historia ju-jitsu w polsce 1904-1939

Transkrypt

HISTORIA JU-JITSU W POLSCE 1904-1939 • THE HISTORY OF JU-JITSU IN POLAND 1904-1939
HISTORIA JU-JITSU W POLSCE
1904-1939
THE HISTORY OF JU-JITSU IN POLAND 1904-1939
Recenzenci / Reviewers:
prof. Ewaryst Jaskólski, prof. Leonard Szymański
Opracowanie / Edition:
Roman Grzegorz, Marcin Walendowicz
wraz z zespołem (with the team)
Dariusz Jandziak, Ernest Magda, Stanisław Makuch, Agnieszka Nowicka, Piotr Oleśniewicz, Janusz Skowroński
Korekta i tłumaczenie tekstów / Correction and Translation:
Iwona Kresak, Małgorzata Wnuk
Copyright © by Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego, 61-871 Poznań, ul. Królowej Jadwigi 27/39
Copyright © by Międzynarodowa Federacja Modern Ju-Jitsu, 67-200 Głogów, ul. Królewska 12
ISBN 978-83-61414-06-3
HISTORIA JU-JITSU W POLSCE
1904-1939
THE HISTORY OF JU-JITSU IN POLAND 1904-1939
Ju-jitsu
[IDLE-1892]
柔
術
w dosłownym tłumaczeniu można określić jako „łagodną sztukę”.
Ju (柔) w języku japońskim oznacza „giętkość,
łagodność, elastyczność”, natomiast Jitsu (術)
to „sztuka, metoda lub technika”.1 W kontekście sztuk walki słowo jitsu odnosi się do systemu lub metody posługiwania się pewną wiedzą
i umiejętnościami, które służyć mają uzyskaniu
przewagi nad przeciwnikiem. Ju natomiast wskazuje, że w tej metodzie walki wykorzystuje się techniki pozwalające, ze względu na swą „elastyczność”,
skutecznie przeciwdziałać sile napastnika. Jest to
ogólna zasada, którą przy użyciu własnego ciała
można realizować na wiele sposobów.
Ju-jitsu can be literally translated as the gentle
art. The Japanese Ju (柔) means flexibility, gentleness, elasticity, whereas Jitsu (術) is art, method or
technique.1 In the context of martial arts, the word
jitsu refers to a system or method of applying one’s
knowledge and skills in order to gain the advantage
over the opponent. Ju points out that in this fighting method, special techniques are used that allow,
owing to their elasticity, to efficiently oppose the
enemy’s force. This is a general rule to be applied in
many ways by the fighter making use of their own
body.
1
Szerzej na temat etymologii i definicji w: Japońskie sztuki walki. Przewodnik po koryu jujitsu S. Mola, Bydgoszcz 2003, s. 8-10.
1
More information on the etymology and definition: The Japanese Martial
Arts. A Guide to Koryu Jujitsu by S. Mol, Bydgoszcz 2003, pp. 8-10.
WSTĘP
INTRODUCTION
Pomimo dużego zainteresowania dalekowschodnimi sztukami walki nie powstała dotąd
monografia dotycząca przedwojennej historii ju-jitsu w Polsce. Zaledwie kilku autorów poruszyło temat rozwoju tej sztuki walki, ograniczając się
przede wszystkim do informacji dotyczących publikowanych książek; informacje te w świetle naszych
badań wymagają znacznej korekty.
Największy wkład w poznanie losów polskiego ju-jitsu wniósł dotychczas dr Krzysztof
Kondratowicz, przez wielu nazywany nestorem
powojennego ju-jitsu. W obszernej pracy Jiu-jitsu, sztuka walki obronnej2 zamieścił rozdział
o rozwoju tej sztuki walki w Polsce. Autor wyznaczył jego początek na wczesne lata międzywojenne,
a pierwszą publikację polskojęzyczną – Dżiu-Dżicu czyli Źródło zdrowia, siły i zręczności – datuje
na rok 1909.3 Dalej podaje kilka publikacji oraz
wymienia ośrodki, w których odbywały się zajęcia
praktyczne.
Dr Kondratowicz wspomniał, że inspiracją do
podjęcia tego tematu stał się artykuł Tomasza Radzynkiewicza z 1988 roku zatytułowany Gimnastyka.4 Autor poruszył w nim zagadnienie historii
ju-jitsu w Polsce do roku 1939. Praca ta nie jest obszerna, ale zawiera między innymi poprawną datę
pierwszego wydania dzieła Kłośnika – rok 1907.
Dlaczego więc Kondratowicz datując pierwszą
polskojęzyczną publikację nie uwzględnił tej informacji?
Prawdopodobnie przyczynił się do tego fakt,
że za podstawę opracowania Kłośnika uważał on
pierwsze francuskie wydanie książki H. Irvinga
Hancocka Traité komplet de Jiu-Jitsu – Méthode Kano (z roku 1908), które posiadał w swoich
zbiorach. Ponadto K. Kondratowicz korzystał
z informacji znajdujących się w skrypcie dla szkół
wyższych Atletyka – zapasy, dżudo, podnoszenie
In spite of a considerable interest in the Far Eastern martial arts, so far there has not been published
any monograph concerning the pre-war history of
ju-jitsu in Poland. Only a few authors have dealt
with the development of this combat sport, limiting
themselves first of all to information on the books
published; what is more, in the light of our research,
this information needs deep verification.
So far, the greatest contribution into revealing
the history of the Polish ju-jitsu has been that of
Dr Krzysztof Kondratowicz, called the senior of the
post-war ju-jitsu by many. In the vast paper Ju-jitsu,
the Art of Defensive Fight2 he included a chapter
devoted to the development of this martial art in Poland. The author established that ju-jitsu appeared
in Poland soon after the First World War, and dated
the first Polish-language publication, Ju-jitsu, the
Source of Health, Strength, And Skill, from 1909.3
Also, he enumerates several papers, and centres in
which ju-jitsu was practised.
Dr Kondratowicz mentioned that it was an article by Tomasz Radzynkiewicz from 1988 entitled
Gymnastics4 that inspired him to take up this subject. The author dealt with the problem of ju-jitsu
history in Poland till the year of 1939. The paper
is not an immense one but it includes, among others, the correct date of the first edition of Kłośnik’s
publication: 1907.
So, why did Kondratowicz not take this information into account when dating the first Polishlanguage publication?
Probably this was partially because of the fact
that he considered the work by Kłośnik to be based
on the first French edition of H. Irving Hancock’s
Traité komplet de Jiu-Jitsu – Méthode Kano (dated 1908), which he possessed in his own library.
What is more, K. Kondratowicz made use of the
information that he found in a university textbook
2
K. Kondratowicz, Jiu-jitsu, sztuka walki obronnej. Warszawa 1991.
Książka Z. Kłośnik, Źródło zdrowia, siły i zręczności, po raz pierwszy
wydana została we Lwowie w 1907 roku. K. Kondratowicz pisał o drugim wydaniu, w treści takim samym, które miało tylko zmieniony tytuł
przez dodanie na początku słów „Dżu-Dżicu czyli”.
4
T. Radzynkiewicz, Gimnastyka. Sportowiec budo, 1988, nr 3/8, s. 8.
2
3
3
K. Kondratowicz, Ju-jitsu, the Art of Defensive Fight. Warsaw 1991.
The book The Source of Health, Strength, And Skill by Z. Kłośnik was
first published in Lvov in 1907. K. Kondratowicz wrote about its second
edition, with the same contents, although under a slightly different title:
there was ‘Ju-Jitsu’, added at the beginning.
4
T. Radzynkiewicz, Gymnastics. The Budo Athlete, 1988, 3/8, p. 8.
7
ciężarów pióra Czesława Borejszy,5 który mylnie
datuje dzieło Kłośnika jako pierwszą polskojęzyczną publikację o ju-jitsu na rok 1909.6
Skrypt ten swą zawartością nie wybiega poza
informacje zawarte we wspomnianej książce Kondratowicza.
by Czesław Borejsza, Athletics: Wrestling, Judo,
Weight-Lifting,5 which misdates the publication by
Kłośnik, as the first Polish-language text on ju-jitsu,
from 1909.6
The textbook mentioned does not go beyond
the information included in the book by Kondratowicz.
W ostatnich latach tematykę przedwojennego piśmiennictwa polskojęzycznego dotyczącego ju-jitsu oraz historii samoobrony i walki
wręcz w naszym kraju podjął dr Wojciech J. Cynarski. W roku 2000 opublikował na łamach
Rocznika Naukowego Idō – Ruch dla Kultury
artykuł zatytułowany Pierwsze źródła polskojęzyczne dotyczące dalekowschodnich sztuk walki
na ziemiach polskich,7 w którym dokonuje analizy
tłumaczeń i opracowań dzieł Hancocka. Porównuje wynik swych badań z informacjami zebranymi
przez K. Kondratowicza oraz podaje piśmiennictwo do roku 1939. Do tej pory była to najpełniejsza analiza piśmiennictwa, do jakiej udało nam się
dotrzeć, choć wymaga ona istotnych uzupełnień.8
W roku 2004 ukazała się książka W.J. Cynarskiego Teoria i praktyka dalekowschodnich sztuk walki
w perspektywie europejskiej,9 w której autor zamieścił rozdział poświęcony historii ju-jitsu do
roku 1939 w Polsce i w Europie. Na uwagę zasługuje fakt, że rozwój japońskiej sztuki walki
w naszym kraju został przedstawiony w świetle
jej rozwoju na kontynencie, choć opisano jedynie
początki ju-jitsu w Europie. Autor zamyka historię ju-jitsu w Europie w połowie pierwszej dekady
XX wieku. Spośród późniejszych publikacji wspomina tylko książkę E.J. Harrisona The fighting spirit of Japan z 1912 roku.
In the recent years, the subject of Polish-language pre-war literature concerning ju-jitsu, as well
as the history of self-defence and unarmed combat
in Poland has been taken up by Dr Wojciech J. Cynarski. In 2000, within the Scientific Yearly of Idō
– Movement for Culture he published an article entitled First Polish-Language Sources Concerning
Far Eastern Martial Arts in Poland,7 in which he
analyses the translations and editions of works by
Hancock. He also compares his research outcome
with the information collected by K. Kondratowicz, as well as provides references till 1939. So
far, it has been the widest literature analysis that we
managed to reach, although it needs considerable
supplementation.8 In 2004, a book by W.J. Cynarski was published entitled The Theory And Practice of Far Eastern Martial Arts in the European
Perspective,9 in which the author included a chapter
concerning the history of ju-jitsu until 1939 in Poland and in Europe. It is remarkable that the development of the Japanese martial art in Poland was
depicted in the light of its advance in the continent,
though only the beginnings of the European ju-jitsu
were described. The author closes the history of
ju-jitsu in Europe in the half of the first decade of
the 20th century. From among the later publications,
a book by E.J. Harrison The Fighting Spirit of Japan from 1912 is solely mentioned.
Temat historii ju-jitsu w Polsce do roku 1939
podjęliśmy w powiązaniu z analizą piśmiennictwa
z dwóch względów.
Po pierwsze, niniejszą książkę pragniemy opublikować w formie albumowej, aby podzielić się
z Państwem radością i refleksją nad przemijaniem
i sensem tego, co stanowi naszą pasję. Karty tej
książki powstawały w zaciszu biblioteki stworzonej
We took up the subject of ju-jitsu history in Poland till 1939 together with literature analysis for
two reasons.
In the first place, we wish to publish this book
in an album form, as we would like the Readers
to share our delight and reflection over the passage and sense of what constitutes our passion.
C. Borejsza, Atletyka – zapasy, dżudo, podnoszenie ciężarów. Warszawa
1955.
6
Ibidem, s. 67.
7
W.J. Cynarski, Pierwsze źródła polskojęzyczne dotyczące dalekowschodnich sztuk walki na ziemiach polskich. [W:] Rocznik Naukowy Idō –
Ruch dla Kultury, t. I, s. 11-14.
8
Przede wszystkim autor nie dotarł do pierwszego wydania dzieła Hancocka, które ukazało się w Dodatku do czasopisma – Przewodnik
gimnastyczny Sokół w rocznikach 1905 i 1906 pod tytułem Japońskie
ćwiczenia cielesne, ani do tłumaczeń innych książek Hancocka. Uzupełnienia wymaga również piśmiennictwo z lat 1904-1939.
9
W.J. Cynarski, Teoria i praktyka dalekowschodnich sztuk walki
w perspektywie europejskiej. Rzeszów 2004.
C. Borejsza, Athletics: Wrestling, Judo, Weight-Lifting. Warsaw 1955.
Ibidem, p. 67.
7
W.J. Cynarski, First Polish-Language Sources Concerning Far Eastern
Martial Arts in Poland. [In:] Scientific Yearly of Idō – Movement for
Culture, vol. 1, pp. 11-14.
8
First of all, the author did not manage to include the first edition of Hancock’s Japanese Body Exercise, published in the Magazine Supplement
– Sokół Physical Exercise Guide in the years of 1905 and 1906, or the
translations of other books by Hancock. Supplementation is needed also
with regard to the years of 1904-1939.
9
W.J. Cynarski, The Theory And Practice of Far Eastern Martial Arts in
the European Perspective. Rzeszow 2004.
5
5
6
8
WSTĘP • INTRODUCTION
Dr Eugeniusz Piasecki - Profesor Uniwersytetu i Dyrektor Studium Wychowania
Fizycznego w Poznaniu. [WYCH-1930]
Dr Eugeniusz Piasecki - University Professor and Headmaster of the Physical Education School in
Poznan. [WYCH-1930]
9
This book came into being in the seclusion of the
library created by Roman Grzegorz, and during the
work, the majority of reference material left pieces
of yellowed paper on the desk. We would like, at
least in part, to pass on the atmosphere that accompanied us then. Therefore we included many illustrations from the old books here.
Secondly, we based our work primarily on the
literature published till 1939, as there are no contemporary monographs regarding the history of jujitsu in Poland, and the witnesses of those events
have already gone.
Our book, a pioneer one within this field,
presents people who were connected with ju-jitsu,
and describes their work. We managed to discover
the precursor of the Japanese martial art in Poland,
Dr Eugeniusz Piasecki, and to establish the routes
via which the knowledge reached our country. We
also presented the way the art of ju-jitsu was perceived, and the forms of its development in Poland
until 1939.
In the book, we included the textbooks translated into Polish, books by Polish authors, articles, reviews, reports and any notices concerning ju-jitsu.
We benefited first of all from the collections of the Library of the International Modern
Ju-Jitsu Federation in Glogow, the Ossolinski National Institute Library in Wroclaw, the Jagiellonian
Library in Cracov, the National Library in Warsaw,
the Library of the University of Physical Education
in Warsaw, the Library of the University School of
Physical Education in Wroclaw, and the Lvov Stefanyk Scientific Library in Lvov.
When mentioning the Polish-language ju-jitsu
literature that appeared since 1904 till 1939, we
included the publications devoted to the description of the martial art, as well as handbooks. The
fundamental sources of knowledge were books by
foreign authors translated into Polish, elaborations
developed on their basis, and books by Polish authors published somewhat later.
Much information on ju-jitsu was also included in the articles published in the Polish journals
connected with education and physical education.
The major ones were The Sokół Physical Exercise Guide, published in the years of 1881-1924 in
Lvov, and then in Warsaw (the monthly of the Sokół
Physical Exercise Societies Association in Poland),
The Pedagogical Review, published in Warsaw,
The Physical Education (a monthly founded by
Eugeniusz Piasecki, devoted to hygienic upbringing and physical exercise at home, at school, and in
the army), the Warsaw Sports Weekly, The Museum
(a journal published in Lvov by the Association of
Academics), and The Movement biweekly, published in Warsaw.
przez Romana Grzegorza, a podczas pracy nad jej
powstaniem większość źródłowych publikacji pozostawiała na biurku okruchy pożółkłego papieru.
Pragniemy przynajmniej w części oddać atmosferę,
która wtedy nam towarzyszyła. Stąd też zamieściliśmy tu wiele ilustracji ze starych książek.
Po drugie, pracę naszą oparliśmy przede
wszystkim na piśmiennictwie, które ukazało się
do roku 1939, ponieważ brak jest współczesnych
monografii dotyczących historii ju-jitsu w Polsce,
a świadkowie tych wydarzeń już odeszli.
Praca nasza, pionierska w tym temacie, przedstawia ludzi, którzy związani byli z ju-jitsu,
i opisuje ich pracę. Udało nam się odkryć prekursora japońskiej sztuki walki w Polsce, którym był
dr Eugeniusz Piasecki, i ustalić, jakimi drogami
wiedza ta dotarła do naszego kraju. Przedstawiliśmy również, w jaki sposób pojmowano sztukę
ju-jitsu i w jakiej formie następował jej rozwój
w naszym kraju do roku 1939.
W książce ujęliśmy podręczniki tłumaczone na
język polski, dzieła polskich autorów, artykuły, recenzje, sprawozdania i wszelkie wzmianki traktujące o ju-jitsu.
Korzystaliśmy przede wszystkim ze zbiorów
Biblioteki Międzynarodowej Federacji Modern
Ju-Jitsu w Głogowie, Biblioteki Ossolińskich
we Wrocławiu, Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, Biblioteki Narodowej w Warszawie, Biblioteki
Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie,
Biblioteki Akademii Wychowania Fizycznego
we Wrocławiu oraz Lwowskiej Biblioteki Naukowej im. Stefanyka we Lwowie.
Wspominając o polskojęzycznym piśmiennictwie dotyczącym ju-jitsu, jakie ukazało się od roku
1904 do roku 1939, ujęliśmy w naszej pracy publikacje poświęcone opisowi tej sztuki walki i służące
do jej nauki. Podstawowym nośnikiem wiedzy na
ten temat były książki autorów zagranicznych tłumaczone na język polski, opracowania dokonywane na ich podstawie oraz wydawane nieco później
książki autorów polskich.
Sporo informacji na temat ju-jitsu zawierały również artykuły publikowane na łamach polskich czasopism naukowych związanych z oświatą
i kulturą fizyczną. Mamy tu na myśli przede wszystkim Przewodnik Gimnastyczny Sokół, wydawany w latach 1881-1924 we Lwowie, a następnie
w Warszawie (miesięcznik ten był organem Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce), Przegląd Pedagogiczny, wydawany w Warszawie, Wychowanie Fizyczne (miesięcznik założony przez Eugeniusza Piaseckiego, poświęcony higienie wychowawczej oraz ćwiczeniom cielesnym
w domu, szkole i armii), warszawski Tygodnik
Sportowy, Muzeum (czasopismo wydawane
10
WSTĘP • INTRODUCTION
Physical education handbooks and monographs
devoted to Japan included more general information on ju-jitsu.
Among the references there are also military
instructions regarding unarmed combat and bayonet fighting, instruction handbooks for scouts and
youth, physical education instructions, textbooks
of police physical exercise and holds. As far as the
military unarmed combat is concerned, much information can be found in the weekly of The Polish
Soldier, published in Warsaw. We also found valuable articles in State Administration And Police
Magazine, The Youth, The Sports Review and The
Sports Yearly.
we Lwowie przez Towarzystwo Nauczycieli Szkół
Wyższych) oraz dwutygodnik Ruch, wydawany
w Warszawie.
Bardziej ogólne informacje o ju-jitsu zawierały
podręczniki z zakresu wychowania fizycznego oraz
monografie poświęcone Japonii.
Do źródeł zaliczają się również instrukcje wojskowe walki wręcz i walki bagnetem, harcerskie
i junackie podręczniki instruktorskie, instrukcje
wychowania fizycznego, podręczniki do gimnastyki policyjnej i chwytów policyjnych. W zakresie
wojskowej walki wręcz sporo informacji znajduje się w tygodniku Żołnierz Polski, wydawanym
w Warszawie. Cenne artykuły znaleźliśmy również
w Gazecie Administracji i Policji Państwowej, Junaku, Przeglądzie Sportowym i Roczniku Sportowym.
Our book opens with a chapter devoted to the
history of unarmed combat in Europe. It also includes publications by Polish authors dated from
the 19th and the beginning of the 20th century, with
the emphasis upon the understanding of unarmed
combat that they represent.
The Japanese martial art, when entering Europe
and, then, Poland, aroused mainly the interest of
those who had already been dealing with unarmed
combat; and they became its precursors. That is
why, for a complete understanding of ju-jitsu development outside Japan, the knowledge of the conditions that it came across is necessary.
In the following chapter, we pictured the development of ju-jitsu that took place in Japan before its
shape emerged in which the art was presented to the
Western world. We not only described the evolution of the unarmed combat system, but presented
ju-jitsu in the cultural aspect of the Cherry Blossom
country as well.
Chapter 3 discusses how information on ju-jitsu
penetrated to the Western culture. We established
the routes through which the knowledge reached the
United States and Europe. We also determined the
factors that influenced the spread of the Japanese
martial art and the circles in which ju-jitsu found
its followers.
To understand the primary development of
ju-jitsu in Poland, one also has to know the political situation of that time, especially the relations
among Japan, the tsarist Russia and Poland remaining under annexation. These issues are reviewed in
Chapter 4.
Chapter 5 presents the history of ju-jitsu in Poland since the first publication in 1904 until the Second World War. We aimed at maintaining a chronological order; however, this was not always possible, especially when discussing the period between
the World Wars.
The history of ju-jitsu in Poland can be divided
into three periods: the first period, since the first
Pracę naszą rozpoczęliśmy od rozdziału poświęconego dziejom walki wręcz w Europie. W
części tej przedstawiliśmy również publikacje polskich autorów pochodzące z XIX i początków XX
wieku, wskazując na zaprezentowane w nich pojmowanie walki wręcz.
Japońska forma walki, trafiając do Europy
i następnie do Polski, zainteresowała głównie ludzi
związanych już z walką wręcz – i to oni stali się
jej prekursorami. Tak więc dla pełnego zrozumienia
rozwoju ju-jitsu poza Japonią konieczne jest poznanie gruntu, na jaki sztuka ta trafiła.
W dalszej części naszkicowaliśmy rozwój ju-jitsu w Japonii do momentu osiągnięcia formy, w
jakiej przedstawione zostało ono światu zachodniemu. W rozdziale tym nie tylko opisaliśmy ewolucję
systemu walki wręcz, ale również ujęliśmy ju-jitsu
w aspekcie kulturowym Kraju Kwitnącej Wiśni.
Rozdział trzeci omawia proces przedostawania się informacji na temat ju-jitsu do kultury zachodniej. Wyodrębniliśmy szlaki, jakimi ta wiedza dotarła do Stanów Zjednoczonych
i Europy, oraz ustaliliśmy, jakie czynniki wpłynęły
na rozpowszechnienie się japońskiej sztuki walki
oraz w jakich kręgach ju-jitsu znalazło swoich zwolenników.
Do zrozumienia procesu rozwoju ju-jitsu na ziemiach polskich w początkowym okresie konieczne
jest również poznanie ówczesnej sytuacji politycznej, w szczególności stosunków między Japonią,
carską Rosją i Polską pozostającą pod zaborami. Tę
tematykę poruszyliśmy w rozdziale czwartym.
Rozdział piąty omawia historię ju-jitsu w Polsce od momentu pojawienia się pierwszej publikacji
w 1904 roku do wybuchu II wojny światowej. Staraliśmy się utrzymać układ chronologiczny, miejscami jednak taki podział był niemożliwy, szczególnie
przy omawianiu okresu międzywojennego.
11
W historii ju-jitsu w Polsce wyodrębnić można
trzy etapy: pierwszy – od pojawienia się pierwszej
publikacji do roku 1914, charakteryzujący się mnogością publikacji, drugi – od 1914 do 1917 roku, pokrywająca się z I wojną światową i trzeci – dwudziestolecie międzywojenne, z wyraźnym podziałem na
dwa sposoby pojmowania ju-jitsu: jeden zmierzał
w kierunku kultury fizycznej, drugi w kierunku
wartości utylitarnych.
Kluczową kwestią, która znalazła obszerne
odzwierciedlenie w naszej książce, było ustalenie
dolnej granicy wyznaczającej początek dziejów
ju-jitsu w Polsce. W czasie poszukiwań materiałów źródłowych do niniejszej pracy przeżywaliśmy
niezwykle ekscytujące momenty, kiedy któremuś
z nas udało się odnaleźć informację o ju-jitsu, która
wówczas wydawała się najstarsza.
Pozostaje jeszcze wyjaśnić kwestię pisowni
słów ju-jitsu, jaką stosujemy w naszej pracy, gdyż
często staje się ona przyczyną polemik. W pisowni
zachodniej najczęściej autorzy korzystają z zapisu fonetycznego słów: 柔 (wym. dżiu) i 術 (wym.
dżiutsu) – w języku angielskim mamy więc ju-jitsu lub jiu-jitsu. Na początku XX wieku i w okresie międzywojennym w piśmiennictwie polskim
używano zarówno pisowni angielskojęzycznej, jak
i polskojęzycznej. Henryk Jeziorowski, Eugeniusz
Piasecki i Kazimierz Laskowski w swoich publikacjach naprzemiennie stosowali pisownię jiu-jitsu
oraz dżiu-dżitsu. We współczesnym piśmiennictwie
większość polskich autorów stosuje zapis angielski.
W naszej publikacji przyjęliśmy formę ju-jitsu.
Mamy nadzieję, że praca nasza dostarczy Państwu wiele przyjemności i zainspiruje
do dalszego odkrywania prawdy, stanowiąc przyczynek do dyskusji.
publication until the First World War; this period
is characterised by a variety of publications; the
second period, since 1914 till 1917, coincided with
the First World War; the third period, between the
World Wars, in which two ways of perceiving jujitsu were evident: one emphasised sports aspects,
the other one – utilitarian values.
The key question that is reflected in the book
was to find the moment when ju-jitsu emerged in
Poland. When searching for source references we
came through exciting moments, when any one of
us managed to find information regarding ju-jitsu
that seemed to be the earliest.
Finally, we would like to explain that the spelling of the words ju-jitsu originally comes from the
phonetic notation of the words: 柔 (pronounced as
jiu) and 術 (pronounced as jiutsu). In English, two
ways of spelling are come across: ju-jitsu and jiujitsu. In our book, we apply the former one, which
is more widely used.
We hope our book to become a source of pleasure to the Readers and to inspire them to further reveal the truth and to continue discussion.
Authors
Autorzy
12
Rozdział I / Chapter 1
GENEZA I DZIEJE WALKI WRĘCZ
THE ORIGIN AND HISTORY OF UNARMED COMBAT
Walka wręcz i posługiwanie się przedmiotami służącymi jako broń wykształciły się jako
element adaptacyjny, zwiększający szansę odniesienia sukcesu w walce o przetrwanie. Umiejętność obrony pozwalała pierwszym ludziom chronić własne terytorium, pożywienie i potomstwo,
a pokonanie przeciwnika i dominująca pozycja
w grupie zwiększały dostęp do rozrodu. Reguły te
dotyczą w świecie przyrody nie tylko człowieka.
W sławnym filmie Walka o ogień, którego
akcja rozgrywa się w czasach prehistorycznych,
w wielu sytuacjach trójka bohaterów musi podejmować walkę, w której stawką jest życie. Scenariusz
filmu stanowi oczywiście fikcję literacką, niemniej
jednak archeologowie i paleontolodzy odnaleźli
szczątki wielu ludzi, których obrażenia świadczyły
o tym, iż śmierć ponieśli w walce.
W miarę jak człowiek zaczął tworzyć kulturę,
umiejętność walki przerodziła się w sztukę, a walka
wręcz, dotąd mająca znaczenie jedynie militarne,
zyskała całkowicie nowy aspekt, jakim jest rywalizacja sportowa.
Należy jeszcze zaznaczyć, że system walki
służący do uzyskania przewagi nad przeciwnikiem
składa się z wielu elementów technicznych i wiedzy,
tworzącej taktykę walki. I tak scena, w której jeden
z przeciwników uderza jakimś przedmiotem drugiego w głowę, może przedstawiać walkę, ale nie
musi świadczyć o istnieniu jej ustalonego systemu.
Systemy walki wręcz tworzyły się wszędzie tam, gdzie istniały kultury ludzkie. Kiedy
japońskie ju-jitsu pod koniec XIX wieku dotarło do kultury zachodniej, zetknęło się z rodzimymi systemami walki wręcz, które rozwijały się
od czasów starożytnych.
Chcielibyśmy zwrócić uwagę, że w wielu przypadkach techniki wykształcone niezależnie od siebie w miejscach oddalonych o wiele tysięcy kilometrów są niemal identyczne, a ich autorzy różnią
się jedynie kolorem skóry czy sposobem ubierania.
Przedstawiając rozwój walki wręcz, który dokonał się w kulturze europejskiej, opisaliśmy również starożytny Egipt. Uznaliśmy to
za konieczne ze względu na późniejsze kontakty
tego kraju z Cesarstwem Rzymskim.
Unarmed combat and making use of objects
serving as weapon have been developed as an element of adaptation, increasing the chance of success in the fight for survival. The defence ability
allowed the first humans to protect their territories,
food and offspring; defeating the enemy, together
with obtaining the dominant position in the group,
enlarged the access to procreation. These rules are
relevant not only to the human being in the natural
world.
In a famous movie entitled Quest for Fire,
whose plot is situated in prehistoric times, in many
situations the three characters have to take up
a fight in which life is the stake. The screenplay is of
course fiction; however, archaeologists and palaeontologists have come across the remains of many
people with injuries witnessing death in fight.
In the course of creating culture, the human
ability to fight has transformed into art, and the unarmed combat, so far being of military significance
only, has gained an entirely new aspect of sports
rivalry.
It should also be mentioned that a system of
fight that aims at obtaining dominance over the
opponent consists of many technical elements and
knowledge, responsible for the fight tactics. So,
a scene of a fighter beating his opponent on the head
with an object can present a fight but does not have
to be evidence for an established system of rules.
Unarmed combat systems emerged always
where human cultures existed. When the Japanese
ju-jitsu entered the Western culture by the end of the
19th century, it faced the local systems of unarmed
combat, which had been developing since the ancient times.
It should be emphasised that, in many cases, the
techniques worked out independently, sometimes
thousands of kilometres apart, seem almost identical, and their authors differ only in skin colour or
dressing style.
When describing the development of unarmed
combat that has taken place in the European culture,
we mention also the ancient Egypt. We consider it
necessary, taking into account the later relations between Egypt and the Roman Empire.
13
STAROŻYTNOŚĆ
THE ANTIQUITY
W historii walki wręcz przeplatają się dwie
charakterystyczne wartości, które cechują zapotrzebowanie ludzi na tę formę aktywności ruchowej.
Pierwsza z nich to utylitarność, a druga to sport,
chęć rywalizacji i szeroko pojęta praca nad kształtowaniem sprawności fizycznej, tężyzny, wytrzymałości i charakteru. Wartości te w różnych okresach mniej lub bardziej się przeplatały.
In the history of unarmed combat, there intertwine two characteristic values, reflecting the human demand of this kind of movement activity.
The first one is utilitarianism, the other is sport, the
need for rivalry and the broadly understood effort
to shape one’s physical skills, fitness, strength and
character. These values have always been more or
less interconnected.
Malowidło ścienne z grobowca władcy Cheti – Egipt, ok. 2500 p.n.e. [ILLU-1929]
A wall painting from Cheti’s tomb; Egypt, ca. 2500 BC. [ILLU-1929]
14
Rozdział I: GENEZA I DZIEJE WALKI WRĘCZ • Chapter 1: THE ORIGIN AND HISTORY OF UNARMED COMBAT
W starożytności, kiedy prowadzenie działań
wojennych miało charakter walki bezpośredniej,
oko w oko z przeciwnikiem, umiejętność posługiwania się swoim ciałem jako bronią zyskiwała duże znaczenie militarne. Podobnie w średniowieczu – walka wręcz była jednym z elementów procesu kształcenia rycerza.
W Grecji utylitarność w sporcie doskonale widać
na przykładzie biegu w zbroi z włócznią i tarczą,
który stanowił dyscyplinę olimpijską.10
Pierwszymi systemami walki wręcz były zapasy, walka na pięści (która z czasem przerodziła się
w boks) i pankration, stanowiący połączenie tych
dwóch dyscyplin.
Zabytkiem przedstawiającym walczących ze
sobą zapaśników jest egipskie malowidło ścienne z grobowca władcy Cheti, znajdującego się
w Beni-Hassan. Ma ono blisko 4500 lat. Każda ze scen przedstawia dwie postacie w różnych
momentach walki, demonstrujące sposoby pokonania przeciwnika. Biorąc pod uwagę liczbę
i wszechstronność przedstawionych technik –
a walka toczy się zarówno w stójce, jak i w parterze, ponadto zawodnicy stosują rzuty, podcięcia,
chwyty za ręce, nogi i głowę – można podejrzewać,
że dzieło to służyło jako swoistego rodzaju podręcznik do nauki walki.
Utylitarność zapaśnictwa odzwierciedla się
we wprowadzeniu tej formy walki wręcz do programu specjalnych szkół wojskowych kształcących
oficerów i podoficerów, które utworzone zostały
w okresie Nowego Państwa (1570-1085 r. p.n.e.).
W Egipcie uprawiano również walkę na pięści.
Znana jest relacja z zawodów bokserskich urządzanych przez Amenhotepa II – faraona rządzącego
w latach 1147-1420 p.n.e.11
In the ancient times, when performing military
action always meant direct fight, face to face with
the opponent, the skill of using one’s own body as
a weapon was gaining considerable military significance. Similarly in the Middle Ages, unarmed
combat belonged to the elements of a knight’s education process. In Greece, utilitarianism in sport is
perfectly visible on the example of a run with an
armour, spear, and shield, which belonged to the
Olympic disciplines.10
The original systems of unarmed combat were:
wrestling, fist-fighting (that transformed into boxing with the passage of time), and pancration, constituting a combination of the first two.
A monument of history presenting fighting
wrestlers is an Egyptian wall painting from Cheti’s
tomb in Beni-Hassan. It dates back to almost 4500
years ago. Each scene depicts two persons in various
moments of fight, demonstrating ways of defeating
the opponent. Taking into account the number and
versatility of the presented techniques – the fight is
performed in both standing and ground positions;
moreover, the fighters apply throws, disabling, as
well as hand, leg, and head holds – one can suspect
that the painting served as a specific guide to fight
schooling.
The utilitarianism of wrestling was reflected in
introducing this form of unarmed combat into the
curriculum of specific military schools educating
commissioned and non-commissioned officers that
were created in the period of the New Kingdom
(1570-1085 BC).
In Egypt, fist-fighting was also practised. A report is known of boxing events arranged by Amenhotep II – the pharaoh ruling in the years of 11471420 BC.11
Walka na pięści – relief z grobowca Herosa – Egipt,
ok. 1600 p.n.e. [GRAD-1969]
Fist-fighting, a relief from Heros’ tomb; Egypt, ca. 1600 BC.
[GRAD-1969]
M. Ordyłowski, The History of Sports Science. From Ancient Times to
the Middle Ages. AWF Wroclaw 2000, p. 38. The sports event was called
hoplitodomos and was introduced to the Olympic Games in 520 BC.
With the passage of time, all the elements of armament were given up,
with only the shield remaining.
11
Ibidem, p. 20.
M. Ordyłowski, Historia kultury fizycznej. Starożytność-oświecenie.
AWF Wrocław 2000, s. 38. Konkurencja ta nosiła nazwę hoplitodomos
i wprowadzona była do Igrzysk w 520 roku p.n.e. Z czasem zrezygnowano ze wszystkich elementów uzbrojenia, pozostawiając jedynie tarczę.
11
Ibidem, s. 20.
10
10
15
Waza przedstawiająca scenę walki na pięści
– Grecja, ok. 500 p.n.e. [ZAMA-2003]
The vase presents a scene of fist-fighting; Greece, ca. 500 BC.
[ZAMA-2003]
Scena przedstawia walkę zapaśników, z lewej
strony przebieg pojedynku obserwuje sędzia
– Grecja, ok. 430 p.n.e. [ZAMA-2003]
The scene presents a fight of wrestlers; on the left, a judge is
observing the course of the duel; Greece, ca. 430 BC. [ZAMA-2003]
Rzeźba przedstawiająca walkę pankrationistów
– II w. p.n.e. [ZAMA-2003]
The sculpture presents a fight of pancrationists; 2nd century
BC. [ZAMA-2003]
16
Do zabezpieczenia dłoni starożytnych
pięściarzy służyły skórzane rzemienie
i pasy; przy najbardziej krwawych walkach
pasy nabijano ćwiekami. [ZAMA-2003]
The ancient boxers’ fists were protected with leather
straps and belts; in the most hazardous fights, the
belts were studded. [ZAMA-2003]
Odpoczywający pięściarz – brązowa
rzeźba pochodząca z połowy I w. p.n.e.
[ZAMA-2003]
A resting boxer: a bronze sculpture from the middle
of 1st century BC. [ZAMA-2003]
Państwem starożytnym, w którym zamiłowanie
do rywalizacji sportowej rozwinęło się najmocniej,
była Grecja. Przypomnijmy, że nie stanowiła ona
jednego organizmu, ale podzielona była na liczne
państewka, z których najbardziej znane to Sparta
i Ateny.
Wychowanie spartańskie zarysowuje typowy
model podporządkowania obywatela interesom
państwa. W wieku 7 lat opiekę nad chłopcem,
przebywającym do tej pory w domu, przejmowało państwo. Rozpoczynał on szkolenie przygotowujące do służby wojskowej, trwającej od
20 do 30 roku życia. Po tym okresie stawał się
pełnoprawnym obywatelem, mógł się ożenić
i mieszkać poza koszarami, ale nadal pełnił służbę
wojskową, aż do 60 roku życia.
Spartanie ćwiczeni byli w dyscyplinach olimpijskich, startując w igrzyskach, ale całe wyszkolenie miało stworzyć idealnego żołnierza.
From among the ancient states, the passion of
sports rivalry was the most developed in Greece.
Let us remind that Greece did not constitute one organism at that time, but was divided into numerous
city-states, of which the most famous are Sparta and
Athens.
The Spartan model of rough upbringing reveals
the characteristic rule of subordinating the citizen
to the state’s interest. Since the age of 7, each boy,
so far staying at home, was cared for by the state.
He began education preparing to military service,
lasting from 20 to 30 years of age. After this period, he became a rightful citizen, was allowed to
get married and live outside the barracks, but he still
fulfilled military service – until the age of 60.
The Spartans practised Olympic disciplines,
and took part in Olympic Games, but the whole instruction was aimed at creating an ideal soldier.
17
The majority of Greek states, though, accepted the Athenian model of upbringing. Here, the
key concept was a simultaneous development of
the mind and the body. In the outskirts of the cities, gymnasiums, i.e. public sports facilities, were
erected. Most often, they were rectangular in shape;
one part constituted a stadium, one was covered
with trees and paths, and one, called palestra, contained the gym hall, changing rooms and baths.
It was here where each eight-year-old boy began his
sports exercise.
He practised, among others, three disciplines,
being forms of unarmed combat: wrestling, fistfighting and pancration.
Wrestling, a part of pentathlon, was included
into the Olympic Games programme in 708 BC.
The Greek wrestling competition began in a standing position, and the winner was the contestant who
knocked the opponent out three times. Therefore,
not many levers were probably applied that would
lead to surrender because of pain, although finger
twisting was allowed, perhaps as a technique of removing holds.
There exist sculptures and paintings presenting
techniques of hand twisting; however, they could
portray pancrationists, not wrestlers.
The first traces that witness fist-fighting date
back to the end of the second millennium BC. Besides bull fights, fist-fighting was included in the
primary Olympic Games programme of the Cretean
and Mykenian civilisations. The fist-fighting of
the later Achaian period were described in Iliad
and Odyssey by Homer. The fight was performed
not in a ring, but in the open space; there was no
division into weight categories or rounds: the fight
lasted continuously, until the defeat of one of the
contestants. The strap gloves did not serve to absorb blows, but to protect fists and wrists. Fist-fighting was included into Olympic Games programme
in 688 BC.
Pancration was the discipline closest to real
unarmed combat; ancient Greeks practised it, too.
It constituted a mix of boxing and wrestling, with
a possibility to apply kicks and to fight in the ground
position. Victory was most often achieved through
a throat hold, which was an allowed technique. In
Sparta, such methods as biting or eye pressing were
also acceptable.
In pancration, victory was won by knocking the
opponent out or by his surrendering because of pain
or injury. That is why, in our opinion, the paintings
presenting hand levers portray pancrationists.
Większość państw greckich przyjęła jednak model wychowania ateński. Myślą przewodnią było tu
równomierne rozwijanie umysłu i ciała. Na obrzeżach miast powstawały gimnazjony, czyli publiczne
obiekty sportowe. Najczęściej miały kształt prostokąta, którego jedna część stanowiła stadion, druga
była zadrzewiona i usiana alejkami, a w trzeciej,
nazywanej palestrą, znajdowała się sala ćwiczeń,
szatnie i łaźnie. To właśnie tu ośmioletni chłopiec
rozpoczynał zajęcia sportowe.
Część tych zajęć stanowiły trzy dyscypliny, będące różnymi odmianami walki wręcz: zapasy, walka na pięści i pankration.
Zapasy wchodziły w skład pięcioboju, zwanego pentatlonem, i wprowadzone zostały
do programu igrzysk w 708 roku p.n.e. Greckie zapasy rozpoczynano w pozycji stojącej,
a zwycięstwo odnosił ten, kto trzykrotnie powalił
przeciwnika na ziemię. Stąd najprawdopodobniej
nie stosowano zbyt wielu dźwigni, mających poprzez ból doprowadzić do poddania, choć można
było wykręcać palce, zapewne w celu uwolnienia
się od chwytu.
Istnieją wszakże rzeźby i malowidła przedstawiające techniki wykręcania rąk, jednak mogły one
przedstawiać nie zapaśników, ale pankrationistów.
Pierwsze ślady świadczące o istnieniu walki
na pięści pochodzą z końca drugiego tysiąclecia
przed Chrystusem. Obok walk byków wchodziła ona w program pierwotnych igrzysk cywilizacji kreteńskiej i mykeńskiej. Walki na pięści
w późniejszym okresie achajskim opisane zostały
w Iliadzie i Odysei Homera. Walka toczyła się
nie na ringu, ale na otwartej przestrzeni, nie istniał
podział na kategorie wagowe ani rundy, walczono
ciągiem, aż do pokonania przeciwnika, a rękawice
w postaci rzemieni nie służyły do łagodzenia ciosów, a do ochrony pięści i nadgarstka. Do programu igrzysk walka na pięści została wprowadzona
w 688 roku p.n.e.
Najbardziej zbliżony do realnej walki wręcz był pankration, również uprawiany
w starożytnej Grecji. Stanowił połączenie boksu i zapasów, z możliwością zadawania kopnięć
i walki w parterze. Zwycięstwo nad przeciwnikiem
najczęściej dawał dozwolony chwyt za gardło,
a w Sparcie dopuszczalne były takie praktyki, jak
gryzienie i wgniatanie oka.
W pankratione zwycięstwo osiągało się poprzez
znokautowanie przeciwnika bądź poprzez jego poddanie się pod wpływem bólu lub kontuzji. Stąd też
naszym zdaniem obrazy przedstawiające dźwignie
na ręce prezentują pankrationistów.
Spartans turned out the most successful in disciplines based on unarmed combat. However, as
a result of their brutality, very often severe injuries
Największe sukcesy w dyscyplinach opartych
na walce wręcz odnosili Spartanie. Jednakże na
18
or even death took place, which refers especially
to pancration. Therefore, Spartans were eventually
forbidden to compete in this discipline.
skutek ich brutalności często dochodziło do ciężkich okaleczeń, a nawet śmierci zawodników. Dotyczyło to szczególnie pankrationu. Z tego względu
Spartanom zakazano z czasem występów w tej dyscyplinie.
After the conquest of Hellada by the Romans,
the Olympic Games enjoyed considerable popularity, especially in the period of the Empire. The emperor, Hadrian, established many new gymnasiums
and founded Olympic Games in the invaded country, and Herodes Atticus modernised stadiums in
Athens and Delphi. Despite the efforts of some emperors, the Greek Olympic Games were not eventually accepted in the Roman Empire.
Po podbiciu Hellady przez Rzymian igrzyska cieszyły się dużą popularnością, szczególnie w okresie
cesarstwa. W podbitym kraju cesarz Hadrian założył
wiele nowych gimnazjonów i fundował igrzyska,
a Herodes Attikus zmodernizował stadiony w Atenach i Delfach. Mimo starań niektórych cesarzy
igrzyska greckie nie przyjęły się na gruncie rzymskim.
Olympic Games survived till the end of the 4th
century AD, when the Christian emperor Theodosius I forbid them as pagan excess, related with the
Greek religion.
Igrzyska olimpijskie przetrwały do końca
IV wieku n.e., kiedy to chrześcijański cesarz Teodozjusz I zakazał ich organizacji jako zbytku pogaństwa, gdyż związane były z grecką religią.
The unarmed combat that developed in the
ancient Rome can be described as ‘gladiator combat’. It constituted an element of caesarean games
and did not resemble the Greek disciplines at all.
Its specificity lay in that gladiators used a variety
of weapons and additional elements, such as metal
gloves with pins, and their opponents could be wild
animals.
Gladiators were recruited from among prisoners of war, slaves, and criminals, who could endure
their punishment in this way. Also, citizens of Rome
were allowed to partake in fight preparing and the
fight itself, although they had to come under the
same severe rules as others.
Gladiators’ instruction took place in special
schools, where they studied unarmed combat elements and prepared to the future fights in the following majors:
• retiarius: a special net was used to restrict the
opponent’s movements, and a trident and a dagger – to strike deathblows;
• samnites: protection was possible due to a circle shield, a shin-guard on the shield side, and
a helmet covering the face; a sword or a spear
constituted offensive weapon;
• laquerarii: a special rope or chain was applied
in order to suffocate the opponent;
• secutor: the gladiator was equipped with
a big shield, a helmet, a shin-guard, and a short
sword;
• bestiarii: fight was performed with wild animals;
• dimachaerius: two swords were used;
• essedarius: the contest took place on a chariot,
spears were applied;
• sagittarii: the contestants used bows;
Walka wręcz rozwijała się również w starożytnym Rzymie. Można ją określić jako „gladiatorską”. Stanowiła element cesarskich igrzysk i ani
trochę nie przypominała dyscyplin greckich. Była
ona specyficzna, gdyż gladiatorzy używali przeróżnej broni i dodatków, takich jak metalowe rękawice
z ćwiekami, a ich przeciwnikami mogły być dzikie
zwierzęta.
Gladiatorów rekrutowano spośród jeńców wojennych, niewolników oraz przestępców, którzy
w ten sposób mogli odbyć karę. Obywatele Rzymu również mogli wziąć udział w przygotowaniu
i w późniejszych walkach, choć musieli podlegać
tym samym surowym przepisom co pozostali.
Szkolenie gladiatorów odbywało się w specjalnych szkołach, gdzie poznawali oni elementy walki wręcz i przygotowywali się do przyszłych walk
w następujących specjalnościach:
• retiarius – do ograniczania ruchów przeciwnika
służyła specjalna sieć, a do zadawania śmiertelnych ciosów – trójząb i sztylet;
• samnites – do ochrony wykorzystywano okrągłą
tarczę i nagolennik ze strony tarczy oraz hełm
z zasłoną części twarzowej; broń ofensywną
stanowił miecz lub włócznia;
• laquerarii – posługiwano się specjalnym sznurem lub łańcuchem, dążąc do uduszenia przeciwnika;
• secutor – gladiator był wyposażony w dużą tarczę, hełm i nagolennik oraz krótki miecz;
• bestiarii – toczono walkę z dzikimi zwierzętami;
• dimachaerius – walczono dwoma mieczami;
• essedarius – pojedynek odbywał się na rydwanie, korzystano z włóczni;
• sagittarii – do walki używano łuków;
19
•
andabatatae – typowy element wyposażenia stanowiły hełmy całkowicie zasłaniające
twarz.
•
andabatatae: face-covering helmets constituted
a typical element of the equipment.
During the exercise, gladiators used manikins
and heavier weapon. In spite of the severe living
conditions, they were provided with the assistance
of physicians and masseurs, and applied a special
barley diet.
On the average, a gladiator was killed in the
fifth contest. There were, however, ones who survived the whole contract – these most often became
teachers in gladiator schools or decided to continue
fighting. They received 20% of a slave price in cash
for one winning contest. The record-holder, as far
as the number of contests is concerned, was Publius
Ostorius, who defeated 51 opponents.
In the ancient times, unarmed combat also developed in other parts of Europe; however, it was
Podczas szkolenia gladiatorzy używali manekinów i ćwiczyli cięższą bronią. Pomimo surowych warunków bytowych posiadali
do dyspozycji lekarzy i masażystów, odżywiani byli
też specjalną dietą jęczmienną.
Przeciętnie gladiator ginął po pięciu pojedynkach. Byli jednak tacy, którzy przetrwali cały kontrakt – ci najczęściej zostawali nauczycielami w szkołach gladiatorskich
lub decydowali się walczyć dalej. Za jedną zwycięską walkę otrzymywali wypłatę pieniężną w wysokości 20% ceny niewolnika. Rekordzistą w stoczonych pojedynkach był Publiusz Ostorius, który
pokonał 51 przeciwników.
Rzymscy gladiatorzy. [ZAJA-1883]
Roman gladiators. [ZAJA-1883]
20
W czasach starożytnych walka wręcz rozwijała się również w innych częściach Europy, niestety nigdzie indziej nie została udokumentowana
tak jak w Grecji i Rzymie. Wiemy, że w Irlandii
co trzy lata organizowane były igrzyska, które trwały dwa tygodnie. Obecnie datuje się ich początek na
rok 1800 p.n.e.12 Staroirlandzkie kroniki wymieniają, obok wielu innych konkurencji, walkę na pięści
i zapasy.
nowhere documented as well as in Greece or Rome.
It is a known fact that in Ireland two-week lasting
games were arranged every three years. Their emergence is now dated back to 1800 BC.12 The Old
Irish chronicles enumerate, besides many other disciplines, also fist-fighting and wrestling.
THE MIDDLE AGES
The fall of the Roman Empire, which took place
at the beginning of the 6th century AD, opened the
period of the ‘dark ages’. A general fall of civilisation was typical of it. Fist-fighting, wrestling and
pancration were systems developing as ports disciplines. However, the Medieval period denoted also
a degradation of values related to sports education.
This was closely connected with the standpoint of
the church, described by Eugeniusz Piasecki in this
way:
ŚREDNIOWIECZE
Upadek imperium rzymskiego, który nastąpił
na początku VI wieku n.e., rozpoczął okres „wieków ciemnych”, który charakteryzował się ogólnym upadkiem cywilizacji. Walka na pięści, zapasy
i pankration były systemami, które rozwijały się
jako dyscypliny sportowe. Niestety jednak okres
średniowiecza oznaczał także degradację wartości
związanych z kulturą fizyczną. Było to związane
ściśle ze stanowiskiem Kościoła, które tak opisał
Eugeniusz Piasecki:
(...) in those times, the [Christian] church
promoted asceticism, which was derived from
Christ’s instruction perceived in a one-sided way.
Ascetics demanded body mortification in order that
the soul could get closer to God: starvation, whipping, sleep deprivation; not only exercise was neglected, but any care taken of the body (...). They
were declared opponents of physical education;
sports education disappeared from pedagogical
theory and school practice, and physical exercise
adopted the character of tolerated entertainment,
often abridged with severe bans and punishments.13
(...) były to czasy, kiedy w kościele tym
[chrześcijańskim] cieszył się kierunek ascetyczny, wysnuty z nauki Chrystusowej jednostronnie
pojętej. Asceci żądali umartwień ciała, aby tem
ułatwić duszy zbliżenie się do Boga: posty, biczowanie, bezsenność, zaniedbywano nie tylko ćwiczeń, lecz wszelkiego pielęgnowania ciała (...).
Byli to zdecydowani wrogowie wychowania fizycznego, kultura fizyczna znikła z teorii wychowawczej w praktyce szkolnej, zaś ćwiczenia cielesne
przybrały charakter tolerowanych jedynie rozrywek, ukrócanych częstokroć surowemi zakazami
i karami.13
Although the ecclesial ideology promoted
ascetics, physical exercise was present in the everyday life of all social strata.
Pomimo że w ideologii Kościoła dominowała asceza, w życiu codziennym kultura fizyczna
była wszechobecna, i to we wszystkich warstwach
społecznych.
In the Middle Ages, unarmed combat began to develop mainly as an element of the knight’s
skills, especially applicable in the battlefield and in
the tournament arenas – which replaced the former
games in a way.
W średniowieczu walka wręcz zaczęła się
rozwijać głównie jako jeden z elementów umiejętności należnych rycerzowi, szczególnie potrzebny
na polu walki i na arenach turniejowych – które
w pewien sposób zastępowały igrzyska.
12
13
Instruction leading to knight’s accolade
began at the age of seven, and most often proceeded
under the charge of the father or a paid instructor.
Frequently, young boys were also sent to the courts
Ibidem, p. 65.
E. Piasecki, The History of Physical Education. Lvov-Warsaw-Cracov,
1925, p. 65-66.
Ibidem, s. 65.
E. Piasecki, Dzieje wychowania fizycznego. Lwów-Warszawa-Kraków,
1925, s. 65-66.
12
13
21
Gladiatoria, ok. 1400.
Gladiatoria, ca. 1400.
Kształcenie prowadzące do pasowania na rycerza rozpoczynało się w 7 roku życia
i najczęściej odbywało się pod okiem ojca bądź
opłacanego instruktora. Często posyłano też młodych chłopców na dwory znaczniejszych rycerzy
w charakterze paziów, a od 14 roku życia służyli
oni już jako giermkowie. W okresie tym pobierali nauki przygotowujące do rzemiosła wojennego
i wzmacniali ciało.
Średniowieczne podręczniki do nauki walki
pokazują, jak wszechstronnie traktowano walkę
wręcz, zarówno pod kątem różnorodności technik, jak i w odniesieniu do sytuacji, w których
można ją było wykorzystać. I tak, stosowano
w walce dźwignie, rzuty i podcięcia, czyli techniki
typowo zapaśnicze, oraz bloki, uderzenia, kopnięcia i duszenia, a także naciski na miejsca wrażliwe,
takie jak gardło lub przegroda nosowa. Walki wręcz
uczono się przeciwko napastnikowi uzbrojonemu
i nieuzbrojonemu, techniki stosowano w walce
na miecze podczas zwarcia, pieszo i konno. Podobnie jak w ju-jitsu, techniki często prowadziły do
obalenia na ziemię i zabicia sztyletem. Stosowano
również chwyty służące transportowaniu i kontrolowaniu przeciwnika w parterze.
of significant knights as pageboys, and since the age
of 14 they already served as armour-bearers. In this
time, they received education preparing them to the
soldier’s trade, and strengthened their bodies.
The Medieval fight textbooks show how universally unarmed combat was perceived, with regard to both the variety of techniques and the situations in which it could be applied. So, in a fight,
levers, throws, and undercuts were applied, i.e.
typically wrestling techniques, as well as blocks,
hits, kicks, and choke holds, but also pressure on
sensitive areas, such as throat or nasal septum. Martial arts were taught against an armed and unarmed
opponent, techniques were applied in sword fighting during close combat, on foot, and on horseback.
Similarly as in ju-jitsu, the techniques often led to
overthrowing the opponent and killing him with
a dagger. Holds aiming at transporting the opponent
and controlling him in the ground position were
also applied.
There also emerged popular forms of wrestling
competition, providing entertainment to townsmen
and peasants. Hold and throw fight did not expose
the contestants to frequent and painful injuries; it
was not bloody, either; therefore, wrestling became
22
Rozwijały się również ludowe formy rywalizacji zapaśniczej, które dostarczały rozrywki
mieszczaństwu i chłopstwu. Walka na chwyty
i rzuty nie narażała zawodników na częste i bolesne
kontuzje, nie była również krwawa, stąd też zapasy
stały się elementem folkloru narodowego w wielu
krajach. W większości zwycięstwo w takich walkach odnosił zawodnik, który powalił przeciwnika
na ziemię, wypchnął poza pole walki, położył
na łopatki lub doprowadził do poddania się.
Do naszych czasów przetrwało ponad 200 form
walki zapaśniczej, uprawianych na całym świecie.14
an element of national folklore in many countries.
In the majority of cases, in these fights the winner
was the contestant who overthrew the opponent,
pushed him outside the fighting area, laid him down
or brought to surrender.
More than 200 forms of wrestling fight survived till our times, and they are now practised all
over the world.14
F. Auerswald, Ringer Kunst. 1539.
14
W ilustrowanym albumie Les racines des luttes traditionnelles (Budapeszt 2000) R. Petrow przedstawił 218 systemów walki zapaśniczej.
Należy dodać, że autor zapasy traktuje dość szeroko, zaliczając do nich
również ju-jitsu i savate.
In the illustrated album Les racines des luttes traditionnelles (Budapest
2000), R. Petrov presented 218 systems of wrestling fight. It should be
mentioned that the author’s perception of wrestling is quite wide – with
ju-jitsu and savate included.
14
23
CZASY NOWOŻYTNE
THE MODERN TIMES
W XIX wieku zapasy stały się jedną
z najpopularniejszych dyscyplin sportowych
w Europie. Zawodnicy, jako potężni gladiatorzy, zyskiwali sławę i bogactwo. W Turcji zwycięzca ogólnokrajowego turnieju stawał się bejem – arystokratą. W północnej Anglii i Szkocji
najbardziej popularne były style Cumberland
i Westmorland, w których zapaśnicy na początku
walki obejmowali się nawzajem i starali rzucić bez
puszczenia chwytu. Na południu Anglii modny był
styl Cornish, strojem i zasadami przypominający
nowoczesne judo, podobnie jak styl Devonshire,
w którym dopuszczone jednak było kopanie poniżej kolana. Natomiast stylem, z którego wyrósł
olimpijski styl wolny, był Lancashire. We Francji zapasy nosiły nazwę La Lutte Francaise, później znane były jako greko-romańskie; zabraniano
w nich chwytów za nogi, a dopuszczano jedynie
chwyty od głowy do nadgarstka.
Pod koniec XIX wieku walki zapaśnicze przybrały formę widowisk teatralnych.15
Wspaniałym polskojęzycznym zabytkiem
literatury poświęconym zapasom jest książka
S. Rucińskiego i Z. Wyrobka zatytułowana Zapasy na tułów i ramiona. Praca ta wydana została
w 1897 roku nakładem krakowskiego Przeglądu
Gimnastycznego, jako dodatek do tego czasopisma.
We wstępie autorzy przedstawiają korzyści płynące z uprawiania tej dyscypliny sportu, zwracając
uwagę na jej aspekt utylitarny, oraz opisują historię
i rozwój zapasów. Przytoczony fragment świadczy o szerokim pojmowaniu sztuki zapaśniczej
w kontekście wpływu na rozwój jednostki:
In the 19th century, wrestling became one of the
most popular sports disciplines in Europe. The contestants, as powerful gladiators, gained fame and
wealth. In Turkey, the winner of a state-level tournament became a bey – an aristocrat. In Northern
England and Scotland, the most popular styles were
Cumberland and Westmorland, in which wrestlers,
at the beginning of the contest, embraced each other
and tried to throw without releasing the hold. In the
South of England the style of Cornish was fashionable, resembling the modern judo as far as the dress
and rules are concerned, as well as the style of Devonshire, in which, however, kicking below the knee
was accepted. In turn, the Olympic free style was
derived from Lancashire. In France, wrestling was
called La Lutte Francaise, then known as GreekRoman fighting; leg holds were forbidden, only
holds in the area from the head to the wrists were
applied.
By the end of the 19th century wrestling fights
adopted the form of a theatrical performance.15
W wonderful Polish-language historic work
of literary art devoted to wrestling is a book by
S. Ruciński and Z. Wyrobek entitled Trunk And Arm
Wrestling. It was published in 1897 by the Cracov
Physical Exercise Review, as the journal supplement. In the introduction, the authors present the
advantages one can take of practising this sports
discipline, and also pay attention to its utilitarian
aspect and describe the history and development of
wrestling. The quoted section witnesses the wide
reception of the wrestling art in the context of its
influence upon the development of an individual:
Zapasy, są to ćwiczenia z grupy walk,
w których chodzi o przemożenie żywej siły przeciwnika i powalenie go na ziemię. Śmiało rzec można, że
stoją one na najwyższym szczeblu gimnastyki. Niema bowiem działu w dziedzinie ćwiczeń fizycznych,
w którymby, tak jak w zapasach, pracowało całe ciało, gdzieby tak szybko po sobie następowały zmiany
w wprowadzeniu w stan czynny to tej to owej partii
muskułów. Ciągłe zmiany postawy, nieodzowne przy
zapasach, używanie błyskawicznych chwytów i odchwytów przy równoczesnem zapotrzebowaniu całej
siły walczącego, są powodem, że z ćwiczeń zapasów
można odnieść bez porównania większą korzyść, niż
z ćwiczeń innego rodzaju. W tym ostatnim bowiem
wypadku pracują raz ręce, raz nogi itd., podczas
gdy inne części ciała zachowują się mniej więcej
Wrestling, a martial art, consists of overcoming
the living force of the opponent and laying him on
the ground. It can be bravely admitted that it reaches the highest level of physical exercise, as there is
no other sports discipline in which, as in the case
of wrestling, the whole body works, and there are
so quick changes in the activity of specific groups
of muscles. The continuous posture modifications,
indispensable in wrestling, and applying instant
holds and embraces, with the utilisation of the
whole strength of the contestant at the same time,
are the reason why one can benefit incomparably
more from wrestling than from other exercises.
In the latter, hands work at one time, legs at the
other etc., whereas other body parts remain more
or less passive, which is never present with wres-
15
J. Arche, J. Svinth, Professional Wrestling: Where Sports and Theater
Collide. Journal of Alternative Perspectives, styczeń 2005.
J. Arche, J. Svinth, Professional Wrestling: Where Sports and Theater
Collide. Journal of Alternative Perspectives, January 2005.
15
24
Szczęsny Ruciński
[PAMI-1896]
Zygmunt Wyrobek
[BLAZ-1985]
S. Ruciński, Z. Wyrobek, Zapasy na tułów i ramiona. Dodatek
do Przeglądu Gimnastycznego, Kraków 1897.
S. Ruciński, Z. Wyrobek, Trunk And Arm Wrestling. Magazine Supplement
Physical Exercise Review, Cracov 1897.
25
biernie, czego przecież nigdy przy zapasach niema. Prócz siły jednak, wyrabiają zapasy zwinność
i szybkość ruchów: jest to naturalnym wpływem
samej walki (...). Jeżeli zaś przy ćwiczeniach
w ogóle nietylko uwzględniamy, ale i szczególniejszy kładziemy nacisk na te, które zastosować można w praktycznem życiu, to i tu musimy przyznać
zapasom pierwszeństwo przed innymi ćwiczeniami.
Niejednemu bowiem wypadnie w własnej obronie
użyć swej siły w celu ubezwładnienia przeciwnika,
a w takim wypadku ten, który przyzwyczaił się już
przez długie ćwiczenie do walki i pokonywania
przeciwnika, korzystając z jego odsłony, nierównie
łatwiej zwycięży, niż ten, dla którego to nowością.
Ze względów moralnych zapasy również
zasługują na bliższe zaznajomienie się z nimi
i na poparcie. Stawanie oko w oko przeciwnika
z wiedzą, że za chwilę stoczyć ma się walkę, sama
walka i ewentualne pokonanie przeciwnika, wyrabia przedewszystkiem odwagę, jest lekarstwem
na tchórzostwo, wyrabia wolę, energię,
a w pierwszym rzędzie, i co najważniejsza, wiarę we własne siły, rzecz, która raz wyrobiona
i przyswojona przez młodzieńca, pozostanie mu na
całe życie. Zapasy ćwiczą więc nie tylko ciało, lecz
równocześnie ducha.16
tling. Apart from strength, wrestling develops agility and the speed of movement: it is the natural result
of the fight itself (...). Moreover, if we not only take
into account, but also emphasise the exercise that
can be applied in practice, it is another point where
we have to recognise wrestling as bearing the first
position among the disciplines. Many will happen
to use their own strength in self-defence in order to
disable the opponent; those who are used to fighting
and overcoming opponents thanks to long exercise
will certainly win more easily, making use of the
opponent’s draw-back, than the ones for whom the
whole thing is a novelty.
Also from the point of view of morality, wrestling deserves a closer look and support. Standing face to face with the opponent, realising that
the fight is to take place in a moment, as well
as the fight itself and the probable victory shape
courage, remedy cowardice, influence will, energy,
and, which is the most important, self-confidence –
the feature which, when acquired in youth, remains
for the rest of life. Thus, wrestling exercises not only
the body, but also the spirit.16
According to the authors of the book mentioned
above, the highest-level form of wrestling is that in
which leg holds are accepted. As an example, the
Swiss wrestling called Schwingen is indicated.
The book very clearly presents the attack and
defence techniques. It also includes valuable illustrations. The tactics of a wrestling fight is described,
as well as the teaching methods. There are, too,
a few techniques by the outstanding Polish wrestler
of that time, Władysław Pytlasiński.17
It should be added that between the World
Wars, two interesting books were published, among
others, dealing with wrestling: one by Władysław
Pytlasiński, entitled The Secrets of the Wrestling
Fight,18 and the other, by an equally known Polish
wrestler Stanisław Zbyszko Cyganiewicz, In the
Rings All Over the World.19 The former depicts
wrestling as a sports discipline and physical education means. The latter constitutes an appealing autobiographic description of Zbyszko’s career.
Za stojącą na najwyższym poziomie autorzy
wspomnianego dzieła uważają formę zapasów,
w której dopuszcza się chwyty za nogi. Jako
przykład przytaczają szwajcarskie zapasy zwane
Schwingen.
Książka bardzo czytelnie przedstawia techniki
ataku i obrony. Ozdobiona jest też pięknymi ilustracjami. Autorzy opisali również taktykę walki
zapaśniczej i metodykę jej nauczania. W książce
znajduje się kilka markowych technik najlepszego
ówczesnego polskiego zapaśnika – Władysława
Pytlasińskiego.17
Warto dodać, że w dwudziestoleciu międzywojennym ukazały się między innymi dwie interesujące książki związane z zapaśnictwem: jedna
autorstwa Władysława Pytlasińskiego zatytułowana Tajniki walki zapaśniczej,18 druga, równie
znanego polskiego zapaśnika Stanisława Zbyszka Cyganiewicza Na ringach całego świata.19
Pierwsza z nich omawia zapaśnictwo jako sport
i środek wychowania fizycznego. Druga jest bardzo ciekawym autobiograficznym opisem kariery
„Zbyszka”.
In the modern times, also fist-fighting was developing, which has significantly changed since the
period of ancient games.
The modern boxing initially emerged in England. In 1719, James Figg founded the first boxing
S. Ruciński, Z. Wyrobek, Trunk And Arm Wrestling. Supplement to the
Physical Exercise Review, Cracov 1897, p. 1-2.
17
W. Pytlasiński (1863-1933). In 1900, he won the world championship in
the so-called French fighting.
18
W. Pytlasiński, The Secrets of the Wrestling Fight. Warsaw 1929.
19
S.Z. Cygankiewicz, In the Rings All Over the World. Warsaw 1937.
S. Ruciński, Z. Wyrobek, Zapasy na tułów i ramiona. Dodatek do Przeglądu Gimnastycznego, Kraków 1897, s. 1-2.
17
W. Pytlasiński (1863-1933). W roku 1900 zdobył mistrzostwo świata
w tzw. walce francuskiej.
18
W. Pytlasiński, Tajniki walki zapaśniczej. Warszawa 1929.
19
S.Z. Cyganiewicz, Na ringach całego świata. Warszawa 1937.
16
16
26
Powyżej: W. Pytlasiński, Tajniki walki zapaśniczej. Warszawa 1929. Z lewej: fotografia z roku 1900, s. 15.
Above: W. Pytlasiński, The Secrets of the Wrestling Fight. Warsaw 1929.
On the left: a photograph from 1900, p. 15.
S.Z. Cyganiewicz, Na ringach całego świata. Warszawa 1937.
S.Z. Cyganiewicz, In the Rings All Over the World. Warsaw 1937.
27
school in London, established the general fighting
rules, and arranged a contest, proclaiming himself
the first world champion.
In the middle of the 18th century, an English
contestant Jack Broughton, called the father of the
boxing sport by many, worked out the rules of the
discipline. According to these, the contest was begun in the middle of the ring, and in the ring there
was a square marked with a one-yard side. The fight
was performed until the fighter who was knocked
out does not manage to stand in the square within 30 seconds or he is surrendered by his second.
Broughton’s rules survived till 1867, when they
were replaced with more detailed ones, developed
by J.S. Douglas, the marquis of Queensbury. This is
J.S. Douglas whom we owe the three-minute rounds
and ten-second countdown.
In the 18th-century England, attempts appeared
to mix elements of fist-fighting, wrestling holds and
cold steel employment. James Figg, already mentioned above, taught boxing and fencing at his Lon-
James Figg
[FLEI-1959]
W czasach nowożytnych rozwój przeżywała
również walka na pięści, która od czasów starożytnych igrzysk znacznie się zmieniła.
Nowoczesny boks narodził się w Anglii.
W roku 1719 James Figg założył w Londynie
pierwszą szkołę boksu, ustalił ogólne zasady walki
i zorganizował zawody, w wyniku których ogłosił
się pierwszym mistrzem świata.
W połowie XVIII wieku angielski zawodnik
Jack Broughton, przez wielu nazywany ojcem sportu bokserskiego, opracował reguły tej dyscypliny.
Według tych zasad pojedynek rozpoczynał się na
środku ringu, w którym wyznaczony był kwadrat
o boku jednego jarda. Walka toczyła się do momentu, w którym znokautowany zawodnik w ciągu
30 sekund nie zdążył stanąć w kwadracie bądź został poddany przez swojego sekundanta. Przepisy
Broughtona przetrwały do roku 1867, kiedy to zastąpiono je bardziej szczegółowymi, opracowanymi przez J.S. Douglasa, markiza Queensbury. Jemu
zawdzięczamy trzyminutowe rundy i dziesięciosekundowe odliczanie.
W XVIII wieku w Anglii pojawiły się próby
łączenia elementów walki na pięści, chwytów zapaśniczych i posługiwania się bronią białą. Wspomniany powyżej James Figg nauczał w swojej
londyńskiej szkole boksu, a także szermierki, i był
Jack Broughton
[FLEI-1959]
28
Reguły Broughtona – pierwsze reguły bokserskie, spisane i oficjalnie przyjęte
w 1743 roku. [FLEI-1959]
Broughton’s Rules: the first boxing regulations, officially accepted in the written form in 1743. [FLEI-1959]
29
przy tym świetnym zapaśnikiem.20 Zachary Wylde
w roku 1711 opublikował książkę zatytułowaną
The English Master of Defence. Przedstawił w niej
sztukę walki rapierem i krótkim mieczem, a także
omówił podstawowe techniki zapaśnicze, których
znajomość jest niezbędna w walce. Natomiast przydatność ciosów bokserskich w walce podkreślił
inny znawca szermierki, kapitan John Godfrey.21
W Europie rozwinęły się również formy walki,
w których używano przede wszystkim kopnięć.
Jak już wspomnieliśmy, w Anglii istniał styl
zapasów Devonshire, w którym dopuszczone były
kopnięcia poniżej kolana. Nie były to techniki mające na celu jedynie zastawienie lub podbicie nogi,
ale również spowodowanie bólu lub uszkodzenie
ciała przeciwnika. Walczący używali specjalnych
butów, aby uchronić palce przed złamaniem, często jednak mocowali na podeszwach specjalne,
ostro zakończone listewki, które rozcinały skórę
rywala. Kopnięcia zadawane były czubem buta
i piszczelem.
Bardzo zbliżonym do zapasów w stylu Devonshire był angielski sport ludowy zwany purringiem lub shin-kicking, znany na Wyspach
Brytyjskich od końca XVI wieku.22 W wersji tradycyjnej zawodnicy witali się uściskiem dłoni,
następnie obejmowali się, kładąc ręce na ramionach, i rozpoczynali walkę na kopnięcia zadawane
w podobny sposób jak w zapasach Devonshire. W drugiej połowie XIX wieku zasady walki
się zmieniły – zrezygnowano z jakiegokolwiek
chwytania, dzięki czemu walka na kopnięcia mogła toczyć się w dystansie. Zaczęto stosować
metalowe płytki wszywane do butów. Pierwszy
z zawodników, który się poddał, przegrywał. Purring przez pewien czas był popularny w Ameryce,
gdzie walczono za pieniądze. Jednak już na początku
XX wieku zaniknął prawie całkowicie.
don school, and was an excellent wrestler himself.20
In 1711, Zachary Wylde published a book entitled
The English Master of Defence. He depicted the art
of fighting with a rapier and with a short sword in it,
and also discussed the basic wrestling techniques,
whose knowledge is essential in the fight. The applicability of boxing blows in a fight was, in turn,
emphasised by another fencing expert, captain John
Godfrey.21
Fighting manners in which kicks were mainly
applied also developed in Europe.
As we have already mentioned, a wrestling style
of Devonshire existed in England, accepting kicks
in the area under the knees. These techniques aimed
not only at blocking the leg or tripping the opponent, but also at causing pain or body injury. The
fighters used special shoes to protect the toes from
breaking; frequently, they also placed sharp slats on
their soles, which cut the opponent’s skin. Kicks
were applied with the shoe tip and a blowpipe.
The English folk sport discipline called purring or shin-kicking, popular on the British Isles
since the end of the 16th century, was close to the
wrestling style of Devonshire.22 In the traditional
version, the contestants greeted with a handshake,
then they embraced each other, putting their hands
on the other one’s shoulders, and began a fight that
consisted in applying kicks in a way similar to that
of Devonshire wrestling. In the second half of the
19th century, the rules changed. Any holds were
given up, so the kick fighting could be performed
at a distance. Metal plates positioned in the shoes
were introduced. The first fighter who gave up lost
the contest. Purring was for some time popular in
America, where the fights were performed for money. However, at the beginning of the 20th century it
almost completely disappeared.
A manner of fighting in which kicking was
present was also the French savate, developed in
the 18th century, initially called a dirty fight, as it
served hooligans to settle quarrels.23 Blows were
dealt mainly with a foot, with the hand guard position lowered and hands open. Fist blows were never
struck; in turn, hits in the face were applied with the
inner side of the hand, which certainly aimed at hu-
Formą walki, w której stosowano kopnięcia,
było też wykształcone w XVIII wieku francuskie
savate, początkowo nazywane brudną walką, gdyż
służyło chuliganom do rozstrzygania sporów.23
Ciosy zadawano przeważnie stopą, garda była
opuszczona, a dłonie otwarte. Nigdy nie zadawano uderzeń pięścią, stosowano natomiast „klap-
S. Andre, N. Fleischer, A Victoria History of Boxing. New York 1959,
s. 9.
21
J. Godfrey, A Treatise Upon the Useful Science of Defence Connecting
the Small and Back Sword With Some Observations Upon Boxing, and
the Characters of the Most Able Boxers Within the Author’s Time. London 1747.
22
J. Couch, Purring, Journal of Manly Arts, sierpień 2004.
23
R. Barr, Fighting with Four Fists, The Idler, t. II, sierpień 1892-styczeń 1893, London 1893, s. 117. Stąd też wzięła się nazwa savate, która
w dosłownym tłumaczeniu oznacza „stary but”.
S. Andre, N. Fleischer, A Victoria History of Boxing. New York 1959,
p. 9.
21
J. Godfrey, A Treatise Upon the Useful Science of Defence Connecting the Small and Back Sword With Some Observations Upon Boxing,
and the Characters of the Most Able Boxers Within the Author’s Time.
London 1747.
22
J. Couch, Purring, Journal of Manly Arts, August 2004.
23
R. Barr, Fighting with Four Fists, The Idler, vol. 2, August 1892-January 1893, London 1893, p. 117. This refers to the term savate, which
literally means ‘an old shoe’.
20
20
30
nięcia” wewnętrzną częścią dłoni w twarz, które
miały zapewne upokorzyć przeciwnika. Kopnięcia
okrężne, boczne i proste zadawane były głównie
w dolne części ciała. Pierwsze szkoły powstały
w biednych paryskich dzielnicach, a instruktorzy
nie cieszyli się dobrą reputacją. Z czasem jednak
savate zyskało rozgłos i na lekcje zaczęli uczęszczać ludzie z wyższych klas.
Jednym z najsłynniejszych nauczycieli był Michael Pisseux, który w 1820 roku założył pierwszą
paryską szkołę savate.24 Jego zajęcia cieszyły się
ogromną popularnością, uczęszczali na nie między
innymi książę orleański i Lord Seymour.
W kolejnych latach francuski system walki
istotnie się zmienił. W 1828 roku dwudziestoletni
Charles Lecour, od dziecka uprawiający savate,
wyjechał do Anglii, zafascynowany skutecznością
boksu angielskiego. Nauki pobierał u dwóch wielkich mistrzów: Adamsa i Smitha. Po czterech latach powrócił do Paryża i otworzył własną szkołę.
Połączył on boks angielski z savate, przyjął lewą
pozycję walki, w gardzie uniósł wyżej ręce. Oprócz
kopnięć, które stosował także na wysokości klatki
piersiowej, używał uderzeń pięścią. Charles Lecour
uważany jest za twórcę boksu francuskiego.
Savate rozwinęło się również na południu
Francji, gdzie zostało nazwane metodą marsyliańską. Specjalizowano się w niej przede wszystkim
w wysokich kopnięciach.
W drugiej połowie XIX wieku najbardziej
znanym instruktorem i zawodnikiem był Joseph
Charlemont, który w roku 1877 opublikował pracę zatytułowaną La Boxe Française, Traité Théorique et Pratique. Opracował on nowoczesny
system walki, stworzony na europejskiej tradycji
walki wręcz. Zawarł w nim elementy boksu angielskiego i francuskiego oraz techniki zapaśnicze.
W swoim programie przedstawił w sposób bardzo szczegółowy nie tylko poszczególne techniki,
ale również taktykę walki. Omówił kwestię gardy,
poruszania się w walce, wyprowadzania uderzeń
i kopnięć. Elementy obronne, takie jak bloki czy
zejścia, łączył z kontratakami. Rzuty i podcięcia
stosował, kiedy dochodziło do zwarcia, lub jako
techniki kontrujące po przechwytach kopnięć.
Kombinacje te, podobnie jak sposób wykonywania bloków, bardzo przypominają japońskie techniki ju-jitsu. Kopnięcia frontalne, boczne, okrężne,
a nawet obrotowe kojarzą się z technikami karate,
pomijając element uniesionej gardy podczas ich wykonywania. Joseph Charlemont opracował również
sposoby obrony w parterze bezpośrednio po oba-
24
miliating the opponent. Circle, lateral, and straight
kicks were dealt mainly in the lower parts of the
body. The first schools emerged in poor districts of
Paris, and the instructors did not enjoy good reputation. With the passage of time, however, savate
gained popularity, and upper class citizens began
attending classes.
One of the most famous teachers was Michael
Pisseux, who founded the first Paris school of savate
in 1820.24 His classes enjoyed considerable fame;
the Prince of Orleans and Lord Seymour, among
others, attended them.
In the following years, the French fight system
underwent significant changes. In 1828, twentyyear-old Charles Lecour, who had been practising
savate since he was a boy, left for England, as he
was fascinated with the efficiency of the English
boxing. He was educated by two great masters: Adams and Smith. After four years, he came back to
Paris and founded his own school. He mixed the
English boxing with savate, accepted the left fighting position, lifted his hands in the guard position.
Apart from the kicks, which he applied also at the
height of the chest, he used hits with a fist. Charles
Lecour is considered the founder of the French boxing.
Savate also developed in the South of France,
where it was called the method of Marseilles. High
kicks were especially typical of it.
In the second half of the 19th century, the most
famous instructor and contestant was Joseph Charlemont, who published La Boxe Française, Traité
Théorique et Pratique in 1877. He developed
a modern fight system, based on the European unarmed combat tradition. Elements of the English
and French boxing, as well as wrestling techniques
were included. In his programme, Joseph Charlemont presented not only the particular techniques,
but also the detailed fight tactics. He discussed the
problem of guard position, movement in the course
of fight, applying hits and kicks. Defence elements,
such as blocks or retreats, were joined with counterattacks. Throws and undercuts were applied in
close combat or as counter techniques after kick
interceptions. These combinations, as well as the
way blocks are performed, resemble the Japanese
ju-jitsu techniques. The frontal, lateral, circle, and
even round kicks are associated with karate techniques, except for the raised guard position when
they are dealt. Joseph Charlemont also elaborated
methods of defence in the ground position directly
after being overthrown by the opponent. He empha-
R.W. Smith, French Boxing (La Boxe Française). Journal of Manly
Arts, June 2001.
R.W. Smith, French Boxing (La Boxe Française). Journal of Manly
Arts, czerwiec 2001.
24
31
J. Charlemont,
La Boxe Française.
Bruxelles 1877.
32
sised a significant tactic element of depriving the
opponent of balance. The method was also applied
in the Japanese systems.
The example of Charlemont’s work indicates
how close fight systems developed independently
from one another can turn out in many elements.
The French boxing certainly was not a battle system – in this aspect, it resembled the Jigoro Kano
method rather than traditional schools of ju-jitsu, as
it was perceived mainly as a form of sports competition.
Additionally, it can be mentioned that a Mr Antoni Brogoski living in Warsaw was among the subscribers of the book.25
In the Polish literature, a sports textbook entitled
A Healthy Spirit in a Healthy Body was published
in 1890, including descriptions of many disciplines.
One of them was boxing, dealt with in the chapter
A Textbook of Fist-Fighting (Boxing). According
to the French and English system and the method
of Leboucher. The author of the publication is not
known, although the publisher, Teodor Paprocki, in
his introduction, thanks the principal of the Physical
Exercise School in Warsaw, Walenty Pieńkowski,
for his help in creating the textbook. The chapter
describes the development of boxing through the
centuries; it includes forty remarks regarding the
French boxing and the techniques that it employs.
There are also 16 illustrations.
In our opinion, the textbook is valuable not only
because of the date of publishing, but also because
of the contents. We would like to quote a fragment
leniu przez przeciwnika. Zwrócił także uwagę na
ważny element taktyczny, jakim jest pozbawienie
rywala stabilności. Taktykę tę stosowano również
w systemach japońskich.
Przykład opracowania Charlemonta pokazuje,
jak powstające niezależnie od siebie systemy walki
okazują się w wielu elementach bardzo do siebie
zbliżone. Oczywiście boks francuski nie był systemem bojowym – pod tym względem bardziej przypominał metodę Jigoro Kano niż tradycyjne szkoły ju-jitsu, gdyż traktowany był przede wszystkim
jako forma rywalizacji sportowej.
Jako ciekawostkę przytoczyć można fakt, że
wśród osób znajdujących się na liście prenumeratorów tej książki znajdował się niejaki pan Antoni
Brogoski mieszkający w Warszawie.25
W piśmiennictwie polskim w roku 1890 ukazał się podręcznik sportowy zatytułowany Zdrowa
dusza w zdrowym ciele. Zawierał on opisy wielu
dyscyplin, wśród których znajdowała się nauka
o boksowaniu. Rozdział nosił tytuł Podręcznik
w walce na pięści (boksowanie). Podług systemów:
francuskiego, angielskiego i metody Lebouchera.
Nie znamy nazwiska autora tej publikacji, wiemy jedynie, że wydawca, Teodor Paprocki, dziękuje w przedmowie za pomoc przy opracowaniu
podręcznika przełożonemu Szkoły Gimnastyki
w Warszawie – Walentemu Pieńkowskiemu. Praca opisuje rozwój boksu na przestrzeni wieków;
zawiera czterdzieści uwag do boksu francuskiego i technik w nim stosowanych. Opatrzona jest
16 ilustracjami.
Walerian Pieńkowski (w środku) twórca
pierwszej warszawskiej szkoły atletyki
założonej w 1887 roku. [BORE-1964]
Walerian Pieńkowski (in the middle) the founder
of the first Athletics School in Warsaw established in
1887. [BORE-1964]
25
J. Charlemont, La Boxe Française. Bruxelles 1877.
25
33
J. Charlemont, La Boxe Française. Bruxelles 1877.
regarding the history of modern boxing and savate:
Naszym zdaniem książka jest bardzo interesującą lekturą nie tylko ze względu na jej datowanie,
ale również na zawartość. Pragniemy więc przytoczyć fragment dotyczący historii nowożytnego boksu i savate.
After the ancient societies had died out, trails
of this fighting method could be found in England.
Wilhelm Depping in his work entitled ‘The Miracles
of Strength And Skill’ justly claims:
‘Though England does not resemble Greece at
all, and the English do not resemble Greeks, it was
England that revived the former Hellenic traditions
of pugilate’.
Indeed, the art of fist-fighting has come to us
from England. It is known that wrestling was trendy
in the court of King Alfred; one of those who became famous of their powerful fists was Prince
de Glocester, later on reigning under the name of
Richard III. Even earlier, Richard the Lionheart
reached hid reputation in the area. When enslaved
by the emperor Leopold (annotations to Walter
Scott’s ‘lyanhoe’), challenged by the prison steward’s son to a fist-fight, he killed him with one hit
on the ear. It was, however, as late as in the last
century when pugilate advocates collected money
for a winner’s prize, and in 1743 Jacob Broughton,
the most artful of the wrestlers of those times, published in print the fight rules, which became generally accepted. He was also the one who received
the special title of the ‘champion of England’ from
the crowd of spectators. Then, the honour passed
on to Thomas Johnson, who, although possessing
a giant’s strength, in his skill and the charm of
movement could not equal John Jackson, called the
gentleman of boxing. He was entertained at high
life parties, and Prince of Gallia himself often came
to watch his fights with others.
Today, pugilate has become truly national
games in England; noble lords, as well as porters,
practise the art of fist-fighting with considerable
success. Wrestling has got its stable rules, its rationale, and its legal protection.
In the last chapter of the present publication,
we describe a gathering and a boxing fight in Paddington that we witnessed a few years ago; here,
the reader will find the English customs as depicted
in their natural form, interesting in many aspects.
Boxing constitutes a simple outcome of the famous
art of self defence, in France cleverly referred to as
the shortest way from one fist to the other.
Now there are a few words to say about French
boxing, whose origin is neither as noble nor as
long-standing as in the case of the British art.
It emerged from leg fighting (the art of kicking) fifty
years ago. Then, kicking was fashionable even in
the elites, but to systematically acquire this difficult
art of leg control without losing balance while after
while was not possible because of the lack of gymnasiums.
Po wygaśnięciu starożytnych społeczeństw,
w Anglii dopiero odnajdujemy ślady tej walki. Wilhelm Depping w pracy swej pod tytułem „Cuda siły
i zręczności” słusznie powiada:
„Anglia w niczem do Grecyi nie podobna, Anglik niczem Greka nie przypomina – niemniej przeto
Anglia tylko wskrzesiła dawne helleńskie tradycye
co do pugilatu”.
W samej rzeczy, nawet do nas sztuka walczenia na pięści z Anglii przyszła. Wiemy np.
z dziejów, że te zapasy były w modzie na dworze
króla Alfreda; między innymi wsławił się wtedy potęgą pięści książę de Glocester, który panował potem pod imieniem Ryszarda III. Przed nim
jeszcze Ryszard Lwie Serce dobił się rozgłosu
na tem polu. Będąc w niewoli u cesarza Leopolda
(dopiski do „lyanhoe” Walter-Scotta), wyzwany
przez syna klucznika więziennego na pięści, zabił
go jednem uderzeniem w ucho. Dopiero jednak
w zeszłym wieku zwolennicy pugilatu zrobili składkę i wyznaczyli pieniężną nagrodę za zwycięztwo,
a w r. 1743 Jakób Broughton, najzręczniejszy
z ówczesnych zapaśników, ogłosił drukiem zasady walki, które ogólnie przyjęte zostały. Jemu też
tłum widzów przyznał tytuł szczególny „zapaśnika
z ramienia Anglii” (champion of England). Godność ta przeszła następnie na Tomasza Johnson’a,
który, choć miał siłę olbrzyma, nie mógł dorównać
w zręczności i wdzięku ruchów Janowi Jackson’owi, przezwanemu dżentelmenem bokserstwa. Był
on przyjmowany w wyższych towarzyskich sferach
i często sam ks. Galii przychodził przyglądać się
jego walce z innymi na sali.
Dziś pugilat stał się w Anglii igrzyskiem nawskróś narodowem; szlachetni lordowie, jak
i tragarze, uprawiają sztukę walki na pięści
z ogromnem powodzeniem. Zapasy te mają swoje
stałe prawidła, racyę bytu i opiekę prawa.
W ostatnim rozdziale niniejszej pracy podajemy opis zebrania i walki bokserów
w Paddingtori, których byliśmy świadkami przed
kilkoma laty; znajdzie w nim czytelnik obyczaje Anglików odtworzone z natury, ciekawe pod wieloma
względami. Bokserstwo jest prostym wynikiem osławionej art of self defense (zasady własnej obrony),
co Francuzi dowcipnie przełożyli: najkrótsza droga
od jednej pieści do drugiej.
Pozostaje nam teraz powiedzieć jeszcze słów
kilka o boksach francuzkich, których początek
nie jest ani tak szlachetny, ani tak stary, jak na
34
Podręcznik w walce na pięści (boksowanie).
Podług systemów: francuskiego, angielskiego
i metody Lebouchera. [W:] Zdrowa dusza w zdrowym ciele. Warszawa 1890.
A Textbook of Fist-Fighting (Boxing). According to the
French and English system and the method of Leboucher.
[In:] A Healthy Spirit in a Healthy Body. Warsaw 1890.
35
W.-Brytańskiej wyspie. Powstały one z walki na
nogi (sztuka kopania) przed pięćdziesięciu laty.
Wtedy kopanie było w modzie i w wyższych klasach
społeczeństwa, lecz uczyć się tej trudnej sztuki władania nogami bez tracenia co chwila równowagi
nie było można spokojnie, z powodu braku sal gimnastycznych.
Dopiero gimnastyk Karol Lecour, około
1830 r., zrozumiał potrzebę takich sal, otworzył jednę i, widząc, że walka na nogi nie wystarcza, postanowił użyć rąk jeszcze i tym sposobem zapewnić
tej gałęzi ćwiczeń cielesnych wyższość nad angielskiemi.
Aleksander Dumas (ojciec) tak mniej więcej
opisuje postępy i pomysły Lecoura w książce swej
p. t. Filles, lorettes et courtisanes:
„Karol Lecour zaczął najpierw studyować sawate (walka na nogi), stawszy się jednak mistrzem
w sztuce kopania, przekonał się, że w wielu razach
nie wystarcza ona.
Gdy przemyśliwał nad sposobami wynalezienia jakiejś kombinacyi, usłyszał mówiących
o boksowaniu. Anglicy używają pięści, uważając nogi
i łydki jako środek tylko zbliżenia się lub oddalenia
od przeciwnika. Natomiast Francuzi, posługując się
w sawacie nogami, ręce uważają za wyjątkową zasłonę. Ztąd wynika, że gdy Anglik zaniedbuje wyzyskać uderzenia nóg - Francuz utraca dobrowolnie
korzyści, które mógłby osiągnąć z rąk użytych odpowiednio.
Karol Lecour wymyślił tedy te wyborne zapasy, nazwane boksami francuzkiemi, w których ręce
i nogi, razem lub osobno, odgrywają niepoślednią
rolę.
Udał się do Anglii i, nie wyjawiając nikomu,
kim był, zapisał się jako zwykły uczeń na salę Swift’a i Adams’a, dwóch najgłośniejszych bokserów
Anglii (...).
Nauczywszy się boksów wyśmienicie, wrócił do
Paryża i wprowadził te zapasy do swej sali.”
Z jego kombinacyj tedy powstało t. z. francuzkie bokserstwo, którego zasady tu podajemy wedle
Leboucher’a z Rouen, który wkrótce po Lecour’ze
otworzył salę w Paryżu.26
It only happened about 1830 when a gymnast
Charles Lecour understood the need for such places; he opened a gymnasium, and seeing that leg
fighting is not enough, he decided to apply hands,
too, therefore ensuring the branch of exercise superiority over the English version.
Alexander Dumas (the father), in his book entitled ‘Filles, lorettes et courtisanes’, describes Lecour’s advance and ideas in this way:
‘Charles Lecour began with studying savate
(leg fighting); having become a master of this art,
he realised that it was not enough in many cases.
When he was thinking of inventing some combinations, he happened to hear people talking about
boxing. The English use fists, considering legs and
calves as the means to get closer to the opponent or
move away from him. In France, legs are applied in
savate, hands being regarded as a special curtain.
In consequence, when the English neglect the benefits from leg hits, the French consciously lose the
advantages that they could take of a proper usage
of hands.
Then Charles Lecour invented the excellent
wrestling, called French boxing, in which hands
and legs, together or separately, play an important
role.
He went to England and, not revealing his identity to anyone, as a regular student he joined the
classes conducted by Swift and Adams, the two most
famous boxers of England (...).
Having mastered boxing, he came back to Paris
and introduced this wrestling art in his own gymnasium.’
His own combination led to the emergence of
the so-called French boxing. We present its rules
here after Leboucher from Rouen, who opened his
gymnasium in Paris soon after Lecour.26
At the end of the 19th century, the Japanese form
of unarmed combat, ju-jitsu, came to Europe and
the United States. The traditions of local systems
came across the Asian art. What was the influence
that this combination exerted upon the development
of unarmed combat? Let us now get acquainted
with the Japanese system.
W końcowych latach XIX wieku do Europy i Stanów Zjednoczonych dotarła japońska forma walki wręcz, ju-jitsu. Historia rodzimych systemów zetknęła się ze sztuką azjatycką.
Jak to spotkanie wpłynęło na dalszy rozwój walki
wręcz? Przyjrzyjmy się teraz systemowi japońskiemu.
26
Podręcznik w walce na pięści (boksowanie). Podług systemów: francuskiego, angielskiego i metody Lebouchera. [W:] Zdrowa dusza w zdrowym ciele. Wyd. Paprocki, Warszawa 1890, s. 96-98.
A Textbook of Fist-Fighting (Boxing). According to the French and
English system and the method of Leboucher. [In:] A Healthy Spirit in
a Healthy Body. Paprocki, Warsaw 1890, p. 96-98.
26
36
Rozdział II / Chapter 2
HISTORIA JU-JITSU W KULTURZE JAPONII
THE HISTORY OF JU-JITSU IN THE JAPANESE CULTURE
Nie da się ustalić, kiedy tak naprawdę powstało ju-jitsu. Nie posiadało ono bowiem
jednego twórcy, ale ewoluowało z archaicznych form walki wręcz.27 Wiadomo natomiast,
że po raz pierwszy informacje o ju-jitsu pojawiły
się w pierwszej połowie XVII wieku.28
It is impossible to establish precisely when jujitsu was created. It did not have a sole designer,
but evolved from the archaic forms of unarmed
combat.27 However, it is known that the first information on ju-jitsu appeared in the fist half of the
17th century.28
Ju-jitsu było na początku elementem wyszkolenia wojownika (bushi), który stosował je
w walce na śmierć i życie podczas bitew. Jego
główną bronią był miecz lub włócznia i w sztukach
wymagających władania nimi szkolił się przede
wszystkim. Oczywiście walka musiała stwarzać
sytuacje, w których konieczne było zastosowanie
technik walki wręcz, i dlatego pewnych jej elementów nie zaniedbywano. W tym okresie rozwoju ju-jitsu przeważały techniki prowadzące do
obalenia lub takiego uchwycenia przeciwnika,
które umożliwiałoby zabicie krótkim mieczem,
a jeżeli wymagała tego sytuacja – pojmania żywcem. Dlatego w walce stosowano przede wszystkim
rzuty (nagewaza) i dźwignie na stawy lub, jak piszą
inni autorzy, wykręcenia (kansetsuwaza). Techniki
uderzeń i kopnięć (atemiwaza) były rzadziej używane ze względu na ich małą skuteczność, ponieważ
bushi przyodziani byli w zbroje. Praktykowano je
natomiast, gdyż mogły one pozbawić przeciwnika
równowagi.
Takie spojrzenie na walkę wręcz obowiązywało przez okres dominacji panów
feudalnych i wojskowej arystokracji, czyli
od połowy XII do końca XVI wieku. Czasy te
były okresem ciągłych wojen między klanami.
W 1600 roku, po śmierci Toyotomi Hideyoshiego,
władcy, który zjednoczył Japonię i rozbroił kraj,
szogunat objął Ieyasu Tokugawa. Od jego rządów
At first, ju-jitsu was an element of a warrior’s (bushi) education, applied in life and death
struggle during fights. The main weapon was
a sword or a spear, and the Japanese bushi had to
master the arts of handling them. During the fight,
situations were to be arranged in which it was necessary to use the techniques of unarmed combat;
therefore, its elements were not neglected. In this
period of ju-jitsu development, the majority of techniques aimed at knocking out the opponent or holding him in a way allowing to kill him with a short
sword or, if this was the need, to capture him alive.
That is why throws (nagewaza) and joint levers or,
as some authors put it, twists (kansetsuwaza) were
first of all applied in the fight. The techniques of hits
and kicks (atemiwaza) were less popular because of
their small efficiency (bushi wore armours). These
were practised to deprive the opponent of his body
balance.
This approach to unarmed combat remained
up-to-date during the period of the domination of
feudal lords and military aristocracy, i.e. from the
middle 12th to the end of the 16th century. In those
times, constant wars were conducted between clans.
In 1600, after the death of Toyotomi Hideyoshi,
a ruler who united and unarmed Japan, Ieyasu
Tokugawa took over the shogun’s office. His reign
began the Edo period, also known as the period of
Tokugawa. At that time, the Spain, the Portugese,
Krzysztof Kondratowicz uznaje za „praformy” ju-jitsu techniki walki
zawarte w jednej z pierwszych kronik spisanych w Japonii – Kojiki (VIII
w. n.e.), która podaje mity o stworzeniu wysp japońskich, oraz w kronice Nichong, również pochodzącej z tego okresu, opisującej pojedynek
Nomi-no Sukune z Kuyehayą z Taimy (odbył się on w 23 roku p.n.e.).
W zapisie tym przedstawione są również techniki atemi. K. Kondratowicz, Jiu-Jitsu, sztuka walki obronnej. Warszawa 1991, s. 19-20.
28
Ibidem, s. 7.
27
Krzysztof Kondratowicz seeks the initial forms of ju-jitsu in the fighting techniques described in one of the first chronicles written in Japan
– Kojiki (8th century AD), which presents myths referring to the creation of the Japanese isles, and in the chronicle of Nichong, also dating
back to the period, which depicts a contest between Nomi-no Sukune
and Kuyehaya from Taima (it took place in 23 BC). There are also atemi
techniques presented. K. Kondratowicz, Ju-Jitsu, the Art of Defensive
Fight. Warsaw 1991, p. 19-20.
28
Ibidem, p. 7.
27
37
rozpoczął się okres Edo, zwany również okresem
Tokugawa. W tym czasie z Japonii usunięci zostali kolejno Hiszpanie, Portugalczycy i wreszcie,
w 1640 roku, wszystkie inne nacje. Był to początek
zamknięcia się Japonii na wpływy zachodu, które
trwało do 1864 roku.
Kultura japońska przez ponad dwieście lat rozwijała się w ścisłej izolacji pod dyktaturą Tokugawów, którzy po rozprawieniu się z opozycją zaprowadzili pokój. W okresie Edo prawie całkowicie
zanikły wojny.
Ówczesną sytuację klasy wojowników przedstawił Okakura Kakuzo w Przebudzeniu się Japonii:
and at last, in 1640, all other nations were successively removed from Japan. This was the beginning
of the Japanese isolation from Western influences,
which lasted till 1864.
For more than two hundred years, the Japanese
culture developed in a strict separation, under the
dictatorship of the Tokugawas, who, after handling
the opposition, introduced peace. In the Edo period,
wars almost completely vanished.
The situation of the warrior class of that time
was depicted by Okakura Kakuzo in The Awakening of Japan:
After the daimyos, came samurais, armed nobility, in the number of four hundred thousand. They
served either directly under the shogun, or under
the banners of various daimyos. Their offices were
hereditary, and the blood remained pure because
any marital relationships with lower classes were
forbidden, with the exception of infantry, constituting a lower level of samurais. Samurais were allowed and obliged to carry two swords with the
family emblems. However, within the samurai class
itself, there still were considerable state differences,
connected with the discrepancy of privileges. The
goods owned by upper class samurais sometimes
happened to exceed the possessions of small daimyos. However, the law ordered everybody to practise
equality and friendship characteristic of comradeship; as the English or French king took pride in
the name of the first nobleman in his country, the
shogun considered himself as the first samurai in
the empire.
Together with the advent of the reigns of Tokugawas, however, the existence of daimyos and
samurais, similarly as generic aristocracy in Kioto,
became an anachronism. The class of samurais,
a product of the feudal period (...), clung to the
former ideals with special pertinacity.
(...) The son of a samurai or a daimyo utterly
followed the father’s footsteps and did not dream of
any change. In turn, providing samurais with education based on Confucius’ rules, the Tokugawas
calmed down their military instincts and strengthened their respect to tradition.
(...) However, the life of a daimyo or a samurai in the Tokugawa period was not devoid of some
entertainment. Apart from fencing and jiu-jitsu contests, raising falcons, and archery, they had their
‘No’ dancing (...).
Samurais who lost their military craft, either by
relegation from service, or because of the expiration of the daimiate they served under, were called
‘ronin’ (loose). (...) The ronins preserved all the
samurai’s rights and privileges, and the independ-
Po dajmiach następowali samurajowie,
szlachta zbrojna, w liczbie czterechset tysięcy.
Ci służyli albo bezpośrednio pod Szogunem, lub
też pod sztandarami rozmaitych dajmiów. Urzędy
ich były dziedziczne a krew utrzymywana w czystości przez zakaz wszelkich związków małżeńskich
z klasami niższemi, za wyjątkiem piechoty, która
stanowiła niższy stopień samurajów. Mieli prawo
i obowiązek noszenia dwóch mieczów z rodzinnymi herbami. W samejże jednak klasie samurajów
były jeszcze rozmaite różnice stanowe, z odrębnymi
przywilejami każda. Dobra samurajów wyższego
stopnia bywały nieraz większe i bogatsze niż posiadłości małych dajmiów. Według ustawy jednak
wszyscy używali równości i koleżeństwa właściwego braterstwu broni; i tak jak król angielski lub
francuski szczycił się nazwą pierwszego szlachcica w swem państwie tak i Szogun uważał się
za pierwszego samuraja w imperyum.
Z nastaniem rządów Tokugawów jednakże istnienie dajmiów i samurajów podobnie
jaki arystokracyi rodowej w Kioto stało się
anachronizmem. Samurajowie, wytwór epoki feudalnej (...), ze szczególnym uporem lgnęli
do dawnych ideałów.
(...) Syn samuraja lub dajmia wstępował bezwzględnie w ślady swojego ojca i nie marzył
o żadnej zmianie. Dając zaś samurajom wykształcenie oparte na zasadach Konfucjusza, Tokugawowie
uspokajali ich wojownicze instynkty i utwierdzali
w nich cześć dla tradycji.
(...) Życie dajmia lub samuraja z czasów Tokugawów nie było jednak pozbawionem pewnych
rozrywek. Oprócz fechtunku i jiujitsu matchów, hodowania sokołów i strzelania z łuków, mieli swoje
„No” tańce (...).
Ci z samurajów, którzy utracili swoje wojskowe rzemiosło, jużto przez wydalenie ze służby, jużto przez wygaśnięcie dajmiatu, pod którym służyli,
zwali się „ronin” (luźni). (...) Roninowie zatrzymy-
38
Rozdział II: HISTORIA JU-JITSU W KULTURZE JAPONII • Chapter 2: THE HISTORY OF JU-JITSU IN THE JAPANESE CULTURE
wali wszystkie prawa i przywileje samurajów, podczas kiedy stan niezależny dawał im nadto indywidualność i wolność myśli (...).29
ent state provided them additionally with individuality and freedom of thought (...).29
In these conditions, the approach to bujutsu
changed. In the time of peace, there was no need to
preserve the constant combat readiness. Although
samurais still carried their swords for many years,
the art of weapon fighting started to transform gradually into a form of living tradition, especially as
in the 16th century fire-arm was already known in
Japan.
Many masters also appeared who, having given
up the military trade, did not entirely part from the
martial arts and began to acquire a more useful one
– unarmed combat. The development of ju-jitsu in
the Edo period was associated with the emergence
of many schools – or one should probably say:
systems of ju-jitsu unarmed combat,30 which were
called ryu.
The specificity of main techniques choice could
be different in each ryu, depending on the techniques
applied by the originator – holding the title of soke.
Some schools survived through the whole epoch,
others disappeared as quickly as they emerged.
W tych warunkach zmieniło się podejście
do bujutsu. W czasach pokoju nie istniała już potrzeba utrzymywania stałej gotowości do udziału
w wojnie. Pomimo że samurajowie nosili swe
miecze jeszcze przez wiele lat, sztuka walki bronią powoli zaczęła przeobrażać się w formę żywej
tradycji, tym bardziej że już w XVI wieku znano
w Japonii broń palną.
Pojawiło się natomiast wielu mistrzów,
którzy, porzuciwszy wojenne rzemiosło, nie rozstali
się do końca ze sztukami walki i rozpoczęli naukę
bardziej już przydatnej walki wręcz. Rozwój ju-jitsu w okresie Edo cechował się powstaniem wielu
szkół – a może należałoby powiedzieć: systemów
walki wręcz będących ju-jitsu,30 które nosiły nazwę
ryu.
Specyfika
doboru
głównych
technik
w każdej ryu mogła być inna, w zależności od technik, którmi posługiwał się jej twórca, noszący tytuł
soke. Niektóre szkoły przetrwały całą epokę, inne
przepadały tak szybko, jak powstały.
In the period of wars preceding Edo, ju-jitsu was
closely connected with military craft. It developed
thanks to bushi, who drew their knowledge from the
battlefield and passed it on to next generations. The
efficiency of techniques was verified in fight, which
were often life and death struggle. This can be referred to as the initial stage of ju-jitsu evolution;
it created the foundation for the systems developing
in the Tokugawa period.
In the numerous schools, ju-jitsu took various
forms. Some preferred atemi techniques (Tenjin
Shinyo Ryu), whereas others applied nage (Kito
Ryu) or kansetsu techniques. Very often masters
got acquainted with two or three methods and developed new systems, establishing their own ryu.
Many unarmed combat systems originate from the
old ju-jitsu schools.
A fight system is always related with its inventor; the inventor, in turn, drew his knowledge from
the already existing resources before he developed
and named his own method. For example, Jigoro
Kano was at first educated by the master Yoshida
Naozo, who taught him the Kito and Tenjin Shinyo
schools. In his own system, known today as judo,
he introduced lessons of fighting in the ground po-
W epoce wojen poprzedzających okres
Edo ju-jitsu było ściśle związane z rzemiosłem
wojennym. Jego rozwój dokonywał się poprzez
bushi, czerpiących swoją wiedzę z pola walki
i przekazujących ją kolejnym pokoleniom. Weryfikacja skuteczności technik miała miejsce
podczas bitew, w których walczono na śmierć
i życie. Można powiedzieć, że był to pierwszy etap
ewolucji ju-jitsu, który legł u podstaw systemów
kształtujących się w okresie Tokugawa.
W licznych szkołach ju-jitsu przyjmowało
różne formy. W niektórych preferowano techniki
atemi (Tenjin Shinyo Ryu), w innych techniki nage
(Kito Ryu) lub kansetsu. Bardzo często mistrzowie
zapoznawali się z dwiema lub trzema metodami
i opracowywali nowy system, zakładając własną
ryu. Bardzo wiele systemów walki wręcz ma swoje
korzenie w starych szkołach ju-jitsu.
System walki zawsze jest związany z osobą jego twórcy, natomiast twórca, zanim opracował i nazwał swoją metodę, czerpał wiedzę
z już istniejących zasobów. Na przykład Jigoro Kano
na początku pobierał nauki u mistrza Yoshidy
Naozo, gdzie poznał szkołę Kito i Tenjin Shinyo.
29
30
O. Kakuzo, The Awakening of Japan. Warsaw 1905, p. 31-33.
According to S. Mol, the number of schools amounted to ca. 300, whereas Ippon budo soran, published by Ippon Kobudo Kyokai, mentions 175
schools. S. Mol, The Japanese Martial Arts. A Guide to Koryu Jujitsu.
Bydgoszcz 2003, p. 221-222.
O. Kakuzo, Przebudzenie się Japonii. Warszawa 1905, s. 31-33.
Według S. Mola liczba szkół wynosiła ok. trzystu, czyli więcej niż podaje Ippon budo soran, wydane przez Ippon Kobudo Kyokai (175 szkół).
S. Mol, Japońskie sztuki walki. Przewodnik po koryu jujitsu. Bydgoszcz
2003, s. 221-222.
29
30
39
Japoński zwój pochodzący z okresu Keicho, 1596-1615. [ATSU-1989]
A Japanese scroll from the Keicho period, 1596-1615. [ATSU-1989]
40
W swoim systemie, znanym dzisiaj jako judo, wprowadził nauczanie walki w parterze, gdy w 1900 roku
jego zawodnicy zostali pokonani przez uczniów
Fusen Ryu, którzy specjalizowali się właśnie
w technikach parterowych. Mistrz Hideori Ohtsuka, posiadający stopień menkyo w Shinoshindo Ryu
ju-jitsu, studiował Karate-do i stworzył swój styl,
znany jako Karate Wado Ryu. Natomiast Morihei
Ueshiba, twórca aikido, szkolił się w Tenjin Shinyo
Ryu i Daito Ryu.
Charakterystyczną cechą rozwoju sztuk walki
w Japonii jest ich ogromna ilość oraz fakt, że w
większości zostały one skodyfikowane, a wszystkie
techniki doprowadzone do doskonałości.
Aby zrozumieć ten fenomen, należy zajrzeć
do serc i umysłów samurajów.
Świadomość japońskiego wojownika, kształtowana przez wychowanie w poszanowaniu tradycji, związana była z kodeksem bushido. Kodeks
nie był spisany w jednej księdze ani nie posiadał
jednego autora. Ukształtował się na przestrzeni
wieków jako zbiór zasad i wskazówek, którymi
powinien kierować się bushi. Dopiero w 1883 roku
została wydana cesarska instrukcja dla żołnierzy
zreformowanej armii, która zawierała większą
część zasad kodeksu.31 Wcześniej zasady kodeksu
wojownika zawarte były w prawach rodzinnych
wielkich klanów oraz w pamiętnikach uczonych
i generałów.
Kodeks busido nie odnosił się jedynie
do klasy wojskowej. W epoce Menji, kiedy to
Japonia otworzyła się na świat, a kultura zachodu zaczęła zalewać cały kraj, zasady bushido
zyskały duże znaczenie w zachowaniu tradycji
kultury narodowej. Tak opisał to Takeshi Takagi
w początkach XX wieku:
sition; in 1900, his contestants were defeated by
Fusen Ryu followers, who specialised in ground position techniques. Master Hideori Ohtsuka, holding
the degree of menkyo in Shinoshindo Ryu ju-jitsu,
studied Karate-do and developed his own style,
known as Karate Wado Ryu. Morihei Ueshiba, in
turn, the originator of aikido, was educated in Tenjin Shinyo Ryu and Daito Ryu.
The characteristic feature of the martial arts developing in Japan is their huge number and the fact
that the majority of them were codified, and each
technique was perfectly elaborated.
To understand this phenomenon, one has to
look into the hearts and minds of samurais.
The consciousness of the Japanese warrior,
shaped through upbringing to respect tradition, was
connected with the bushido code. The code was not
arranged into one book, it did not possess a single
author, either. It was developed through centuries
as a collection of rules and instructions that each
bushi should follow. The Emperor’s guide book for
the soldiers of the reorganised army, containing the
majority of the code rules, was published as late as
in 1883.31 Earlier, the soldier’s code rules were included in the legal systems of huge clans, as well as
in the memoirs of the learned and generals.
The busido code did not refer only to the military class. In the period of Menji, when Japan
opened to the world, and the Western culture began to flood the whole country, the rules of bushido
gained considerable importance in preserving the
national culture traditions. This was depicted by
Takeshi Takagi at the beginning of the 20th century
in the following way:
There is no need to add that it is the busido spirit which constitutes the iron code regulating the behaviour of all the Japanese. Times change. People
have to adjust to the new situation (...). The Japanese are the product of their own land. The same
can be said about Europeans. Japanese people take
from their lives only the things they consider relevant. Bushido was a special gift, which shaped us
into what we are today. Keeping up with the times,
we changed our previous appearance – we cut the
samurai’s tips, threw away the samurai’s kamishimo attire, and put on casual overcoats. Instead of
a sword, we carry an abacus or a pen, pencil,
plough, plane or saw, but we do not lose the knight’s
heart, bearing in mind first of all the future of our
nation. Busido lets us fully understand our national
Nie potrzeba dodawać, że to duch busido jest
żelaznym prawem kierującym postępowaniem
wszystkich Japończyków. Czasy się zmieniają. Ludzie muszą się dopasować do nowej sytuacji (...).
Japończycy są produktem swojej własnej ziemi.
To samo można powiedzieć o Europejczykach.
Japończycy biorą od życia tylko to, co uznają
za stosowne. Bushido było szczególnym darem, który
z nas uczynił to, czym jesteśmy dzisiaj. Idąc z duchem
czasów, zmieniliśmy swój dawny wygląd – ścięliśmy
samurajskie czuby, odrzuciliśmy samurajskie szaty
kamishimo i wdzialiśmy zwykłe surduty. Zamiast
miecza dzierżymy liczydło lub pióro, ołówek, pług,
hebel albo piłę, lecz nie tracimy rycerskiego serca,
31
T. Takagi, Knights And Samurais. Tōzai Bushidō-No Hikaku, Or a Comparison of Bushidō with the Ethos of the Medieval Europe Chivalry. Bydgoszcz 2004, p. 48.
T. Takagi, Rycerze i samuraje. Tōzai Bushidō-No Hikaku, czyli Porównanie bushidō z etosem rycerskim średniowiecznej Europy. Bydgoszcz
2004, s. 48.
31
41
przede wszystkim mając na względzie przyszłość
naszego narodu. Bowiem busido nam pozwala
na pełne zrozumienie przynależności narodowej.
Nie wolno nam zapomnieć, kim jesteśmy, jeżeli
chcemy grać znaczącą rolę we współzawodnictwie
z innymi mocarstwami świata.32
identity. We must not forget who we are if we want
to play a significant role in the rivalry with other
powers of the world.32
A fiction writer Lafcadio Hearn (1850-1905),
English literature lecturer at the University of Tokyo, acquainted the Polish reader with the sensitivity, the spirit, and the psychology of Japan. In his
book Out of the East, he emphasised the peculiarity
of the Japanese culture, which survived the invasion
of the Western progress and took over what could
strengthen it, preserving any tradition that it should
not lose. This description is substantial to us; in this
idea, the author finds the thought included in the
ju-jitsu philosophy:
Pisarzem, który polskiemu czytelnikowi przybliżył wrażliwość, duszę i psychologię Japonii,
był twórca dzieł beletrystycznych Lafcadio Hearn
(1850-1905) – wykładowca literatury angielskiej
na Uniwersytecie Tokijskim. W swojej książce
Out of the East podkreślił niezwykłość kultury japońskiej, która przeżyła najazd zachodniego postępu i przejęła z niego wszystko, co mogło ją wzmocnić, a ze swoich tradycji zachowała to, czego nie
powinna stracić. Dla nas ten opis jest szczególnie
istotny, gdyż autor odnajduje w tej idei myśl zawartą w filozofii ju-jitsu:
The Occidental mind appears to work in straight
lines; the Oriental, in wonderful curves and circles.
Yet how fine a symbolism of Intelligence as a means
to foil brute force! Much more than a science of defense is this jiujutsu: it is a philosophical system;
it is an economical system; it is an ethical system
(indeed, I had forgotten to say that a very large part
Zachodni umysł wydaje się pracować w prostej linii, szuka prostych rozwiązań: umysł orientalny natomiast w swej piękności myślenia zata-
Lafcadio Hearn
[VELT-2001]
L. Hearn, Out of the East. Boston 1895.
32
Ibidem, s. 168-170.
32
42
Ibidem, p. 168-170.
Spotkanie czołowych przedstawicieli szkół ju-jitsu w Dai Nihon Butokukai – 24 lipca 1906 roku.
[JUDO-1970]
A meeting of the leading representatives of ju-jitsu schools in Dai Nihon Butokukai, July 24, 1906. [JUDO-1970]
W pierwszym rzędzie od lewej:
The first row, from the left:
Katsuta Hiratsuka (Yoshin Ryu), Koji Yano (Takeouchi Ryu), Jushin Sekiguchi (Sekiguchu Ryu),
Hidemi Totsuka (Yoshin Ryu), Jigoro Kano (Judo), Kumon Hoshino (Shiten Ryu), Takayoshi Katayama
(Yoshin Ryu), Yazo Eguchi (Kyushin Ryu), Masamizu Inazu (Miura Ryu).
W drugim rzędzie od lewej:
The second row, from the left:
Yoshimaki Yamashita (Judo), Hajima Isagao (Judo), Sakugiro Yokoyama (Judo), Shuichi Naganka
(Judo), Shikataro Takano (Takeouchi Ryu), Mataemon Tanabe (Fusen Ryu), Kotaro Imei (Takeouchi
Ryu), Hoken Sato (Judo), Hikosaburo Oshima (Takeouchi Ryu), Mogichi Tsumizu (Sekiguchu Ryu),
Kehei Aoyagi (Sosuishi Ryu).
43
cza kręgi i jest pełen płynności. I w tym symbolicznym ujęciu inteligencja objawia się jako moc
zdolna pokonać brutalną siłę! Jiujutsu jest czymś
więcej niż nauką samoobrony; jest to mądrość
tworząca system filozofii, ekonomii i moralności
(w rzeczy samej nie wspomniałem, iż trening jiujutsu w swej znacznej części jest czysto moralny); i jest
to esencja rasy geniuszu, która oprze się zachodniej
machinie marzącej o dalszym zdobyciu Wschodu.33
of jiujutsu training is purely moral); and it is, above
all, the expression of a racial genius as yet but faintly perceived by those Powers who dream of further
aggrandizement in the East.33
The ju-jitsu fighting system has undergone considerable modifications. From an elite samurai military art it has changed into a commonly accessible
fighting method, useful in the time of peace; it has
also taken a form of a sports discipline, i.e. judo.34
It is in this shape that ju-jitsu was introduced to the
Western culture.
System walki ju-jitsu przeszedł ogromne zmiany. Z elitarnej samurajskiej sztuki bojowej zmienił się w ogólnodostępną formę walki przydatną
w czasie pokoju; przybrał też formę dyscypliny
sportowej, czyli judo.34 W takiej właśnie postaci
ju-jitsu zostało przedstawione kulturze Zachodu.
L. Hearn, Out of the East. Boston 1895, s. 189 (wg tłumaczenia autorów).
34
Wspominany już Jigoro Kano dążył wraz z dr. Bealzem do spopularyzowania ju-jitsu w japońskim szkolnictwie. Zreformowane przez siebie
systemy Kito i Tenjin Shinyo nazwał na początku Kano ju-jitsu, później
Kodokan, a następnie Judo. Dla bezpieczeństwa rywalizacji zrezygnował z wielu ryzykownych technik, rozpoczął też starania o zaliczenie
judo w poczet dyscyplin olimpijskich.
L. Hearn, Out of the East. Boston 1895, p. 189.
Jigoro Kano, already mentioned here, together with Dr Bealz, aimed at
popularising ju-jitsu in the Japanese school system. He reorganised the
systems of Kito and Tenjin Shinyo, and called them Kano ju-jitsu, then
Kodokan, and, at last, Judo. To ensure the safety of the contest, he gave
up many hazardous techniques. He also began efforts to include judo
into the Olympic disciplines.
33
33
34
44
Rozdział III / Chapter 3
POJAWIENIE SIĘ JU-JITSU POZA JAPONIĄ
THE EMERGENCE OF JU-JITSU OUTSIDE JAPAN
The gradual inflow of information on the Japanese culture and nation, which started with the opening of Japan towards the world, was accompanied
by descriptions of incredible physical skills of the
Japanese soldiers, who, marching during the day,
could cover a distance twice as long as the Western
armies, and whose bodies were fit and athletically
built. Descriptions of the educational system also
prove that physical education played a significant
role at each level, and that students went through
sports rivalry with great enthusiasm. Together with
this information, there appeared notes about ju-jitsu.
However, in most cases, these were casual remarks,
passed over by people who perceived the Japanese
martial art as an element of culture only – ju-jitsu is
mentioned mainly with descriptions of the educational system or the army.
So, how did it happen that publications appeared not only defining ju-jitsu, but also constituting textbooks on this martial art and on the methods
of teaching it?
There existed two routes by which this information reached Europe and America.
The first source were foreigners who came to
Japan as technical experts, press correspondents
or military specialists, and who, probably having
practised boxing or wrestling before, got interested
Stopniowy napływ informacji o kulturze i narodzie Japonii, który rozpoczął się od czasu jej otwarcia, niósł ze sobą opisy niezwykłych możliwości fizycznych japońskich żołnierzy, którzy, maszerując
w ciągu dnia, potrafili przejść dwukrotnie dłuższy
dystans niż armie zachodnie, a ich ciała były wygimnastykowane i atletycznie zbudowane. Również
w opisach systemu oświaty widać, że na każdym
jego szczeblu wychowanie fizyczne odgrywało
bardzo ważną rolę, a uczniowie z wielkim entuzjazmem oddawali się rywalizacji sportowej. Wraz
z tymi informacjami pojawiły się wzmianki o ju-jitsu. Były to jednak w większości przypadków zdawkowe informacje, zapisane przez ludzi postrzegających japońską sztukę walki jedynie jako pewien
element kultury, o którym wspominają oni głównie
przy opisach systemu edukacji albo armii.
W jaki sposób doszło do pojawienia się
publikacji, w których nie tylko tłumaczono,
co to jest ju-jitsu, ale także w sposób podręcznikowy wykładano wiedzę z tego zakresu wraz z metodyką nauczania?
Istniały dwa szlaki, którymi te informacje dotarły do Europy i Ameryki.
Pierwsze źródło stanowili obcokrajowcy przybyli do Japonii jako eksperci techniczni, korespondenci prasowi lub specjaliści wojskowi, którzy,
być może trenując wcześniej boks czy zapasy,
zainteresowali się japońską szkołą walki wręcz.
Przebywając w tym kraju przez dłuższy czas,
mieli okazję praktykować i przyswoić sobie dość
dobrze tajniki ju-jitsu, a kilku z nich uzyskało nawet stopnie mistrzowskie. Było to możliwe, gdyż
sztuka walki stała się dostępna dla wszystkich, którzy tylko mieli czas i ochotę na jej praktykowanie.
Wśród takich postaci wymienić należy Edwarda
Williama Bartona-Wrighta, inżyniera, specjalistę
w dziedzinie takich sztuk walki, jak szermier-
Edward William Barton-Wright
[WOLF-2005]
45
Erwin Otto Edward von Baelz
[MURA-1994]
in the Japanese school of unarmed combat. Staying
in Japan for a longer time, they had the opportunity to exercise and acquire the secrets of ju-jitsu
quite well, and some of them even obtained master degrees. This was possible because martial art
had become accessible to everyone who had time
and eagerness to practise it. Among such people,
one has to mention Edward William Barton-Wright,
engineer, specialist in such martial arts as fencing,
boxing, wrestling, and savate. In the last decade of
the 19th century, he spent a few years in Japan, practising ju-jitsu; then he came back to England and
established his own school of unarmed combat.35
Another promoter of ju-jitsu was Erwin Otto
Edward von Baelz, medicine professor at the Emperor’s University in Tokyo, also the personal physician of the Emperor and his family. He was taught
by sensei Totsuka and contributed to the popularisation of ju-jitsu as a system of physical education
among student youth. An equally well-known European educated in Japan was a journalist E.J. Harrison, who became famous as the author of the book
The Fighting Spirit of Japan, constituting a deep
study of martial arts.36 Among Americans, there was
also a numerous group of people practising martial
arts. The knowledge on ju-jitsu was brought to the
United States by, among others, John J. O’Brien,
Risher Thornberry, and Harie Irving Hancock. Although not at the same time, they were all taught
Tenjin Ryu Ju-Jitsu by sensei Kishoku Inouye.
O’Brien came back to the US in 1900, Hancock in
1901, and Thornberry in 1905.37
The example of Pole who landed in Japan and
experienced ju-jitsu is Klemens Felchnerowski.
Popular in Pomerania ‘Felchner’ began trainings
in Sokół Starogradzki in 1905. At the beginning he
practiced gymnastics and then wrestling; in 1911
he won the vice-championship in the north in Germany. During the First World War he landed in the
Middle East as a soldier. Being taken as a prisoner,
he became familiar with ju-jitsu and sumo. After
five years, when he came back to Poland in 1920,
ka, boks, zapasy i savate. W ostatniej dekadzie
XIX wieku spędził on kilka lat w Japonii
i praktykował ju-jitsu, po czym wrócił do Anglii
i założył własną szkołę walki wręcz.35
Propagatorem ju-jitsu był też Erwin
Otto Edward von Baelz, profesor medycyny
na cesarskim uniwersytecie w Tokio, a także osobisty lekarz cesarza i jego rodziny. Pobierał on lekcje
u sensei Totsuki i przyczynił się do popularyzacji
ju-jitsu jako systemu edukacji fizycznej młodzieży studenckiej. Równie znanym Europejczykiem
pobierającym nauki w Japonii był dziennikarz
E.J. Harrison, który zasłynął jako autor książki
The Fighting Spirit of Japan, będącej dogłębnym
studium sztuk walki.36 Liczną grupę ludzi zachodu
praktykujących sztuki walki stanowili Amerykanie. Do Stanów Zjednoczonych wiedzę na temat
ju-jitsu zabrali między innymi John J. O’Brien,
Risher Thornberry i Harie Irving Hancock. Wszyscy oni, choć w nieco innym czasie, pobierali lekcje Tenjin Ryu Ju-Jitsu u sensei Kishoku Inouye.
O’Brien powrócił do Stanów w 1900 roku, Hancock
w 1901 roku, a Thornberry w 1905 roku.37
Przykładem Polaka, który trafił do Japonii
i poznał tam ju-jitsu jest postać Klemensa Felchnerowskiego. Popularny na Pomorzu „Felchner”
rozpoczął treningi w Sokole starogardzkim w 1905
roku. Na początku uprawiał gimnastykę, a następnie zapasy i w roku 1911 zdobył wicemistrzostwo
północnych Niemiec. Na Daleki Wschód trafił,
jako żołnierz, podczas I Wojny Światowej. Będąc
E.W. Barton-Wright nazwał nauczaną przez siebie sztukę bartitsu.
W marcu 1899 roku opublikował w Pearson’s Magazine artykuł zatytułowany The New Art of Self Defence (1899, 269), w którym przedstawił
założenia swojego systemu. Zobacz również: G. Noble, An Introduction
to E.W. Barton-Wright (1860-1951) and the Eclectic Art of Bartitsu. Journal of Manly Arts, marzec 2001.
36
E.J. Harrison, The Fighting Spirit of Japan. London 1912.
37
R.S. Hilaire, Pioneers of American Jujitsu. West Hartford 2004, s. 50,
58.
E.W. Barton-Wright called the art he taught bartitsu. In March 1899,
in Pearson’s Magazine (1899, 269), he published an article entitled The
New Art of Self Defence, in which he presented the foundations of his
system. See also: G. Noble, An Introduction to E.W. Barton-Wright
(1860-1951) and the Eclectic Art of Bartitsu. Journal of Manly Arts,
March 2001.
36
E.J. Harrison, The Fighting Spirit of Japan. London 1912.
37
R.S. Hilaire, Pioneers of American Jujitsu. West Hartford 2004, p. 50,
58.
35
35
46
Rozdział III: POJAWIENIE SIĘ JU-JITSU POZA JAPONIĄ • Chapter 3: THE EMERGENCE OF JU-JITSU OUTSIDE JAPAN
Klemens Felchnerowski
[SPOR-1962]
he started to popularize wrestling and ju-jitsu in Pomerania.38
The second source of the knowledge on ju-jitsu
coming to Europe and United States were the Japanese – either holding offices in branches of national
companies, or members of diplomacy. There were
also students of various ju-jitsu schools among the
youth who set off to the West to receive education in
foreign universities. To earn for a living, they often
gave lessons, or even published textbooks. On has
to add, however, that the level of education offered
by the young ‘instructors’ was not too high.
Another group of ju-jitsu teachers were masters
invited especially in order to conduct classes. They
were most often requested by those who had practised ju-jitsu earlier in Japan, and, having a passion
for it, decided to bring this tradition to their own
countries.
On April 29, 1892, the secretary of the London
division of the Bank of Japan, Takashima Shigahi,
presented a ju-jitsu performance during the first
meeting of the Japanese Society. This became an
w niewoli japońskiej zapoznał się z ju-jitsu i z sumo.
Powróciwszy po pięciu latach do kraju w 1920 roku
zajął się popularyzowaniem na Pomorzu zapaśnictwa i atletyki ciężkiej.38
Drugim źródłem, dzięki któremu wiedza
o ju-jitsu dotarła do Europy i Stanów Zjednoczonych, byli Japończycy – bądź to pełniący stanowiska urzędnicze w filiach krajowych firm,
bądź sprawujący funkcje dyplomatyczne. Również wśród młodzieży, która wyruszyła na zachód, aby kształcić się na zagranicznych uczelniach, znajdowali się uczniowie różnych szkół
ju-jitsu. Aby się utrzymać, często udzielali lekcji,
a nawet publikowali podręczniki. Trzeba dodać,
że poziom kształcenia u tych młodych „instruktorów”
nie zawsze był zbyt wysoki.
Jeszcze inną grupę nauczycieli ju-jitsu stanowili mistrzowie sprowadzeni specjalnie w celu prowadzenia zajęć. Najczęściej byli oni zapraszani przez
osoby, które praktykowały ju-jitsu w Japonii i oddawszy się pasji, postanowiły przenieść tę tradycję
do swoich ojczyzn.
29 kwietnia 1892 roku sekretarz londyńskiego
oddziału Banku Japońskiego, Takashima Shigahi,
zaprezentował ju-jitsu podczas pierwszego spotkania
Towarzystwa Japońskiego. Występ ten stał się inspi-
G.B. Burgin, Japanese Fighting. The Idler, t. II, sierpień 1892-styczeń 1893, London 1893, s. 281-286.
G.B., Burgin, Japanese Fighting. The Idler, vol. 2, August 1892-January 1893, London 1893, p. 281-286.
38
Klemens Felchnerowski, [W] Sport dla Wszystkich, nr 12, 1960, s.14.
38
47
Klemens Felchnerowski, [In:] Sport foreveryone, No 12, 1960, p.14.
inspiration to G.B. Burgin, who published an article entitled Japanese Fighting in The Idler magazine in the same year.39 The paper was based on
the materials received from Takashima Shigahi. In
constituted a broad lecture on the history of ju-jitsu
and depicted such masters as Miura Joshin, Aikijama, Sekiguchi Jushin. Also, Bering discussed the
philosophy of the modern ju-jitsu school known as
Kodokan Judo.40 This was probably the first (and at
the same time very competent) article devoted to
ju-jitsu published in the Old Continent.
At the beginning of the 20th century, owing
to Barton-Wright, two Japanese ju-jitsu instructors came to England – Yukio Tani and Sada Kazu
Uyenishi, representing the school of tenjin shino.
Through conducting classes and admirable performances they made ju-jitsu famous all over the
British Isles, as well as in other European countries.
Katsukuma Higashi, an excellent contestant and coauthor of the book The Complete Kano Jiu-Jitsu,
came to the United States, invited by Harie Irving
Hancock.41 John O’Brien also left Japan together
with sensei Kishoku Inouye, who, having spent
some time in San Francisco, set off on a journey
around America to teach the ‘gentle art’.
Yuko Tani
[GARR-1929]
racją dla G.B. Burgina, który w tymże roku na łamach
The Idler opublikował artykuł zatytułowany Japanese Fighting.39 Praca ta została napisana w oparciu
o materiały otrzymane od Takashimy Shigahi. Był
to obszerny wykład na temat historii ju-jitsu, w którym przedstawiono postacie takich mistrzów, jak
Miura Joshin, Aikijama, Sekiguchi Jushin. Bering
omówił też filozofię nowoczesnej szkoły ju-jitsu
znanej jako Kodokan Judo.40 Najprawdopodobniej
jest to pierwszy (a zarazem bardzo kompetentny)
artykuł poświęcony ju-jitsu, jaki ukazał się na starym kontynencie.
Na początku XX wieku, za sprawą Bartona-Wrighta, przyjechało do Anglii dwóch japońskich
instruktorów ju-jitsu szkoły tenjin shino – Yukio
Tani i Sada Kazu Uyenishi. Poprzez prowadzenie
zajęć i pokazowe występy rozsławiali oni ju-jitsu
na Wyspach Brytyjskich, jak i w innych krajach
Europy. Do Stanów Zjednoczonych na zaproszenie Hariego Irvinga Hancocka przybył Katsukuma Higashi, wyśmienity zawodnik i współautor
książki The Complete Kano Jiu-Jitsu.41 Również
John O’Brien opuścił Japonię wraz z sensei Kishoku Inouye, który, spędziwszy trochę czasu
w San Francisco, wyruszył w podróż po Ameryce,
aby nauczać „łagodnej sztuki”.
Unfortunately, we could not establish if any of
Japanese men teaching ju-jitsu reached to Poland.
One of the trail is in the article coming from 1965
devoted to a wrestler, Tadeusz Sobstel, where there
Sada Kazu Uyenishi
[GARR-1929]
G.B. Burgin, Japanese Fighting. The Idler, vol. 2, August 1892-January
1893, London 1893, p. 281-286.
Ibidem, p. 285.
41
H.I. Hancock, K. Higashi, The Complete Kano Jiu-Jitsu. 1 st ed., 1905.
G.B. Burgin, Japanese Fighting. The Idler, t. II, sierpień 1892-styczeń
1893, London 1893, s. 281-286.
40
Ibidem, s. 285.
41
H.I. Hancock, K. Higashi, The Complete Kano Jiu-Jitsu. Wyd. I, 1905.
39
39
40
48
Katsukuma Higashi
H.I. Hancock, K. Higashi, The Complete
Kano Jiu-Jitsu. 1906.
49
H. Irving Hancock
John J. O’Brien wraz z sensei Kishoku Inouye
prezentują technikę dźwigni. [HILA-2004]
John J. O’Brien with sensei Kishoku Inouye, presenting
the lever technique. [HILA-2004]
is such information:
‘…is one of few student (…) who practiced for
several years in Władysław Pytlańsiński’s club. He
practiced under the supervision of Władysław Miazio, but he learnt ju-jitsu from Japanese Ru-Ton-Czu’.42 Unfortunately, we did not find more information on this subject.
The demand for knowledge concerning the
Japanese martial art was growing thanks to the contests between wrestlers or boxers and ju-jitsu competitors. These fights were attractive for the audience and gained enormous popularity; newspapers
reported on them and published disputes between
contestants. Among others, the fights of Katsukuma Higashi with a lightweight wrestling master of
America, George Bothner, and of Seishiro Okazaki
with an American heavyweight boxing master, Carl
‘K.O.’ Morris – have gone down in history .43
Ju-jitsu was also applied as an element of un-
Niestety nie udało nam się ustalić, czy na ziemie
polskie dotarł któryś z japończyków nauczających
ju-jitsu. Jedyny trop stanowi artykuł pochodzący
z 1965 roku poświęcony (zapaśnikowi) Tadeuszowi Sobstelowi, w którym znajduje się informacja tej treści „… jest jednym z nielicznych
już uczniów (…) Władysława Pytlasińskiego,
w którego klubie ćwiczył przez kilka lat. Trenował
również pod okiem Władysława Miazio, a dżiu-dżitsu uczył się u Japończyka Ru-Ton-Czu”42. Niestety
nie znaleźliśmy żadnych informacji na temat tego
Japończyka .
Popyt na wiedzę o japońskiej sztuce walki rósł
dzięki walkom między zapaśnikami lub bokserami
a zawodnikami ju-jitsu. Stanowiły one atrakcję dla
publiczności i cieszyły się ogromną popularnością,
a prasa relacjonowała je i publikowała polemiki
między rywalami. Do historii przeszły między innymi pojedynki Katsukumy Higashiego z zapaśniczym mistrzem Ameryki w wadze lekkiej Georgem
Bothnerem oraz Seishiro Okazaki z amerykańskim
mistrzem wagi ciężkiej, bokserem Carlem „K.O.”
Morrisem.43
42
43
Tadeusz Sobstel
[SPOR-1965]
Tadeusz Sobstel, [In:] Sport for everyone, No 26, 1965, p. 10.
Seishiro Okazaki defeated K.O. Morris; the fight took place on May
19, 1922.
Tadeusz Sobstel, [W]: Sport dla Wszystkich, nr 26, 1965, s.10.
Seishiro Okazaki pokonał K.O. Morrisa; walka odbyła się 19 maja 1922
roku.
42
43
50
J.J. O’Brien, The Japanese Secret Science Jiu-Jitsu,
Boston 1905.
51
Ju-jitsu znalazło również zastosowanie jako
element wyszkolenia żołnierzy i policjantów
w walce wręcz. Stało się tak, gdyż po pierwsze było
skuteczne, co potwierdzili japońscy gladiatorzy,
a po drugie stanowiło kompletny system walki,
nieograniczony przepisami sportowymi. W Japonii ju-jitsu nauczano w takich elitarnych szkołach,
jak The Military College for Officers i The Imperial Military College of Physical Training, a także
w szkołach policyjnych.44
Anglicy wprowadzili ju-jitsu jako element wyszkolenia między innymi w Gimnazjum Wychowania Fizycznego Armii Brytyjskiej
w Aldershot, gdzie zajęcia prowadził Sada Kazu
Uyenishi, i w Królewskiej Akademii Wojskowej
w Woolwich.
W Stanach Zjednoczonych szkoleniem wojska
zajmował się kapitan John O’Brien, który zasłynął jako osobisty instruktor prezydenta Theodora Roosevelta. W czasie I wojny światowej został
on przydzielony do Amerykańskich Sił Ekspedycyjnych i wysłany do Europy, gdzie szkolił grupy alianckie. O’Brien prowadził również zajęcia
z chicagowską policją. Innym znanym instruktorem, który współpracował z O’Brienem, był kapitan A.C. Smith. Posiadał on czarny pas ju-jitsu,
zdobyty podczas pobytu w Japonii w 1916 roku.
A.C. Smith był autorem sześciotomowego podręcznika wojskowego do walki wręcz zatytułowanego
The Secrets of Jujitsu: A Complete Course In Self
Defense.45
Ju-jitsu znalazło uznanie również wśród
zwolenników edukacji przez kulturę fizyczną.
armed combat training of soldiers and policemen.
This happened for two reasons: firstly, ju-jitsu was
efficient, which was proved by Japanese gladiators,
and secondly, it constituted a complete fighting system, not restricted with sports rules. In Japan, jujitsu was taught in such elite schools as The Military College for Officers and The Imperial Military
College of Physical Training, as well as in police
schools.44
In England, ju-jitsu was introduced as a training element, among others, in the Army School of
Physical Training in Aldershot, where it was taught
by Sada Kazu Uyenishi, and in the Royal Military
Academy at Woolwich.
In the United States, the training of the army
was the duty of captain John O’Brien, who became
famous as the personal instructor of President Theodore Roosevelt. During the First World War, he was
attached to the American Expeditionary Force and
sent to Europe, where he trained groups of the Allied Forces. O’Brien also conducted classes with
the police of Chicago. Another known instructor, who cooperated with O’Brien, was captain
A.C. Smith. He owned a black belt in ju-jitsu, which
he reached during his stay in Japan in 1916.A.C. Smith
was the author of a six-volume military textbook
of unarmed combat entitled The Secrets of Jujitsu:
A Complete Course In Self Defense.45
Ju-jitsu also gained respect among sports education promoters. In Japan, this discipline held
a special position in the Emperor’s schools, and,
owing to the efforts of such people as professor Jigoro Kano and Dr Baelz, it also became an element
Uroczystość nadania A. Smithowi
stopnia 1 dan judo. Tokio, 9 stycznia 1916 roku. [SMIT-1920]
The ceremony of awarding A. Smith with
judo 1 dan degree; Tokyo, January 9, 1916.
[SMIT-1920]
44
45
J.G. Shortt, K. Hashimoto, Beginning Jiu-Jitsu. London 1979, p. 46.
A.C. Smith, The Secrets of Jujitsu: A Complete Course In Self Defense.
Columbus, Georgia 1920.
J.G. Shortt, K. Hashimoto, Beginning Jiu-Jitsu. London 1979, s. 46.
A.C. Smith, The Secrets of Jujitsu: A Complete Course In Self Defense.
Columbus, Georgia 1920.
44
45
52
A.C. Smith, The Secrets of Jujitsu: A Complete
Course In Self Defense. Columbus, Georgia 1920.
53
W Japonii dyscyplina ta zajmowała szczególne miejsce w szkołach cesarskich, a dzięki staraniom takich osób jak profesor Jigoro Kano
i dr Baelz z czasem stała się też elementem innych
szczebli systemu kształcenia. W przedruku artykułu Organizacja wychowania fizycznego i sportów w Japonii,46 zamieszczonego w La Medecine
Scolarie, znajduje się informacja, iż w średniej
szkole męskiej nauczano walki wręcz i ju-jitsu
w wymiarze trzech godzin tygodniowo.
W Stanach Zjednoczonych propagowaniem
ju-jitsu jako systemu kształtującego sprawność fizyczną wśród mężczyzn, kobiet i dzieci był Irving
Hancock. Zalecał on ćwiczenia rozwijające mięśnie zaczerpnięte ze sztuki walki w połączeniu
ze zdrowym stylem życia, jaki prowadzili mieszkańcy Japonii.47
W Europie również dostrzeżono zalety ju-jitsu w procesie wychowania fizycznego. Japońska
sztuka walki stawała się coraz bardziej popularna
i konkurowała z zapasami. Dr Eugeniusz Piasecki,
omawiając ewolucję systemów gimnastycznych,
pisze o:
of other levels of the educational system with the
passage of time. In the reprint of the article entitled
Organisation of Physical Education And Sports in
Japan46 in La Medecine Scolarie magazine, information can be found that in the male high school,
unarmed combat and ju-jitsu were taught three
hours a week.
In the United States, it was Irving Hancock who
promoted ju-jitsu as a system developing fitness
in men, women, and children. He advised muscle
strengthening exercises drawn from the martial art,
combined with a healthy lifestyle, such as that of
Japanese people.47
The benefits of ju-jitsu in the process of physical education were also distinguished in Europe.
The Japanese martial art was becoming more and
more popular and competed with wrestling. Dr Eugeniusz Piasecki, when discussing the evolution of
gymnastic systems, mentions:
(...) the breakdown, to a certain degree, of the
Anglo-Saxon hegemony – due to an Asian nation.
The Japanese method of self-defence, ju-jitsu (...),
consists in skill, not in force at all, and therefore is
really modern. Japan, after its glorification on conquering the powerful Russia, performed the triumphant march in the Western countries; it was best
accepted in the birthplace of boxing, England and
America (...). One should add that together with
the admiration of this finest form of wrestling, there
came respect to the Japanese rules of eating and
drinking measures, as well as those regarding body
cleanness and endurance.48
(...) załamaniu, w pewnym zakresie hegemonji anglosaskiej – i to przez naród azjatycki. Japońska metoda obrony osobistej dżiu-dżicu (...)
polega całkowicie na zręczności, a nie na sile
i jest tem samem prawdziwie nowoczesną. Po wsławieniu się jej ojczyzny podbiciem potężnej Rosji,
odbyła ona pochód triumfalny po krajach Zachodu; najlepiej przyjęła ją kolebka boksu, Anglia
i Ameryka (...). Dodajmy, że wraz z podziwem dla
tej najlepszej formy zapasów, zaczęto też cenić japońskie zasady umiarkowania w jadle i napoju, czystości i hartowania ciała.48
Ju-jitsu also played an important propagandist
role in women’s emancipation. In the years 18901920, the so-called first wave of feminism went
mainly through England and the United States, accompanied with the strengthened activity of the suffragist movement.
The assumptions of ju-jitsu offered women the
possibility of equal rivalry with men. In the book
The Japanese System of Body Training for Women,
Irving Hancock wrote:
Ju-jitsu odegrało ważną rolę propagandową
w emancypacji kobiet. W latach 1890-1920 przeszła, głównie przez Anglię i Stany Zjednoczone,
tzw. pierwsza fala feminizmu, związana z nasileniem działalności ruchu sufrażystek.
Założenia ju-jitsu dawały kobietom pole do
równej rywalizacji z mężczyznami. Irving Hancock
w książce Japoński system trenowania ciała dla kobiet pisał:
(...) ju-jitsu applied in all its details will make
the fragile woman stronger, and make the strong
enough woman an adequate match for a man of
(...) dżiu-dżitsu stosowane we wszystkich
Organisation of Physical Education And Sports in Japan, The Physical
Education, March 1930, p. 127.
47
Hancock presented his assumptions in the following books: Japanese
Physical Training (New York 1904), Japanese Physical Training for
Women (New York 1904), Japanese Physical Training for Children
(New York 1904).
48
E. Piasecki, The History of Physical Education. Lvov-Warsaw-Cracov
1925, p. 181.
Organizacja wychowania fizycznego i sportów w Japonii, Wychowanie
Fizyczne, marzec 1930, s. 127.
47
Hancock przedstawił swoje założenia w książkach: Japanese Physical
Training (New York 1904), Japanese Physical Training for Women
(New York 1904), Japanese Physical Training for Children (New York
1904).
48
E. Piasecki, Dzieje wychowania fizycznego. Lwów-Warszawa-Kraków
1925, s. 181.
46
46
54
swych szczegółach, kobietę słabą uczyni mocniejszą, z każdej zaś jako tako mocnej uczyni
godną współzawodniczkę równego jej wzrostem
mężczyzny. Minęły już czasy, kiedy kobiety ceniły słabość jako szczególniejszy przymiot swojej płci, toteż sztuka dżiu-dżitsu wskazuje drogę,
po której powinna kroczyć kobieta, pragnąca
osiągnąć doskonały rozwój fizyczny. Bądź silną!
W słabości nie ma ani wdzięku, ani piękna.49
equal body height. The times when women appreciated weakness as a special attribute of their sex
have already gone away; therefore, the art of ju-jitsu shows the way that any woman should take who
desires to gain perfect physical development. Be
strong! There is no charm or beauty in weakness.49
In the further part of the book, the author, in
order to prove his words, describes his defeat in the
fight with a two times lighter woman-contestant of
kodokan during his stay in Japan. O’Brien promoted
women’s self-defence, too, publishing an illustrated
series of articles Self Defence for Girls in Boston
Sunday Globe. In 1906, Mrs. Watts, an English social activist, a student of Sada Kazu Uyenishi, published her book The Fine Art of Jujitsu.50
W dalszej części książki autor, dla potwierdzenia swych słów, opisuje, jak podczas pobytu
w Japonii został pokonany w walce przez dwukrotnie od siebie lżejszą zawodniczkę kodokanu. Również O’Brien promował samoobronę kobiet, publikując na łamach Boston Sunday Globe ilustrowaną
serię artykułów Self Defence for Girls, a w 1906
roku Mrs. Watts, angielska działaczka społeczna, uczennica Sada Kazu Uyenishi, opublikowała
książkę The Fine Art of Jujitsu.50
R. Watts, The Fine Art of Jujitsu.
London 1906.
I. Hancock, Japoński system trenowania ciała dla kobiet. Warszawa
1906, s. 3-4.
50
R. Watts, The Fine Art of Jujitsu. London 1906.
I. Hancock, The Japanese System of Body Training for Women. Warsaw
1906, p. 3-4.
R. Watts, The Fine Art of Jujitsu. London 1906.
49
49
50
55
Ważnym czynnikiem, dzięki któremu ju-jitsu
zyskiwało ogromną popularność i mogło konkurować z rodzimymi systemami walki wręcz, był
fakt, że system ten nie preferował tak siły fizycznej jak technikę i spryt. Zasadę, według której
dzięki systemowi japońskiemu człowiek słabszy
fizycznie może pokonać silniejszego, podkreślali
nawet autorzy niepraktykujący ju-jitsu i niezwiązani bliżej z tą sztuką. Piotr Bovet w swej pracy
Instynkt walki. Psychologia-wychowanie słowami
instynktowne dżiu-dżitsu słabych51 określił odruchy obronne cierpiących z bólu podczas walki,
pozwalające uwolnić się z chwytu (przykładem
takiego odruchu może być kąsanie). W tej samej książce M. Górska, tłumaczka pracy Boveta, zamieściła w przypisie następującą definicję
ju-jitsu:
A significant factor, owing to which ju-jitsu
gained enormous popularity and could compete
with national unarmed combat systems, was the fact
that it did not promote physical strength as much
as technique and cleverness. The rule claiming that
in the Japanese system, the physically weaker can
defeat the stronger was emphasised even by authors
not practising ju-jitsu and not connected with this
martial art. Peter Bovet in his work The Instinct of
Fight. Psychology-Upbringing used the expression
instinctive ju-jitsu of the weak51 to depict the defensive response of people suffering pain during a fight
that allow them to break from a hold (biting can be
an example of such a response). In the same book,
M. Górska, the translator of Bovet’s work, placed
the following definition of ju-jitsu in a footnote:
Ju-jitsu – a Japanese fighting method consisting
in deliberately painful holds, allowing even weak
individuals to defend against aggression.52
Dżiu-dżitsu – japońska metoda walki polegająca na specjalnie bolesnych chwytach, pozwalających bronić się nawet słabym osobnikom przed
napaścią.52
In the United States, ju-jitsu was so popular that
President Theodore Roosevelt himself practised it.
His passion to the Japanese martial art contributed
to its promotion. Roosevelt did not hide his fascination with ju-jitsu; in the White House, he had a hall
equipped with mats, and he encouraged his sons
and some officers to exercise.53 John J. O’Brien and
professor Yamashita were his teachers.
In 1919, Roosevelt’s Memoirs were published in
Poland, containing remarks on the President’s passion for ju-jitsu.54
O popularności ju-jitsu w Stanach Zjednoczonych świadczył sam fakt, że uprawianiem tej
sztuki zajmował się prezydent Teodor Roosevelt.
Zamiłowanie głowy państwa do japońskiej sztuki walki przyczyniło się do jej promocji. Roosevelt nie ukrywał swojego zafascynowania ju-jitsu;
w Białym Domu miał salę z matami, do ćwiczeń
zachęcił swoich synów i niektórych urzędników.53
Jego nauczycielami byli John J. O’Brien i profesor
Yamashita.
W 1919 roku ukazał się w Polsce Pamiętnik Roosevelta, z którego treści nasz czytelnik mógł się
również dowiedzieć o zamiłowaniu amerykańskiego prezydenta do ju-jitsu.54
On the one hand, the tradition and culture of
Japan were isolated from the rest of the world for
many years. On the other, in a short time, Japan
grew up to a strong country, respected in the global
policy. This favoured popularisation of ju-jitsu in
Europe and the United States. The advantages of the
martial art were appreciated first of all by people
associated with physical education and utilitarian
training.
Z jednej strony tradycja i kultura japońska
były przez wiele lat izolowane od reszty świata.
Z drugiej zaś Japonia w krótkim czasie wyrosła
na silne i liczące się w światowej polityce państwo. Sprzyjało to popularyzacji ju-jitsu w Europie
i Stanach Zjednoczonych. Jego zalety docenili
przede wszystkim ludzie związani z kulturą fizyczną i wyszkoleniem utylitarnym.
P. Bovet, Instynkt walki. Psychologia-wychowanie. Warszawa 1928,
s. 22.
52
Ibidem.
53
R.S. Hilaire, Pioneers of American Jujitsu. West Hartford 2004, s. 68.
54
T. Roosevelt, Pamiętnik Roosevelta. Warszawa 1919, s. 62.
P. Bovet, The Instinct of Fight. Psychology-Upbringing. Warsaw 1928,
p. 22.
Ibidem.
53
R.S. Hilaire, Pioneers of American Jujitsu. West Hartford 2004, p. 68.
54
T. Roosevelt, Roosevelt’s Memoirs. Warsaw 1919, p. 62.
51
51
52
56
Rozdział IV / Chapter 4
TŁO HISTORYCZNE POCZĄTKÓW JU-JITSU
W POLSCE
THE BEGINNING OF JU-JITSU IN POLAND: HISTORICAL BACKGROUND
Widoczny wzrost liczby publikowanych prac
dotyczących Japonii związany był z wydarzeniami
politycznymi, jakie miały miejsce na arenie międzynarodowej.
Po wygranej wojnie z Chinami w 1895 roku
Japonia uzyskała wpływy na kontynencie, zajmując
półwysep Liaotung, Tajwan i Wyspy Peskadorskie.
Ponadto wzmocniła swoją pozycję w Korei. Rysujący się wzrost znaczenia Japonii na Dalekim Wschodzie zaniepokoił Rosję, która uzyskując wsparcie
od Francji i Niemiec, rozpoczęła naciski dyplomatyczne o zwrot półwyspu Liaotung, zakończone sukcesem. Stosunki między Japonią
a mocarstwem rosyjskim zaogniły się ze względu
na starania Rosji o koncesję Mandżurii po stłumieniu powstania bokserów w 1900 roku. Dodatkowo prestiż Japonii wzrósł po zawarciu w 1902
roku układu z Anglią, która konkurowała z Rosją.
W tych okolicznościach 10 lutego 1904 roku doszło
do wybuchu wojny.
W Polsce, pozostającej wtedy pod zaborami,
The apparent rise in the number of works published referring to Japan was bound with the political events that took place in the international arena.
After the victorious war with China in 1895, Japan gained influence in the continent, conquering
the Liaotung Peninsula, Taiwan, and the Pescador
Isles. Moreover, it strengthened its position in Korea. The growing significance of Japan in the Far
East unsettled Russia. With the support of France
and Germany, Russia began diplomatic pressure in
order to regain the Liaotung Peninsula, which turned
out successful. The relation between Japan and Russia inflamed because of the Russian efforts to obtain
Manchurian concession after putting down the insurrection of boxers in 1900. The Japanese prestige
additionally grew up in 1902, after concluding an
agreement with England, competing with Russia. In
these circumstances, on February 10, 1904, a war
broke out.
In Poland, at that time remaining under annexation, there was a considerable interest in the Rus-
Wojna rosyjsko-japońska. [NIWA-1904]
Russian-Japanese War. [NIWA-1904]
57
Rok 1904 - rycina przedstawiająca żołnierzy japońskich podczas pokazu walki wręcz.
[MOND-1904]
1904 – the print presenting Japanese soldiers during the demonstration of unarmed combat. [MOND-1904]
58
Rozdział IV: TŁO HISTORYCZNE POCZĄTKÓW JU-JITSU ...
• Chapter 4: THE BEGINNING OF JU-JITSU IN POLAND: ...
sian-Japanese conflict. At first, people tended to
be quite sceptical about it, as nobody believed that
Japan could endanger the powerful Russia; however, after the initial successes, the Japanese nation
gained much open liking in Poland. The Polish politicians Roman Dmowski and Józef Piłsudski paid
their visits in Tokyo. Piłsudski, speaking for more
radical attitudes, presented a memorial to general
Murata Atsushima from the General Headquarters,
in which he wrote about the Polish ability to undertake military action.
The above-mentioned visits of the Polish patriotic activists were independent from each other,
although the two accidentally met on July 11, 1904.
Dmowski stayed in Japan from May 15 till July
22, and Piłsudski – from July 11 till July 19. The
former claimed that fomenting an insurrection was
not the interest of Poles, the latter was of the opposite opinion.55
The Russian-Japanese war arrested the attention
not only of Poland and other nations remaining under tsar’s annexation, but also of anyone interested
in weakening Russia.
Against the background of these historic events,
a peculiar trend towards Japan spread in Poland and
the whole Europe.
Roman Dmowski
[DZIE-1928]
zainteresowanie konfliktem rosyjsko-japońskim
było bardzo duże. Początkowo podchodzono do tej
kwestii dość sceptyczne, ponieważ nie wierzono,
że Japonia może zagrozić potężnemu mocarstwu,
ale po pierwszych sukcesach zaczęto otwarcie odnosić się z sympatią do narodu japońskiego. Wizyty
w Tokio złożyli polscy politycy Roman Dmowski
i Józef Piłsudski. Reprezentujący bardziej radykalne poglądy Piłsudski przedstawił generałowi Muracie Atsushimie ze Sztabu Generalnego memoriał,
w którym pisał o zdolności podjęcia działań zbrojnych przez Polaków.
Wspomniane wizyty polskich działaczy patriotycznych były niezależne, choć 11 lipca 1904 roku
doszło do ich przypadkowego spotkania. Dmowski
przebywał w Japonii od 15 maja do 22 lipca, a Piłsudski od 11 do 19 lipca. Pierwszy z nich uważał, że
wzniecenie powstania nie leży w interesie Polaków,
drugi zaś był przeciwnego zdania.55
Wojna rosyjsko-japońska przykuła uwagę nie
tylko Polaków i innych narodów pozostających pod
zaborem carskim, ale także wszystkich zainteresowanych osłabieniem Rosji.
Na tle tych wydarzeń historycznych zapanowała w Polsce oraz w całej Europie swoista „moda na
Japonię”.
It is worth mentioning that Poles enlisted for the
czarist’s army forcedly and consequently fought in
the Russian-Japanese front had lots of chances to
become familiar with Japanese soldiers’ skills as
well as encounter ju-jitsu.
Warto wspomnieć o fakcie, że Polacy przymusowo wcielani do armii carskiej, a co za tym idzie,
walczący na froncie rosyjsko – japońskim, często
mieli możność zapoznania się z umiejętnościami
dobrze wyszkolonych żołnierzy japońskich, stykając się także z ju-jitsu.
55
Józef Piłsudski
[DZIE-1928]
Szerzej w: E. Pałasz-Rutkowska, A.T. Romer, Historia stosunków polsko-japońskich 1904-1945. Warszawa 1996.
See also: E. Pałasz-Rutkowska, A.T. Romer, The History of PolishJapanese Relations of 1904-1945. Warsaw 1996.
55
59
Józef Piłsudski (drugi z prawej) tuż przed wyjazdem do Tokio w 1904 rok. Obok
stoi przedstawiciel rządu Japonii. Od lewej siedzą: Ignacy Mościcki, Maria Piłsudska, żona przedstawiciela rządu Japonii. [MULT-2007]
Józef Piłsudski (second on the right) just about going to Tokio in 1904. Next to him, there is Japanese
government’s representative. From the left: Ignacy Mościcki, Maria Piłsudska, the wife of Japanese
government’s representative. [MULT-2007]
60
Rozdział V / Chapter 5
ROZWÓJ JU-JITSU W POLSCE DO WYBUCHU
II WOJNY ŚWIATOWEJ
THE DEVELOPMENT OF JU-JITSU IN POLAND UNTIL THE SECOND
WORLD WAR
Historię ju-jitsu w Polsce do roku 1939 podzielić można na trzy główne okresy: okres pierwszy –
do roku 1914, okres drugi – lata I wojny światowej
i okres trzeci – dwudziestolecie międzywojenne.
Kluczową sprawą jest wyznaczenie daty pojawienia się ju-jitsu w Polsce. Powstaje tu oczywiście ważne pytanie, jakie wydarzenie należy
uznać za początek historii ju-jitsu w naszym kraju. Przyjęliśmy, że będzie to pierwsza informacja pisana dotycząca ju-jitsu, która pojawiła się
w naszym kraju w języku polskim.
Wynik naszych poszukiwań wskazuje, że
pierwsze źródło pochodzi z 1904 roku. Ustalenie dokładnej daty nie było jednak proste, gdyż
w tym samym roku ukazały się trzy książki, w których znajdowały się informacje o ju-jitsu: Japonia
i Japończycy A. Okszyca, Współczesna Japonia
G. Weulersse’a i Bushido – dusza Japonii autorstwa Inazo Nitobe. Opublikowano też artykuł
dr. Eugeniusza Piaseckiego zatytułowany Wychowanie fizyczne w Japonii, który pojawił się
w Przewodniku Gimnastycznym Sokół, Przeglądzie Pedagogicznym oraz w czasopiśmie Muzeum.
Artykuł dr. Piaseckiego ukazał się we wszystkich
trzech przypadkach w numerach październikowych (Przegląd wychodził pierwszego i szesnastego dnia każdego miesiąca, a Sokół pierwszego).
W książkach natomiast zamieszcza się niestety tylko rok wydania, jednak pomocą okazał się
dla nas fakt, iż istniał obowiązek uzyskania zgody na druk, wydawanej przez Cenzurę, a informację o tej zgodzie zamieszczano w książkach.
I tak Współczesna Japonia dopuszczona została
do druku 25 stycznia, a Japonia i Japończycy –
16 marca. Oczywiście nie są to daty ukazania się
książek na rynku, ale można je potraktować jako
właściwe do ustalenia pierwszeństwa w kwestii
ustalenia najstarszego źródła polskojęzycznego
traktującego o ju-jitsu. W dokładnym datowaniu
książki Bushido – dusza Japonii przydatna okazała
się data zamieszczona pod przedmową wydawcy
– sierpień 1904 roku. Wyznacza ona dolną granicę
ukazania się publikacji i tym samym wyklucza ją
jako najstarsze źródło.
Przyjrzyjmy się zatem najstarszemu zapisowi.
The history of ju-jitsu in Poland till 1939 can
be divided into three main periods: (1) until 1914,
(2) the First World War, (3) the period between the
World Wars.
The key problem is to establish the moment
when ju-jitsu emerged in Poland. An important
question arises concerning the event that should
be recognised as the beginning of ju-jitsu history
in our country. We assumed that this would be the
first written information referring to ju-jitsu that appeared in Poland in the Polish language.
Our research indicates that the first source dates
back to 1904. It was, though, not easy to establish
the precise date, as in the same year three books
were published that contained information on jujitsu: Japan And the Japanese by A. Okszyc, The
Contemporary Japan by G. Weulersse, and Bushido
– the Soul of Japan by Inazo Nitobe. An article was
also published by Dr Eugeniusz Piasecki entitled
The Physical Education in Japan, which appeared
in The Sokół Physical Exercise Guide, The Pedagogical Review, and The Museum journal. In all
three cases, Dr Piasecki’s paper was printed in the
October issues (the Review appeared on the 1st and
16th day of each month, and Sokół on the 1st day).
Unfortunately, in books, only the year of publication is included; however, it turned out helpful to us
that there was an obligation to obtain print permission from the censorship, and information on this
permission was published in books. So, The Contemporary Japan was admitted to print on January
25, and Japan And the Japanese – on March 16.
These are not, of course, the dates when the books
appeared on the market, but they can be accepted
as adequate to establish the precedence of the oldest Polish-language source referring to ju-jitsu. The
dating of the book Bushido – the Soul of Japan was
facilitated by the date placed at the end of the publisher’s preface: August, 1904. It establishes the
lower boundary for the publication of the book and,
at the same time, excludes it as the oldest source of
information.
Let us now have a look at the oldest record.
The Contemporary Japan was published by
Gebethner and Wolf as a free supplement for the
61
G. Weulersse, Współczesna Japonia. Warszawa 1904.
G. Weulersse, The Contemporary Japan. Warsaw 1904.
Współczesna Japonia ukazała się nakładem
Gebethnera i Wolfa jako bezpłatny dodatek dla
prenumeratorów Tygodnika Ilustrowanego. Tłumaczenia z języka francuskiego dokonał Jan Lorentowicz. W polskim przekładzie pominięty
został ostatni rozdział, poświęcony Francuzom
w Japonii. Książka zawiera 151 stron oraz spis treści. Autor opisał w niej największe miasta – Tokio,
Kioto i Osakę – oraz omówił postęp, jaki dokonał
się w Japonii po jej otwarciu się na świat.
W rozdziale poświęconym szkołom i wykształceniu Weulersse opisuje „szkołę specjalną”, do której uczęszczali synowie wielkiej szlachty. Szkoła
była opłacana przez cesarza, miała surowy, koszarowy wygląd, a głównym kierunkiem kształcenia
były przedmioty wojskowe i ćwiczenia fizyczne:
subscribers of the Illustrated Weekly. The book was
translated from French by Jan Lorentowicz. The
last chapter, dealing with the French in Japan, was
omitted in the Polish edition. The book contained
151 pages and a table of contents. The author described the biggest Japanese cities – Tokyo, Kyoto,
and Osaka – and discussed the development that
took place in Japan after it opened to the world.
In the chapter concerning schools and education, Weulersse depicts an ‘extraordinary school’,
designed for the sons of great nobility. The school’s
expenses were covered by the Emperor, its design
was severe, barrack-like, and the main course of
education were military subjects and physical exercise:
Out of all public schools, there is only one left
in which ju-jitsu and kenditsu are still lectured and
practised. Ju-jitsu is a fight of skill or, more literally, ‘a fight of winning through relention’. One has
to overthrow the opponent, falling down oneself,
making the wrestler lose his balance. In the first exercise, the falling has to be round, gentle, charming,
accompanied with underlaying the hand so as the
Ze wszystkich szkół państwowych w tej jednej
tylko wykładają jeszcze i praktykują urzędowo dżuditsu i kenditsu. Dżuditsu jest to walka zręczności
albo raczej dosłownie „walka zwyciężania ustępstwami”. Należy powalić przeciwnika, padając sam
tak, aby zapaśnik stracił równowagę. W pierwszym
ćwiczeniu trzeba przewracać okrągło, łagodnie,
62
Rozdział V: ROZWÓJ JU-JITSU W POLSCE DO WYBUCHU ... • Chapter 5: THE DEVELOPMENT OF JU-JITSU IN POLAND UNTIL THE SECOND ...
Jan Lorentowicz
[NOWO-1938]
z wdziękiem na matę i podkładać jednocześnie rękę na
ziemi, aby upadek nie był bolesny. Wskutek padania
i podskakiwania, walka wydaje się gorączkową, zapaśnicy wyglądają zaś jak zręczni tancerze, jak akrobaci. Gdy przeciwnik już powalony, należy ściskać go
za gardło lub tłoczyć mu kolanami piersi, dopóki
nie straci oddechu i nie zażąda łaski, przez klepanie
zwycięzcy po ramieniu. Jest to jedyna brutalna strona tej walki, skądinąd pełnej wdzięku.56
Przytoczony fragment jest zapewne opisem walki odbywającej się w oparciu o reguły
stworzone przez profesora Jigoro Kano. To właśnie za jego sprawą ju-jitsu włączone zostało
do programu wychowania fizycznego w szkołach.
W książce opisano technikę rzutu, umiejętność padania oraz duszenie, a co najważniejsze, zamieszczono definicję ju-jitsu.
fall were not painful. As a result of falling and jumping, the fight seems hectic, and the wrestlers look as
if they were skilful dancers or acrobats. When the
opponent is already knocked down, one has to press
the opponent’s throat or push his knees on the opponent’s chest, as long as the rival loses his breath
and asks for pardon through clapping the winner
on the shoulder. This is the only brutal aspect of the
fight, otherwise charming.56
W książce Japonia i Japończycy A. Okszyc zaznaczył, że opracowania dokonał „podług Lauterera
i innych”. Rozdział poświęcony szkolnictwu napisał
zapewne na podstawie informacji zaczerpniętych
od G. Weulersse’a – znajduje się tam bowiem fragment opisu „szkoły specjalnej”, w którym mowa
jest o ju-jitsu, a który treścią przypomina opis francuskiego pisarza.
The quoted fragment is undoubtedly a description of a fight performed on the basis of rules introduced by professor Jigoro Kano. It was his merit
that ju-jitsu was included into the physical education curriculum at schools. The book presents the
throwing technique, falling skills, and choke holds;
first of all, though, it contains the definition of jujitsu.
Dżuditsu, jest to kunszt atletycznych zapasów, a dosłownie – sztuka zwyciężania,
poddając się. Każdy zapaśnik dąży do tego,
by padając, powalił przeciwnika, pozbawionego
równowagi. Pierwszem ćwiczeniem jest zdobycie
wprawy w upadaniu – zręcznie, lekko, z wdziękiem, osłabiając siłę upadku oparciem się dłonią
jednej ręki o ziemię. Następne ćwiczenia prowadzą
do nabycia zręczności w pociąganiu za sobą przeciwnika, by i on się zwalił na ziemię. Ćwiczenia
te wyrabiają nadzwyczajną zręczność i giętkość,
a także i siłę, ponieważ powaliwszy przeciwnika
tak, by plecami dotknął ziemi, należy ścisnąć go
In the book Japan And the Japanese, A. Okszyc
stated that his elaboration was ‘based on Lauterer
and others’. The chapter regarding the educational
system is probably related to the information coming from G. Weulersse – there is a description of the
‘extraordinary school’, including a notice on ju-jitsu
and resembling the fragment by the French writer.
56
Ju-jitsu is an art of athletic wrestling, literally
– of winning through relention. Each wrestler aims
at overthrowing the opponent through falling oneself and making the rival lose his balance. The first
exercise consists in gaining experience in falling
G. Weulersse, Współczesna Japonia. Warszawa 1904, s. 125.
56
63
G. Weulersse, The Contemporary Japan. Warsaw 1904, p. 125.
A. Okszyc, Japonia i Japończycy. Warszawa 1904.
A. Okszyc, Japan And the Japanese. Warsaw 1904.
za gardło, albo przygnieść mu piersi tak silnie,
aby poddał się i uznał za zwyciężonego.57
– skilfully, lightly, charmingly; one hand is to be
leaned against the ground in order to weaken the
force of falling. Next, one practises the skill of pulling the opponent to make him fall down, too. The
exercises develop extraordinary skill and flexibility,
as well as strength – having made the opponent fall
down and touch the ground with his back, one has
to press the rival’s throat or push his chest strongly
enough to force him to give up and recognise himself defeated.57
Trzecia książka, Bushido – dusza Japonii, napisana została przez profesora cesarskiego kolegium
w Sapporo, dr. Inazo Nitobe, który był znawcą zarówno kultury wschodu, jak i zachodu. Książka została
napisana oryginalnie w języku angielskim i wydana w Filadelfii w 1900 roku. Tłumaczenia na język
polski dokonano natomiast z przekładu niemieckiego z 1901 roku. Inspiracją do wydania tej publikacji
była wizyta radcy rządu japońskiego, pana Ouchi,
w roku 1903. Gorąco polecał on książkę Inazo Nitobe
jako wyśmienite studium kultury japońskiej. Wydanie polskie przygotowały: Księgarnia H. Altenberga
ze Lwowa i Księgarnia pod firmą E. Wende i Spółka z Warszawy. Książka ma 117 stron i opisuje
bushido w ujęciu etycznym, tworzącym obraz „duszy” Japonii. W rozdziale opisującym wychowanie samuraja odnajdujemy następujące informacje
o ju-jitsu:
The third book, Bushido – the Soul of Japan,
was written by a professor of the Emperor’s College
in Sapporo, Dr Inazo Nitobe, an expert in both Eastern and Western cultures. The book was originally
created in the English language and published in
Philadelphia in 1900. However, the Polish translation was based on the German version from 1901.
The publication was inspired by a visit of the Japanese government counsellor, Mr Ouchi, in 1903.
He heartily advised the book by Inazo Nitobe as an
excellent study on the Japanese culture. The Polish
edition was prepared by the H. Altenberg Bookstore from Lvov and the E. Wende & Co. Bookstore
...plan studyów według pedagogów Bushido
składał się z następujących przedmiotów: szer-
57
A. Okszyc, Japonia i Japończycy. Warszawa 1904, s. 138.
57
64
A. Okszyc, Japan And the Japanese. Warsaw 1904, p. 138.
mierka, strzelanie z łuku, dsisdsitsu albo yawara, jazda konna, używanie włóczni, taktyka, kaligrafia, etyka, literatura i historya. Kilka słów
wytłumaczenia wymagają yawara i kaligrafia.
(…) Przez yawarę należy zrozumieć zastosowanie wiadomości anatomicznych do celów zaczepki
i obrony. Yawara różni się od zapasów o tyle, że nie
polega na sile muskułów, od innych sposobów walki natomiast tem, że nie posługuje się żadną bronią. Idzie o to, by w ten sposób trafić jedną część
ciała przeciwnika, aby go znieczulić i uczynić niezdolnym do obrony. Celem yawary nie jest śmierć,
ale uczynienie niezdolnym do dalszej walki na czas
pewien.58
from Warsaw. The book consists of 117 pages and
describes bushido in an ethical approach, creating
a depiction of the ‘soul’ of Japan. In the chapter devoted to samurai’s upbringing, the following information on ju-jitsu can be found:
...the study curriculum according to Bushido
pedagogues consisted of the following subjects:
fencing, archery, dsisdsitsu or yavara, horse-riding, spear fighting, tactics, calligraphy, ethics, literature, and history. From among these, yavara and
calligraphy demand a few words of explanation.
(…) Yavara should be understood as the application of anatomical knowledge for provocation and
defence purposes. Yavara differs from wrestling in
that it does not employ the muscle force, and from
other fighting methods – in that it does not apply
any weapon. The point is to hit a body part of the
opponent in a way allowing to make him insensible and unable to defend. The aim of yavara is not
death, but making unable to further fight for some
time.58
Zanim omówimy artykuł Wychowanie fizyczne
w Japonii, warto poświęcić kilka słów jego autorowi, dr. Eugeniuszowi Piaseckiemu, późniejsze-
I. Nitobe, Bushido – dusza Japonii. Lwów-Warszawa 1904.
I. Nitobe, Bushido – the Soul of Japan. Lvov-Warsaw 1904.
58
I. Nitobe, Bushido – dusza Japonii. Lwów-Warszawa 1904, s. 56-57.
58
65
I. Nitobe, Bushido – the Soul of Japan. Lvov-Warsaw 1904, p. 56-57.
Before discussing the article The Physical Education in Japan, it is advisable to say a few words
about its author, Dr Eugeniusz Piasecki, who later
became professor at the University of Poznan. Our
research leads to the conclusion the he was the first
Polish teacher of ju-jitsu.
Born on November 13th, 1872 in Lvov, he was
brought up in the family tradition to respect physical exercise. His father, Wenanty Piasecki, MD,
was one of the pioneers of physiotherapy in Poland,
as well as a broadly educated physical exercise
teacher, belonging to the founder members of the
Sokół Physical Exercise Society. Eugeniusz, since
his early years, took part in the events arranged by
the Society. In 1896 he graduated from the Medical
Department of the Jagiellonian University; then he
passed a public teacher’s examination in physical
exercise, and in 1899 began his work in high school
No. 4 in Lvov.
In 1930, an article entitled The Enduring Service was published, in which Dr Marian Wolańczyk
writes about Piasecki:
mu profesorowi Uniwersytetu w Poznaniu, gdyż w
świetle naszych badań jest on pierwszym Polakiem
nauczającym ju-jitsu.
Urodzony 13 listopada 1872 roku we Lwowie, wychowywał się w rodzinnej tradycji szanowania kultury fizycznej. Jego ojciec, dr med.
Wenanty Piasecki, był jednym z pierwszych
w Polsce krzewicieli fizykoterapii, a także wszechstronnie wykształconym nauczycielem gimnastyki, należącym do grona założycieli Sokoła. Eugeniusz od najmłodszych lat uczestniczył
w zajęciach organizowanych przez Towarzystwo
Gimnastyczne. W 1896 roku ukończył studia
na wydziale medycyny Uniwersytetu Jagiellońskiego, następnie zdał państwowy egzamin nauczycielski z gimnastyki i w 1899 roku rozpoczął pracę we
lwowskim gimnazjum nr IV.
W 1930 roku opublikowany został artykuł pt.
Wytrwała służba, w którym dr Marian Wolańczyk
tak pisze o Piaseckim:
Lat 30 temu, bo w 1899 r., rozpoczął samodzielną pracę w obranym kierunku, gdy
obejmuje naukę gimnastyki w IV gimnazjum
we Lwowie, jednakowoż dra medycyny musiała pchnąć na to wówczas jeszcze mało cenione stanowisko coś głębszego, coś co nie kazało
w gimnazjum szukać zajęcia dla zapewnienia sobie
bytu, lecz coś i d e o w e g o, budującego drogi wielkiej przyszłości. Przyświecało jubilatowi dzisiejszemu już wówczas zrozumienie potrzeby wychowania fizycznego; zrozumienie jakie wpojone weń
zostało przez Rodzica ś. p. Wenantego Piaseckiego
i ś. p. Jordana, twórcy ruchu boiskowego w Polsce
– ruchu dziś określonego jako jordanowskiego.59
Thirty years ago, in 1899, he began working on
his own in the chosen direction. Then he became
physical education teacher in high school No. 4 in
Lvov; being a medical doctor, he had to be strongly
motivated to do so, as at that time the position was
yet not appreciated. The motivation must have been
not just to earn his living at a high school, but an
idea showing a way to distinguished future. Piasecki
was already conscious of the need of physical education; he received this understanding from his late
father, Wenanty Piasecki, and Jordan, the founder of
the playground movement in Poland – today called
Jordanian movement.59
W IV gimnazjum Eugeniusz Piasecki formalnie pracował do roku 1918, kiedy to objął profesurę
w Poznaniu, faktycznie jednak zajęcia prowadził do
wybuchu I wojny światowej. Okres ten jest dla nas
niezwykle istotny.
W przytoczonym powyżej artykule znajduje się
informacja, że w tym czasie Piasecki nauczał ju-jitsu.
Eugeniusz Piasecki formally worked in high
school No. 4 until 1918, when he became professor in Poznan; however, practically he conducted
classes until the First World War. The period is of
special importance to us.
In the article quoted above, there is a remark
that Piasecki taught ju-jitsu at that time.
Kto miał sposobność jak piszący te słowa
w pierwszych latach swoich studiów gimnazjalnych zapoznać się zarówno z gimnastyką, jak grą
w palanta i piłki nożnej, jak dżiu-dżicu pod kierunkiem prof. E. Piaseckiego (...)60
Who had the opportunity, similarly to the author of these words, to get acquainted, in the first
years of high school education, with gymnastics,
baseball, football, as well as ju-jitsu under the guidance of Prof. E. Piasecki (...)60
M. Wolańczyk, Wytrwała służba. Przewodnik Gimnastyczny Sokół,
Lwów 1930, nr 1, s. 9.
60
Ibidem, s. 10.
59
M. Wolańczyk, The Enduring Service. The Sokół Physical Exercise
Guide, Lvov 1930, No. 1, p. 9.
60
Ibidem, p. 10.
59
66
M. Wolańczyk, Wytrwała służba. Przewodnik
Gimnastyczny Sokół, Lwów 1930.
M. Wolańczyk, The Enduring Service. The Sokół Physical
Exercise Guide, Lvov 1930.
67
Najprawdopodobniej wiedza, jaką przekazywał na temat ju-jitsu, pochodziła ze źródeł
pisanych, przynajmniej w pierwszym okresie,
a inspiracją musiała być książka H. Irvinga Hancocka Japanese physical training, do której Piasecki
nawiązuje w swoim artykule z 1904 roku.61
Eugeniusz Piasecki miał również szansę
na kontakt z ju-jitsu w czasie swych licznych podróży zagranicznych związanych z pracą naukową.
Uczestniczył w kongresach higieny szkolnej w Norymberdze (1904), Londynie (1907), Paryżu (1910).
Istnieje duże prawdopodobieństwo, że z książką
H. Irvinga Hancocka Japanese physical training
zetknął się przebywając w Norymberdze.
Pełny katalog piśmiennictwa Piaseckiego znajduje się w pracy Kazimierza Toporowicza zatytułowanej Eugeniusz Piasecki (1872-1947). Życie i dzieło.62 Według tego spisu artykuł
z 1904 roku jest jedyną publikacją Piaseckiego poświęconą tej tematyce. Nam udało się jednak odnaleźć kilka sprawozdań dziennikarskich, recenzji
i referatów, a także publikacji o innej tematyce,
w których autor wspomina o ju-jitsu.
Zetknięcie z japońską sztuką walki mogło nastąpić również podczas częstych wizyt w krajach
skandynawskich. Dr Piasecki gruntownie zapoznał
się z gimnastyką szwedzką i nauczył się biegle tamtejszego języka.
Istotny przełom w ustaleniu pierwszego fizycznego kontaktu Eugeniusza Piaseckiego z japońską sztuką walki przyniosły jego dwa sprawozdania z II Międzynarodowego Kongresu
Higienistów Szkolnych w Londynie, który odbył się w dniach 5-10 sierpnia 1907 roku. Z artykułu zamieszczonego w Ruchu dowiadujemy się,
że Eugeniusz Piasecki był świadkiem prezentacji
ju-jitsu. Oto fragment jego sprawozdania:
Most probably, the knowledge that Prof. Piasecki passed on to his students came from written
sources, at least in the first period, and his inspiration must have been the book Japanese Physical
Training by H. Irving Hancock, mentioned by Piasecki in his article from 1904.61
Eugeniusz Piasecki had the opportunity to hear
about ju-jitsu during his numerous journeys abroad,
connected with his research work. He took part in
congresses of school hygiene in Nuremberg (1904),
London (1907), Paris (1910). It is highly probable
that it was in Nuremberg where he got acquainted
with H. Irving Hancock’s Japanese Physical Training.
The full catalogue of Piasecki’s papers was
published in the book by Kazimierz Toporowicz
entitled Eugeniusz Piasecki (1872-1947). Life And
Work.62 According to this inventory, the article from
1904 is the only publication by Piasecki referring
to the subject. However, we managed to find a few
newspaper reports, reviews, and lectures, as well as
publications regarding other subjects in which the
author mentions about ju-jitsu.
The contact with the Japanese martial art could
also take place during Dr Piasecki’s frequent visits
in Scandinavian countries, where he got thoroughly
acquainted with the Swedish physical exercise and
learned the language fluently.
A significant turn in establishing the first physical contact of Eugeniusz Piasecki with the Japanese
martial art was brought by his two reports from the
Second International Congress of School Hygienists in London, which took place on August 5-10,
1907. From an article included in The Movement we
get to know that Eugeniusz Piasecki was a witness
of a ju-jitsu presentation. Here is a fragment of his
report:
Dżyudżycu znalazło rzeczniczkę w pani Roger Watts z Londynu, która nie poprzestała
na odczycie, lecz dała ponadto znakomity popis swej
szkoły, któremu przypatrywały się tłumy widzów
w hali wystawy. Udało jej się istotnie udowodnić,
że cały szereg łatwiejszych ćwiczeń japońskich nadaje się zupełnie dobrze do nauki nawet większych
zastępów dzieci.63
Ju-jitsu gained a promoter in Mrs. Roger Watts
from London, who did not content herself with a lecture, but gave a performance of her school, watched
by crowds of spectators in the exhibition hall. She in
fact managed to prove that numerous easier Japanese exercises were perfect for teaching even large
groups of children.63
E. Piasecki, Wychowanie fizyczne w Japonii. Przegląd Pedagogiczny,
Warszawa 1904, nr 20, s. 237-239; Przewodnik Gimnastyczny Sokół, Lwów 1904, nr 10, s. 74-75; Muzeum, Lwów 1904, rocznik XX,
s. 1005-1008.
62
K. Toporowicz, Eugeniusz Piasecki (1872-1947). Życie i dzieło. Kraków 1987, s. 353 i n.
63
E. Piasecki, Wychowanie fizyczne na II międzynarodowym kongresie
higienistów szkolnych w Londynie, 5-10 sierpnia 1907 r. Ruch, 1908,
nr 1, s. 5.
61
E. Piasecki, The Physical Education in Japan. The Pedagogical Review, Warsaw 1904, No. 20, p. 237-239; The Sokół Physical Exercise
Guide, Lvov 1904, No. 10, p. 74-75; The Museum, Lvov 1904, vol. 20,
p. 1005-1008.
62
K. Toporowicz, Eugeniusz Piasecki (1872-1947). Life And Work. Cracov 1987, p. 353 on.
63
E. Piasecki, The Physical Education at the Second International Congress of School Hygienists in London, August 5-10, 1907. The Movement, 1908, No. 1, p. 5.
61
68
E. Piasecki, Wychowanie fizyczne na II międzynarodowym kongresie higienistów szkolnych w Londynie, 5-10
sierpnia 1907 r. Ruch, 1908.
E. Piasecki, The Physical Education at the Second International
Congress of School Hygienists in London, August 5-10, 1907. The
Movement, 1908.
O wiele więcej cennych informacji zawiera sprawozdanie zamieszczone w wydaniu popołudniowym lwowskiego Słowa Polskiego
z 10 sierpnia 1907 roku. W tej telegraficznej depeszy datowanej na 7 sierpnia Piasecki pisze:
Many more valuable information is included
in the report published in the afternoon issue of
the Lvov The Polish Word from August 10, 1907.
In this telegraphic message dated on August 7, Piasecki writes:
Na wystawie też odbywają się różne demonstracye naukowe. Właśnie skończyła się jedna
z nich, odbyta przy olbrzymim udziale widzów
i ogromnem zainteresowaniu. Zobaczyliśmy tu
po raz pierwszy japońską sztukę obrony osobistej, słynne dżiu-dżicu, przez panią Watts z Londynu zastosowaną w formie ćwiczeń dostępnych
dla każdego wieku i płci obojej, także w szkole jako
lekcya zbiorowa. Anglicy zachwycali się łatwością
z jaką 8-12 letnie dzieci obalały własną nauczycielkę, poczem dwie Angielki dorosłe demonstrowały
całą szkołę tej sztuki, aż do najtrudniejszych forteli.64
There are also various scientific experiments
performed on the exhibition. One of them has just
finished, accompanied with a huge number of spectators and large interest. For the first time, we saw
a Japanese art of self-defence, the famous ju-jitsu,
performed by Mrs. Watts from London and applied
in the form of exercise accessible for everyone,
independently of age and sex, also at school as
a group lesson. The English admired the 8-12-yearold children easily overthrowing their own teacher;
then, two adult Englishwomen demonstrated all the
technique of the art, together with its most difficult
tricks.64
Z artykułu dowiadujemy się przede wszystkim, że Eugeniusz Piasecki po raz pierwszy
był świadkiem prezentacji ju-jitsu 7 sierpnia
1907 roku. Wiemy też, gdzie i kogo podziwiał.
Czy poznał osobiście panią Watts? Tego niestety nie możemy stwierdzić. Natomiast możemy
From this article, we first of all get to know that
Eugeniusz Piasecki initially witnessed a ju-jitsu
presentation on August 7, 1907. We also recognise
where it was and whom he admired. Did he personally get to know Mrs. Watts? This, unfortunately,
cannot be established. In turn, we can conclude that
64
E. Piasecki, II międzynarodowy kongres higieny szkolnej. Słowo Polskie, 10 sierpnia 1907, wyd. popołudniowe, s. 8.
E. Piasecki, The Second International Congress of School Hygiene. The
Polish Word, August 10, 1907, the afternoon issue, p. 8.
64
69
wnioskować, że zrobiła na nim duże wrażenie
i była inspiracją do stosowania ju-jitsu w procesie kształcenia młodzieży. Skąd te wnioski? Otóż
w czerwcowym numerze Muzeum z 1908 roku,
w rubryce Przegląd literatury higienicznej, zamieścił Piasecki recenzję trzech książek H.I. Hancocka oraz pracy Mrs. Watts i G.W. Beldama65 zatytułowanej The Fine Art of Jujitsu (Londyn 1906).
W recenzji wyrażał zachwyt dla tych dzieł, a także potwierdził, że wprowadzał elementy ju-jitsu na
lekcjach gimnastyki.
she impressed him and inspired to apply ju-jitsu in
the process of youth education. How can this be settled? In the June issue of The Museum, in 1908, in
the column of Hygienic Literature Review, Piasecki
included a review of three books by H.I. Hancock
and a paper by Mrs. Watts and G.W. Beldam65 entitled The Fine Art of Jujitsu (London 1906). In the
review, he expressed his admiration to the works;
he also confirmed that he introduced ju-jitsu elements in his own physical exercise classes.
An event of a considerable importance, not
only in the English literature of the subject, but in
sports writing in general, is the textbook by Mrs.
Watts. The outstanding ju-jitsu expert (she manages
a special training school in London) concluded an
agreement with probably the best sports photographer, Beldam, who provided the book with remarkable photographs, sometimes presenting three or
four phases of rapid throws. The illustrations, as
well as a very clear composition of the book, make
it advisable for teachers, and also for self-teaching.
Many easier exercises will probably constitute an
interesting variety in physical education lessons
– they can be even practised by the whole class, as
in my own teaching experience.66
Epokowym natomiast zjawiskiem, nie tylko w literaturze angielskiej przedmiotu, lecz
w piśmiennictwie sportowym w ogóle, jest podręcznik pani Wattsowej. Gruntowna znawczyni dżiu-dżitsu (kieruje zakładem specyalnym w Londynie)
zawarła spółkę z najlepszym bodaj fotografem sportowym Beldamem, który książkę wyposażył w niewidziany dotąd sposób zdjęciami, przedstawiającymi nieraz po 3 lub 4 fazy błyskawicznych rzutów.
Te ilustracye oraz bardzo przejrzysty układ, zalecają dzieło to najbardziej ze znanych mi dla użytku
nauczycieli, jak również do samouctwa. Szereg łatwiejszych ćwiczeń da się z wielką korzyścią użyć
dla urozmaicenia godziny gimnastyki i może go nawet przerobić cała klasa naraz, jak to sam doświadczeniem stwierdziłem.66
His interpretation of the techniques and the
methods of conducting ju-jitsu classes, even if Piasecki drew his knowledge from books only, certainly represented a very high level. Piasecki was an
excellent pedagogue, and, what is more, an expert
in other fighting systems. In high school No. 4 he
also taught French boxing – a discipline described
in the Polish literature much earlier than ju-jitsu.67
In 1890, the sports textbook entitled A Healthy
Spirit in a Healthy Body, already mentioned here,
was published.
Possibly, Piasecki was acquainted with wrestling, too. Above, we have referred to a book by
S. Ruciński and Z. Wyrobek entitled Trunk And Arm
Wrestling, published in 1897 by the Cracov Physical Exercise Review: it was accessible it the environment of the Lvov doctor.
The article by E. Piasecki entitled The Physical Education in Japan was published in The Sokół
Physical Exercise Guide in the column of Current
Literature Review, in The Pedagogical Review in
the column of Foreign Literature, and in The Mu-
Zapewne interpretacja technik i sposób prowadzenia zajęć z zakresu ju-jitsu, nawet jeżeli Piasecki czerpał wiedzę tylko z książek, reprezentowały wysoki poziom. Piasecki był po
pierwsze doskonałym pedagogiem, a po drugie znawcą także innych systemów walki, gdyż
w IV gimnazjum prowadził też zajęcia z boksu francuskiego.67 Dyscyplina ta opisana została
w piśmiennictwie polskim o wiele wcześniej niż
ju-jitsu.
W roku 1890 ukazał się podręcznik sportowy zatytułowany Zdrowa dusza w zdrowym ciele,
o którym wspominaliśmy wcześniej.
Być może Piasecki zapoznany był również z zapaśnictwem. Pisaliśmy już o książce S. Rucińskiego i Z. Wyrobka zatytułowanej
Zapasy na tułów i ramiona. Praca ta, wydana
w 1897 roku nakładem krakowskiego Przeglądu
Gimnastycznego, była współczesna lwowskiemu
doktorowi i dostępna w jego środowisku.
Nazwisko G.W. Beldama widnieje wprawdzie na okładce wydania
z 1906 roku, jednak na stronie tytułowej jako autorka wymieniona jest
Mrs. Roger Watts; G.W. Beldam figuruje tu jako autor fotografii.
66
E. Piasecki, Przegląd literatury hygienicznej. Muzeum, 1908, t. II, zeszyt I, s. 151-152.
67
K. Toporowicz, Eugeniusz Piasecki…, s. 57.
Although the name of G.W. Beldam appears on the cover of the 1906
issue, Mrs. Roger Watts is enumerated on the title page as the author of
the book, and G.W. Beldam – as the author of the photographs.
66
E. Piasecki, Hygienic Literature Review. The Museum, 1908, vol. 2,
No. 1, p. 151-152.
67
K. Toporowicz, Eugeniusz Piasecki…, p. 57.
65
65
70
Artykuł E. Piaseckiego zatytułowany Wychowanie fizyczne w Japonii opublikowany został
w Przewodniku gimnastycznym Sokół w rubryce
Przegląd bieżącej literatury, w Przeglądzie Pedagogicznym w bloku Z literatury zagranicznej,
a w Muzeum w dziale Przegląd literatury higienicznej. W podtytule autor umieścił informację:
Japanese physical training by H. Irving Hancock.
New York and London, 1904. Należy tutaj dodać, że pierwsze wydanie tej książki ukazało się
w grudniu 1903 roku, a kolejne w styczniu 1904
i w lutym 1904 roku.
Oto treść artykułu:
seum in the column of Hygienic Literature Review.
In the subheading, the author included the following notice: Japanese Physical Training by H. Irving
Hancock. New York and London, 1904. It should be
added here that the first issue appeared in December
1903, and the successive ones in January 1904 and
in February 1904.
Here are the contents of the article:
If I want to gain the reader’s attention for the
matter mentioned in the title, it is not in the pursuit
of being ’up-to-date’ at all. We are holding a book
of enormous value, which uncovers new worlds to
us, or at least throws new light on things.
When the Japanese forced the whole civilised
world to pay attention to their nation, the first
thought of the promoters of physical exercise in
Poland was that such a brave nation must possess
good and broad physical education. Our experts
answered questions concerning this problem, quoting, after other publications, descriptions of Japanese wrestling fights, consisting in making the opponent fall on his knees. Anyone who knows how
unhealthy wrestling must be, inevitably attacking
the vascular and respiratory systems in its professional supporters, would not be satisfied with such
a reply. If I add that, as history teaches, wrestling
has always quickly degenerated into a source of income for a handful of ‘professionals’ and an object
of admiration for common people, and that, what is
Jeżeli pragnę nieco dłużej zająć czytelnika kwestyą, wymienioną w nagłówku, nie dzieje się to wcale w pogoni za „aktualnością”.
Mamy przed sobą książkę wielkiej wartości,
która odkrywa nam świat nowy, a przynajmniej
oświetla go ze strony dotąd nieznanej.
Gdy Japończycy zmusili cały świat cywilizowany do zwrócenia na nich uwagi, pierwszą
myślą propagatorów ćwiczeń cielesnych u nas
było przypuszczenie, że naród taki dzielny musi
posiadać dobre i powszechne wychowanie fizyczne. Na pytania w tym kierunku nasi znawcy odpowiadali, przytaczając za innymi opisy
walk zapaśniczych japońskich, polegających
na zmuszeniu przeciwnika do upadku na kolana. Kto wie, jak mało zdrowotnem ćwiczeniem
są zapasy, które u swych zawodowych popleczników niechybnie atakują układ naczyniowy
i oddechowy, tego odpowiedź ta nie mogła zadowolić. Jeśli dodam, że, jak historya uczy, zapasy
zawsze szybko wyrodniały na źródło chleba dla
E. Piasecki, Wychowanie fizyczne w Japonii. Przegląd Pedagogiczny, Warszawa 1904; Przewodnik Gimnastyczny Sokół, Lwów 1904; Muzeum, Lwów 1904.
E. Piasecki, The Physical Education in Japan. The Pedagogical Review, Warsaw 1904; The Sokół Physical Exercise
Guide, Lvov 1904; The Museum, Lvov 1904.
71
garstki „zawodowców” i przedmiot podziwu dla
gawiedzi, że wreszcie, operując sztucznym warunkiem zwycięstwa, nie dają nic prawie życiu
praktycznemu, łatwo pojąć, iż kwestyę podstawy fizycznej tego, co u Japończyków podziwiamy,
i po tej odpowiedzi uważałem za otwartą.
Ale oto p. Irving Hancock daje nam rozwiązanie tej zagadki, równie wyczerpujące, jak niespodziewane. Książka tego Amerykanina jest
owocem długoletnich studyów, czynionych tak
w Japonii samej, jak w ojczyźnie autora pod okiem
mistrzów japońskich. Jako prawy Anglosas, autor
nie byłby poświecił tyle czasu i trudu, gdyby szło
tylko o jakieś curiosum. Irving Hancock widzi
w dżiu-dżi-cu (tak zowią się ćwiczenia ciała japońskie) rzecz ogromnej wartości, którą każdy „Yankee”, ba, każda niewiasta amerykańska, powinniby
przyswoić sobie od małych żółtych przyjaciół.
A wywody autora, poparte znakomitemi fototypiami, każą nam wierzyć, że skorzystać
mogą tu nie tylko jego rodacy. Jak wszystkim
przybyszom, tak i p. Hancockowi zrazu najbardziej w oczy wpadały widowiska zapaśnicze. Mają one bardzo starą tradycyę. Zapaśnicy są zawodowcami dziedzicznymi, trenują się
od dziecka i dochodzą zwykle do olbrzymiej budowy i siły. Ale to tylko dla gapiącego się pospólstwa.
Szlachetni „samurajowie” już od dwunastu stuleci
zazdrośnie kryli przed okiem tak obcych, jak własnego ludu, sztukę, dającą im zdrowie, umiejętność
pokonywania kilkakroć silniejszego wroga i, co najważniejsza może, tyle podziwianą siłę woli.
Demokratyzacya Japonii uczyniła ten talizman samurajów własnością ogółu. Dziś każdy
żołnierz japoński przyswaja sobie dżiu-dżi-cu,
a po państwie „wschodzącego słońca” rozsiane są
liczne szkoły, tej sztuce poświęcone. Nie brakło i publicznych dowodów wyższości samurajów nad podziwianymi dotąd przez lud zapaśnikami. Przed kilku
laty w Tokio w oczach wielotysiącznego tłumu drobny
wybraniec samurajów w piętnastu sekundach ubezwładnił olbrzymiego, najsłynniejszego mistrza zapasów. Podobną klęskę przepowiada autor najlepszym
bokserom amerykańskim, gdyby chcieli się zmierzyć
ze zwolennikami dżiu-dżi-cu, których przerastają
o głowę i przewyższają rozwojem mięśni.
Trudno paru słowami określić metodę walki, która stanowi jądro wychowania fizycznego japońskiego. Umożliwia ona swym adeptom skuteczną obronę lub napad z gołemi rękoma przeciw wielekroć silniejszemu, a nawet
uzbrojonemu wrogowi. Cel walki, stosownie
do okoliczności, wykazuje całą skalę od lekkich,
lecz dotkliwych manewrów, dających przeciwnikowi poznać jego niższość, przez ubezwładnienie
more, operating with artificial winning conditions,
it does not contribute to the practical life, it is easy
to understand that I still considered open the question of the physical basis of what we respected so
much in the Japanese.
But, Mr. Irving Hancock points at an equally
comprehensive and unexpected solution to this puzzle. The book by this American is a result of longtime studies that he went through both in Japan
itself and in his own country, under the guidance
of Japanese masters. As a righteous Anglo-Saxon,
the author would not have devoted as much time
and labour for a simple curiosity. Irving Hancock
perceives ju-jitsu (this is the name of the Japanese
body exercise) as a matter of considerable value
that each ‘Yankee’, and each American woman
should get acquainted with.
The author’s reasoning, supported with incredible photographs, make us believe that the benefit
can be not only of his countrymen. Mr. Hancock,
similarly to other visitors, paid most attention to
the wrestling spectacles. They represent a very old
tradition. Wrestlers are hereditary professionals,
training since their childhood, and usually gaining
athlete body-build and enormous strength. But this
is only what common people perceive. The noble
‘samurais’ already for twelve centuries have jealously hidden from the alien, as well as from their
own countrymen, the art providing them with health,
the skill to defeat enemies several times stronger,
and, probably the most important, the admirable
willpower.
The democratisation of Japan made this talisman of samurais a property of the whole community.
Today, each Japanese soldier gets acquainted with
ju-jitsu, and there are numerous schools of this art
throughout the whole Land of the Rising Sun. Also,
there is various public evidence of samurais’ superiority over the wrestlers, admired by common people. A few years ago, in Tokyo, in front of a crowd
of several thousands, a tiny samurai overpowered a
huge, most famous wrestling master within fifteen
seconds. A similar disaster can be predicted by the
author to the best American boxers who would try
to cross swords with ju-jitsu contestants, whom
they outgrow in body height and in muscle development.
It is hard to describe in a few words the fighting
method constituting the heart of the Japanese physical education. It enables its followers to efficiently
defend themselves or attack the enemy with bare
hands fighting against a much stronger, or even
armed opponent. The aim of the fight, depending
on the circumstances, is included in the range from
light but painful manoeuvres, that let the opponent
72
krótszego lub dłuższego trwania, aż do uszkodzeń
poważniejszych, a nawet śmierci. W środkach przebierali samurajowie tylko o tyle, że szukali wiodących najpewniej do danego celu kosztem najmniejszego wysiłku. Boksowanie i zapasy wydają się im
nieracyonalne nie tylko dlatego, że trzymają się
sztywnie pewnego kanonu rzeczy „dozwolonych”,
lecz i z powodu niepotrzebnego marnowania siły
mięśniowej. Japończyk, zamiast potęgować do olbrzymich rozmiarów swą muskulaturę, studyuje dokładnie ciało ludzkie, szukając punktów, w których
ucisk wywołuje ból dotkliwy lub ubezwładnienie.
Są to miejsca, gdzie większe gałęzie nerwowe leżą
blisko powierzchni ciała. Samurajowie wyprzedzili anatomów w ich wykryciu. Dokonawszy chwytu,
dozwalają przeciwnikowi tracić siły przez daremne
usiłowania obrony, poczem dopiero, jeśli potrzeba,
uzupełniają swe zwycięstwo. Istnieje wielki wybór
odmian takich chwytów, zastosowanych do różnych
sytuacyi obrony osobistej. Żona autora, według
jego zapewnień, pod jego kierunkiem owładnęła
sztukę japońską o tyle, że może przytrzymać nawet
niezwykłej siły rzezimieszka, póki pomoc nie nadejdzie.
Samuraj używa też i uderzeń, lecz nigdy pięścią, jak Anglik, tylko krawędzią zewnętrzną ręki,
którą doprowadza do takiego hartu, że łamie nią
silne kije bambusowe. Wprawia się też pilnie do
walki z przeciwnikiem uzbrojonym. Chwyt laski, spadającej na głowę, wyrwanie rewolweru
z ręki awanturnika, oto sztuczki równie trudne jak
w swych skutkach humanitarne, wyuczane pilnie
w szkołach dżiu-dżi-cu.
Po dalsze szczegóły musimy odesłać ciekawych do oryginału; tu wspomnimy jeszcze o skutkach tych niezliczonych fortelów walki japońskiej.
Jest ich cała skala: od przekonania o swej przewadze przez ubezwładnienie krótsze lub dłuższe,
aż do uszkodzeń trwałych różnej doniosłości,
a nawet śmierci.
I tu właśnie leży zarazem trudność przeszczepienia metody „małych żółtych ludzi” na większą skalę,
na grunt obcy... i źródło jej olbrzymiej wartości we
własnej ojczyźnie. Wygląda to na paradoks. A jednak
p. Irving Hancock bardzo przekonywającem rozumowaniem wykazuje związek wewnętrzny dziwnej siły
woli Japończyków, pozostawiający za sobą daleko
w tyle przysłowiową zimną krew anglosaską z ich
systemem ćwiczeń cielesnych.
Młody Japończyk, ćwicząc się w swej rodzinnej walce, nie ma do dyspozycyi sztucznych środków bezpieczeństwa, jak rękawice lub maska
naszych szermierzy. Chcąc nie uczynić krzywdy
swemu koledze-przeciwnikowi, musi miarkować siłę swych uderzeń i chwytów, co stanowi
know his inferiority, through overthrowing for a
shorter or longer time, to more serious injuries, or
even death. The samurais were particular about
their means only as much as they looked for the
ones most effectively leading to the given aim at the
expense of the smallest effort. Boxing and wrestling
seem irrational to them because they not only keep
close to a standard of ‘permitted’ elements, but also
uselessly waste muscular force. A Japanese, instead of enlarging his musculature to an enormous
extent, studies the human body thoroughly, looking
for points at which pressing induces severe pain or
paralysis. These are regions where bigger neural
branches lie close to the surface of the body. Samurais overtook anatomists in their discovery. Having performed a hold, they let the opponent lose his
power through vain efforts to defend, and then, if
needed, they complete their victory. There is a broad
variety of such holds, applied in different situations
of self-defence. The author’s wife, according to his
guarantee, has acquired the Japanese art, under his
guidance, to the extent allowing her to hold even
a very strong oppressor until help arrives.
A samurai also uses hits, however, never applied with a fist, as in the case of an Englishman,
but with the external edge of the hand; his hand
is exercised to a degree allowing to break bamboo
sticks. Samurais practice fighting with armed opponents, too. Holding a stick that is falling on the
head, or pulling out a revolver from an intimidator’s hand – here are some of the tricks, equally difficult and humane in their effects, attentively learnt
at ju-jitsu schools.
For more details, we have to direct the readers
to the original source; here, we are going to mention the results of those numerous tricks of the Japanese fight. There is a whole collection of them: from
proving one’s dominance through overthrowing for
a shorter or longer time, to permanent injuries of
various significance, or even death.
And here we come to the difficulty of transferring the Japanese method to other territories on a
broader scale... at the same time, this is the source
of the art’s considerable value in its homeland. This
seems paradoxical. Nevertheless, Mr. Irving Hancock, in a very persuasive reasoning, points at the
significance of the strange willpower of the Japanese, leaving behind the legendary Anglo-Saxon
composure together with their system of body exercise.
A young Japanese, practising the national art
of fighting, does not have any artificial safety measures, such as our fencers’ gloves or masks. In order not to harm his companion-opponent, he has
to measure the force of his hits and holds, which
73
dla niego niezrównaną szkołę panowania nad
sobą. Działając od kilkunastu stuleci, nie dziw,
że szkoła ta wpłynąć mogła na charakter narodu. Dziś mistrze dżiu-dżi-cu dopuszczają białych
do swych zakładów jedynie po pewnej praktycznej
próbie ich zimnej krwi; rodaków swych są pod tym
względem pewni.
Niezmiernie
ciekawe
uwagi
poświęca
p. I. H. zasadom hygieny japońskim, które od niepamiętnych czasów czyniły z samurajów nie tylko silnych i sprawnych, ale i niezwykle zdrowych ludzi. Życie na wolnem powietrzu na archipelagu Nipońskim
ważniejszą odgrywa rolę, niż gdziekolwiekindziej.
To samo dotyczy kąpieli, których lud nawet używa
kilkakroć dziennie. Same zaś ćwiczenia cielesne nie
ograniczają się na właściwe dżiu-dżi-cu. Japończyk
przygotowuje się do tej sztuki i przeplata ją racyonalnie pomyślanemi ćwiczeniami wstępnemi, przy
których głębokie oddechy są nie mniej w użyciu, jak
w klasycznej na tem polu Szwecyi.
Co jednak odskakuje zupełnie od uznanego
u nas szablonu, to japońska hygiena żywienia.
I tu autor, choć Anglosas „mięsożerny”, okazuje się zupełnie pozyskanym dla swych żółtych mistrzów. Japończycy – higieniści i atleci nie tylko
nie odstępują od trybu żywienia swego narodu,
lecz uważają go za normę dla człowieka fizycznie czynnego. Mała ilość pokarmu zwłaszcza
w środku dnia i skład jego z lekko strawnych pokarmów roślinnych z małą tylko przymieszką mięsa
(a raczej ryb) – oto główne zasady tej hygieny.
Stopniowe obniżanie uznanej przez fizyologię normy dziennej potrzeby białka u człowieka, jakiego jesteśmy świadkami w ciągu lat
ostatnich, dozwala przypuścić możliwość rychłego zbliżenia tej normy do ilości, jaka wystarcza Japończykom. Nim bokser japoński
czołem uderzył przed sprawnością samurajów,
już japoński dżinkiriksza (ciągnący wózek-dorożkę)
w zdumienie wprawiał Europę swą wytrwałością
w biegu. A tego i tamtych pożywienie żartowało sobie z naszych kanonów naukowych.68
Artykuł Eugeniusza Piaseckiego jest pierwszą
polską publikacją naukową poświęconą ju-jitsu.
Autor nie ukrywa zachwytu dla japońskiej sztuki
walki. Jest dalece prawdopodobne, że pomysł przetłumaczenia dzieł H.I. Hancocka na nasz język zrodził się pod wpływem właśnie tego artykułu – tym
68
constitutes a unique training of self-control. As this
has been working for more than ten centuries, there
is no wonder that the method could influence the
national character of the Japanese. Today, ju-jitsu
masters allow white people to practise only after
a matter-of-fact trial of their composure, whereas
they fully trust their countrymen in this concern.
I.H. makes especially interesting remarks regarding the Japanese hygienic traditions, thanks to
which samurais, for long centuries, have been not
only strong and fit, but also unusually healthy. Living in the open air plays a much more significant
role on the Japanese Isles than anywhere else. The
same applies to bathing, which is practised even several times a day by the Japanese. Physical exercise
is not restricted to ju-jitsu. The Japanese prepares
himself to this art and rationally applies introductory exercise, employing deep breathing to a degree
not lesser that it can be observed in Sweden.
What is, however, totally different from the pattern we are accustomed to is the Japanese nutrition. Here, the author, although a ‘carnivorous’
Anglo-Saxon, turns out completely convinced
by his Japanese masters. The Japanese – hygienists and athletes – not only follow the nutritional model of their nation, but also consider
it advisable for a physically active individual.
A small amount of food, especially in the middle of
the day, consisting of light vegetables and a little
addition of meat (fish rather than meat) – these are
the main rules of the model.
The gradual lowering of the advised daily protein requirement that we witness within the recent
years allows us to predict that the norm can soon
equal the amount sufficient for a Japanese. Before the Japanese boxer admitted appreciation of
samurais’ fitness, the Japanese rickshaw driver had
already astonished Europeans with his running endurance. And the menu of both samurais and rickshaw drivers was far from our scientifically elaborated patterns.68
The article by Eugeniusz Piasecki is the first
Polish scientific publication devoted to ju-jitsu.
The author does not conceal his admiration to the
Japanese martial art. It is highly probable that the
idea of translating works by H.I. Hancock into
Polish appeared under the influence of this article
– especially that the first translation is associated
The content of the article published in the three journals is almost identical – there are only a few stylistic changes applied. E. Piasecki, The
Physical Education in Japan. The Pedagogical Review, Warsaw 1904,
No. 20, p. 237-239. See also: The Sokół Physical Exercise Guide, Lvov
1904, No. 10, p. 74-75. See also: The Museum, Lvov 1904, No. 20,
p. 1005-1008.
Treść artykułu opublikowana w trzech czasopismach jest niemal identyczna, w kilku przypadkach dokonano jedynie drobnych zmian stylistycznych. E. Piasecki, Wychowanie fizyczne w Japonii. Przegląd Pedagogiczny, Warszawa 1904, nr 20, s. 237-239. Także: Przewodnik Gimnastyczny Sokół, Lwów 1904, nr 10, s. 74-75. Także: Muzeum, Lwów
1904, rocznik XX, s. 1005-1008.
68
74
bardziej, że pierwsze tłumaczenie związane jest ze
środowiskiem sokolskim.
W kolejnych latach Eugeniusz Piasecki podjął tematykę związaną z angielskim ruchem
skautingowym, wydając Harce młodzieży polskiej.69 Praca ta powstała na podstawie książki gen. R. Baden-Powella Scouting for boys
i stanowi swoistego rodzaju podręcznik dla polskiej
organizacji młodzieżowej pielęgnującej rycerskie
tradycje i ducha patriotyzmu. Wśród wielu umiejętności, jakie powinien posiadać harcerz, autor
wymienia także ju-jitsu:
with the environment of the Sokół Physical Exercise Society.
In the following years, Eugeniusz Piasecki
took up the subject of the English scouting movement, publishing Scouting for the Polish Youth.69
The book was designed on the basis of Scouting for
Boys by general R. Baden-Powell, and constitutes a
specific textbook for the Polish youth organisation
maintaining the chivalric traditions and the spirit
of patriotism. Among the many skills that a scout
should possess, the author enumerates ju-jitsu:
Musi też harcerz nabyć wprawy w obronie osobistej. Należą tu nasze staropolskie palcaty (szermierka laską), dalej francuska walka na pięści
i stopy i walka japońska (dżiudżicu).70
A scout also has to get acquainted with selfdefence. Among the methods, there are the Old
Polish ‘palcaty’ (stick fencing), the French fighting
method with fists and feet, and the Japanese fighting (ju-jitsu).70
W książce tej Piasecki poleca również harcerzom jako lekturę Japoński system trenowania ciała Hancocka.
In his book, Piasecki also recommends Japanese System of Body Training by Hancock to the
scouts.
M. Schreiber, E. Piasecki, Harce młodzieży polskiej. Lwów 1912.
M. Schreiber, E. Piasecki, Scouting for the
Polish Youth. Lvov 1912.
M. Schreiber, E. Piasecki, Scouting for the Polish Youth. Lvov 1912
(2nd edition, 1917).
70
M. Schreiber, E. Piasecki, Scouting for the Polish Youth. Lvov 1917,
p. 197.
M. Schreiber, E. Piasecki, Harce młodzieży polskiej. Lwów 1912
(wyd. II 1917).
70
M. Schreiber, E. Piasecki, Harce młodzieży polskiej. Lwów 1917,
s. 197.
69
69
75
Pozostając przy tematyce skautingu, należy
wspomnieć o książce wydanej nakładem redakcji Skaut, zatytułowanej Skauting dla młodzieży.
Praca ta ukazała się w 1913 roku, jej redaktorem
był Bronisław Bouffałł, a jako autor książki wymieniony jest Robert Baden-Powell. Na stronie
tytułowej widnieje informacja, że tłumaczenie
z angielskiego powstało z upoważnienia autora,
a zespół redakcyjny dokonał przede wszystkim
zmian polegających na wprowadzeniu elementów
polskiej tradycji narodowej. W książce tej znaleźć
można odnośniki do japońskiego kodeksu bushido,
a także informacje o ju-jitsu. Dla nas najważniejsze jest potwierdzenie faktu, że przed wybuchem
I wojny światowej ju-jitsu było w Polsce znane,
choć praktykowane w niewielu ośrodkach.
When talking about scouting, one should mention a book published by Scout, entitled Scouting
for Youth. It appeared in 1913. The editor was
Bronisław Bouffałł, and Robert Baden-Powell is
specified as the author. On the title page, information is provided that the translation from the English
language was licensed by the author, and that the
editors introduced mainly several changes referring
to the Polish tradition. In the book, the reader could
find notices on the Japanese bushido code, as well
as on ju-jitsu. For us, the most important aspect is
evidence of the fact that until the First World War
ju-jitsu was known in Poland, although practised in
a few centres only.
The Japanese national sport is the so-called
ju-jitsu, now mostly appreciated in the English
schools, very rarely practised in our country.71
Japońskim
sportem
narodowym
jest
tak zw. Dżu-Dżitsu, które obecnie cieszy się wielkim
uznaniem w szkołach angielskich, ale u nas, praktykowanem jest bardzo rzadko.71
Robert Baden-Powell
[NATR-1936]
R. Baden-Powell, Skauting dla młodzieży. Warszawa-Kraków 1913.
R. Baden-Powell, Scouting for Youth. Warsaw-Cracov
1913.
71
R. Baden-Powell, Skauting dla młodzieży. Warszawa-Kraków 1913,
s. 133.
71
76
R. Baden-Powell, Scouting for Youth. Warsaw-Cracov 1913, p. 133.
Zanim rozpoczniemy omawianie wszystkich
polskojęzycznych wydań prac H.I. Hancocka, które ukazały się w latach 1905-1920, chcielibyśmy
wspomnieć o książce Emila Andre zatytułowanej
100 sposobów samoobrony od napaści ulicznej,72
która wydana została w Warszawie w 1905 roku.
Emil Andre był paryskim publicystą,
a także szefem i redaktorem periodyka L’Escrime française.73 W swych poglądach na temat
wychowania fizycznego związany był ze szkołą szwedzką, w gimnastyce dostrzegał walory edukacyjne i łączył ją z medycyną. Uważał
też, że ćwiczenia fizyczne powinno się uprawiać
bez względu na płeć i wiek oraz dostrzegał walory
masażu leczniczego.
Emil Andre był również znawcą sztuk walki,
poczynając od canne,74 poprzez zapasy, boks angielski i francuski, na ju-jitsu kończąc.
W języku francuskim ukazało się jego kilka książek związanych z walką wręcz: L’Arte
de se defendre dans la rue avec armes ou sans armes, 100 Facons de se defendre dans la rue sans
armes, De se defendre dans la rue avec armes,
100 coups de ju-jitsu oraz Manuel de Boxe et de
Canne.75
Before we pass on to discussing all the Polishlanguage issues of H.I. Hancock’s works that were
published in the years of 1905-1920, we would like
to mention a book by Emil Andre entitled One Hundred Methods of Self-Defence against Assault,72
which appeared in Warsaw in 1905.
Emil Andre was a Paris journalist, the chief
editor of the L’Escrime française magazine.73 His
ideas concerning physical education were based on
the Swedish school; he picked educational qualities out of gymnastics and associated this discipline
with medicine. In his opinion, physical exercises
should be practised independently of sex or age; he
also perceived therapeutic massage as very advantageous.
Emil Andre was an expert on martial arts, too,
starting with canne,74 through wrestling, and English or French boxing, up to ju-jitsu.
He published several books concerning unarmed
combat in French: L’Arte de se defendre dans la rue
avec armes ou sans armes, 100 Facons de se defendre dans la rue sans armes, De se defendre dans la
rue avec armes, 100 coups de ju-jitsu, and Manuel
de Boxe et de Canne.75
The experts that Emil Andre cooperated with
and learned from, were: in the field of boxing –
a famous professor Julien Leclerc and his son
Georges Leclerc, in the field of wrestling – Francis
Le Bordelais, and in the field of ju-jitsu – Katsukuma Higashi.
The book One Hundred Methods of Self-Defence against Assault is an example of creating
a fighting system which is not restricted by sports
competition rules, but based on the experience
Autorytetami, z którymi Emil Andre współpracował i od których czerpał wiedzę, byli: z zakresu
boksu – sławny profesor Julien Leclerc i jego syn
Georges Leclerc, z zakresu zapasów – Francis Le
Bordelais, a z zakresu ju-jitsu – Katsukuma Higashi.
Książka 100 sposobów samoobrony od napaści
ulicznej jest przykładem stworzenia systemu walki
nieograniczonego regułami rywalizacji sportowej,
On the cover of the book, the following title appears: One Hundred
Methods of Self-Defence against Assault; on the title page, the title is:
One Hundred Methods of Repelling Assault without Weapon. Therefore,
in various publications, both titles may appear interchangeably.
73
W.H. Pollock, F.C. Grove, E.B. Michell, W. Armstrong, Fencing, Boxing, Wrestling. London 1889, p. 266.
74
This is a form of fencing, in which a thin stick is used.
75
E. Andre, 100 coups de ju-jitsu (Paris); E. Andre, L’Arte de se defendre
dans la rue avec armes ou sans armes (Paris); E. Andre, 100 Facons de
se defendre dans la rue sans armes (Paris); E. Andre, De se defendre
dans la rue avec armes (Paris); E. Andre, Manuel de Boxe et de Canne
(Paris). All these works can be found among the collection of the International Modern Ju-Jitsu Federation, Glogow, Poland. When describing
these books, a problem appears in establishing the publication dates, as
the publishers did not include them in their products. The Paris bookstores in which we purchased these books date them to the years 19001902. We date Manuel de Boxe et de Canne to 1904, as it contains the
latest canne fighting rules – from 1904. The books: L’Arte de se defendre
dans la rue avec armes ou sans armes, 100 Facons de se defendre dans
la rue sans armes, and De se defendre dans la rue avec armes appeared
not later than in 1905 and are not yet recommended in the above-mentioned publication from 1904. In turn, 100 coups de jiu-jitsu must have
been published last, as the author refers to the foregoing publications;
they are also recommended by the publisher. In our opinion, it should
be dated to 1906-1907.
Na okładce książki widnieje tytuł 100 sposobów samoobrony od napaści ulicznej, natomiast na stronie tytułowej – Sto sposobów odparcia napaści ulicznej bez broni. Stąd też w różnych publikacjach występować
mogą zamiennie oba tytuły.
73
W.H. Pollock, F.C. Grove, E.B. Michell, W. Armstrong, Fencing, Boxing, Wrestling. London 1889, s. 266.
74
Jest to forma szermierki, w której używa się cienkiego kija.
75
E. Andre, 100 coups de ju-jitsu (Paris); E. Andre, L’Arte de se defendre
dans la rue avec armes ou sans armes (Paris); E. Andre, 100 Facons de
se defendre dans la rue sans armes (Paris); E. Andre, De se defendre
dans la rue avec armes (Paris); E. Andre, Manuel de Boxe et de Canne
(Paris). Wszystkie te pozycje znajdują się w zbiorach Międzynarodowej
Federacji Modern Ju-jitsu. Problem, jaki występuje przy ich opisie, to
trudność ustalenia daty publikacji, ponieważ wydawcy nie zamieścili
dat ukazania się książek. Antykwariaty paryskie, od których nabyliśmy
te książki, datują je na lata 1900-1902. Książkę Manuel de Boxe et de
Canne my datujemy na rok 1904, gdyż znajdują się w niej najnowsze
reguły walki canne z 1904 roku. Książki: L’Arte de se defendre dans la
rue avec armes ou sans armes, 100 Facons de se defendre dans la rue
sans armes i De se defendre dans la rue avec armes ukazały się najpóźniej w 1905 roku i nie są jeszcze polecane we wspomnianej publikacji
z roku 1904, natomiast książka 100 coups de jiu-jitsu musiała być wydana jako ostatnia, gdyż autor powołuje się w przypisach na powyższe
publikacje i są one również polecane przez wydawcę. My datujemy tę
pozycję na 1906-1907 rok.
72
72
77
ale opierającego się na doświadczeniach dyscyplin
sportowych związanych z walką, pomijając oczywiście ju-jitsu, które tak czy inaczej kojarzone było
za sprawą Jigoro Kano przede wszystkim z rzutami
i dźwigniami, stąd też często nazywano je japońskimi zapasami. Charakterystyczne techniki przeznaczone do realnej samoobrony, do których zalicza się
te wymienione w opracowaniu Emila Andre, to kopnięcia w krocze, uderzenia w krtań, wciskanie palców w oczy. Każdy ze stu sposobów obrony opisany jest słownie, natomiast ilustracje obrazują tylko
39 technik. Oto przykładowy opis techniki kopnięcia w krocze:
of sports disciplines dealing with fight, with the exclusion of ju-jitsu of course, that, owing to Jigoro
Kano, was associated first of all with throws and
levers – and therefore often called Japanese wrestling. The characteristic techniques designed for
real self-defence, among which there are the ones
enumerated by Emil Andre in his elaboration, are
as follows: crotch kicks, larynx hits, pressing fingers in the eyes. Each of the defensive methods is
described in words, 39 techniques are illustrated.
Here is an example description of the crotch kick
technique:
The blow, struck in the underbelly and the genitals, is so dangerous that it is forbidden during exercise.
Even in a real fight it is allowed only against an
offender who strikes the most hazardous blows.
It is performed with a leg moved forward, or
the other one.
Here is the procedure in method number one:
Remaining in the left position, raise your left
knee to the level of the waist, lower the toe, tense
your leg, and strike a blow in the underbelly.76
Cios ów, wymierzony w podbrzusze i w organy
płciowe, jest tak niebezpieczny, że wzbroniony jest
przy ćwiczeniach.
Nawet w bitce prawdziwej dopuszczalny jest
tylko w stosunku do złoczyńcy, który zadaje ciosy
najniebezpieczniejsze.
Wykonywa się go za pomocą nogi, wysuniętej
ku przodowi, lub za pomocą drugiej.
Oto jak się postępuje przy metodzie pierwszej:
Znajdując się w pozycyi lewej, należy podnieść
kolano lewe na wysokość pasa, szpic stopy zniżyć,
nogę wyprężyć i cios w podbrzusze wymierzyć.76
Emil Andre based his system on the hits from
English boxing; from among the kicks derived from
French boxing, only kicks under the knees were left.
Here is how he writes about the techniques taken
from ju-jitsu and wrestling, which he calls ‘twists’:
Emil Andre oparł swój system na uderzeniach
z boksu angielskiego, a z kopnięć zaczerpniętych
z boksu francuskiego pozostawił tylko kopnięcia
poniżej kolan. Tak natomiast pisze o technikach
zaczerpniętych z ju-jitsu i zapasów, które nazywa
„wykręceniami”:
Let us now pass on to the so-called twists –
a kind of blows that, by the way, play a significant
role in the defensive system applied in Japan.
(...) Various kinds of ‘twists’ can be used against
offenders – either to defend from them, or to paralyse them. We do not put emphasis on elaborated
twists, difficult to perform. Even among those that
we point at, only a few are fairly simple. The rest
seem to be easy enough; they require, however, frequent exercise and repetitions.77
Przejdziemy teraz do t. zw. „wykręceń”, rodzaju ciosów, które, mówiąc nawiasowo, zajmują
poczesne miejsce w systemie obrony, używanym
w Japonii.
(...) Różne rodzaje „wykręceń” mogą być stosowane przeciwko złoczyńcom, bądź dla obrony przed
nimi, bądź dla ich unieruchomienia. Nie kładziemy
nacisku na wykręcenia zawiłe, trudne do wykonania. Nawet z pomiędzy tych, które wskazujemy,
niektóre tylko są dość łatwe. Reszta, wydaje się na
razie, pozornie dość łatwa, wymaga jednak dość
częstych uprzednich ćwiczeń i repetycyi.77
The book by Emil Andre is a collection of practical solutions for efficient self-defence; the techniques are selected from the point of view of their
effectiveness and simplicity.
Książka Emila Andre jest zbiorem praktycznych rozwiązań skutecznej samoobrony,
Dr Piasecki was acquainted with the publication by the French journalist; he reviewed it in
E. Andre, 100 sposobów samoobrony od napaści ulicznej. Warszawa
1905, s. 27-28.
77
Ibidem, s. 106-107.
76
E. Andre, One Hundred Methods of Self-Defence against Assault. Warsaw 1905, p. 27-28.
77
Ibidem, p. 106-107.
76
78
E. Andre, 100 sposobów samoobrony
od napaści ulicznej. Warszawa 1905.
E. Andre, One Hundred Methods of Self-Defence
against Assault. Warsaw 1905.
79
a short article in the issue of Sokół from December 1906. He also reported on two other books
published in the same year: Japanese System of
Body Training, translated by W. Szukiewicz, and
Physical Education in Japan. Ju-Jitsu, translated
by J. Modzelewski.
w której autor dobrał techniki pod kątem skuteczności i prostoty wykonania.
Praca francuskiego publicysty znana była również dr. Piaseckiemu, który w grudniowym wydaniu
Sokoła z 1906 roku zamieścił krótką recenzję odnoszącą się do niej i do dwóch książek, które ukazały
się również w tym roku. Były to: Japoński system
trenowania ciała w przekładzie W. Szukiewicza
E. Piasecki, Z piśmiennictwa. Emil Andre. Sokół, Warszawa 1906.
E. Piasecki, From the Literature. Emil Andre. Sokół, Warsaw 1906.
80
i Fizyczne wychowanie w Japonii Dżiu-itsu w tłumaczeniu J. Modzelewskiego.
Emil Andre. One Hundred Methods of Repelling
Assault without Weapon. Translated from French.
Warsaw, ‘The Popular Review’ publishing, 1905.
The fame of the self-defence system, which is at
the same time the heart of physical exercise of youth
in Japan, has survived the echoes of war and is now
more and more persistently taking root in the cultures of white nations. The American H.J. Hancock,
whose first paper referring to this subject appeared
two years ago, is now himself belittling all his earlier works, publishing, with the help of a trueborn
Japanese, a new, updated textbook on ju-jitsu.
For the majority of the Polish readers, the situation is made easier by the fact that two issues, English and German, appeared at the same time. From
the preface we get to know that the system (called
Kano after its originator, Prof. Jigoro Kano), presently taken as the basis, has developed as an outcome of long-lasting rivalry of several schools, and
today is generally approved as the official one in the
country of the Mikado.
The textbook itself is simply a comprehensive
atlas, containing superior autotypes and short, but
clear descriptions of each hold in the Japanese
method. Additionally, there are anatomical illustrations, presenting the regions at which a hit or
pressure can be hazardous, as well as a chapter on
‘kuatsu’, i.e. the art of bringing the faint to consciousness. Both the contents and the design of the
work make it one of the best in the contemporary
physical education literature.
In this way, the West made its significant
step towards acquiring the Japanese approach
to physical exercise. At the same time, we afforded the mere translations of the first work by
H.J. Hancock. Were they good translations!
P.W. Szukiewicz, at least, apparently used the English original. What a pity that he did not make the
effort to get acquainted with the mother-tongue
anatomical and gymnastic terminology... therefore,
the descriptions sometimes become ambiguous, or
even incomprehensible.
The second translation turned out even worse.
It is just a summary of the careless Russian translation, and it brought honour neither to the translator,
nor to the publisher.
Disregarding the fact that the Polish language
possesses its own more or less established terminology in each scientific area consists, as it seems,
an incurable disease in some writers (especially
translators). It would be hard to find a more clear
evidence to this than the translation of the paper
by Andre about self-defence against assault. The
lamentable relations in the Russian annexation territory add to the timeliness of such textbooks. Neither a pedagogue, nor a hygienist, though, will find
Emil Andre. Sto sposobów odparcia napaści
ulicznej bez broni. Tł. z francuskiego. Warszawa,
nakł. „Przegl. Powsz.”, 1905.
Sława systemu obrony osobistej, który w Japonii
jest zarazem jądrem ćwiczeń cielesnych młodzieży,
przetrwała odgłosy wojenne i zapuszcza coraz trwalsze korzenie u przodujących kulturze narodów rasy
białej. Amerykanin H.J. Hancock, którego pierwsze
o tym przedmiocie dzieło ukazało się dwa lata temu,
obecnie sam usuwa na drugi plan wszystkje swe
dawniejsze publikacye, wydając, przy pomocy rodowitego Japończyka, nowy, poprawny podręcznik
dżiu-dżciu.
Większość czytelników polskich ma tym razem
rzecz o tyle ułatwioną, że ukazały się naraz 2 wydania: angielskie i niemieckie. Z przedmowy dowiadujemy się, że system (zwany Kano od swego twórcy,
prof. Dżigoro Kano) obecnie wzięty za podstawę
jest wynikiem walki długotrwałej kilku rywalizujących szkół i dziś panuje powszechnie w kraju Mikada jako oficyalny.
Podręcznik sam jest poprostu obszernym atlasem, złożonym z wybornych światłodruków i krótkich, lecz jasnych opisów każdego chwytu japońskiej metody. Uzupełnieniem są ryciny anatomiczne z uwidocznieniem miejsc, których uderzenie
lub ucisk może być niebezpiecznym, oraz rozdział
o „kuatsu”, czyli sztuce cucenia omdlałych. Tak treść,
jak wyposażenie zewnętrzne dzieła czynią je jednem
z najlepszych we współczesnej literaturze gimnastycznej.
Gdy w ten sposób Zachód uczynił nowy, spory krok na drodze poznania japońskich elementów
kultury fizycznej, my zaledwie zdobyliśmy się na
przekłady pierwszego dzieła H.J. Hancocka. Żebyż, choć dobre przekłady! P.W. Szukiewicz przynajmniej widocznie używał oryginału angielskiego.
Szkoda jednak, że nie zadał sobie trudu zapoznania
się z ojczystą nomenklaturą anatomiczną i gimnastyczną, przez co opisy stają się miejscami niejasne,
a nawet niezrozumiałe.
Drugi przekład wypadł znacznie gorzej jeszcze. Jest to poprostu skrócenie już i tak niedbałego
przekładu rosyjskiego, nie przynoszące zaszczytu
ani tłumaczowi, ani... nakładcy.
Lekceważenie faktu, że język nasz posiada
w każdym dziale umiejętności mniej lub więcej
ustalone własne słownictwo, jest, jak się zdaje,
u pewnego rodzaju pisarzy (zwłaszcza tłumaczów)
chorobą nieuleczalną. Trudno o jaskrawszy na to
dowód, jak przekład dziełka Andrego o obronie od
napaści ulicznej. Opłakane stosunki w zaborze rosyjskim dodają tego rodzaju podręcznikom aktual-
81
ności. Pedagog jednak, ani hygienista, nie znajdą
w broszurce Andrego nic dla siebie.78
anything valuable in the brochure by Andre.78
The article, identical in contents, appeared in
the next year in The Museum.79
Artykuł ten w niezmienionej treści ukazał się
w następnym roku w Muzeum.79
Now, we are going to present an individual
whose writings contributed to the popularisation
of ju-jitsu in America and in Europe, especially in
Poland.
Harrie Irving Hancock (1868-1922) got acquainted with the Japanese martial art probably
before his journey to Japan. In the introduction to
the book The Complete Kano Jiu-Jitsu, Katsukuma
Higashi mentioned that the level of Hancock’s skill
and knowledge concerning ju-jitsu at the moment
when the American author arrived in the Cherry
Blossom country was not too high.80 So, Hancock
must have gained them somewhere. Russ St. Hilaire
in the book Pioneers of American Jujitsu informs
that Hancock began his ju-jitsu education in 1896 in
New York; it is not known, however, who his teacher was.81 Hancock’s contact with the martial art that
made him start his publishing activity took place in
the years 1899-1901, when, serving in the army, he
stayed in the Philippines and in Japan. At the beginning, he was taught by sensei Kishoku Inouye, and
acquired the secrets of the Tenjin school; then, he
practised Tsutsumi-Ryu under the guidance of Katsukuma Higashi, who, as we already know, came to
the United States with Hancock. Tsutsumi ju-jitsu
consisted of 160 techniques, taught within three
stages. Stage one included 60 basic techniques,
stage two developed these into more complex methods, and, at last, the student got acquainted with lethal techniques and methods of bringing the faint to
consciousness.
In the literary output of Hancock, there are several books regarding ju-jitsu. The first one is Japanese Physical Training, published in 1903.82 It was
followed by Physical Training for Women,83 Physical Training for Children,84 and Jiu-Jitsu Combat
Tricks,85 which appeared in 1904. Apart from these,
Przedstawimy teraz postać, której pisarstwo
przyczyniło się do popularyzacji ju-jitsu w Ameryce i Europie, a przede wszystkim w Polsce.
Harrie Irving Hancock (1868-1922) z japońską
sztuką walki zetknął się najprawdopodobniej przed
swoim wyjazdem do Japonii. We wstępie do książki
The Complete Kano Jiu-Jitsu Katsukuma Higashi
wspomniał, że poziom umiejętności i wiedzy amerykańskiego autora na temat ju-jitsu w momencie
przybycia do Kraju Kwitnącej Wiśni były niezbyt
wysokie,80 a więc musiał je gdzieś nabyć. Russ St.
Hilaire w książce Pioneers of American Jujitsu
podaje informacje, według których Hancock rozpoczął naukę ju-jitsu w roku 1896 w Nowym Jorku, jednak nie wiadomo, kto był jego nauczycielem.81 Spotkanie ze sztuką walki, które skłoniło go
do podjęcia działalności publicystycznej, nastąpiło w latach 1899-1901, kiedy to Hancock pełniąc
służbę w wojsku przebywał na Filipinach i w Japonii. Najpierw pobierał naukę u sensei Kishoku
Inouye, zgłębiając tajniki szkoły Tenjin, a następnie
ćwiczył Tsutsumi-Ryu pod okiem Katsukumy Higashiego, z którym, jak już wiemy, powrócił do Stanów Zjednoczonych. Tsutsumi ju-jitsu składało się
ze 160 technik, których zgłębianie odbywało się
w trzech etapach. Blok pierwszy składał się
z 60 technik podstawowych, drugi był bardziej
skomplikowanym
rozwinięciem
pierwszych
60 technik, a ostatni zawierał techniki śmiertelne
i sposoby cucenia osób pozbawionych przytomności.
W dorobku publicystycznym Hancocka znajduje się kilka książek związanych z ju-jitsu.
Pierwszą jest wydana w 1903 roku Japanese Physical Training.82 Następne to: Physical Training
for Women,83 Physical Training for Children84
i Jiu-Jitsu Combat Tricks,85 które ukazały się
w 1904 roku. Oprócz tego opublikowana została
E. Piasecki, Z piśmiennictwa. Emil Andre. Sokół, Warszawa 1906,
nr 10, s. 16.
79
E. Piasecki, Przegląd literatury hygienicznej. Muzeum, 1907, t. I,
s. 310-311.
80
H.I. Hancock, K. Higashi, The Complete Kano Jiu-Jitsu. 1905, s. IX.
81
R.S. Hilaire, Pioneers of American Jujitsu. West Hartford 2004, s. 64.
82
H.I. Hancock, Japanese Physical Training. New York 1903.
83
H.I. Hancock, Japanese Physical Training for Women. New York
1904.
84
H.I. Hancock, Japanese Physical Training for Children. New York
1904.
85
H.I. Hancock, Jiu-Jitsu Combat Tricks. New York 1904.
E. Piasecki, From the Literature. Emil Andre. Sokół, Warsaw 1906,
No. 10, p. 16.
79
E. Piasecki, Hygienic Literature Review. The Museum, 1907, vol. 1,
p. 310-311.
80
H.I. Hancock, K. Higashi, The Complete Kano Jiu-Jitsu. 1905, p. 9.
81
R.S. Hilaire, Pioneers of American Jujitsu. West Hartford 2004, p. 64.
82
H.I. Hancock, Japanese Physical Training. New York 1903.
83
H.I. Hancock, Japanese Physical Training for Women. New York
1904.
84
H.I. Hancock, Japanese Physical Training for Children. New York
1904.
85
H.I. Hancock, Jiu-Jitsu Combat Tricks. New York 1904.
78
78
82
praca napisana wraz z Katsukumą Higashim zatytułowana The Complete Kano Jiu-Jitsu (1905).86
Na ziemie polskie informacje zawarte w pracach Hancocka dotarły bardzo szybko. W październiku 1904 roku ukazał się wspomniany już artykuł
dr. Piaseckiego, a pierwsze opracowanie dokonane
na podstawie Japanese Physical Training ukazało
w częściach w Dodatku do czasopisma – Przewodnik gimnastyczny Sokół w rocznikach 1905 i 1906
pod tytułem Japońskie ćwiczenia cielesne.87
Podobnie jak w oryginale, opracowanie to
składa się z dziewięciu rozdziałów, o tych samych
tytułach jednakże, znacznie okrojonych, zapewne ze względu na formę publikacji. W pierwszym
roczniku znalazły się rozdziały o historii ju-jitsu
i jego zasadach, o zdrowym trybie odżywiania się
przez Japończyków, o wzmacnianiu płuc i serca
oraz mięśni ramion i nóg. Natomiast w roczniku
z 1906 roku: o potrzebie spokoju i opanowania
podczas ćwiczeń, o zdrowotnym znaczeniu wody,
o odżywczym działaniu powietrza i szkodliwym
wpływie używek, którymi są alkohol i tytoń,
o zbytniej nadwadze i niedowadze i sposobach ich
leczenia, o sposobach napadu i obrony, o zapasach wyższego stopnia i chwytach prostych oraz
o sposobach nabywania zręczności.
Opracowanie to opatrzone jest wszystkimi
zdjęciami znajdującymi się w oryginale, przedstawiającymi ćwiczenia i techniki walki.
Jak widać, praca Hancocka to szerokie studium o ju-jitsu, widzianym jako japoński sposób
na kształtowanie sprawności fizycznej i utrzymanie
zdrowia, natomiast w mniejszym stopniu jako system walki wręcz. W ujęciu zwolenników krzewienia kultury fizycznej istotne były edukacyjne walory japońskiej sztuki walki.
Hancock, together with Katsukuma Higashi, wrote
The Complete Kano Jiu-Jitsu (1905).86
The information included in Hancock’s writings
very soon reached Poland. In October 1904, the earlier mentioned article by Dr Piasecki appeared, and
the first elaboration based on Japanese Physical
Training could be found, in parts, in Magazine Supplement – Sokół Physical Exercise Guide (volumes
of 1905 and 1906) as Japanese Body Exercise.87
Similarly to the original version, the paper consists of nine chapters, although considerably shortened – probably because of the publication form. In
the first volume, there appeared chapters concerning the history and rules of ju-jitsu, the healthy Japanese nutrition, as well as strengthening the lungs,
heart, and arm and leg muscles. In turn, the chapters
published in 1906 referred to the need of composure and self-control during exercise, the nutritional
aspects of water and air, the harmful influence of
such stimulants as alcohol or tobacco, over- and underweight and methods of treating them, techniques
of attack and defence, high level wrestling, simple
holds, and methods of acquiring skills.
The publication provides all the photographs
included in the original, presenting the exercises
and fighting techniques.
The book by Hancock is thus a broad study on
ju-jitsu, perceived as a Japanese way to develop fitness and maintain health, and to a lesser degree as
a system of unarmed combat. In the approach of
physical exercise promoters, the crucial point was
the educational aspects of the Japanese martial art.
Let us now quote several fragments that illustrate the author’s perception of ju-jitsu:
We have got so many excellent systems of physical exercise that it seems useless to write a new paper dealing with the subject. However, the author
wishes to present a system that, basing on his own
experience, he considers the most appropriate for
developing healthy and strong body-build.88
Przytoczymy teraz kilka fragmentów, które
ukazują, jak autor postrzega ju-jitsu:
Tyle mamy doskonałych systemów ćwiczeń fizycznych, że nowe o tem dzieło pisać wydaje się
zbytecznem. Jednakże autor pragnie przedstawić
system, który z własnego doświadczenia uważa
za najodpowiedniejszy w celu wykształcenia zdrowej i silnej budowy ciała.88
Here are the beginnings of ju-jitsu.
It is not difficult to check how painful this kind of
pressure is. Press your fingers into the arm over the
H.I. Hancock, K. Higashi, The Complete Kano Jiu-Jitsu. 1905.
H.I. Hancock, Japanese Body Exercise. [In:] Magazine Supplement
– Sokół Physical Exercise Guide, Lvov 1905, No. 11, p. 89-95, No. 12,
p.105-107; Lvov 1906, No. 1, p. 1-3, No. 2, p. 17-20, No. 3, p. 33-35,
No. 4, p. 49-52, No. 5, p. 6-71, No. 6, p. 81-83.
88
– Sokół Physical Exercise Guide, Lvov 1905, No. 11, p. 90.
H.I. Hancock, K. Higashi, The Complete Kano Jiu-Jitsu. 1905.
H.I. Hancock, Japońskie ćwiczenia cielesne. [W:] Dodatek do czasopisma – Przewodnik gimnastyczny Sokół, Lwów 1905, nr 11, s. 89-95,
nr 12, s.105-107; Lwów 1906, nr 1, s. 1-3, nr 2, s. 17-20, nr 3, s. 33-35,
nr 4, s. 49-52, nr 5, s. 6-71, nr 6, s. 81-83.
88
H.I. Hancock, Japońskie ćwiczenia cielesne. [W:] Dodatek do czasopisma – Przewodnik gimnastyczny Sokół, Lwów 1905, nr 11, s. 90.
86
86
87
87
83
H.I. Hancock, Japońskie ćwiczenia cielesne. Dodatek do czasopisma Przewodnik gimnastyczny Sokół,
Lwów 1905-1906.
H.I. Hancock, Japanese Body Exercise. Magazine Supplement
– Sokół Physical Exercise Guide, Lvov 1905-1906.
84
Oto początki nauki Jiu-jitsu.
Nie trudno sprawdzić, jak bolesny jest tego
rodzaju ucisk. Wbij palce w ramię powyżej łokcia
tak, aby się wbiły w mięśnie ponad środkiem kości:
wielkim palcem ciśnij mięśnie do kości, równocześnie przyciskaj palcami równoległe wiązki mięśni
i nerwów.
Każdy na swej ręce łatwo odnajdzie miejsce
tych nerwów i mięśni i przekona się, jak łatwo można w ten sposób obezwładnić ramię przeciwnika.
Uczący się powinni na całem swem ciele wyszukiwać mięśnie, z którymi tak postępować można,
a przy wprawie ujęcie takie niechybnie wykonają.
Głównem zadaniem Jiu-jitsu jest uzdolnienie
słabszego człowieka do pokonania silniejszego i to
własną siłą.
Przy pewnej bowiem wprawie w tego rodzaju ćwiczeniach przekonamy się, że ręka ściśnięta,
podczas gdy mięśnie nie były naprężone, sprawia
gwałtowny ból, gdy się ją zechce wznieść i wyprężyć. Ból jednak po chwili przechodzi. Ujęć, któreby
trwały ból za sobą pociągały, używają Japończycy tylko w czasie obrony w groźnej potrzebie – nic
więc dziwnego, że boksowanie wydaje im się bardzo brutalne.89
elbow so that they push the muscles over the bone
centre: press the muscles towards the bone with the
thumb, at the same time pushing the parallel bundles of muscles and nerves with your fingers.
Everyone will easily find the area of these
nerves and muscles in his own arm, and see how
simple it can be to paralyse the opponent’s arm in
this way. Students should look for the muscles appropriate for such procedures in their own bodies,
and, with this experience, will certainly be able to
practise this with the opponent.
The main aim of ju-jitsu is to make a weaker
individual capable of defeating a stronger one with
his own strength.
After gaining some practice with this kind of
exercise, we get to know that if a hand is pressed at
the moment when the muscles were not stretched,
a sudden pain appears when one tries to raise it
and stretch it. The pain passes away, however, after a while. Holds that cause a persistent pain are
applied by the Japanese only in defence against
a dangerous enemy – it is thus not strange that boxing seems brutal to them.89
Jiu-jitsu constitutes an incomparably higher
system of physical education. The aged skill demands a precise knowledge of human anatomy, appropriate nutrition, internal and external hydropathy, living in the open air.
The basis of enormous strength is appropriate nutrition; the Japanese are better specialists in this area than we are – they eat little and
reasonably. (...)
Here we present a list of dishes ingested by an
adult Japanese:
In summer:
Breakfast: fruit, a bowl of rise, some boiled fish,
and tea.
Lunch: fruit or vegetables with little rise.
Dinner: rise with boiled fish, various vegetables, raw or boiled, and tea.
In winter:
Breakfast: rise with dried fish, rise pies, fruit,
tea, boiled eggs sometimes.
Lunch: boiled rise, fruit, and tea.
Dinner: rise with boiled fish, boiled eggs, rise
pies, canned fruit, tea.90
Jiu-jitsu jest bez porównania wyższym systemem kultury fizycznej. Stara ta umiejętność wymaga dokładnej znajomości anatomii, odpowiedniego
odżywiania się, hydropatyi wewnętrznej i zewnętrznej, życia na wolnem powietrzu.
Podstawą wielkiej siły jest odpowiednie odżywianie się, na czem się Japończycy lepiej od nas
znają – jedzą oni mało i rozsądnie. (...)
Podajemy poniżej spis pokarmów, jakie spożywa dorosły Japończyk:
W lecie:
Śniadanie: owoc, miseczka ryżu, trochę gotowanej ryby i herbata.
Obiad: owoce, albo jarzyny z małą ilością
ryżu.
Kolacya: ryż z gotowaną rybą, rozmaite jarzyny
surowe, lub gotowane i herbata.
W zimie:
Śniadanie: ryż z rybą suszoną, placki ryżowe,
owoce, herbata, niekiedy jaja na twardo.
Obiad: ryż gotowany, owoce i herbata.
Kolacya: ryż i ryba gotowana, jaja na twardo,
placki ryżowe, owoce w konserwie, herbata.90
89
90
Ibidem, s. 91.
Ibidem, s. 91-93.
89
90
85
Ibidem, p. 91.
Ibidem, p. 91-93.
Nauczyciele Jiu-jitsu udzielają swych nauk tylko pod warunkiem, że ich uczeń będzie się odżywiał
ściśle według podanych wskazówek – gdyż to, jak
twierdzą, jest niezbędne dla uzyskania siły i sprężystości.
Po zaprowadzeniu odpowiedniej dyety, przystępują uczniowie Jiu-jitsu do wyćwiczenia płuc i serca.
Dla wzmocnienia płuc oddychają tak głęboko, że najniższe mięśnie brzucha poruszają się przy każdym oddechu; jeśli się to powtarza co rano przez kwadrans,
można się w krótkim czasie do tego przyzwyczaić.
To samo ćwiczenie wzmacnia i serce (przyjmując naturalnie, że nie istnieje jaka wada wrodzona). Przy najbardziej forsownych ćwiczeniach
nie powinno się męczyć serca. – Gdy bije niespokojnie, nauczyciel japoński, zbadawszy uderzenia, każe uczniowi położyć się na wznak
z ramionami w bok z szeroko rozpostartemi nogami i oddychać powoli, a głęboko; po paru minutach uspokaja się serce. Tego rodzaju ćwiczenie
tak wzmacnia serce, że każde męczące ćwiczenie
z łatwością zniesie.91
Ju-jitsu teachers agree to teach a student only
under the condition that he will strictly follow their
nutrition indications – this is, as they say, essential
in gaining strength and elasticity.
On applying the appropriate diet, ju-jitsu
students start with lung and heart exercises. To
strengthen their lungs, they breathe so deeply that
the lowest abdominal muscles move during each
breath; if one repeats this for fifteen minutes every
morning, one can adjust to it after a short time. The
same exercise also strengthens heart (assuming that
there is no congenital malformation). With the most
forced exercises, the heart should not be made tired.
– When it beats anxiously, the Japanese teacher,
having checked the pulse, asks the student to lie in
the supine position with arms and legs stretched
out, and breathe slowly and deeply; after a few minutes, the heart calms down. This kind of training
strengthens the heart to a degree that it can easily
bear each tiresome exercise.91
The Japanese devote much attention and time
to work out the upper part of the trunk and arms;
they need only a few days to strengthen the legs.
The main rule is also resistance. The attacked one
slowly surrenders, even if he is stronger, and both
contestants should practically employ all the muscles of both legs evenly.92
Japończycy poświęcają wiele uwagi i czasu
na wyrobienie górnej części tułowia i ramion, na
wzmocnienie nóg wystarcza im jednak dni kilka.
Główną zasadą jest tutaj także opieranie się. Napadnięty zwolna się poddaje choćby był silniejszym,
a obydwaj ćwiczący powinni wprowadzać w stan
czynny równomiernie wszystkie mięśnie obu nóg.92
When a Japanese enters a ju-jitsu school, the
teacher does not need to check if he is of mild and
balanced temperament, as the Japanese are generally famous of it – these inborn virtues develop with
age. In turn, when accepting a European student,
the teacher diligently studies his personality; if he
sees that the student is easily irritable and cannot
keep his control, he relegates him immediately. In
ju-jitsu, there are multiple holds that can cause disability, and as many as six hits which are potentially deadly ones. Therefore, during exercise, force
should be applied only in the amount sufficient for
both wrestlers’ muscles to stretch equally. The victory is usually prearranged; also, the defending
contestant resists only as much as is needed to make
the success not so easy to obtain.93
Gdy Japończyk wstępuje do szkoły Jiu-jitsu,
nauczyciel nie potrzebuje badać czy jest łagodny
i spokojnego temperamentu, bo z tego Japończycy wogóle są znani, zalety te wrodzone z wiekiem
się potęgują. Natomiast przyjmując Europejczyka, śledzi pilnie jego usposobienie i jeżeli w ciągu nauki przekona się, że uczeń łatwo w gniew
popada i nie umie panować nad sobą, natychmiast go oddala. W Jiu-jitsu bowiem mnóstwo
jest chwytów, mogących spowodować kalectwo,
a aż 6 sposobów uderzeń, któreby mogły stać się
śmiertelnemi. Przy ćwiczeniach tych należy więc
tylko tyle siły użyć, aby mięśnie obu zapaśników
równo się naprężały, zwycięstwo zaś zwykle z góry
jest umówione; broniący opiera się też tylko o tyle,
aby pokonanie go nie było zbyt łatwe.93
Although the Japanese are not too thin, they
have developed their own system of overcoming
underweight. First of all, total physical and mental peace is demanded; they lie or sleep at least
Choć Japończycy nie są zbyt chudzi, mają
jednak swój system zwalczania chudości. Przede
Ibidem, p. 93.
Ibidem, No. 12, p. 105.
– Sokół Physical Exercise Guide, Lvov 1906, No. 1, p. 1.
Ibidem, s. 93.
Ibidem, nr 12, s. 105.
93
H.I. Hancock, Japońskie ćwiczenia cielesne. [W:] Dodatek do czasopisma – Przewodnik gimnastyczny Sokół, Lwów 1906, nr 1, s. 1.
91
91
92
92
93
86
wszystkiem wymagany jest przytem spokój zupełny fizyczny i moralny; leżą, lub śpią najmniej
10 godz. dziennie, zwykle rozebrani do naga
i lekko tylko przykryci wrazie chłodu, zawsze przy
otwartych oknach, a w lecie na wolnem powietrzu. Przytem zmuszają się do jak największego
spokoju, tak, że nawet przy niezbędnych ruchach
chodzenia i w gimnastyce ciągle ten spokój mają
na myśli i unikają zbyt energicznych ruchów. Picie wina i piwa sprzyja także wzmożeniu się tkanki tłuszczowej. (...) Masło, jaja i mleko (o ile tego
ostatniego w ogóle dostać można w Japonii) dają
wyborne rezultaty: 6 funtów przybywa na wadze
w 3-4 tygodniach.
Zupełnie przeciwny system stosują znowu dla
leczenia zbytniej otyłości; wody tylko, kąpieli i powietrza używają w tej samej mierze. Ubytek wagi
następuje skutkiem większego ruchu i innego sposobu odżywiania się: odrzucone tu są wszelkie
substancye, które zawierają tłuszcz i skrobię (ryż,
groch, orzechy, nabiał) oraz napoje wyskokowe.
Najlepsze rezultaty dają posty.94
10 hours a day, usually naked and lightly covered in
case it is cool, always with windows open, and, in
summer, in the open air. They also force themselves
to peacefulness, and even with the indispensable
walking movement or gymnastics, they maintain
the peace in their minds, avoiding vigorous motion. Drinking wine and beer additionally supports
generating the adipose tissue. (...) Butter, eggs, and
milk (if only available in Japan) bring extraordinary
results: 6 pounds of weight gain within 3-4 weeks.
An opposite system is applied when treating
overweight; only water, bathing, and air are used
without restriction. Weight loss is a result of increased physical activity and a changed diet: all
ingredients are forbidden that contain fat or starch
(rice, pea, nuts, dairy products), as well as alcoholic drinks. Fast brings the best effects.94
Just browsing the previous chapters and passing
on to the present one, in which we begin to describe
the attack and defence, would not be advisable and
purposeful, as the rules of ju-jitsu consist mainly in
the hygienic lifestyle and longer introductory exercise. A ju-jitsu course lasts 4 years. Strength and
its consciousness best enable to these fighting methods. The Japanese do not apply all their force when
grappling; to the contrary, they look for the weak
parts in the opponent, and attack just there, e.g. if
they perform a hold, pressing the opponent’s wrist,
they keep it until the victim remains helpless and
unable to further fight. Both contestants must go
through all the methods of attack and defence.95
Przerzucenie tylko poprzednich rozdziałów
a zabranie się wprost do niniejszego, w którym
właśnie zaczyna się opis ataku i obrony byłoby
rzeczą niewłaściwą i mijałoby się z celem. Zasady
bowiem Jiu-jitsu polegają głównie na hygienicznym trybie życia i dłuższych wstępnych ćwiczeniach. Kurs Jiu-jitsu trwa 4 lata. Siła i świadomość tejże najlepiej uzdalniają do tych sposobów
walki. Japończyk przy mocowaniu nie zużywa
całej swej siły, przeciwnie wyszukuje słabe strony przeciwnika, by właśnie tam go atakować,
np. jeśli wykona chwyt, uciskając mu ręką
w przegubie, trzyma ją tak długo, dopóki
nie wyczerpie sił swej ofiary i nie uczyni jej niezdolną do dalszej walki. Wszystkie sposoby napadu
i obrony muszą przerobić obydwaj walczący.95
After a few months of education, a ju-jitsu student is left with his own inventiveness, and, in fact,
he can learn many things himself. In the first lessons, he gets acquainted with the most sensitive
muscles and nerves, as well as their anatomy, most
often in the area of the middle front and back of
the hands and legs; the neck is also full of sensitive points – the student must find them himself or
with the help of a companion. His own experience
will make him see that having folded his hands, and
twisting them, inflected, upwards or aside, he will
feel pain. Twisting downwards turns out significantly less painful; therefore, a in fight, it is better to
twist hands upwards or aside only.
When attacking at the neck, one can proceed in
the following way: (first it is necessary to try with
one’s own neck) thumbs press the larynx, and the
Po kilku miesiącach nauki uczeń Jiu-jitsu
pozostawiony jest własnej pomysłowości i rzeczywiście wielu rzeczy sam się nauczyć potrafi.
W pierwszych zaraz lekcyach pozna najdrażliwsze mięśnie i nerwy, oraz ich umieszczenie, zwykle
w środkowej części z przodu i z tyłu rąk i nóg; szyja
także pełną jest wrażliwych punktów, uczeń musi je
sam na sobie wyszukać, albo też z pomocą towarzysza. Doświadczeniem zobaczy, że, złożywszy silnie
ręce, uczuje ból, gdy je w zgięciu szybko wykręca
94
95
94
95
87
Ibidem, No. 2, p. 20.
w górę, lub w bok – na dół zaś znacznie mniej boli;
dlatego walcząc, lepiej ręce tylko w górę lub na bok
wykręcać.
Przy atakowaniu szyi postępować można w następujący sposób: (naprzód należy próbować na
własnej szyi) wielkimi palcami przyciskaj krtań,
a resztę palców wbij mocno w zagłębienie, które się
znajduje u nasady czaszki; chwyt ten jest doskonały
zarówno dla obrony własnej, jak i dla samego ćwiczenia.96
rest of the fingers strongly push the hollow at the
scull base. The hold is excellent both in self-defence
and in training.96
There are a few more remarks. Before one passes on to learning the attack and the fight itself, it is
necessary to prepare and strengthen oneself through
appropriate lifestyle and exercise; otherwise the attempt will certainly finish with broken bones and
disability, if not death. Here are the most important
points, in short:
I. Maintain all the hygienic rules.
II. Practise the described exercises and attack
methods everyday.
III. Do not pas on to another trick until you
have not mastered the previous one.
IV. Do not hurry up with learning; on the contrary, maintain moderation in everything.97
Na koniec kilka uwag. Zanim się przystąpi do nauki atakowania i właściwej walki, trzeba
się przygotować i zahartować przez odpowiednie życie i ćwiczeniami inaczej próba skończy się
na pewne połamaniem kości i kalectwem, jeśli nie
śmiercią. Oto w skróceniu najważniejsze przepisy:
I. Zachowaj wszelkie przepisy hygieny.
II. Wprawiaj się codziennie w opisane ćwiczenia i sposoby ataku.
III. Nie ucz się nowego sposobu, zanim nie pojmiesz dokładnie pierwszego.
IV. W zapale nie spiesz się z nauką ćwiczeń,
przeciwnie, we wszystkiem zachowaj umiarkowanie.97
Unfortunately, we do not know who the author
was of this elaboration; the only accessible information is that the translation was done from English.
It is possible that Dr Piasecki was engaged in this
project, as he remained strongly bound with the environment of the Sokół Physical Exercise Society.
In 1906, the following books appeared: Physical Education in Japan. Ju-Jitsu, translated by
J. Modzelewski, and Japanese System of Body
Training, translated by W. Szukiewicz. Both works
were based on H.I. Hancock’s Japanese Physical
Training.
The former was published in Warsaw by Gebethner and Wolf. Its contents, considerably shortened (the original consisted of 156 pages, the version by Modzelewski – 86), are arranged into 10
chapters. Chapter 8 (on the positive role of fresh air
and the harmfulness of stimulants) and Chapter 11
(on the techniques that the student can learn himself) were removed. The book includes 18 illustrations (there are 19 in the original version).
The translation by Wojciech Szukiewicz, published in Warsaw, too, by M. Arct, is more precise;
it consists of 176 pages and 19 illustrations, placed
at the end of the book.
In 1907, in a monthly entitled The Book, Dr Antoni Majewski published a review of Japanese System of Body Training. Having described the contents
of the book by Hancock, the author concludes:
Niestety nie wiemy, kto był autorem tego opracowania; jedyną dostępną informacją jest to, że
tłumaczenia dokonano z języka angielskiego. Być
może za tym projektem stał dr Piasecki, mocno
przecież związany ze środowiskiem Sokoła.
W roku 1906 ukazały się książki: Fizyczne
wychowanie w Japonii. Dżiu-itsu w tłumaczeniu
J. Modzelewskiego i Japoński system trenowania
ciała w przekładzie W. Szukiewicza. Obie prace
opracowano w oparciu o Japanese Physical Training
H.I. Hancocka.
Pierwsza z nich wydana została w Warszawie
nakładem Gebethnera i Wolfa. Jej treść, dość mocno
okrojona (oryginał zawierał 156 stron, opracowanie
Modzelewskiego – 86) składa się z 10 rozdziałów.
Pominięte zostały rozdziały: ósmy – o pozytywnej
roli świeżego powietrza i szkodliwości używek –
oraz jedenasty – o technikach, których student może
nauczyć się sam. Opracowanie zawiera 18 ilustracji
(w oryginale jest ich 19).
Przekład Wojciecha Szukiewicza, wydany również w Warszawie nakładem i drukiem
M. Arcta, jest bardziej dokładny; książka ma 176
stron i 19 ilustracji, zamieszczonych za tekstem,
z tyłu książki.
96
97
There is one more significant pedagogical aspect: it develops venture persistence, as the ideals
96
97
88
of physical skill, or rather general fitness, are not
to be obtained immediately, but gradually, which is
being constantly implemented into the memory and
minds of the students. The interest that the book by
Hancock arouses in our society is, in our opinion,
W roku 1907 dr Antoni Majewski zamieścił na
łamach miesięcznika Książka artykuł będący recenzją Japońskiego systemu trenowania ciała. Opisawszy treść pracy Hancocka, autor tak kończy swoje
przemyślenia:
H.I. Hancock, Fizyczne wychowanie w Japonii. Dżiu-itsu. Warszawa 1906.
Hancock H.I., Physical Education in Japan. Ju-Jitsu. Warsaw 1906.
89
H.I. Hancock, Japoński system trenowania ciała. Warszawa 1906.
H.I. Hancock, The Japanese System of Body
Training. Warsaw 1906.
Ma on jeszcze jedną bardzo ważną stronę pedagogiczną, iż wyrabia wytrwałość
w przedsięwzięciach, gdyż ideały zręczności fizycznej a raczej sprawności ogólnej dają się osiągnąć
nie od razu, lecz stopniowo, co ciągle jest wdrażane w pamięć i umysł uczących się. Dla naszego
społeczeństwa zaciekawienie jakie budzi książka Hancocka ma tę właśnie główną zdaniem naszym, zaletę, iż wyrabia w czytelniku przekonanie,
że osiągnięcie godnej naśladowania i zazdrości
sprawności fizycznej, jest zupełnie możliwe, lecz
wymaga pracy nad sobą, wytrwałej i sumiennej.
A tego tak nam brak było zawsze. – Książka zasługuje na rozpowszechnienie, jest bowiem bardzo na
dobie, gdy się poprawiać mamy, dążyć do odrodzenia.98
beneficial in the way that it makes the reader convinced that it is possible to obtain an admirable
physical fitness, but it demands persistent and scrupulous self-training. And this is what our nation has
always lacked. – The book is worth propagation, as
it is certainly up to date, if we are to improve and
revive.98
In 1906 and 1908, by the same publishers, translations of the following two books by H.I. Hancock
were available; these were: The Japanese System of
Body Physical Training for Women and The Japanese System of Body Physical Training for Youth.
Both were elaborated by Wojciech Szukiewicz.
The book in which the author proves that
a woman is able to defeat a man in a fight constitutes, first of all, a compendium on health and body
fitness care basing on the Japanese method; however, it does not include the techniques of unarmed
combat. H.I. Hancock gives the sets of exercises,
the diet, and the healthy lifestyle rules that he wrote
about in Japanese Physical Training; he puts special
W roku 1906 i 1908 za sprawą tego samego wydawnictwa ukazały się tłumaczenia dwóch
kolejnych książek H.I. Hancocka, zatytułowane: Japoński system fizycznego trenowania ciała
dla kobiet i Japoński system fizycznego trenowania
98
A. Majewski, H.I. Hancock, Japoński system trenowania ciała. Książka,
1907, nr 2, s. 67-68.
98
90
A. Majewski, H.I. Hancock, Japanese System of Body Training. The
Book, 1907, No. 2, p. 67-68.
H.I. Hancock, Japoński system fizycznego trenowania ciała dla kobiet. Warszawa
1906.
H.I. Hancock, The Japanese System of Body Physical
Training for Women. Warsaw 1906.
ciała dla młodzieży. Obu opracowań dokonał również Wojciech Szukiewicz.
Książka, w której autor przekonuje o tym, że
kobieta jest zdolna pokonać w walce mężczyznę,
stanowi przede wszystkim kompendium wiedzy
na temat dbania o zdrowie i sprawność fizyczną
w oparciu o metodę japońską, nie zawiera jednak
technik walki wręcz. H.I. Hancock podaje zestawy ćwiczeń, dietę oraz zasady zdrowego stylu
życia, o których pisał w Japanese Physical Training, zwracając szczególną uwagę na mięśnie
brzucha, talię; dostrzega szkodliwe działanie gorsetów. Do treningu podchodzi metodycznie, zalecając stopniowanie ćwiczeń zależnie od trudności,
ustalając czas ćwiczeń i odstępy między treningami oraz określając cechy odpowiedniego stroju. Książka ma 120 stron (oryginał 152) i zawiera
32 ilustracje (tyle co oryginał).
W Japońskim systemie fizycznego trenowania
ciała dla młodzieży autor, podobnie jak w wyżej opisanej pozycji, przedstawia ju-jitsu przede
wszystkim jako formę kształtującą zdrowe podejście do kultury fizycznej, jednak w tym przypadku
proponuje umieszczenie tej sztuki walki w szkolnym programie nauczania:
emphasis on the abdominal muscles and the waist,
pointing at the harmful influence of corsets. The
training approach is methodical; gradual exercise
is recommended, depending on the difficulty. Also,
the time of the exercise it established, the breaks
between training sessions, and the features of an
appropriate outfit. The book consists of 120 pages
(there are 152 in the original version) and includes
32 illustrations (as many as the original).
In The Japanese System of Body Physical Training for Youth, the author, as in the above-mentioned
book, presents ju-jitsu first of all as a discipline de-
91
H.I. Hancock, Japoński system fizycznego trenowania ciała dla młodzieży. Warszawa 1908.
H.I. Hancock, The Japanese System of Body Physical Training
for Youth. Warsaw 1908.
veloping a healthy approach to physical exercise. In
this case, however, he suggests including the martial art in the school curriculum:
Six weeks of introductory ju-jitsu lessons would
result in better muscle development, persistence
and skill than the same amount of time spent in the
gymnasium during the whole year. (...)
The present course should be realised through
the whole of the year. The exercises, however, must
be acquired within a shorter time, so that the students are able to repeat them. It would be advisable
to devote twenty-thirty minutes a day to the training, if not everyday – at least three times a week.
All schools are equipped with a garden, a playground or a gymnastic hall, designed for spending
breaks; it is there where the students can repeat the
exercises. Besides, there is also much room in the
spacious school halls. It is best, however, to practise all the physical exercise in the open air.
The special attention of the physical education
teacher or the form master is drawn to Chapter 3,
in which several exercises are presented of considerable value to weaker children. Chapters 7 and
Sześć tygodni wstępnych lekcji w sztuce dżiu-dżitsu dadzą lepsze wyniki mięśniowe, odbiją się lepiej na wytrwałości i zręczności, niżeli
ta sama ilość czasu strawiona w sali gimnastycznej
w ciągu całego roku. (...)
Kurs niniejszy wypełnić powinien cały rok
szkolny. Wszystkie ćwiczenia atoli należy przyswoić
w krótszym czasie, ażeby móc je powtarzać. Dobrze
jest poświęcać w tym celu od dwudziestu do trzydziestu minut dziennie, jeżeli nie codzień, to przynajmniej trzy razy na tydzień.
Wszystkie szkoły posiadają ogród, podwórze lub
sale, przeznaczone do zabaw w czasie pauzy, tam
92
tedy uczniowie mogą powtarzać ćwiczenia. Zresztą
sporo miejsca znajduje się też i w obszernych korytarzach. Najlepiej wszakże wszelkie ćwiczenia gimnastyczne wykonywać na otwartym powietrzu.
Szczególniejszą uwagę nauczyciela gimnastyki
lub gospodarza klasowego zwraca się na rozdział
III, w którym podanych jest kilka form ćwiczeń
wielkiej wartości dla dzieci słabszych. Rozdziały
VII i X mają znaczenie krótkich wykładów, które
można odczytywać dzieciom okolicznościowo.
Po dokładnym przyswojeniu sobie jednej serji ćwiczeń i przystąpieniu do drugiej, nie należy
zaniedbywać dawniejszych. Przeciwnie, w czasie
każdej lekcji, niektóre znane już ruchy powinny być
powtarzane razem z nowemi, co dostarcza możności nieustannego przeglądu całego kursu już przyswojonego. Bardzo dobrą rzeczą dla nauczyciela
jest numerowanie ćwiczeń w porządku, w jakim są
opisane. Notatka, umieszczona na boku, a oznaczająca średnią ilość czasu, potrzebnego dla wykonania ćwiczenia, będzie bardzo pomocną w wyborze
ćwiczeń poprzednich, które mają być powtarzane
razem z nowemi.
Nie istnieją odrębne ćwiczenia dla chłopców,
a odrębne dla dziewcząt.
Jest rzeczą wysoce niepożądaną, aby nauka
sztuki dżiu-dżitsu została po roku zaniechana.
Przeciwnie, nauka ta powinna być prowadzona
przez cały ciąg pobytu chłopca lub dziewczyny
w szkole, powinna trwać w szkole średniej i wyższej,
a nawet w ciągu całego życia. Po pierwszym roku
trenowania uczeń posiądzie już możność rozumienia systemu, jakoteż czynienia wyboru pomiędzy
ćwiczeniami, zależnie od indywidualnych potrzeb
fizycznych.99
10 constitute short lectures that can be read to the
children occasionally.
After having thoroughly acquired one series
of exercises and passed on to another one, the
student must not neglect practising the previous
tricks. On the contrary, during each lesson, some
of the movements already mastered should be repeated together with the new ones; this guarantees
a constant review of the whole course. It is a very
good practice for the teacher to number the exercises in the order they are described. A note put
on the side, indicating the average time needed for
the particular exercise, will be helpful in the choice
of previously acquired movements which are to be
repeated with the new ones.
There are no separate exercises for boys and
girls.
It is highly undesirable to abandon the ju-jitsu
training after a year. The art should be practiced
during the whole school cycle; then, the lessons
should be continued in the high school and university, and even for the whole life. After the first year
of exercise, the student will have already possessed
the ability to understand the system, as well as to
choose exercises depending on the individual physical needs.99
The book consists of 138 pages (153 in the original version) and 30 illustrations (32 in the original
version).
Książka ma 138 stron (oryginał 153) i 30 ilustracji (oryginał 32).
Kolejną polskojęzyczną publikacją nawiązującą do prac H.I. Hancocka jest opracowanie dokonane przez Zygmunta Kłośnika zatytułowane Źródło
zdrowia, siły i zręczności, wydane we Lwowie w
1907 roku nakładem księgarni Maniszewskiego
i Meinharta oraz w Warszawie nakładem
E. Wende i Spółki. Drugie wydanie, które ukazało się
w 1909 roku za sprawą tego samego wydawcy
i w treści było takie samo, miało zmieniony tytuł
przez dodanie na początku słów: Dżiu-Dżicu, czyli.
Tak samo (Dżiu-Dżicu, czyli źródło zdrowia, siły
i zręczności) brzmiał też tytuł trzeciego wydania,
99
Zygmunt Kłośnik
[TUSZ-1981]
H.I. Hancock, The Japanese System of Body Physical Training for
Youth. Warsaw 1908, p. 4-7.
H.I. Hancock, Japoński system fizycznego trenowania ciała dla młodzieży. Warszawa 1908, s. 4-7.
99
93
94
Z. Kłośnik, Źródło zdrowia, siły i zręczności. Lwów 1907 (kolejne wyd. 1909 i 1920).
Z. Kłośnik, The Source of Health, Strength, And Skill. Lvov 1907 (subsequent issues: 1909 and 1920).
95
zmienił się natomiast wydawca – książka ukazała
się nakładem wydawnictwa Globus w 1920 roku.
Opracowanie Zygmunta Kłośnika różni się od
poprzednich kilkoma aspektami. Po pierwsze, zostało dokonane na podstawie dwóch książek: część
pierwsza w oparciu o Japanese Physical Training,
część druga o Jiu-Jitsu Combat Tricks. Dzięki temu
książka znajduje bardziej praktyczne zastosowanie
w dziedzinie walki wręcz, gdyż druga z wyżej wymienionych pozycji Hancocka napisana została pod
tym właśnie kątem. Po drugie zaś autor wyposażył
swe dzieło we wstęp:
Another Polish-language publication referring
to H.I. Hancock’s writings is an elaboration by
Zygmunt Kłośnik entitled The Source of Health,
Strength, And Skill, published in Lvov in 1907
by Maniszewski and Meinhart, and in Warsaw by
E. Wende and Company. The second edition, which
appeared in 1909, by the same publishers, was identical in contents, although the title was changed by
adding Ju-jitsu, at the beginning.
The third issue, in turn, had the same title (Jujitsu, the Source of Health, Strength, And Skill), but
the publisher was different – the book was reprinted
by Globus in 1920.
The work by Zygmunt Kłośnik differs from
the previous ones in several aspects. Firstly, it was
based on two books: Japanese Physical Training
(the first part) and Jiu-Jitsu Combat Tricks (the second part). Therefore, it finds more practical implementation in unarmed combat, as the latter of the
above-mentioned positions by Hancock was written
exactly with this purpose. Secondly, the author provided the book with an introduction:
Japonia, ten kraj tak mały w stosunku do
innych części Azyi, a u nas do niedawna jeszcze znany szerszemu ogółowi zaledwo ze swoich wyrobów artystycznych i pojawiających się
od czasu do czasu na deskach naszych teatrów
rozmaitości kuglarzy i akrobatów, wyrósł nagle na pierwszorzędne w świecie mocarstwo.
I nic też dziwnego, że wszystko, co go dotyczy, interesuje nas żywo i pobudza do zastanawiania się,
czemu zawdzięcza swoją nagłą wielkość.
Poprzednio już, podczas kampanii chińskiej,
więcej jeszcze, niedawno, podczas mandżurskiej,
uderzył szczególnie oficerów obcych mocarstw,
obserwujących bacznie przebieg wojny, jeden przymiot, a mianowicie wytrwałości i energii tych małych, żółtych ludzi.
Wytrwałość tę i energię, jak się pokazało, trzeba
przedewszystkiem przypisać systemowi wychowania fizycznego w państwie Wschodzącego Słońca.
System to z gruntu oryginalny, różniący się
bardzo od wszelkich, znanych u nas systemów,
a jego ukoronowaniem – owo do niedawna nimbem
jakiejś tajemniczości otoczone dżiu-dżicu.
Ktoś nazwał naszą epokę wiekiem mięśni.
I może w tem niema wiele przesady, boć ludzie
w końcu musieli przyjść do przekonania, że w czasach olbrzymiego rozkwitu umiejętności, nauk,
sztuki, przemysłu, a więc nadzwyczajnych wysiłków
mózgowych, musimy szczególnie dbać o rozwój
naszego organizmu, o hartowanie naszych mięśni,
o zdrowie i siłę całej naszej fizycznej istoty.
I stąd to, w paru ostatnich dziesiątkach lat
mnożą się i udoskonalają różnego rodzaju ćwiczenia cielesne, różne sporty tak dalece, że, na ogół
biorąc, większem może dziś cieszą się uznaniem,
aniżeli to było w okresie ich najświetniejszego rozwoju, za czasów starożytnych.
Każdy nowy system kultury fizycznej, każdy
sport nowy, skoro się tylko wieść o nim pojawi, budzi obecnie większe, aniżeli kiedykolwiek zainteresowanie. Wszyscy radziby je jak najprędzej poznać,
osądzić ich skuteczność, zalety, ażeby z nich wyciągnąć wszelkie możliwe fizyologiczne korzyści.
Japan, the country so little as compared with
other parts of Asia, in Poland known to the majority, until recently, only for its works of art and the
variety of conjurers and acrobats appearing from
time to time in our theatres, has suddenly grown to
be a prime power in the world. It is therefore not
strange that anything connected with Japan arouses
our interest and makes us deliberate on the reason
for this rapid change.
Already during the Manchurian and Chinese
campaigns, the foreign powers officers, carefully
observing the course of the war, were especially
struck with one detail, namely, the persistence and
energy of the tiny Japanese people.
The persistence and energy, as it turned out,
must be ascribed first of all to the system of physical education in the Land of the Rising Sun.
The system is very original in its assumptions,
much different from any such system known in our
country. And the so far mysterious ju-jitsu is its
crowning achievement.
Somebody called our epoch the era of the muscles. Probably there is not much exaggeration in it,
as people had to realise, at last, that in the times of
a huge development of skills, science, art, industry,
i.e. the extraordinary achievements of the human
brain, we have to care particularly for the development of our organism, the training of our muscles,
the health and strength of the whole of our physical
nature.
This is why, for the last decades, there have
appeared and improved various physical exercises
and sports. One can even say that they are more ap-
96
Tak jest dziś wszędzie, w całym cywilizowanym świecie, wszędzie, gdzie zrozumiano dobrze,
że hasło „in corpore sano mens sana”, nie może
być pustym frazesem. Tak też niewątpliwie zaczyna być i u nas; zaczyna, powtarzam, bo choć
i nas także nie brak w wielkim pochodzie, zdążającym ku fizycznemu odradzaniu się ludzkości,
to jednak powiedzmy sobie prawdę, kroczymy tam
zawsze jeszcze w ostatnich szeregach.
I oto mamy nowość, która w ostatnim czasie,
w całym niemal świecie poruszyła wszystkie umysły,
zajmujące się wychowaniem fizycznem, wszystkich
miłośników sportu, w wysokim stopniu sfery wojskowe, ba, nawet władze bezpieczeństwa publicznego. Nowością tą – dżiu-dżicu.
Co to jest dżiu-dżicu?
Czy można mu się oddawać z łatwością i owocnie?
Czy cudy, jakie opowiadają o tym rodzaju ćwiczenia cielesnego, tak troskliwie przez Japończyków
pielęgnowanego, zasługują istotnie na wiarę?
Czy jest to rzeczywiście najdoskonalsza sztuka
obrony osobistej?
Oto pytania, na które, dzięki Wydawcom, pragnącym oddać rzetelną przysługę sprawie naszego wychowania fizycznego, znajdą Czytelnicy
w niniejszej książce możliwie wyczerpującą odpowiedź.
Do pracy tej przystępuję po przestudiowaniu
dzieł i dziełek: Apolla, Hancocka, Ré-Nié, Pechard’a, André’go i wielu luźnie, w różnych fachowych
czasopismach, o tym nieznanym nam systemie drukowanych rozpraw, po dokonaniu wreszcie całego
szeregu praktycznych doświadczeń, i trzymać się
w niej będę głównie najlepsze, najdokładniejsze
w swojej książce pojęcie o rzeczy dającego Hancocka.100
preciated today than they were in the period of their
most splendid development – in the ancient times.
Each new system of physical training, each new
sports discipline, as soon as it appears, arouses
more interest now than ever before. Everybody
wants to get acquainted with it, assess the efficiency
and the benefits, and draw all the physiological advantage possible.
This refers to any part of the globe, to all the
civilised world, where it has been understood that
the phrase ‘In corpore sano mens sana’ cannot be
a cliché. It is also undoubtedly beginning to refer
to Poland; ‘beginning’ is, however, an appropriate
word – although we are present in the march aiming
at the physical revival of humanity, to say the truth,
our place is still in the last rows.
And here we have a novelty, that has recently
impressed the minds of all dealing with physical
education all over the world, the minds of sport
lovers, of the military environment, even of public
security authorities. The novelty is ju-jitsu.
What is ju-jitsu?
Can it be practised easily and efficiently?
And the miracles that are heard about this body
exercise, so attentively cared for by the Japanese
– are they really worth believing?
Is it indeed the perfect art of self-defence?
Owing to the Publishers, who wanted to honestly contribute to our national physical education,
these questions are as profoundly as possible answered in this book.
I approach the task of writing this book after
studying the writings of Apollo, Hancock, Ré-Nié,
Pechard, André, and many other papers published
in various scientific magazines, concerning the jujitsu system, as well as after performing a whole variety of practical experiments; I am going to follow
mainly Hancock, as it was in his book where I found
the most precise and comprehensive information on
the subject.100
Powyższy wstęp zawiera informację bardzo
dla nas ważną. Dowiadujemy się mianowicie,
że autor nie tylko posiadał szeroką wiedzę teoretyczną na dany temat, ale również sprawdził ją
w praktyce. Zafascynowanie Hancockiem może
świadczyć o związku Kłośnika z dr. Piaseckim
– niestety nie udało nam się potwierdzić tych przypuszczeń.
Książka Kłośnika jest opracowaniem obszernym, składającym się z 235 stron. Znajduje się tam
36 rycin, które wykonane są na wzór fotografii pochodzących z obu oryginalnych wydań.
100
The introduction quoted above includes very
important information. We get to know that the author not only possessed broad theoretical knowledge
on the subject, but also verified it in practice. The
fascination with Hancock can indicate a connection
between Kłośnik and Dr Piasecki; unfortunately, we
did not manage to confirm this assumption.
The book by Kłośnik is a broad elaboration,
consisting of 235 pages. It includes 36 illustrations
Z. Kłośnik, The Source of Health, Strength, And Skill. Lvov 1907,
p. 7-9.
Z. Kłośnik, Źródło zdrowia, siły i zręczności. Lwów 1907, s. 7-9.
100
97
Opisane wyżej pozycje polecane były przez
miesięcznik Książka, pismo poświęcone krytyce
i bibliografii polskiej.101
that follow the pattern of the photographs from both
original issues.
The writings mentioned above were recommended by The Book, a monthly devoted to the
Polish criticism and bibliography.101
Za publikacjami Piaseckiego i Hancocka również inni autorzy coraz częściej opisywali ju-jitsu.
W Srebrnej Księdze Sokoła Poznańskiego z 1911
znajdują się dwa artykuły: Wpływ gimnastyki na
rozwój ciała ludzkiego102 Czesława Wigora i Wychowanie fizyczne u narodów nowożytnych w świetle cyfr103 Czesława Kędzierskiego, w których obaj
wychwalają zalety „japońskiej atletyki” ju-jitsu.
After Piasecki and Hancocka’s publications,
another authors began to describe ju-jitsu more
as well. In Silver Book of Poznański Falcon from
1911, there are two articles: Gymnastics’ Influence
on body’s Development102 by Czesław Wigor and
Physical Education in Modern Societies in the Light of Numbers103 by Czesław Kędzierski, where
both show the advantages of ‘Japanese athletics’
ju-jitsu.
Czesław Kędzierski
[SREB-1911]
Srebrna Księga Sokoła Poznańskiego.
1911.
Silver Book of Poznański Falcon. 1911.
Książka, 1906, nr 3, s. 124, nr 5, s. 207; 1907, nr 5, s. 202; 1908, nr 5,
s. 216, nr 8, s. 302; 1909, nr 10, s. 415.
102
C. Wigor, Wpływ gimnastyki na rozwój ciała ludzkiego, [W:] Srebrna
Księga Sokoła Poznańskiego. Poznań 1911, s. 54.
103
C. Kędzierski, Wychowanie fizyczne u narodów nowożytnych w świetle
cyfr, [W:] Srebrna Księga Sokoła Poznańskiego. Poznań 1911, s. 143.
The Book, 1906, No. 3, p. 124, No. 5, p. 207; 1907, No. 5, p. 202; 1908,
No. 5, p. 216, No. 8, p. 302; 1909, No. 10, p. 415.
102
C. Wigor, Gymnastics’ Influence on human body’s developement, [In:]
Silver Book of Poznański Falcon. Poznań 1911, p. 54.
103
C. Kędzierski, Physical Education In Modern Societies in the Light of
Numbers, Poznań 1911, p. 143.
101
101
98
Tarro Myaki
[RUCH-1906]
Jeszcze w pierwszej dekadzie XX wieku na
ziemie polskie docierać zaczęły liczne informacje
przyczyniające się do wzrostu zainteresowania japońską sztuką walki. Zaczęto śledzić gladiatorskie
popisy mistrzów ju-jitsu, a w prasie publikowano
ich zdjęcia. W dwutygodniku Ruch (1906) ukazał
się artykuł poświęcony Tarro Myakiemu, w którym
przedstawiono go jako wielkiego, niepokonanego
mistrza:
Still in the first decade of the 20th century, much
information began to reach Poland that contributed to the grow of interest in the Japanese martial
art. The shows of gladiator ju-jitsu masters were
watched, and their photographs were published in
press. In The Movement biweekly (1906), an article
appeared regarding Tarro Myaki (entitled after his
name), in which he was portrayed as a great, undefeated master:
Ten człowiek jest prawdziwą potęgą
i doznaje się uczucia wstydu na widok, jak igra
on z ludźmi olbrzymiej siły, zupełnie ich obezwładniając.
Ostatecznie
Myaki
dowiódł,
że jest jedynym w swoim rodzaju i niepokonanym,
zaś metoda japońska jest niezaprzeczenie najskuteczniejszym środkiem obrony wobec najsilniejszego przeciwnika.104
This man represents real power; one can feel
ashamed seeing him play with people of enormous
strength, absolutely paralysing them. Myaki has ultimately proved that he is unique and undefeated,
and that the Japanese method undoubtedly turns
out the most efficient means of defence against the
strongest opponent.104
104
Tarro Myaki. [W:] Ruch, 1906, nr 4, s. 48-49.
104
99
Tarro Myaki. [In:] The Movement, 1906, No. 4, p. 48-49.
Jeszcze inne przekazy donosiły o sukcesach
Re-Nie:
There were also some other reports, concerning
the success of Re-Nie:
Próby takie (pokonania ju-jitsuki) czyniono i gdzieindziej, ostatnio zaś w Paryżu pomiędzy dżyudżtnikiem Re-Nie a najznakomitszym
we Francyi bokserem Dubois. Na żądanie ostatniego walka odbyła się bez żadnych ograniczeń obronnych, a więc były dopuszczone uderzenia w brzuch,
chwyty gardła i t. p. Po 20 sekundach wydawało
się pewnem pokonanie japończyka: został obalony
i z nóg zwalony, aliści skoczył, najniespodziewaniej
powalił francuza i chwytem umiejętnym ręki zmusił
go do wołania o zaprzestanie walki...105
Such attempts (to defeat a ju-jitsu contestant)
were also undertaken elsewhere, e.g. recently in
Paris, between Re-Nie, a ju-jitsu contestant, and
Dubois, the most remarkable boxer in France. Upon
the request of the latter, the fight was performed
without any defensive restrictions, i.e. abdomen hits,
throat holds etc. were allowed. After 20 seconds,
the defeat of the Japanese seemed evident: he was
overthrown. But he jumped, unexpectedly threw the
Frenchman on the ground, and with a skilful hand
hold made him call for fight cessation...105
Pojedynek Re-Nie - Dubois. Paryż 1905 r. [VIEA-1905]
Single combat Re-Nie – Dubois. Paris 1905. [VIEA-1905]
105
W.R. Kozłowski, Japońska metoda. Ruch, 1906, nr 1, s. 15.
W.R. Kozłowski, The Japanese Method. The Movement, 1906,
No. 1, p. 15.
105
100
Z prasy można było dowiedzieć się również
o tym, że:
Szkoła dżyudżytsu istnieje w Paryżu i gromadzi
spory zastęp chcących metodę tą zgłębić. Zachęceni tym powodzeniem znawcy i fachowcy metody
japońskiej zamierzają otworzyć szkoły takie w Berlinie i Brukseli.106
Zwycięstwa w pojedynkach z zapaśnikami
i bokserami przyczyniły się do popularyzacji japońskiej metody, jak nazywano wówczas ju-jitsu,
w Europie Zachodniej, a niedługo po tym również
na ziemiach polskich. Zauważyli to również ówcześni publicyści. Redaktor i wydawca czasopisma
Ruch, Władysław Kozłowski, tak oto pisał:
W krótkim czasie wszystkie piśmiennictwa (zachodnie) wzbogacone zostały bądź dziełami oryginalnemi, bądź tłumaczonemi, a poświęconemi japońskiej metodzie obrony osobistej: dżyudżytsu.
I u nas zapał ten nie przebrzmiał bez echa,
ujawniając się w paru artykułach, kilku dziełkach
oraz zapowiedzi odczytu.107
Kolejną publikacją przybliżającą polskiemu
czytelnikowi tajniki ju-jitsu była książka Jiu-Jitsu, japońska metoda walki zapaśniczej.108 Ukazała się ona w Warszawie w 1906 roku nakładem
E. Skowrońskiego. W polskim przekładzie jako autor wymieniony był B.H. Kuwashima. Książka jest
jednak tłumaczeniem amerykańskiego podręcznika
zatytułowanego Jiu-Jitsu Jujitsu comprehensive
and illustrated treatise on the wonderful Japanese method of attack and self-defence,109 którego
autorem był kapitan Harry H. Skiner, natomiast
B.H. Kuwashima prezentował techniki na zdjęciach.
Zapewne wydawcy chodziło o chwyt reklamowy
związany z japońską modą, popularną po wojnie
z 1905 roku. Wydanie polskie zawiera 64 ilustracje
(tyle samo co wersja oryginalna).
W krótkim wstępie autor, nazywając ju-jitsu
uprzejmą sztuką, poleca ją jako doskonałą formę
samoobrony. Na poparcie swej tezy podaje przykład wprowadzenia ju-jitsu do programu szkolenia oficerów armii i marynarki amerykańskiej.
Przy opisie technik podaje również zasady postępo-
Informacja ta pochodzi z rubryki Zewsząd. [W:] Ruch, 1906, nr 2,
s. 25-26.
107
W.R. Kozłowski, Japońska metoda. Ruch, 1906, nr 1, s. 14.
108
B.H Kuwashima, Jiu-Jitsu japońska metoda walki zapaśniczej. Warszawa 1906.
109
H.H. Skiner, Jiu-Jitsu Jujitsu comprehensive and illustrated treatise on
the wonderful Japanese method of attack and self-defence. Columbia
University, New York 1904.
106
The press also informed that:
There is a ju-jitsu school in Paris, gathering
quite a big group of those who want to investigate
this method. Encouraged with the success, the experts on the Japanese method are going to open
similar schools in Berlin and Brussels.106
Victories in contests with wrestlers and boxers
contributed to the popularisation of the Japanese
method, as ju-jitsu was called then – in Western Europe, and soon also in Poland. This was noticed by
journalists of that time, too. The editor and publisher
of The Movement journal, Władysław Kozłowski,
wrote:
Within a short time, all the (Western) journals
were enriched with original or translated papers
dealing with the Japanese self-defence method: jujitsu.
In our country, the fascination did not die away,
either; it manifested itself in several articles, a few
books, and a lecture announcement.107
Another publication presenting the secrets
of ju-jitsu to the Polish reader was the book entitled Jiu-jitsu, the Japanese Method of a Wrestling
Fight.108 It appeared in Warsaw in 1906, published
by E. Skowroński. In the Polish issue, B.H. Kuwashima was enumerated as the author. The book
is, however, a translation of an American textbook
Jiu-Jitsu Jujitsu Comprehensive And Illustrated
Treatise on the Wonderful Japanese Method of Attack And Self-Defence,109 by captain Harry H. Skiner; B.H. Kuwashima presented the techniques in
the photographs. The publisher certainly wanted to
apply a publicity stunt connected with the Japanese
trend, popular after the 1905 war. The Polish issue
contains 64 illustrations (as many as the original
version).
In a short introduction, the author, calling jujitsu a gentle art, recommends it as a perfect form
of self-defence. He proves his assumption with an
example of introducing ju-jitsu into the training
curriculum for American army and navy officers.
Describing the techniques, the author also gives the
rules of behaving in the situation of a street attack.
The information comes from the column From Everywhere. [In:] The
Movement, 1906, No. 2, p. 25-26.
107
W.R. Kozłowski, The Japanese Method. The Movement, 1906,
No. 1, p. 14.
108
B.H Kuwashima, Jiu-jitsu, the Japanese Method of a Wrestling Fight.
Warsaw 1906.
109
H.H. Skiner, Jiu-Jitsu Jujitsu comprehensive and illustrated treatise
on the wonderful Japanese method of attack and self-defence. Columbia
University, New York 1904.
106
101
B.H. Kuwashima, Jiu-Jitsu, japońska metoda walki zapaśniczej. Warszawa 1906.
B.H. Kuwashima, Jiu-jitsu, the Japanese Method
of a Wrestling Fight. Warsaw 1906.
102
wania w sytuacji zagrożenia na ulicy. Podkreśla też
konieczność zachowania zasad dżentelmeńskich.
The necessity of maintaining gentlemanly manners
is emphasised.
Wybuch I wojny światowej odbił się negatywnie na rozwoju piśmiennictwa dotyczącego
sztuk i sportów walki – zarówno książkowego,
jak i prasowego. W tym czasie pojawiły się nieliczne tylko wzmianki z tej dziedziny. Wspominaliśmy
już o zapisie pochodzącym z drugiego wydania Harców młodzieży polskiej z 1917 roku. W tym samym
roku ukazała się również publikacja pod redakcją
dr. T. Herynga i dr. W. Osmólskiego zatytułowana Higiena sportu.110 W części drugiej tej książki,
poświęconej różnym dyscyplinom sportu, znajduje się artykuł dr. Józefa Piotrowskiego Sporty atletyczne. Zawiera on następujące informacje
o ju-jitsu:
The outbreak of the First World War negatively
influenced the development of literature regarding
martial arts and fighting sports; this refers to both
books and press articles. At that time, only a few
remarks appeared in this realm. One of them, included in the second edition of Scouting for the
Polish Youth (1917), has already been mentioned.
In the same year, a book entitled The Hygiene of
Sport was published, edited by Dr T. Heryng and
Dr W. Osmólski.110 The second part, dealing with
various sports disciplines, includes an article by
Dr Józef Piotrowski entitled Athletic Sports.
It presents the following information on ju-jitsu:
Przed niewielu laty przywędrował do nas z Japonii jeszcze jeden sposób walczenia ręką i nogą,
bez broni, tzw. dżiu-dżitsu. Jest to sztuka napadania
i bronienia się przez wyzyskanie bolesnych, słabych
i wrażliwych nerwowo okolic ciała przeciwnika.
Sposoby, stosowane w walce dżiu-dżitsu, łatwo powodują złamania i inne trwałe obrażenia zdrowia.
W Japonii, swej ojczyźnie, jest to umiejętność praktyczna, a nie sport.111
Zaraz po odzyskaniu niepodległości wzrosła
jednak aktywność działaczy związanych z kulturą
fizyczną, a tym samym pojawiły się kolejne informacje o ju-jitsu.
W 1918 roku Eugeniusz Piasecki podjął problematykę wychowania fizycznego i przysposobienia
wojskowego w całym systemie szkolnictwa polskiego. Na prośbę S. Ciechanowskiego Piasecki opracował Program ćwiczeń cielesnych i zaprezentował
go na posiedzeniu Krakowskiej Sekcji Wychowania Fizycznego TNSW (grudzień 1918 rok), która
zaakceptowała go, a następnie przedstawiła, już
w swoim imieniu, na Sejmie Nauczycielskim. Plan ten
odegrał ważną rolę w opracowaniu ogólnopolskiego
Do tej publikacji dotarliśmy bardzo późno w czasie naszych poszukiwań. Wydanie z roku 1917 jest wydaniem drugim, pierwsze ukazało
się w 1903 roku. We wstępie do drugiego wydania autorzy napisali,
że zostało ono wzbogacone o nowe artykuły, które wymienili, ale nie
było tam mowy o artykule podejmującym tematykę ju-jitsu. Co było
dla nas zaskoczeniem, artykuł dr. Piotrowskiego pochodził z 1903 roku!
Znaczyło to, że w momencie, gdy książka nasza była już prawie gotowa, mogliśmy natrafić na najstarszą informację o ju-jitsu zapisaną
w języku polskim. Następnego dnia mieliśmy już przed sobą wydanie
z 1903 roku. Okazało się, że artykuł pochodzi rzeczywiście z tego roku,
ale fragmentu mówiącego o ju-jitsu w nim nie było – został on dopisany
dopiero w roku 1917.
111
J. Piotrowski, Sporty atletyczne. [W:] Higiena sportu. T. Heryng,
W. Osmólski (red.), Warszawa 1917, s. 343.
110
A few years ago, one more method of fighting
with hands and legs, without weapon, came to us
from Japan: the so-called ju-jitsu. This is an art of
attacking and defeating through taking advantage
of painful, weak, and sensitive regions of the opponent’s body. The techniques applied in ju-jitsu fighting easily cause bone fractures and other persistent
injuries. In Japan, its homeland, ju-jitsu constitutes
a practical skill, not a sports discipline.111
Immediately after regaining independence, the
activity of sports advocates increased, which resulted in the emergence of further information on
ju-jitsu.
In 1918, Eugeniusz Piasecki undertook the
problem of physical and military instruction in the
whole Polish system of education. At the request
of S. Ciechanowski, Piasecki developed the Body
Exercise Programme, which he presented at the
session of the Cracov Section of Physical Education (TNSW) in December 1918. The Section accepted the Programme, and submitted it, in its own
name, to the Teachers’ Parliament. The Programme
played a significant role in developing the Polish
physical education curriculum. The contents of the
We reached this publication very late during our exploration. The issue
of 1917 is the second one; the first one comes from 1903. In the introduction to the second issue, the authors indicated that it was supplemented
by new articles, which they enumerated, but nothing was mentioned
there about an article concerning ju-jitsu. We were surprised with the
fact that the article by Dr Piotrowski dated back to 1903! This meant
that when our book was almost ready, we could have come across the
oldest information on ju-jitsu written in Polish. On the following day, we
already studied the issue of 1903. As it turned out, the article came from
1903 indeed, but it did not contain any fragment dealing with ju-jitsu
– the remark was added as late as in 1917.
111
J. Piotrowski, Athletic Sports. [In:] The Hygiene of Sport. T. Heryng,
W. Osmólski (ed.), Warsaw 1917, p. 343.
110
103
programu wychowania fizycznego. Treść programu
znamy z listu E. Piaseckiego do S. Ciechanowskiego.112 Ćwiczenia cielesne opracowane zostały osobno dla grup wiekowych: 6-9 lat, 9-14 lat, 14-18 lat.
W odniesieniu do grupy środkowej autor pisze:
Programme were included in E. Piasecki’s letter
to S. Ciechanowski.112 The physical training was
elaborated separately for the following age groups:
6-9 years, 9-14 years, 14-18 years. With regard to
the middle group, the author writes:
Nadto (dla płci obojej) przybywają ćwiczenia z zakresu obrony osobistej (palcaty, dżiudżicu, boks francuski); jeśliby nie miał kto uczyć,
to można je zastąpić, choć z mniejszą korzyścią,
szermierką. Wstępne pojęcia z tej dziedziny da
się ogółowi uczniów w lekcjach gimnastyki, właściwe zaś ćwiczenia utworzą przedmiot nieobowiązkowy. Szczególną też uwagę zwrócić należy
ku równomiernemu ćwiczeniu obu połów ciała (ciosy i chwyty raz prawą, raz lewą ręką), co zresztą
odnosi się i do gier oraz atletyki.113
For both sexes, self-defence exercises are added (‘palcaty’, ju-jitsu, French boxing). If there is no
qualified teacher, they may be replaced, although
with lesser benefit, by fencing. The introductory
knowledge in this field should be presented to all
students in the physical education classes, and the
self-defence proper is an optional subject. Special
attention should also be paid to a balanced training
of both halves of the body (blows and holds with the
right and left hand equally), which applies to games
and athletics, too.113
Za sprawą Eugeniusza Piaseckiego ju-jitsu stało się elementem składowym szkolnego programu
wychowania fizycznego w Polsce. Co za tym idzie,
piśmiennictwo dotyczące japońskiej sztuki walki
w okresie międzywojennym pochodzić będzie
przede wszystkim z kręgów akademickich. W pisarstwie Eugeniusza Piaseckiego ju-jitsu pojawia się
jeszcze w wydanych w 1925 roku Dziejach wychowania fizycznego oraz w Zarysie teorii wychowania
fizycznego, który został opublikowany w roku 1930
i wznowiony w roku 1935:
Owing to Eugeniusz Piasecki, ju-jitsu became
an element of the physical education curriculum in
Poland. As a result, the literature dealing with the
Japanese martial art in the period between the World
Wars is derived mainly from academic circles.
In Eugeniusz Piasecki’s writings, ju-jitsu appears
also in The History of Physical Education, published in 1925, and in the Outline of Physical Education Theory, published in 1930 and reprinted in
1935:
Nie opuścimy pola sportu bez wskazania na
przykład bardzo pouczający załamania, w pewnym
zakresie hegemonji anglosaskiej – i to przez naród
azjatycki. Japońska metoda obrony osobistej (dżiu-dżicu), podobno przez lat 2000 uprawiana jako
tajemniczy kunszt klasy rycerskiej (samurai), polega całkowicie na zręczności, a nie na sile i jest tem
samem prawdziwie nowoczesną. Po wsławieniu się
jej ojczyzny podbiciem potężnej Rosji, odbyła ona
pochód triumfalny po krajach Zachodu; najlepiej
przyjęła ją kolebka boksu, Anglia i Ameryka. Możemy być przekonani, iż takich faktów byłoby więcej,
gdyby kraje Europejskie miały w tej mierze częściej
zdrową ambicję.
Dodajmy, że wraz z podziwem dla tej najlepszej
formy zapasów, zaczęto też cenić japońskie zasady
umiarkowania w jadle i napoju, czystości i hartowania ciała.114
K. Toporowicz, Listy Eugeniusza Piaseckiego do Stanisława Ciechanowskiego 1918-1939. Kraków 1993, s. 17-21.
113
Ibidem, s. 20.
114
1925, s. 181.
112
We will not abandon the sports area without
pointing at a very instructive example of a partial
downfall of the Anglo-Saxon hegemony – achieved
by an Asian nation. The Japanese method of selfdefence (jiu-jitsu), probably practised as a secret
artistry of the chivalry (samurais) for two thousand
years, consists completely in implementing skill,
not force, and therefore is really modern. After its
homeland reached fame by defeating the powerful Russia, it performed its triumphant marching
through the Western countries; it was best accepted
in the birthplace of boxing, England, and America.
We can be convinced that there would be more such
events if the European countries had more healthy
ambition in this area.
It should be added that together with the best
wrestling method, also the Japanese principles of
maintaining moderation in eating and drinking,
and of cleanness and body training are more and
more appreciated.114
K. Toporowicz, Letters by Eugeniusz Piasecki to Stanisław Ciechanowski, 1918-1939. Cracov 1993, p. 17-21.
Ibidem, p. 20.
114
1925, p. 181.
112
113
104
Pod każdym z przytoczonych względów musimy przyznać wyższość japońskiej formie zapasów, zwanej dżiu-dżicu (w angielskiej transkrypcji jiu-jitsu). O zwycięstwie rozstrzyga nie
siła, lecz ruchliwość i zręczność, tem bardziej,
że i podstawianie nóg jest na porządku dziennym. Dąży się do unieruchomienia przeciwnika,
do chwytu za gardło, lub do takiego rzutu jego ciałem, iż na twardem podłożu nastąpiłaby niechybnie
śmierć lub ciężkie kalectwo. Od nieszczęść chronią
grube maty, sztuka padania (przy pomocy ćwiczeń
zwinności, p. wyżej) i powściągliwość walczących,
którzy np. chwyt za gardło tylko zaznaczają. Fizjologiczna charakterystyka tego sportu zupełnie
odrębna od naszych zapasów. Jest to typowe ćwiczenie szybkie, operujące skurczami rzutowemi
mięśni obu par kończyn i tułowiu, dającemi obraz
bardzo znacznego zbliżenia do wszechstronności.
Nadto wybitne ćwiczenie zręczności. Psychicznie
możemy od niego oczekiwać bardzo dodatniego
działania na szybkość reakcji i na odwagę, oraz
na wolę (opanowanie popędów). Należy żałować,
że ta gałąź walk u nas jeszcze nie zapuściła korzeni. Tem bardziej, że prostsze elementy z tego zakresu można przećwiczyć bezpiecznie już z dziećmi
12-letnimi płci obojej. Mówiliśmy zaś wyżej,
że jako obrona słabych przed brutalną siłą, dżiu-dżicu znakomicie nadaje się dla kobiety.115
Piasecki umieścił również krótką informację na
temat ju-jitsu w podręczniku zbiorowym dla kierowników szkół, nauczycieli i lekarzy szkolnych,
zatytułowanym Higiena Szkolna116, którego redaktorem był dr Stanisław Kopaczyński.
Polskie wychowanie fizyczne rozwijało się w ośrodkach cywilnych i wojskowych.
W Poznaniu instytut cywilny powstał jako część
uniwersytetu i tam kierownictwo objął Eugeniusz Piasecki, natomiast prace organizacyjne w
armii zapoczątkowało utworzenie Wydziału Wychowania Fizycznego w Departamencie Naukowo-Szkolnym Ministerstwa Spraw Wojskowych
(1919 rok). Inicjatorem powstania Wydziału był
dr Władysław Osmólski, a na jego czele stanął
generał Jacyna. Oba ośrodki ściśle ze sobą współpracowały. Tak pisał o tym naczelny inspektor wychowania fizycznego z Kopenhagi, K.A. Knudsen,
wizytując w roku 1925 polskie uczelnie:
Pod jednym względem jednakże stoi Polska ponad wszystkiemi innemi krajami, z wy-
E. Piasecki, Zarys teorii wychowania fizycznego. Lwów 1935, s. 379.
E. Piasecki, Wychowanie fizyczne, [W:] Higiena Szkolna. Kraków
1921, s. 191.
In all the aspects mentioned, superiority must
be granted to the Japanese form of wrestling, called
jiu-jitsu. Victory comes not through force, but
through mobility and skill, especially that tripping
up the opponent is a usual technique here. The aim
is to hold down the opponent, to apply a throat hold,
or to throw the opponent’s body in a way that, with
a hard ground, would cause death or heavy injury.
Accidents are prevented by thick mats, the art of
falling (trained with agility exercises, see above),
and the self-restraint of the contestants, who, for
instance, only mark the throat hold, instead of performing it. The physiological characteristics of the
discipline completely differs from our wrestling.
This is a typically quick exercise, employing throw
cramps of the muscles of both arms, both legs, and
the trunk, giving an image of a considerable approach to versatility. Moreover, it is an outstanding exercise of skill. As far as the psyche is concerned, one can expect significant positive influence
on reaction speed, courage, and will (self-control
of impulses). It should be regretted that the branch
of fighting sports has not yet put down its roots in
our country, especially that the simplest elements of
the system can be safely practised with 12-year-old
boys and girls. As it has already been said, jiu-jitsu,
a defence method for the week against brutality, is
perfect for women.115
Piasecki also put a short information about ju-jitsu in a collective handbook for school managers,
teachers, school doctors entitled ‘The School Hygiene’116 edited by Stanisław Kopaczyński.
The Polish physical education was developed
in civil and military centres. The civil institute in
Poznan emerged as a part of the university, and was
managed by Eugeniusz Piasecki. In turn, the organisational work in the army was begun with creating
the Physical Education Institute within the Scientific and Educational Department of the Ministry
of Military Affairs (1919). The originator of the
Institute was Dr Władysław Osmólski, and it was
managed by general Jacyna. Both centres closely
cooperated. The chief inspector of physical education from Copenhagen, K.A. Knudsen, visiting
Polish universities in 1925, wrote about them in the
following way:
In the aspect of cooperation between civil and
military physical education, Poland outmatches all
other countries, with the exception of Sweden; in
E. Piasecki, Outline of Physical Education Theory. Lvov 1935, p. 379.
E. Piasecki, Physical Education, [In:] The School Hygiene, Kraków
1921, p. 191.
115
115
116
116
105
jątkiem Szwecji, a mianowicie pod względem
współpracy wychowania fizycznego cywilnego
z wojskowem, czego Danii dotychczas nie udało
się przeprowadzić. Jest przecież rzeczą całkowicie
naturalną, że wojsko, które pod względem rozwoju fizycznego kontynuuje pracę szkoły, powinno
z tą szkołą iść ręka w rękę, gdy chodzi o wykształcenie sił nauczycielskich i ustalenie zasad wytycznych
dla wychowania fizycznego.117
Przyjrzyjmy się teraz dwóm największym
ośrodkom, czyli Centralnej Wojskowej Szkole
Gimnastyki i Sportów (CWSGiS) w Poznaniu oraz
Centralnemu Instytutowi Wychowania Fizycznego
(CIWF) w Warszawie.
Placówka poznańska powołana została do życia
25 stycznia 1921 roku.118 Na jej czele stanął major
Walerian Sikorski, absolwent Instytutu Centralnego w Sztokholmie, znawca i zwolennik gimnastyki
Linga.
Denmark, there is no such support yet. It is completely natural that the army, which continues the
achievement of school education as far as physical development is concerned, should cooperate
with the school system in regard to teachers’ instruction and elaborating guidelines for physical
education.117
Let us now have a look at two biggest centres,
i.e. the Central Military School of Gymnastics And
Sport in Poznan and the Central Physical Education
Institute in Warsaw.
The institute in Poznan emerged on January
25, 1921.118 Its head was major Walerian Sikorski,
a graduate from the Central Institute in Stockholm,
an expert in and advocate of Ling’s gymnastics.
The Central Physical Education Institute, whose
erection began in 1928, was created as a result of relocating the Central Military School of Gymnastics
Komenda Centralnej Wojskowej Szkoły Gimnastyki i Sportów w Poznaniu. Od lewej siedzą: M. Grodzki
– lekarz, W. Siorski – komendant Szkoły, E. Piasecki – dyrektor naukowy, J. Baran – kierownik ćwiczeń.
Od lewej stoją instruktorzy: Berski, Laskowski, Łęgowski, Gilewski, Warman. [JUNA-1930]
The headquarters of the Central Military School of Gymnastics And Sport in Poznan. Sitting from the left: M. Grodzki (physician),
W. Sikorski (the School’s commander), E. Piasecki (scientific director), J. Baran (exercise manager). Standing from the left: instructors: Berski, Laskowski, Łęgowski, Gilewski, Warman. [JUNA-1930]
K.A. Knudsen, Wrażenia z pobytu w Polsce. Wychowanie Fizyczne,
1926, zeszyt 3, s. 156.
118
Początkowo nosiła nazwę „Główna Wojskowa Szkoła Gimnastyki
i Sportów w Poznaniu”. W roku 1922 nadano jej nazwę „Centralna Wojskowa Szkoła Gimnastyki i Sportów w Poznaniu”.
117
K.A. Knudsen, Impressions from Visiting Poland. The Physical Education, 1926, vol. 3, p. 156.
It was initially called ‘Main Military School of Gymnastics And Sport’.
In 1922, the name ‘Central Military School of Gymnastics And Sport’
was accepted.
117
118
106
Zajęcia na kursach gimnastyczno-sportowych
w 1920 roku. [PAWE-1929]
A sports gymnastic course in 1920, classes. [PAWE1929]
CIWF, którego budowę rozpoczęto w 1928
roku, powstał poprzez przeniesienie Centralnej
Wojskowej Szkoły Gimnastyki i Sportów w Poznaniu i połączenie jej z Instytutem Wychowania
Fizycznego w Warszawie. CIWF otrzymało swoją
oficjalną nazwę 1 stycznia 1930 roku.119
Przedmiot o nazwie ju-jitsu nie występował
w programach zajęć żadnego z tych ośrodków,
natomiast zajęcia z tej sztuki walki mogły się odbywać w ramach przedmiotu o nazwie „walka
wręcz”. Osobno nauczane były: boks, szermierka
oraz walka na bagnety – choć bardzo często przez
tego samego wykładowcę. W zależności od rodzaju kursu różna była liczba godzin przeznaczonych
na naukę walki wręcz: w ośrodku poznańskim
od 10 do 12 godzin, a w CIWF-ie – 15 godzin.
Na boks przeznaczono 52 godziny, a na szermierkę
– 113.120 Walki wręcz można było również nauczać
And Sport in Poznan and joining it with the Physical
Education Institute in Warsaw. The Central Physical
Education Institute was given its official name on
January 1, 1930.119
There was no subject called ‘ju-jitsu’ in the curriculum of either of these centres; however, the martial art could be taught within the ‘unarmed combat’
classes. Boxing, fencing, and bayonet fighting were
taught separately – although frequently by the same
lecturer. The number of hours devoted to unarmed
combat instruction depended on the course type: in
the Poznan centre 10-12 hours, in the Central Physical Education Institute – 15 hours. Boxing was assigned 52 hours, and fencing – 113 hours.120 Unarmed combat could also be taught within gymnastics classes (288 hours), as, according to the Swedish school standard, it was included in gymnastics.
Ju-jitsu as a school subject was taught in the
Z okresu międzywojennego pochodzi między innymi monografia poświęcona ośrodkowi warszawskiemu: A. Kelus Centralny Instytut Wychowania Fizycznego w Warszawie (Warszawa 1933).
120
Liczba tych godzin odnosi się do programu studiów dwuletnich
w latach 1929/1930 i 1930/1931. W latach następnych została ona nieco
zmieniona. A. Pawełek, C.I.W.F. i Poznań. Junak, 1930, nr 25, s. 284.
119
119
In the period between the World Wars, there appeared, among others,
a monograph concerning the Warsaw centre: A. Kelus Central Physical
Education Institute in Warsaw (Warsaw 1933).
120
The number of hours refers to the two-year course curriculum of
1929/1930 and 1930/1931. In the next years, it was changed a little.
A. Pawełek, Central Physical Education Institute in Poznan. The Youth,
1930, No. 25, p. 284.
107
na ćwiczeniach z gimnastyki (288 godzin), gdyż
zgodnie z kanonem szkoły szwedzkiej wchodziła
ona w jej zakres.
Ju-jitsu jako przedmiot nauczania wykładane
było w Ośrodku Wychowania Fizycznego w Toruniu w wymiarze 23 godzin.121
Również w Ośrodku Wychowania Fizycznego, który mieścił się w gmachu warszawskiej podchorążówki, prowadzone były zajęcia z ju-jitsu.
W artykule zatytułowanym W kuźni zdrowia i tężyzny sportowej autor, R. Mossin, zamieścił zdjęcie
uczniów prezentujących techniki japońskiej sztuki
walki podczas lekcji ju-jitsu w tym ośrodku.122
Ryszard Mossin
[TUSZ-1981]
Physical Education Centre in Torun in the amount
of 23 hours.121
Ju-jitsu classes were also conducted in the
Physical Education Centre located in the Warsaw
Officers’ Training School building. In the article
entitled The Hotbed of Health And Sports Vigour,
the author, R. Mossin, included a photograph of
students presenting Japanese martial art techniques
during a ju-jitsu lesson in the Centre.122
Now we are going to portray unarmed combat
instructors and their journalist output, which made
R. Mossin, W kuźni zdrowia i tężyzny sportowej. Przegląd Sportowy, 1931.
R. Mossin, The Hotbed of Health And Sports Vigour. The Sports Review, 1931.
Przedstawimy teraz instruktorów walki wręcz
i ich dorobek publicystyczny, dzięki któremu wpisali się oni w dzieje polskiego ju-jitsu.
Wspomniany już wyżej Wydział Wychowania Fizycznego przede wszystkim organizo-
them permanently incorporated in the history of
Polish ju-jitsu.
The above-mentioned Physical Education Institute arranged, first of all, sports and gymnastics
instructors’ courses. Among the instructors con-
Jak pracują w Ośrodku Wychowania Fizycznego w Toruniu. Junak,
1930, nr 11, s. 210.
Ośrodki Wychowania Fizycznego wiązały się z utworzoną po przewrocie majowym strukturą organizacyjną wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego w państwie. W kwietniu 1928 roku w każdym
Dowództwie Okręgu Korpusu powołano Okręgowy Urząd WF i PW,
a przy nich z kolei utworzono Okręgowe Ośrodki WF (w sumie działało
ich 15).
122
R. Mossin, W kuźni zdrowia i tężyzny sportowej. Przegląd Sportowy,
1931, nr 102.
121
121
How They Work in the Physical Education Centre in Torun. The Youth,
1930, No. 11, p. 210.
Physical Education Centres were bound with the organisational structure
of physical education and military instruction created in Poland after the
May upheaval of 1926. In April 1928, in each Corps District Headquarters a District Department of Physical Education and Military Instruction
was constituted; each of them, in turn, was accompanied by a District
Physical Education Centre (altogether there were 15 of them).
122
R. Mossin, The Hotbed of Health And Sports Vigour. The Sports Review, 1931, No. 102.
108
wał gimnastyczno-sportowe kursy instruktorskie. Wśród instruktorów prowadzących zajęcia na kursach w Warszawie Alojzy Pawełek
wymienia dwie osoby związane z nauką walki wręcz: Henryka Jeziorowskiego (YMCA)
i Stanisława Szczepkowskiego.123
Podporucznik Szczepkowski zasłynął z opracowania w 1917 roku podręcznika Gimnastyka
Policyjna, który szerzej omówimy w dalszej części tego rozdziału. Henryk Jeziorowski natomiast
był autorem jednej z najważniejszych polskich
książek okresu dwudziestolecia międzywojennego poświęconych ju-jitsu. Nosiła ona tytuł Walka
wręcz jiu-jitsu. Na rynku ukazała się dwukrotnie:
w 1923 i 1927 roku124. Pierwszej edycji dokonał Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy,
a podręcznik polecony został do użytku służbowego
w szkołach i oddziałach pismem Oddziału III Sztabu Generalnego 11719/WF. Przedmowę do książki napisał podpułkownik Władysław Osmólski.
Drugie wydanie Henryk Jeziorowski rozszerzył,
a w jego opracowaniu wziął udział Wiktor Junosza-Dąbrowski, redaktor dwutygodnika Stadion, propagator sportu i znawca boksu, autor książki Boks
– ćwiczenia wstępne, technika, regulamin zawodów.125
Książka z 1927 roku zawiera 142 strony,
a wydanie z 1923 roku – 57 stron. Przedmowa
pozostała prawie niezmieniona. W drugiej edycji
zamieszczono przed wstępem zdjęcie profeso-
Henryk Jeziorowski
[STAD-1923]
A. Pawełek, Centralna Wojskowa Szkoła Gimnastyki i Sportów w Poznaniu 1921-1929. Poznań 1929, s. 4.
124
W tytule wydania z 1927 roku autor zastosował zapis nazwy ju-jitsu
w języku polskim w postaci dżiu-dżitsu.
125
W. Junosza-Dąbrowski, Boks – ćwiczenia wstępne, technika, regulamin
zawodów. Warszawa 1929.
123
Władysław Osmólski
[WYCH-1935]
ducting the classes in Warsaw, Alojzy Pawełek
enumerates two individuals bound with unarmed
combat teaching: Henryk Jeziorowski (YMCA) and
Stanisław Szczepkowski.123
The second lieutenant Szczepkowski became
famous for developing in 1917 a textbook of Police
Gymnastics, that will be discussed later in the chapter. Henryk Jeziorowski, in turn, was the author of
one of the most important Polish books of the period
between the World Wars concerning ju-jitsu. It was
entitled The Unarmed Combat of Jiu-Jitsu. It appeared twice in the market: in 1923 and in 1927.124
The first edition was by the Military Scientific And
Publishing Institute, and the textbook became recommended for official use at schools and departments by a document of General Headquarters,
Department 3, No. 11719/WF. The author of the
introduction was lieutenant colonel Władysław Osmólski. Henryk Jeziorowski broadened the second
edition of his book; now, he cooperated with Wiktor Junosza-Dąbrowski, the editor of The Stadium
biweekly, sports promoter and expert in boxing, the
author of the book Boxing – Introductory Exercises,
Technique, Competition Rules.125
The book from 1927 consists of 142 pages, and
the 1923 edition – 57 pages. The introduction remained almost unchanged. In the second edition,
there was a photograph of professor Kano printed
before the foreword, and the foreword itself was revised and extended. Also, a photograph was includ-
A. Pawełek, Central Military School of Gymnastics And Sport in
Poznan, 1921-1929. Poznan 1929, p. 4.
124
In the title of the 1927 edition, the author employed one of the Polish
ju-jitsu spelling possibilities, dżiu-dżitsu.
125
W. Junosza-Dąbrowski, Boxing – Introductory Exercises, Technique,
Competition Rules. Warsaw 1929.
123
109
H. Jeziorowski, Walka wręcz jiu-jitsu. Warszawa 1923.
H. Jeziorowski, The Unarmed Combat of Jiu-Jitsu. Warsaw 1923.
110
H. Jeziorowski., Walka wręcz dżiu-dżitsu. Warszawa 1927.
H. Jeziorowski, The Unarmed Combat of Jiu-Jitsu. Warsaw 1927.
111
ra Kano, sam wstęp został zmieniony i rozszerzony. Zamieszczono też fotografię porównującą
przedramię Higashiego z przedramieniem Jeziorowskiego. Drugie wydanie zawiera 52 zdjęcia
ilustrujące techniki obronne, do których pozowali Wiktor Junosza-Dąbrowski i Henryk Jeziorowski (w wydaniu pierwszym zamieszczono tylko
42 zdjęcia). Autor dodał też wiele opisów nowych
ćwiczeń – z przeciwnikiem i bez przeciwnika.
W czasopiśmie Wychowanie Fizyczne z roku
1923 ukazała się recenzja pierwszego wydania
książki Henryka Jeziorowskiego, której autorem
był Kazimierz Laskowski. Oto jej treść:
Praca powyższa jest pierwszym krokiem
w kierunku zapoznania się z techniką natarcia jak
i samoobrony. Nie obejmuje całości walki wręcz,
daje bardzo obfity materiał w ćwiczeniach i chwytach mających praktyczne zastosowanie.
Całość ujęta bardzo przystępnie, a liczne ilustracje pozwalają na ćwiczenie się w tym rodzaju
walki wręcz zupełnie samodzielnie, nawet bez wskazówek instruktora. Broszura ta może doskonale służyć jako podręcznik dla wychowawców fizycznych
do dobierania ćwiczeń w czasie lekcji gimnastyki
szwedzkiej.126
W ślad za drugim wydaniem Walki wręcz na
łamach Stadionu ukazał się artykuł zatytułowany
Dziu-Dzitsu w Polsce.127 Możemy się domyślać,
że jego autorem był Wiktor Junosza-Dąbrowski,
ed that compared Higashi’s and Jeziorowski’s arms.
In the second edition, 52 photographs can be found
illustrating defensive techniques (with Wiktor Junosza-Dąbrowski and Henryk Jeziorowski posing)
(in the first edition, only 42 photographs were included). The author also added many descriptions
of new exercises – with and without an opponent.
In The Physical Education journal, a review of
the first edition of the book by Henryk Jeziorowski
appeared in 1923; the review’s author was Kazimierz Laskowski. Here are the contents:
The book constitutes the first step towards getting acquainted with the attack and self-defence
techniques. It does not deal with the whole of unarmed combat, but provides the reader with a broad
material of exercises and holds that can be applied
in practice.
The knowledge is presented in a very comprehensive way, and the numerous illustrations let the
student practise this type of unarmed combat himself, even without instructor’s tips. The brochure can
be perfectly used as a textbook for physical exercise
teachers who look for exercise choices to Swedish
gymnastics classes.126
Just after the second edition of The Unarmed
Combat was published, an article entitled Ju-jitsu
in Poland appeared in The Stadium journal.127
It can be assumed that its author was Wiktor Junosza-Dąbrowski, who sometimes did not insert his
Wiktor Junosza-Dąbrowski
[TUSZ-1981]
K. Laskowski, Henryk Jeziorowski, Walka wręcz (jiu-jitsu). Wychowanie Fizyczne, t. 4, 1923, s. 28.
127
Dziu-Dzitsu w Polsce. [W:] Stadion, 1927, nr 21, s. 3.
126
K. Laskowski, Henryk Jeziorowski, The Unarmed Combat (Jiu-Jitsu).
The Physical Education, vol. 4, 1923, p. 28.
127
Ju-jitsu in Poland. [In:] The Stadium, 1927, No. 21, p. 3.
126
112
Dziu-Dzitsu w Polsce. Stadion, r. 5, 1927, nr 21.
Ju-jitsu in Poland. The Stadium, vol. 5, 1927, No. 21.
W. Junosza-Dąbrowski, Atletyka ciężka. Rocznik Sportowy 1934.
W. Junosza-Dąbrowski, The Heavy Athletics. The Sports
Yearly, 1934.
113
który mógł nie zamieścić swych inicjałów, jak przywykł to czynić, ponieważ wymieniony jest jako
współautor polecanej czytelnikowi książki.
Pozostając przy Wiktorze Junoszy-Dąbrowskim, należy wspomnieć, że w roku 1934 w Roczniku Sportowym ukazał się jego artykuł zatytułowany
Atletyka ciężka, w którym autor wspomina o ju-jitsu:
Walka japońska „dżiu-dżitsu”, obejmująca wykręcanie członków, naciskanie na arterje i nerwy,
polegająca na wykorzystywaniu, z jednej strony,
dokładnej znajomości anatomji, z drugiej zaś –
na szybkim wykorzystaniu siły i wagi przeciwnika
dla własnych celów – jest doskonałym środkiem samoobrony, nie może być jednak uprawiana sportowo, wobec tego, że jest zbyt niebezpieczna.128
W dwudziestoleciu międzywojennym ju-jitsu
znalazło jednak zwolenników uczynienia z tej sztuki walki dyscypliny sportowej. Nie potwierdziliśmy
źródłowo, czy takie turnieje odbywały się w Polsce
(popularne natomiast były w Niemczech), ale reguły rywalizacji napewno znane były polskim czytelnikom. Przytoczmy zatem zapis z Nowoczesnej
Encyklopedii Ilustrowanej, z 1938 roku:
„Dżiu-Dżitsu, jiu-jitsu, japońska metoda układu ruchów, stosowanych obronie osobistej. Układ
nie jest pomysłem jednego człowieka, leczcałego
szeregu pokoleń. Punktem wyjścia jest gruntowna
znajomość anatomii. Polega na wykręcaniu stawów
umiejętnymi chwytami oraz uderzaniu wrażliwych
miejsc. Zawody sportowe = walka na ringu wyłożonym matą 5x5 m w 4 rundach po 5 min. ;kto rezygnuje mówi „dość” albo trzy razy stuka w ziemię.
Dopuszczalna długość chwytu wynosi 20 sek.”129
Pozostając przy opracowaniach encyklopedycznych, definicja ju-jitsu znalazła się również
w Encyklopedii Powszechnej Gutenberga i brzmiała następująco :
„Dżiu-Dżitsu, japońska sztuka samoobrony,
polegająca na pewnych chwytach, hamujących
zdolność ruchu przeciwnika; przyjęła się częściowo
także w Europie, zwłaszcza u nowocześnie zorganizowanej policji bezpieczeństwa.” 130
W. Junosza-Dąbrowski, Atletyka ciężka. Rocznik Sportowy, 1934,
s. 31.
129
Nowoczesna Encyklopedia Ilustrowana AZ, M. Arcta, Warszawa 1938,
s. 308.
130
Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna. Wydawnictwo Gutenberga, Kraków 1932. Tom IV, s. 159.
128
initials, especially that he is enumerated as a co-author of a book recommended to the reader.
As far as Wiktor Junosza-Dąbrowski is concerned, it should be mentioned that in 1934 his article entitled The Heavy Athletics appeared in The
Sports Yearly. The author mentions ju-jitsu there:
The Japanese ju-jitsu fighting, which includes
twisting limbs, pressing arteries and nerves, applying, on the one hand, detailed knowledge of anatomy, and on the other – quick advantage of the opponent’s strength and weight – is an excellent selfdefence method. It cannot be, however, practised as
a sports discipline, as it is too dangerous.128
In Poland’s twenty years of independece after
the First Word War, ju-jitsu found some supporters
who wanted to make this martial art a sport discipline. We have not confirmed according to the sources
if such tournaments took place in Poland (they were
popular in Germany) but the rule of competition
were certainly known to Polish readers. We refer
to notation from Modern Illustrated Encyclopedia
from 1983:
‘Ju-jitsu, Japanese method of motion’s position used for self-defense. It does not come from
one man but from many generations. The starting
point is thorough knowledge of human anatomy. It
consists in twisting joints by skillful grips and hitting on sensitive places. Comeptition = the fight on
the ring covered with 5x5 mat in four round lasting
five minutes each. If someone wants to surrender, he
or she must say ‘enough’ or knocks on the ground
three times. Permissible duration of the grip is 20
seconds’.129
Looking into Popular Encyclopedia by Gutenburg, we can also find a definition of ju-jitsu that is:
Japanese martial art of self-defense which consists
in making the opponents’ moving skills impossible.
It partly caught on in Europe, especially in modern
organization of the police.130
Another publication is a book by Osaka Nimura
entitled Ju-jitsu. How To Defend against a Street Attack (the Japanese Self-Defence System). It deserves
special attention. We do not know the exact date of
W. Junosza-Dąbrowski, The Heavy Athletics. The Sports Yearly, 1934,
p. 31.
Modern Illustrated Encyclopedia AZ, M. Arcta, Warszawa 1938,
p. 308.
130
Popular Illustrated Encyclopedia, Gutenberg Publisher, Kraków, 1932,
vol. 4, p. 159.
128
129
114
Nowoczesna Encyklopedia Ilustrowana AZ,
M. Arcta, Warszawa 1938.
Modern Illustrated Encyklopedia AZ, M. Arcta, Warszawa 1938.
Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna. Wydawnictwo Gutenberga,
Kraków 1932.
Popular Illustrated Encyclopeida, Gutneburg Publisher, Kraków, 1932.
115
O. Nimura, Dżiu-Dżitsu. Jak obronić się
przed napaścią uliczną (japoński system
samoobrony). Warszawa.
O. Nimura, Ju-jitsu. How To Defend against a treet
Attack (the Japanese Self-Defence System). Warsaw.
116
Kolejna pozycja to książka Osaki Nimury zatytułowana Dżiu-Dżitsu. Jak obronić się przed
napaścią uliczną (japoński system samoobrony).
Zasługuje ona na szczególną uwagę. Nie znamy
dokładnej daty ukazania się tej pracy na rynku,
gdyż wydawca nie zamieścił tej informacji, jednak
dr Wojciech J. Cynarski, pisząc o pierwszych
źródłach polskojęzycznych dotyczących dalekowschodnich sztuk walki na ziemiach polskich, datuje publikację Nimury na rok 1920, stawiając przy
dacie znak zapytania.131
Książka ta, jako jedyna wydana w okresie dwudziestolecia międzywojennego, nie tylko zawiera
informacje na temat historii ju-jitsu w Japonii, ale
również opisuje ekspansję tej sztuki na Zachód
i podaje przyczyny wzrostu jej popularności. Treść
publikacji świadczy o dużej wiedzy autora na temat
ju-jitsu i o jego głębokim rozumieniu tematu sztuk
walki. Przytoczymy kilka bardzo interesujących
fragmentów:
W 1901 r. pojawili się w Londynie pierwsi japońscy zapaśnicy J. J., którzy jednak początkowo nie
wzbudzili u Anglików większego zainteresowania.
Byli to mężczyźni, wagi około 50-60 kg, występujący
w swoistych ubiorach: biała, bez guzików, z krótkiemi rękawkami bluza, sporządzona z lnianego
płótna, pas który bluzę spinał, spodnie krótkie, sięgające zaledwie kolan. Obuwia żadnego nie nosili.
Japończycy pokonali z wielką łatwością znacznie
silniejszych i cięższych od siebie atletów i bokserów,
bądź to przewracając ich, bądź dusząc, lub wreszcie
przez stosowanie bolesnych chwytów.
Nieprzerwane pasmo zwycięstw Japończyków
nad najlepszymi zapaśnikami, ich pewny zwycięstwa spokój i niezwykła szybkość i orjentacja,
ściągały coraz więcej ogólną uwagę na tę tajemniczą sztukę. Sztuki tej nie można było opanować
odrazu; a nawet przy powolnej, gruntownej nauce
nie możnaby było jej opanować w całości, ponieważ przy niezliczonej ilości istniejących sposobów
i chwytów (tricków) było to niemożliwością. Pozatem każdy zawodnik posiadał swoje własne ulubione chwyty, które od innych mało odbiegały, przyczem tak szybko były wykonywane, że trudno było
sobie zdać z nich sprawę. Jednakże zainteresowanie nie było tak wielkie i stan ten utrzymywał się
przez parę lat. Dopiero nieprzerwany szereg zwycięstw wojsk japońskich, zarówno na lądzie, jak
i na morzu (podczas wojny japońsko-rosyjskiej) zwró-
W.J. Cynarski, Pierwsze źródła polskojęzyczne dotyczące dalekowschodnich sztuk walki na ziemiach polskich. [W:] Ido – Ruch dla Kultury. Rzeszów 2000, t. I, s. 13.
131
its emergence in the market, as the publisher did not
include appropriate information, but Dr Wojciech
J. Cynarski, writing about the first Polish-language
sources concerning Far Eastern martial arts in Poland, dates it to year 1920, with a question mark
beside the date.131
The book, as the only one published in the period between the World Wars, not only includes
information on ju-jitsu history in Japan, but also
describes the expansion of the art to the West and
gives reasons for the rise in its popularity. The contents of the publication indicate the author’s deep
knowledge concerning ju-jitsu and his thorough
understanding of martial arts. Let us quote a few
interesting fragments:
In 1901, the first Japanese ju-jitsu wrestlers
appeared in London; at first, they did not arouse
considerable interest among the Englishmen. They
were males, of ca. 50-60 kg of body weight, who
performed in their unusual clothing: a white jacket
with short sleeves, without buttons, made of linen;
a belt that creased the jacket; short trousers, reaching the knees. They wore no shoes. The Japanese
easily defeated much stronger athletes and boxers,
overthrowing them, strangling, or, at last, applying
painful holds.
The continuous epoch of the Japanese’s victories over the best wrestlers, their self-confident
peacefulness, unusual promptness and readiness,
arrested the attention of the society to this secret
art. The art was impossible to master immediately;
even with slow, thorough training, it would not be
probable to acquire it completely, as it consisted
of numerous methods and holds (tricks). Moreover,
each contestant had his own favourite holds, only
slightly different from others, performed quickly and
difficult to perceive. The interest in the art, however,
was not exaggerated, and it maintained at the same
level for a few years, until the period of a series of
military victories of Japan, both ashore and afloat
(during the Japanese-Russian war). Then the attention of all was paid to ju-jitsu, broadly applied in
the Japanese army in order to train the Japanese
soldiers and marines. The Japanese system proved
more efficient than the systems of exercising and
training soldiers in other countries; therefore, they
focused on it, raising the significance of the Japanese art of self-defence. As a result, much worthless
literature quickly appeared, which consisted only
W.J. Cynarski, First Polish-Language Sources Concerning Far Eastern Martial Arts in Poland. [In:] Idō – Movement for Culture. Rzeszow
2000, vol. 1, p. 13.
131
117
cił uwagę na J. J., które miało szerokie zastosowanie
w armji japońskiej, służąc do zaprawiania żołnierzy i marynarzy japońskich. System japoński przewyższał systemy zaprawy i treningu żołnierzy innych państw, które skierowały swe zainteresowanie
w jego stronę, podnosząc znaczenie japońskiej sztuki samoobrony do szczytu. W związku z tem pojawiła się szybko liczna bezwartościowa literatura,
polegająca jedynie na tłomaczeniu podręczników
angielskich i amerykańskich, w których mimo szumnie brzmiących tytułów nie było śladu oryginalnej
walki japońskiej.132
J. J. jest nauczane w japońskiej marynarce,
wojsku i policji, oraz w szkołach, gdzie zastępuje stosowaną u nas gimnastykę. Pozatem istnieją różne specjalne szkoły J. J. nauczające podług
różnych systemów, z których najbardziej znany
jest system Kano. Nauka jest udzielana systemem
klasowym, przyczem o uczęszczaniu do wyższej
lub niższej klasy, nie decyduje, naturalnie, wiek
uczniów, lecz ich zdolności. Istnieje klasa początkujących i sześć klas, przyczem uczniowie każdej
klasy, noszą dla rozróżnienia, pas innego koloru.
Przejście z klasy niższej do wyższej następuje na
zasadzie egzaminu, przy którym kładzie się nacisk
na szybkość i technikę. Ci z uczniów, którzy mają
zamiar w przyszłości poświęcić się nauczaniu J. J.
muszą odbyć ponadto specjalny czteroletni kurs.
Japońscy policjanci opanowali wybornie walkę J. J. i dlatego stosunkowo rzadko robią użytek
z broni, aby umitygować opornego, lub odeprzeć
atak, skierowany przeciw ich osobie. W portowych
miastach, często można widzieć walki, w których
najsilniejsi marynarze angielscy lub amerykańscy, ulegają nikłym, niepozornym Japończykom.
Także żołnierze i marynarze floty wojennej muszą znać walkę J. J. i można śmiało powiedzieć,
że w dość dużej mierze, zawdzięcza Japonja swoje zwycięstwo nad Rosją tej sztuce. Stwierdzono
to oficjalnie w Ameryce i polecono nauczać J. J.
w szkołach kadetów, policji, a częściowo także
i w armji. Podobnie w Anglii i Francji.
Wprowadzenie przymusu nauki J. J. dla policji, byłoby pożądane we wszystkich krajach, gdyż
w ten sposób zmniejszonoby stosowanie broni dla
obezwładnienia przestępcy, i mniej byłoby wypadków postrzelenia przy tej sposobności osób niewinnych.133
O. Nimura, Dżiu-Dżitsu. Jak obronić się przed napaścią uliczną (japoński system samoobrony). Warszawa, s. 4-5.
133
Ibidem, s. 7-8.
132
in translating English and American textbooks. In
spite of pompous titles, they did not contain the
original Japanese fight at all.132
Ju-jitsu is taught to the Japanese marines, soldiers, and policemen, as well as at schools, where
it replaces gymnastics, still applied in our country.
Apart from that, there are special ju-jitsu schools,
training in accordance with particular systems, of
which the most popular is Kano. Education is performed in class levels, and it is, naturally, skills, not
age, that determines the higher or lower level that
a student attends. There is the beginners’ level and
six more classes, and the students of each level wear
belts of a different colour – for easier distinction.
A student passes from a lower to a higher level on
the basis of an examination, in which emphasis is
put on speed and technique. Those who want to
teach ju-jitsu in future have to attend an additional
four-year special course.
The Japanese policemen have perfectly acquired the ju-jitsu fighting method; therefore, they
relatively seldom make use of their weapon – to
mitigate a resistant opponent or to repel an attack.
In port towns, one can often observe fights in which
the English or American marines become defeated
by the tiny, modest Japanese. The Japanese soldiers
and marines must be acquainted with the ju-jitsu
fighting method; it can be boldly said that, to a considerable degree, Japan owes its victory over Russia to this martial art. It was officially admitted in
America, where ju-jitsu was ordered to be taught
to cadets, policemen, and partially also to soldiers.
Similar recommendations were submitted in England and France.
Introducing obligatory ju-jitsu training for the
police would be desirable in all countries – in this
way, it would be possible to lower the frequency of
weapon use to disable criminals, and therefore to
lower the accidental shooting statistics concerning
innocent citizens.133
When ju-jitsu appeared in Europe for the first
time, some wrestlers claimed that there was nothing
new in it: many holds had been known for a long
time, and they were only avoided as too dangerous
ones. According to them, ju-jitsu was solely a wrestling fight in which any holds could be applied and
the main focus was on painful ones. This approach
O. Nimura, Ju-jitsu. How To Defend against a Street Attack (the Japanese Self-Defence System). Warsaw, p. 4-5.
Ibidem, p. 7-8.
132
133
118
Gdy J. J. poraz pierwszy pojawiło się w Europie, twierdzili niektórzy zapaśnicy, że niema
w niem nic nowego: wiele chwytów znano już dawno i unikano jedynie ich stosowania, jako zbyt niebezpiecznych. Podług nich J. J. było jedynie walką zapaśniczą, w której można stosować wszelkie
chwyty i przy której główny nacisk kładzie się na
chwyty bolesne. Pogląd ten jest w równym stopniu prawdziwy i fałszywy. Prawdziwy dlatego, że
między niektóremi chwytami walki francuskiej
i wolnoamerykańskiej, a J. J. istnieje podobieństwo. Podobieństwo to zasadza się jedynie na celu,
a nie na sposobie stosowania chwytów, chociaż rozróżnienie tego bywa bardzo trudne.
Podczas, gdy w wolnej walce decyduje przeważnie siła, zapaśnik J. J. oczekuje momentu korzystnego, takiej pozycji przeciwnika,
w której mógłby zastosować odpowiedni chwyt.
A że chwytów ma nieskończoną ilość, więc też
i każda prawie pozycja jest odpowiednią dla dobrze obeznanego z zasadami walki zapaśnika.
Każdy wypadek jest przewidziany z matematyczną
dokładnością. Że każdy zapaśnik ma swoje sposoby złamania przeciwnikowi ręki lub nogi, jest rzeczą ogólnie znaną. Do tego jednak nie jest nawet
potrzebna znajomość zapaśnictwa. Każdy prawie
może wykręcić komuś ramię, lub je nawet złamać,
ale jak to uczynić np. z grubym kijem? To „ale”
jest główną rzeczą. Gdy silniejszy mężczyzna chce
złamać rękę słabszemu, wystarczy mu ująć ją
i silnie wykręcić do tyłu. Złamanie w tych warunkach jest rzeczą bardzo łatwą. Albo gdy chce
słabszego przewrócić, to wystarczy, by go podniósł i rzucił na ziemię, aby go ogłuszyć. Ponieważ słabszy nie ma dość sił, aby się przeciwstawić,
powinien to nadrobić innemi walorami. W przypadku, gdy posiada odpowiednią szybkość, może
on zamiary przeciwnika częściowo lub całkowicie udaremnić. Cięższego i silniejszego (co jest
często równoznaczne) może słabszy obezwładnić jedynie przy zastosowaniu J. J. przy zwykłej walce natomiast byłoby to niemożliwością.
Na to właśnie obliczone jest J. J., aby małą ilością
siły zwyciężyć wielką ilość.134
Kolejną publikacją, w której znajdziemy informacje o ju-jitsu, jest praca porucznika Józefa Jungrawa zatytułowana Wychowanie fizyczne
w wojsku. W podtytule autor zamieścił informację, że opracowania dokonał w oparciu o wykłady
w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia.
134
Ibidem, s. 8-9.
is, however, equally true and false. True – as there is
a similarity between some holds of the French and
free American fight on the one hand, and ju-jitsu
on the other. The similarity refers only to the aim,
not to the method of applying holds, although it is
sometimes very difficult to differentiate between the
two.
If in a free fight victory is predominantly determined by force, a ju-jitsu wrestler waits for an
advantageous moment, for such a position of the
opponent in which he could apply an appropriate
hold. And, as he possesses an infinite number of
holds, almost each position is good for a wrestler
well acquainted with the fighting rules. Each event
is foreseen with mathematical accuracy. It is also
generally known that each wrestler has got his own
methods of breaking the opponent’s hands or legs.
This, however, does not demand the knowledge of
wrestling. Almost everybody can twist someone’s
arm, or even break it, but how to do it, for instance,
with a thick stick? This ‘but’ is the main problem
here. When a stronger man wants to break a hand
of a weaker one, it is enough to hold it and strongly
twist backwards. Fracture is very easy to obtain in
these circumstances. Or, if he wants to overthrow
a weaker one, it is enough to raise him and throw
on the ground to stun him. As the weaker contestant
does not have enough force to oppose, he should
make up for it with other virtues. If he is sufficiently quick, he can partially or completely frustrate
the opponent’s intention. Disabling a heavier and
stronger enemy (which is often equivalent) is possible only with the methods of ju-jitsu. By a usual fight, it would be unachievable. And this is the
spirit of ju-jitsu – to defeat much strength with little
strength.134
Another publication providing us with information on ju-jitsu is a book by lieutenant Józef Jungraw entitled The Physical Education in the Army.
In the subheading, the author included a notice that
he elaborated the contents on the basis of lectures
from the Experimental Education Centre. The book
was published by the Military Scientific And Publishing Institute in Warsaw in 1924. It consists of
114 pages. When describing unarmed combat, the
author included also knife fighting:
Knife fighting exercises are derived from the
Japanese ju-jitsu and consist in defeating the opponent attacking with a knife in his hand by disabling
134
119
Ibidem, p. 8-9.
J. Jungraw, Wychowanie fizyczne w wojsku. Warszawa 1924.
J. Jungraw, Physical Education in Army, Warszawa, 1924.
Książka ukazała się nakładem Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego w Warszawie
w 1924 roku. Zawiera 114 stron. Opisując walkę
wręcz, autor zaliczył w jej poczet również walkę
na noże:
Ćwiczenia w walce na noże zapożyczone są
z japońskiego jiu-ji-tsu i polegają na pokonaniu
przeciwnika nacierającego z nożem w ręku przez
obezwładnienie go za pomocą chwytów w bolesnych miejscach; pozwala to słabemu fizycznie mieć
przewagę nad silniejszym.135
him with the use of holds in painful areas; this allows the physically weaker contestant to gain advantage over the stronger one.135
W innym fragmencie czytamy:
In another fragment we can read:
Jiu-ji-tsu pozwala rzeczywiście pokonać przeciwnika i tę posiada wyższość nad zapasami,
że operuje zręcznością, a nie siłą, czego wypływem
jest możność pokonania znacznie silniejszego od
siebie przeciwnika. Po odrzuceniu pewnych chwytów, jak duszenie za gardło i t. p. przedstawia ta
walka całość ze stanowiska wszechstronności ruchu
bardzo dobrą obfitując w ruchy szybkie zatrudniające kończyny i tułów.136
Ju-jitsu really allows to defeat the opponent,
and its advantage over wrestling consists in the fact
that it employs skill, not force, which results in the
possibility to win with a significantly stronger enemy. After rejecting such holds as choke throat holds
etc., the fight composes an entirety, very accurate
from the point of view of movement versatility, as it
abounds in quick movements employing limbs and
the trunk.136
Kolejna praca związana jest również z Józefem Jungrawem. Tym razem dokonał on tłumaczenia książeczki niemieckiego porucznika
policji E. Stephana zatytułowanej Samoobrona
w obrazach. Jest to zbiór 12 technik, przedstawionych w formie ilustracji z opisem. Całość opatrzono
krótkim wstępem:
The next reference is also bound with Józef
Jungraw. This time, he made a translation of a book
by a German police lieutenant E. Stephan entitled
Self-Defence in Pictures. This is a collection of
12 techniques, presented in the form of illustrations
accompanied with descriptions. A short introduction precedes the contents:
Istota i zarazem cel samoobrony zawarte są
w kilku słowach: skuteczne oparcie się napastnikowi.
Nie mamy tu zatem do czynienia ze sportem,
lecz z umiejętnością. Ludzkie obchodzenie się
The essence and the aim of self-defence can be
expressed in a few words: efficient resistance to the
enemy.
Therefore, we are not dealing with sport, but
with skill. A humane approach to the opponent over
135
136
J. Jungraw, Wychowanie fizyczne w wojsku. Warszawa 1924, s. 66.
Ibidem, s. 107-108.
135
136
120
J. Jungraw, The Physical Education in the Army. Warsaw 1924, p. 66.
Ibidem, p. 107-108.
E. Stephan, Samoobrona w obrazach. Warszawa 1925.
E. Stephan, Self-Defence in Pictures. Warsaw 1925.
121
z przeciwnikiem, nad którym mamy przewagę dzięki
znajomości samoobrony przynosi podwójne zadowolenie: wyższości pod względem sprawności ciała
i szlachetności duszy.
Podane poniżej chwyty należą do najczęściej
używanych w życiu praktycznym. Wspólną ich cechę
stanowi ekonomiczna gospodarka własnemi siłami
i prowokowanie wysiłku mięśniowego przeciwnika. Nieznaczny tylko nacisk wywarty na dzwignię,
utworzoną przez naturalne ułożenie powierzchni
stawowych przeciwnika, paraliżuje go, wywołując
dotkliwe uczucie bólu.137
W wydaniu niemieckim tej publikacji E. Stephan wyraźnie pisze, że zasadą pryncypialną Jiu-Jitsu-Kampfers138 jest ekonomiczna gospodarka
własnymi siłami i prowokowanie przeciwnika
do wysiłku. Dla nas jest to informacja istotna
– wskazuje, że mamy do czynienia z technikami
ju-jitsu.
Kolejną postacią związaną z ju-jitsu był
wykładowca Centralnej Wojskowej Szkoły
Gimnastyki i Sportów w Poznaniu, a od 1929
roku również CIWF-u, Kazimierz Laskowski
– autor książek Samoobrona w 17 chwytach139
oraz Boks.140
Wyśmienity szermierz, instruktor boksu i walki
wręcz, zaczął uprawiać sport w 1916 roku, uczęszczając na zajęcia odbywające się w Warszawskim
Kole Sportowym na terenie Agrykoli. Tam być
może po raz pierwszy zetknął się z ju-jitsu. Jego
nauczycielami byli Stanisław Budny, Henryk Jeziorowski i Stanisław Szczepkowski. W artykule
„Pierwsze K.O.” Laskowski wspomina :
„ (…) jesienią 1917 u p. Stanisława Budnego właśnie, późniejszego komisarza p. p. zacząłem uczyć się boksu. P. Budny był naczelnikiem naszego szóstego gniazda Sokoła i udzielał mi lekcji
boksu, tak po ćwiczeniach w Sokole jak i na specjalnym komplecie, zorganizowanym przez Sekcję
Gier Ruchowych Warszawskiego Koła Sportowego
w Agrykoli ( Park Sobieskiego ) i na ul. Wiejskiej
w obecnej siedzibie Związku Związków Sportowych. Zapał naszego instruktora i odwiedzającego
nas czasem p. Szczepkowskiego, który zaznajamiał
nas również z boksem francuskim, dozwalającym
na ciosy nogami, był ogromny. Zapał ten udzielił się
nam wszystkim”.141
E. Stephan, Samoobrona w obrazach. Warszawa 1925, s. 1.
E. Stephan, Selbstverteidigung im Bild. Stuttgart 1922, s. 1.
139
K. Laskowski, Samoobrona w 17 chwytach. Warszawa 1934.
140
K. Laskowski, Boks. Warszawa 1932.
141
K. Laskowski, Pierwsze K.O., [W:] Dzieje boksu polskiego 1920 –
1938, Poznań 1939, s.14-15.
whom we gain advantage owing to the knowledge
of self-defence brings double satisfaction: resulting
from predominance that emerges from physical fitness and soul nobility.
The holds presented below belong to the ones
most often applied in practice. Their common feature is the economical management of one’s own
strength and provoking the muscular effort of the
opponent. A slight pressure exerted on a lever created by a natural positioning of the opponent’s articular surfaces disables him, evoking severe pain.137
In the German edition of the book, E. Stephan
clearly writes that the primary rule of Jiu-JitsuKampfers138 is the economical management of one’s
own strength and provoking the muscular effort of
the opponent. This is very significant information
to us – indicating that we are dealing with ju-jitsu
techniques.
One more individual connected with ju-jitsu
was a lecturer in the Central Military School of
Gymnastics And Sport in Poznan, and, since 1929,
also in the Central Physical Education Institute, Kazimierz Laskowski – the author of Self-Defence in
17 Holds139 and Boxing.140
The excellent fencer, as well as boxing and unarmed combat instructor, began to practise sport in
1916, attending classes conducted in the Warsaw
Sports Club in Agrykola. There he probably came
across ju-jitsu for the first time. Among his teachers
were Henryk Jeziorowski and Stanisław Szczepkowski.
In the article ‘The first K.O.’ Laskowski mentions ‘…in autumn of 1917 at Stanislaw Budny’s,
the later commissioner p.p. I began to learn boxing.
Mr Budny was the head of our Falcon’s nest 6 and
he gave me some boxing lessons after exercises in
Falcon as well as during special course?, organized
by Section of Outdoor Games with Warsaw Sports
Club in Agrykola (Sobieski Park) and in the Wiejska Street in the current residence of Sports Unions.
Our instructor’s enthusiasm and Mr Szczepkowskiego, who visisted as sometimes and aquainted with
French boxing which approves of using legs, was
enormous. This enthusiasm passed on us too.141
Kazimierz Laskowski published his first article
concerning unarmed combat in 1923, in the journal
E. Stephan, Self-Defence in Pictures. Warsaw 1925, p. 1.
E. Stephan, Selbstverteidigung im Bild. Stuttgart 1922, p. 1.
K. Laskowski, Self-Defence in 17 Holds. Warsaw 1934.
140
K. Laskowski, Boxing. Warsaw 1932.
141
K. Laskowski, The first K.O. [In:] The history of Polish boxing 1920-1938, Poznań 1939 p. 14-15.
137
137
138
138
139
122
of Sports And Military Upbringing. Although the
paper referred mainly to boxing, the author presented his own approach to unarmed combat there:
Po raz pierwszy artykuł dotyczący walki wręcz
Kazimierz Laskowski opublikował w 1923 roku
na łamach Wychowania Sportowego i Wojskowego. Pomimo iż artykuł dotyczył przede wszystkim
boksu, autor wyłożył w nim swój sposób widzenia
walki wręcz:
The contemporary unarmed combat, from the
point of view of sports disciplines, can be divided
into three fundamentally different types, i.e. ju-jitsu,
boxing, and fencing.
The slow motion in wrestling deprives us of the
main advantage of fighting – speed. Ju-jitsu, with
its countless collection of practical holds, should,
in combination with English boxing, and, partially,
French boxing (all the lower kicks), make up the
entirety of unarmed combat.142
Obecna walka wręcz pod względem sportowym dzieli się na trzy zasadniczo różniące się od
siebie, odmiany, a mianowicie: Jiu-jitsu, boks
i szermierka.
Wolne ruchy w zapasach pozbawiają nas
głównej zalety, jaką nam daje walka – szybkości. Jiu-jitsu posiadając nieprzebrany zasób
praktycznych chwytów, powinna, w połączeniu
z boksem angielskim i częścią francuskiego
(wszystkie kopnięcia dolne), tworzyć całość walki
wręcz.142
In the following year (1924), lieutenant
Laskowski left for France, to take part in a threemonth course of boxing, fencing, and unarmed
combat at the elite school of Joinville le Pont.143
In the next years, the Poznan centre requested
him to elaborate an unarmed combat instruction,
as a part of physical education instruction. As a result, a series of articles appeared in The Youth in
1929;144 also, the Physical Education Instruction
was published by the Ministry of Military Affairs
in Warsaw in 1932 in the form of an atlas.145 The
book contains over 60 illustrations realised in timelapse technology, and descriptions of typical ju-jitsu
techniques. The editors’ introduction in The Youth
recommends:
W roku następnym (1924) por. Laskowski
wyjechał do francuskiej elitarnej szkoły Joinville
le Pont na trzymiesięczny kurs boksu, szermierki
i walki wręcz.143
W kolejnych latach poznański ośrodek powierzył
mu opracowanie instrukcji walki wręcz jako części
instrukcji wychowania fizycznego. Efektem pracy
była seria artykułów zamieszczonych w 1929 roku
w Junaku144 oraz Instrukcja wychowania fizycznego,
wydana przez Ministerstwo Spraw Wojskowych
w Warszawie w 1932 roku w formie atlasu.145 Opracowanie zawiera pond 60 ilustracji wykonanych techniką poklatkową oraz opis typowych technik ju-jitsu.
W redakcyjnym wstępie Junaka czytamy:
We direct our readers to the book by lieutenant
Kazimierz Laskowski, an instructor of the Central
Physical Education Institute, dealing with unarmed
combat. The sports discipline of considerable advantage, should arouse the highest interest not only
in military circles, but also among young people.
The atlas provides us with original illustrations,
in the form of time-lapse photographs, whose founding father was captain Szuszkiewicz, an instructor
in the Central Physical Education Institute. This is
a fragment of a new, already accepted project – the
Physical Education Instruction.146
Polecamy uwadze szanownych czytelników pracę porucznika Kazimierza Laskowskiego, Instruktora CIWF-u, traktującego o walce wręcz. Sport ten
o dużych walorach, powinien wzbudzić jak największe zainteresowanie nie tylko w wojsku, ale i wśród
szerszych warstw młodzieży.
Praca poniższa zaopatrzona ilustracjami orginalnemi, ujętemi w formę zdjęć filmowych, pomysłu
kapitana Szuszkiewicza, Instruktora CIWF-u, jest
wyjątkiem nowego, już przyjętego projektu – Instrukcja wychowania fizycznego.146
K. Laskowski, Boks. [W:] Wychowanie Sportowe i Wojskowe, 1923,
s. 9.
143
A. Pawełek, Centralna Wojskowa Szkoła Gimnastyki i Sportów w Poznaniu 1921-1929. Poznań 1929, s. 76.
144
K. Laskowski, Walka wręcz. Junak, 1929, nr 1, s. 8-12, nr 2, s. 25-26.
145
Instrukcja wychowania fizycznego – atlas. Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1932.
146
Ibidem, s. 8.
142
We have to add that the Instruction consists
of two separate books entitled adequately Physical
K. Laskowski, Boxing. [In:] Sports And Military Upbringing, 1923,
p. 9.
143
A. Pawełek, Central Military School of Gymnastics And Sport in
Poznan, 1921-1929. Poznan 1929, p. 76.
144
K. Laskowski, The Unarmed Combat. [In:] The Youth, 1929, No. 1,
p. 8-12, No. 2, p. 25-26.
145
Physical Education Instruction – an Atlas. Ministry of Military Affairs,
Warsaw 1932.
146
Ibidem, p. 8.
142
123
Trzeba dodać, że Instrukcja składała się z dwóch
osobnych książeczek zatytułowanych odpowiednio
Instukcja Wychowania Fizycznego z Atlasem i Instukcja Wychowania Fizycznego Atlas. Pierwsza
z nich opatrzona była Rozkazem wprowadzającym
wiceministra spraw wojskowych i opisywała: organizację wychowania fizycznego w wojsku, zasady
przewodnie, określanie stanu fizycznego i sprawności ruchowej, zawody sportowe, sprzęt, gimnastykę, ćwiczenia wstępne, główne, końcowe i dodatkowe, gry i zabawy ruchowe, gry sportowe, lekką
atletykę i pływanie. Część poświęcona walce wręcz
znajdowała się w rozdziale Ćwiczenia główne.
W jej wstępie czytamy:
„Celem nauki walki wręcz jest przyzwyczajenie żołnierza do starcia bezpośredniego, urobienie woli zwycięstwa, nauczenie szybkości orjentacji
i postanowienia oraz skutecznego użycia swycz sił
szybko i zręcznie. Walka wręcz uprawiana w szerszym zakresie czyni żołnierza wytrzymałym na ból
i zmęczenie, uczy parcia naprzód do bezpośredniego zetknięcia się z nieprzyjacielem, budzi zaufanie
we własne siły.”147
Laskowski dzieli naukę walki wręcz na część
przygotowawczą i naukę chwytów stosowanych do
której udziela wskazówek metodycznych.
Instukcja Wychowania Fizycznego Atlas,
jest zbirem harmonijkowo otwieranych rycin, fotografii i planów, ponumerowanych i odpowiednio
przyporządkowanych treściom znajdującym się
w pierwszej książeczce. W istotny sposób ułatwia
ona zrozumienie Instrukcji.
Samoobrona w 17 chwytach to kolejna publikacja Kazimierza Laskowskiego, do jakiej udało nam
się dotrzeć. Wydana została w Warszawie w roku
1934 przez Główną Księgarnię Wojskową. Opatrzona jest 50 ilustracjami. We wstępie, podobnie
zresztą jak we wcześniejszych publikacjach, autor
podkreśla, że w doborze technik oparł się przede
wszystkim na ju-jitsu, wzbogacając je o elementy
boksu angielskiego i kopnięcia savate.
Wychowanie Fizyczne zamieściło na swych łamach recenzję powyższej książki, autorstwa Józefa
Barana. Oto jej fragment:
Por. K. Laskowski, który jest propagatorem
i znawcą samoobrony wydał krótki podręcznik tych
Instukcja Wychowania Fizycznego z Atlasem, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s.160.
147
Education Instruction with Atlas and Physical Education Instruction Atlas. The first one was equipped
with The Order which introduced the vice minister
of the military affairs and described: the organization of Physical Education in the army, the leading
rules, the definition of physical condition and fitness, competition, equipment, gymnastics, the introductory, main and final exercise, physical games,
sports games, track and field sports and swimming.
The part devoted to unarmed combat was situated
in chapter ‘Main Exercises’. In the introduction, we
can read:
‘Unarmed combat’s goal is to accustom a soldier to direct dual, to form victory will power inside
him, to teach the speed in orientation and decision
and effectiveness of using one’s strength quickly
and skillfully. Unarmed combat gives a wider range, make soldiers be tolerant of pain and fatigue,
teaches the pressure of going further and encountering the enemy, gives confidence if concerning one’s
strength.147
Laskowki divides unarmed combat into the preparatory part and the part that consists in learning
the applied grips, to which he gives some methodical instructions. Physical Education Instruction
Atlas is a collection of prints, photographs and
plans opened in the way of harmonica. They are
numbered and ordered according to content which
is located in the first book. It helps to understand the
instruction in a crucial way.
Self-Defence in 17 Holds is another publication by Kazimierz Laskowski that we managed to
reach. Published in Warsaw in 1934 by the Main
Military Bookstore, it contains 50 illustrations. In
the introduction, similarly as in his previous writings, the author emphasises that he chose the techniques mainly on the basis of ju-jitsu, adding some
elements of English boxing and savate kicks.
In The Physical Education, Józef Baran reviewed the above-mentioned book. Here is a fragment of the paper:
Lieutenant K. Laskowski, a promoter of and expert in self-defence, published a short textbook on
these exercises. He very accurately collected the
exercises that can be applied in practice, illustrated
them clearly, and described comprehensively. His
Physical Education Intruction with Atlas, The Ministry of the Military
Affairs, Warsaw, 1931, s. 160.
147
124
Instrukcja wychowania fizycznego. Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1932.
Physical Education Instruction. Ministry of Military Affairs, Warsaw 1932.
125
K. Laskowski, Samoobrona w 17 chwytach.
Warszawa 1934.
K. Laskowski, Self-Defence in 17 Holds. Warsaw 1934.
126
Kazimierz Laskowski
[PAWE-1929]
ćwiczeń. Bardzo trafnie zebrał on w pewną całość
ćwiczenia, mogące mieć najwięcej praktyczne zastosowanie w życiu, zilustrował je przejrzyście
i dał opis treściwy, jasny. Jest to wartościowy
zbiór ćwiczeń dla instruktora i nauczyciela wychowawcy (...).148
W drugiej połowie lat trzydziestych Kazimierz
Laskowski, jako specjalista od wychowania fizycznego i sportu, podjął współpracę z Komitetem redakcyjnym, przygotowującym Encyklopedię Wojskową149.
W roku 1928 ukazała się książka Waleriana Sikorskiego zatytułowana Gimnastyka – podręcznik
metodyczny dla seminariów i kursów nauczycielskich. Praca ta wydana została przez Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, który wznawiał ją
przez kolejne lata (1929, 1930, 1931).
We wstępie pióra Eugeniusza Piaseckiego odnajdujemy takie oto informacje:
Pierwszy obszerniejszy metodyczny podręcznik
gimnastyki napisany oryginalnie po polsku, jest to
zjawisko wyjątkowe w naszej literaturze tego działu (...) zadania tego podjął się autor bez wątpienia
najbardziej powołany.
Gruntowne studia, odbyte w słynnym Centralnym Instytucie Gimnastycznym w Sztokholmie, praca nad reformą systemu fizycznego w sokolstwie
i w szkolnictwie, doskonały podręcznik p. t. „System Linga”, już w latach przedwojennych wyrobiły
Walerianowi Sikorskiemu imię jednego z niewielu czołowych metodyków wychowania fizycznego
w Polsce. (...) armja powierzyła mu dowództwo
Centralnej Wojskowej Szkoły Gimnastyki i Sportów
w Poznaniu, co dało mu sposobność do zapoznania
się z utylitarno-bojową stroną ćwiczeń cielesnych
(...).150
J. Baran, K. Laskowski, Samoobrona w 17 chwytach. Wychowanie Fizyczne, 1934, s. 593.
149
Encyklopedia Wojskowa [tom I-VIII], Otton Laskowski (red.). Warszawa 1931.
150
W. Sikorski, Gimnastyka – podręcznik metodyczny dla seminariów
i kursów nauczycielskich. Lwów 1930, s. 5.
148
book constitutes a valuable set of exercises for instructors and teachers (...).148
In the second part of thirties, Kazimierz Laskowski, as an expert in Physical Education and
sport, began to cooporate with Editorial Committee
which was preparing Military Encyclopedia.149
In 1928, a book by Walerian Sikorski appeared
entitled Gymnastics – a Methodical Textbook for
Seminars And Teachers’ Courses. Published by the
Ossolinski National Institute, it was reprinted in the
following years (1929, 1930, 1931).
In the introduction by Eugeniusz Piasecki, the
following information can be found:
The first broader methodical textbook of gymnastics, originally written in Polish – an exceptional event in our literature of the subject. (...) The task
was undertaken by an undoubtedly most competent
author.
Walerian Sikorski was famous as one of the
few leading methodologists of physical education
in Poland already before the war. He went through
comprehensive studies at the eminent Central
Gymnastic Institute in Stockholm, worked over the
physical training system reform in education and in
the Sokół Physical Exercise Society, published an
excellent textbook entitled ‘Ling’s System’. (...) The
army charged him with the command of the Central
Military School of Gymnastics And Sport in Poznan,
which gave him opportunity to get acquainted with
the utilitarian and military aspects of physical exercise (...).150
J. Baran, K. Laskowski, Self-Defence in 17 Holds. [In:] The Physical
Education, 1934, p. 593.
149
Military Encyclopedia [vol. I-VIII], Otton Laskowski (ed.) Warsaw,
1931.
150
W. Sikorski, Gymnastics – a Methodical Textbook for Seminars And
Teachers’ Courses. Lvov 1930, p. 5.
148
127
W. Sikorski, Gimnastyka – podręcznik metodyczny dla
seminariów i kursów nauczycielskich. Lwów 1928 (kolejne wyd. 1929, 1930 i 1931).
Teachers’ Courses. Lvov 1928 (subsequent issues: 1929, 1930, and
1931).
Walerian Sikorski
[PAWE-1929]
128
Ponadto we wstępie czytamy:
Metod walki wręcz istnieje wiele, a najlepszą
z nich jest japońska t. zw. „Ju–tisu”. Jest ona najdoskonalszym sposobem samoobrony przeciwko napastnikowi chociażby silniejszemu, a nawet
uzbrojonemu.151
W pierwszych trzech wydaniach zamieszczony jest obszerny rozdział poświęcony walce wręcz, który opatrzony został 27 zdjęciami
przedstawiającymi techniki ju-jitsu. We współczesnym pisarstwie dotyczącym historii ju-jitsu żaden z autorów nie wspomina, że twórcami
tego rozdziału byli ówcześni wykładowcy Centralnej Wojskowej Szkoły Gimnastyki i Sportów
w Poznaniu – Czesław Mierzejewski i Józef Baran.152
W wydaniu Gimnastyki z 1931 roku Walerian Sikorski zrezygnował z umieszczenia
pełnego rozdziału Walka wręcz, natomiast zamieścił przypis następującej treści: Kpt. Baran
i por. Mierzejewski. Walka wręcz (w druku).153
Informacja ta zdaje się potwierdzać notatkę Alojzego Pawełka o autorstwie tego rozdziału.
Niestety nie udało nam się dotrzeć do osobnej
publikacji Barana i Mierzejewskiego, tak więc o jej
istnieniu możemy jedynie wnioskować z przypisu
Waleriana Sikorskiego.
Alojzy Pawełek
[PAWE-1929]
Moreover, in the introduction, we can read
that:
There are many methods of unarmed combat, but the Japanese ju-jitsu is the best of all.
It turns out the excellent method of self-defence,
even against a stronger or armed aggressor.151
In the first three editions, a comprehensive
chapter dealing with unarmed combat is included,
with 27 photographs illustrating ju-jitsu techniques.
In the contemporary writings regarding ju-jitsu history, nobody mentions that the authors of this chapter were lecturers of the Central Military School of
Gymnastics And Sport in Poznan – Czesław Mierzejewski and Józef Baran.152
In the 1931 issue of Gymnastics, Walerian
Sikorski gave up including the whole chapter of
The Unarmed Combat, but he provided the following footnote: Captain Baran and lieutenant Mierzejewski. The Unarmed Combat (in print).153 This
information seems to confirm the notice by Alojzy
Pawełek concerning the authorship of the chapter.
Unfortunately, we did not manage to reach the
separate publication by Baran and Mierzejewski, so
we can only conclude from the footnote by Walerian Sikorski that it really existed.
As far as Sikorski is concerned, it should be
mentioned that an element of unarmed combat also
Czesław Mierzejewski
[PAWE-1929]
Ibidem, s. 345.
Pisze o tym A. Pawełek w monografii Centralna Wojskowa Szkoła
Gimnastyki i Sportów w Poznaniu 1921-1929. Poznań 1929, s. 91.
153
W. Sikorski, Gimnastyka – podręcznik metodyczny dla seminariów
i kursów i kursów nauczycielskich. Lwów 1931, s. 336.
Józef Baran
[PAWE-1929]
Ibidem, p. 345.
A. Pawełek mentions about this in his monograph Central Military
School of Gymnastics And Sport in Poznan, 1921-1929. Poznan 1929,
p. 91.
153
Teachers’ Courses. Lvov 1931, p. 336.
151
151
152
152
129
W. Sikorski, Program ćwiczeń gimnastycznych, gier i pieśni żołnierskich na okres
wyszkolenia rekruta. Poznań 1920.
W. Sikorski, Programme of Gymnastic Exercises, Games, And Soldier’s Songs for the Period of Recruit’s
Training. Poznan 1920.
130
Pozostając przy Sikorskim, należy wspomnieć,
że element walki wręcz pojawił się w jego wcześniejszym pisarstwie, mianowicie w Programie
ćwiczeń gimnastycznych, gier i pieśni żołnierskich
na okres wyszkolenia rekruta z 1920 roku. W dziele tym Sikorski zaproponował w ramach ćwiczeń
zaczepno-odpornych obronę przed atakiem nożem,
opatrując wykład trzema ilustracjami.154
Wspomniany powyżej dr Alojzy Pawełek,
piastujący stanowisko Dyrektora Naukowego
w CWSGiS,155 opublikował w 1928 roku broszurę
zatytułowaną Narodowe i społeczne zadania wychowania fizycznego. Pisząc o nowych systemach
wychowania fizycznego, ukazujących się według
niego w szczególności po konfliktach zbrojnych,
autor wspomniał również o ju-jitsu, które nabrało
rozgłosu po wojnie japońsko-rosyjskiej.156
W Centralnej Wojskowej Szkole Gimnastyki
i Sportów w Poznaniu oraz w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w Warszawie pracowało wielu instruktorów walki wręcz, którzy
appeared in his earlier writings, namely in the Programme of Gymnastic Exercises, Games, And Soldier’s Songs for the Period of Recruit’s Training
from 1920. In this work, among attack and resistance exercises, Sikorski recommended a defence
technique against a knife attack, enriching the lecture with three illustrations.154
The above-mentioned Dr Alojzy Pawełek, the
scientific director in the Central Military School of
Gymnastics And Sport,155 published a brochure entitled National And Social Tasks of Physical Education in 1928. When writing about the new systems
of physical education, emerging, in the author’s
opinion, especially after armed conflicts, he mentioned about ju-jitsu, so popular after the JapaneseRussian war.156
In the Central Military School of Gymnastics
And Sport in Poznan and the Central Physical Education Institute in Warsaw, many unarmed combat
instructors worked who never published a paper
concerning ju-jitsu. Among them, we can enumer-
A. Pawełek, Narodowe i społeczne
zadania wychowania fizycznego.
Poznań 1928.
A. Pawełek, National and social objectives
of Physical Education, Poznań 1928.
W. Sikorski, Program ćwiczeń gimnastycznych, gier i pieśni żołnierskich na okres wyszkolenia rekruta. Poznań 1920, s. 25.
155
A. Pawełek pełnił funkcję dyrektora naukowego od 1926 roku aż do
tragicznej śmierci w roku 1929, kiedy to został zamordowany przez kolegę w czasie sprzeczki.
156
A. Pawełek, Narodowe i społeczne zadania wychowania fizycznego.
Poznań 1928, s. 21.
154
W. Sikorski, Programme of Gymnastic Exercises, Games, And Soldier’s
Songs for the Period of Recruit’s Training. Poznan 1920, p. 25.
155
A. Pawełek was the scientific director since 1926 until his tragic death
in 1929, when he was murdered by a companion during a quarrel.
156
A. Pawełek, National And Social Tasks of Physical Education. Poznan
1928, p. 21.
154
131
niestety nie opublikowali żadnej pracy związanej
z ju-jitsu. Byli to: por. Marian Skierczyński (instruktor walki wręcz i boksu), kpt. Jan Baran (instruktor
walki wręcz i boksu, który dwukrotnie przebywał
na kursach walki bagnetem i boksu w słynnej szkole
w Aldershot, był również autorem podręcznika do
nauki boksu zatytułowanego Boks, technika-zaprawa-przepisy),157 por. Tadeusz Konopacki (instruktor walki wręcz, boksu i walki na bagnety), starszy
wachmistrz Feliks Stamm (instruktor walki wręcz
i boksu, autor polskich powojennych sukcesów
olimpijskich kadry bokserskiej).
Należy dodać, że poza kręgiem akademickim
istniała szeroka rzesza nauczycieli wychowania
fizycznego pracujących z młodzieżą w szkołach
i to oni właśnie zaszczepiali wśród uczniów zainteresowanie do walki wręcz i do ju-jitsu. Przykładem
takiego człowieka był mgr Lucjan Lange. W marcu
1933 roku na Zjeździe Sekcji Wychowania Fizycznego i Higieny Szkolnej w Okręgu Poznańskim
i Pomorskim wygłosił on referat na temat walki
wręcz w programie szkolnym.158 Prelekcja połączona była z licznymi demonstracjami. Oto fragmenty
referatu:
ate: lieutenant Marian Skierczyński (instructor of
unarmed combat and boxing), captain Jan Baran (instructor of unarmed combat and boxing, who took
part in two courses of bayonet fighting and boxing
in the famous school in Aldershot, and wrote a boxing textbook entitled Boxing: Technique, Training,
Rules),157 lieutenant Tadeusz Konopacki (instructor
of unarmed combat, boxing, and bayonet fighting),
major non-commissioned officer Feliks Stamm (instructor of unarmed combat and boxing, the author
of the post-war Olympic success of the Polish boxing team).
It should be added that apart from the academic circles, there were also numerous physical
education teachers working with young people at
schools; they passed on to their students the interest
in unarmed combat and ju-jitsu. An example can be
Lucjan Lange, MSc. In March 1933, during a Conference of Physical Education and School Hygiene
Section in the Poznan and Pomeranian Regions, he
delivered a lecture concerning unarmed combat in
the school curriculum.158 The speech was accompanied by numerous demonstrations. Here is a fragment of the lecture:
Referat opracowałem w ten sposób, aby na
możliwie licznych przykładach wyjaśnić istotę walki wręcz, analizując niektóre chwyty, rzuty itd.,
chciałbym wykazać, w jakim kierunku powinien iść
wychowawca fizyczny przy doborze ćwiczeń przygotowawczych i stosowanych, aby nauka walki wręcz
In my paper, I wanted to explain the essence of
unarmed combat in possibly numerous examples,
analysing some holds, throws, etc. I would like to
indicate the direction that a physical education
teacher should follow when choosing introductory
and advanced exercises so that the unarmed combat
Marian Skierczyński
[PAWE-1929]
Tadeusz Konopacki
[PAWE-1929]
J. Baran, Boks, technika-zaprawa-przepisy. Poznań 1925.
Referat L. Langego, Walka wręcz w programie szkolnym zamieszczony
został w miesięczniku Wychowanie Fizyczne, XIV, 1933, s. 443-454.
J. Baran, Boxing: Technique, Training, Rules. Poznan 1925.
L. Lange’s lecture The Unarmed Combat in the School Curriculum
was published in The Physical Education monthly, vol. 14, 1933, p. 443454.
157
157
158
158
132
Feliks Stamm
[PAWE-1929]
Jan Baran
[PAWE-1929]
z jednej strony nie narażała młodzież na rzeczywiste
niebezpieczeństwo, a z drugiej, aby przedstawiała
dla niej naprawdę wartość praktyczną.159
W dalszej części autor udziela wielu wskazówek metodycznych. Naszym zdaniem jest to wspaniały wykład, świadczący o szerokiej wiedzy i praktyce L. Langego. Bardzo wiele uwagi poświęcono
w nim bezpieczeństwu i walorom wychowawczym.
Kolejne dwie pozycje, w których przedstawione
są techniki walki wręcz przypominające techniki japońskiego ju-jitsu – dźwignie i obezwładnienia, to:
podręcznik instruktora przysposobienia wojskowego Szkoła junaka. Wychowanie fizyczne (Warszawa
1933) oraz podręcznik instruktora Zasady nauczania sportu autorstwa B. Daszkiewicza i J. Flisaka
(Warszawa 1938).
Programem przysposobienia wojskowego
kierował Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. W celach programowych wymieniano na pierwszym
miejscu: podtrzymywanie i pomnażanie zdrowia, wyćwiczenie sprawności ruchowej, wyrabianie dzielności duchowej, nauczenie działania w zespole oraz zamiłowania do uprawiania
sportów. Osiągnięcie tych celów pomóc miało
w przygotowaniu młodego obywatela – junaka
– do obrony państwa. Podręcznik instruktora wymienia również cele szczegółowe:
W szczególności wychowanie fizyczne dąży do
nauczenia junaków szybko i dokładnie wykonywać
komendy i rozkazy (...), rzucać granatami i walczyć
wręcz na pięści i bagnety (...).160
Ibidem, s. 444.
Szkoła junaka. Wychowanie fizyczne. Państwowy Urząd Wychowania
Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Warszawa 1933, s. 5.
training does not expose the young people to real
danger on the one hand, and can bring a practical
advantage on the other.159
In the further part, the author gives methodical
suggestions to the teachers. In our opinion, this excellent lecture witnesses L. Lange’s broad knowledge and practice. Much attention is paid to safety
and pedagogical aspects.
The next two publications presenting unarmed
combat techniques that resemble the Japanese jujitsu techniques – levers and disabling – are the following: a textbook by a military education instructor entitled The School of the Youth. The Physical
Education (Warsaw 1933), and a textbook entitled
The Principles of Teaching Sport by instructors
B. Daszkiewicz and J. Flisak (Warsaw 1938).
The military education curriculum was elaborated by the National Office of Physical And Military Education. Among the policy objectives, the
following ones were enumerated in the first place:
maintaining and increasing health, fitness training,
developing spiritual courage, teaching team working, and arousing interest in sport. Reaching these
aims was to help prepare a young citizen to national
defence. The instructor’s handbook also enumerated detailed objectives:
Physical education aims especially at teaching
young people to obey orders and commands quickly
and thoroughly (...), to throw grenades, and to fight
hand-to-hand or with bayonets (...).160
Ibidem, p. 444.
The School of the Youth. The Physical Education. National Office of
Physical And Military Education. Warsaw 1933, p. 5.
159
159
160
160
133
B. Daszkiewicz, J. Flisak, Zasady nauczania
sportu. Warszawa 1938.
B. Daszkiewicz, J. Flisak, The Principles of Teaching
Sport. Warsaw 1938.
134
Szkoła junaka. Wychowanie fizyczne. Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, Warszawa 1933.
The School of the Youth. The Physical Education. National Office of Physical And Military Education, Warsaw
1933.
Walka wręcz wplatana była do programu minutowego walki bagnetem. Autorzy określili sposób
i cel jej nauczania:
(...) Ćwiczenia walki wręcz, mające przyzwyczaić junaków do walki w zwarciu i nauczyć ich
użycia swych sił szybko i zręcznie dla pokonania
przeciwnika. Ćwiczenia te zatrudniając inne grupy
mięśni, niż te, które pracowały w ćwiczeniach walki bagnetem, są odpoczynkiem po nich, a ponadto
ze względu na swój charakter zabawowy ożywiają
ćwiczenie. Do ćwiczeń walki wręcz trzeba dobierać
dwójki jednakowe pod względem siły i wagi (...).
Przy nauce chwytów walki wręcz nie stawiać
spółćwiczącemu się oporu. Wykonywający chwyt
postępuje bardzo ostrożnie, aby nie uszkodzić przeciwnika, zwłaszcza w ostatnim okresie ruchu. Ćwiczenia walki wręcz przerabiać bez broni na trawie
lub piasku.161
W podręczniku instruktora przedstawione są
przykładowe elementy obrony przed chwytami
161
Ibidem, s. 294.
Hand-to-hand fighting was mixed into the
minute programme of bayonet fighting. The authors
determined the way and aim of teaching it as follows:
(...) Unarmed combat exercises aim at making
young people accustomed to close combat and at
teaching them to apply their strength quickly and
skilfully to defeat the opponent. The exercises, employing different muscle groups than those that
worked in bayonet fighting, allow to rest after bayonet fight instruction, and, because of their entertaining character, enliven the training. Unarmed combat exercises should be practised by twos of similar
strength and body mass (...).
When exercising the unarmed combat holds,
one should not resist the partner. The contestant
performing a hold is to be very careful, in order not
to cause the opponent’s injury, especially in the last
phase of the movement. Unarmed combat exercises
should be practised without weapon, on the grass
or sand.161
161
135
Ibidem, p. 294.
i obchwytami, a także przed chwytającemu nas tonącemu w czasie udzielania mu pomocy. Natomiast
nauka boksu zalecona została do realizacji w osobnych blokach lekcyjnych.
Przysposobienie wojskowe było przedmiotem
szkolnym obowiązkowym, nauczanym w gimnazjach i liceach. Dyrektor szkoły organizował
w swojej placówce hufiec, do którego należeli
uczniowie objęci w danym roku tym przedmiotem. W hufcu obowiązywała dyscyplina wojskowa. W 1938 roku ukazał się zbiór regulacji prawnych dotyczących przysposobienia wojskowego,162 według których w tygodniu obowiązywały
2 godziny przysposobienia wojskowego,163 a oprócz
tego uczniowie uczestniczyli w zajęciach polowych
trwających pół dnia i całą noc. W czasie wakacji
musieli również odbyć zajęcia na obozie letnim.
W książce Uczeń w obozie letnim przysposobienia
wojskowego Piotr Kunda zaleca między innymi
ćwiczenia walki wręcz i walki bagnetem.164
Połączenie walki na bagnety z elementami
walki wręcz wynika z konieczności stworzenia
modelu szkolenia jak najpełniej przygotowującego żołnierza do realnej walki. Trafnie określono
to we fragmencie Instrukcji walki na bagnety
z 1921 roku:
The instructor’s handbook includes example elements of defence against holds and embraces, as
well as against a sinking person trying to catch us
when being rescued. Boxing instruction is recommended to be realised in separate classes.
Military education was an obligatory school
subject taught in high schools. The headmaster arranged a regiment at school, including the students
who were taught the subject in a given school year.
In the regiment, military discipline was in force. In
1938, a collection of legal regulations referring to
military education appeared,162 indicating that there
were 2 hours of military education a week,163 and,
additionally, the students took part in field classes lasting half a day and the whole night. During
holidays, they also had to participate in a summer
camp. In the book A Student in the Summer Camp
of Military Education, Piotr Kunda recommends,
among others, unarmed combat and bayonet fighting exercises.164
Mixing bayonet fighting with elements of unarmed combat results from the necessity of creating
a training model that would prepare the soldier to
a real fight in a most complete way. This was accurately stated in a fragment of Bayonet Fighting
Instruction from 1921:
Należy wpoić w żołnierza zasadę, że w walce
z przeciwnikiem powinien użyć wszelkich środków,
aby go pokonać; jeżeli warunki nakazują, powinien
odrzucić bagnet, a walczyć nożem, pięścią, nogami,
byle uzyskać zwycięstwo, samemu zgładzając przeciwnika.165
The soldier should be taught the principle that,
when fighting with an opponent, he must apply all
means to defeat him; if the conditions require, he
should throw away the bayonet, and fight with a
knife, with fists, with legs, so as to win, defeating
the enemy.165
Typową publikacją traktującą walkę wręcz
w sposób utylitarny jest seria artykułów Walka
wręcz zamieszczonych w Żołnierzu Polskim. Seria
ta składa się z ośmiu cykli, opublikowanych w kolejnych numerach.166 Niestety praca ta została podpisana jedynie inicjałami J.K., które umieszczono
ponadto tylko w drugiej części.
W rozdziale pierwszym przedstawiona jest
obrona przed atakiem nożem. W dwóch przypadkach obezwładnienie następuje poprzez założenie dźwigni barkowo-łokciowej. W drugim
A typical publication approaching unarmed
combat in an utilitarian way was a series of articles
entitled The Unarmed Combat published in The
Polish Soldier. The series consists of eight cycles,
printed in subsequent issues.166 Unfortunately, the
writings were signed with the initials J.K. only;
moreover, the letters were included solely in the
second part.
In Chapter 1, defence against an attack with
a knife is presented. In two cases the disabling is
performed through a shoulder-elbow lever. Chap-
Hufce szkolne. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Lwów 1938.
163
W tym jedna godzina lekcyjna i jedna godzina przeznaczona do dyspozycji komendanta hufca.
164
P. Kunda, Uczeń w obozie letnim przysposobienia wojskowego. Warszawa 1930, s. 16.
165
Instrukcja walki na bagnety. Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1921, s. 33.
166
J.K., Walka wręcz. Żołnierz Polski, 1926, nr 42, s. 779, nr 43, s. 797,
nr 44, s. 820, nr 46, s. 857, nr 47, s. 897, nr 48, s. 897, nr 49, s. 917.
162
162
School Regiments. Ministry of Religious Confessions and National Enlightenment, Lvov 1938.
163
One hour for regular classes and one at the disposal of the regiment’s
commander.
164
P. Kunda, A Student in the Summer Camp of Military Education. Warsaw 1930, p. 16.
165
Bayonet Fighting Instruction. Ministry of Military Affairs, Warsaw
1921, p. 33.
166
J.K., The Unarmed Combat. The Polish Soldier, 1926, No. 42, p. 779,
No. 43, p. 797, No. 44, p. 820, No. 46, p. 857, No. 47, p. 897, No. 48,
p. 897, No. 49, p. 917.
136
J.K., Walka wręcz. Żołnierz Polski, 1926, nr 42-49.
J.K., The Unarmed Combat. The Polish Soldier, 1926, No. 42-49.
137
rozdziale zademonstrowano techniki obaleń,
w trzecim pokazano ciosy zadawane rękoma
i nogami, w czwartym – duszenia i zadawanie ciosów nożem, w piątym – sposoby obrony przed różnymi atakami przeciwnika z frontu. Rozdział szósty
prezentuje sposób wyrywania rewolweru przeciwnikowi, siódmy – obronę przed bagnetem, a ostatni
– sposoby prowadzenia jeńca.
ter 2 demonstrates overthrowing techniques, Chapter 3 illustrates blows struck with hands and legs,
Chapter 4 describes choke holds and blows struck
with a knife. Chapter 5 concentrates on methods of
defence against various frontal attacks. In Chapter
6, ways of pulling out the enemy’s revolver can be
found, in Chapter 7 – defence from a bayonet, and
in the last chapter – methods of guiding a prisoner.
Kolejną pozycją traktującą o sztukach walki
i ich walorach utylitarnych jest książka opracowana
przez kapitana Ignacego Harskiego Sztuka bronienia się. We wstępie autor pisze:
The next publication dealing with martial arts
and their utilitarian virtues is a book by captain Ignacy Harski The Art of Self-Defence. In the introduction, the author writes:
Sztuka bronienia się (le arte de se defendre)
powstała we Francji jako połączenie boksu angielskiego, starożytnej francuskiej walki nogami
oraz najprostszych zarazem najskuteczniejszych
chwytów dżiu-dżitsu uzupełniona przez apaszów paryskich. Sztuka ta ze wzrostem cywilizacji
nie tylko nie zanika, lecz rozwija się i wzbogaca
w nowe sposoby obrony.167
The art of self-defence (le arte de se defendre)
emerged in France as a combination of the English boxing, the ancient French leg fighting, and the
simplest and at the same time most efficient ju-jitsu
holds, supplemented by Paris muggers. With the
progress of civilisation, the art does not disappear;
on the contrary, it develops and acquires new methods of defence.167
W swym systemie samoobrony Harski zaleca
stosowanie technik ju-jitsu przede wszystkim podczas walki w zwarciu:
In his self-defence system, Harski recommends
ju-jitsu techniques, primarily in close combat:
Sztuka bronienia się daje pozatem możność zwalczenia przeciwnika, który rzucił się
na nas z znienacka, i o złych zamiarach, którego
dowiedzieliśmy się dopiero mając go tuż przy sobie,
lub co gorsza, na sobie. Do tego celu służą chwyty
dżiu-dżitsu.168
Książka ta ukazała się nakładem Związku
Strzeleckiego (Referat Sportowy) w Warszawie
w 1929 roku, zawiera 73 strony i opatrzona jest
47 ilustracjami.
Innym rodzajem służb mundurowych, w których ju-jitsu znalazło swoje zastosowanie, była Policja Państwowa.
Tomasz Radzynkiewicz podaje informację
o stojącym na stosunkowo wysokim poziomie szkoleniu walki ju-jitsu w szkołach policyjnych, zwłaszcza w Mostach i Golędzinowie.169 Niestety autor nie
podaje materiału źródłowego.
Wzór dla organizacji szkolenia polskiej policji
stanowiły przede wszystkim kanony obowiązujące
I. Harski, Sztuka bronienia się. Warszawa 1929, s. 3.
Ibidem, s. 44.
169
T. Radzynkiewicz, Gimnastyka. Sportowiec budo, 1988, nr 3/8, s. 8.
The art of self-defence gives us the possibility to defeat a suddenly attacking enemy with bad
intentions, whose presence astonished us when he
had already managed to approach or even overthrow us. In such situations, ju-jitsu holds are
indispensable.168
The book, published by the Shooting Association (Sports Department) in Warsaw in 1929, consists of 73 pages and includes 47 illustrations.
Another type of service that employed ju-jitsu
was the National Police.
Tomasz Radzynkiewicz informs about a relatively high-level ju-jitsu training in police schools,
especially in Mosty and Golędzinów.169 Unfortunately, the author does not reveal the source material.
In arranging the Polish police training, the
standards observed in the Western European countries constituted the main pattern to follow.
By the end of the 1920s, in The Youth journal,
an article entitled The Physical Education in the
I. Harski, The Art of Self-Defence. Warsaw 1929, p. 3.
Ibidem, p. 44.
169
T. Radzynkiewicz, Gymnastics. The Budo Athlete, 1988, No. 3/8, p. 8.
167
167
168
168
138
I. Harski, Sztuka bronienia się. Warszawa 1929.
I. Harski, The Art of Self-Defence. Warsaw 1929.
139
w krajach Europy Zachodniej.
W końcu lat dwudziestych zamieszczony został
w Junaku artykuł pod tytułem Wychowanie fizyczne
w Policji Państwowej.170 Dowiadujemy się z niego,
że ju-jitsu było elementem wyszkolenia zachodniego policjanta:
Obecne jednak czasy wymagają od policjanta
oprócz siły fizycznej i innych jednak zalet: przedsiębiorczości, rzutkości, sprytu, odwagi, szybkiej
decyzji itp.
W krajach zachodnich jednym z podstawowych
środków rozwijających te zalety w policji uczyniono
sport w postaci różnych jego gałęzi. Osiągnięto przez
to podwójną korzyść: z jednej strony bowiem rozwijano skutecznie wyżej wspomniane zalety, a z drugiej
strony przygotowywano policjanta do skutecznej
walki wręcz, z którą tak często w tym zawodzie ma się
do czynienia. Osiągnięto to za pomocą boksu, walki
francuskiej, nauki chwytów, dżu-dzitsu itp.171
Inny przykład świadczy o popularności stosowania ju-jitsu przez policję francuską. Gazeta Policji Państwowej zamieściła artykuł Edmunda Locarda zatytułowany Policja francuska, jaką ona jest,
a jaką być powinna. Autor opisał w nim między innymi wychowanie fizyczne policji w swoim kraju,
dodając również własne przemyślenia:
Co się tyczy boksu (pięściarstwa) to usunąłbym przy stosowaniu go akademickie dociekania, a natomiast wyjaskrawiłbym sposoby natarcia i oporu i energicznego ich stosowania.
Otóż przy boksowaniu się z apaszem wykładane są prawidła o uderzeniach „prawidłowych”
i „niedopuszczalnych”. Nie raczy tej dżentelmensorji stosować przeciwnik, a stosowanie ich przez
agenta, nie wiem czy wyszłoby mu na pożytek. Bardzo dobrą metodą jest połączenie angielskiego zapaśnictwa pięściowego, nożnego i dżiu-dżitsu. Te
kombinacje były już nawet studjowane. Pozwalają
one odbić wszystkie natarcia nawet kilku napastników i nawet w razie niespodziewanego napadu.172
W innym artykule, zamieszczonym w Żołnierzu
Polskim z 1926 roku i poświęconym ju-jitsu, autor
piszący pod inicjałami T.W. zamieścił taką informację:
Wychowanie fizyczne w Policji Państwowej. Junak, 1929, nr 21, s. 2.
Ibidem.
172
E. Locard, Policja francuska, jaką ona jest, a jaką być powinna. Gazeta
Policji Państwowej, 1920, nr 23.
170
171
National Police was published.170 Here, we get to
know that ju-jitsu was an element of the Western
policeman training:
Nowadays, a policeman, apart from physical
strength, has to possess also other virtues: initiative, briskness, smartness, courage, ability of quick
decision making, etc.
In the Western countries, various branches of
sport are among the basic means to develop these
qualities in policemen. Double advantage has been
taken of it: on the one hand, the above-mentioned
virtues were efficiently developed; on the other, policemen were prepared to effective unarmed combat,
that is so often come across in this profession. This
was reached with the help of boxing, the French
fighting, holds training, ju-jitsu, etc.171
Another example proves the popularity of jujitsu among the French police. The National Police
Newspaper published a paper by Edmund Locard
entitled The French Police: What It Is And Should
Be Like. The author portrayed, among others, the
physical education of the police in his country, providing also his own reconsiderations:
As far as boxing (fist-fighting) is concerned,
I would leave alone the academic discussion concerning its implementation, and put emphasis upon
the attack and resistance techniques, as well as their
energetic application. Often, principles referring to
‘proper’ and ‘unacceptable’ hits are mentioned in
debates on boxing with muggers. The enemy, however, does not make an effort to apply the rules,
so respecting them does not seem to be beneficial
for the fighter. It is therefore a very good method
to combine the English wrestling, that employs fists
and legs, with ju-jitsu. These arrangements have
already been studied. They allow to repel any attack, even that of a few enemies and performed
suddenly.172
In an article regarding ju-jitsu published in The
Polish Soldier, 1926, the author, signed with the initials T.W., included the following information:
At the beginning of the century, ju-jitsu came to
Europe, where it is gaining popularity and spread-
The Physical Education in the National Police. The Youth, 1929,
No. 21, p. 2.
171
Ibidem.
172
E. Locard, The French Police: What It Is And Should Be Like. The
National Police Newspaper, 1920, No. 23.
170
140
T.W., Sztuka walki bez broni. Żołnierz Polski, 1926, nr 5.
T.W., The Art of Fighting without Weapon. The Polish Soldier, 1926, No. 5.
141
Dziesięciolecie Służb Bezpieczeństwa w Polsce Odrodzonej (1915-1925). Wydawnictwo Gazety Administracji i Policji Państwowej, Warszawa 1925.
The Tenth Anniversary of the Security Service in Poland Reborn (1915-1925). State Administration And Police
Magazine Publishers, Warsaw 1925.
Warunki przyjęcia do Policji i jej uposażenie. Żołnierz Polski, 1929, nr 10.
Police Admission Prerequisites And Remuneration. The Polish Soldier, 1929, No. 10.
142
Na początku tego wieku przedostało się dżiu-dżitsu do Europy, gdzie również zyskuje powodzenie i prędkie rozpowszechnienie. Nasi policjanci
znają również zasadnicze chwyty walki wręcz.173
Idąc tym tropem, znaleźliśmy w biuletynie zatytułowanym Dziesięciolecie Służb Bezpieczeństwa
w Polsce Odrodzonej (1915-1925)174 zdjęcia przedstawiające słuchaczy szkoły policyjnej podczas
zajęć. Na jednym z nich prezentowane są „chwyty
policyjne”. Wyraźnie widać, że policjanci ćwiczą
techniki dźwigni transportowych pochodzących
z ju-jitsu.
Na innej fotografii, zamieszczonej w Żołnierzu
Polskim w rubryce Szkolenie policji państwowej,
przedstawieni są funkcjonariusze ćwiczący chwyty
walki wręcz, a pod zdjęciem widnieje napis: „Samoobrona przed uderzeniem laską, kijem lub kastetem”.175
ing quickly. Our policemen are also acquainted
with the basic unarmed combat holds.173
In this way, in a newsletter entitled The Tenth
Anniversary of the Security Service in Poland Reborn (1915-1925)174 we found photographs presenting students of the police school during their classes.
One of the illustrations depicts ‘police holds’. It can
be clearly seen that the policemen practise the techniques of transport levers derived from ju-jitsu.
Another photograph, printed in The Polish Soldier in the column of National Police Training,
illustrates policemen exercising unarmed combat
holds. Below the photograph, the following legend is placed: ‘Self-defence against stick, cane or
knuckleduster hits’.175
In The National Police Newspaper, mentioned
earlier (later, the title was changed into State Admin-
Wyszkolenie. Gazeta Administracji i Policji Państwowej – dodatek ilustrowany poświęcony Policji Państwowej województwa krakowskiego, 1925, nr 33.
The Training. State Administration And Police Magazine – an illustrated supplement regarding the National
Police of the district of Cracov, 1925, No. 33.
T.W., Sztuka walki bez broni. Żołnierz Polski, 1926, nr 5, s. 94.
Dziesięciolecie Służb Bezpieczeństwa w Polsce Odrodzonej (1915-1925). Wydawnictwo Gazety Administracji i Policji Państwowej. Warszawa 1925, s. 23.
175
Warunki przyjęcia do Policji i jej uposażenie. Żołnierz Polski, 1929,
nr 10, s. 227.
173
174
T.W., The Art of Fighting without Weapon. The Polish Soldier, 1926,
No. 5, p. 94.
The Tenth Anniversary of the Security Service in Poland Reborn (19151925). State Administration And Police Magazine Publishers. Warsaw
1925, p. 23.
175
Police Admission Prerequisites And Remuneration. The Polish Soldier,
1929, No. 10, p. 227.
173
174
143
We wspomnianej już wcześniej Gazecie Policji Państwowej, której tytuł brzmiał później:
Gazeta Administracji i Policji Państwowej, zamieszczono w latach 1924 i 1925 dwa artykuły
potwierdzające nauczanie chwytów policyjnych
w Okręgowej Szkole Policji Państwowej
w Krakowie oraz w Głównej Szkole Policyjnej
w Warszawie.176
Artykułowi opisującemu szkolenie policji
w okręgu krakowskim towarzyszy zdjęcie przedstawiające ćwiczących funkcjonariuszy, którzy
prezentują transportową dźwignię łokciową. Na
fotografii widać również instruktora, którego tożsamości niestety nie udało nam się ustalić. Natomiast drugi artykuł poświęcony jest otwarciu
Głównej Szkoły Policyjnej w Warszawie, które odbyło się 8 września 1924 roku. Wymieniono w nim przedmioty nauczane w szkole wraz
z nazwiskami instruktorów. Funkcjonariusze
podczas pięciomiesięcznego kursu uczestniczyli
w zajęciach wychowania fizycznego prowadzonych przez st. przod. Rokickiego oraz w zajęciach
z boksu i chwytów policyjnych prowadzonych
przez kom. Pytlasińskiego.
O tym, że ju-jitsu nauczano podczas szkolenia
policji, świadczyć mogą również publikacje, jakie
ukazały się na ten temat.
Wspominaliśmy już o Gimnastyce Policyjnej
Szczepkowskiego, wydanej w 1917 roku, w której
mowa jest o ju-jitsu. Autor tak zdefiniował gimnastykę policyjną, wyznaczając jednocześnie jej zakres:
Naukę obezwładniania napastnika, którą słusznie nazwać można gimnastyką policyjną, dzielimy
na:
1) chwyty ciała i rzucanie napastnika na ziemię,
2) sposoby prowadzenia aresztanta na krótkiej
przestrzeni,
3) uderzenia nogami (kopnięcia),
4) uderzenia pięściami (ciosy),
5) rozbrajanie napastnika nacierającego z rewolwerem,
6) rozbrajanie napastnika nacierającego z nożem,
7) rozbrajanie napastnika nacierającego z kijem,
8) sztuczki niebezpieczne, stosowane przez złoczyńców.177
Opisane techniki wskazują na znajomość zarówno francuskiego savate, jak i japońskiego
ju-jitsu. Książka zawiera sposoby odpierania ataku
Wyszkolenie. Gazeta Administracji i Policji Państwowej – dodatek
ilustrowany poświęcony Policji Państwowej województwa krakowskiego, 1925, nr 33. Także: Wyszkolenie policji. Gazeta Administracji
i Policji Państwowej, 1924, nr 37.
177
S. Szczepkowski, Gimnastyka Policyjna. Warszawa 1917, s. 4.
176
istration And Police Magazine), two articles were
published in 1924 and 1925 confirming the police
holds being taught at the District National Police
School in Cracov and the Main Police School in
Warsaw.176
The paper describing police training in the district of Cracov includes a photograph that presents
policemen during their exercise, performing a transport elbow lever. The instructor can also be seen;
however, we did not manage to establish his personality. The second paper refers to the opening of the
Main Police School in Warsaw, which took place
on September 8, 1924. The subjects taught at the
School are enumerated, together with the names of
the instructors. During a five-month course, policemen attended physical education classes conducted
by master sergeant Rokicki, as well as boxing and
police holds classes conducted by commissioner
Pytlasiński.
The fact that ju-jitsu was practised in police
training is also confirmed by publications specifically dealing with this subject.
We have already mentioned Police Gymnastics by Szczepkowski, published in 1917, in which
information on ju-jitsu is included. The author defined police physical education and determined its
domain in the following way:
The aggressor disabling instruction, that can
be rightly called police gymnastics, can be divided
into:
1) body holds and throwing an aggressor down on
the ground,
2) methods of guiding a prisoner at a short distance,
3) leg hits (kicks),
4) fist hits (blows),
5) disarmament of an aggressor attacking with
a revolver,
a knife,
a stick,
8) hazardous tricks, applied by criminals.177
The techniques described indicate that both the
French savate and the Japanese ju-jitsu were known
in the police circles. The book includes methods of
repelling armed and unarmed aggressors’ attacks,
The Training. State Administration And Police Magazine – an illustrated supplement regarding the National Police of the district of Cracov,
1925, No. 33. See also: The Police Training. State Administration And
Police Magazine, 1924, No. 37.
177
S. Szczepkowski, Police Gymnastics. Warsaw 1917, p. 4.
176
144
S. Szczepkowski, Gimnastyka Policyjna. Warszawa 1917.
S. Szczepkowski, Police Gymnastics. Warsaw 1917.
145
W. Dańczuk, Walka wręcz, boks, szermierka. Łódź 1924.
W. Dańczuk, The Unarmed Combat, Boxing, Fencing. Lodz 1924.
przeciwnika uzbrojonego i nieuzbrojonego, ujęte na
109 stronach i opatrzone 49 zdjęciami.
Pozycja ta musiała służyć wykładowcom szkół
jako podręcznik. Na wspomnianych wcześniej
zdjęciach przedstawiających szkolenie policji widać techniki identyczne z zamieszczonymi w pracy
Szczepkowskiego.
presented in 109 pages and 49 photographs.
The publication must have been used as a textbook by lecturers. In the above-mentioned photographs depicting police training classes, techniques
identical with the ones recommended in Szczepkowski’s publication can be seen.
W 1924 roku ukazała się broszura zatytułowana
Walka wręcz, boks, szermierka. We wstępie Władysław Dańczuk określił cel swojej pracy:
In 1924, a brochure entitled The Unarmed
Combat, Boxing, Fencing was published. In the
introduction, Władysław Dańczuk determined the
aim of his paper:
Broszura nieniejsza omawiająca walkę wręcz
(dżiu-dżitsu), boks i szermierkę ma za zadanie
przyjścia z pomocą tak wykładowcom szkół policyjnych, którzyby znaleźli w niej wskaźniki odnośne do
rozmiarów przedmiotu, jak też uczniom (...).178
The present brochure, discussing unarmed
combat (ju-jitsu), boxing, and fencing, aims at supporting both the police schools lecturers (who can
find here some indices regarding the extent of the
subject) and students (...).178
Rozdział o walce wręcz autor rozpoczął
od krótkiego opisu ju-jitsu. Treść wskazuje,
że wiedzę na temat japońskiej sztuki posiadał
z książki Henryka Jeziorowskiego, która ukazała się rok wcześniej, lub z wcześniejszych wydań
dzieł Hancocka. W dalszej części Dańczuk opisuje 12 chwytów, które jego zdaniem są najbardziej
przydatne w pracy policjanta. Niestety tekst nie
In the chapter dealing with unarmed combat,
the author provided a short description of ju-jitsu. The contents imply that his knowledge on the
Japanese art was derived from the book by Henryk
Jeziorowski, which appeared a year earlier, or from
the former issues of Hancock’s writings. Further,
Dańczuk presents 12 holds that, in his opinion,
were the most useful for the police. Unfortunately,
178
W. Dańczuk, Walka wręcz, boks, szermierka. Łódź 1924, s. 3.
W. Dańczuk, The Unarmed Combat, Boxing, Fencing. Lodz 1924,
p. 3.
178
146
C.A. Stronczak, Zasady walki wręcz
(jiu-jitsu). Gazeta Administracji i Policji
Państwowej, Warszawa 1931.
C.A. Stronczak, The Principles of Unarmed Combat (Jiu-jitsu). State Administration And Police
Magazine, Warsaw 1931.
147
został opatrzony ilustracjami. Opis natomiast wskazuje, że autor opierał się również na pracy Szczepkowskiego.
W 1931 roku, za zezwoleniem Komendy Głównej Policji Państwowej, ukazał się podręcznik autorstwa Czesława Adama Stronczaka zatytułowany
Zasady walki wręcz (jiu-jitsu). Książka wydana została w Warszawie, nakładem Gazety Administracji
i Policji Państwowej. Zawiera 98 stron i 38 ilustracji.
Autor prezentuje techniki w mundurze policyjnym, czym podkreśla przeznaczenie zastosowanych technik ju-jitsu jako chwytów policyjnych. We wstępie Stronczak wyłożył swoje
poglądy na temat walki wręcz i umieścił krótki
opis historii ju-jitsu. Książka zawiera też wskazówki dotyczące prowadzenia zajęć, a więc skierowana jest również do instruktorów. W doborze ćwiczeń indywidualnych, ćwiczeń w parach
oraz zaproponowanych układów obrony Stronczak
oparł się w dużej mierze na Walce wręcz Henryka
Jeziorowskiego z 1927 roku.
W piśmiennictwie polskim lat trzydziestych
ukazało się kilka pozycji w których zamieszczone zostały skrótowe informacje o ju-jitsu. Należą do nich; Samuraje (japoński duch bojowy)179
– Antoniego Ślusarczyka (1939), Wielki Mur180,
JózefaWechsberga (1939) i Przewodnik sportowy181
z 1933 roku.
the text is not accompanied by illustrations. The description, in turn, was probably based on Szczepkowski’s publication, too.
In 1931, upon the permission of the National
Police Headquarters, a textbook by Czesław Adam
Stronczak entitled The Principles of Unarmed Combat (Jiu-jitsu) was published in Warsaw by the State
Administration And Police Magazine. The book includes 98 pages and 38 illustrations.
The ju-jitsu techniques are presented in police
uniforms, which emphasises that they are appropriate to be applied as police holds. In the introduction, Stronczak explained his approach to unarmed
combat and included a short history of ju-jitsu. The
book also contains some advice with regard to the
training process, so it is addressed to instructors,
too. In his choice of individual exercises, exercises
for twos, and recommended defence arrangements,
Stronczak followed, to a significant extent, the
pattern of The Unarmed Combat by Henryk Jeziorowski from 1927.
In Polish literature in the thirties, there were
several book, where some brief information about
ju-jitsu were placed. These were: Samurai (Japanese military spirit)179 by Antoni Ślusarczyk (1939),
Big Wall180 by Józef Wechsberg (1939) and Sport
Guide181 from 1933.
A. Ślusarczyk, Samuraje (japoński duch
bojowy). Warszawa 1939.
A. Ślusarczyk, Samurai (Japanese Military Spirit),
Warsaw 1939.
A. Ślusarczyk, Samuraje (japoński duch bojowy). Warszawa 1939, s.
36, 40,
180
J. Wechsberg, Wielki mur. Warszawa 1939, s. 221.
181
R. Niewiadomski, Zapaśnictwo, [W:] Przewodnik sportowy. T. Sawicki, W. Kwast (red.). Warszawa 1933, s.193-194.
179
A. Ślusarczyk, Samurai (Japanese Military Spirit), Warsaw 1939,
p. 36, 40.
180
J. Wechsberg, Big Wall, Warsaw 1939, p. 221.
181
R. Niewiadomski, Wretsling, [In:] Sport Guide. T. Sawicki, W. Kwast
(ed.) Warsaw 1933, p. 193-194.
179
148
PODSUMOWANIE
Rozdział V: ROZWÓJ JU-JITSU W POLSCE DO WYBUCHU
... • Chapter •5: RECAPITULATION
THE DEVELOPMENT OF JU-JITSU IN POLAND UNTIL THE SECOND ...
PODSUMOWANIE
RECAPITULATION
Historia ju-jitsu na ziemiach polskich w świetle naszych badań rozpoczyna się w roku 1904.
Pierwszą publikacją w całości poświęconą jujitsu
jest artykuł dr. Eugeniusza Piaseckiego zatytułowany Wychowanie fizyczne w Japonii. Został on
opublikowany jednocześnie w trzech czasopismach i przekazywał Polakom informacje o japońskiej sztuce walki. Jedną z grup odbiorców
stanowili zapewne ludzie związani z edukacją
i kulturą fizyczną, gdyż to do nich przede wszystkim skierowane były owe czasopisma. Oprócz
wiedzy teoretycznej, artykuł wskazywał również
literaturę przedmiotu i w ten sposób mógł zachęcać
do dalszych poszukiwań.
Uważamy, że można uznać Eugeniusza Piaseckiego za prekursora ju-jitsu na ziemiach
polskich, tym bardziej iż miał on możliwość
obserwować prezentacje tej sztuki podczas
II Międzynarodowego Kongresu Higienistów
Szkolnych w Londynie, z którego zdał relację prasową, a ponadto sam nauczał ju-jitsu podczas lekcji
wychowania fizycznego w lwowskim gimnazjum.
Rozwój ju-jitsu w Polsce, w odróżnieniu
od jego dziejów w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych, jest wtórny, co oznacza,
że wiedzę czerpano przede wszystkim z tłumaczeń
publikacji obcojęzycznych, których autorzy nie byli
Japończykami.
Trudno ocenić, jaki poziom reprezentowało polskie przedwojenne ju-jitsu. Z ilustracji zamieszczonych w podręcznikach można wnioskować, że stosowane techniki nie zawsze gwarantowały kontrolę przeciwnika, a wiele kombinacji odbiegało od realnej walki. Przyczyną
tego stanu rzeczy był przede wszystkim fakt, że
wiedzę czerpano z pośrednich źródeł pisanych.
W 1925 roku sam Eugeniusz Piasecki, pisząc
o sportach obrony osobistej, tak ujął sytuację rozwoju ju-jitsu w Polsce:
The history of ju-jitsu in Poland, in the light of
our research, begins in 1904. The first publication
entirely regarding jujitsu is an article by Dr Eugeniusz Piasecki entitled The Physical Education
in Japan. It was published in three journals at the
same time and presented information on the Japanese martial art to the Polish readers. One of the
target groups of the paper probably included people
connected with physical education, as they were the
main readers of the journals. Apart from passing on
theoretical knowledge, the article pointed at the literature of the subject, in this way encouraging to
further studies.
In our opinion, Eugeniusz Piasecki can be recognised as the precursor of ju-jitsu in Poland, especially as he had the opportunity to observe the
presentation of the art during the Second International Congress of School Hygienists in London,
that he reported on in press, and, moreover, he himself taught ju-jitsu in physical education classes in
a Lvov high school.
The development of ju-jitsu in Poland, as opposed to its history in Western Europe and the United States, is secondary, which means that knowledge was drawn mainly from translations of foreign
publications, whose authors were not Japanese.
It is difficult to assess the level that the Polish
ju-jitsu presented before the war. Illustrations included in textbooks indicate that the techniques
applied not always guaranteed control over the opponent, and many arrangements diverged from real
fight. The main reason was the fact that information
was derived from indirect written sources. In 1925,
Eugeniusz Piasecki himself, when writing about
self-defence sports, described the situation of jujitsu development in Poland in the following way:
There can also be observed, although still inefficient, attempts to instil the most valuable self-de-
149
Są też, słabe jeszcze niestety, próby przeszczepiania do nas najbardziej wartościowego systemu
obrony osobistej – japońskiego dżiu-dżicu: zjawiają
się podręczniki, brak wszakże jeszcze dobrych instruktorów.182
Różnicę stanowiło również to, że teorię
z książek wdrażaliśmy, bazując na doświadczeniu praktycznym w zakresie naszych rodzimych zapasów i boksu, co można wnioskować
z tematyki publikacji polskich znawców walki
wręcz. Jak wiadomo, prowadziło to oczywiście do
przeinaczania i częstych błędów w interpretacji tradycyjnych technik ju-jitsu.
fence system – the Japanese ju-jitsu: some textbooks
appear, but there are still no good instructors.182
The difference consisted also in the fact that we
implemented book theory, basing on the practical
experience in the realm of our indigenous wrestling
and boxing – this can be concluded from the contents of publications by the Polish unarmed combat
experts. Obviously, it led to modifications and frequent mistakes in interpreting the traditional ju-jitsu
techniques.
In Western Europe, especially in Great Britain,
Japanese instructors were invited to conduct classes;
E. Piasecki, Dzieje wychowania fizycznego. Lwów-Warszawa-Kraków 1925.
E. Piasecki, The History of Physical Education. Lvov-Warsaw-Cracov 1925.
1925, s. 228.
182
1925, p. 228.
182
150
PODSUMOWANIE • RECAPITULATION
W Europie Zachodniej, zwłaszcza w Wielkiej
Brytanii, zajęcia prowadzili zapraszani tam Japończycy, których ciągła obecność gwarantowała poprawność wyuczenia tradycyjnych technik,
w szczególności szkoły Tenjin, Shino i Judo. Ponadto we Francji i Niemczech często odbywały się
seminaria, na których nauczali Japończycy osiadli
w Wielkiej Brytanii.
W Polsce pierwszą falę zainteresowania ju-jitsu można zaobserwować w drugiej połowie
pierwszej dekady XX wieku. Była ona związana z wojną rosyjsko-japońską. Pojawiły się wtedy wszystkie opisane w tekście opracowania
i tłumaczenia dzieł Hancocka, książka Kuwashimy
oraz artykuł i sprawozdania Piaseckiego.
Ju-Jitsu w tym okresie postrzegane było przede
wszystkim jako japońska metoda trenowania ciała
związana z wychowaniem fizycznym, a wartości
utylitarne, choć dostrzegane, zostały jednak zepchnięte na drugi plan.
Wybuch I wojny światowej odbił się negatywnie na rozwoju piśmiennictwa dotyczącego ju-jitsu
– zarówno książkowego, jak i prasowego.
Natomiast w dwudziestoleciu międzywojennym publikacje ukazywały się dość intensywnie.
Od początku zarysowały się tu dwie tendencje.
Z jednej strony postrzegano ju-jitsu jako formę zapasów i umiejscawiano w dziedzinie sportu
zwanej atletyką ciężką. Jej reprezentanci skupiali się na walorach wychowawczych i wpływie
na kształtowanie sprawności fizycznej. Przede
wszystkim kontynuował tu swoją pracę Eugeniusz
Piasecki, a oprócz niego działała grupa instruktorów i wykładowców związanych z Centralną Wojskową Szkołą Gimnastyki i Sportów w Poznaniu
oraz z Centralnym Instytutem Wychowania Fizycznego w Warszawie.
W drugiej tendencji podstawowym powodem
poznawania ju-jitsu były jego walory utylitarne. To podejście do japońskiej sztuki walki stało
się charakterystyczne dla formacji wojskowych
oraz policji.
their continuous presence guaranteed proper acquisition of traditional techniques, in particular those
of the Tenjin, Shino, and Judo schools. Moreover,
in France and Germany, seminars often took place,
in which the Japanese settled in Great Britain were
lecturers.
In Poland, the first wave of ju-jitsu interest could
be observed in the second half of the first decade of
the 20th century. It was connected with the RussianJapanese war. In that period, there appeared all the
elaborations and translations of Hancock’s writings
described in the text, a book by Kuwashima, as well
as a paper and reports by Piasecki.
Ju-jitsu was then perceived first of all as a Japanese method of body training associated with physical education; its utilitarian virtues, although recognised, still remained peripheral.
The outbreak of the First World War negatively
influenced the development of ju-jitsu literature,
which refers to both books and press articles.
In turn, in the period between the World Wars,
quite a lot of publications appeared. Since the very
beginning, two trends were visible here.
On the one hand, ju-jitsu was perceived as
a form of wrestling and included within the sports
discipline called heavy athletics. Its representatives
focused on educational advantages and the influence upon fitness development. One of the main activists here was Eugeniusz Piasecki; there were also
a group of instructors and lecturers associated with
the Central Military School of Gymnastics And
Sport in Poznan and the Central Physical Education
Institute in Warsaw.
The other tendency emphasised the utilitarian
virtues as the basic reason for getting acquainted
with ju-jitsu. This approach to the Japanese martial
art became typical of military and police circles.
151
BIBLIOGRAFIA
REFERENCES
ŹRÓDŁA / SOURCES
Andre E., 100 coups de jiu-jitsu. Paris.
Andre E., 100 Facons de se defendre dans la rue sans armes. Paris.
Andre E., 100 sposobów samoobrony od napaści ulicznej. Warszawa 1905.
Andre E., De se defendre dans la rue avec armes. Paris.
Andre E., L’Arte de se defendre dans la rue avec armes ou sans armes. Paris.
Andre E., Manuel de Boxe et de Canne. Paris.
Auerswald F., Ringer Kunst. 1539.
Baden-Powell R., Skauting dla młodzieży. Warszawa-Kraków 1913.
Baran J., Boks, technika-zaprawa-przepisy. Poznań 1925.
Baran J., K. Laskowski, Samoobrona w 17 chwytach. Wychowanie Fizyczne, 1934, s. 591-592.
Barr R., Fighting with Four Fists. The Idler, t. II, sierpień 1892-styczeń 1893, London 1893, s. 113-126.
Barton-Wright E.W., The New Art of Self Defence. Pearson’s Magazine, 1899, 269.
Bovet P., Instynkt walki. Psychologia-wychowanie. Warszawa 1928.
Burgin G.B., Japanese Fighting. The Idler, t. II, sierpień 1892-styczeń 1893, London 1893, s. 281-286.
Charlemont J., La Boxe Française. Bruxelles 1877.
Cyganiewicz S.Z., Na ringach całego świata. Warszawa 1937.
Dańczuk W., Walka wręcz, boks, szermierka. Łódź 1924.
Daszkiewicz B., Flisak J., Zasady nauczania sportu. Warszawa 1938.
Dziesięciolecie Polski Odrodzonej. Księga pamiątkowa 1918-1928. Kraków-Warszawa 1928.
Dziesięciolecie Służb Bezpieczeństwa w Polsce Odrodzonej (1915-1925). Wydawnictwo Gazety Admistracji i Policji Państwowej, Warszawa 1925, s. 23.
Dziu-Dzitsu w Polsce. Stadion, r. 5, 1927, nr 21, s. 3.
Garrud W.H., The complete jujitsuan. London 1929.
Gladiatoria, ok. 1400.
Godfrey J., A Treatise Upon the Useful Science of Defence Connecting the Small and Back Sword With
Some Observations Upon Boxing, and the Characters of the Most Able Boxers Within the Author’s
Time. London 1747.
Hancock H.I., Fizyczne wychowanie w Japonii. Dżiu-itsu. Warszawa 1906.
Hancock H.I., Japanese Physical Training. New York 1904.
Hancock H.I., Japanese Physical Training for Children. New York 1904.
Hancock H.I., Japanese Physical Training for Women. New York 1904.
Hancock H.I., Japoński system fizycznego trenowania ciała dla kobiet. Warszawa 1906.
Hancock H.I., Japoński system fizycznego trenowania ciała dla młodzieży. Warszawa 1908.
Hancock H.I., Japoński system trenowania ciała. Warszawa 1906.
Hancock H.I., Japońskie ćwiczenia cielesne. Dodatek do czasopisma - Przewodnik gimnastyczny Sokół,
Lwów 1905, nr 11, s. 89-95, nr 12, s. 105-107.
Hancock H.I., Japońskie ćwiczenia cielesne. Dodatek do czasopisma - Przewodnik gimnastyczny Sokół,
Lwów 1906, nr 1, s. 1-3, nr 2, s. 17-20, nr 3, s. 33-35, nr 4, s. 49-52, nr 5, s. 6-71, nr 6, s. 81-83.
152
BIBLIOGRAFIA • REFERENCES
Hancock H.I., Jiu-Jitsu Combat Tricks. New York 1904.
Hancock H.I., Higashi K., The Complete Kano Jiu-Jitsu. 1905.
Hancock, Noty bibliograficzne. Książka, 1906, nr 3, s. 124, nr 5, s. 207; 1907, nr 5, s. 202; 1908, nr 5, s.
216, nr 8, s. 302; 1909, nr 10, s. 415.
Harrison E.J., The Fighting Spirit of Japan. London 1912.
Harski I., Sztuka bronienia się. Warszawa 1929.
Hearn L., Out of the East. Boston 1895.
Hufce szkolne. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Lwów 1938.
Instrukcjia walki na bagnety. Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1921.
Instrukcja wychowania fizycznego – atlas. Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1932.
Jak pracują w Ośrodku Wychowania Fizycznego w Toruniu. Junak, 1930, nr 11, s. 210-211.
Jeziorowski H., Walka wręcz dżiu-dżitsu. Warszawa 1927.
Jeziorowski H., Walka wręcz jiu-jitsu. Warszawa 1923.
J.K., Walka wręcz. Żołnierz Polski, 1926, nr 42, s. 779, nr 43, s. 797, nr 44, s. 820, nr 46, s. 857, nr 47, s.
897, nr 48, s. 897, nr 49, s. 917.
Junak, 1930 Nr 23-24.
Jungraw J., Wychowanie fizyczne w wojsku. Warszawa 1924.
Junosza-Dąbrowski W., Atletyka ciężka. Rocznik Sportowy 1934, s. 26-31.
Junosza-Dąbrowski W., Boks – ćwiczenia wstępne, technika, regulamin zawodów. Warszawa 1929.
Kakuzo O., Przebudzenie się Japonii. Warszawa 1905.
Kelus A., Centralny Instytut Wychowania Fizycznego w Warszawie. Warszawa 1933.
Kędzierski C., Wychowanie fizyczne u narodów nowożytnych w świetle cyfr, [W:] Srebrna Księga Sokoła
Poznańskiego. Poznań 1911, s. 143.
Kłośnik Z., Źródło zdrowia, siły i zręczności. Lwów 1907 (kolejne wyd. 1909 i 1920).
Knudsen K.A., Wrażenia z pobytu w Polsce. Wychowanie Fizyczne, 1926, zeszyt 3, s. 156-159.
Kozłowski W.R., Japońska metoda. Ruch, 1906, nr 1, s. 14.
Kunda P., Uczeń w obozie letnim przysposobienia wojskowego. Warszawa 1930.
Kuwashima B.H., Jiu-Jitsu, japońska metoda walki zapaśniczej. Warszawa 1906.
Lange L., Walka wręcz w programie szkolnym. Wychowanie Fizyczne, XIV, 1933, s. 443-454.
Laskowski K., Boks. Warszawa 1932.
Laskowski K., Boks. Wychowanie Sportowe i Wojskowe, 1923, kwiecień, s. 9-10.
Laskowski K., Samoobrona w 17 chwytach. Warszawa 1934.
Laskowski K., Walka wręcz. Junak, 1921, nr 1, s. 8-12, nr 2, s. 25-26.
Laskowski K., Henryk Jeziorowski, Walka wręcz (jiu-jitsu). Wychowanie Fizyczne, r. IV, 1923, s. 28.
L’Illustration, 1929, nr 4488, s. 236.
Locard E., Policja francuska, jaką ona jest, a jaką być powinna. Gazeta Policji Państwowej, 1920, nr 23.
Magerlein H., Jiu-Jitsu Der waffenlose Nahkampf. Leipzig 1935.
Majewski A., H.I. Hancock, Japoński system trenowania ciała. Książka, 1907, nr 2, s. 67-68.
Maleńczuk M., Wytrwała służba. Przewodnik Gimnastyczny Sokół, Lwów 1930, nr 1, s. 8-9.
Mossin R., W kuźni zdrowia i tężyzny sportowej. Przegląd Sportowy, 1931, nr 102.
Niewiadomski R., Zapaśnictwo, [W:] Przewodnik sportowy. T. Sawicki, W. Kwast (red.). Warszawa 1933,
s.193-194.
Nimura O., Dżiu-Dżitsu. Jak obronić się przed napaścią uliczną (japoński system samoobrony).
Warszawa.
Nitobe I., Bushido – dusza Japonii. Lwów-Warszawa 1904, s. 56-57.
O’Brien J.J., The Japanese Secret Science Jiu-Jitsu. Boston 1905.
Okszyc A., Japonia i Japończycy. Warszawa 1904.
153
Organizacja wychowania fizycznego i sportów w Japonii. Wychowanie Fizyczne, marzec 1930, s. 127.
Pamiętnik Sokoła Krakowskiego 1885-1896. Kraków 1896.
Pawełek A., Centralna Wojskowa Szkoła Gimnastyki i Sportów w Poznaniu 1921-1929. Poznań 1929.
Pawełek A., C.I.W.F. i Poznań. Junak, 1930, nr 25, s. 284.
Pawełek A., Narodowe i społeczne zadania wychowania fizycznego. Poznań 1928.
Piasecki E., II międzynarodowy kongres higieny szkolnej. Słowo Polskie, 10 sierpnia 1907, wyd. popołudniowe, s. 8.
Piasecki E., Dzieje wychowania fizycznego. Lwów-Warszawa-Kraków 1925.
Piasecki E., Przegląd literatury hygienicznej. Muzeum, 1907, t. I, s. 310-311.
Piasecki E., Przegląd literatury hygienicznej. Muzeum, 1908, t. II, zeszyt 1, s. 151-152.
Piasecki E., Wychowanie fizyczne, [W:] Higiena Szkolna. Kraków 1921, s. 191.
Piasecki E., Wychowanie fizyczne na II międzynarodowym kongresie higienistów szkolnych w Londynie,
5-10 sierpnia 1907 r. Ruch, 1908, nr 1, s. 5.
Piasecki E., Wychowanie fizyczne w Japonii. Przegląd Pedagogiczny, Warszawa 1904, nr 20, s. 237-239;
Przewodnik Gimnastyczny Sokół, Lwów 1904, nr 10, s. 74-75; Muzeum, Lwów 1904, rocznik XX, s.
1005-1008.
Piasecki E., Zarys teorii wychowania fizycznego. Lwów 1935.
Piasecki E., Z piśmiennictwa. Emil Andre. Sokół, Warszawa 1906, nr 10, s. 16.
Piotrowski J., Sporty atletyczne. [W:] Higiena sportu, T. Heryng, W. Osmólski (red.), Warszawa 1917, s.
335-365.
Podręcznik w walce na pięści (boksowanie). Podług systemów: francuskiego, angielskiego i metody Lebouchera. [W:] Zdrowa dusza w zdrowym ciele, wyd. Paprocki, Warszawa 1890.
Pollock W.H., Grove F.C., Michell E.B., Armstrong W., Fencing, Boxing, Wrestling. London 1889.
Pytlasiński W., Tajniki walki zapaśniczej. Warszawa 1929.
Roosevelt T., Pamiętnik Roosevelta. Warszawa 1919.
Ruch, 1906 nr 4.
Ruciński S., Wyrobek Z., Zapasy na tułów i ramiona. Dodatek do Przeglądu Gimnastycznego, Kraków
1897.
Schreiber M., Piasecki E., Harce młodzieży polskiej. Lwów 1912.
Sikorski W., Gimnastyka – podręcznik metodyczny dla seminariów i kursów nauczycielskich. Lwów 1928
(kolejne wyd. 1929, 1930 i 1931).
Sikorski W., Program ćwiczeń gimnastycznych, gier i pieśni żołnierskich na okres wyszkolenia rekruta.
Poznań 1920.
Skiner H.H., Jiu-Jitsu Jujitsu comprehensive and illustrated treatise on the wonderful Japanese method of
attack and self-defence. Columbia University, New York 1904.
Smith A.C., The Secrets of Jujitsu: A Complete Course In Self Defense. Columbus, Georgia 1920.
Stadjon, Warszawa 1923, nr 1(5).
Stephan E., Samoobrona w obrazach. Warszawa 1925.
Stephan E., Selbstverteidigung im Bild. Stuttgart 1922.
Stronczak C.A., Zasady walki wręcz (jiu-jitsu). Warszawa 1931.
Szczepkowski S., Gimnastyka Policyjna. Warszawa 1917.
Szkoła junaka. Wychowanie fizyczne. Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, Warszawa 1933.
Ślusarczyk A., Samuraje (japoński duch bojowy). Warszawa 1939, s. 36, 40,
Tarro Myaki. Ruch, 1906, nr 4, s. 48-49.
T.W., Sztuka walki bez broni. Żołnierz Polski, 1926, nr 5, s. 94.
Uyenishi S.K., The textbook of ju-jutsu. London ok. 1906.
Warunki przyjęcia do Policji i jej uposażenie. Żołnierz Polski, 1929, nr 10, s. 226-228.
Watts R., The Fine Art of Jujitsu. London 1906.
Wechsberg J., Wielki mur. Warszawa 1939, s. 221.
154
Weulersse G., Współczesna Japonia. Warszawa 1904.
Wigor C., Wpływ gimnastyki na rozwój ciała ludzkiego, [W:] Srebrna Księga Sokoła Poznańskiego. Poznań
1911, s. 54.
Wolańczyk M., Wytrwała służba. Przewodnik Gimnastyczny Sokół, Lwów 1930, nr 1, s. 9.
Wolfram W., Die Waffe JiuJitsu und Judo kampf – sport. Dresden 1930.
Wychowanie Fizyczne. Styczeń 1930.
Wychowanie fizyczne, Rocznik XVI, zeszyt 3-4, 1935.
Wychowanie fizyczne w Policji Państwowej. Junak, 1929, nr 21, s. 2.
Wyszkolenie. Gazeta Administracji i Policji Państwowej – dodatek ilustrowany poświęcony Policji Państwowej województwa krakowskiego, 1925, nr 33.
Wyszkolenie policji. Gazeta Administracji i Policji Państwowej, 1924, nr 37.
Zajączkowska Z., Historyja w Obrazach. Warszawa 1883.
LITERATURA / LITERATURE
Andre S., Fleischer N., A Victoria History of Boxing. New York 1959.
Arche J., Svinth J., Professional Wrestling: Where Sports and Theater Collide. Journal of Alternative Perspectives, styczeń 2005.
Atsumi N., Hōki-ryu Ju-jutsu Hiden Emaki. Japan 1989.
Błażejewski W., Z dziejów harcerstwa polskiego 1910-1939. Warszawa 1985.
Borejsza C., Atletyka – zapasy, dżudo, podnoszenie ciężarów. Warszawa 1955.
Borejsza C., Władysław Pytlasiński i jego trening zapaśniczy. Warszawa 1964.
Couch J., Purring. Journal of Manly Arts, sierpień 2004.
Cynarski W.J., Pierwsze źródła polskojęzyczne dotyczące dalekowschodnich sztuk walki na ziemiach polskich. [W:] Idō – Ruch dla Kultury, Rzeszów 2000, t. I, s. 11-14.
Cynarski W.J., Teoria i praktyka dalekowschodnich sztuk walki w perspektywie europejskiej. Rzeszów
2004.
Dobranszky I., Technika boksu. Jelenia Góra 1948.
Fleischer N., Andre S., A Pictorial History of Boxing. New York 1959.
Gradopołow K.W., Boks. Warszawa 1969.
Hilaire R.S., Pioneers of American Jujitsu. West Hartford 2004.
Judō hyaku nen no rekish, Japan 1970.
Kent G., A Pictorial History of Wrestling. London 1969.
Klemens Felchnerowski, [W]: Sport dla Wszystkich, nr 12, 1960, s.14.
Kondratowicz K., Jiu-Jitsu, sztuka walki obronnej. Warszawa 1991.
Kondratowicz K., Obrona przed atakiem pięścią i nożem. Warszawa 1994.
Kowieska U., Wybór źródeł i tekstów z historii kultury fizycznej i rehabilitacji. AWF, Wrocław 1997.
Kronika sportu, Warszawa 1993.
Mol S., Japońskie sztuki walki. Przewodnik po koryu jujitsu. Bydgoszcz 2003.
Murat R., Historia Karate-Dō, 1994.
Noble G., An Introduction to E.W. Barton-Wright (1860-1951) and the Eclectic Art of Bartitsu. Journal of
Manly Arts, marzec 2001.
155
Ordyłowski M., Historia kultury fizycznej. Starożytność-oświecenie. AWF, Wrocław 2000.
Osmólski P., Leksykon boksu. Warszawa 1989.
Pałasz-Rutkowska E., Romer A.T., Historia stosunków polsko-japońskich 1904-1945. Warszawa 1996.
Petrow R., Les racines des luttes traditionnelle. Budapeszt 2000.
Radzynkiewicz T., Gimnastyka. Sportowiec budo, 1988, nr 3/8, s. 8.
Shortt J.G., Hashimoto K., Beginning Jiu-Jitsu. London 1979, s. 46.
Smith R.W., French Boxing (La Boxe Française). Journal of Manly Arts, czerwiec 2001.
Snopko J., Polskie Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Galicji 1867-1914. Białystok 1997.
Takagi T., Rycerze i samuraje. Tōzai Bushidō-No Hikaku, czyli Porównanie bushidō z etosem rycerskim
średniowiecznej Europy. Bydgoszcz 2004.
Toporowicz K., Eugeniusz Piasecki (1872-1947). Życie i dzieło. Kraków 1987.
Toporowicz K., Listy Eugeniusza Piaseckiego do Stanisława Ciechanowskiego 1918-1939. Kraków 1993.
Tuszyński B., Prasa i sport 1881-1981. Warszawa 1981.
Velte H., Ju-jutsu wörterbuch, 2001.
Westbrook A., Ratti O., Sekrety Samurajów. Bydgoszcz 1997.
Wolf T., The Bartitsu Compendium, 2005.
Wroczyński R., Dzieje wychowania fizycznego. Wrocław 1971.
Zamarovský V., Vzkříšení Olympie. Bratysława 2003.
WYKAZ SKRÓTÓW DO ILUSTRACJI / LIST OF ABBREVIATIONS FOR ILUSTRATIONS
[ATSU-1989]
Atsumi N., Hōki-ryu Ju-jutsu Hiden Emaki. Japan 1989.
[BLAZ-1985]
[BORE-1964]
Błażejewski W., Z dziejów harcerstwa polskiego 1910-1939. Warszawa 1985.
Borejsza C., Władysław Pytlasiński i jego trening zapaśniczy. Warszawa 1964.
[DZIE-1928]
Dziesięciolecie Polski Odrodzonej. Księga pamiątkowa 1918-1928. Kraków-Warszawa
1928.
[FLEI-1959]
Fleischer N., Andre S., A Pictorial History of Boxing. New York 1959.
[GARR-1929]
[GRAD-1969]
Garrud W.H., The complete jujitsuan. London 1929.
Gradopołow K.W., Boks. Warszawa 1969.
[HILA-2004]
Hilaire R.S., Pioneers of American Jujitsu. West Hartford 2004.
[IDLE-1892]
[ILLU-1929]
The Idler, t. II, sierpień 1892 - styczeń 1893, London 1893.
L’Illustration, 1929, nr 4488, s. 236.
[JUDO-1970]
[JUNA-1930]
Judō hyaku nen no rekish, Japan 1970.
Junak, 1930 Nr 23-24.
[MOND-1904]
[MULT-2007]
[MURA-1994]
Le Monde Illustre, 1904, nr 2454, s. 285.
Multimedialna Histotia Polski, 2007, tom 19, s. 14.
Murat R., Historia Karate-Dō, 1994.
156
[NATR-1936]
[NIWA-1904]
[NOWO-1938]
Na Tropie, 1936, nr 3, s. 26.
Niwa, 1904, nr 48, s. 957.
M. Arcta Nowoczesna Encyklopedia Ilustrowana AZ. Warszawa 1938.
[PAMI-1896]
[PAWE-1929]
Pamiętnik Sokoła Krakowskiego 1885-1896. Kraków 1896.
Pawełek A., Centralna Wojskowa Szkoła Gimnastyki i Sportów w Poznaniu 1921-1929.
[RUCH-1906]
Ruch, 1906 nr 4.
[SMIT-1920]
[SPOR-1962]
[SPOR-1965]
[SREB-1911]
[STAD-1923]
Smith A.C., The Secrets of Jujitsu: A Complete Course In Self Defense. Columbus, Georgia 1920.
Sport dla Wszystkich, nr 7, 1962, s.10.
Sport dla Wszystkich, nr 26, 1965, s.10.
Srebrna Księga Sokoła Poznańskiego. 1911.
Stadjon, Warszawa 1923, nr 1(5).
[TUSZ-1981]
Tuszyński B., Prasa i sport 1881-1981. Warszawa 1981.
[WOLF-2005]
[WYCH-1930]
[WYCH-1935]
Wolf T., The Bartitsu Compendium, 2005.
Wychowanie Fizyczne. Styczeń 1930.
Wychowanie fizyczne, Rocznik XVI, zeszyt 3-4, 1935.
[VELT-2001]
[VIEA-1905]
Velte H., Ju-jutsu wörterbuch, 2001.
La Vie au Grand Air, 1905. Nr 373, s. 920.
[ZAJA-1883]
[ZAMA-2003]
Zajączkowska Z., Historyja w Obrazach. Warszawa 1883.
Zamarovský V., Vzkříšení Olympie. Bratysława 2003.
157
SPIS TREŚCI
CONTENTS
SPIS TREŚCI
Wstęp
Rozdział I: Geneza i dzieje walki wręcz
Starożytność
Średniowiecze
Czasy nowożytne
Rozdział II: Historia ju-jitsu w kulturze Japonii
Rozdział III: Pojawienie się ju-jitsu poza Japonią
Rozdział IV: Tło historyczne początków ju-jitsu w Polsce
Rozdział V: Rozwój ju-jitsu w Polsce do wybuchu II wojny światowej
Podsumowanie
Bibliografia
Źródła
Literatura
Wykaz skrótów do ilustracji
7
13
37
45
57
61
149
152
CONTENTS
Introduction
Chapter 1: The origin and history of unarmed combat
The antiquity
The middle ages
The modern times
Chapter 2: The history of ju-jitsu in the Japanese culture
Chapter 3: The emergence of ju-jitsu outside Japan
Chapter 4: The beginning of ju-jitsu in Poland: historical background
Chapter 5: The development of ju-jitsu in Poland until the Second World War
Recapitulation
References
Sources
Literature
List of Abbreviations for Ilustrations
158
7
13
37
45
57
61
149
152

historia ju-jitsu w polsce 1904-1939

Transkrypt

Podobne dokumenty

My Wojownicy - Metoda Feldenkraisa

MAJA WYGRAŁA !!!

POLSKI ZWIĄZEK JU-JITSU A BEZPIECZEŃSTWO: