Wytyczne - Ministerstwo Środowiska

Ministerstwo Środowiska
Departament Gospodarki Odpadami
Wytyczne określające sposób prowadzenia działań polegających
na likwidacji mogilników i rekultywacji terenów zdegradowanych
składowaniem przeterminowanych środków ochrony roślin
(według stanu prawnego na dzień 30 kwietnia 2009 r.)
Przygotowano na podstawie opracowania dr Stanisława Wołkowicza, mgr Dariusza Choromańskiego
i mgr Wojciecha Wołkowicza pt.: „Aktualizacja danych dotyczących inwentaryzacji ilości
przeterminowanych środków ochrony roślin w Polsce. Opracowanie procedur określających sposób
prowadzenia działań polegających na likwidacji mogilników i rekultywacji terenów zdegradowanych
składowaniem przeterminowanych środków ochrony roślin”, sfinansowanego
ze środków budżetowych, na zamówienie Ministra Środowiska.
Warszawa, maj 2009 r.
1
Spis treści:
1. Wstęp............................................................................................................................3
2. Likwidacja mogilników w świetle obowiązujących przepisów ochrony środowiska.......4
3. Specyfikacja istotnych warunków zamówienia (SIWZ) w procesie likwidacji
mogilników....................................................................................................................6
4. Zalecany sposób likwidacji infrastruktury betonowej i rekultywacji terenów,
na których znajdowały się mogilniki............................................................................11
2
1. Wstęp
Zgodnie z „Krajowym planem gospodarki odpadami 2010” mogilniki – obiekty,
w których począwszy od lat 60-tych deponowano przeterminowane środki ochrony roślin
(ś.o.r.) - powinny zostać zlikwidowane do końca 2010 roku.
Likwidacja istniejących w Polsce mogilników rozpoczęła się praktycznie w 1999
roku. Mimo, że proces ten przebiegał w tempie zadawalającym, tzn. pozwalającym
na dotrzymanie ww. terminu, to w ostatnich trzech latach uległ znacznemu spowolnieniu.
Według danych na dzień 31 grudnia 2008 r. do likwidacji pozostało jeszcze około 90
mogilników, a szacunkowa ilość zdeponowanych w nich odpadów wynosi około 3 000 Mg.
Warto jednak zaznaczyć, że wskazane jest uwzględnić prawdopodobieństwo zwiększenia
ilości tych odpadów o około 50% (faktyczne ilości odpadów można stwierdzić po otwarciu
mogilnika). Obecnie mogilniki znajdują się jeszcze na terenie 11 województw.
Z uwagi na powstałe duże opóźnienia w likwidacji mogilników w Polsce
niewskazane
jest
tworzenie
wojewódzkich
list
rankingowych
(ewentualnie
poza
województwem zachodniopomorskim, gdzie likwidację można podzielić na 2 etapy
ze względu na 25 dużych obiektów).
Należy
podkreślić,
że
przedsięwzięcia
związane
z
likwidacją
mogilników
zawierających przeterminowane środki ochrony roślin należą do priorytetowych zadań
funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Jednym z programów Narodowego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w zakresie gospodarki odpadami
jest
Program
dla
przedsięwzięć
w
zakresie
likwidacji
mogilników
zawierających
przeterminowane środki ochrony roślin.
Informacje dotyczące procedury i warunków uzyskania dofinansowania z tego
programu
znajdują
się
na
stronie
internetowej
NFOŚiGW
pod
adresem:
http://www.nfosigw.gov.pl/site/main/podstrony_bis.php?id=1236251624
3
2. Likwidacja mogilników w świetle obowiązujących przepisów ochrony
środowiska
Proces likwidacji przeterminowanych środków ochrony roślin zdeponowanych
w mogilnikach oraz rekultywacja terenów, gdzie zlokalizowano tego typy obiekty musi być
realizowana w oparciu o obowiązujące w Polsce ustawodawstwo, zgodnie z którym
koordynacja
realizacji
przedmiotowych
zadań
należy
do
kompetencji
marszałka
województwa.
Zgodnie z art. 2 ust. 2 i art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r.
o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590, z późn. zm.), do zakresu
obowiązków samorządu województwa należy wykonanie zadań publicznych o charakterze
wojewódzkim określonych ustawami m.in. z zakresu ochrony środowiska. Zadania
samorządu województwa w zakresie ochrony powierzchni ziemi i gospodarki odpadami
określają przede wszystkim ustawy: ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony
środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 27 kwietnia
2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251, z późn. zm.).
Na
podstawie
przepisów
ustawy
o
odpadach,
marszałek
województwa
jest obowiązany do sporządzania wojewódzkich planów gospodarki odpadami, które zgodnie
z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania
planów gospodarki odpadami (Dz. U. z Nr 66, poz. 620, z późn. zm.), powinny zawierać
także
plan
unieszkodliwiania
substancji
stanowiących
szczególne
zagrożenie
dla środowiska.
Przed przystąpieniem do likwidacji mogilnika wykonawca winien przedłożyć wniosek
o zatwierdzenie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi, który zatwierdza starosta
właściwy ze względu na lokalizację obiektu w drodze decyzji, o czym mówi art. 19 i 20
ustawy o odpadach.
Należy
również
pamiętać
o
przepisach
międzynarodowych
związanych
z przedmiotowym zagadnieniem, a w szczególności o Konwencji Sztokholmskiej w sprawie
trwałych zanieczyszczeń organicznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 14, poz. 76), rozporządzeniu
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 850/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. dotyczącego
trwałych zanieczyszczeń organicznych i zmieniającym dyrektywę 79/117/EWG (Dz. Urz.
UE L 158 z 30.04.2004 r., str. 7, z późn. zm.) oraz przepisach dotyczących transportu
odpadów niebezpiecznych (art. 11 ust. 4 ustawy o odpadach, przenoszący kwestię transportu
tychże odpadów na obszar porozumień miedzynarodowych w zakresie transportu;
drogowego – ADR, kolejowego – RID, morskiego – IMDG oraz lotniczego – ICAO).
Odpady mogą być wywożone za granicę kraju w celu ich unieszkodliwienia
po spełnieniu warunków określonych przepisami rozporządzenia Parlamentu Europejskiego
i Rady (WE) nr 1013/2006 z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów
4
(Dz. Urz. UE L 190 z 12.07.2006, str. 1) oraz z zachowaniem przepisów ustawy z dnia 29
czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz. U. Nr 124, poz. 859),
określającej
postępowanie
i
organy
właściwe
do
wykonania
zadań
z
zakresu
międzynarodowego przemieszczania odpadów wynikających z w/w rozporządzenia oraz kary
pieniężne za naruszanie obowiązków w zakresie międzynarodowego przemieszczania
odpadów.
5
3. Specyfikacja istotnych warunków zamówienia (SIWZ) w procesie likwidacji
mogilników
Z otrzymanych informacji dotyczących prowadzonych w Polsce postępowań
przetargowych związanych z likwidacją mogilników wynika, że były one najczęściej
unieważniane z powodu błędnych i nieprecyzyjnych zapisów zawartych w Opisie przedmiotu
zamówienia.
Aby przetarg mógł być prawidłowo przeprowadzony, w/w opis przedmiotu
zamówienia powinien być zwięzły, prosty i jednoznacznie określający zadanie.
Zadanie należy określić ogólnie np. „Likwidacja (liczba obiektów) obiektów
składowania przeterminowanych środków ochrony roślin i ich opakowań (tzw. mogilników)
w miejscowościach (wymienić jakich) na terenie województwa XXX wraz z infrastrukturą
betonową i rekultywacją terenu po zlikwidowanych obiektach”.
Uważa się, że niezasadne jest rozdzielanie samej likwidacji odpadów (tj. wydobycia
przeterminowanych środków ochrony roślin (ś.o.r.) i ich opakowań oraz poddania ich
termicznemu unieszkodliwieniu) i infrastruktury mogilnika (tj. wydobycia i unieszkodliwienia
konstrukcji betonowych komór) od rekultywacji terenu po zlikwidowanym obiekcie
składowania. Przyjmując taką koncepcję, generowane są dodatkowe, niebagatelne koszty,
wynikające
przed
z
osobami
konieczności
zabezpieczenia
postronnymi,
strefy
wielomiesięcznego
wokół
likwidowanego
strzeżenia
obiektu,
mogilnika
konieczności
rozpisywania kolejnych przetargów na badania zasięgu zanieczyszczenia i ostatecznie
rekultywację terenu. Należy dodatkowo zwrócić uwagę na to, że przez cały ten okres
środowisko będzie szczególnie narażone na rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia.
Wynika to z faktu, że rozluźnione, zanieczyszczone grunty ze strefy pod i wokół
zlikwidowanych komór będą podlegać intensywnemu przemywaniu i zanieczyszczone mogą
zostać kolejne partie gruntu, zależnie od struktury geologicznej oraz hydrogeologicznej
opisywanego terenu. Z praktycznego punktu widzenia najwłaściwsze jest jak najszybsze
doprowadzenie do stanu właściwego terenu po mogilniku.
Przed przystąpieniem do uruchomienia procedury przetargowej Zamawiający
powinien (na podstawie posiadanych danych inwentaryzacyjnych mogilnika):
-
oszacować ilość odpadów znajdujących się w mogilniku,
-
oszacować ilość odpadów, które powstaną z elementów betonowych,
-
oszacować ilość odpadów zanieczyszczonej ziemi, które powstaną w trakcie
prac likwidacyjnych,
-
oszacować
wartość
zamówienia,
które
powinno
obejmować
wartość
ewentualnych zamówień uzupełniających,
-
określić zakres prac rekultywacyjnych.
6
W szczegółowym opisie przedmiotu zamówienia wskazane jest umieścić informacje
z zakresu prac likwidacyjnych dotyczące:
1) Przygotowania terenu robót likwidacyjnych;
2) Wydobycia,
przepakowania,
transportu
i
termicznego
unieszkodliwienia
przeterminowanych ś.o.r. i ich opakowań zdeponowanych w obiektach;
3) Wykonania badań zanieczyszczenia gruntów na terenie likwidowanych obiektów
wraz z wykonaniem oznaczeń chemicznych pozostałości;
4) Wykonania badań zanieczyszczenia elementów infrastruktury betonowej;
5) Wydobycia, transportu i unieszkodliwienia na składowisku odpadów niebezpiecznych
elementów budowlanych pochodzących z rozbiórki mogilników;
6) Wydobycia, transportu i unieszkodliwienia na składowisku odpadów niebezpiecznych
zanieczyszczonych gruntów;
7) Rekultywacji powierzchni terenu, na którym znajdowały się zlikwidowane obiekty;
8) Opracowania dokumentacji powykonawczej.
Ad 1)
Przygotowanie
terenu
robót
powinno
obejmować
zabezpieczenie
terenu
likwidowanego mogilnika przed dostępem osób postronnych i zwierząt oraz zabezpieczenie
warunków pracy dla osób prowadzących prace likwidacyjne.
Ad 2)
Wskazane jest precyzyjne określenie liczby komór (jeden obiekt może obejmować
kilka, a nawet kilkanaście komór), w tym ich lokalizacji, których dotyczy zamówienie
oraz określenie ilości odpadów (Mg) w nich zgromadzonych. W 2003 r. Państwowy Instytut
Geologiczny opracował materiały dotyczące inwentaryzacji i badania wpływu mogilników
na
środowisko
dostępne
na
geologiczne
stronie
na
terenach
internetowej
poszczególnych
Ministerstwa
województw.
Środowiska
pod
Są
one
adresem:
http://www.mos.gov.pl/dgikg/publikacje/mogilniki/index.shtml
Ze względu na fakt, że faktyczna ilość odpadów poznana zostanie dopiero
po otwarciu obiektów (istnieje możliwość zwiększenia się ilości odpadów nawet o 50%)
w SIWZ wskazane byłoby przewidzenie większej niż wynikającej z inwentaryzacji ilości
odpadów.
Powyższe dane powinny zostać zgromadzone przez Zamawiającego na podstawie
dokonanej kwerendy materiałów archiwalnych dotyczących poszczególnych obiektów, wizji
lokalnej na poszczególnych obiektach, a także wyników przeprowadzonej inwentaryzacji.
Należy przy tym zaznaczyć, że ilość odpadów wskazana w SIWZ przez Zamawiającego
powinna być określona jednoznacznie. Istotny jest fakt, że wskazanie ww. wartości
7
w przybliżeniu (np. w formie zapisu „około 1000 Mg”) jest nieprawidłowe i może prowadzić
do unieważnienia postępowania przetargowego.
Wobec powyższego przeanalizowane powinny zostać m.in. materiały zgromadzone
w starostwach powiatowych, ewentualnie w urzędach gmin i jednostkach gospodarujących
środkami ochrony roślin. Można również skorzystać z informacji będących w posiadaniu
Instytutu Ochrony Roślin, w którym zebrana została przeważająca ilość danych o miejscach
przechowywania przeterminowanych środków ochrony roślin i opakowań po nich. Instytut
Ochrony Roślin realizuje wieloletni program pt.: „Monitoring zagrożenia wokół miejsc
składowania środków ochrony roślin”.
Natomiast
wizja
lokalna
obejmować
powinna
kartowanie
hydrogeologiczne
i sozologiczne otoczenia mogilników, pomiary zwierciadła wody w najbliżej położonych
studniach (m.in. dla ustalenia kierunku spływu wód podziemnych i migracji zanieczyszczeń).
Ponadto
podczas
niezidentyfikowanych
wizji
lokalnej
komór
wskazane
byłoby
dołów
ziemnych
lub
podjęcie
prób
likwidowanego
odnalezienia
mogilnika
i zgromadzenia dotyczących ich informacji.
W przypadku konieczności zlikwidowania obiektów odnalezionych podczas realizacji
prac, a nie zinwentaryzowanych wcześniej, wskazane byłoby uwzględnienie w SIWZ
możliwości udzielenia zamówienia uzupełniającego, zgodnie z art. 67 ust. 1 pkt 6
i pkt 7 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2007 r.
Nr 223, poz. 1655, z późn. zm.).
Należy również zwrócić uwagę, że otwarcie komór mogilników powinno być
poprzedzone
pomiarami,
w
celu
stwierdzenia
stopnia
zagrożenia
wybuchem
i samozapłonem. Wydobywanie materiałów może być prowadzone w sposób ręczny
lub mechaniczny. Wyselekcjonowane lub zmieszane odpady powinny być z kolei, w celu
przygotowania ich do transportu, przepakowane do atestowanych pojemników.
Ad 3)
Odnosząc się do konieczności wykonania badań zanieczyszczenia gruntów
na terenie likwidowanych obiektów wskazane jest wykonanie sond pod dnem komór
do głębokości co najmniej 1 m. Gęstość próbowania winna wynosić: 1 sonda na każde 5 m²
powierzchni den komór. Następnie należy pobrać po 1 uśrednionej próbce z interwału
0,0 – 0,5 m i 0,5 – 1,0 m. Natomiast wykonanie badań chemicznych pozostałości środków
ochrony roślin powinno być przeprowadzone z uwzględnieniem przepisów wspomnianego
rozporządzenia
nr
850/2004
dotyczącego
trwałych
zanieczyszczeń
organicznych
i zmieniającego dyrektywę 79/117/EWG.
8
Ad 4)
Badania zanieczyszczenia infrastruktury betonowej powinny zostać przeprowadzone
zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 7 września 2005 r.
w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczenia odpadów do składowania na składowiskach
odpadów danego typu (Dz. U. Nr 186, poz. 1553, z późn. zm.) oraz rozporządzenia
nr 850/2004 dotyczącego trwałych zanieczyszczeń organicznych i zmieniającego dyrektywę
79/117/EWG.
Ad 5) i 6)
W przypadku odpadów niebezpiecznych z rozbiórki oraz odpadów wydobytej
zanieczyszczonej ziemi należy, na podstawie liczby komór i ewentualnie dołów ziemnych
likwidowanego mogilnika należy oszacować ilość (w Mg) odpadów (w sposób precyzyjny patrz Ad 2), które powstaną w wyniku rozbiórki (oddzielnie dla elementów infrastruktury
betonowej i dla zanieczyszczonej ziemi). Ilość gruntu przeznaczonego do unieszkodliwienia,
wskazywaną w SIWZ, należy wyliczyć na podstawie zalecanej grubości warstwy gruntu
przeznaczonej do usunięcia, która dla gruntu usuwanego spod dna komór lub dołów
ziemnych wynosi 1 m, a dla gruntów znajdujących się przy ścianach bocznych: 0,5 m.
Natomiast rzeczywistą ilość usuwanego gruntu należy określić w zależności od wyników
analiz gruntów pod komorami, uwzględniając warstwę grubości 0,5 m jako bezwzględnie
przeznaczoną do usunięcia. Masa elementów budowlanych mogilnika powinna zostać
jednoznacznie określona z odpowiednią rezerwą, na podstawie posiadanych danych
o wymiarach komór.
Transportu drogowego odpadów niebezpiecznych może dokonywać wyłącznie firma
posiadająca stosowne pozwolenia ADR oraz zezwolenie w zakresie transportu odpadów
wydane przez starostę właściwego ze względu na siedzibę firmy.
Pracownicy zatrudnieni przy pracach wydobywczych muszą być wyposażeni
w specjalny sprzęt ochronny do pracy z niebezpiecznymi substancjami chemicznymi,
zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach BHP, zawartymi w dziale X ustawy z dnia
26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.),
a w szczególności z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26
września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U.
z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.).
Ad 7)
Istotne
jest
wskazanie
w
SIWZ
możliwie
maksymalnego
zakresu
prac rekultywacyjnych danego obszaru po zlikwidowanym mogilniku adekwatnego
do przeznaczenia terenu (np. teren leśny). Nie należy odwoływać się do innych dokumentów,
w tym decyzji, jakie uzyska Wykonawca.
9
Ad 8)
Wskazane byłoby, aby dokumentacja powykonawcza każdego mogilnika zawierała:
-
dane nt. położenia poszczególnych komór lub dołów ziemnych likwidowanego
mogilnika (np. współrzędne geograficzne),
-
dokonaną charakterystykę techniczną likwidowanego obiektu wg stanu sprzed
rekultywacji,
w
tym
wyniki
analiz
laboratoryjnych
i
składu
substancji
zdeponowanych w mogilniku oraz wyniki analizy materiałów archiwalnych i wizji
lokalnej,
-
szczegółowy opis sposobu likwidacji mogilnika wraz z wynikami badań gruntów
czy betonów,
-
opis transportu odpadów, sposobu i instalacji (wskazać nazwy i adresy)
unieszkodliwiania
odpadów
(z
wyszczególnieniem
ilości
odpadów
przeterminowanych ś.o.r. w obiekcie, opakowań po ś.o.r., infrastruktury
betonowej, zanieczyszczonej ziemi),
-
kopie dokumentów sporządzonych zgodnie z przepisami ustawy o odpadach
(karty ewidencji i karty przekazania odpadów),
-
szczegółowy opis sposobu rekultywacji terenu, na którym zlokalizowany
był mogilnik,
-
zalecenia odnoszące się do zagospodarowania i wykorzystania terenu,
na którym znajdował się mogilnik, mające na celu uniknięcie wykopania
na nim studni czy zagospodarowania na cele rolne,
-
dokumentację fotograficzną poszczególnych etapów wykonanych prac.
10
4. Zalecany sposób likwidacji infrastruktury betonowej i rekultywacji terenów,
na których znajdowały się mogilniki
Prace likwidacyjne infrastruktury betonowej opróżnionych komór mogilników należy
rozpocząć od usunięcia kręgów betonowych budujących zbiorniki, jeżeli mogilnik miał taką
budowę.
Komory
należy
stopniowo
wydobywać
na
powierzchnię
przy
pomocy
specjalistycznego sprzętu (np. koparki). Kręgi należy następnie kruszyć (w celu zmniejszenia
ich gabarytów) i załadować na samochody ciężarowe. Po wydobyciu kręgów betonowych
należy usunąć dno studni oraz zanieczyszczone grunty. Pod dnem komór należy usunąć
1 m warstwę gruntu oraz 0,5 m warstwę gruntu obok ścian bocznych.
W pobieranych próbkach należy oznaczać zawartość następujących substancji:
izomerów α, ß, γ, δ HCH, heptachloru, epoksydu heptachloru, aldryny, dieldryny,
endosulfanu I, endosulfanu II, endryny, aldehydu endryny, p, p'-DDD, metoksychloru¹.
W trakcie trwania prac wydobywczych należy zabezpieczyć ściany wyrobiska
przed osypywaniem się na dno i nie dopuszczać do mieszania się czystych gruntów
z zanieczyszczonymi znajdującymi się pod dnami komór. Teren, na którym wykonywane
są prace likwidacyjne, powinien być ogrodzony i strzeżony przez cały okres trwania prac.
Ponadto,
aby
zabezpieczyć
teren
wokół
mogilnika
przed
ewentualnym
wtórnym
zanieczyszczeniem wydobywanymi odpadami (również na etapie wydobywania odpadów
przeterminowanych ś.o.r.) wskazane jest izolowanie podłoża folią HDPE - dotyczy to miejsc
segregacji i pakowania wydobywanych odpadów.
Rekultywację terenów, na których znajdowały się mogilniki, należy prowadzić
w sposób przedstawiony schematycznie na rys. 1 i 2.
_________________________________________________________________________
¹ Wymienione nazwy oznaczają:
HCH – 1,2,3,4,5,6 – heksachlorocykloheksany,
heptachlor –1,4,5,6,7,8,8-heptachloro-3a,4,7,7a-tetrahydro-4,7-metanoinden,
aldryna–rel-(1R,4S,4aS,5S,8R,8aR)-1,2,3,4,10,10-heksachloro-1,4,4a,5,8,8a-heksahydro-1,4:5,8dimetanonaftalen,
dieldryna–rel-(1R,4S,4aS,5R,6R,7S,8S,8aR)-1,2,3,4,10,10-heksachloro-1,4,4a,5,6,7,8,8a-oktahydro-6,7–
epoksy-1,4:5,8-dimetanonaftalen,
endosulfan–3–tlenek-6,7,8,9,10,10-heksachloro-1,5,5a,6,9,9a-heksahydro-6,9-metano-2,3,4-benzodioksatiepinu,
endryna – rel-(1R,4S,4aS,5S,6S,7R,8R,8aR)-1,2,3,4,10,10-heksachloro-1,4,4a,5,6,7,8,8a-oktahydro-6,7-epoksy1,4:5,8-dimetanonaftalen,
DDT–1,1,1-trichloro-2,2-bis(4-chlorofenylo) etan,
metoksychlor – 1,1,1-trichloro-2,2-bis(4-metoksyfenylo)etan – pyły.
11
Schemat budowy typowego mogilnika
oraz sposób rekultywacji
Fig. nr 1
nasyp (piaszczysto-gliniasty)
p okrywa mogiln ika
g leba
komory mogilnika
Rys.1
dno mogilnika
(smoło wane)
Schemat budowy mogilnika
Fig. nr 2
sadzonki drzewek
g leba +torf
krę gi betonowe
warstwa iłu
o bszar, w którym dokonano
wymiany całości gruntów
Rys.2
warstwa iłu
miejsce po usuniętych
komorach mogilnika
mieszanina gruntu
piaszczystego z iłem
Teren mogilnika po zakończeniu prac rekultywacyjnych
12
Dna powstałych nisz w obrysie wydobytych studni betonowych, w których składowano
przeterminowane środki ochrony roślin należy wyścielić warstwą mineralną – gliny lub iłu
o miąższości 1 m. Materiał mineralny należy zagęścić zgodnie ze sztuką budowlaną. Dalszą
część wyrobiska należy wypełnić niezanieczyszczonymi gruntami wydobytymi w trakcie
wyjmowania betonowych elementów. Brakującą objętość należy uzupełnić dowiezionym
czystym gruntem, wykonując plantowanie terenu. Deponowane grunty należy starannie
ubijać i zagęszczać. Po utworzeniu wyrównanej powierzchni, obszar po mogilniku należy
ponownie pokryć warstwą mineralną, tą samą, która użyta była w dnie. Warstwa ta powinna
pokryć fragment zlikwidowanego mogilnika po zewnętrznym obrysie zbiorników, w których
przechowywano przeterminowane środki ochrony roślin. Jej miąższość powinna wynieść
około 20-25 centymetrów. Następnie należy ją pokryć mieszanką glebowo – torfową
i dokonać rekultywacji biologicznej (np. nasadzeń) – w zależności od przewidywanego
sposobu zagospodarowania terenu.
Zaproponowany
sposób
rekultywacji
zabezpiecza
przed
procesem
rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Dodatkowo można stwierdzić, że wskutek przebiegu
procesów fizykochemicznych i biologicznych będzie in situ następowała powolna degradacja
ewentualnych zanieczyszczeń.
W przypadku mogilników zlokalizowanych w fortyfikacjach (bunkrach, fortach),
ich rozbiórka nie jest zalecana. Dlatego też po usunięciu przeterminowanych ś.o.r.
i ich opakowań ściany bunkrów należy starannie oczyścić i zabezpieczyć wejście
przed penetrowaniem wnętrza przez osoby postronne. Wskazane jest umożliwienie
wentylowania komór bunkra poprzez pozostawienie wywietrzników.
13
14