KOMENTARZ

KOMENTARZ
DO MAPY SOZOLOGICZNEJ
W SKALI 1:50 000
ARKUSZ N-34-86-C
GRUDZIĄDZ-MNISZEK
Opracował zespół w składzie:
Mieczysław Kunz, Leon Andrzejewski, Rafał Kot,
Katarzyna Kubiak-Wójcicka
z Płąchaw. Cieki te prowadzą swoje wody w kierunku północnym i uchodzą do Kanału
Głównego. W odcinku ujściowym kanał przyjmuje Rudniczankę z Dopływem z Osiedla
Podleśnego oraz na całym odcinku przyjmuje liczne rowy melioracyjne odwadniające obszar
zawala w dolinie Wisły. W części północno-wschodniej analizowanego obszaru do Wisły
uchodzi kanał Trynka i Rów Hermana, których odcinki ujściowe znajdują się na terenie
miasta Grudziądza.
Gęstość sieci rzecznej na obszarze badań jest dość duża i w zasadzie równomierna.
W znacznym stopniu sieć rzeczna na omawianym terenie została ukształtowana w wyniku
działalności człowieka. Podmokły obszar doliny Wisły został objęty systemem melioracyjnym,
który składał się z sieci rowów melioracyjnych, kanałów oraz urządzeń hydrotechnicznych, które
regulują poziom wody. Największy kompleks melioracyjny odwadniający prawostronny obszar
doliny Wisły obejmuje Kanał Główny, natomiast część lewostronna doliny odwadnia kompleks
melioracyjny związany z dolnym odcinkiem Mątawy. Obszarom tym towarzyszą wały
przeciwpowodziowe, które chronią równinę zalewową przed powodziami.
Na analizowanym obszarze występują zaledwie 3 jeziora o powierzchni powyżej
10 ha, natomiast 3 są podpiętrzone: Robakowskie, Rudnickie Wielkie, Rządz (Tabela 2).
Wśród innych jezior umieszczonych na mapie występują liczne starorzecza, położone
wzdłuż koryta Wisły, zarówno po jej prawej, jak i lewej stronie. Powierzchnia starorzeczy w
dużej mierze zależy od stanów wody Wisły (Kubiak-Wójcicka 2012).
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU
Tabela 1. Jeziora i ich cechy morfometryczne.
Położenie fizycznogeograficzne
Zgodnie z podziałem Polski na regiony fizycznogeograficzne opracowanym przez
Kondrackiego (2000), obszar objęty arkuszem mapy Grudziądz-Mniszek położony jest
w granicach podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (314–315) i trzech makroregionów
– Pojezierza Południowopomorskie (314.7) na północnym-zachodzie, Dolina Dolnej Wisły
(314.8) w części środkowej i północnej oraz Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie (315.1) na
południu. W ramach wymienionych makroregionów wyróżnić można cztery mezoregiony –
fragmentaryczny Wysoczyzna Świecka (314.73) i Bory Tucholskie (314.71) oraz o znacznym
zasięgu przestrzennym – Kotlina Grudziądzka (314.82) i Pojezierze Chełmińskie (315.11).
Zasięgi poszczególnych jednostek fizycznogeograficznych na tle schematycznej sieci
hydrograficznej oraz ważniejszych miejscowości przedstawia poniższa rycina.
Lp.
Nazwa jeziora
Wys.
[m
n.p.m.]
IRŚ
Powierzchnia [ha]
Głęb. Głęb.
Objętość
śred. maks.
plani[tys. m3]
KJP
AJP
[m]
[m]
metr
1. Jezioro Bielskie (Białe)
38,1
47,6
45,0
47,6
41,6
Jezioro Robakowskie
2.
78,7
24,6
25,0
24,6
19,8
(Robakowo)*
3. Jezioro Rudnickie Małe
2,1
0,7
Jezioro Rudnickie
4.
160,9 150,0 160,9 150,6
Wielkie (Rudnickie)*
5. Radan (Radon)
22,6
11,0
10,3
8,2
6. Rządz*
5,6
7. Topiel
0,9
IRŚ – Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
KJP – Katalog Jezior Polski A. Choiński (2006)
AJP – Atlas Jezior Polski, praca zbiorowa pod red. J. Jańczaka (1997)
*- zbiornik wodny podpiętrzony
1054,8
2,2
3,6
578,5
2,4
5,7
-
-
-
7026,6
4,4
11,9
525,3
-
5,1
-
12,5
-
Wody podziemne
Wody podziemne na obszarze opracowania związane są z utworami wodonośnymi
czwartorzędowymi i paleogeńsko-neogeńskimi. Według regionalizacji hydrogeologicznej
Paczyńskiego (1995) analizowany obszar znajduje się w obrębie dwóch jednostek
hydrogeologicznych. Jest to region pomorski (V) i region mazowiecki (I). Granica pomiędzy
regionami przebiega wzdłuż Wisły, która stanowi główną strefę drenażu. W świetle podziału
regionalnego zwykłych wód podziemnych Sadurskiego i Nowickiego (2007) analizowany obszar
znajduje się w obrębie prowincji niżowej regionu mazowiecko-mazursko-podlaskiego (II),
w subregionie pojeziernym (II2) oraz regionu pomorskiego (III). Obszar ten charakteryzuje się
znacznym zróżnicowaniem warunków hydrostrukturalnych i hydrodynamicznych. System
wodonośny składający się z kilku pięter obejmuje poziomy wodonośne w utworach
czwartorzędu, neogenu i paleogenu. Najszerzej rozprzestrzenione jest czwartorzędowe piętro
wodonośne zawierające poziomy międzyglinowe (międzymorenowe), dolinne i sandrowe.
Z uwagi na dużą zasobność piętra czwartorzędowego stanowią one ważne źródło zaopatrzenia
ludności i przemysłu w wodę. Na opisywanym terenie nie są prowadzone obserwacje wód
podziemnych. Najbliższy posterunek wód podziemnych znajduje się w Rogóźnie. Według
podziału obowiązującego w 2014 r. wyznaczono na tym obszarze 3 jednolite części wód
podziemnych: nr 30, 31 oraz 39, a w ramach Głównego Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP) –
dolina rzeki dolna Osa (nr 129).
Budowa geologiczna
Obszar arkusza usytuowany jest w obrębie niecki pomorskiej, stanowiącej fragment
synklinorium brzeżnego rozdzielającego prekambryjską płytę krystaliczną od antyklinorium
środkowopolskiego. Wydźwignięcie wału kujawsko-pomorskiego oraz formowanie się niecki
pomorskiej rozpoczęło się w najmłodszej kredzie i trwało w dalszym ciągu w paleogenie
i neogenie, a także w plejstocenie (Pożaryski i in. 1982, Pożaryski 1974, Dadlez 1976,
Dadlez, Marek 1969). Zasadniczym elementem tektonicznym pogranicza synklinorium
pomorskiego i antyklinorium środkowopolskiego jest struktura lądowej bariery uformowanej
w końcu kredy rozdzielanej obszar sedymentacji morskiej na dwie części. Rozwój budowy
geologicznej w starszym okresie tj. do kredy górnej jest względnie słabo rozpoznany z uwagi
na brak większej ilości głębokich wierceń. Sedymentacja w najwyższych ogniwach kredy
górnej na analizowanym obszarze miała charakter osadów węglanowych w płytkim zbiorniku
morskim, który stopniowo w związku z orogeniczną fazą alpejską (faza laramijska) podlegał
wypłycaniu. W paleocenie dolnym sedymentacja miała jeszcze charakter osadów
węglanowych zanikającego zbiornika morskiego po czym w wyniku podniesienia obszaru,
nastąpiła faza erozji i denudacji trwającą po dolny oligocen (Maksiak 1981, 1983). W wyniku
ponownego obniżenia się analizowanego obszaru w warunkach płytkich zbiorników
słodkowodnych i lagunowych, a następnie morskich następuje sedymentacja iłów, iłowców
i mułowców z wkładkami węgli brunatnych (warstwy czempińskie). Po kolejnym okresie
wynurzenia obszaru (faza saawska) w miocenie górnym w warunkach zbiorników
słodkowodnych osadzają się osady drobnopiaszczyste z przewarstwieniami ilastymi
i węglowymi (warstwy adamowskie, środkowopolskie, poznańskie dolne). Brak osadów
pliocenu należy tłumaczyć ich zniszczeniem w starszym czwartorzędzie. Urozmaicona
powierzchnia podczwartorzędowa ma charakter poligenetyczny. W wyniku procesów
związanych z działalnością lądolodów oraz procesów erozji rzecznej w okresach
interglacjalnych powstało w niej szereg obniżeń, np. w Trzebiełuchach i Podwiesku, oraz we
wschodniej i centralnej części obszaru i garbów m.in. w Czapelkach. Generalnie deniwelacje
podłoża czwartorzędu osiągają około 100 m (w Mniszku -68 m p.p.m., a w Czapelkach
-1,9 m p.p.m.). W obrębie osadów czwartorzędowych będących zapisem kolejnych cykli
glacjalno-interglacjalnych zachowały się osady glacjalne i glacjofluwialne, zastoiskowe
i rzeczne o miąższości od około 20 m w dnie doliny Wisły do ponad 100 m w rejonach
wysoczyznowych. W obniżeniach powierzchni podczwartorzędowej zachowały się lokalnie
gliny zwałowe kompleksu zlodowaceń południowopolskich. Osady zlodowaceń
środkowopolskich rejestrują jeden lub dwa pokłady glin zwałowych natomiast na powierzchni
z wyjątkiem doliny Wisły, zalegają na ogół dwa pokłady glin związanych z fazą leszczyńską
i poznańską stadiału głównego ostatniego zlodowacenia tj. zlodowacenia wisły. Ich
miąższość miejscami przekracza 20 m. Poziomy glacjalne rozdzielają lokalnie piaski
fluwioglacjalne i osady zastoiskowe. Okres późnego glacjału i holocenu rejestrują osady
rzeczne różnych facji oraz osady biogeniczne (gytie, torfy) wypełniające liczne zagłębienia
wytopiskowe po bryłach martwego lodu. U podnóży zboczy ukształtowały się w tym okresie
liczne stożki napływowe i pokrywy koluwialne, a na terenach piaszczystych (poziomy
sandrowe i terasy rzeczne) formy eoliczne w postaci pokryw piasków przewianych i wydm.
Ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia
Rzeźba analizowanego terenu ukształtowana została głównie podczas zaniku
ostatniego lądolodu w czasie stadiału głównego zlodowacenia wisły (Andrzejewski 2001,
Maksiak 1981, 1983). Centralną część analizowanego obszaru zajmuje dolina dolnej Wisły,
która w części północno-wschodniej przechodzi w rozległą kotlinę zwaną Basenem
Grudziądzkim, w obrębie którego w rzeźbie wyróżniają się dwie kępy – Strzemięcińska
i Górnej Grupy (Galon 1934, Drozdowski 1974, 1979). Na południe od doliny Wisły
występuje fragment falistej Wysoczyzny Chełmińskiej, natomiast na północ na ogół płaskiej
Wysoczyzny Świeckiej. Najwyższe wysokości, przekraczające 100 m n.p.m., osiągają
wzgórza morenowe w południowo-wschodniej części obszaru w okolicy Działdowa
i Krajęcin, natomiast najniżej zalegają fragmenty równiny zalewowej Wisły, na północ od
Grudziądza (17,0 m n.p.m.). Rzeźbę powierzchni terenu w obrębie wysoczyzn kształtuje
szereg form związanych głównie z akumulacyjną i erozyjną działalnością ostatniego
lądolodu i jego wód roztopowych. W obrębie Wysoczyzny Chełmińskiej morfologię terenu
obok wspomnianych wzniesień morenowych, urozmaica szereg głębokich i krętych rynien
subglacjalnych wykorzystywanych miejscami przez niewielkie cieki, np. Struga Młyńska lub
zajęte częściowo przez jeziora, np. Robakowskie. Północno-zachodnie strefy
przykrawędziowe wysoczyzny są w znacznym stopniu zwydmione i pokryte formami
eolicznymi oraz polami piasków przewianych. Wysoczyznę Świecką rozcina szlak sandrowy
o szerokości ponad 4 km i powierzchni nachylającej się w kierunku doliny Wisły, zalegającej
na wysokości 75–82,5 m n.p.m. W jego obrębie ukształtowana została dolina rzeki Mątawy
z zespołem niewielkich teras rzecznych nawiązujących hipsometrycznie do teras Basenu
Grudziądzkiego. Do osobliwych form należą tu także pagórki kemowe w otoczeniu
niewielkich wytopisk w rejonie miejscowości Święte. Obok rynien subglacjalnych występują
tu także niewielkie erozyjne szlaki wód roztopowych np. na odcinku Białe – Czaple.
W obrębie głęboko wciętej doliny Wisły i Basenu Grudziądzkiego ponad poziomami
zalewowymi wyróżnia się 9 teras erozyjno-akumulacyjnych (Galon 1934, 1968, Drozdowski
1979, 1974). Strome zbocza doliny dolnej Wisły porozcinane są licznymi formami erozyjnymi
(dolinki, parowy) u wylotu których ukształtowane zostały liczne stożki napływowe. Niektóre
ich fragmenty kształtowane są przez współczesne ruchy masowe w tym aktywne osuwiska,
np. okolice Wiąga. Fakt rozcięcia przez Wisłę, miejscami całego kompleksu utworów
czwartorzędowych, stał się powodem licznych ich analiz stratygraficznych i litostratygraficznych (Galon 1934, 1952, Olszewski 1974, Makowska 1979, Drozdowski 1979).
Rzeźbę dna doliny dolnej Wisły na analizowanym odcinku, kształtują jej dwa główne
poziomy oraz ślady dawnych jej koryt wypełnionych osadami biogenicznymi. Równinę
zalewową Wisły buduje zróżnicowany w zakresie miąższości oraz wykształcenia
litofacjalnego kompleks aluwiów powodziowych i korytowych (Kordowski i in. 2014). Do form
antropogenicznych zaliczyć należy obwałowania Wisły, nasypy drogowe i kolejowe,
grodziska oraz liczne piaskownie-żwirownie i glinianki.
Wody powierzchniowe
Analizowany obszar w całości należy do dorzecza Wisły. Główną rzeką odwadniającą
omawiany obszar jest Wisła, która przepływa przez środkową część obszaru objętego arkuszem
Grudziądz-Mniszek. Obszar położony na północ od Wisły jest odwadniany przez Czerwoną
Wodę i Mątawę. Bieg rzeki Mątawy ma kształt litery „U”. Mątawa wypływa z jeziora Mątasek
(poza arkuszem mapy) i płynie w kierunku południowym. W połowie swojego biegu, poniżej
miejscowości Święte, rzeka zmienia kierunek płynięcia na północny. Górny jej bieg ma charakter
rzeki górskiej, a w obszarze doliny Wisły (tzw. dolna Mątawa) jest uregulowanym ciekiem,
chronionym obwałowaniem z korytem sztucznym przypominającym kanał. Na odcinku tym rzeka
ma charakter spokojny i nizinny. Przyjmuje swój jedyny dopływ – Mniszek oraz sieć rowów
melioracyjnych odwadniających dolinę Wisły (Kubiak-Wójcika 2015).
Czerwona Woda, podobnie jak Mątawa, w swoim górnym biegu płynie w kierunku
południowym, w głęboko wciętym wąwozie. Miejscami ściany zboczy osiągają 35 m
wysokości i nachylenie ponad 45 stopni. Przepływa ona przez jezioro Radan, a następnie
w swoim dolnym biegu, na terenie dolinnym, zmienia kierunek płynięcia na północny i płynie
równolegle do Wisły. Ciek ten uchodzi do Wisły poprzez starorzecza. W okresach suchych
Czerwona Woda jest ciekiem okresowym (Kubiak-Wójcicka 2015).
Obszar wysoczyznowy położony na południe od Wisły jest odwadniany głównie przez
Żacką Strugę, która przyjmuje Dopływ z Wabcza oraz Strugę Młyńską wraz z Dopływem
Gleby
Zróżnicowana rzeźba terenu, utwory powierzchniowe oraz uwarunkowania
klimatyczne, mają zasadniczy wpływ na wykształcenie się charakteru pokryw glebowych
i ich przydatność rolniczą. Gleby na analizowanym arkuszu cechuje duża zmienność
i różnorodność. Zdecydowanie najlepsze kompleksy przydatności rolniczej, zaliczane do
kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego oraz lokalnie zbożowo-pastewnego
mocnego występują na podłożu mad średnich, ciężkich i bardzo ciężkich. Gleby takie
zlokalizowane są głównie w nieco wyższych fragmentach dna doliny Wisły, po obu stronach
jej koryta, np. w okolicy Ostrowia Świeckiego, Dorposza Chełmińskiego, Szynycha oraz
Polskiego Stwolna, Bratwina, Michala. Na niższych wilgotniejszych terenach na madach
ciężkich i bardzo ciężkich występują użytki zielone-średnie, z kolei na madach lekkich,
lokalnie grunty orne zaliczane są do kompleksu żytniego dobrego. Znaczne tereny dna
doliny Wisły, zajmują ponadto gleby mułowo torfowe wykorzystywane jako użytki zielone,
średnie np. w rejonie Dolnych Wymiarów, wzdłuż Kanału Głównego, ujściowego odcinka
rzeki Mątwa. W obrębie Wysoczyzny Chełmińskiej najwyższe kompleksy rolniczej
przydatności dotyczą gleb brunatnych właściwych wykształconych na podłożu glin. Stanowią
one kompleksy pszenne dobre, lub bardzo dobre i lokują się w okolicy Działowa, Robakowa,
Obór, Wabcza i Rybieńca oraz lokalnie na Wysoczyźnie Świeckiej w okolicy WiągaWybudowania i Jabłonkowej Drogi. Na podłożu piasków gliniastych mocnych i piasków
gliniastych lekkich wykształciły się gleby pseudobielicowe i brunatne wyługowane i kwaśne
należące do słabszych kompleksów żytnich bardzo dobrych i dobrych. Lokalnie występują tu
także różne typy genetyczne gleb piaskowych (bielicowe, rdzawe, brunatne kwaśne)
stanowiące kompleksy żytnie słabe i bardzo słabe, np. w rejonie Mniszka, Rudnika. Obszary
sandrowe Wysoczyzny Świeckiej porastają zwarte kompleksy leśne wykorzystujące gleby
wykształcone na piaskach różnoziarnistych. Lokalnie grunty orne, np. w okolicy Świętego
zaliczane są do kompleksów żytnich słabych i bardzo słabych.
Na analizowanym arkuszu znaczne obszary gruntów ornych (kompleksy od 1 do 5 i 8
podlegają ochronie. Koncentrują się one w obrębie dna doliny Wisły i Basenu
Grudziądzkiego oraz wysoczyzn morenowych, w największym stopniu na Wysoczyźnie
Chełmińskiej (Mapa glebowo-rolnicza województwa…1980).
Szata roślinna
Naturalne zbiorowiska roślinne omawianego obszaru wykształciły się stopniowo w okresie
późnego glacjału ostatniego zlodowacenia i w holocenie. Według geobotanicznego podziału
Polski (Szafer, Zarzycki 1972) analizowany obszar leży w całości w granicach Państwa
Holarktyda, Obszaru Eurosyberyjskiego, Prowincji Niżowo-Wyżynno-Środkowoeuropejskiej,
Dziale Bałtyckim (A), Poddziale Pasa Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich (A1),
Krainie Pomorskiego Pasa Przejściowego (6), Okręgu Borów Tucholskich (c).
Zgodnie z podziałem Polski na regiony geobotaniczne zaproponowanym przez
Matuszkiewicza (2002) arkusz położony jest w Dziale Mazowiecko-Poleskim (E), Krainie
Chełmińsko-Dobrzyńskiej (E.1) i Okręgach – Wysoczyzna Świecka (E.1.1) na północy, Doliny
Dolnej Wisły (E.1.2) o przebiegu współkształtnym do głównej rzeki i jej doliny oraz Pojezierza
Chełmińskiego (E.1.3) na południu. W ramach podziału na jednostki niższego rzędu można
dalej wyróżnić 5 Podokręgów o podobnym areale – Świecki (E.1.1.b) na północnym-zachodzie,
Osiecki (E.1.1.c) na północy, Dolina Wisły Fordon-Nowe (E.1.2.e) w części środkowej,
Grudziądzki (E.1.2.d) na zachodzie oraz Radzyński (E.1.3.a) na południu.
Opracowana przez Tramplera i in. (1990) regionalizacja przyrodniczo-leśna, oparta na
podstawach ekologiczno-fizjograficznych, wydziela regiony o podobnych warunkach dla hodowli
lasu. Według tego podziału obszar arkusza Grudziądz-Mniszek leży w Krainie WielkopolskoPomorskiej (III) i Dzielnicach – Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie (III.3) dominującej na
większości obszaru oraz Bory Tucholskie (III.1) w skrajnie północnej części.
Obszary leśne stanowią około 23% powierzchni arkusza (niespełna 7 000 ha) i występują
głównie w postaci zwartego kompleksu leśnego w części północnej wschodzącego w skład
Borów Tucholskich oraz wąskiego pasa lasu o przebiegu równoleżnikowym ciągnącego się
począwszy od Klamr do Gogolina, a także mniejszych kilkunastu enklaw na pozostałej
powierzchni. Opisywany obszar, zwłaszcza w części środkowej jest ważnym korytarzem
ekologicznym o międzynarodowym znaczeniu.
Całość obszaru zarządzana jest przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych
w Toruniu i leży w zasięgu terytorialnym dwóch Nadleśnictw – Dąbrowa na północy i Jamy na
południu. Pod względem siedliskowym na północy dominują siedliska borowe, w tym głównie
bór świeży oraz bór mieszany świeży, a lokalnie także żyzne siedliska lasowe – lasu
mieszanego świeżego. W dolinie Wisły występują siedliska lasów łęgowych i olsów jesionowych.
Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna zwyczajna, następnie dąb, olsza i brzoza.
Na uwagę zasługują także parki wiejskie i podworskie oraz często zapomniane,
zadrzewione cmentarze oraz sady. Zwłaszcza sady na analizowanym terenie ogrywały ważną
rolę w ekosystemach rolnych. Można je jeszcze spotkać m.in. w okolicy: Wiągu, Dolnej i Górnej
Grupy czy Sartowic. Przydrożne aleje drzew owocowych były w okresie międzywojennym
charakterystycznym elementem wiejskiego krajobrazu (Sobieralska, Pająkowski 2001).
Klimat
Opisywany obszar jest położony w strefie klimatu umiarkowanie ciepłego –
przejściowego, który kształtowany jest na styku morskich mas powietrza znad Oceanu
Atlantyckiego oraz mas kontynentalnych znad Europy Wschodniej, a nawet Azji. Ścieranie
się tych głównych mas powietrza, przemieszczanie się różnych ośrodków barycznych oraz
frontów atmosferycznych powoduje w tym rejonie dużą zmienności pogody oraz warunków
klimatycznych z roku na rok. Biorąc pod uwagę podział obszaru Polski na regiony
klimatyczne według Wosia (1999), analizowany obszar usytuowany jest w centralnej części
Regionu Chełmińsko-Toruńskiego. Na tle sąsiednich regionów klimatycznych wyróżnia się
on nieco większą częstością występowania dni z pogodą bardzo ciepłą z dużym
zachmurzeniem. Dni takich średnio w roku jest tutaj ponad 16. Charakterystyczne są tutaj
także dni przymrozkowe bardzo chłodne, z dużym zachmurzeniem bez opadów. Na
podstawie Atlasu Klimatu Polski (Lorenc 2005) można stwierdzić, iż w latach 1971–2000 na
tym obszarze średnie ciśnienie atmosferyczne wynosiło 1015–1016 hPa, dominowały wiatry
z sektora zachodniego, o dość znacznej prędkości (średnio 3,5–4,0 m/s), usłonecznienie
sięgało 1550–1650 godz./rok, a średnia temperatura powietrza była dość wysoka i wynosiła
około 8,0° C. Jest to region o niskiej sumie rocznej opadów (około 550 mm). Urozmaicona
orografia terenu, głęboko wcięta dolina dolnej Wisły, oraz zróżnicowane pokrycie szatą
roślinną sprzyja formowaniu się lokalnych warunków topoklimatycznych.
FORMY OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Opisywany obszar, charakteryzuje się dużym bogactwem występowania obiektów
objętych ochroną prawną, zarówno wielkopowierzchniowych, jak i punktowych. Gleby
chronione posiadają znaczący udział wśród gruntów ornych a większość powierzchni
leśnych uzyskała status chronionych.
W zasięgu analizowanego arkusza zlokalizowano 62 pomniki przyrody (Tabela 2),
kilkanaście użytków ekologicznych, 2 rezerwaty przyrody, a także 2 parki krajobrazowe
(Chełmiński i Nadwiślański), 2 obszary chronionego krajobrazu (OChK) oraz obszar
specjalnej ochrony ptaków (OSO). Dodatkowo lasy w północno-zachodnim fragmencie
arkusza objęte zostały krajowym programem Leśnych Kompleksów Promocyjnych (LKP).
W okolicach Sartowic, na obszarze Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego
i Nadwiślańskiego położone są dwa rezerwaty przyrody. Mniejszy na zachodzie rezerwat
florystyczny Śnieżynka ustanowiony został dla ochrony największego w województwie kujawskopomorskiego stanowiska śnieżyczki przebiśnieg. Drugi leśny Grabowiec chroni fragment skarpy
w krawędziowej strefie doliny Wisły, którą porasta wielogatunkowy las liściasty w typie grądu
zboczowego, ze stanowiskami licznych gatunków roślin (Rąkowski i in. 2005).
Szerokim pasem wzdłuż doliny Wisły, począwszy od południowego zachodu w stronę
północną, ciągną się znaczne fragmenty dwóch sąsiadujących ze sobą parków krajobrazowych
– Nadwiślańskiego i Chełmińskiego tworzących wspólnie od 2003 roku Zespół Parków
Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego. Zespół ten jest jednym z największych
obszarów w Polsce o takim statusie ochrony oraz największym tego typu w województwie
kujawsko-pomorskim. Przedmiotem ochrony jest dolina Wisły, obrzeżona krawędziami
wysoczyznowym wraz z terenami przyległymi (Rąkowski i in. 2004).
prowadzonymi w 2002 roku stwierdzono poprawę jakości wód w zakresie fizykochemicznym
(Raport o stanie środowiska… 2013).
Tabela 2. Pomniki przyrody.
Lp.*
Lokalizacja
1.
Grudziądz
2.
Taszewo
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61
62.
Taszewo
Michale
Mniszek
Michale
Stare Marzy
Grudziądz
Grudziądz
Wielkie Stwolno
Wiąg
Wiąg
Sartowice
Sartowice
Sartowice
Sartowice
Sartowice
Sartowice
Sartowice
Wiąg
Szynych
Łęg
Łęg
Gogolin
Wielkie Łunawy
Zalesie
Wielkie Łunawy
Wielkie Łunawy
Wielkie Łunawy
Wielkie Łunawy
Sarnowo
Paparzyn
Paparzyn
Wabcz-Kolonia
Paparzyn
Paparzyn
Paparzyn
Paparzyn
Paparzyn
Paparzyn
Paparzyn
Wabcz-Kolonia
Paparzyn
Paparzyn
Wabcz-Kolonia
Wabcz-Kolonia
Paparzyn
Robakowo
Robakowo
Wabcz-Kolonia
Rybieniec
Rybieniec
Rybieniec
Rybieniec
Rybieniec
Rybieniec
Rybieniec
Rybieniec
Rybieniec
Rybieniec
Wabcz
Łyniec
Pomnik przyrody
dąb szypułkowy
wiąz szypułkowy, lipa drobnolistna (4 szt.), buk zwyczajny (3 szt.),
kasztanowiec zwyczajny, jesion wyniosły, buk zwyczajny odmiany czerwonej
aleja drzew (wiąz szypułkowy, 7 szt.)
dąb szypułkowy
głaz narzutowy
jesion wyniosły
głaz narzutowy
modrzew europejski
dąb szypułkowy
aleja drzew (dąb szypułkowy, jesion wyniosły, klon jawor)
dąb szypułkowy
cis pospolity (2 szt.)
miłorząb dwuklapowy
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy
modrzew polski (2 szt.)
daglezja zielona
buk zwyczajny
jesion wyniosły
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy
dąb
dąb (2 szt.)
dąb szypułkowy (9 szt.)
wiąz
dąb bezszypułkowy (6 szt.)
dąb (6 szt.)
wiąz
aleja lipowa
dąb bezszypułkowy
dąb bezszypułkowy
dąb bezszypułkowy
robinia akacjowa
dąb bezszypułkowy
dąb bezszypułkowy
dąb bezszypułkowy
robinia akacjowa (2 szt.)
dąb bezszypułkowy
dąb bezszypułkowy
dąb bezszypułkowy
lipa (2 szt.)
dąb bezszypułkowy (2 szt.)
bluszcz (2 stanowiska)
dąb bezszypułkowy (2 szt.)
dąb bezszypułkowy
buk pospolity
lipa drobnolistna, wiąz szypułkowy, buk
dąb bezszypułkowy
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy (6 szt.)
dąb szypułkowy (2 szt.)
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy (2 szt.)
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy (4 szt.)
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy (2 szt.)
jesion wyniosły
dęby (2 szt.)
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
W obrębie arkusza występują dwa obszary chronionego krajobrazu: na północy
z parkiem krajobrazowym sąsiaduje Wschodni OChK Borów Tucholskich, a od zachodu
OChK Dolina Osy i Gardęgi.
Wzdłuż doliny Wisły przebiega obszar specjalnej ochrony ptaków „Dolina Dolnej Wisły”
(PLB040003), która jest ostoją dla co najmniej 44 gatunków ptaków z Załącznika I
Dyrektywy Ptasiej oraz 4 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK) (Rąkowski i in. 2012).
Użytkami ekologicznymi zostały objęte pozostałości ekosystemów o istotnym znaczeniu
dla zachowania unikalnych zasobów genowych i środowiskowych. Na obszarze arkusza formy
takiej ochrony objęły głównie śródleśne bagna i podmokłe łąki i pastwiska.
Położone w obrębie arkusza Nadleśnictwo Dąbrowa, wspólnie z trzema sąsiadującymi
na północy nadleśnictwami (poza arkuszem), zostało z dniem 1 stycznia 1995 roku,
włączone do krajowego systemu Leśnych Kompleksów Promocyjnych (LKP), których celem
jest promocja proekologicznej polityki leśnej w postępowaniu gospodarczym. Zgodnie
z opracowanymi założeniami na obszarze LKP następuje godzenie funkcji produkcyjnej,
środowiskotwórczej i społecznej lasów z ich wielkoprzestrzenną ochroną przyrody w ujęciu
kompleksowym (Cyzman 2008).
Formy ochrony środowiska uzupełnia 12 ujęć wód podziemnych, a także obszar
najwyższej ochrony w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych – nr 129 (dolina rzeki
dolna Osa) (Kleczkowski 1990). Udokumentowane złoża kruszyw naturalnych występują
w dużym nagromadzeniu w kilku wybranych fragmentach arkusza.
DEGRADACJA KOMPONETÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Degradacja powierzchni terenu
W obrębie arkusza, obszary narażone na degradację powierzchni terenu dotyczą
głównie fragmentów stromych zboczy doliny Wisły, kępy Górnej Grupy i kępy
Strzemięcińskiej, Mątawy oraz Żackiej Strugi i Strugi Młyńskiej, w których zachodzą
intensywne procesy denudacyjne, w tym zjawiska osuwisk. Do innych form degradacji
należą wały ochronne, które ograniczają zalewy powodziowe wzdłuż koryta Wisły, a także
liczne czynne wyrobiska materiałów budowlanych, zwłaszcza wielkopowierzchniowe
w okolicy Górnej Grupy, Sztynwagu oraz Gorzuchowa. Liczne składowiska surowców
przemysłowych zlokalizowane są przede wszystkim w Grudziądzu (osiedla Mniszek
i Przedmieście), Górnej Grupie oraz w rejonie Michalach, Małego Rudnika i Górnych
Wymiarów. Składowiska paliw stałych występują w Grudziądzu-Mniszku i Robakowie,
natomiast płynnych typu magazynowego w Czaplach, Wiągu i Michalach. Stacje paliw
towarzyszą miejscowościom i funkcjonują w Grudziądzu, Michalach, Dolnej Grupie
i Działowie. Surowce rolnicze składowane są w otoczeniu miejscowości Klamry, Podwiesk,
Robakowo i Grudziądz-Mniszek. W obrębie arkusza zlokalizowano kontrolowane
składowiska odpadów komunalnych (Grudziądz-Mniszek) oraz odpadów innych (Michale,
Górna Grupa). Kontrolowane składowiska odpadów przemysłowych typu wydobywczego
występuje Górnej Grupie. W okolicach większości miejscowości funkcjonują cmentarze.
Degradacja gleb
W strefach zboczy doliny Wisły, kęp (Górnej Grupy i Strzemięcińskiej) oraz dolin
bocznych występują gleby zerodowane. W wymienionych strefach następuje ich intensywna
erozja, a dodatkowo gleby w dnie doliny Wisły, szczególnie w obrębie międzywala narażone
są na zalewy powodziowe. W wybranych miejscowościach (Górna Grupa) oraz miastach
(Grudziądz), występują gleby przekształcone antropogenicznie, także o zmienionym profilu
glebowym. Odsłonięte i wyniesione obszary wysoczyznowe w części południowej
i północno-zachodniej cechują się brakiem lokalnych, większych zadrzewień i narażone są
przez to na przesuszenie oraz erozję wietrzną.
Degradacja lasów
Lasy są trwałym i ważnym elementem szaty roślinnej, który istotnie oddziałuje na
krajobraz obszaru. Zwarte kompleksy leśne położone w północnej części arkusza
(w granicach Leśnego Kompleksu Promocyjnego), należą do słabej i średniej klasy
uszkodzeń. Są one degradowane głownie przez czynniki biotyczne, a w kilku miejscach
także abiotyczne i antropogeniczne. Obserwuje się istotny wpływ czynników biotycznych
w siedliskach borowych, co związane jest z rozwojem grzybów, bakterii i szkodliwych
owadów w monokulturach sosnowych. Czynnikami antropogenicznymi degradacji są
przemysłowe zanieczyszczenia powietrza, których źródłem jest uprzemysłowiony obszar
Świecia (na zachód od arkusza). Przemieszczaniu zanieczyszczeń sprzyja układ doliny
Wisły. Lasy w południowej części degradowane są przez czynniki biotyczne oraz abiotyczne.
Czynniki abiotyczne wpływają na drzewostany głównie w obrębie dowietrznych, wschodnich
zboczy doliny Wisły, na zachód i północ od Wabcza i Paparzyna.
Degradacja wód powierzchniowych
Na obszarze objętym arkuszem Grudziądz-Mniszek funkcjonują 2 oczyszczalnie
ścieków zlokalizowane w Dolnej Grupie oraz Wabczu (Tabela 3).
Tabela 3. Ważniejsze zrzuty ścieków.
Lp.*
Miejscowość
Zakład
1.
Dolna
Grupa
Oczyszczalnia
Gminna
Gospodarstwo
Rolne Wabcz
Sp. z o.o.
2.
Wabcz
3
Rodzaj
ścieków
Ilość [m /d]
max/aktual.
komunalne
820/b.d.
rolne
b.d./ b.d.
Urządzenie
oczyszczające
mechanicznobiologiczne
mechaniczne
Kierunek
zrzutu
rzeka
Mątawa
Tabela 4. Stan czystości badanych cieków.
Rzeka lub
jezioro
Punkt pomiarowokontrolny / km biegu rzeki
kanał
Trynka
Rów
Hermana
Kanał
Główny
ujście do Wisły,
Grudziądz (km 0,1)
ujście do Wisły,
Grudziądz (km 0,1)
ujście do Wisły,
Rządz (km 0,4)
4.
Wisła
Sartowice
(km 822.0)
5.
Żacka
Struga
ujście do Kanału Głównego
(km 0,1)
Lp.
1.
2.
3.
Ocena stanu
ekologicznego
Rok
2012
III
2012
2006
2010
2007
2007
2006
2005
2010
2007
2005
b.d.
II
b.d.
III
III
b.d.
b.d.
III
P
b.d.
Kategoria
podatności na
degradację
-
REKULTYWACJA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
-
Na obszarze objętym arkuszem mapy Grudziądz-Mniszek prowadzona jest
rekultywacja środowiska przyrodniczego zarówno metodą leśną (Górna/Dolna Grupa), jak
i rolną (w rejonie Gorzuchowa i Wałdowa Szlacheckiego).
-
NIEUŻYTKI
-
* w związku z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 r.
w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. 2014, poz. 1482),
które wprowadziło zmianę klasyfikacji wskaźników jakości wód w ciekach naturalnych, jeziorach i innych
zbiornikach wodnych, na mapie nie zastosuje się symboli dotyczących jakości wód powierzchniowych
w punktach pomiarowych.
Pozostałe wody powierzchniowe, na obszarze objętym arkuszem mapy GrudziądzMniszek, nie są objęte badaniami jakości wód dlatego trudno określić stan ich czystości.
Źródłem zanieczyszczeń wód powierzchniowych są niekontrolowane zrzuty ścieków oraz
nieszczelne zbiorniki ściekowe gospodarstw domowych. Na obszarze objętym arkuszem mapy
długość sieci wodociągowej nie pokrywa się z długością sieci kanalizacyjnej. Miejscowości takie
jak: Wałdowo Szlacheckie, Podwiesk, Gorzuchowo, Sosnówka, Małe i Wielkie Łunawy oraz
wiele mniejszych pozbawiona jest sieci kanalizacyjnej. Znaczna część analizowanego obszaru
jest intensywnie użytkowana rolniczo, co powoduje zanieczyszczenie azotem pochodzenia
rolniczego. Dodatkowo cieki odbierają wody pościekowe. Stąd też obserwuje się
niezadowalający stan sanitarny wody w ujściowym odcinku Mątawy i Żackiej Strugi.
W przypadku kanału Trynka i Rowu Hermana jakość wody w dużej mierze jest wynikiem presji
ze strony infrastruktury miejskiej Grudziądza.
Zanieczyszczenie wód powierzchniowych, zwłaszcza Wisły w profilu Sartowice, jest
efektem przyjmowania dużych ilości wód z oczyszczalni ścieków z Chełmna i Świecia (poza
arkuszem mapy).
Degradacja wód podziemnych
Na terenie objętym arkuszem mapy Grudziądz-Mniszek znajdują się dwie studnie wód
podziemnych w Robakowie (2535 i 2536), gdzie prowadzone były badania jakości wód
podziemnych. W studni nr 2535 zwierciadło wody jest napięte, a strop zalega na głębokości
32 m p.p.t. Wokół studni występuje zabudowa wiejska. Badania przeprowadzone
w 2013 roku wykazały, że jest to woda III klasy czystości, o czym zadecydowały zawartość
tlenu i żelaza (Raport o stanie środowiska… 2014). Studnia nr 2536 ma zwierciadło wody
swobodne, gdzie strop zalega na głębokości 3,3 m p.p.t. Teren wokół studni stanowią grunty
orne. Badania przeprowadzone w 2013 roku wykazały, że jest to woda III klasy czystości,
o czym zadecydowały wskaźniki takie jak tlen, potas, wapń i wodorowęglany. Wskaźniki te
są pochodzenia geogenicznego, jedynie zawartość żelaza przekraczała normy IV klasy
(Raport o stanie środowiska… 2014). Zagrożenie wód podziemnych na analizowanym
obszarze może wynikać z dostawy zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego,
niekontrolowanych zrzutów nieoczyszczonych ścieków komunalnych oraz nieszczelne
szamba z terenów miejscowości nieposiadających kanalizacji sanitarnej.
Degradacja powietrza atmosferycznego
Analizowany obszar cechuje się występowaniem uciążliwych emitorów pyłowych
i gazowych do atmosfery (Tabela 5). Nagromadzenie punktowych emitorów pyłów i gazów
z zakładów przemysłowych występuje głównie w północno-wschodniej i wschodniej części
analizowanego obszaru. Charakterystyczne jest także to, że występują one na stosunkowo
niewielkiej powierzchni, głównie w Grudziądzu, Białym Borze, Rudzie i Sarnowie. Pozostałe
źródła są rozproszone i występują w różnych częściach arkusza: centralnej – spółdzielnia
rolnicza (Dorposz Chełmiński), południowej – gospodarstwo rolne (Wabcz) i północnej wytwórnia emulsji asfaltowych (Stare Marzy). Źródła niskiej emisji gazów i pyłów z terenów
zabudowanych stanowią zagrożenie dla jakości środowiska. Występują one w miejscowościach
na całym obszarze, m.in.: na północy – Dolna Grupa, Górna Grupa, Wiąg, Michale, Wielkie
Stwolno oraz w południowej, północno-wschodniej i wschodniej części arkusza – Podwiesk,
Szynych, Grudziądz, Paparzyn, Płąchawy, Wałdowo Szlacheckie, Sztynwag. Źródłem
uciążliwych odorów są lakiernie samochodowe, rolnicze spółdzielnie produkcyjne, gospodarstwa
hodowlane, ferma oraz gminna oczyszczalnia. Dodatkowo, na analizowanym obszarze
emitorami hałasu są: turbina wiatrowa w Piątkowie, tartaki w Klamrach i Grudziądzu-Mniszku
oraz odlewnia żeliwa w Wałdowie Szlacheckim, producent systemów aluminiowych w Białym
Borze, a także zakład produkujący okna i drzwi w Rudzie. Na podstawie Raportu o stanie
środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2012 roku, na obszarze analiz nie
zanotowano przekroczenia dopuszczalnych stężeń dwutlenku węgla, dwutlenku azotu, pyłu
zawieszonego. Źródłem liniowych emisji zanieczyszczeń pyłowych, gazowych oraz hałasu są:
autostrada A1, drogi krajowe nr 16, 55, 91 i 95, droga wojewódzkie nr 543 (łącząca Paparzyn
z DK15 w okolicach Brodnicy) oraz nr 272 (Laskowice – Dolna Grupa). Źródłem hałasu są także
linie kolejowe nr 207 (Toruń – Malbork) oraz nr 208 (Działdowo – Chojnice). W Grudziądzu, w
czterech punktach pomiarowych prowadzono badania akustyczne w 2012 roku. Wyniki
pomiarów wskazują na przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwięku na większości
monitorowanych ulic (Raport o stanie środowiska… 2013).
Tabela 5. Ważniejsze emitory przemysłowe zanieczyszczeń do atmosfery.
Emisja w t/rok
Lp.* Miejscowość
Zakład
pyły
gazy
z CO2
Źródło
gazy
hałasu
bez CO2
Źródło
odoru
1.
Górna Grupa
lakiernia samochodowa
-
-
-
-
+
2.
Michale
lakiernia samochodowa
-
-
-
-
+
3.
Dolna Grupa
oczyszczalnia gminna
-
-
-
-
+
4.
Górna Grupa
drukarnia
-
b.d.
-
-
-
5.
GrudziądzMniszek
0,007
b.d.
0,614
-
-
6.
Stare Marzy
-
b.d.
-
-
-
7.
Grudziądz
INWESTMIX Sp. z o.o.
0,332
-
-
-
-
8.
Grudziądz
Hotel Czarci Młyn
-
b.d.
-
-
-
Czapelki
Provimi Polska Sp. z o.o.
Ferma Doświadczalna
-
-
-
-
+
MSU SA
-
b.d.
17,103
-
-
20,619
b.d.
248,277
-
-
8,270
b.d.
b.d.
-
-
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
GrudziądzMniszek
GrudziądzMniszek
GrudziądzMniszek
GrudziądzMniszek
GrudziądzMniszek
GrudziądzMniszek
GrudziądzMniszek
GrudziądzMniszek
MA-GA Sp. z o.o.
Bydgoskie Zakłady Maszyn
Gastronomicznych
Wytwórnia Emulsji
Asfaltowych
UNIA Zakład Maszyn
Rolniczych Sp. z o.o.
ZWM TERMETAL
Cynkownia w Grudziądzu
uregulowana, co nie zmienia faktu konieczności zorganizowania kompleksowego systemu
gromadzenia, segregacji i wywozu odpadów. W Grudziądzu oraz Michalach powstały stacje
utylizacji odpadów metodą recyclingu. Wzdłuż wybranych fragmentów ciągów komunikacyjnych,
zwłaszcza wzdłuż autostrady A1 zainstalowano ekrany akustyczne. Na badanym obszarze
zlokalizowano pięć punktów monitoringu kontrolnego w ramach sieci regionalnej, w których
przeprowadzono badania wód powierzchniowych: na Wiśle w profilu Sartowice, Mątawie
w profilu Święte, kanale Trynka i Rowie Hermana w Grudziądzu oraz na Żackiej Strudze
w profilu Dolne Wymiary.
MZK Sp. z o.o.
2,660
b.d.
b.d.
-
-
HYDRO VACUUM SA
1,615
b.d.
143,292
-
-
MELBUD SA
0,069
b.d.
2,763
-
-
Przedsiębiorstwo Solgrud
Sp. z o.o.
0,135
b.d.
9,568
-
-
Na analizowanym obszarze występują nieużytki naturogeniczne, głównie w dnie doliny
Wisły i w okolicy Wiągu, Sartowic, Godolina, Piątkowa i Płąchawy oraz antropogeniczne
w nieczynnym wyrobisku w sąsiedztwie Podwieska.
OGÓLNA OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
I STOPNIA JEGO DEGRADACJI
Stan środowiska przyrodniczego analizowanego arkusza wynika z funkcjonowania
sąsiadujących kilku specyficznych geoekosystemów, tj. fragmentu doliny dolnej Wisły i Basenu
Grudziądzkiego w części centralnej, dwóch rozłącznych obszarów wysoczyznowych (świeckiej
i chełmińskiej) oraz Borów Tucholskich w otoczeniu doliny Mątawy, a także zachodniego
fragmentu ośrodka miejsko-przemysłowego Grudziądza. Wspomniane geokompleksy
w zróżnicowany sposób odzwierciedlają antropopresję tego obszaru. Najbardziej przekształcone
obszary dotyczą przemysłowego ośrodka w Grudziądzu oraz intensywnie eksploatowanych
rolniczo fragmentów wysoczyznowych, czemu sprzyjają stosunkowo dobre kompleksy orne
o wysokiej przydatności rolniczej. Pozostałe geoekosystemy, tj. głęboko wcięta dolina dolnej
Wisły wraz z Basenem Grudziądzkim oraz zwarty kompleks lasów borowych stanowiący
południową część Borów Tucholskich charakteryzują się na tyle ciekawymi walorami
przyrodniczymi i krajobrazowymi, że znalazły odzwierciedlenie w licznych formach ochrony
przyrody. Obszar objęty opracowaniem został poddany intensywnym przemianom środowiska,
co szczególnie widoczne jest w dolinie Wisły. Początki obwałowań Wisły sięgają XIV wieku
i związane są z rozwojem osadnictwa. Tak długoletnia działalność człowieka doprowadziła do
przemian w stosunkach wodnych analizowanego obszaru. Przejawia się to w zmianie
naturalnego sposobu odwodnienia na sposób wymuszony utrzymywany poprzez działanie
urządzeń hydrotechnicznych. Stan ekologiczny wybranych komponentów środowiska
przyrodniczego, takich jak lasy i gleby jest zadawalający. Największe zróżnicowanie w ocenie
stanu środowiska dotyczy powietrza i wód powierzchniowych oraz podziemnych. Większość
zdiagnozowanych zagrożeń i problemów w funkcjonowaniu wymienionych geoekosystemów
wynika z rozwoju przemysłu, głównie w sąsiedztwie Grudziądza oraz intensywnej gospodarki
rolnej. Wspomniany przemysł w połączeniu z liniowymi emitorami jest głównym źródłem
zanieczyszczeń pyłowych i gazowych opisywanego obszaru i w znaczący sposób wpływa na
obserwowaną degradację najbliższego otoczenia. Liczne źródła niskiej emisji gazów i pyłów
stanowią jedynie miejscowe zagrożenie dla stanu środowiska.
WSKAZANIA DOTYCZĄCE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ŚRODOWISKA
Analizowany obszar, głównie w części północno-wschodniej, ze względu na lokalizację
przemysłu i skupisk ludności pełni rolę wiodącego ośrodka produkcyjnego i z tego względu
wskazania w zakresie ochrony i kształtowania środowiska powinny dotyczyć ograniczenia
jego negatywnego wpływu na najbliższe otoczenie oraz terenów przyległych. Z tego względu
istotnym zadaniem jest ograniczenie emisji ładunków zanieczyszczeń, w tym głównie
pyłowych i gazowych. Ponadto, ważnym zadaniem jest inwentaryzacja źródeł niskiej emisji
gazów i pyłów, ze względu na dużą liczbę takich obiektów skupionych na stosunkowo małym
obszarze. Kontrolą należy objąć także liczne w okolicach Grudziądza auto-złomy, lakiernie
samochodowe, składowiska i warsztaty napraw samochodów, które w przypadku
nieprzestrzegania obowiązujących przepisów są źródłem zanieczyszczenia gleby, wód
gruntowych oraz powietrza.
W obrębie intensywnie użytkowanych rolniczo obszarów wysoczyznowych istotnym
wskazaniem jest ochrona gleb, a także wód powierzchniowych szkodliwymi związkami
związanymi z gospodarką rolną. W celu należy podjąć przedsięwzięcia w sektorze rolnictwa
i gospodarki wodnej, dotyczące m.in. okresów nawożenia i ograniczeń w ich stosowaniu,
wielkości dawek i sposobów ich wprowadzania do środowiska, warunków przechowywania
nawozów naturalnych oraz postępowania z odciekami. Szczegółowy wykaz takich zaleceń
zawarty jest w Rozporządzeniu nr 2 Dyrektora RZGW w Gdańsku (2013).
Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowościach jej pozbawionych takich jak: Wałdowo
Szlacheckie, Podwiesk, Gorzuchowo, Sosnówka, Małe i Wielkie Łunawy oraz budowa
oczyszczalni ścieków stanowią podstawowe elementy mające na celu przeciwdziałanie
degradacji środowiska. Na szczególną uwagę zasługuje stan tych urządzeń w dolinie Wisły,
gdzie poziom wody w kanałach i rowach melioracyjnych utrzymywany jest w sposób sztuczny.
Wskazana jest również budowa obiektów małej retencji na obszarach wysoczyznowych.
W stosunku do zwartych kompleksów leśnych Borów Tucholskich działania powinny
zmierzać do zachowania dobrego stanu zdrowotnego lasów. Dolina Wisły, ze względu na
swoje unikalne walory przyrodniczo-krajobrazowe oraz funkcję korytarza ekologicznego
o randze europejskiej powinna zachować aktualny, naturalny charakter.
Do innych szczegółowych zadań w zakresie kształtowania i ochrony środowiska
zaliczyć można:
• zachowanie i funkcjonowanie drobnych hydrotopów, wysp leśnych i zadrzewień
śródpolnych przy jednoczesnym tworzeniu nowych,
• utrzymanie odpowiedniego stanu technicznego istniejących urządzeń hydrotechnicznych
poprzez ich modernizację oraz stały monitoring,
• ustabilizowanie procesów stokowych w obrębie wysokich skarp doliny Wisły poprzez
stopniowe zadrzewianie ich stref przykrawędziowych,
• doskonalenie gospodarki odpadami, w tym polepszenie systemu odbioru odpadów
komunalnych i ich deponowania na istniejących składowiskach,
• likwidację niekontrolowanych miejsc odpadów w otoczeniu wsi na skraju lasów, dbanie
o zachowanie walorów turystycznych dna doliny Wisły,
• zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza poprzez stopniową wymianę kotłowni
węglowych na gazowe.
Szczegółowe wytyczne i wskazania dotyczące kształtowania i ochrony środowiska
przyrodniczego zawarte są w opracowywanych dla gmin strategiach rozwoju, planach
gospodarki odpadami oraz programach ochrony środowiska.
Literatura i materiały źródłowe
Andrzejewski L., 2001, Ukształtowanie powierzchni terenu oraz budowa geologiczna, [W:] Przyroda
Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Bydgoszcz.
Choiński A., 2006, Katalog Jezior Polski, Wyd. Naukowe UAM, Poznań.
Cyzman W., 2008, Jednolity program gospodarczo-ochrony dla leśnego Kompleksu Promocyjnego
„Bory Tucholskie”, Maszynopis, BUEiL Quercus, Toruń.
Dadlez R. (red.), 1976, Perm i mezozoik niecki pomorskiej, Pr. Inst. Geol. 79.
Dadlez R., Marek S., 1969, Styl strukturalny kompleksu cechsztyńsko-mezozoicznego na niektórych
obszarach Niżu Polskiego, Kwart. Geol. T. 13, nr 3.
Drozdowski E., 1979, Deglacjacja dolnego Powiśla w środkowym Wurmie i związane z nią
środowiska depozycji osadów, Pr. Geogr. nr 132, Warszawa.
Drozdowski E., 1974, Geneza Basenu Grudziądzkiego w świetle osadów i form glacjalnych. Prz.
Geol. R. 22, nr 7.
Galon R., 1934, Dolina dolnej Wisły, jej kształt i rozwój na tle budowy dolnego Powiśla. Bad. Geogr.
Z. 12–13, Poznań.
Galon R., 1952, Stratygrafia plejstocenu dolnego Powiśla w świetle nowych prac, Rocz. Pol. Tow.
Geol. T. 21, Z. 3, Warszawa.
Galon R., 1968, Ewolucja sieci rzecznej na przedpolu zanikającego lądolodu, [W:] Ostatnie
zlodowacenie skandynawskie w Polsce, Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN nr 74.
Jańczak J. (red.), 1997, Atlas jezior Polski, T.2., Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań.
Kleczkowski A. S., 1990, Mapa obszarów GZWP w Polsce wymagających szczególnej ochrony
(1:500 000), Inst. Hydrogeol. i Geolog. Inż. AGH, Kraków.
Kondracki J., 2000, Geografia regionalna Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
tartak
-
-
-
+
18.
Szynych
zakład przemysłowy
-
+
-
-
-
19.
Dorposz
Chełmiński
Rolnicza Spółdzielnia
Produkcyjna "Przyjaźń"
0,182
17,938
6,218
-
+
20.
Biały Bór
MUELLER Fabryka Świec SA
-
0,082
-
-
-
21.
Podwiesk
gospodarstwo hodowlane
-
-
-
-
+
22.
Podwiesk
Piekarnia Karnowski
b.d.
b.d.
-
-
-
23.
Ruda
szklarnie
-
b.d.
-
-
-
Kordowski J., 2014, Rola brył martwego lodu w morfogenezie Kotliny Grudziądzkiej i Basenu
Unisławskiego – formy rzeźby i osady, Landform Analysis 25.
24.
Ruda
-
b.d.
-
+
-
25.
Biały Bór
-
b.d.
-
+
+
BONA Zakład produkcyjny
okien i drzwi
MAXIVISION Systemy
aluminiowe
Rolnicza Spółdzielnia
Produkcyjna
29.
Klamry
tartak
-
-
-
+
-
Kordowski J., i in., 2014, Zapis procesów sedymentacji fluwialnej i biogenicznej w osadach dna Doliny
Dolnej Wisły, Landform Analysis 25.
Kubiak-Wójcicka K., 2015, Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50 000, arkusz N-34-86-C
Grudziądz-Mniszek, Główny Geodeta Kraju, POLKART Warszawa.
Kubiak-Wójcicka K. 2012, Funkcjonowanie starorzeczy w Dolinie Dolnej Wisły, [W:] Pająkowski J.
(red.), Ochrona przyrody i dziedzictwa kulturowego, T. I, ZPKChiN, TPDW, Świecie.
Lorenc H. (red.), 2005, Atlas klimatu Polski, IMGW, Warszawa.
Mapa glebowo-rolnicza woj. bydgoskie w skali 1:100 000, IUNG w Puławach, 1980.
Makowska A., 1979, Interglacjał eemski w dolinie dolnej Wisły, Stud geol. Pol. V. 63, Warszawa.
30.
Paparzyn
PPHU PLASTMET SC
-
b.d.
-
-
-
Maksiak S., 1983, Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz
244 Grudziądz – Rudnik, Wyd. Geol., Warszawa.
26.
Trzebiełuch
-
-
-
-
27.
Wałdowo
Szlacheckie
Odlewnia Żeliwa SOLIDUS
b.d.
b.d.
b.d.
+
-
28.
Sarnowo
zakład przemysłowy
-
b.d.
-
-
-
grunt
31.
Robakowo
Zakład Mleczarski "Promlecz"
b.d.
b.d.
b.d.
-
-
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
32.
Wabcz
Gospodarstwo Rolne
Wabcz Sp. z o.o.; Gorzelnia
3,590
b.d.
b.d.
-
+
Ocenę jakości wód powierzchniowych na obszarze objętym arkuszem mapy prowadzi
WIOŚ w Bydgoszczy. Punkt kontrolny jakości wody dla fragmentu Wisły znajdującego się na
obszarze arkusza położony jest w Sartowicach (822,0 km Wisły). Badania monitoringowe
wykonane w 2009 roku wykazały, że ocena biologiczna i fizykochemiczna wód Wisły jest
dobra, natomiast ocena bakteriologiczna jest niezadowalająca. Stan ekologiczny
i chemiczny wód Wisły został określony jako dobry (Raport o stanie środowiska…2011).
Ponowna analiza jakości wody Wisły przeprowadzona w 2012 roku utrzymały wymogi
II klasy w zakresie wskaźników fizykochemicznych. W porównaniu z badaniami z 2011 roku
stan sanitarny uległ pogorszeniu z oceny zadowalającej na niezadowalającą (Raport
o stanie środowiska… 2013).
Punkt kontrolny jakości wody dla Mątawy położony jest poniżej miejscowości Święte
w 13,1 km biegu rzeki. Badania monitoringowe wykonane w 2012 roku wykazały
stan/potencjał ekologiczny umiarkowany, o czym zadecydował wynik indeksu
makrobentosowego. W zakresie fizykochemicznym nie stwierdzono przekroczenia granic
klasy II, natomiast ocena bakteriologiczna była niezadowalająca (wskaźnik sanitarny został
określony jako IV klasa) (Raport o stanie środowiska…2013).
Żacka Struga będąca dopływem Kanału Głównego, została objęta monitoringiem
w zakresie fizykochemicznym. W wyniku przeprowadzonych badań w 2012 r. stwierdzono
stan fizykochemiczny poniżej dobrego na całej długości, ze względu na wysoki poziom
związków biogennych, a zwłaszcza fosforanów. Z uwagi na rolnicze intensywne użytkowanie
zlewni, obszar ten od roku 2004 zakwalifikowano jako wrażliwy na zanieczyszczenia azotem
pochodzenia rolniczego. Poza tym struga jest odbiornikiem wody z oczyszczalni ścieków w
Stolnie (poza arkuszem mapy).
Na analizowanym terenie prowadzone są badania jakości wody na kanale Trynka
i Rowie Hermana (północno-wschodnia cześć analizowanego obszaru), które to cieki są
pochodzenia sztucznego i odwadniają teren miejski miasta Grudziądza. Rów Hermana
został objęty badaniem jakości wody w odcinku ujściowym do Wisły w Grudziądzu (0,1 km
rzeki) w 2012 roku. Badania wody w zakresie fizykochemicznym wykazały warunki
odpowiednie dla II klasy, natomiast stan sanitarny oceniono jako zły. Kanał Trynka został
objęty badaniem jakości wody w 0,1 km rzeki, w miejscu ujścia kanału do Wisły. Badania
jakości wody w 2012 r. wykazały słaby stan/potencjał ekologiczny (przekroczony wskaźnik
indeksu makrobentosowego) oraz zły stan bakteriologiczny. W porównaniu z badaniami
33.
Piątkowo
turbina wiatrowa
-
-
-
+
-
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko
Na terenie arkusza Grudziądz-Mniszek zinwentaryzowano inwestycję mogącą
szczególnie szkodliwie oddziaływać na środowisko przyrodnicze (Tabela 6). Ponadto, przez
arkusz przebiegają napowietrzne linie elektro-energetyczne, fragment gazociągu oraz
autostrady A1, a także drogi krajowe (nr 91 i 55) będące trasami transportu materiałów
niebezpiecznych (Raport o stanie środowiska.. 2013). Kwalifikacja przedsięwzięć została
dokonana na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. Nr 213, poz. 1397).
Tabela 6. Rodzaje przedsięwzięć mogące znacząco oddziaływać na środowisko.
Maksiak S., 1981, Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz 244 Grudziądz Rudnik, Instytut Geologiczny, Warszawa.
Matuszkiewicz J. M., 2002, Zespoły roślinne Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Olszewski A., 1974, Jednostki litofacjalne glin subglacjalnych nad dolna Wisłą w świetle analizy ich
makrostruktur i makrotekstur. Stud. Soc. Sc. Torunensis, Sect. C, V. 8 (2). Toruń.
Paczyński B. (red.), 1995, Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000, Państwowy Instytut
Geologiczny, Warszawa.
Pożaryski W. i in., 1982, Tektonika i ewolucja palatektoniczna paleozoiku podpermskiego między
Koszalinem i Toruniem (Pomorze). Prz. Geol. 30 (12).
Pożaryski W. (red.), 1974, Budowa geologiczna Polski. 4. Tektonika. 1, Niż Polski. Inst. Geol., Warszawa.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2013 roku, 2014, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2012 roku, 2013, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2011 roku, 2012, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku, 2011, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Rąkowski G. (red.), 2005, Rezerwaty przyrody w Polsce Północnej, IOŚ-PIB, Warszawa.
Lp.*
Miejscowość
Obiekt
1.
ul. Por. Krzycha 5, Grudziądz
T.K.J .Matuszewski SJ, demontaż i utylizacja odpadów
niebezpiecznych (azbest); demontaż samochodów
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
PRZECIWDZIAŁANIE DEGRADACJI ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Aktywność człowieka w zakresie przeciwdziałania degradacji środowiska przyrodniczego
polega na właściwym wprowadzaniu podstaw przyrodniczych i proekologicznych do planowania
przestrzennego oraz na umiejętnym stosowaniu instalacji technicznych i procesów
technologicznych ograniczających lub likwidujących procesy degradacji środowiska. Działanie
człowieka w tym kierunku obejmuje więc cały szereg zabiegów, procesów, nakazów i zaleceń,
także podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców. W dwóch miejscowościach arkusza
– Dolnej Grupie oraz Wabczu zlokalizowano oczyszczalnie ścieków. Sieć kanalizacji sanitarnoburzowej występuje jedynie w Grudziądzu, a częściowo w niektórych miejscowościach. W tych,
w których nie ma sieci kanalizacyjnej systematycznie przyrasta liczba przydomowych
oczyszczalni ścieków. Na większości analizowanego obszaru gospodarka odpadami jest
Rąkowski G., Walczak M., Smogorzewska M., 2012, Obszary Natura 2000 w Polsce I, Obszary
specjalnej ochrony ptaków, IOŚ-PIB, Warszawa.
Specjalne obszary ochrony siedlisk w Polsce Północnej, IOŚ-PIB, Warszawa.
Rąkowski G., Smogorzewska M., Janczewska A., Wójcik J., Walczak M., Pisarski Z., 2004, Parki
krajobrazowe w Polsce, IOŚ-PIB, Warszawa.
Rozporządzenie nr 2/2013 Dyrektora RZGW w Gdańsku z 24 kwietnia 2013 r. w sprawie
wprowadzenie programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych,
Dziennik Urzędowy Woj. Kujawsko-Pomorskiego, poz. 1807.
Sadurski A., Nowicki Z. (red.) 2007, Hydrogeologia regionalna Polski. Wyd. PIG. Tom 1.
Sobieralska R., Pająkowski J., 2001, Ochrona starych odmian drzew owocowych, [W:] Pająkowski J.,
(red.), Krajobrazy Ziemi Świeckiej, TPDW Świecie.
Szafer W., Zarzycki K. (red.), 1972, Szata roślinna Polski, Tom II, PWN, Warszawa.
Trampler T., Mąkosa K., Girżda A., Bąkowski J., Dmyterko E., 1990, Siedliskowe podstawy hodowli
lasu, PWRiL, Warszawa.
Woś A., 1999, Klimat Polski, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
© Copyright by Mieczysław Kunz, Leon Andrzejewski, Rafał Kot, Katarzyna Kubiak-Wójcicka,
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu