Technika wojskowa doby I wojny światowej

Technika wojskowa doby I wojny światowej

Technika wojskowa
doby I wojny
światowej
1
Uzbrojenie piechoty
Karabin powtarzalny- rodzaj karabinu, w którym strzelec
każdorazowo po oddaniu strzału musi ręcznie dokonać repetacji
(przeładowania) przez wykonanie odpowiednich ruchów
zamkiem, natomiast nabój podawany jest z magazynka.
Znacznie polepszyło to szybkostrzelność od czasów karabinów
jednostrzałowych w których po każdym wystrzale trzeba było
włożyć nabój do ładownicy.
Karabin powtarzalny Mannlicher M1890
2
Bagnet – broń biała kłująca lub kłująco-sieczna mocowana u
wylotu lufy karabinu, karabinka lub pistoletu maszynowego.
Stanowi on jego przedłużenie umożliwiające użycie tych rodzajów
broni strzeleckiej do walki wręcz. Nazwa wywodzi się od nazwy
francuskiego miasta Bayonne znanego niegdyś z wytwarzania
najlepszych bagnetów w Europie. Pierwsze bagnety - szpuntowe,
wprowadzone do użytku w połowie XVII wieku - były zwykłymi
ostrzami obsadzanymi we wnętrzu lufy muszkietu. Stosowane były
nie tylko w czasie wojen, ale także podczas polowań, np. na dziki.
Powtórne naładowanie muszkietu zabierało dużo czasu i mimo
wypracowania technik kontrmarszu, po oddaniu strzału żołnierze
byli niemal bezbronni, w szczególności wobec ataku szybkiej jazdy
wyposażonej w długie kopie, wobec których krótka broń boczna
była nieskuteczna. Muszkieterzy wymagali więc ochrony
pikinierów, uzbrojonych w długie piki, którymi zasłaniali się przed
szarżą kawalerii. Podczas walki ogniowej pikinierzy byli jednak
nieużyteczni. Wyposażenie muszkieterów w bagnety dawało im
dodatkową broń osobistą - przekształcając muszkiet w rodzaj
włóczni, użytecznej tak podczas polowania w celu dobicia rannego
zwierzęcia, jak w czasie bitwy do walki wręcz. W późniejszych
rozwiązaniach technicznych zmieniono mocowanie bagnetów:
bagnet tulejowy nie był już - tak jak szpuntowy - mocowany we
wnętrzu otworu lufy, tylko nasadzany na zewnątrz, a ostrze
bagnetu było odsunięte poza oś lufy i nie kolidowało z trajektorią
pocisku. Dzięki temu możliwe stało się strzelanie także wówczas,
kiedy bagnet był już założony na broń. Wobec rezygnacji z kopii i
lanc przez większość zachodnich oddziałów kawalerii w XVIII w.,
najeżone bagnetami (i wciąż prowadzące ogień) czworoboki
piechoty były formacją niemal nie do pokonania przez jazdę, o ile
utrzymały dyscyplinę. W czasie wojen napoleońskich było tylko
kilka przykładów rozbicia uformowanego czworoboku piechoty. W
połowie XIX wieku używane były bagnety długości nawet ponad pół
metra, którymi walczyć można było nie tylko po obsadzeniu na lufie
broni strzeleckiej, ale podobnie jak szablą lub pałaszem.
3
Granat -pocisk wyrzucany ręcznie, siłą mięśni żołnierza, wypełniony
materiałem wybuchowym, substancją dymotwórczą lub inną substancją.
Granat ręczny wyposażony jest w zapalnik czasowy lub uderzeniowy.
Granaty ręczne dzieli się na ćwiczebne, bez materiału wybuchowego, ale
poza tym identyczne z bojowymi, służące do treningu, oraz bojowe. Te
dzieli się na odłamkowe (do niszczenia siły żywej), przeciwpancerne
(kumulacyjne, do niszczenia celów opancerzonych) i specjalne
(zapalające, dymne itp.). Policja i siły specjalne wykorzystują granaty
przeznaczone do obezwładnienia, lecz nie zabicia przeciwnika - hukowe
i oślepiające. Ze względu na kształt dzieli się je na trzonkowe (np.
niemiecki Stielhandgranate), jajowe (i o formach zbliżonychdyskowe.
Bardzo zwiększyły one możliwości ofensywne i defensywne piechoty.
Bomba Millsa granat ręczny z I i II w światowej
4
Karabin maszynowy-samoczynna, zespołowa broń palna strzelająca
amunicją karabinową o kalibrze do 20 mm. Karabiny maszynowe bardzo
często są zasilane taśmą nabojową, gdzie umieszczona jest amunicja. W
1862 roku powstał pierwszy nadający się do użytku w praktyce karabin
maszynowy, który skonstruował Richard Gatling; Hiram Stevens Maxim w
1883 roku zbudował pierwszy karabin maszynowy w pełni automatyczny.
Początkowo była to broń defensywna, dopiero wprowadzone ręczne
karabiny maszynowe (karabin maszynowy Lewis, Chauchat) nadawały się
do działań zaczepnych, mógł je bowiem obsługiwać jeden żołnierz. Zasada
działania polega na odrzucie lufy lub odprowadzaniu części gazów
prochowych przez specjalny otwór w lufie i przewód gazowy. Chłodzenie
zapewniała ciecz (starsze konstrukcje), obecnie stosuje się chłodzenie
powietrzem i łatwo wymienne lufy. Pierwotnie przeznaczeniem karabinów
maszynowych było niszczenie siły żywej, później zaczęto je stosować także
do celów przeciwlotniczych, a nawet rażenia lekkich pojazdów
opancerzonych.
Karabin maszynowy z okresu I wojny światowej Schwarzlose
5
Ciężki karabin maszynowy- szybkostrzelna broń strzelecka
zespołowa,
karabin
maszynowy
strzelający
amunicją
karabinową. Dużą szybkostrzelność praktyczną uzyskano dzięki
zastosowaniu luf chłodzonych wodą lub szybkowymiennych luf
chłodzonych powietrzem. Działanie broni najczęściej oparte na
zasadzie krótkiego odrzutu lufy (np. Maxim) lub odprowadzania
gazów prochowych z lufy (np. Hotchkiss). Broń strzela z ciężkiej
podstawy (trójnożnej, saneczkowej, kołowej) ogniem ciągłym
(długimi lub krótkimi seriami). Podstawa często umożliwia
prowadzenie ognia przeciwlotniczego. Dzięki dużej masie i
zastosowaniu mechanizmów kierunkowego i podniesieniowego,
ckm umożliwia prowadzenie celnego ognia bezpośredniego na
odległość do 1000 m. Podczas pierwszej wojny światowej, a
także w okresie międzywojennym, stosowano również ogień
pośredni, pogłębiany i posiewany na odległości 1000-2500 m.
Obecnie ta kategoria zespołowej broni maszynowej została
wyparta przez uniwersalne karabiny maszynowe. Jednym z
pierwowzorów
ciężkich
karabinów
maszynowych
były
kartaczownice.
Ciężki karabin maszynowy Maxim
•
6
Moździerze-rodzaj prostego działa strzelającego stromotorowo. W
większości, z wyjątkiem największych rodzajów, nie stosuje się
oporopowrotnika. Ponieważ rolę ciężkich moździerzy oblężniczych
przejęło lotnictwo, obecnie często definiuje się moździerz jako działo nie
mające oporopowrotnika. Bywa także utożsamiany z moździerzem
piechoty, nazywanym moździerzem właściwym. W starszej literaturze
można spotkać nazwę miotacz lub miotacz min. Podział na moździerze,
granatniki i haubice jest niejednoznaczny, zależny od okresu, kraju i
publikacji. Wiele moździerzy oblężniczych miało budowę zbliżoną do
współczesnych haubic, ale w okresie ich używania wyróżniał je większy
kaliber. Granatniki odróżnia mniejszy kaliber i sposób użycia, ale granica
jest płynna: na przykład niektóre lekkie moździerze o kalibrze do 60 mm
jedni zaliczają do moździerzy inni do granatników. Przeważnie granatniki
mają kaliber lufy mniejszy od 50 mm, a moździerze większy od 60 mm,
ale nie jest to podział jednoznaczny.
Moździerz z I wojny światowej „ gruba berta”
7
Armata-była dawniej bronią miotająca pociski za pomocą
prochu. Współcześnie terminem tym określa się działo o bliskim
płaskiemu torze lotu pocisku, służące do ostrzeliwania celów
będących na linii pola widzenia. Wynaleziona przed 1280 rokiem w
Chinach w postaci metalowej rury (lufy), wyrzucającej pociski w
stronę wroga za pomocą prochu strzelniczego. W Europie znana
od 1326 jako bombarda.
• Z armat wyodrębniły się:
• broń ręczna (aktualnie nie zaliczana do armat):
• karabin – poprzednio: ręczna puszka, hakownica, muszkiet;
• pistolet – poprzednio: krócica – np. Vis;
• rewolwer;
• działa:
• haubica;
• moździerze.
Najpotężniejszymi pod względem kalibru działami były: okrętowe
(np. japońskie pancerniki "Yamato" i "Musashi" miały działa kalibru
460 mm), kolejowe (np. niemiecka Dora miała kaliber 800 mm) i
obrony wybrzeża (były to najczęściej działa kolejowe lub okrętowe
zamontowane na wybrzeżu). Historycznie największy kaliber (890
mm) ma nie Car Puszka z 1586, przechowywana do dziś w
moskiewskim Kremlu, lecz amerykańskie działo doświadczalne
Little David (zwane w niektórych źródłach moździerzem) o kalibrze
914 mm. Obecnie działa kalibru ponad 240 mm są wielką
rzadkością, a w praktyce najczęściej stosuje się działa do 155 mm
(na lądzie) oraz 130 mm (na okrętach).
8
Broń niekonwencjonalna
Broń chemiczna – jeden z rodzajów broni, w którym podstawowym
czynnikiem rażącym jest związek chemiczny o toksycznych
właściwościach. Często termin ten jest utożsamiany z gazami bojowymi,
gdyż większość - choć nie wszystkie - rodzaje broni chemicznej, są
oparte na związkach, które w temperaturze pokojowej są gazami, lub
cieczami o dużych prężnościach par (są wówczas stosowane w postaci
aerozolu). Termin "broń chemiczna" ma jednak szersze znaczenie i
oprócz samego czynnika rażącego obejmuje też urządzenia i techniki do
jego przenoszenia i aplikowania na polu bitwy.
Broń chemiczną dzieli się na dwa ogólne rodzaje:
1. bojowe środki trujące (głównie gazy lub lotne ciecze)
2. bojowe środki pomocnicze (zapalające, defolianty, lakrymatory)
‘Atak gazowy przeprowadzony podczas I wojny światowej
9
Drut kolczasty-liniowy element konstrukcyjny zapór
(zasieków przeciwpiechotnych) i ogrodzeń (płotów). Wykonywany jest w
postaci dwóch (rzadziej trzech) skręconych spiralnie drutów stalowych
(nośnych, właściwych). Na nich w odstępach nawinięte są w sposób
uniemożliwiający przesuwanie wzdłuż i obracanie wokół drutu nośnego,
krótkie odcinki drutu (zwoje) o wystających, ostro ściętych końcach
długości kilkunastu milimetrów. Właściwości drutu kolczastego opisują:
grubość drutów nośnych, odległość pomiędzy zwojami kolców i liczba
wystających końców w zwoju (2 lub 4).
10
Mina- wykonany fabrycznie lub przygotowany z dostępnych
materiałów bezpośrednio na polu walki ładunek materiału wybuchowego
z urządzeniem inicjującym i zabezpieczającym umieszczony w
obudowie, często wodoszczelnej; w zależności od przeznaczenia może
zawierać też elementy rażące - kawałki metalu a nawet kamienie. W
zależności od konstrukcji i przeznaczenia miny najczęściej są
przeznaczone do maskowania - zakopywania w ziemi (ale też
umieszczania np. pod lodem).
Miny dzielą się na:
• miny przeciwpiechotne- służy do rażenia żołnierzy wojsk
przeciwnika; po zakończeniu działań wojennych miny tego typu są
przyczyną strat wśród ludności cywilnej; najprostsza mina
prowizoryczna wykonywana masowo przez żołnierzy to puszka po
konserwie wypełniona kamieniami z umieszczoną wewnątrz kostką
200g trotylu i zapalnikiem naciągowym;
• miny przeciwpancerne- jej zadaniem jest uniemożliwienie
przejazdu - natarcia przez zaminowany teren sprzętu bojowego czołgów, transporterów itp. przeciwnika;
• specjalną kategorię stanowią miny pułapki - specjalnie
preparowane ładunki wybuchowe, których sposób wykonania,
założenia czy wyglądu ma "zachęcić" przeciwnika do uruchomienia
ukrytego zapalnika inicjującego wybuch ładunku.
11
Transport piechoty- podczas pierwszej wojny nie znane były
jeszcze opancerzone transportowce. Większość piechoty maszerowała
na pole bitwy. Dopiero w późniejszym okresie zaczęto do transportu
piechoty używać pojazdów motorowych takich jak ciężarówki czy w
wypadku braku ciężarówek samochodów osobowych rekwirowanych
przez wojsko od cywili. Bardzo dobrym w tamtych czasach środkiem
transportu był pojazd półgąsienicowy który odznaczał się dużą
wytrzymałością
i
zdolnością
manewrową.
Pierwszy
pojazd
półgąsienicowy skonstruował i opatentował Adolphe Kergesse.
Zwiększył on mobilność piechoty przez co umożliwił zaskoczenie
przeciwnika szybkim przerzutem sił z jednego miejsca w drugie.
Rysunek patentowy pojazdu Kergesse’a
12
Czołgi- mimo że pojawiły się dość późno na polach bitew I wojny
światowej to powstało wiele typów tych pojazdów opancerzonych.
Pierwsze czołgi były mocno opancerzone przez co bardzo ciężkie. W
zależności od modelu miały uzbrojenie artyleryjskie lub aby w broń
maszynową. Rozwijały niską prędkość gdyż miały służyć za ruchomą
osłonę piechocie atakującej wrogie okopy. Najszybszy z nich miał
prędkość maksymalną 13 km/h. W technice pojazdów opancerzonych
podczas pierwszej wojny światowej dominowali Brytyjczycy. To oni
pierwsi wprowadzili czołgi na pola bitew. Niemcy próbowali odpowiedzieć
na wyzwanie konstruując wielkie czołgi takie jak K-Wagen które jednak
nie wyjechały na pola bitew z powodu zrujnowanej wojną gospodarki dla
której za dużym wyzwaniem było dostarczanie tysięcy ton stali do fabryk
którą trzeba było sprowadzać ze Szwecji co przy blokadzie morskiej było
praktycznie niemożliwe.
• Projekty czołgów niemieckich
13
Projekty brytyjskich
14
• Projekty czołgów francuskich
15
Broń niekonwencjonalna
Gazy bojowe po raz pierwszy zastosowano na większą skalę w
trakcie I wojny światowej. Pierwsze użycie miało miejsce na froncie
zachodnim, kiedy Niemcy w okolicach Neuve Chapelle ostrzelali pozycje
Francuzów granatami z gazem łzawiącym. Niemcy, w celu wsparcia
piechoty, wystrzelili ok. 3000 szt. artyleryjskich pocisków 105 mm,
wypełnionych o-dianizyną (oznaczonych jako Nischrapnell). Atak był
zupełnie nieudany, zajmujący ten odcinek frontu Anglicy nie zauważyli
nawet obecności tego gazu.
Na froncie wschodnim na linii rzek Bzura i Rawka 31 grudnia 1914,
pod Bolimowem w rejonie wsi Borzymów (obecnie nie istnieje) i Humina,
Niemcy ostrzelali pozycje rosyjskie artyleryjskimi pociskami o symbolu
12-T (tzw. T-Granaten) wypełnionymi mieszaniną bromku ksylilu i
ksylenu, substancja chemiczną wywołująca łzawienie. Oprócz
normalnych pocisków artyleryjskich do wsparcia piechoty Niemcy
przygotowali ok. 18 tys. pocisków wypełnionych gazem łzawiącym. W
rejonie natarcia skoncentrowano 100 baterii (ok. 500 dział, w tym ok. 150
ciężkich)). W każdym pocisku znajdowało się ok. 4 kg środka
łzawiącego, łącznie 72 tony. Przygotowanie artyleryjskie rozpoczęto o
godz. 7.00 przy temperaturze -20 °C. Natarcie rozpo częto o godz. 11.00.
Z powodu niskiej temperatury nie doszło jednak do uwolnienia
skutecznych ilości gazów.. Pociski tego samego typu wykorzystano w
marcu 1915 roku w Nieuwpoort we Flandrii.
Nikłe skutki użytych wcześniej gazów łzawiących spowodowały, ze
Niemcy zwrócili uwagę na koncepcję użycia chloru, złożoną jesienią
1914 szefowi Sztabu Generalnego gen. Erichowi von Falkenhayn przez
profesora Fritza Habera. Haber twierdził, że chlor to nowa broń, która
potrafi przełamać najlepiej umocnione pozycje obronne i przyniesie
zwycięstwo w wojnie pozycyjnej. Chlor powinien szybko się rozwiewać,
umożliwiając natarcie piechoty bezpośrednio po ataku chemicznym.
Chlor miał jeszcze tę zaletę, że jako cięższy od powietrza wnikał w
zagłębienia terenu i wolniej się z nich ulatniał, skutecznie eliminując
żołnierzy w okopach i ukrywających się. Haber opracował też
technologię zastosowania tego gazu. Kilka tysięcy metalowych butli z
płynnym chlorem, ustawionych równoległe do pozycji nieprzyjacielskich
miało być otwartych jednocześnie. Wydobywający się gaz niesiony
wiatrem nie tylko porazi, ale i uśmierci żołnierzy przeciwnika. Będzie miał
także olbrzymie znaczenie psychologiczne, spowoduje panikę i
rozprężenie w szeregach wroga. 22 kwietnia 1915 na północ od Ypres
pod miejscowością Lengemarck Niemcy użyli chloru po raz pierwszy.
16
Uwolniono 150 ton tego gazu z ponad 6 tys. butli w kierunku alianckich
okopów, na odcinku o długości 6 km. Straty aliantów w wyniku operacji
wyniosły ok. 12 tys. żołnierzy, z czego od gazu zmarło 350 ludzi. Ze
względu na skuteczność użytej broni, dzień 22 kwietnia 1915 uznano na
całym świecie jako moment rozpoczęcia wojny gazowej. W drugiej
połowie kwietnia 1915 rozpoczęły się niemiecko-austro-węgierskie
przygotowania do operacji w Galicji. Tam też planowano
przeprowadzenie siłami 36 pułku saperów (tzw. pułku gazowego) ataku z
użyciem chloru. Jednak szef sztabu 11 armii płk. Hans von Seeckt
zrezygnował z tej opcji, gdyż obawiał się uzależnienia od warunków
pogodowych, które mogły uniemożliwić rozpoczęcie ofensywy w
planowanym terminie 2 maja.
W tej sytuacji pułk gazowy przydzielono do 9 armii i wysłano w
rejon Bolimowa. W ten sposób rozpoczęto przygotowania do ataku
gazowego nad Bzurą i Rawką.
Na kilkunastokilometrowym odcinku frontu (ok 12 km w linii prostej)
od tartaku w Bolimowie do Białyń (wg innych źródeł do Suchej) 36 pułk
saperów umieścił 12 tys. butli z 264 tonami chloru. Saperzy umieścili
butle na przedpiersiach okopów przykrywając je workami z piachem.
Butle ustawiono pojedynczo lub łączono po kilka, a od zaworów
odprowadzono 3 metrowe rury, z których wydobywał się ciekły chlor
zmieniający się w gaz. Niemcy czekali na sprzyjający kierunek wiatru. 30
maja ukształtowała się sprzyjająca cyrkulacja i 31 maja nad ranem
(między godz. 2–3) Niemcy rozpoczęli wypuszczanie chloru. Po otwarciu
butli z wiatrem sunęła 6-metrowej wysokości fala gazu, która szybko
dotarła do odległych o 80–600 kroków Rosjan. Zaskoczenie Rosjan w
okopach było pełne (Rosjanie nie posiadali masek pgaz, 6 pułk
wyposażony był w aparaty tlenowe), nie wiedzieli jak się zachować.
Sądząc, że jest to zasłona dymna chowali się do okopów, a tam stężenie
gazu było największe. Gdy chmura opadła rozpoczęło się natarcie
niemieckie. Na szczęście dla obrony rosyjskiej gaz przeszedł nad
żołnierzami na pierwszej linii okopów i wraz z posiłkami Rosjanie
powstrzymali atak niemiecki. Liczba zagazowanych osiągnęła ok. 11 tys.
(inne źródła podają 9100 żołnierzy). Rosyjskie publikacje twierdzą ze
życie straciło od 1500 - 2100 żołnierzy. Rosjanie pochowali swoich
żołnierzy po ataku gazowym w mogiłach zbiorowych w Wyskitkach,
Miedniewicach i Guzowie.
17
Po raz drugi użyto chloru nad Rawką i Bzurą 12 czerwca 1915, na
krótkim 4 kilometrowym odcinku frontu od Kozłowa Biskupiego po
Suchą. Atak ten nie spowodował tak dużych strat jak poprzednio.
Wypuszczenie gazu poprzedziło przygotowanie artyleryjskie. Po
przejściu chmury gazu nastąpił atak piechoty. Żołnierze niemieccy
widząc ogrom strat i męczarnie zagazowanych samoczynnie nieśli
pomoc Rosjanom, zbierając z pola walki zatrutych i wynosząc poza pole
walki i na tyły. Użycie "cudownej broni" i tym razem nie przyniosło
oczekiwanych sukcesów militarnych.
II Rzesza intensywnie rozwijała prace nad bronią chemiczną.
Trzeci i ostatni atak nastąpił w nocy z 6 na 7 lipca 1915 na froncie o
szerokości 12 km, kończąc się tragicznie dla samych Niemców.
Początkowo wiatr przesuwał się w stronę pozycji rosyjskich. Za chmurą
szło natarcie niemieckiej piechoty, które zdobyło pierwsza linie rosyjskich
okopów. Wtedy wiatr zmienił kierunek i zepchnął obłok gazowy na
Niemców. Około 1200 żołnierzy zginęło zatrutych gazem. Aby ukryć ten
fakt przed własnym wojskiem trupy pochowano bezpośrednio w
okopach. Dopiero po przejściu frontu Niemcy ekshumowali poległych
żołnierzy. Po tym wydarzeniu sztab armii zrezygnował z dalszego
używania gazów.
6 sierpnia 1915 roku pod Twierdzą Osowiec Armia Pruska do
zdobycia twierdzy użyła broni gazowej, związków chloru i bromu. Niemcy
nie uzyskując powodzenia ostrzałem artyleryjskim i szturmami piechoty,
rankiem użyli gazów (Rosjanie w tym czasie nie mieli na wyposażeniu
masek). W wyniku użycia gazów Rosjanie ponieśli olbrzymie straty. Na
Pozycji Sośnieńskiej trzy kompanie były zagazowane, w jednej pozostało
40 żołnierzy, na Pozycji Las Białogrady z trzech kompanii przeżyło 60
żołnierzy i 2 karabiny maszynowe. W odległości 12 km., od miejsca
wypuszczenia gazów we wsiach: Żodzie, Owieczki i Kramkówka Mała,
ofiarami byli cywile. Jednak szturm twierdzy siłami 7 batalionów
Landwery (ok. 7 tys. żołnierzy) nie przyniósł powodzenia.
12 lipca 1917 roku, również pod Ypres, Niemcy użyli gazu
musztardowego (zwanego też od tego czasu iperytem).
Niemcy użyli gazów bojowych, już po podpisaniu w Compiègne w
dniu 11 listopada 1918 kapitulacji, przeciw oddziałom powstańców
wielkopolskich. 16 lutego 1919 Ignacy Jan Paderewski - członek
Komitetu Narodowego Polskiego nadesłał do Konferencji Pokojowej w
Paryżu depeszę, w której stwierdził m.in. "wojska niemieckie rozpoczęły
działania ofensywne na wielką skalę w niemieckiej Polsce. Zajęły one
miasta Babimost i Kargowa... Niemcy stosują duże ilości gazów
trujących".
18
Atak z użyciem chloru
konsekwencje użycia chloru
Żołnierze ukrywający się w okopach
19
Wojna na morzu
Wojna na morzu w pierwszym roku wojny była prowadzona
niezdecydowanie. Ani państwa centralne, ani marynarka ententy nie
podejmowały poważniejszych kroków. Zajmowały się głównie
potyczkami, stawianiem zagród minowych a marynarka ententy także
ochroną tras komunikacyjnych przed niemieckimi U-bootami. Pierwszą
większą bitwą 1914 roku była bitwa koło Helgoland stoczona 28 sierpnia.
Niemcy zostali w niej pokonani głównie z powodu przewagi liczebnej
Wielkiej Brytanii. Niemcy mieli 37 lekkich jednostek (w tym 12
nieuzbrojonych trałowców) zaś Brytyjczycy 5 jednostek ciężkich, 8
okrętów podwodnych i 41 lekkich jednostek. Flota niemiecka do końca
1914 nie odważyła się już na śmielsze kroki. Jedynie okręty podwodne
były systematycznie wysyłane w celu zakłócania transportu morskiego
Wielkiej Brytanii.
Niemiecki torpedowiec SMS V 187- okręty tego typu były
główną bronią sił walczących w bitwie koło Helgoland.
20
Kampania 1915
Rok 1915 zaczął się dla Niemców niepomyślnie gdyż już 24
stycznia doznali klęski w bitwie na ławicy Dogger Bank. I tym razem do
zwycięstwa floty brytyjskiej przyczyniła się jej przewaga liczebna.
Brytyjczycy mieli 5 okrętów ciężkich i 42 jednostki lekkie, zaś Niemcy 3
okręty ciężkie i 22 lekkie. W tym roku dość aktywna była flota rosyjska na
Bałtyku. Wykonała ona rajd na Gotlandię, postawiła wiele zagród
minowych na ważnych dla Niemiec szlakach handlowych oraz zdołała
wyprzeć liczniejszą flotę niemiecką z zatoki Ryskiej, poza tym pokonała
Turcję w bitwie pod Kefken. Jednak tak jak to w roku 1914 nie doszło do
dużych bitew.
krążowniki- one były główną bronią Niemców w bitwie na Dogger Bank,
nie mogły one powstrzymać o wiele silniejszych krążowników liniowych i
ich wsparcia niszczycieli.
21
Rok 1916
Bez wątpienia największą bitwą morską tego roku, tej wojny i
świata była bitwa jutlandzka. Spowodowana ona była trudną sytuacją
Niemiec po klęsce pod Verdun i pogarszającej się sytuacji gospodarczej
kraju przez założenie blokady morskiej przez Wielką Brytanię. Było ona
próbą przełamania blokady co umożliwiło by Niemcom sprowadzanie
towarów z takich krajów jak Szwecja które sympatyzowały z Niemcami.
To była dziwna bitwa. Stoczona została jak sama nazwa wskazuje przy
wybrzeżu półwyspu jutlandzkiego. Niemcy i Brytania przygotowywali się
do niej. Dlatego była bitwą na tak wielką skalę. Brało w niej udział aż 250
okrętów, w tym 151 okrętów Brytyjskich i 99 niemieckich. Bitwa
rozpoczęła się 31 maja o godzinie 15:20 a zakończyła o 1 czerwca o
2:10. Dziwne jest to że bitwa w takiej dysproporcji sił wynoszącej
151.888kg salwy burtowej okrętów Brytanii w porównaniu do 61.336kg
salwy okrętów niemieckich (waga salwy burtowej była jednym z
wyznaczników siły bojowej okrętów artyleryjskich, była to łączna masa
pocisków wystrzeliwanych podczas jednej salwy w kierunku jednej burty)
trwała tak długo. Jeszcze dziwniejsze jest to że flota Brytyjska miała
większe straty niż flota Niemiecka. Oto porównanie strat:
Straty
Wielka Brytania
6094 zabitych
510 rannych
177 jeńców
3 krążowniki liniowe
3 krążowniki pancerne
8 niszczycieli
Niemcy
2551 zabitych
507 rannych
1 przeddrednot
1 krążownik liniowy
4 krążowniki lekkie
5 torpedowców
Zgodnie z ówczesną taktyką, okręty przed bitwą płynęły w kierunku
przeciwnika w równoległych kolumnach, żeby stanowić jak najmniejszy
cel dla torped. Podczas bitwy flota powinna rozwinąć się w jedną linię
(szyk liniowy), przecinającą kurs okrętów przeciwnika w taki sposób,
żeby maksymalna liczba dział mogła być użyta strzelając na burtę, a
nieprzyjaciel mógł prowadzić ogień jedynie z dział dziobowych
czołowych okrętów. Taktyka taka nazywała się obrazowo: "postawieniem
poprzeczki nad T" (cross T). Dojście do takiego modelowego starcia było
jednak w dużym stopniu kwestią szczęścia, z większym
prawdopodobieństwem bitwa mogła przybrać raczej postać wymiany
22
ognia pomiędzy dwiema manewrującymi flotami poruszającymi się mniej
więcej równoległymi kursami. Niemcy nie mieli zamiaru szukać i
zmierzyć się w walnym starciu z brytyjską flotą. Przewaga liczebna całej
brytyjskiej marynarki Royal Navy była przygniatająca - 33 drednoty w
porównaniu do 18 niemieckich. Podczas bitwy jutlandzkiej, w skład sił
Jellicoe wchodziło 28 drednotów i 9 krążowników liniowych, podczas gdy
Scheer miał 16 drednotów i 5 krążowników liniowych oraz 6 starszych
pancerników (przeddrednotów). Brytyjczycy mieli również przewagę w
okrętach lżejszych klas. Rozpatrując wagę salwy burtowej, Brytyjczycy
mieli przewagę 151 888 kg wobec 61 336 kg. Brytyjska przewaga
liczebna była częściowo niwelowana przez parametry techniczne niemiecka artyleria była celniejsza, niemieckie ciężkie okręty miały
lepszy poziom ochrony przeciwtorpedowej i podział na przedziały
wodoszczelne, ich pociski przeciwpancerne były bardziej skuteczne od
brytyjskich i, co ważne, Brytyjczycy używali zbyt wrażliwych ładunków
miotających i komory amunicyjne ich okrętów nie były dobrze chronione.
Kolejnym problemem Brytyjczyków była wyjątkowo kiepska łączność
pomiędzy ich okrętami.
23
Plan Niemiecki
W 1916 niepowodzenie pod Verdun i zwiększająca się efektywność
blokady morskiej doprowadziła niemiecki sztab do próby złamania lub
osłabienia przewagi Royal Navy. Niemcy zaplanowali na 17 maja 1916
wypad krążowników liniowych admirała von Hippera pod jeden z
brytyjskich portów, którego celem miało być wywabienie z bazy eskadry
admirała Beatty'ego i wciągnięcie jej pod ostrzał ubezpieczającej
operację Hochseeflotte. W tym celu okręty Hippera miały zająć pozycję
pomiędzy portem Flamborough Head a południowo-zachodnim krańcem
ławicy Dogger. Równocześnie pod angielskie porty skierowano dziesięć
okrętów podwodnych, które miały zaatakować wychodzące z nich okręty
liniowe. Dwa z nich ulokowano w Pentland Firth celem ataków na Grand
Fleet, która stacjonowała w Scapa Flow, a osiem pod Rosyth, gdzie
przebywał Beatty. Kilka innych okrętów podwodnych otrzymało
dodatkowe zadania, w tym zaminowania wyjścia z Firth of Forth.
Równocześnie z akcją sił podwodnych admirał Sheer zaplanował użycie
Zeppelinów jako zwiadu nad portem Sunderland i okolic Orkadów.
Plan Brytyjski
Admiralicja brytyjska na pierwsze dni czerwca 1916 roku zaplanowała
kolejną akcję, której celem miało być wywabienie Hochseeflotte z baz.
Jako przynęta miały posłużyć dwie eskadry krążowników lekki, które
miały być ubezpieczone z daleka przez Grand Fleet i krążowniki liniowe
admirała Beatty'ego. Jednakże w związku z rozszyfrowaniem 30 maja
przez Room 40 rozkazu admirała Sheera nakazującego Hochseeflotte
sformowanie szyku przy ujściu rzeki Jade, a potem meldunków dających
podstawy do wysnucia wniosku o większej akcji niemieckiej floty, o
godzinie 17:28 admirałowi Jellicoe wydano rozkaz natychmiastowego
wyjścia w morze i koncentracji sił przy wschodnich wybrzeżach Szkocji.
O godzinie 17:50 admirał Beatty otrzymał polecenie wyjścia z Rosyth i
udania się do punktu odległego o 100 Mm na północ do Horns Reef.
Gdyby po dotarciu na miejsce około godziny 14:00 nie napotkał sił
niemieckich, miał zmienić kurs na północny. W tym samym czasie Grand
Fleet miała podążać na miejsce odległe o około 65 Mm na północ od
przewidywanej na 31 maja o godzinie 14:00 pozycji krążowników
liniowych admirała Beatty'ego. W razie nienapotkania sił niemieckich oba
zespoły miały połączyć się tam połączyć późnym popołudniem.
24
Przebieg bitwy
Niemieckie okręty podwodne okazały się zupełnie nieefektywne nie zatopiły żadnego okrętu ani nie dostarczyły informacji
zwiadowczych. Okręty adm. Jellicoe podążały do miejsca spotkania
nienaruszone, lecz zostały za to wprowadzone w błąd przez wywiad
Admiralicji; otrzymały informację, że niemiecki zespół znajdował się o
9 godzin rejsu dalej, niż w rzeczywistości.31 maja o godzinie 15:20
lekkie siły obu stron natknęły się na siebie nawzajem, chcąc
skontrolować neutralny duński parowiec, płynący pomiędzy obiema
flotami. Po doniesieniu tego admirałowi Beatty, wyruszył on swoją
eskadrą w celu odcięcia niemieckich okrętów od bazy. O godzinie
15:30 Beatty zauważył krążowniki adm. Hippera poruszające się na
północny zachód. Hipper wówczas zawrócił w celu zwabienia
Beatty'ego w kierunku głównych sił Scheera. O godz. 15:45, kiedy
obie eskadry płynęły mniej więcej równolegle, Hipper i Beatty
otworzyli ogień z odległości ok. 15 km. Około godz. 16:05 wyleciał w
powietrze trafiony brytyjski krążownik liniowy "Indefatigable" (dwóch
ludzi ocalało), a o 16:25 taki sam los spotkał krążownik liniowy
"Queen Mary" (dwudziestu ludzi ocalało) (Beatty miał wówczas
powiedzieć: coś niedobrego dzieje się dzisiaj z naszymi cholernymi
okrętami), po eksplozji „Queen Mary” miała miejsce gwałtowna i
chaotyczna potyczka kontrtorpedowców. Około 16:30, gdy zwiadowca
z eskadry Beatty'ego spostrzegł 16 pancerników Scheera, Beatty
zdecydował skierować się na północ, w celu zwabienia niemieckiej
floty w kierunku sił adm. Jellicoe i około godz. 16:45 zerwał kontakt z
siłami niemieckimi, kończąc pierwszą fazę bitwy. Co dziwne, Beatty
nie wysłał żadnej wiadomości do adm. Jellicoe od godziny 16:40 do
18:10, a wiadomość, którą w końcu wysłał sugerowała, że cała
niemiecka flota była aktywna. Jellicoe znalazł się wówczas w
niepokojącej pozycji, przeceniając liczebność nieprzyjaciela.
Potrzebna mu była znajomość pozycji Niemców aby ocenić, kiedy
rozwinąć siły z kolumn do pojedynczej linii. Mógł wybierać rozwinięcie
do zachodniej lub wschodniej kolumny. Musiało to być dokonane
przed nadciągnięciem Niemców, lecz zbyt wczesne rozwinięcie mogło
oznaczać utratę szansy na decydujące starcie. Rozwinięcie na
zachód przybliżyłoby jego flotę do sił Scheera, co miało znaczenie,
gdyż nadciągał zmierzch, lecz brytyjska flota mogła być wówczas
zaskoczona podczas manewrowania. Rozwinięcie na wschód
odsuwałoby flotę od Scheera, ale dałoby szansę "postawienia kreski
nad T" i okręty Jellicoe miałyby przewagę widząc sylwetki okrętów
Scheera na zachodzie. Rozwinięcie zajmowało około 20 minut,
podczas gdy floty nadciągały ku sobie ze znaczną prędkością. W
25
końcu Jellicoe zarządził rozwinięcie na wschód o godzinie
18:10.Scheer dostrzegł brytyjską flotę przed sobą około 18:30, w linii
w poprzek swojego kursu. Po krótkiej wymianie ognia, wystarczającej
jednak do zniszczenia krążownika liniowego HMS "Invincible" pod
dowództwem kontradmirała Hood'a (ocalało jedynie 6 marynarzy), o
18:33 Scheer rozkazał swojej flocie zawrócić o 180 stopni i rozpocząć
odwrót. Wśród kłębów dymu i mgły, siłom Scheera udało się oderwać
się od nieprzyjaciela. Jellicoe skierował swoje siły na południe i
Scheer, zawracając na wschód, ponownie natrafił na Brytyjczyków o
19:15. Scheer wówczas ponownie zawrócił i umknął pod osłoną
śmiałych ataków torpedowych jego niszczycieli, gdy zapadły
ciemności. Ponieważ bitwa przekształciła się w serie nocnych starć
pomiędzy niszczycielami, Jellicoe błędnie przyjął, że główne siły
niemieckie będą kierować się w stronę ujścia Ems i skierował własne
siły na południe. Krótkie zwarcie się z niemieckimi siłami o 20:20 było
ostatnim starciem okrętów liniowych. O godz. 02:10 storpedowany
przez brytyjskie niszczyciele stary pancernik "Pommern" zatonął z
całą załogą, ponadto na skutek uszkodzeń zatonął niemiecki
krążownik liniowy "SMS Lützow". Siły zwiadowcze Jellicoe nie zdołały
rozpoznać rzeczywistego kursu głównych sił niemieckich na północny
zachód i Rafę Horns. Wczesnym rankiem flota Scheera była poza
zagrożeniem i kiedy Jellicoe ostatecznie zorientował się w sytuacji o
godzinie 4:15, pozostało mu już zawrócić do bazy.
26
Rodzaje okrętów lekkich biorących udział w
bitwie jutlandzkiej:
1. Krążownik lekki – klasa dużych okrętów artyleryjskich, podklasa
krążowników, powstała na początku XX wieku. Intensywnie
używane podczas obu wojen światowych. Obecnie, podobnie jak i
inne okręty artyleryjskie, klasa zanikła. Do tej klasy należały też
krążowniki przeciwlotnicze.
2. Torpedowiec – klasa niewielkich lub średniej wielkości okrętów,
przeznaczonych głównie do wykonywania ataków torpedowych na
okręty nieprzyjaciela. Powstała pod koniec XIX wieku, kiedy to
przypadł też szczyt popularności torpedowców. Zastąpione
następnie przez inne klasy okrętów, były budowane i używane w
mniejszych ilościach do okresu II wojny światowej.
3. Niszczyciel – szybki, wielozadaniowy okręt przeznaczony do takich
zadań jak: ochrona własnych jednostek, zwalczanie lotnictwa,
okrętów podwodnych i innych jednostek wroga. Klasa niszczycieli
powstała z wcześniejszej klasy kontrtorpedowców, która z kolei
powstała w celu zwalczania torpedowców. W miarę ewolucji
nowych zagrożeń takich jak: lotnictwo wojskowe i okręty podwodne
kontrtorpedowce otrzymywały coraz silniejsze i bardziej
zróżnicowane uzbrojenie aż do powstania klasy niszczycieli. W
okresie II wojny światowej nastąpił dalszy podział niszczycieli na
bardziej wyspecjalizowane jednostki – niszczyciele eskortowe i
fregaty.
4. Stawiacz min – klasa okrętów, przeznaczonych specjalnie do
stawiania min morskich (w odróżnieniu od okrętów innych klas,
mogących stawiać miny jako pomocnicze zadanie). Obecnie
praktycznie zanikła.
5. Tender wodnosamolotów (okręt-baza wodnosamolotów) - okręt
lotniczy zbudowany lub przystosowany do prowadzenia operacji
lotniczych za pomocą bazujących na nim wodnosamolotów.
Pierwsze tendry powstały przed I wojną światową i były rozwijane
w okresie międzywojennym, a w końcu zastąpiono je
lotniskowcami.
27
Rodzaje ciężkich okrętów biorących udział w bitwie:
1.
Drednot - określenie generacji pancerników (okrętów liniowych)
budowanych od 1906 roku do 1922 roku. Nazwa pochodzi od
nazwy brytyjskiego pancernika HMS "Dreadnought", który
wszedł do służby w grudniu 1906 roku jako pierwszy okręt
zbudowany według nowych koncepcji. Były one znacznie
większe od swych poprzedników. Charakteryzowało je bardzo
silne uzbrojenie (od 10 do 12 dział których kaliber wahał się od
280mm do 406mm. Były one także wiele szybsze od innych
ciężkich okrętów dzięki zastosowaniu turbin parowych.
2.
Przeddrednot, predrednot - umowne określenie generacji
okrętów liniowych (pancerników) budowanych od lat 80. XIX
wieku do I dekady XX wieku. Nazwa, nadana później, oznacza
pancerniki poprzedzające generację drednotów.
3.
Krążownik pancerny (krążownik opancerzony) – klasa dużych
okrętów artyleryjskich, powstała pod koniec XIX wieku, zanikła
po I wojnie światowej. Jedna z dwóch podklas krążowników
istniejących na przełomie XIX i XX wieku (obok krążowników
pancernopokładowych).
4.
Krążownik liniowy - klasa dużych okrętów artyleryjskich, która
wykształciła się w okresie poprzedzającym I wojnę światową
jako połączenie cech krążowników (duża prędkość) i
pancerników (wielkość i uzbrojenie). Krążowniki liniowe
zaliczane były obok pancerników do okrętów liniowych. W
dawnym polskim piśmiennictwie nazywano je też "krążownikami
bojowymi".
28
Przykłady zdjęć lekkich okrętów:
HMS Dauntles- lekki krążownik Brytyjski
Torpedowiec rosyjski „No.214”
Niszczyciel japoński „Amatsukaze”
29
Przykłady zdjęć okrętów ciężkich:
HMS Dreadnought pierwszy okręt typu drednot
Krążownik pancerny HMS Devonshire
Krążownik liniowy HMS Invincible
30
U-booty- zagrożenie z głębin
Chyba większość z nas słyszała o Niemieckich okrętach
podwodnych. Jednak w większości filmów, książek itp. Zawarte są
informacje o ich działaniach podczas II wojny światowej. Lecz odgrywały
one także dużą rolę w I wojnie światowej. Ich potencjał został wykryty w
1914 roku po operacji okrętu podwodnego „U 9” który w ciągu godziny
zatopił 3 angielskie krążowniki pancerne „Aboukir”, „Houge” i „Cressy”.
Pierwszym niemieckim okrętem podwodnym był U-1 z 1906 roku
(wyporność nawodna/podwodna – 240/280 ton, uzbrojenie 1 wyrzutnia
torpedowa). Podczas I wojny światowej Niemcy posiadały 365 UBootów, z czego utracono 178, natomiast zatopiły one 4837 statków
handlowych ententy, o pojemności 11.135.000 BRT (tona rejestrowa
brutto– dawna międzynarodowa jednostka pojemności rejestrowej brutto
statku. Pojemność brutto jest całkowitą pojemnością statku, czyli
obejmuje objętość kadłuba i nadbudówek).Była to liczba wręcz olbrzymia
i mało brakowało aby linie komunikacyjne ententy zostały przerwane, a
czego skutkiem było by odcięcie wojsk we Francji od zaopatrzenia z
Anglii i Ameryki. Dla porównania flota Wielkiej Brytanii miała w tym
okresie 70 okrętów podwodnych i używała ich w większości do działań
defensywnych. Jednak okręty podwodne nie cieszyły się dobrą sławą
gdyż atakowały z ukrycia i nawet w marynarskich tawernach
„podwodniacy” nie kumplowali się z marynarzami z jednostek
nawodnych, mimo to że po powrocie z morza były witane w porcie
orkiestrą i kwiatami. Zatapiały też wiele okrętów pasażerskich co było
powodem wielu nieporozumień dyplomatycznych. Dobrym przykładem
jest zatopienie przez U-20 liniowca pasażerskiego RMS Lusitania w
1915 roku. Po tym to wydarzeniu powstały dyplomatyczne incydenty
Niemiec z USA gdyż na zatopionym statku było wielu pasażerów
amerykańskich i w pewnym stopniu to zdarzenie spowodowało
przyłączenie się USA do wojny.
31
Oto zdjęcia niektórych okrętów podwodnych:
Niemiecki „U 9” okręt który zatopił 3 pancerniki angielskie w ciągu
godziny
Niemiecki okręt podwodny U-31
Niemiecki okręt szkoleniowy „SM U-1”
32
Wojna na morzu podczas I wojny światowej bardzo się różniła od
wojen prowadzonych dawniej. Przede wszystkim zmieniły się okręty.
Prawie wszystkie ( z wyjątkiem kilku carskich okrętów) były budowane ze
stali, podczas gdy nawet w wojnie rosyjsko- japońskiej było wiele
jednostek drewnianych osłoniętych płytami stalowymi. Jednostki typu
drednot zdominowały pola bitew przez wielki kaliber dział, grube
opancerzenie i mobilność jaką dawały im turbiny parowe zastosowane
zamiast silników parowych. Duże znaczenie miały akcje minowe które ( o
ile się udały) mogły sparaliżować ruch jednostek w danym obszarze.
Zaniknął system ataków abordażowych umożliwiających zdobywanie
okrętów nie uszkadzając ich. Jednak chyba najważniejszym faktem było
użycie broni podwodnej, która nigdy wcześniej nie była użyta do akcji
mających na celu niszczenie komunikacji wroga, a tym bardziej nie na
tak wielką skalę.
33
Lotnictwo
Sterowiec Graff Zeppelin
Świadczy o tym chociażby stan posiadania samolotów przez
najważniejszych
oponentów
w
początkach
1914
roku. Francja posiadała
141
maszyn, Wielka
Brytania 113, Rosja 145, Belgia 23, a Niemcy i Austro-Węgry 268.
Podczas I wojny światowej sterowce niosły głównie grozę
bezszelestnie i wolno płynąc w powietrzu jako maszyny
obserwacyjne, zaporowe a na początku zrzucające bomby. Wraz z
pojawieniem się samolotu myśliwskiego, dla którego sterowiec był
bardzo łatwym celem zakończyła się era ich sensownego
bojowego użycia. Wprawdzie wyposażono je na powierzchni w
aluminiową
platformę
z
karabinami
maszynowymi
ale
zastosowanie sterowca jako środka bojowego było nierealne.
Rzecz jasna wybuch I wojny światowej spowodował, że
sterowce wystąpiły w zupełnie nowej dla siebie roli. Zostały
zmilitaryzowane. Prawdziwa historia sterowców rozpoczyna się
jednak
dopsiero
od
konstrukcji Ferdynanda
von
Zeppelin’a. Okres największego rozwoju sterowców przypadł na
czas I wojny światowej a nazwisko Zeppelin stało się synonimem
słowa sterowiec. Zeppelin w swoich nowatorskich sterowcach
zastosował bowiem komorę gazową obudowaną na metalowej
konstrukcji co pozwoliło na budowę maszyn o ogromnych
rozmiarach. Okazało się, że takim sterowcem można po prostu
normalnie latać. Wykonano zatem lot z Anglii do USA (108 h), nad
biegunem północnym i południowym. Wkrótce w USA i Niemczech
rozpoczęła się pierwsza w świecie regularna komunikacja
lotnicza... sterowcowa. Sterowce stawały się coraz większe, dzięki
czemu zwiększył się udźwig, prędkość, zasięg i możliwości W
drugim roku prowadzenia działań wojennych to one bombardowały
34
Wielką Brytanię i jej stolicę. Brytyjczycy przeciwko nim zwiększyli
obronę przeciwlotniczą. Dało to bardzo dobre efekty. Niemcy
wycofali je z lotów bombowych pod koniec września 1916 r.i wtedy
sterowce były używane głównie do lotów obserwacyjnych oraz jako
zapory przeciw bombowe. Gdy siły lądowe zrezygnowały z nich,
marynarze pozostali im wierni. Korzystali z nich do samego końca
wojny.
Sterowiec przed startem.
Okres I Wojny Światowej to bardzo gwałtowny rozwój
lotnictwa, gdyż samolot szybko udowodnił swoją wartość w
rozpoczynającym
się konflikcie...Już w pierwszych miesiącach walk znalazło się
zadanie dla lotnictwa. Podczas niemieckiej ofensywy w sierpniu i
we wrześniu 1914 roku, samoloty zostały użyte do rozpoznania i
wykrywania artylerii. To właśnie dzięki samolotom Sir John French
został ostrzeżony o ruchach niemieckich przed bitwą pod Mons,
oraz o zmianie kierunku pochodu wojsk gen. von Klucka, kiedy
wykonywał on zwrot na północ od Paryża. Jednak wojska bardzo
szybko
nauczyły
się
rozpraszać
i
kryć
na
odgłos silników lotniczych, także raporty ze zwiadów nie zawsze
były trafne, a nieraz poważnie myliły sztaby generalne. Stało się tak
m. in. podczas ataku niemieckiego na Rosję w 1915 roku i podczas
ostatniej ofensywy na Froncie Zachodnim w marcu 1918 roku.
Z powodu małej ilości samolotów, niebo nad frontem
początkowo było puste. Rzadko spotykające się samoloty omijały
się z daleka i podobno nawet pozdrawiały (!). Stan taki nie mógł
jednak trwać długo. Wrogie maszyny trzeba było eliminować. W
celu obrony lub ataku piloci zaczęli brać ze sobą do maszyn
pistolety i karabiny, a niektórzy obdarzeni większą wyobraźnią,
zabierali do kabin ciężkie kamienie lub cegły, którymi zamierzali
obrzucić samolot przeciwnika. Podobno też szalony francuski
pilot Jean Navarre zabierał ze sobą rzeźnicki nóż, którym chciał
35
rozpruć brzuch sterowca. W marcu 1915 roku Francja zaczęła
zakładać jednostki, których celem miało być zwalczanie jednostek
przeciwnika.
Umożliwił
to
wynalazek Rolanda
Garrosa - metalowe
deflektory na łopatach śmigła chroniły je przed uszkodzeniami kul
własnego
karabinu.
Wynalazek
powodował
ogromne
marnotrawstwo amunicji, jednak był na tyle skuteczny, że szybko
dzięki niemu Francuzi zaczęli odnosić zwycięstwa. Zdobyli też
dzięki temu przewagę w powietrzu, jednak nie na długo.
Wkrótce Garros musiał lądować po niemieckiej linii frontu i
wynalazek się wydał. Idflieg natychmiast rozkazał skopiować
pomysł, jednak wtedy się okazało, że w Niemczech jest lepszy
wynalazek tego typu. Holender Anthony Fokker w swych zakładach
w Schwerinie opracował bezpiecznik odśrodkowy, znany
powszechnie
jako synchronizator.
Urządzenie
umożliwiało
strzelania przez krąg śmigła, gdyż synchronizator wstrzymywał na
moment ostrzał, gdy łopata śmigła znalazła się dokładnie na linii
kuli. Niemcy szybko wyposażyli w synchronizatory maszyny
jednopłatowe Fokker E,(rys 1) które wkrótce dosłownie zmiotły
lotnictwo sprzymierzonych z nieba.
Fokker E
Statystycznie na jedyne 26 Fokkerów walczących na froncie
zachodnim w końcu października 1915 roku, na jednego zabitego
lotnika niemieckiego, przypadało 17 alianckich (!!). Okres ten został
nazwany „biczem" lub „plagą Fokkerów". W odpowiedzi Francja 5
stycznia 1916 roku rzuciła do walki nowy myśliwiec Nieuport 11,
który był wyposażony w karabin strzelający ponad kręgiem śmigła.
Nieco później też wprowadzili Nieuporta 17,( rys 2) który już był
wyposażony w synchronizator.
36
Nieuport 17
Niemieckie Fokkery nie mogły dorównać Nieuportom
zwrotnością, toteż przewaga ponownie wróciła w ręce
sprzymierzonych. W czerwcu 1916 roku zginął na Fokkerze EIII
Max Immelmann, co było jakby symbolem końca epoki Fokkerów.
Niemcy zmuszeni do przeciwdziałania postanowili po prostu
skopiować Nieuporta, gdyż uznali, że prace nad własną
konstrukcją potrwają zbyt długo. Jednak skopiowano jedynie
koncepcję półtorapłata, którą zastosowano przebudowując
myśliwiec Albatros DII. Tak powstał samolot Albatros DIII.
Albatros DIII
Kopiowanie nie wyszło jednak Niemcom na dobre.
Konstrukcja półtorapłata zastosowana w Nieuporcie, przy jego
lekkiej konstrukcji nie ujawniała jeszcze swych wad. Niemcy jednak
zastosowali w Albatrosie znacznie cięższy silnik rzędowy. W tym
układzie system półtorapłata okazał się za słaby i w rezultacie
w Albatrosach przy ostrzejszych manewrach po prostu łamały się
dolne płaty. Problem ten nękał wszystkie późniejsze
typy Albatrosa aż do końca wojny.
37
Mimo wszystko to właśnie za sprawą Albatrosa DIII Niemcy
wiosną 1917 roku zaczęli odzyskiwać utraconą przewagę.
Apogeum tej sytuacji przypadło w kwietniu 1917, który przeszedł
do historii jako „Krwawy Kwiecień". W miesiącu tym zginęło 316
lotników brytyjskich wobec 119 niemieckich. Ze strony brytyjskiej
wkrótce pokazał się bardzo udany samolot firmy Sopwith, który
przez pilotów został pieszczotliwie nazwany Pup - szczeniak.
Sopwith
To właśnie Sopwith Pup jako pierwszy wylądował na
prowizorycznym lotniskowcu. Krotki start tego samolotu pozwolił
mu startować z podestów na okrętach wojennych ustawionych
wzdłuż luf działowych (!). Samolot ten poprawił nieco sytuację na
froncie, jednak piloci brytyjscy ciągle domagali się lepszych
maszyn z większym polem widzenia do góry, gdyż górny płat
bardzo to utrudniał. Nie pomogło wycinanie otworów nad głową
pilota, ani obniżanie dolnego płata. Wówczas Herbert Smith wpadł
na oryginalny pomysł. Postanowił podwyższyć płat górny i
pośrodku dodać trzeci.
38
Triplan
Konstrukcja ta dawała doskonałe pole widzenia. Samolot
szybko też wprowadzono do służby, gdyż poza płatami wszystko
pochodziło od Pup'a. Piloci latający na Triplanach szybko zaczęli
uzyskiwać zwycięstwa, toteż Idflieg w odpowiedzi postanowił
ponownie skopiować pomysł. W rezultacie powstał Fokker Dr1,
bardzo zwrotny i o dobrej prędkości wznoszenia myśliwiec.
Fokker DR1
To właśnie on stał się symbolem tamtych czasów.
Równowaga na froncie wróciła jednak dopiero po wprowadzeniu
przez Brytyjczyków Sopwith Camela i SE5.
39
Sopwith Camel
Sopwith SE5
W międzyczasie powstawały też inne bardziej lub mniej
udane konstrukcje. Ilość pojawiających się projektów świadczy
jednak o bardzo gwałtownym rozwoju lotnictwa. Samolot stał się
nieodzownym elementem na polu walki.
Zapotrzebowanie na samoloty zaczęło też gwałtownie
rosnąć. Lotnictwo szybko zostało obarczone dużą ilością
różnorodnych zadań (korygowanie ognia artyleryjskiego,
obserwacja ruchów wojsk przeciwnika, łączność, zwalczanie
samolotów i balonów przeciwnika, bombardowanie). Stało się
faktem oczywistym, że samolot na trwałe wtargnął na arenę walk.
W związku z powyższym małe i prymitywne zakłady lotnicze z
przed wojny musiały szybko przekształcić się w wielkie warsztaty
prowadzące produkcję seryjną. Państwa uprzemysłowione dały
sobie jakoś radę, ale słabsze państwa (Rosja, Austo-Węgry)
musiały zadowalać się importem silników czy samolotów z innych
państw, przy czym importowane towary za zwyczaj były już
przestarzałe.
Odpowiednio musiała rosnąć liczba pilotów, mechaników,
obserwatorów i wszystkich osób mniej lub bardziej związanych z
lotnictwem.
40
Trzeba tu zaznaczyć, że wszyscy piloci służący we
wszystkich armiach byli ochotnikami. A służba w lotnictwie podczas
Pierwszej Wojny Światowej była bardzo niebezpieczna. Pilot nigdy
nie mógł wiedzieć, czy mu silnik nie zatrzyma się podczas lotu,
bądź niesprzyjające warunki pogodowe nie naruszą delikatnej
konstrukcji płatów. A na samolotach tych trzeba było przecież
walczyć.
Podczas
pojedynku
czyhało
jeszcze
więcej
niebezpieczeństw. Pilot musiał uważać by nie połamać skrzydeł
własnej maszyny podczas ostrzejszych manewrów i (szczególnie
na początku) nie mógł mieć pewności, że pociski zamiast
dosięgnąć samolotu wroga, nie uszkodzą mu własnego śmigła. Ale
i tak najgorszy był ogień. Samolot - drewniana kryta płótnem
trumna wypełniona paliwem - był niesłychanie łatwopalny. W razie
zapalenia się samolotu wielu lotników wybierało skok bez
spadochronu, jako łagodniejszą śmierć, niż spalenie się żywcem.
Zakaz używania spadochronów obowiązywał w obu armiach (do
początku 1918 roku), co było motywowane tym, iż bez
spadochronów, lotnicy będą zacieklej walczyć (brak możliwości
ucieczki).
Ponieważ lotnictwo szybko się rozwijało, a jego znaczenie
rosło na wojnie, trzeba było opracować system jego zwalczania.
Zbyt dużo było powodów by strącić, bądź przepędzić wrogi samolot
znad własnych głów, z których najbardziej przekonywującym były
bomby. Z początku zaczęto ustawiać karabiny maszynowe na
stojakach, tak by mogły strzelać w górę. Wkrótce to samo zaczęto
robić ze zwykłymi działami piechoty. Wkrótce działa te
zautomatyzowano,
wprowadzono
pociski
rozpryskowe
z
zapalnikami
ciśnieniowymi.
Działa
i
karabiny
obrony
przeciwlotniczej zaczęto gęsto ustawiać w okolicach punktów
strategicznych, jak fabryki, mosty, sztaby czy własne balony
obserwacyjne. W 1918 roku istniały już samobieżne działa
przeciwlotnicze na gąsienicach, których kaliber dochodził do 75
mm. Zaczęto też używać tzw. awiofony, czyli urządzenia
nasłuchowe, które miały przedwcześnie ostrzegać przed
nadlatującym samolotami. Szybko pojawiły się też reflektory
przeciwlotnicze, służące do zwalczania nalotów nocnych.
Podobnie szybki postęp można zauważyć w lotnictwie
bombowym.
41
Początkowe, ręczne zrzucanie pojedynczych granatów na
różne cele, pod koniec wojny przekształciło się w zbiorowe naloty
bombowców z prawdziwego zdarzenia o wielkim udźwigu
(niemieckie Staaken R i brytyjskie Handley Page V/1500,
wyposażonych w specjalne bomby różnych wagomiarów, komory
bombowe, elektryczne wyrzutniki, automatyczne celowniki, bomby
głębinowe i torpedy...
Staaken R VI
Handley Page V/1500
Wszystkie dziedziny związane z lotnictwem szły z
niesamowitą prędkością do przodu. Silniki lotnicze zmniejszyły swą
masę przy dwukrotnym zwiększeniu mocy, wielkie nieporęczne
aparaty fotograficzne rozpoznania powietrznego z początku wojny
zostały zastąpione automatycznymi, sterowanymi zdalnie,
wbudowanymi w podłogę lub burtę samolotu kamerami foto.
Powiększała się wiedza o prawach aerodynamiki, co pozwalało na
budowę szybszych i mocniejszych płatowców.
To
właśnie
podczas
Pierwszej Wojny Światowej
wypracowano podstawy użycia lotnictwa i wykształciły się
poszczególne kategorie samolotów bojowych: myśliwce, lekkie i
średnie bombowce, maszyny rozpoznawcze i obserwacyjne.
42
Właśnie wtedy wymyślono właściwie wszystko co dotyczy
lotnictwa wojskowego: taktyka walk zespołowych, samoloty
eskortowe, rozpoznanie fotograficzne, myśliwce nocne, balony
zaporowe, reflektory i artylerię przeciwlotniczą, oświetlanie
lądowisk, a nawet turbosprężarki i pociski kierowane. Nie wszystkie
projekty zostały użyte bojowo, niektóre nie zeszły z desek
kreślarskich konstruktorów, ale wszystko czym jest lotnictwo do
dzisiaj, zrodziło się w latach 1914-1918.
43
Najważniejsze bitwy
I bitwa pod Ypres - ostatnia większa bitwa I wojny światowej w roku
1914.
Brytyjski Korpus Ekspedycyjny pod wodzą marszałka Johna
Frencha został przerzucony na północ i zasilony dwiema nowymi
dywizjami, które właśnie wylądowały w Belgii. W pobliżu miasta Ypres
napotkano
i
zatrzymano
oddziały
niemieckie.
Brytyjczycy
powstrzymywali ataki niemieckie dzięki zmasowanemu ogniowi
karabinowemu. Belgowie otworzyli śluzy rzeki Yser, zalewając nisko
położone tereny i uniemożliwiając przeprawę ludzi i maszyn
powstrzymali Niemców przed dalszym marszem. Miasto Ypres zostało
zniszczone ostrzałem artyleryjskim oraz atakami lotniczymi,
polegającymi na ręcznym wyrzucaniu niewielkich, około 2 kilogramowych
ładunków wybuchowych z niewielkich samolotów zwiadowczych.
Niemcy nazwali bitwę "rzezią niewiniątek" , gdyż armie niemieckie
składały się głównie z młodych ochotników, studentów. Poniosły one
wielkie straty w starciu z mniejszymi, ale bardziej doświadczonymi
oddziałami brytyjskimi, wśród których było wielu weteranów II wojny
burskiej. W skład korpusu brytyjskiego wchodzili także żołnierze z Indii.
Brytyjski Korpus Ekspedycyjny został mocno osłabiony podczas I bitwy
pod Ypres, ale dała ona aliantom czas na przegrupowanie sił.
44
I bitwa nad Marną (cud nad Marną) (5 - 9 września 1914) kilkudniowa bitwa I wojny światowej pomiędzy wojskami francuskoangielskimi a wojskami niemieckimi. Bitwa, która powstrzymała dalszy
marsz Niemców na zachód. Plan "wojny błyskawicznej" Alfreda von
Schlieffena nie powiódł się, tym samym nie udało się Niemcom
wyeliminować z wojny Francji.
45
Bitwa nad Sommą (1 lipca – 18 listopada 1916) była największą
bitwą I wojny światowej. Pochłonęła ona ponad milion ofiar. Bitwa
rozegrała się między siłami brytyjskimi i niemieckimi nad rzeką Sommą w
północnej Francji.
W grudniu1915 r. dowódcy sił alianckich zadecydowali, że latem
następnego roku należy przeprowadzić ofensywy równocześnie na
wszystkich najważniejszych frontach. Na froncie zachodnim nad rzeką
Sommą mieli zaatakować Brytyjczycy i Francuzi. Ich plany pokrzyżowało
jednak natarcie Niemców pod Verdun. W związku z tym główny ciężar
przygotowania operacji nad Sommą spadł na Brytyjczyków. Brytyjski
głównodowodzący gen. Douglas Haig zamierzał zaatakować siłami
swojej 4 Armii i częścią 3 Armii pozycje niemieckiej 2 Armii na odcinku
Serre-Curlu – dalej wspierać miało Brytyjczyków natarcie francuskiej 6
Armii.
46
Ofensywa została rozpoczęta 24 czerwca 1916r. Brytyjczycy
zaczęli ostrzał artyleryjski na pozycje niemieckie. Ośmiodniowe
bombardowanie, podczas którego wystrzelono 1,5 miliona pocisków nie
przyniosło oczekiwanych rezultatów. Ostrzeliwane fortyfikacje były
mocniejsze i lepiej ukryte niż Brytyjczycy przypuszczali, pojawiły się
problemy z zaopatrzeniem i zniknął element zaskoczenia. 1 lipca ostrzał
został przesunięty na dalsze linie i brytyjska piechota przystąpiła do
ataku. Tego dnia zginęło 60 tys. Żołnierzy brytyjskich, ostrzelanych przez
Niemców ogniem broni maszynowej. Powtarzalne karabiny Brytyjczyków
–
Lee-Enfield
miały
niewielkie
szanse
z
niemieckimi
Maschinengewehrami z szybkostrzelnością od 450 do 600 strzałów na
minutę i zasięgiem skutecznym do 1200m.
Kolejne miesiące walk przynosiły tylko nieznaczne zyski terenowe, mimo
to gen. Haig zamierzał kontynuować licząc na to, że Niemcy wyczerpią
swoje rezerwy.
Sytuacja zaczęła się poprawiać dla sił brytyjskich dopiero 15 września,
kiedy po raz pierwszy użyto nowej broni – czołgów Mark I. Niemcy
zostali zdziesiątkowani przez czołgi, których w bitwie uczestniczyło
zaledwie 32 z czego 5 ugrzęzło w błocie, a 9 uległo awarii. Czołgi
dokonały tego nie tylko dzięki sile ognia, ale również efektowi
psychologicznemu. Niemieccy żołnierze gdy je ujrzeli nie wiedzieli jak
mają z nimi walczyć i wielu z nich uciekło w panice, bądź się poddało.
czołgi zostały użyte w bojach o Thiepval, Combles i Gueudecourt.
Mark I
Czołg Mark I był tajnym
projektem brytyjskim, dla zmylenia
wywiadu wroga otrzymał nazwę
tank – czyli po angielsku zbiornik.
Dodatkowo stwierdzono oficjalnie,
że jest to plan dostarczenia
zbiorników na zamówienie Rosji.
Czołg ten był co prawda słabą i
bardzo zawodną maszyną, jednak
samo
wprowadzenie
nowego
rodzaju uzbrojenia oraz silny ostrzał z karabinów maszynowych
pozwolił wywołać w żołnierzach niemieckich efekt zaskoczenia i strachu
co pozwoliło nieznacznie przesunąć front.
W październiku
ofensywa
znacznie się osłabiła przede
wszystkim winna była pogoda, ulewne deszcze oraz zabłocony teren
ostatecznie uniemożliwiły przeprowadzenie szeregu operacji. W
listopadzie generałowie Brytyjscy postanowili zakończyć dalsze natarcie
kończąc bitwie nad Sommą.
47
Bitwa pod Verdun - toczone od 21 lutego do 20 grudnia 1916 r.
walki o francuską twierdzę Verdun, bronioną przez wojska gen.
Philippe'a Petaina; w zamierzeniu dowództwa niemieckiego działania te
miały spowodować wykrwawienie się armii francuskiej; po serii ataków i
kontrataków, w których obydwie strony poniosły ciężkie straty (Niemcy 337 tysięcy żołnierzy, Francja - 362 tysięcy) Verdun pozostało w rękach
Francuzów; walki te przeszły do historii jako "piekło Verdun" lub "młyn
verduński" ponieważ obie strony dziesiątkowały się wzajemnie.
Twierdza Verdun nie była wystarczająco przygotowana do walki.
Choć jej fortyfikacje rozbudowano stosunkowo niedawno (lata 80. XIX
w.), wymagały modernizacji, a już w czasie wojny zabrano z niej część
artylerii, którą dowództwo francuskie zamierzało wykorzystać na bardziej
zagrożonych odcinkach frontu. Od czasu walk we wrześniu 1914 r.,
kiedy to Niemcy próbowali bez powodzenia zająć twierdzę, odcinek
Verdun należał do spokojniejszych na froncie zachodnim. Siły francuskie
na początku 1916 r. były tu nieliczne (jeden korpus, z tego 3 dywizje w
pierwszej linii) i naczelne dowództwo nie spodziewało się ataku
niemieckiego właśnie w tym miejscu. Stąd informacje wywiadu i apele
dowódca Rejonu Ufortyfikowanego Verdun gen. F. Herra o wzmocnienie
tego odcinka obrony, nie wzbudzały niepokoju francuskiego naczelnego
wodza gen. Josepha Joffre'a. Dopiero tuż przed planowanym atakiem
wzmożono przygotowania do odparcia przeciwnika.
Rejon Verdun z trzech stron narażony był na natarcie niemieckie.
Jedyna w miarę bezpieczna, wolna od zagrożenia ostrzałem
artyleryjskim, droga zaopatrzeniowa od południa łączyła twierdzę z
resztą kraju. Niemcy zamierzali uderzyć na prawym brzegu Mozy natarcie piechoty poprzedzić miał zmasowany ostrzał artyleryjski.
Planowano też zastosować nowe rozwiązania taktyczne - tzw. oddziały
szturmowe (Sturmtruppen) przygotowane specjalnie do działań
48
zaczepnych. Wyposażone były one w nowy wzór hełmu - M1916
Stahlhelm, który zastąpił używaną wcześniej pikielhaubę. Inicjatorem
wprowadzenia hełmu w armii niemieckiej był prof. August Bier, chirurg,
który zwrócił uwagę na potrzebę opracowania hełmu stalowego
chroniącego przed uszkodzeniem czaszki i potylicy. Chełm ten chronił
możliwie jak największą część głowy, przy czym nie był bardzo ciężki.
Rozwiązywał on też kilka problemów, które były spotykane przy innych
rodzajach tego wyposażenia np. Chełmy brytyjskie, czy amerykańskie
miały tą wadę, że gdy sanitariusze chcieli się pochylić do rannego, by
mu pomóc, musieli zdjąć Chełmy, gdyż nie były one dobrze
przymocowane i opadały na oczy, a to narażało ich na trafienie w głowę.
Stahlhelm
Pikielhauba
Zadanie zdobycia twierdzy powierzono 5 Armii (6 korpusów, 1225
dział) pod dowództwem pruskiego następcy tronu księcia Wilhelma
Hohenzollerna; w pierwszym rzucie miały atakować trzy korpusy (6
dywizji).
Bitwa rozpoczęła się 21 lutego i trwała do 18 grudnia 1916 roku.
Podczas jej trwania wiele Francuskich miejscowości przechodziło z rąk
do rąk. Ogromne znaczenie miał ostrzał artylerii Od początku bitwy do 15
czerwca, wojsko francuskie wystrzeliło 11 mln pocisków 75 mm, 1,2 mln
pocisków od 90 mm do 105 mm i 2,6 mln pocisków większych kalibrów.
Łącznie w 116 dni wystrzelono 15 mln pocisków. Artyleria francuska
spełniała głównie funkcje obronne. Podstawą działań był ogień
zapobiegawczy, który miał na celu dezorganizowanie Niemieckich
natarć.
Niemcy dysponowali działami małego kalibru w liczbie 500 dział, a
wielkiego kalibru 1500. Nigdy dotąd nie użyto podobnej ilości artylerii.
49
Siły niemieckie nie używały piechoty bez uprzedniego ataku
artyleryjskiego, podczas którego stosowano zmasowany ogień oraz
ostrzeliwanie strefami.
Trwająca prawie rok bitwa nie przyniosła Niemcom ani znaczących
sukcesów terytorialnych, ani przełamania, ani też nie doprowadziła do
załamania armii francuskiej. Ogólne straty (zabici, ranni, zaginieni, wzięci
do niewoli) wyniosły: po stronie niemieckiej – 337 tysięcy, po stronie
francuskiej – 362 tysięcy żołnierzy. Obie strony zużyły łącznie około 36
milionów pocisków artyleryjskich.
50
Bibliografia
"Encyklopedia szkolna Historia" wydawnictwo "Zielona Sowa" dr Grzegorz Baziur, dr
Józef Brynkus, dr Agnieszka Fulińska, Elwira Gałczyńska, Radosław Gałczyński, dr
Aleksandra Klęczar, dr Stanisław Kołodziejski, dr Lucyna Kudła, Beata Machała,
Andrzej Majewski, Dariusz Skałabania, Bogdan Sobiło, dr Marcin Spórna, Marta
Stęplewska, Edyta Wygonik-Barzyk.
Edmund Kosiarz Pierwsza wojna światowa na Bałtyku Wydawnictwo Morskie,
Gdańsk 1979
Wiesław Bączkowski: „Samoloty I Wojny Światowej" Warszawa, 2000 r.
Anthony Livesey: „Wielkie Bitwy I Wojny Światowej" Warszawa, 1998 r.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_jutlandzka
http://pl.wikipedia.org/wiki/I_bitwa_nad_Marn%C4%85
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_nad_Somm%C4%85
http://pl.wikipedia.org/wiki/I_wojna_%C5%9Bwiatowa#Uzbrojenie
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Verdun
http://pl.wikipedia.org/wiki/Samolot_bombowy#Pocz.C4.85tki_i_I_wojna_.C5.9Bwiato
wa
http://uzbrojenie.bloog.pl/id,4383300,title,Bitwa-pod-Verdun,index.html?ticaid=6d871
http://www.gdrecon.co.uk/images/general/M35.JPG
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Preussische_Pickelhaub
e.jpg/220px-Preussische_Pickelhaube.jpg
http://www.wired.com/images/article/full/2008/09/markI_630px.jpg
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/British_39th_Siege_Batte
ry_RGA_Somme_1916.jpg/800pxBritish_39th_Siege_Battery_RGA_Somme_1916.jpg
http://www.eioba.pl/files/user5966/d05i0185.jpg
http://www.militarium.net/marynarka_wojenna/foto/hood_02.jpg
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/German_battlecruisers_s
teaming_to_Scapa.jpg/250px-German_battlecruisers_steaming_to_Scapa.jpg
http://czolgi.info/ilu/henio/image002.jpg
http://www.samoloty.pl/index.php/component/content/article/53-zagraniczneencyklopedia/7282-zdobywca-nieba-sterowiec
http://www.google.pl/imgres?um=1&hl=pl&sa=N&biw=1280&bih=605&tbm=isch&tbni
d=E25KMK_pfACLtM:&imgrefurl=http://otoruniu.net/halabalonowa/&docid=iHqBWMzh-PA8MM&imgurl=http://otoruniu.net/wpcontent/uploads/2006/03/0003.jpg&w=500&h=316&ei=mCk9T_zKcjesgbKpp3QBA&zoom=1&iact=hc&vpx=162&vpy=316&dur=1223&hovh=178&hov
w=283&tx=142&ty=137&sig=101878379281536419715&page=1&tbnh=106&tbnw=1
67&start=0&ndsp=18&ved=0CHMQrQMwDA
http://www.google.pl/imgres?um=1&hl=pl&sa=N&biw=1280&bih=605&tbm=isch&tbni
d=53CUKJZdkoJ2hM:&imgrefurl=http://milolassiter.wrzuta.pl/obraz/9GIUtEkco2o/ster
owiec_graf_zeppelin_nad_szczecinem_3maja_1931_r.&docid=FXGj2Prrw9qOmM&i
mgurl=http://c.wrzuta.pl/wm2659/aa04eb650007f16a4589a5e1/sterowiec_graf_zepp
elin_nad_szczecinem_3maja_1931_r.&w=500&h=346&ei=mCk9T_zKcjesgbKpp3QBA&zoom=1&iact=hc&vpx=348&vpy=288&dur=1743&hovh=187&hov
w=270&tx=109&ty=84&sig=101878379281536419715&page=1&tbnh=125&tbnw=16
7&start=0&ndsp=18&ved=0CHcQrQMwDQ
51
http://www.google.pl/imgres?hl=pl&biw=1280&bih=605&gbv=2&tbm=isch&tbnid=b2z
ZZFHSOsXcHM:&imgrefurl=http://hsfeatures.com/albatrosdiiitb_1.htm&docid=xOABc
qwTPXRV9M&imgurl=http://hsfeatures.com/images/albatrostb_02.jpg&w=700&h=45
7&ei=UC49T4P8CYHdtAaH7LHyBA&zoom=1&iact=hc&vpx=347&vpy=159&dur=389
&hovh=105&hovw=160&tx=141&ty=76&sig=101878379281536419715&page=1&tbn
h=104&tbnw=159&start=0&ndsp=18&ved=0CEUQrQMwAQ
http://www.google.pl/imgres?hl=pl&gbv=2&biw=1280&bih=605&tbm=isch&tbnid=pbn
WBizJqaH31M:&imgrefurl=http://www.dutch-aviation.nl/index5/Military/index51%2520E3.html&docid=gfQ2uqV6mp-JqM&imgurl=http://www.dutchaviation.nl/pictures/Fokker/Military/Fokker%252520E3%252520Museum%2525202.jp
g&w=624&h=344&ei=fjE9T_eEEY2TswbDyqD3BA&zoom=1&iact=hc&vpx=660&vpy
=158&dur=266&hovh=167&hovw=303&tx=125&ty=95&sig=10187837928153641971
5&page=1&tbnh=89&tbnw=162&start=0&ndsp=18&ved=0CEsQrQMwAw
http://www.google.pl/imgres?imgurl=http://www.military-aircraft.org.uk/ww1-fighterplanes/nieuport-17.jpg&imgrefurl=http://www.military-aircraft.org.uk/ww1-fighterplanes/nieuport17.htm&h=340&w=700&sz=30&tbnid=z9dDPJu6g1iVCM:&tbnh=59&tbnw=121&zoo
m=1&docid=XWNTrGJ2F_R6TM&hl=pl&sa=X&ei=vTE9T8DnIoPesgamIjbBA&ved=0CC8Q9QEwAA&dur=503
http://www.google.pl/imgres?imgurl=http://military.discovery.com/technology/vehicles/
fighters/images/sopwith-camel625x450.jpg&imgrefurl=http://military.discovery.com/technology/vehicles/fighters/fight
ers08.html&h=450&w=625&sz=46&tbnid=DGJUopPUaEGiVM:&tbnh=90&tbnw=125&zo
om=1&docid=KexTm3mIsIGyfM&hl=pl&sa=X&ei=9jE9T7kM8zMswaykbT3BA&sqi=2&ved=0CDAQ9QEwAQ&dur=881
http://www.google.pl/imgres?um=1&hl=pl&sa=N&biw=1280&bih=569&tbm=isch&tbni
d=9MMiN7_pmOOxM:&imgrefurl=http://maplaine.ch/index.php/2007/08&docid=JKRW1
Vyb_VzStM&imgurl=http://maplaine.ch/share/Image/meetingTriplan%252520Olivier1_17_08_blog.jpg&w=320&h=240&ei=MDI9T7rlG8PGtAaysKjxBA&zoom=1&iact=hc
&vpx=780&vpy=223&dur=1094&hovh=192&hovw=256&tx=138&ty=91&sig=1018783
79281536419715&page=16&tbnh=176&tbnw=218&start=214&ndsp=16&ved=0CKYI
EK0DMOQB
http://www.google.pl/imgres?um=1&hl=pl&sa=N&biw=1280&bih=605&tbm=isch&tbni
d=CRMfJ4rpf2vitM:&imgrefurl=http://www.f-16.net/f-16_forum_viewtopic-t-3312postdays-0-postorder-asc-start780.html&docid=lJ7yahlOOXVHzM&imgurl=http://www.f16.net/attachments/fokker_dr1__139.jpg&w=652&h=420&ei=pzI9T9foNJHLswbrk7jd
BA&zoom=1&iact=hc&vpx=162&vpy=291&dur=15&hovh=180&hovw=280&tx=150&ty
=105&sig=101878379281536419715&page=1&tbnh=106&tbnw=164&start=0&ndsp=
18&ved=0CFoQrQMwBg
http://www.aviation-history.com/sopwith/camel.htm
http://www.papermodelairplanes.com/ecomm/products.asp?category_id=60&product
s_page=yes&func=0
http://www.google.pl/imgres?um=1&hl=pl&sa=N&biw=1280&bih=605&tbm=isch&tbni
d=CvJE409xxBXEdM:&imgrefurl=http://wp.scn.ru/en/ww1/b/412/59/0/7&docid=Hemt
WHeOeky8cM&imgurl=http://img.wp.scn.ru/camms/ar/412/pics/59_7.jpg&w=1000&h
=291&ei=zDM9T4jEIoTctAbO6JnpBA&zoom=1&iact=hc&vpx=101&vpy=183&dur=16
52
87&hovh=121&hovw=417&tx=191&ty=69&sig=101878379281536419715&page=5&t
bnh=52&tbnw=179&start=90&ndsp=24&ved=0CNIDEK0DMFo
http://warandgame.com/2007/09/19/did-the-british-ever-successfully-bomb-berlin-inwwi/
http://zbyhu.republika.pl/main/przebieg
http://www.eioba.pl/a/1qwm/sterowce-latajace-dinozauryv
http://www.revell.de/katalog/400/06702.JPG
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bro%C5%84_chemiczna
http://www.sztab.com/I-i-II-wojna-swiatowa,I-wojna-%C5%9Bwiatowa,2427,2.html
http://pl.wikipedia.org/wiki/Czo%C5%82gi_I_wojny_%C5%9Bwiatowej#Linki_zewn.C
4.99trzne
http://pl.wikipedia.org/wiki/Pojazd_p%C3%B3%C5%82g%C4%85sienicowy
http://pl.wikipedia.org/wiki/Adolphe_Kegresse
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mina_%28wojskowo%C5%9B%C4%87%29
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drut_kolczasty
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bro%C5%84_chemiczna#I_wojna_.C5.9Bwiatowa
http://pl.wikipedia.org/wiki/Haubica
http://pl.wikipedia.org/wiki/Armata
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mo%C5%BAdzierz
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ci%C4%99%C5%BCki_karabin_maszynowy
http://pl.wikipedia.org/wiki/Karabin_maszynowy
http://pl.wikipedia.org/wiki/Granat_r%C4%99czny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bagnet
http://pl.wikipedia.org/wiki/Karabin_powtarzalny
http://pl.wikipedia.org/wiki/I_wojna_%C5%9Bwiatowa#Uzbrojenie
http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Battle_of_Heligoland_Bight_%281914%
29
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_na_Dogger_Bank_%281915%29
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_jutlandzka
http://pl.wikipedia.org/wiki/UBoot#Najwi.C4.99ksze_statki_i_okr.C4.99ty_zatopione_przez_Ubooty_w_czasie_II_wojny_.C5.9Bwiatowej
53