlitwą ogarniamy też chrześcijan mieszkających w Betlejem i
innych zakątkach Ziemi Świętej. Ty, Panie, znasz ich troski i niepokoje.
Widzisz ich osamotnienie i lęk o przyszłość. Słyszysz wołanie o pokój i
pojednanie między narodami i wyznawcami różnych religii. Ześlij, Panie,
swój pokój na udręczoną wojnami i przemocą Ziemię Świętą. Ulecz z
nienawiści serca żydów, muzułmanów i chrześcijan. Pomóż im przebaczyć
wzajemne urazy i krzywdy.
Wszyscy odmawiają: Ojcze nasz…
Następuje łamanie się opłatkiem.
Modlitwa po wieczerzy wigilijnej odmawia jeden z członków rodziny.
Dziękujemy Ci, Boże, nasz dobry Ojcze, za Twojego Syna Jezusa Chrystusa,
dziękujemy za miłość do wszystkich ludzi, za ten wieczór wigilijny i dary,
które spożywaliśmy. Tobie chwała na wieki.
Wszyscy odpowiadają: Amen.