program ochrony przyrody - Nadleśnictwo Maskulińskie

1
REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH
W BIAŁYMSTOKU
PLAN URZĄDZENIA GOSPODARSTWA LEŚNEGO
NADLEŚNICTWA MASKULIŃSKIE
NA OKRES 01.01.2005 – 31.12.2014
PROGRAM OCHRONY PRZYRODY
BIURO URZĄDZANIA LASU I GEODEZJI LEŚNEJ
ODDZIAŁ W BIAŁYMSTOKU
Białystok 2004
2
3
SPIS TREŚCI
str.
5
1. Założenia metodyczne.
1.1. Podstawy i cel opracowania.
1.2. System ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w Lasach
Państwowych.
5
5
2. Ogólna charakterystyka nadleśnictwa.
2.1. Położenie.
2.2. Rys historyczny.
8
8
10
2.3 Osadnictwo.
13
2.4 Historia lasów.
15
2.5 Stan posiadania i podział administracyjny.
23
3. Formy ochrony przyrody.
3.1. Szczególne formy ochrony przyrody.
3.2. Lasy ochronne.
3.3. Lasy wielofunkcyjne (gospodarcze).
3.4. Inne formy ochrony przyrody i krajobrazu.
3.5. Tereny Nadleśnictwa Maskulińskie na tle koncepcji ochrony obszarów cennych
24
25
4.
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
4.5
przyrodniczo.
Walory przyrodniczo-leśne nadleśnictwa.
Charakterystyka warunków przyrodniczych.
Grupy lasu i kategorie ochronności.
Bogactwo gatunkowe drzewostanów.
Struktura pionowa drzewostanów.
Pochodzenie drzewostanów.
5.
Ważniejsze obiekty kultury materialnej i walory historyczne terenów
nadleśnictwa.
5.1. Grunty w zarządzie Nadleśnictwa Maskulińskie.
5.2. Grunty w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Maskulińskie.
6.
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
6.5.
6.6.
Zagrożenia środowiska przyrodniczego.
Rodzaje zagrożeń środowiska leśnego.
Czynniki antropogeniczne.
Czynniki abiotyczne.
Czynniki biotyczne.
Poziom uszkodzeń drzewostanów w oparciu o inwentaryzację BULiGL.
7.
Inwestycje mające wpływ na stan środowiska przyrodniczego.
Poziom uszkodzeń drzewostanów w oparciu o monitoring.
6.7. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska.
43
45
45
52
56
56
84
93
96
99
102
103
103
107
108
109
138
141
147
148
150
151
4
8.
8.1.
8.2.
8.3.
8.4.
8.5.
8.6.
8.7.
8.8.
8.9.
Program działań z zakresu ochrony środowiska.
Zadania dotyczące szczególnych form ochrony przyrody.
Zadania dotyczące lasów ochronnych.
Zadania dotyczące innych form ochrony przyrody i krajobrazu.
Ochrona obiektów kultury materialnej, walorów historycznych i krajobrazowych.
Kształtowanie stosunków wodnych.
Kształtowanie granicy polno-leśnej.
Ochrona różnorodności biologicznej.
Zadania dotyczące ochrony środowiska.
Założenia ochronne w zakresie rekreacji i turystyki.
9. Turystyka i rekreacja.
10. Edukacja i promocja.
11. Literatura.
161
161
164
165
166
167
170
175
180
184
185
199
205
209
12. ZAŁĄCZNIKI
1. Protokół z posiedzenia I Komisji w sprawie sporządzania Programu Ochrony 211
Przyrody Nadleśnictw: Maskulińskie, Gołdap z dnia 10 lutego 2003r.
2. Chronione gat. roślin i grzybów wyst. na terenie i w zasięgu terytor. Nadl 219
Maskulińskie.
3. Chronione gatunki zwierząt występujące na terenie i w zasięgu terytor. Nadl. 223
Maskulińskie.
4. Wykaz bagien Nadleśnictwa Maskulińskie.
13. LEKSYKON
237
245
249
14. KRONIKA
283
5. Wykaz gruntów do naturalnej sukcesji Nadleśnictwa Maskulińskie.
15. MATERIAŁY KARTOGRAFICZNE – Mapa walorów przyrodniczych,
wartości kultury materialnej oraz zagrożeń środowiska przyrodniczego
Nadleśnictwa Maskulińskie, skala 1:50 000
5
1. Założenia metodyczne.
1.1. Podstawy i cel opracowania.
Program Ochrony Przyrody został opracowany według stanu na dzień 1.01.2005 r. w
celu przedstawienia najcenniejszych i najciekawszych obiektów rozpatrywanych pod kątem
ochrony przyrody, oraz uwidocznienia problemów i zagrożeń jakie stwarza gospodarcza
działalność człowieka dla szeroko pojętego środowiska naturalnego. Program opracowano dla
obszaru administrowanego przez Nadleśnictwo Maskulińskie. Ma on na celu zobrazowanie
walorów przyrodniczych, ewentualne wskazanie kolejnych obiektów do objęcia ochroną, i
przez to ma się przyczynić do zachowania różnorodności biologicznej.
Podstawą merytoryczną wykonania Programu Ochrony Przyrody Nadleśnictwa
Maskulińskie jest „Instrukcja sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie”,
zatwierdzona do użytku służbowego przez Podsekretarza Stanu prof. dr hab. Andrzeja
Szujeckiego oraz postanowienia Komisji w sprawie sporządzania Programu Ochrony
Przyrody Nadleśnictw: Maskulińskie i Gołdap z dnia 10 lutego 2003 r. (protokół w
załączeniu). Program został sporządzony dwupoziomowo: w pełnym zakresie dla gruntów w
zarządzie Nadleśnictwa Maskulińskie i w sposób uproszczony dla gruntów pozostających w
zasięgu terytorialnym nadleśnictwa. W programie uwzględniono waloryzacje przyrodnicze
znajdujące się w posiadaniu nadleśnictwa, Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, własne
dane zebrane w trakcie prac terenowych oraz inne dostępne informacje z zakresu ochrony
przyrody, dotyczące omawianego obszaru, między innymi materiały i publikacje z
Mazurskiego Parku Krajobrazowego.
Integralną częścią programu ochrony przyrody jest „Mapa walorów przyrodniczych,
wartości kultury materialnej oraz zagrożeń środowiska przyrodniczego Nadleśnictwa
Maskulińskie”. Na mapie tej umieszczono między innymi: pomniki przyrody, rezerwaty
przyrody, klasy czystości wód, infrastrukturę mającą wpływ swym oddziaływaniem na
ekosystemy przyrodnicze itp.
1.2. System ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w Lasach
Państwowych.
Ochrona przyrody we współczesnym leśnictwie obejmuje:
A) Zabezpieczanie obszarów, obiektów i gatunków objętych różnymi formami ochrony
przyrody, znajdujących się w zarządzie Lasów Państwowych.
B) Racjonalną gospodarkę leśną, która w oparciu o ideę trwałego i zrównoważonego rozwoju
oraz zachowania różnorodności biologicznej (ustalenia Konferencji Ministerialnej
6
Ochrony Lasów w Europie – Helsinki 1993 r.) realizuje potrzeby społeczeństwa,
ponieważ:
•
zapewnia trwałość lasów i ciągłość dostarczania surowców leśnych,
•
w miarę możliwości powoduje zwiększenie zasobów leśnych kraju,
•
nie prowadzi do zubożenia (dba o zachowanie) bogactwa naturalnego rodzimej przyrody,
•
łączy leśnictwo z zagadnieniami szeroko pojmowanego kształtowania środowiska
przyrodniczego (w tym także krajobrazu).
C) Dbałość o pozaprodukcyjne funkcje lasu.
D) Propagowanie idei ochrony lasu oraz roli lasów i leśnictwa w aspekcie gospodarczym
i społecznym, czyli edukacja ekologiczna społeczeństwa przez leśników.
E) Ograniczanie negatywnego wpływu na lasy źródeł zagrożenia znajdujących się poza
obszarami leśnymi, rozpoznanie skali powyższych zagrożeń poprzez monitoring
techniczny i biologiczny.
Wykonywanie zadań z zakresu ochrony przyrody w Lasach Państwowych jest
realizowane w ramach zintegrowanego Systemu Ochrony Przyrody i Kształtowania
Środowiska Naturalnego. Wynika on z dominujących funkcji lasów, a jego formę i zakres
określają ustawowe akty prawne oraz przepisy i wytyczne branżowe (patrz schemat na stronie
następnej).
Praktyczna realizacja ochrony przyrody w Lasach Państwowych jest dokonywane przez:
v W obiektach chronionych na mocy ustawy o ochronie przyrody:
•
Realizację zapisów planów ochrony; parków krajobrazowych, parków narodowych,
rezerwatów przyrody
•
Czynności przy pomnikach przyrody
•
Prace specjalne na stanowiskach gatunków chronionych
v W obiektach chronionych na podstawie ustawy o lasach:
•
Realizację zapisów w planach urządzania lasów (decyzje KTG)
•
Realizację zapisów w programach ochrony przyrody
•
Realizację doraźnych decyzji i zarządzeń branżowych
•
Preferowanie stanowisk i biotopów rzadkich, zagrożonych w trakcie prac gospodarczych
7
Ustawa o ochronie przyrody
z 16 kwietnia 2004 r.
q
Parki narodowe
q
Pomniki przyrody
q
Rezerwaty przyrody
q
Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i
q
Parki krajobrazowe
q
Obszary chr. Krajobrazu
q
Obszary Natura 2000
q
Stanowiska dokumentacyjne
q
Użytki ekologiczne
q
Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
KSOCH
Ustawa o lasach
z
28 września 1991 r.
grzybów
Ustawa o ochronie gruntów
rolnych i leśnych
z 3 lutego 1995 r.
Ogólne zasady ochrony lasów zawarte w ;
Lasy ochronne (w tym);
q
glebochronne, wodochronne, uszkodzeń
Art.7,8,13-powszechna ochrona lasów
(trwałość, ciągłość)
przemysłowych, cenne przyrodniczo, badań
q
Art.13b
-leśne kompleksy promocyjne
doświadczalnych, nasienne, ostoje zwie-
q
Art.16
-uznawanie lasów ochronnych
rzyny, w granicach miast, uzdrowiskowo-
q
Art.18
-program ochrony przyrody
senatoryjne, o znaczeniu obronnym, maso-
(ruszt ekologioczny)
wego wypoczynku, krajobrazowe
8
v Prace informacyjno-propagandowe:
•
Informowanie społeczeństwa o gospodarowaniu w leśnictwie na zasadach trwałego i
zrównoważonego rozwoju i ochrony bioróżnorodności biologicznej, udział leśników w
lokalnych samorządach
•
Ustawodawcze inicjatywy leśników w sprawie ochrony lasów
•
Zlecanie badań naukowych i publikowanie ich wyników
•
Edycję materiałów propagandowych, imprez, programów radiowo-telewizyjnych,
produkcji filmów wideo
•
Tworzenie w nadleśnictwach etatów ekologicznych
•
Szeroką akcję edukacyjną kierowaną do dzieci i młodzieży szkolnej polegającą na:
udziale leśników w zajęciach szkolnych, organizowanie wyjazdów w teren
•
Tworzenie ośrodków edukacji ekologicznej.
2. Ogólna charakterystyka nadleśnictwa.
2.1. Położenie.
Nadleśnictwo Maskulińskie położone jest w części północno-wschodniej Polski. Pod
względem administracyjnym są to tereny województwa warmińsko-mazurskiego, powiatów
Pisz i Mrągowo.
W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa znajdują się grunty ośmiu gmin: Pisz,
Mrągowo, Mikołajki, Ruciane, Orzysz, Piecki oraz miasta Mikołajki i Ruciane-Nida. Na
południowym - wschodzie graniczy z województwem Podlaskim, powiatami Kolno i Grajewo
oraz z województwem Mazowieckim, powiatem Ostrołęka. Od północy, wschodu i zachodu
nadleśnictwo graniczy z powiatami województwa warmińsko-mazurskiego – Szczytno,
Olsztyn, Kętrzyn, Giżycko i Ełk. Nadleśnictwo Maskulińskie administracyjnie podlega
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku. Lasy Nadleśnictwa Maskulińskie
stanowią część jednego z największych kompleksów leśnych Polski - Puszczy Piskiej.
Pod względem geograficznym Nadleśnictwo znajduje się między 21,39o a 21,79o
długości geograficznej wschodniej oraz między 53,47o i 53,89o szerokości geograficznej
północnej.
Zgodnie z regionalizacją przyrodniczo-leśną IBL zamieszczoną w „Zasadach hodowli
lasu” z 2002 r. Nadleśnictwo Maskulińskie znajduje się w dwóch krainach: II Krainie
Przyrodniczo-Leśnej
Mazursko-Podlaskiej,
w
Dzielnicy 1
Pojezierza
Mazurskiego,
9
Mezoregionach:
Pojezierza
Mrągowskiego
i
Krainy
Wielkich
Jezior
Mazurskich
(przeważająca część obrębu Mikołajki) i Dzielnicy 2 Równiny Mazurskiej (większość
obrębów Maskulińskie i Ruciane, a także część obrębu Mikołajki) oraz w IV Krainie
Przyrodniczo-Leśnej
Mazowiecko-Podlaskiej,
Dzielnicy
4
Puszczy
Kurpiowskiej
(południowa część obrębu Maskulińskie).
-
granica Krainy
-
granica Dzielnicy
-
granica Mezoregionu
-
zasięg Nadl. Maskulińskie
Ryc. 1. Położenie Nadleśnictwa Maskulińskie według Regionalizacji przyrodniczo-leśnej IBL Polski
północnej
W podziale fizyczno-geograficznym Polski (Kondracki 2001), obszar Nadleśnictwa
Maskulińskie położony jest w następujących jednostkach:
• obszar fizyczno-geograficzny: Europa Wschodnia (2),
• podobszar i prowincja: Niż Wschodniobałtycko-Białoruski (84),
• podprowincja: Pojezierza Wschodniobałtyckie (842),
• makroregion: Pojezierze Mazurskie (842.8),
10
• mezoregion: Równina Mazurska (842.87),
• mezoregion: Kraina Wielkich Jezior Mazurskich (842.83).
Podział geobotaniczny (Szafer, Pawłowski 1972), lokalizuje teren nadleśnictwa
w pasie przejściowym między Działem Północnym obejmującym północno-wschodnią część
kraju, a położonym od niego na zachód Działem Bałtyckim. Przyjmuje się, że występuje tu
przewaga elementów charakterystycznych dla Działu Północnego (Kraina MazurskoKurpiowska i Okręg Pojezierza Mazurskiego).
Lasy Nadleśnictwa Maskulińskie wchodzą w skład Puszczy Piskiej. Teren ten należy do
wododziału Wisły, dorzecza rzeki Narew. Największą rzeką regionu jest Pisa i Krutynia.
Występują tu również liczne jeziora. Największe z nich to: Śniardwy z Sekstami i
Kaczerajnem i Warnołtami (113,4 km2, głęb. 23,4 m), Nidzkie (18 km2, głęb. 23,7 m),
Bełdany (9,6 km2, głęb. 46,0 m), Tałty (18,2 km2, głęb. 23,7 m), Łuknajno (6,8 km2, głęb.
3 m), Mikołajskie(6,8 km2, głęb. 3 m).
Siedziba Nadleśnictwa mieści się w Rucianem-Nidzie. Jest ono podzielone na 3 obręby
leśne: Maskulińskie, Mikołajki i Ruciane (odpowiednio 7, 6 i 6 leśnictw).
Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie znajduje się stosunkowo niewiele
miejscowości, z których najważniejsze to: miasto Ruciane-Nida (ok. 5 tys. mieszkańców),
miasto Mikołajki (ok. 3,8 tys. mieszkańców) i kilka mniejszych: Karwica, Turośl, Piotrowo,
Ukta i Baranowo. Większość z tych miejscowości ma charakter turystyczny. Do większych
ośrodków miejskich znajdujących się w pobliżu nadleśnictwa możemy zaliczyć: Pisz,
Giżycko i Mrągowo.
2.2. Rys historyczny.
Ślady bytowania gromad ludzkich, jak wskazują odkrycia archeologiczne (znaleziska
z okolic Wojnowa ), datowane są na schyłek starszej epoki kamienia (10 000 lat p.n.e.).
Świadczą one o rybacko-myśliwskich, wędrujących grupach ludzkich polujących między
innymi na renifery. Aż do połowy mezolitu na terenie dzisiejszej Ukty znajdowało się wielkie
obozowisko łowców reniferów. Dopiero w epoce brązu (1700 – 550 lat p.n.e.) i epoce żelaza
(550 lat p.n.e. – do początku n.e.) miał miejsce rozwój osadnictwa. W okresie rzymskim (od
początku n.e. do 400 r. n.e.) nastąpiła stabilizacja i zagęszczenie osadnictwa (wskazują na to
cmentarzyska ciałopalne w Zełwągach i Onufryjewie). Tereny te zamieszkiwały plemiona
Prusów i Galindowie (osady i grodziska w miejscowościach: Guzianka, Onufryjewo,
Popielno, Inulec i Łuknajno z V – X w.). Musieli oni wyróżniać się spośród plemion
11
pruskich, gdyż wspominał o nich w swym dziele (a także o Sudowach, czyli Jaćwingach)
geograf aleksandryjski z II wieku n.e. - Ptolemeusz.
Ryc. 2. Podział plemienny Prus w XIII w. Wg H. Łowmiańskiego
1- granice Prus, 2- przypuszczalne granice plemion, 3- granice krain, 4- o środek włości. Źródło: Dzieje Warmii
i Mazur w zarysie. Warszawa1981.
Na ślad osad pruskich natrafiono także w Dziubielach, Karwicy, Kowalewie, koło
Orzysza i w Wejsunach, na groby w Białej, Kwiku, Okartowie, Orzyszu i Starych Gutach.
Przypuszczalnie zamki w Piszu i Okartowie wzniesiono na miejscu dawnych grodów
pruskich, było to bowiem w zwyczaju u Krzyżaków, których w XIII wieku książę Konrad
Mazowiecki sprowadził do walki z plemionami pruskimi, a więc i Galindami. Około 1250
roku ekspansja krzyżacka dotarła do ziem Galindów. Z licznego niegdyś plemienia Galindów
pozostały zapewne tylko niedobitki. Na wyludnionych terenach powstała rozległa Wielka
Knieja.
Spuścizną po Galindach jest zapewne kilkanaście nazw miejscowości: Karwica
i Karwik (w języku pruskim curvis = wół), Kumielsk (kume = las), Kwik (quike = wody),
Lisaki (liscis = obóz), Pisz i rzeka Pisa (w łotewskim pisa = bagna).
W 1254 roku papież Innocenty IV nadał Galindię książętom mazowieckim. W rok
później książę kujawski Kazimierz zrzekł się Galindii na rzecz Zakonu w zamian za ziemię
lubawską. Między 1255 a 1277 rokiem Krzyżacy zajęli terytorium dzisiejszych powiatów
piskiego i mrągowskiego. Przez blisko półtora wieku Krzyżacy nie zasiedlali wschodnich
12
terenów swego państwa. Puszcza miała zabezpieczać przed napadami litewskimi i umożliwiać
kolonizację w zachodnich połaciach kraju.
Przez długie lata granica między państwem krzyżackim a Mazowszem nie była
ustalona. Wytyczono ją w częściowo w 1343 roku na odcinku od źródeł rzeki Wincenty do
Orzysza. Wkrótce po zawarciu tego układu, zapewne w latach 1343-1345 Krzyżacy wznieśli
zameczki obronne w Piszu i Okartowie. Były to grody drewniano-ziemne, umocnione
kamieniem polnym. Zamki początkowo należały do komturstwa w Bałdze. Pod zamkami
istniały osady służebne.
Datą przełomową dla tych obszarów było podpisanie traktatu pokojowego nad
jeziorem Melnem w 1422 roku. Wytyczona wówczas granica między państwem krzyżackim
a Koroną i Litwą (granica przetrwała bez żadnych zmian aż do 1945 roku) umożliwiła
Zakonowi rozpoczęcie osadnictwa.
W latach 1453-1464 w czasie wojny trzynastoletniej przez Puszczę Piską i okolice
wielokrotnie przemieszczały się wojska. Epilogiem ostatniej wojny polsko-krzyżackiej (15191525) był hołd złożony przez Albrechta Hohenzollerna na rynku krakowskim dnia 10
kwietnia 1525 roku. Już przedtem ostatni mistrz krzyżacki przyjął protestantyzm. Hołd lenny
złożył królowi Zygmuntowi Staremu jako książę świecki. Zakon krzyżacki w Prusach został
rozwiązany, a na gruzach tego państwa powstało świeckie księstwo.
Po sekularyzacji Prus kraj podzielono na obwody, a te na starostwa (Hauptampt).
Starostwo piskie należało do obwodu Natangia. Obszar starostw dzielił się na domeny
(Domanen-Amter). Władza tzw. amtmanów ograniczała się do chłopów książęcych,
chełmińskich i wolnych. Szlachta i jej podwładni podlegali władzy starostów.
8 listopada 1645 roku Pisz otrzymał prawa miejskie nadane przez elektora Fryderyka
Wilhelma. W latach 1656-57 Puszcza Piska stała się miejscem najazdu Tatarów.
Większe zmiany administracyjne nastąpiły w XVIII wieku. W 1726 r. Mikołajki
otrzymują od elektora prawa miejskie. Miasto podzielono na trzy dzielnice: Targ, Koniec
i Kozłowo. Mikołajki liczą wtedy 850 mieszkańców. W 1736 roku powstała kamera
wojenno-skarbowa w Gąbinie do której włączono starostwa piskie i ryńskie. W 1752
zlikwidowano starostwa, wprowadzając nowe jednostki administracyjne - powiaty.
Dotychczasowe starostwo piskie (w tym Mikołajki) włączono do powiatu oleckiego. Kolejna
zmiana podziału administracyjnego nastąpiła w 1818 roku. Prusy podzielono wówczas na
rejencje, a te na powiaty (mniejsze od dotychczasowych). Powiat piski powstał 1 lutego 1818
roku. Pod względem wielkości był on trzecim powiatem w Prusach Wschodnich.
13
W wieku XIX i na początkach XX wieku otwarto linie żeglugowe, co spowodowało
rozwój gospodarczy miast. W 1814 roku uruchomiono linię żeglugową z Pisza do Rynu
i Gdańska. Od 1866 do 1869 r. zbudowano szosę Ruciane-Pisz. W latach 1883-1885
uruchomiono linię kolejową Olsztyn-Ełk ze stacją w Rucianem, a w dalszej kolejności do
Mrągowa. U schyłku XIX wieku uruchomiono szlak wodny prowadzący z Giżycka do
Mikołajek, Rucianego i Pisza.
W okresie I wojny światowej ziemia piska znalazła się na pierwszej linii frontu.
Po wojnie postanowieniem traktatu pokojowego zarządzono na Mazurach plebiscyt w sprawie
przynależności tych ziem. Puszcza Piska i okolice pozostały ostatecznie w składzie Prus
Wschodnich i stan taki trwał aż do stycznia 1945 roku.
W wyniku działań II wojny światowej Puszcza została poważnie zniszczona i prawie
całkowicie wyludniona.
Tradycje przemysłowe okolic Pisza, z uwagi na bogate obszary leśne i płytko
zalegające pokłady rudy darniowej, związane są z silnie rozwiniętym przetwórstwem
drzewnym i hutniczym.
2.3. Osadnictwo
Osadnictwo na terenach Ziemi Piskiej rozpoczęło się w okresie panowania
krzyżackiego. Puszczę Piską, stanowiącą wówczas jeden wielki kompleks leśny z Puszczą
Zieloną, o wiele wcześniej zaczęli zaludniać smolarze, wapniarze, bartnicy, rybacy i myśliwi.
Planowe osadnictwo rozpoczęło się od rzeki Wincenty i szło w kierunku północnowschodnim. Tereny na zachód od Pisy pozostawały nie zasiedlone. Zarówno w majątkach, jak
i wsiach osiedlano przede wszystkim ludność przybyłą z Mazowsza. Przywileje określały
dokładnie granice zarówno wsi jak i majątków.
Wsie czynszowe budowały się zazwyczaj wzdłuż wiejskiej drogi i przybierały
charakter ulicówek. Pola były pocięte w regularne działki. Natomiast osiedla w majątkach
służebnych to przysiółki. Układ pól był tam nieregularny.
Na zagospodarowanie się na nowych terenach przyznawano tzw. okres wolnizny,
podczas którego nowi osadnicy byli zwolnieni od wszelkich powinności i opłat. Ze względu
na to, że na nadawanych terenach trzeba było prowadzić karczunek, okres wolnizny był tutaj
dość długi i wynosił przeciętnie 15 lat. Posiadacze majątków byli lennikami Zakonu
Krzyżackiego. Wojna trzynastoletnia przerwała osadnictwo. Wznowiono je w 1465 roku. Do
końca XV wieku osadnictwo postępowało bardzo szybko naprzód, głównie na terenie
obecnego powiatu piskiego, omijając centralną część Puszczy.
14
Ryc. 3. Rozwój sieci osadniczej w powiecie piskim.
Ostatnim etapem kolonizacji ziemi piskiej było zasiedlenie obszarów położonych na
zachód od Pisy w ramach osadnictwa szkatułowego. Po objęciu tronu książęcego w Prusach
w 1640 roku Fryderyk Wilhelm, chcąc uniezależnić się od szlachty i miast, rozpoczął
kolonizację nie zasiedlonych dotąd obszarów leśnych. Osadnictwo szkatułowe objęło tereny
od Nidzicy do rzeki Pisy i Jeziora Śniardw. Na terenie starostwa piskiego przebiegało ono
bardzo wolno. Pierwszą osadę szkatułową (młyn w Karwicy) założono w 1679 roku. Pewne
ożywienie nastąpiło dopiero dwadzieścia lat później. W latach 1679-1749 założono ogółem
23 osady. Powstawały one głównie na wysokich brzegach jezior. Nad Jeziorem Nidzkim
powstał Kowalik (1694), Przerośl (1707), nad Jeziorem Wiartel - Wiartel Mały (1699),
Wiartel (1700), nad jeziorem Jaśkowo - Szeroki Bór (1700). Osadnictwo szkatułowe
zwiększało obszar upraw, nie wpłynęło jednak na wzrost liczby ludności, gdyż osady te
zasiedlano ludnością już tu zamieszkałą.
15
W końcu XVIII wieku ziemia piska była wciąż niedoludniona. Przyczyniły się do tego
w głównej mierze rozmaite klęski, jakie spadły na nią w okresie wojen szwedzkich oraz
podczas najazdu tatarskiego w 1656 roku.
Zarazy niejednokrotnie nawiedzały Prusy, mało jednak która przyniosła tyle strat, co
straszliwa epidemia dżumy szalejąca tu w latach 1709-1711, która pochłonęła tysiące ofiar.
Do czasów wojen napoleońskich dzieje okolic Pisza i Mikołajek toczyły się leniwym nurtem.
Dopiero ich nadejście przyniosło głębokie reformy na wsi i w mieście. W 1807 roku
zniesiono poddaństwo chłopów, a potem ich uwłaszczono. Reformy te nie przyniosły
spodziewanej poprawy położenia materialnego niższych warstw społecznych. W latach 18451847 Pisz i okolice dotknęła klęska głodu. Na początku drugiej połowy XIX wieku
rozpoczęto wielkie roboty publiczne przy budowie kanałów i dróg bitych. Rozwój
gospodarczy związany był również z budową linii kolejowych. Warstwom najuboższym
łączność kolejowa z ośrodkami przemysłowymi w Niemczech dała możliwość masowej
emigracji. Jednakże w latach 1871-1925, w epoce, którą historycy niemieccy nazwali
okresem Ost - und Landflucht emigracja nie przyjęła tak ogromnych rozmiarów jak na innych
ziemiach Prus Wschodnich. Ludność wiejska w 1925 roku stanowiła 82% ogółu
mieszkańców.
Rozwój przemysłu drzewnego, rozbudowa placówek handlowych i usługowych oraz
administracji publicznej wpływały na dalszy wzrost liczby ludności miejskiej. Jak na epokę
rewolucji przemysłowej nie było to jednak imponujące tempo rozwoju.
Po przejęciu tych ziem w 1945 roku przez polską administrację cywilną cały wysiłek
ówczesnych władz skierowany został na jego zagospodarowanie i stworzenie odpowiednich
warunków dla masowej akcji przesiedleńczej. Pierwsi osadnicy rekrutowali się z okolicznych
powiatów. Liczne rzesze osadników stanowili repatrianci ludności polskiej z zachodnich
terenów Związku Sowieckiego.
2.4. Historia lasów
Puszcza Piska od niepamiętnych czasów stanowiła część ogromnego kompleksu
puszcz, jezior i bagien rozciągającego się nieprzerwanym pasem aż do Pregoły. Obszar ten na
mapie z 1280 roku określany jest jako „Wielka Knieja”. W tym czasie były to wyłącznie
tereny leśne i bagienne, ponieważ dawne osady pruskie, zniszczone przez Krzyżaków, rychło
pokryły się lasami. Intensywna akcja osadnicza prowadzona przez zakon krzyżacki w XIV
i XV wieku spowodowała likwidację puszczy na wschód od rzeki Pisy a także w okolicach
Szczytna i Pasymia na zachodzie oraz Mrągowa i Giżycka na północy. W ten sposób
16
wydzielony został zwarty masyw leśny stykający się na północnym wschodzie z Jeziorem
Śniardwy - Puszcza Piska (Johannisburger Heide).
Ryc. 4. Układ przestrzenny lasów w Prusach - XIII w.
1- granice państwa Zakonu Krzyżackiego, 2- lasy, 3- tereny zasiedlone, 4- bagna. Źródło: Dzieje Warmii i
Mazur w zarysie. Warszawa 1981.
W XV wieku na terenie puszczy istniały smolarnie, dziegciarnie i węglarnie.
Najbardziej rozpowszechnioną gałęzią przemysłu leśnego było wypalanie węgla drzewnego,
smoły, dziegciu i potażu. W XVIII wieku, z powodu wielkiego przetrzebienia puszczy,
zabroniono prowadzenia przetwórni na terenie leśnym. Smolarnie mogły istnieć tylko
w pobliżu granicy mazowieckiej. Jeszcze w 1870 roku istniało na terenie Puszczy Piskiej 12
smolarni, 8 dziegciarni, 5 węglarni, 4 wapienniki i 8 cegielni. Uległy one likwidacji dopiero
w XIX wieku. Na terenie Puszczy Piskiej istniały dość duże pokłady rudy darniowej.
Prawdopodobnie wytapiano ją i przetwarzano już za czasów krzyżackich, wiadomości z tego
okresu są jednak bardzo skąpe. Dokładniejsze pochodzą z XVI wieku i dotyczą kuźnic
w Jeżach i Karwicy oraz hamerni w Jaśkowie i Wiartlu. Rudę darniową wydobywano
systemem odkrywkowym. Wytapiano ją początkowo sposobem bardzo prymitywnym,
zazwyczaj w obłożonych kamieniami dołach, które wypełniano rudą i węglem drzewnym.
17
Później stawiano specjalne piece zwane dymarkami. Najstarsze posiadane dokumenty dotyczą
kuźnicy w Jeżach (1540 r.). Hamernię w Jaśkowie założono w roku 1568 (należała ona do
Szymona Rudnika). W 1578 roku istniała już druga hamernia w Wiartlu. Zlikwidowano je
pod koniec XVIII wieku, kiedy powstał projekt wybudowania huty żelaza w południowej
części puszczy, nad rzeką Pisą. Hutę zlokalizowano w Wądołku. Prace przy budowie
rozpoczęto w 1799 roku, a ukończono w 1805 roku. Roczny przerób huty podlegał dużym
wahaniom. W najlepszym 1857 roku przerobiono 4000 ton rudy darniowej (z jednej tony
otrzymywano około 355 kg żelaza). Na przełomie lat 1879/1880 zaprzestano produkcji, zaś
w 1889 roku hutę zlikwidowano.
Na podstawie danych z 1576 roku (Mager, 1960) należy przypuszczać, że
w Puszczy Jańsborskiej (taka była nazwa puszczy do XVIII wieku) gatunkami panującymi
były drzewa iglaste. Niemniej jeszcze w XVI i XVII wieku udział liściastych był znacznie
wyższy niż obecnie. Z dokumentów archiwalnych Zakonu wynika, że obszary z obfitym
występowaniem dębu wynosiły około 17000 ha, a z urzędowego opisu Kniei Jańsborskiej
z 1663 roku wiemy, że występowały w niej wszelkie rodzaje drzew: dęby, sosny, świerki,
graby, lipy, klony, wiązy, jesiony i brzozy. Bardziej szczegółowe opisy drzewostanów
Puszczy Jańsborskiej zawarte są w tzw. protokółach Hertefelda (1725 r.), z których wynika,
że drzewostany liściaste występowały w większych ilościach nie tylko w północnej części
Puszczy, ale także w części południowej na sandrach. Jednakże dominującym gatunkiem była
sosna z domieszką dębu i brzozy. Za czasów panowania Zakonu Krzyżackiego Puszcza nie
miała żadnego podziału powierzchniowego. Początkowo stworzono kilka urzędów leśnych,
obsadzonych przez braci zakonnych, którzy mieli do pomocy strażników konnych. W miarę
zasiedlania puszczy wzrastało zapotrzebowanie na drewno. Powodowało to znaczne
uszczuplenie
zapasów
surowca,
szczególnie
w gatunkach
cenniejszych
i wywołało
konieczność wprowadzenia pierwszych zarysów kontrolowanej gospodarki leśnej.
Podział przestrzenny Puszczy na ostępy zaczęto przeprowadzać w końcu XVI wieku.
W XVII wieku powstały pierwsze podziały administracyjne. Puszczę Piską podzielono na
dwa „objazdy”. Na czele objazdu piskiego stał Bartłomiej Polken, zaś objazdem drygalskim
zarządzał ród Maletiusów (Szymon, Franciszek i Jan w latach 1650-1740). W obydwu
objazdach zatrudnionych było ponadto trzydziestu dwóch strażników. W roku 1739,
zarządzeniem króla pruskiego, wprowadzono urząd królewskiego leśniczego. Przemianowano
również ostępy na leśnictwa, a strażników konnych na leśniczych. W 1803 roku leśniczego
zastąpił nadleśniczy. Powierzchniowo, w 1791 roku, Puszcza Piska zajmowała prawie 219
tysięcy morgów, czyli około 55890 ha lasów.
18
Puszczańskie lasy obfitowały w przeróżne bogactwa: rudę darniową, trawy, liście
drzew, ściółkę dla bydła, a przede wszystkim w drewno, owoce, grzyby, jagody i zwierzynę.
Stąd też ludność zajmowała się zbieractwem, myślistwem, rybactwem, bartnictwem
pozyskiwaniem drewna, produkcją potażu, smolarstwem, uzyskiwaniem żywicy i dziegciu.
Utrzymywano się także z hutnictwa żelaza i szkła. Ze względu na słaby nadzór
i skorumpowaną administrację gospodarka leśna prowadzona była rabunkowo (wzniecanie
pożarów przez bartników, wypalanie węgla drzewnego, pozyskiwanie smoły, popiołu itp.),
co doprowadziło m.in. do klęsk owadzich.
Początki planowanego leśnictwa sięgają 1806 r., gdy wydano przepisy w zakresie
administrowania lasami. Rozpoczętą w 1755 roku akcję pomiaru lasów kontynuowano aż do
połowy XIX wieku. W wyniku tej akcji obwód Jańsborski w roku 1824 podzielono na
5 nadleśnictw: Stary Pisz, Nowy Pisz, Krutynia, Mikołajki i Grondowki, a w roku 1874 na
7 nadleśnictw: Wilcze Bagno, Kulik, Turośl, Pisz, Szeroki Bór, Guzianka i Pilnik. Stan ten
przetrwał do początku XX wieku. Kierownikami urzędów leśnych zostawali oficerowie armii
pruskiej, którzy zatrzymywali swe rangi wojskowe. Niższą służbę leśną stanowili strażnicy
leśni, myśliwscy i parobcy leśni. Na jednego strażnika leśnego w leśnictwie piskim przypadał
obwód ochronny o powierzchni 2100 ha.
W 1850 roku ostatecznie zniesiono serwituty. W gospodarce eksploatacyjnej
wprowadzony został system wyrębów wąskimi pasami umożliwiającymi powstawanie siewu
naturalnego. Jako uzupełnienie stosowano wprowadzenie sztucznego siewu nasion z szyszek.
W młodszych drzewostanach wycinano drzewa słabsze w celu przyśpieszenia przyrostu
drzew mocniejszych, co odpowiada w zasadzie współczesnej metodzie cięć pielęgnacyjnych
w użytkach przedrębnych.
Ujemne skutki rabunkowej gospodarki leśnej zaczęto dostrzegać już w XVII wieku.
Wynikiem tego były pierwsze niekonsekwentne próby ograniczenia bartnictwa, hutnictwa
leśnego, smolarstwa, wycinania drzew i tym podobne. Bardziej zdecydowane działania
prowadzili w pierwszej połowie wieku XVIII królowie pruscy Fryderyk Wilhelm I i Fryderyk
II. W 1770 roku Fryderyk II przekształcił departament leśnictwa w samodzielne ministerstwo,
a od roku 1798 departament leśnictwa stał się oddziałem rządu. Od 1803 roku administrację
lasów podporządkowano właściwemu ministrowi danej prowincji. W 1807 roku powołano
okręgi ministerialne, prowincjonalne, regionalne i instancje lokalne, które utrzymały się aż do
najnowszych czasów. W 1933 roku utworzono Urząd Lasów Rzeszy, któremu podlegała
administracja lasów w całych Niemczech.
19
W XIX wieku powszechnie stosowana była gospodarka zrębowa przy 60-70 letniej
kolei rębu dla drzew iglastych. Przeprowadzono urządzanie lasów oparte na podziale
przestrzennym.
Gospodarkę leśną dostosowywano w tym okresie do czynników ekonomicznych,
czyli opłacalności, co spowodowało zanik gatunków liściastych na korzyść iglastych. Pod
koniec XIX wieku w Puszczy Piskiej panowały drzewostany sosnowo-świerkowe
z domieszką dębu, a udział gatunków liściastych zmalał w tym czasie do około 5%
powierzchni.
Ryc. 5. Fragment mapy przeglądowej Rewiru Turośl z 1887 r. - obecnie Nadleśnictwo Maskulińskie.
20
Ten stan osłabił znacznie równowagę biocenotyczną puszczy i wpłynął na szereg
klęsk owadzich, pożarów i huraganów. W 1867 roku trąba powietrzna przesuwająca się nad
rewirami Turośl, Kulik i Wilcze Bagno w ciągu pięciu minut zniszczyła przeszło
100 tysięcy m3 drewna. Znaczne szkody poczyniły również w drzewostanach świerkowych
huragany, jakie nawiedziły te tereny w latach 1833, 1839 i 1888. Pożary nawiedzały puszczę
wielokrotnie, z których największe wystąpiły w latach 1714, 1725 (przez podpalenie), 1771,
1795 i w 1834 dwukrotnie. Do największych pożarów zaliczyć należy pożar podczas I wojny
światowej, który wybuchł przy stacji kolejowej Szeroki Bór i strawił ogromną powierzchnię,
dochodząc do byłej siedziby Nadleśnictwa Szeroki Bór. Spośród szkodników owadzich
największych strat doznała puszcza ze strony barczatki sosnówki (gradacje w latach 1859,
1860, 1876, 1883), strzygoni choinówki (1860, 1866-68, 1912-14, 1922-23) oraz chrabąszcza
majowego i brudnicy mniszki. W latach 1912-13 strzygonia choinówka zniszczyła na terenie
Puszczy Piskiej około 7000 ha a w latach 1923-1927 8800 ha lasów. Gradacja ta była tak
silna, że nie zdołano jej opanować i z konieczności wzniecono pożary, wypalając znaczne
powierzchnie leśne w celu zniszczenia szkodników. Ogółem padło 1,6 mln m3 na powierzchni
19,5 tysięcy ha. Po usunięciu skutków gradacji i uprzątnięciu zniszczonych drzewostanów
powierzchnie te ponownie zalesiono, tworząc jednowiekowe drzewostany sosnowe.
Pogorszenie stanu lasów nastąpiło po dojściu Hitlera do władzy. W 1935 roku
przekroczono w Prusach etaty rębu o 48%. Przyczyniło się to do wydatnego uszczuplenia
zapasów drewna, a dewastacje - wojenna i powojenna - spowodowały dalsze straty.
Administracji leśnej narzucono zbyt wysoki wskaźnik wyrębu drewna. Nastąpiło więc
zachwianie równowagi wieku drzew na korzyść najniższych klas. Na podstawie dawnych
map drzewostanowych oraz ustnych przekazów byłych pracowników nadleśnictw Puszczy
Piskiej (dokumenty zaginęły podczas wojny) można wnioskować, że do roku 1945
gospodarka leśna była prowadzona w sposób zorganizowany. Użytkowanie prowadzone było
systemem zrębowym o 120-letniej kolei rębu. Zręby odnawiano przeważnie przez siew sosny,
często z domieszką świerka (tzw. „mieszanka pruska”), bez wprowadzenia koniecznych
domieszek liściastych, co w konsekwencji doprowadziło do monokultur sosnowych.
W 1945 roku obszar puszczy znalazł się w granicach państwa polskiego. Powojenna
odbudowa gospodarki kraju wymagała dużych ilości materiałów i surowców - w tym również
drewna. Nie sprzyjało to odnowie lasów. Obniżono zatem górną granicę wieku rębu.
Nadwyżkę drewna z puszczy kierowano głównie na potrzeby ciężko zniszczonych
województw centralnych. W 1945 roku znajdowało się w puszczy 11 tartaków, 32 traki
21
i jedna fabryka sklejek. W tym samym roku z byłych lasów przedwojennego nadleśnictwa
Kurwien utworzono nadleśnictwo Maskulińskie.
W 1955 roku duże szkody na terenie nadleśnictw puszczańskich wyrządził huragan
wskutek czego pozyskano tego roku 16500 m3 masy ze złomów i wywrotów. W latach 195758 z powodu braku oprysków masowo wystąpiła osutka. W ówczesnym okresie nadleśnictwa
posiadały setki hektarów nie wykorzystanych łąk i pastwisk.
Stan lasów w Puszczy Piskiej w połowie lat 60-tych był dobry. Drzewostany posiadały
duże zapasy drewna. Zalesionych zostało wiele wojennych pożarzysk oraz nieużytków
rolnych. Stan zwierzyny - po wojennych ciężkich stratach - wyraźnie się poprawił. Całkowity
obszar Puszczy Piskiej w 1964 roku wynosił przeszło 104 tysiące ha, w tym lasy zajmowały
85900 ha (82,6%). Puszcza dzieliła się na 11 nadleśnictw: Strzałowo, Krutyń, Ruciane,
Szeroki Bór, Pisz, Wilcze Bagno, Maskulińskie, Spychowo, Racibór, Chochół i Mikołajki.
22
Ryc. 6. Fragment mapy przeglądowej drzewostanów Nadleśnictwa Maskulińskie z 1958 r.
Nadleśnictwo Maskulińskie w obecnych granicach zostało utworzone w 1973 roku
na podstawie decyzji Naczelnego Dyrektora Lasów Państwowych (Dz. U. MLiPD Nr 1/94
poz. 8 z dn. 28.II.1973 r.). W jego skład weszły trzy jednostki gospodarcze: wyłuszczarnia
nasion, Nadleśnictwo Ruciane i Nadleśnictwo Maskulińskie.
Pod koniec lat siedemdziesiątych i w latach osiemdziesiątych bieżącego stulecia
leśnicy Puszczy Piskiej znowu borykają się z gradacją szkodników owadzich, tym razem
brudnicy mniszki. Duże szkody wyrządziły też w nadleśnictwie huraganowe wiatry jesienią
1981 roku, które zniszczyły drzewostany o masie wynoszącej ok. 500 tysięcy m3.
23
4 lipca 2002 roku teren Puszczy Piskiej i okolic nawiedził potężny huragan. W ciągu
kilkunastu minut powstały nieodwracalne szkody w drzewostanach w części nadleśnictw
puszczy na powierzchni około 20 tys. ha. W wyniku usuwania szkód pozyskano ok. 2 mln m³
drewna.
Od dnia 1 stycznia 1979 r. w skład nadleśnictwa wszedł obręb Mikołajki z
Nadleśnictwa Strzałowo.
Zmiany powierzchni w poszczególnych obrębach według kolejnych rewizji
urządzania lasu przedstawi poniższa tabela.
Tab. 1. Zmiany powierzchni Nadleśnictwa Maskulińskie w latach 1958-2005.
Obręb/Rok
Maskulińskie
Mikołajki
Ruciane
Razem
[ha]
1958
11015,00
7756,33*
6246,21
-
1968
11188,83
5838,69**
8953,92
-
1982
11096,16
8075,43
8920,49
28092,08
1995
11139,68
8210,32
8983,66
28333,66
11133,54
8219,62
8983,93
28337,09
2005
*
- 1962 r.,
**
- 1972 r.
2.5. Stan posiadania i podział administracyjny
Powierzchnia nadleśnictwa wynosi 28336,5732 ha (wg stanu na 01.01.2005 r.).
Podział powierzchni wg kategorii użytkowania przedstawia się następująco:
Lasy - razem
w tym:
• grunty leśne zalesione i niezalesione
• grunty związane z gospodarką leśną
26877,2591 ha
25894,8982 ha
982,3609 ha
Powierzchnia nieleśna - razem
1459,3134 ha
w tym:
• grunty zadrzewione i zakrzewione
20,7196 ha
• użytki rolne
844,9552 ha
• wody
13,4247 ha
• użytki kopalniane
0,1800 ha
• tereny komunikacyjne
3,3428 ha
• tereny osiedlowe
6,3761 ha
• tereny różne
15,5600 ha
• nieużytki
554,7557 ha
.................................................................................................................................
Nadleśnictwo ogółem
28336,5732 ha
24
Główne kompleksy nadleśnictwa posiadają ustabilizowany, regularny podział
powierzchniowy. W wyjątkowych wypadkach, głównie na terenach trudno dostępnych, jak
również w mniejszych kompleksach, występuje nieregularny podział powierzchniowy
z wykorzystaniem istniejących dróg, cieków wodnych, itp.
Przebieg szeregów ostępowych na terenie całego nadleśnictwa odpowiada
kierunkowi W-Z lub odchyla się nieznacznie ku kierunkowi Pn-W lub Pd-W. Linie
oddziałowe przebiegają w kierunku Pn-Pd. Układ ten jest korzystny ze względu na
dominujący na tym obszarze zachodni kierunek wiatrów, co z kolei zmniejsza ryzyko
powstania szkód. Szerokość linii ostępowych wynosi 5-6 m, zaś linii oddziałowych 4-5 m.
Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie wydzielono 1158 oddziałów o przeciętnej
powierzchni 24,47 ha. Dane dotyczące podziału powierzchniowego obrazuje poniższe
zestawienie:
Tab. 2. Ilość i przeciętna powierzchnia oddziałów.
Nazwa obrębu
Ilość
oddziałów
Przeciętna
powierzchnia
oddziału
Maskulińskie
470
23,69
Mikołajki
319
25,77
Ruciane
369
24,34
Ogółem nadleśnictwo
1158
24,47
3. Formy ochrony przyrody.
System ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w Nadleśnictwie
Maskulińskie wynika z dominujących funkcji lasów i jest realizowany poprzez:
•
szczególne formy ochrony przyrody na które składają się: rezerwaty częściowe, pomniki
przyrody oraz ochrona gatunków chronionych, zagrożonych i rzadkich,
•
lasy ochronne ogólnego przeznaczenia, do których zaliczono lasy stanowiące ostoje
zwierząt podlegających ochronie gatunkowej, lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej
przyrody, lasy glebochronne oraz lasy wodochronne,
25
•
lasy ochronne specjalnego przeznaczenia, do których zalicza się lasy na stałych
powierzchniach badawczych i doświadczalnych, a także wyłączone drzewostany
nasienne,
•
pozostałe lasy ochronne – lasy w granicach administracyjnych miast,
•
lasy wielofunkcyjne (gospodarcze).
Podział lasów nadleśnictwa na grupy lasu i kategorie ochronności zawiera zestawienie
zamieszczone w pkt. 4.2 niniejszego programu ochrony przyrody.
Kształtowanie i ochrona środowiska przyrodniczego realizowane jest ponadto poprzez
ochronę w ramach parku krajobrazowego, obszarów chronionego krajobrazu, inwestycje
proekologiczne, technologie przyjazne środowisku, oczyszczalnie ścieków, małą retencję
wodną itp.
3.1. Szczególne formy ochrony przyrody.
3.1.1.Rezerwaty.
Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie położone są rezerwaty przyrody ,,Jezioro
Nidzkie", ,,Krutynia im. M. Wańkowicza”, „Czapliniec”, „Jezioro Lisunie”, „Jezioro
Łuknajno”. Rezerwat „Jezioro Warnołty” znajduje się w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa.
Rezerwat ,, Jezioro Nidzkie ” powołany został 27 października 1972 r. ( Mon. pol. Nr
53 poz. 283 z roku 1972 ). Celem ochrony jest zachowanie i ochrona krajobrazu jeziora
Nidzkiego wraz z otaczającymi je lasami. Powierzchnia rezerwatu wynosi 2960,02 ha w tym
na terenie Lasów Państwowych 1311,77 ha (nadleśnictwo Maskulińskie i Pisz), jezioro
Nidzkie – 1635,41 ha, jezioro Oko 10,79 ha i droga gminna Nida – Wiartel 2,05 ha. Rezerwat
ten w Nadleśnictwie Maskulińskie obejmuje swym zasięgiem część obrębu Maskulińskie –
pow. 473,70 ha ( powierzchnia leśna - 434,57 ha; powierzchnia gruntów związanych z
gospodarką leśną – 31,37 ha; powierzchnia nieleśna – 7,76 ha) i Ruciane pow. – 623,32 ha
(powierzchnia leśna - 539,94 ha; powierzchnia gruntów związanych z gospodarką leśną –
29,24 ha; powierzchnia nieleśna – 54,14 ha).
Rezerwat położony jest w środku Puszczy Piskiej pomiędzy miejscowościami
Ruciane–Nida na północy , Wiartel na wschodzie i Karwica na południowym-zachodzie. Jest
on
rezerwatem krajobrazowym chroniącym krajobraz jednego z najpiękniejszych jezior
mazurskich - Jezioro Nidzkie. Posiada on wyjątkowe walory krajobrazowo – turystyczne,
dobrze oddające charakterystyczne piękno krajobrazu pojeziernego. Jezioro otacza szereg
dobrze
wykształconych
i
zachowanych
zbiorowisk
roślinnych
głównie
borów
z
drzewostanami sosnowymi z niewielką domieszką świerka i brzozy, nierzadko 200-letnimi.
Ponadto dzięki utworzeniu strefy ciszy i stopniowej likwidacji ośrodków wczasowych
26
stworzone są dogodne warunki do spokojnego bytowania licznych gatunków ptactwa, w tym
gatunków chronionych: czapla siwa (Ardea cinerea), dzięcioł pstry duży (Dryobater maier),
łabędź niemy (Cygnus olor), perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus), oraz ssaków; w tym
chronionego bobra europejskiego (Castor fiber). Jezioro w większości posiada wysokie
brzegi o nachyleniu dochodzącym do 40o, porośnięte lasami o składzie gatunkowym w
którym dominuje olsza , brzoza omszona i zarośla wierzbowe. Obfituje w zatoczki i zalesione
wyspy. Teren leśnej części rezerwatu jest pagórkowaty lub falisty z licznymi zagłębieniami
wypełnionymi wodami jezior lub torfowiskami.
Jezioro Nidzkie ma głębokość do 24 m. Należy ono do regionu Wielkich Jezior
Mazurskich tworząc Szlak Wielkich Jezior będących największym w Polsce akwenem
żeglarskim. Jezioro Nidzkie jest ogólnie dostępne dla turystyki wodnej lecz istnieje zakaz
używania silników spalinowych do sprzętu pływającego.
Fot.1. Rezerwat „Jezioro Nidzkie”
Rezerwat ,,Krutynia im. M. Wańkowicza” utworzony został dnia 10 maja 1989 r.
( Mon. Pol. Nr 17, poz. 120 ) o powierzchni 969,33 ha, w tym na terenie Lasów Państwowych
27
831,89 ha. Położony jest on
w obrębie Mikołajki (powierzchnia leśna – 672,09 ha;
powierzchnia gruntów związanych z gospodarką leśną – 23,37 ha; nieleśna – 136,43 ha), w
dolnym biegu rzeki Krutynia. Celem rezerwatu jest zachowanie w naturalnym stanie
krajobrazu polodowcowego, naturalnych ekosystemów wodnych rzeki Krutyni i jezior:
Malinówka, Gardyńskie, Dłużec, Smolak oraz unikalnego bogactwa fauny i flory , a w
szczególności torfowisk wysokich, przejściowych i niskich wraz z ich florą oraz biotopów
ptaków drapieżnych. Rezerwat charakteryzuje się bardzo urozmaiconym ukształtowaniem
powierzchni. Dolina rzeki obramowana jest wyniesieniami morenowymi o bardzo bogatej
rzeźbie. Rzeka płynie dość wolno tworząc liczne zakola (fotografia nr 2). W rzece i jeziorach
występuje roślinność wodna z takimi gatunkami jak : mech wodny Fontinalis dalecarlica (
jedyne stanowisko na Pojezierzu Mazurskim ) , grążel żółty Nuphar lutea, grzybień biały
Nymphaea alba, osoka aloesowata Stratiotes aloides, strzałka wodna Sagittaria sagittifolia,
żabiścieg pływający Hydrocharis morus-ranae. Dolinę rzeki zajmują zbiorowiska
szuwarowe, wysokoturzycowe i niskoturzycowe. Obfitują one w dużą różnorodność
występujących gatunków jak: trzcina pospolita Phragmites australis, mozga trzcinowata
Phalaris arundinacea , pałka szerokolistna Typha latifolia, szalej jadowity Cicuta virosa,
turzyca zaostrzona Carex acuta, turzyca sztywna Carex elata,
turzyca brzegowa Carex
riparia, turzyca dzióbkowata Carex rostrata, turzyca tunikowata Carex appropinquata,
turzyca pospolita Carex nigra, turzyca prosowata Carex panicea, turzyca żółta Carex flava,
dziewięciornik błotny Parnassia palustris, ostrożeń błotny Triglochin palustre, sit
członowaty Juncus articulatus , sit rozpierzchły Juncus effusum ,świbka błotna Triglochin
palustre, storczyk szerokolistny Dactylorhiza majalis i szereg innych. Na obrzeżach jezior
gdzie występują torfowiska przejściowe florę reprezentują : siedmiopalecznik błotny
Potentilla palustris, bobrek trójlistkowy Menyanthes, wełnianka wąskolistna Eriophorum
angustifolium, kruszyk błotny Epipactis palustris, turzyca bagienna Carex limosa i wiele
innych. W dolinie rzeki panują drzewostany na siedliskach olsów i lasów mieszanych złożone
z brzóz – omszonej i brodawkowatej, zaś na obrzeżach bory wilgotne i bory mieszane z
drzewostanem sosnowym z domieszką świerka, brzozy i dębu. W borach mieszanych
występuje szereg gatunków kserotermicznych jak: ciemiężyk białokwiatowy Vincetoxicum
officinale, kokoryczka wonna Polygonatum odoratum, koniczyna dwukłosowa Trifolium
alpestre, lepnica zwisła Silene nutans, bodziszek czerwony Geranium sanguineum i szereg
innych. Na glebach żyźniejszych występują lasy mieszane z drzewostanami sosnowodębowymi, w których rosną m.in. wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum, konwalia
majowa Convalaria majalis, lilia złotogłów Lilium martagon, naparstnica zwyczajna Digitalis
28
grandiflora, orlik pospolity Aquilegia vulgaris, przylaszczka pospolita Hepatica nobilis i
dzwonek skupiony Campanula glomerata. Bogata jest fauna rezerwatu z gnieżdżącymi się tu
: orłem bielikiem, orlikiem krzykliwym, rybołowem, myszołowem, pustułką, żurawiem,
bocianem czarnym, czaplą siwą, cietrzewiem, dzięciołem czarnym i zimorodkiem, a na
jeziorach gnieżdżącymi się łabędziem niemym, perkozem dwuczubym i kilkoma gatunkami
kaczek. Z ssaków spotyka się tu jelenie, łosie, sarny, dziki, lisy, jenoty, borsuki, kuny a
niekiedy też wilka i rysia. W Krutyni występują raki co świadczy o dużej czystości rzeki.
Ichtiofauna reprezentowana jest licznie przez szczupaka, płoć, klenia, wzdręgę, lina, kiełbia,
ukleje, miętusa, krąpia, okonia, jazia, suma i węgorza. Rzeka Krutynia jest popularnym
szlakiem wodnym spływów kajakowych uważanym za najpiękniejszy w Polsce szlak
kajakowy. Oprócz tego przez teren rezerwatu przebiegają lądowe szlaki turystyczne.
Fot. 2. Rezerwat ,,Krutynia im. M. Wańkowicza”
Rezerwat ,,Jezioro Lisunie” utworzony został w 1958 r. ( Mon. Pol. Nr 11, poz. 74 ) o
powierzchni 15,78 ha, w tym na terenie Lasów Państwowych 0,94 ha (powierzchnia leśna –
0,92 ha; powierzchnia gruntów związanych z gospodarką leśną – 0,02ha). Położony jest on w
obrębie Mikołajki. Celem rezerwatu jest zachowanie w naturalnym stanie dla celów
naukowych i dydaktycznych zarastającego jeziora (fotografia nr 4) z najdalej na wschód
wysuniętym stanowiskiem kłoci wiechowatej Cladium mariscus. Na szczególną ochronę
zasługują równierz stanowiska reliktowych mchów glacjalnych Cinclidium stygium i Meesea
triquetra. W wodzie jeziora występują: przesiąkra okółkowa, jezierza giętka i grzybienie
29
północne. Ze względu na dużą wartość naukową i osobliwy charakter występujących tu roślin
pływanie po jeziorze Lisunie jest zabronione. Jednakże istnieje możliwość zobaczenia
rezerwatu z biegnącej wzdłuż południowego i wschodniego brzegu jeziora drogi.
Rezerwat ,,Czapliniec” utworzony został w 1947 r. ( Dz. Woj. Olsz. Nr 10 poz. 81 ) o
powierzchni 16,42 ha (powierzchnia leśna – 16,19 ha; powierzchnia gruntów związanych z
gospodarką leśną – 0,23 ha), w całości na terenie Lasów Państwowych. Położony jest on w
obrębie Mikołajki. Celem rezerwatu jest ochrona kolonii czapli siwej Ardea cinerea.
Obejmuje on fragment boru mieszanego z dorodnym drzewostanem sosnowym i
pojedyńczymi świerkami i dębami w wieku 170-200 lat , na których gnieździły się czaple
siwe. Od 1979 roku nie stwierdzono w rezerwacie występowania tego gatunku, za to
gniazduje tu orzeł bielik .
Rezerwat ,,Jezioro Łuknajno” utworzony został w 1947 roku (Dz. Woj. Olsz. Nr 10
poz. 81), objęto go ochroną już w 1937 roku. Powiększono Rozporządzeniem nr 18
Wojewody Warmińsko – Mazurskiego z dnia 03. 09. 2004r. Całkowita powierzchnia
rezerwatu wynosi 1189,11 ha. Obejmuje on całe jezioro Łuknajno wraz z 300 metrowym
pasem
trzcinowisk,
powiększonych
obecnie
o
grunty nadleśnictwa
Maskulińskie.
Powierzchnia pod zarządem nadleśnictwa wynosi 30,38 ha (powierzchnia leśna – 28,80 ha;
powierzchnia gruntów związanych z gospodarką leśną – 0,39 ha; nieleśna – 1,19 ha). Jest to
rezerwat biosfery. Celem rezerwatu jest ochrona miejsc lęgowych licznych gatunków ptaków
wodnych i błotnych głównie kormoranów, mew śmieszek i kaczek hełmiatek oraz jednej z
największych w Europie ostoi łabędzia niemego Cygnus olor. Cała ornitofauna jeziora liczy
około 175 gatunków. Wokół jeziora urządzono ścieżkę dydaktyczną i wybudowano wieże
obserwacyjne. Natomiast, w celu zapewnienia spokojnego bytowania ptaków, wpływanie na
wody jeziora jest zabronione.
30
Fot.3. Rezerwat „Jezioro Łuknajno”
Rezerwat „Jezioro Warnołty” utworzony został w 1976 roku ( Mon. Pol. Nr 24, poz.
108 ) o powierzchni 373,30 ha. Położony jest w odległości 5 kilometrów na północny-wschód
od Rucianego-Nidy. Obejmuje swym zasięgiem wody jeziora Warnołty wraz z wyspą
Warnowską. Celem rezerwatu jest ochrona miejsc bytowania ptaków wodnych. W środkowej
części jeziora znajduje się zalesiona wyspa porośnięta starodrzewiem sosnowym stanowiąca
miejsce gniazdowania ptaków drapieżnych.
Działania ochronne na terenie rezerwatów określają plany ochrony rezerwatu. Na
dzień 01. 01. 2005 r. plany ochrony rezerwatów znajdujacych się na terenie Nadleśnictwa
Maskulińskie są nieaktualne.
3.1.2. Pomniki przyrody istniejące i projektowane.
Pomnik przyrody to forma indywidualnej ochrony przyrody, której podlegają obiekty
mogące mieć szczególne znaczenie naukowe, estetyczne i historyczno-pamiątkowe oraz
wyróżniające się swoistymi cechami krajobrazu. Na omawianym obszarze większość
pomników stanowią grupy drzew i pojedyncze drzewa. O nadaniu danemu drzewu statusu
pomnika przyrody decydować może wyróżniający je spośród otoczenia: sędziwy wiek,
niezwykły kształt, piękno pokroju lub wielkość. Minimalny obwód (na wysokości pierśnicy)
31
dla rodzimych gatunków drzew i krzewów uznawanych za pomniki ze względu na swoje
rozmiary jest różny dla poszczególnych gatunków i wynosi:
- dąb szypułkowy, topola biała, topola czarna
–
380 cm
–
314 cm
–
250 cm
–
220 cm
- grab zwyczajny
–
190 cm
- grusza pospolita, jarzębina pospolita, klon polny
–
160 cm
–
94 cm
- buk zwyczajny, dąb bezszypułkowy, jodła pospolita, lipa drobnolistna, lipa
szerokolistna, modrzew europejski, modrzew polski, sosna zwyczajna, świerk
pospolity, wierzba biała, wierzba krucha
- jawor, jesion wyniosły
- brzoza brodawkowata, brzoza omszona, klon zwyczajny, osika, wiąz górski,
wiąz pospolity, wiąz szypułkowy
- czeremcha zwyczajna, czereśnia, głóg, jabłoń dzika, leszczyna, szakłak
pospolity
O objęciu ochroną może również zdecydować występowanie drzewa na granicy lub
poza granicą naturalnego zasięgu danego gatunku. Ochronie podlegają również dzieła sztuki
ogrodniczej (parki) oraz elementy mające znaczenie dla piękna krajobrazu (np. aleje).
Pomnikami mogą być również twory przyrody nieożywionej takie jak:
- interesujące formy rzeźby powierzchni ziemi (przełomy rzeczne, zjawiska krasowe,
jaskinie),
- pozostałości epoki lodowcowej (głazy narzutowe),
- utwory wulkaniczne i tektoniczne,
- rzadkie minerały itp.
W zasięgu terytorialnym nadleśnictwa występują 61 zaewidencjonowane pomniki
przyrody, w tym:
-
42 pojedynczych drzew
-
15 pomników grupowych
-
2 aleje
-
1 stanowisko rośliny chronionej
-
1 pomnik przyrody nieożywionej
W formie pomników przyrody chronione są następujące gatunki drzew i krzewów:
-
lipa drobnolistna (Tilia cordata)
32
-
dąb szypułkowy (Qercus robur)
-
modrzew europejski (Larix europaea)
-
kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanum)
-
żywotnik olbrzymi (Thuja gigantea)
-
klon zwyczajny (Acer platanoides)
-
wierzba (Salix fragilis x C. Pentandra)
Fot. 4. Pomnik przyrody. Dąb szypułkowy (Qercus robur)
33
Tab. 3. Wykaz zatwierdzonych pomników przyrody ożywionych i nieożywionych
( wg danych W.K.P.)
Lp.
Numer
rejestru
wojew.
Podstawa prawna
1
2
3
Położenie
miejscooddz.
wość
poddz
leśnictwo*
4
5
Opis obiektu
rodzaj
gatunek
obwód
wysokość
stan
zdrowotny
uwagi
6
7
8
9
10
11
Gmina Mikołajki
1
3
Zarządzenie Nr
18/85 Woj. Suw. Z
18.06.1985r. Dz.
Urz. Woj. Suw. Nr.
16 poz. 118
2
114
RLS 16/55/52 z
29.12.1952r.
3
115
4
116
94
RLS 16/55/52 z
Kulinowo
Aleja
Lipa drobnolistna
130480
28
Lisiny
Grupa
drzew
Dąb szypułkowy
565
26
455
29
Lisiny
29.12.1952r.
NR 323/66 z
259a,
05.01.1966r.
12a
l. Mikołajki
Grupa
300 -
drzew
350
27 - 29
5 sztuk
26
8 sztuk
Stanowisko kłoci
5
117
Lb 157/56 z
16.07.1656r.
6
118
NR 359/74 z
14.06.1974r.
Mikołajki
Grupa 10
drzew
Dąb szypułkowy
Modrzew
europejski
178 360
172
334
26
27
544
Rozp. nr 222/98
Woj. Suw. Z dnia
98-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 74
poz. 510
Mikołajki
Pojedyńcze
drzewo
Kasztanowiec
378
19
545
Rozp. nr 222/98
Woj. Suw. Z dnia
98-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 74
poz. 510
280
22
422
Rozp. nr 44/94
Woj. Suw. Z dnia
94-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 14
poz. 116
7
2 sztuki
Dybowo
Głaz
narzutowy
Gmina Ruciane - Nida
8
9
10
554
11
555
12
556
13
557
Rozp. nr 222/98
Woj. Suw. Z dnia
98-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 74
poz. 510
Rozp. nr 222/98
Woj. Suw. Z dnia
98-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 74
poz. 510
Rozp. nr 222/98
Woj. Suw. Z dnia
98-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 74
poz. 510
Rozp. nr 222/98
Woj. Suw. Z dnia
98-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 74
poz. 510
Kulinowo
Pojedyńcze
drzewo
Żywotnik
olbrzymi
Lipa drobnolistna
Ukta
Aleja
Klon
zwyczajny
208430
237
250
202
23 sztuki
20-25
Popielno
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
415
27
Ruciane
-Nida
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
385
24
Ruciane
-Nida
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
314
22
Ruciane
-Nida
Pojedyńcze
drzewo
Lipa drobnolistna
298
26
3 sztuki
„Kolejarz”
34
Lp.
Numer
rejestru
wojew.
1
2
14
417
15
418
16
419
17
420
18
421
19
409
20
410
21
411
22
412
23
413
24
414
25
415
Podstawa prawna
3
Rozp. nr 44/94
Woj. Suw. Z dnia
94-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 14
poz. 116
Rozp. nr 44/94
Woj. Suw. Z dnia
94-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 14
poz. 116
Rozp. nr 44/94
Woj. Suw. Z dnia
94-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 14
poz. 116
Położenie
miejscowość
leśnictwo*
4
5
oddz.
poddz
rodzaj
gatunek
obwód
wysokość
stan
zdrowotny
uwagi
6
7
8
9
10
11
101i
l.Guzianka
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
310
30
101h
l.Guzianka
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
470
25
Ukta
Pojedyńcze
drzewo
Wierzba
520
25
Salix fragilis
x C.
Pentandra L.
25
21
20
22
20
20
23
21
8 sztuk
Iznota
Grupa
drzew
Klon
zwyczajny
340
180
185
215
180
150
230
200
Iznota
Pojedyńcze
drzewo
Lipa drobnolistna
302
25
Onufryjewo
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
395
20
Śwignajno
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
315
20
Kadzidłowo
Pojedyńcze
drzewo
Lipa drobnolistna
318
25
54d
l.Ruciane
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
450
27
101h
l.Guzianka
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
335
25
101h
l.Guzianka
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
240
25
101h
l.Guzianka
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
270
26
Rozp. nr 44/94
Woj. Suw. Z dnia
94-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 14
poz. 116
Rozp. nr 44/94
Woj. Suw. Z dnia
94-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 14
poz. 116
Rozp. nr 44/94
Woj. Suw. Z dnia
94-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 14
poz. 116
Rozp. nr 44/94
Woj. Suw. Z dnia
94-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 14
poz. 116
Rozp. nr 44/94
Woj. Suw. Z dnia
94-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 14
poz. 116
Rozp. nr 44/94
Woj. Suw. Z dnia
94-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 14
poz. 116
Rozp. nr 44/94
Woj. Suw. Z dnia
94-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 14
poz. 116
Rozp. nr 44/94
Woj. Suw. Z dnia
94-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 14
poz. 116
Rozp. nr 44/94
Woj. Suw. Z dnia
94-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 14
poz. 116
Opis obiektu
Lipa bartna
35
Lp.
Numer
rejestru
wojew.
Podstawa prawna
1
2
3
416
Rozp. nr 44/94
Woj. Suw. Z dnia
94-12-14/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 14
poz. 116
26
27
320
28
349
29
350
30
351
31
352
32
33
353
316
34
317
35
318
36
319
37
310
Zarządzenie Nr
18/85 Woj. Suw. Z
18.06.1985r. Dz.
Urz. Woj. Suw. Nr.
16 poz. 118
Rozp. nr 6/93 Woj.
Suw. Z dnia 9301-18/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 2
poz. 11
Rozp. nr 6/93 Woj.
Suw. Z dnia 9301-18/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 2
poz. 11
Rozp. nr 6/93 Woj.
Suw. Z dnia 9301-18/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 2
poz. 11
Rozp. nr 6/93 Woj.
Suw. Z dnia 9301-18/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 2
poz. 11
Rozp. nr 6/93 Woj.
Suw. Z dnia 9301-18/ Dz. Urz.
Woj. Suw. Nr. 2
poz. 11
Zarządzenie Nr
18/85 Woj. Suw. Z
18.06.1985r. Dz.
Urz. Woj. Suw. Nr.
16 poz. 118
Zarządzenie Nr
18/85 Woj. Suw. Z
18.06.1985r. Dz.
Urz. Woj. Suw. Nr.
16 poz. 118
Zarządzenie Nr
18/85 Woj. Suw. Z
18.06.1985r. Dz.
Urz. Woj. Suw. Nr.
16 poz. 118
Zarządzenie Nr
18/85 Woj. Suw. Z
18.06.1985r. Dz.
Urz. Woj. Suw. Nr.
16 poz. 118
Zarządzenie Nr
18/85 Woj. Suw. Z
18.06.1985r. Dz.
Urz. Woj. Suw. Nr.
16 poz. 118
Położenie
miejscowość
leśnictwo*
4
5
oddz.
poddz
Opis obiektu
rodzaj
gatunek
obwód
wysokość
stan
zdrowotny
uwagi
6
7
8
9
10
11
101i
l.Guzianka
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
390
30
213a
l.Ukta
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
415
26
202g
l.Gąsior
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
350
28
350
28,5
l.Gąsior
Grupa
drzew
Dąb szypułkowy
340
28
300
26
201i
218b
l.Ukta
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
330
26
210k
l.Ukta
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
340
27
300
20
l.Ukta
Grupa
drzew
Dąb szypułkowy
334
20
305
20
28
28
26
27
27
27
27
216k
223h,g
l.Ukta
Grupa
drzew
Dąb szypułkowy
410
505
375
400
345
335
335
223j
l.Ukta
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
365
27
221a
l.Ukta
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
395
27
Dąb szypułkowy
26
l.Ukta
Grupa
drzew
430
212b
325
28
372
29
2b
l.Wejsuny
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
3 sztuki
3 sztuki
7 sztuk
36
Lp.
Numer
rejestru
wojew.
1
2
38
311
39
312
40
41
42
43
313
314
315
168
44
169
45
170
46
171
47
264
48
265
49
128
50
129
Podstawa prawna
3
Zarządzenie Nr
18/85 Woj. Suw. Z
18.06.1985r. Dz.
Urz. Woj. Suw. Nr.
16 poz. 118
Zarządzenie Nr
18/85 Woj. Suw. Z
18.06.1985r. Dz.
Urz. Woj. Suw. Nr.
16 poz. 118
Zarządzenie Nr
18/85 Woj. Suw. Z
18.06.1985r. Dz.
Urz. Woj. Suw. Nr.
16 poz. 118
Zarządzenie Nr
18/85 Woj. Suw. Z
18.06.1985r. Dz.
Urz. Woj. Suw. Nr.
16 poz. 118
Zarządzenie Nr
18/85 Woj. Suw. Z
18.06.1985r. Dz.
Urz. Woj. Suw. Nr.
16 poz. 118
Dec. Nr 368/75
Wydz. RliS UW w
Olsztynie z
17.04.1975r.
Dec. Nr 369/75
Wydz. RliS UW w
Olsztynie z
17.04.1975r.
Dec. Nr 370/75
Wydz. RliS UW w
Olsztynie z
17.04.1975r.
Dec. Nr 371/75
Wydz. RliS UW w
Olsztynie z
17.04.1975r.
Zarządzenie Nr
12/80 Woj. Suw. z
12.03.1980r. Dz.
Urz. WRN w
Suwałkach Nr 2
poz. 10
Zarządzenie Nr
12/80 Woj. Suw. z
12.03.1980r. Dz.
Urz. WRN w
Suwałkach Nr 2
poz. 10
Dec. Prezydium
WRN w Olsztynie
z 17.05.1965r. Nr
R.X-317/65
Dec. Prezydium
WRN w Olsztynie
z 02.09.1965r. Nr
R.X-318/65
Położenie
miejscowość
leśnictwo*
4
5
rodzaj
gatunek
obwód
wysokość
stan
zdrowotny
uwagi
6
7
8
9
10
11
2b
l.Wejsuny
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
435
24
420
34
4a
l.Wejsuny
Grupa
drzew
Dąb szypułkowy
360
30
328
23
480
35
340
27
360
27
370
327
360
385
355
400
345
440
380
410
27
27
27
27
27
28
27
28
27
26
405
26
400
26
370
26
390
26
460
27
oddz.
poddz
224f
224f,g
Opis obiektu
Popielno
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
l.Ukta
Grupa
drzew
Dąb szypułkowy
l.Ukta
Grupa
drzew
Dąb szypułkowy
RucianeNida
Grupa
drzew
Dąb szypułkowy
2 sztuki
RucianeNida
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
l.Ruciane
Grupa
drzew
Dąb szypułkowy
l.Guzianka
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
430
14
Ukta
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
332
30
Ukta
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
330
30
143o
l.Guzianka
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
630
25
83j
l.Ruciane
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
480
26
95a
102
3 sztuki
9 sztuk
(w tym 5
drzew jest
nieoznakowanych)
3 sztuki
2 sztuki
37
Lp.
Numer
rejestru
wojew.
1
2
51
130
52
131
53
132
54
152
55
119
56
120
57
121
58
122
59
123
60
125
Podstawa prawna
3
Dec. Prezydium
WRN w Olsztynie
z 02.09.1965r. Nr
R.X-318/65
Dec. Prezydium
WRN w Olsztynie
z 02.09.1965r. Nr
R.X-318/65
Dec. Prezydium
WRN w Olsztynie
z 02.09.1965r. Nr
R.X-318/65
Dec. Prezydium
WRN w Olsztynie
z 17.05.1965r. Nr
R.X-318/65
Dec. Prezydium
WRN w Olsztynie
z 29.12.1952r. Nr
RLB 16/43/52
Dec. Prezydium
WRN w Olsztynie
z 29.12.1952r. Nr
RLB 16/45/52
Dec. Prezydium
WRN w Olsztynie
z 29.12.1952r. Nr
RLB 16/47/52
Dec. Prezydium
WRN w Olsztynie
z 29.12.1952r. Nr
RLB 16/51/52
Dec. Prezydium
WRN w Olsztynie
z 29.12.1952r. Nr
RLB 121/52
Dec. Prezydium
WRN w Olsztynie
z 29.12.1952r. Nr
RLB 16/124/52
Położenie
miejscowość
leśnictwo*
4
5
Opis obiektu
oddz.
poddz
rodzaj
gatunek
obwód
wysokość
stan
zdrowotny
uwagi
6
7
8
9
10
11
102c
l.Guzianka
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
520
26
102
l.Guzianka
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
500
27
102c
l.Guzianka
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
460
16
166h
l.Guzianka
Pojedyńcze
drzewo
Sosna
pospolita
330
35
83o
l.Ruciane
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
476
25
Dąb szypułkowy
28
l.Ruciane
Grupa
drzew
460
83j
530
28
PAN 54
Popielno
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
475
25
4a
l.Wejsuny
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
405
28
83h
l.Ruciane
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
580
24
142f
l.Ruczaj
Pojedyńcze
drzewo
Dąb szypułkowy
565
28
362
27
310
27
2 sztuki „Królewskie
Dęby”
„Grunwald”
Gmina Pisz
61
157
Dec. Prezydium
WRN w Olsztynie
z 29.12.1952r. Nr
RLB 16/129/52
330F
l.Turośl
Grupa
drzew
Dąb szypułkowy
2 sztuki
Na terenie lasów Nadleśnictwa Maskulińskie w trakcie prac taksacyjnych stwierdzono
drzewa, którym ze względu na ich wymiary można już w chwili obecnej nadać status
pomnika przyrody. Występuje tu także wiele starych drzew, które mogą w przyszłości te
wymiary osiągnąć. Wykaz projektowanych pomników przyrody zamieszczono poniżej:
38
Tab. 4. Wykaz projektowanych pomników przyrody
Lp
Leśnictwo
Oddz. poddz.
1
2
3
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
Krzyże
Krzyże
Krzyże
Krzyże
Krzyże
Krzyże
Krzyże
Krzyże
Krzyże
Krzyże
Ruczaj
Ruczaj
Krzyże
Drapacz
Drapacz
Drapacz
Borek
Zaroślak
Turośl
Leśny Fort
Leśny Fort
1
3
3
3
3
12
12
12
27
37
45
48
54
169
169B
181A
182
211
330
387
387
c
f
f
g
g
a
f
f
a
g
b
c
b
a
f
b
i
f
c
j
l
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
15
16
17
18
19
20
21
22
23
Mikołajki
Śniardwy
Śniardwy
Śniardwy
Śniardwy
Śniardwy
Śniardwy
Śniardwy
Mikołajki
Ukta
Ukta
Ukta
Ukta
Ukta
Ukta
Ukta
Ukta
Ukta
Ukta
Mikołajki
Mikołajki
Mikołajki
66
78
78
78
78
78
78
83
135
212
212
212
212
224
224
224
224
224
224
269
272
272
d
j
k
k
k
k
k
h
b
c
c
l
l
f
f
f
f
f
f
f
f
m
1
2
3
4
Wejsuny
Wejsuny
Wejsuny
Wejsuny
2
2
11
11
g
g
c
c
Gatunek
Wiek
4
Obręb Maskulińskie
Db
250
So
150
So
150
So
150
So
150
Db
250
So
150
Db
170
So
180
Db
170
Db
160
Db
260
So
123
So
148
Kl
100
So
150
Db
180
Db
231
Db
350
Db
450
Db
350
Obręb Mikołajki
Db
150
Żyw.
100
Lp
150
Lp
100
Lp
150
Lp
150
Lp
150
Św
183
Św
150
Db
200
Db
200
Db
200
Db
200
Db
230
Db
230
Db
230
Db
230
Db
230
Db
230
Gb
122
Db
200
Db
200
Obręb Ruciane
Db
120
Db
250
Db
250
Db
250
Pierśnica
(cm)
5
Wysokość
(m)
6
109
60
74
72
74
127
72
74
78
112
106
98
76
95
70
120
120
98
138
185
130
30
28
30
28
28
27
30
25
27
28
27
29
26
28
21
26
27
22
30
28
28
80
93
120
80
140
150
120
95
99
169
104
107
106
121
101
114
117
103
124
61
107
109
27
24
23
23
25
25
25
32
42
33
29
39
32
29
33
31
34
30
33
26
33
28
72
102
111
115
22
30
33
33
Uwagi
7
4 sztuki
5 sztuki
39
Lp
1
5
6
7
8
9
10
11
12
13
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
Leśnictwo
Oddz. poddz.
2
Wejsuny
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Guzianka
Guzianka
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Guzianka
Kowalik
Kowalik
Czapla
Czapla
Czapla
Czapla
Czapla
Czapla
Czapla
Czapla
Czapla
Czapla
3
12
54
54
73
83
83
83
83
83
117
117
118
118
120
120
120
120
120
123
186
230
289
291
291
306
306
338
338
347
347
359
c
d
d
d
b
k
k
k
o
h
i
h
i
b
b
b
c
c
a
i
g
c
h
h
a
a
f
f
g
g
g
Gatunek
Wiek
4
Db
Db
Db
Św
Db
Db
Db
Db
Db
Db
Db
Db
Db
Db
Db
Db
Db
Db
Db
So
Lp
Db
Db
Db
Db
Db
Db
Db
So
So
Św
250
260
260
213
268
238
238
238
213
300
250
300
350
200
200
200
150
200
200
203
100
203
171
171
200
200
223
323
300
300
213
Pierśnica
(cm)
5
115
131
143
96
102
143
138
117
134
116
135
120
145
113
117
127
87
114
130
98
92
131
119
148
112
117
134
161
102
102
110
Wysokość
(m)
6
25
31
30
37
33
32
32
32
30
30
27
30
32
28
34
27
27
29
32
30
26
23
36
32
30
30
25
22
36
34
32
Uwagi
7
3.1.3 Użytki ekologiczne
Użytki znajdujące się w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa
powołane zostały
rozporządzeniem Wojewody Suwalskiego Nr 27/93 z dnia 26.04.1993 w sprawie uznania za
użytki ekologiczne pozostałości ekosystemów (Dz.Urz.Woj.Suw. Nr 13, poz. 81).Tą formą
ochrony objęto:
-
Łąkę Krutynia - jest to działka 6/1 obrębu Ukta leżąca w gminie Ruciane-Nida stanowiąca
enklawę w rezerwacie przyrody „ Krutynia Dolna” o powierzchni 6,83 ha. Jest to
ekstensywnie użytkowana, wilgotna łąka z licznie występujacymi storczykami –
szerokolistnym i krwistym.
-
Torfowisko Zełwągi – leżące w gminie Mikołajki na terenie obrębu Mikołajki o
powierzchni 4,25 ha (powierzchnia pod zarządem nadleśnictwa 1,57 ha w oddziale 60b).
40
Ochroną objęte jest stanowisko wierzby borówkolistnej Salix myrtilloides liczące około
400 pędów. Jest to torfowisko przejściowe ze sztucznie obniżonym poziomem wód
gruntowych porośniętym kilkudziesięcioletnim drzewostanem sosnowym z domieszką
brzozy.
-
Prawdowskie Wzgórza – położone w gminie Mikołajki na terenie obrębu Mikołajki w o
powierzchni 1,50 ha (powierzchnia pod zarządem nadleśnictwa 0,21 ha w oddziale 73h).
Celem ochrony jest tutaj piaszczyste wzgórze z występującym licznie rojnikiem
pospolitym Sempervivum soboliferum, w otoczeniu koloni roślin ciepłolubnych.
-
Grąd Wigryny - leżący na terenie gminy Ruciane-Nida, obręb Mikołajki o powierzchni
18,75 ha (powierzchnia pod zarządem nadleśnictwa 13,45 ha w oddziale 215 b, c, h, i).
Chroni się tutaj unikalną w Polsce północno-wschodniej odmianę grądu z kokoryczką
pełną Corydalis solida. Powierzchnia ta porośnięta jest dobrze zachowanym grądem w
wieku 40-150 lat.
3.1.4. Ochrona gatunków chronionych, zagrożonych i rzadkich.
Ochrona gatunkowa roślin i grzybów
Listę gatunków rodzimych, dziko występujących roślin, rosnących na terenie
zachodniej części Puszczy Piskiej (w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Maskulińskie),
objętych ochroną gatunkową według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 09 lipca
2004 r. (Dz. Ust. Nr 168, poz. 1764), zawiera załącznik nr 2 zamieszczony w części
dokumentacyjnej niniejszego programu. Został on sporządzony na podstawie prac: „Przyroda
województwa suwalskiego” (Sokołowski A. W., Kot J.,1996), „Polska Czerwona Księga
Roślin – paprotniki i rośliny kwiatowe” (PAN, 2001), „Flora Polski. Rośliny chronione”
(Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z., 2003.) oraz danych administracji leśnej Nadleśnictwa
Maskulińskie.
Niektóre z ujętych w zestawieniu z załącznika nr 2 roślin chronionych podlegających
ochronie ścisłej występują na omawianym terenie dość pospolicie. Przykładem mogą być tu
chrobotki (Cladonia) występujące często w runie borów świeżych sosnowych, lub widłak
jałowcowaty (Lycopodium annotinum) stanowiący częsty składnik runa w borach mieszanych
wilgotnych, bagno zwyczajne (Ledum palustre). Pospolicie występują na omawianym terenie,
na odpowiadających im siedliskach, również niektóre rośliny chronione podlegające ochronie
częściowej. Należą do nich: kruszyna pospolita (Frangula alnus), porzeczka czarna (Ribes
41
nigrum), kalina koralowa (Viburnum opulus), konwalia majowa (Convallaria majalis),
przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), gajnik lśniący (Hylocomium splendens), rokietnik
pospolity (Pleurozium schreberi) i płonnik pospolity (Polytrichum commune). Z pozostałych
roślin chronionych na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie potwierdzone jest występowanie:
pióropusznika strusiego (Matteucia struthiopteris), sasanki otwartej (Pulsatilla patens),
zawilca wielkokwiatowego (Anemone sylvestris) i wawrzynka wilczełyko (Daphne
mezereum), których stanowiska zostały oznaczone na gruncie przez administrację leśną oraz
mącznicy lekarskiej (Arctostaphylos uva-ursi), rosiczki długolistnej (Drosera anglica),
rosiczki okrągłolistnej (Drosera rotundifolia), widłaka goździstego (Lycopodium clavatum),
widłaka spłaszczonego (Lycopodium complanatum), widłaka wrońca (Huperzia selago).
Fot. 5. Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum
Fot. 6.
Bagno zwyczajne Ledum palustre
Ochrona gatunkowa zwierząt
Pełną listę gatunków zwierząt rodzimych, dziko występujących, objętych ochroną
gatunkową ścisłą i częściową w Polsce podaje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
28 września 2004 r. (Dz. Ust. Nr 220, poz. 2237). Chronione gatunki zwierząt występujące na
omawianym terenie przedstawia załącznik nr 3 zamieszczony w części dokumentacyjnej
niniejszego programu. Został on sporządzony na podstawie prac: „Przyroda województwa
suwalskiego” (Sokołowski A. W., Kot J.,1996), „Polska Czerwona Księga Zwierząt –
Kręgowce” (Głowaciński Z., red., 2001), „Wilk i ryś w Polsce – wyniki inwentaryzacji w
2001 roku” (Jędrzejewski W., i inni, 2002), oraz danych administracji leśnej Nadleśnictwa
Maskulińskie.
42
Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie na podstawie danych otrzymanych od
Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody zostało wyznaczonych 6 stref ochronnych
obejmujących miejsca rozrodu i regularnego przebywania orlika krzykliwego (Aquila
pomarina), 1 strefa obejmująca miejsca rozrodu i regularnego przebywania bociana czarnego
(Ciconia nigra) i orlika krzykliwego(Aquila pomarina), 5 stref ochronnych obejmujących
miejsca rozrodu i regularnego przebywania bielika, (Haliaeetus albicilla), 1 strefa obejmująca
miejsca rozrodu i regularnego przebywania kani czarnej (Milvus migrans) i rudej (Milvus
milvus), 3 strefy ochronne obejmujące miejsca rozrodu i regularnego przebywania rybołowa
(Pandion haliaetus) oraz 1 strefa obejmująca miejsca rozrodu i regularnego przebywania
bielika, (Haliaeetus albicilla) i orlika krzykliwego (Aquila pomarina).
Innymi gatunkami zwierząt podlegającymi ochronie ścisłej występującymi na terenie
nadleśnictwa są duże drapieżniki: ryś (Lynx lynx) i wilk (Canis lupus). Puszcza Piska stanowi
ważną ostoję dla obu tych gatunków. Według inwentaryzacji przeprowadzonej 31. 03. 2004
roku na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie stwierdzono 17 wilków i 2 rysie.
Fot. 7. Wilk Canis lupus
Na obrębie Mikołajki, według różnych danych, stwierdzono 5 (8) stanowisk żółwia
błotnego (Emys orbicularis), który podlega ochronie ścisłej.
43
3.2. Lasy ochronne.
Lasy ochronne ustanawiane są w drodze odnośnych decyzji Ministra Środowiska, na
wniosek Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, po uprzednim zasięgnięciu opinii
właściwych terytorialnie rad gminnych. Ze względu na pełnione funkcje podzielić je można
na dwie zasadnicze grupy: lasy ochronne ogólnego przeznaczenia oraz lasy ochronne
specjalnego przeznaczenia. Powyższy podział wynika z ustaleń Systemu Ochrony Przyrody i
Kształtowania Środowiska Naturalnego w Lasach Państwowych. Różne kategorie lasów
ochronnych mogą się wzajemnie nakładać, wtedy ustala się kategorię wiodącą. Granice lasów
ochronnych na omawianym terenie przedstawia „Mapa walorów przyrodniczych, wartości
kultury materialnej oraz zagrożeń środowiska przyrodniczego Nadleśnictwa Maskulińskie”.
Walory przyrodnicze lasów ochronnych zostały omówione w p. 4.2 niniejszego opracowania.
Lokalizację lasów ochronnych zamieszczono w opisaniu ogólnym planu UL.
3.2.1. Lasy ochronne ogólnego przeznaczenia.
W skład lasów ochronnych ogólnego przeznaczenia na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie
wchodzą:
-
lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody na pow. 104,45 ha,
-
lasy stanowiące ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej na pow. 1149,50 ha,
-
lasy glebochronne na pow. 272,44 ha,
-
lasy wodochronne na pow. 2253,21 ha,
Lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody
Za lasy ochronne stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody zostały uznane dobrze
wykształcone drzewostany w wieku 150 – 200 lat (przeważnie z panującą sosną) na
siedliskach BMśw, LMśw i Lśw, o słabej jakości technicznej ( zahubione, żywicowane), oraz
drzewostany z panującą starą olszą i brzozą na siedliskach BMb, LMb i Ol, mające duże
znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej. Zaliczono je do gospodarstwa
specjalnego.
Lasy stanowiące ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej
Granice ostoi zwierząt objętych ochroną gatunkową zostały ustanowione decyzjami
Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody działającego z upoważnienia Wojewody Warmińsko
- Mazurskiego, na podstawie wniosków administracji leśnej opartej na waloryzacji i
weryfikacji terenowej wykonanej przez ornitologów. Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie
44
utworzono 17 stref ochronnych w celu ochrony miejsc rozrodu i regularnego przebywania
sześciu gatunków
ptaków chronionych: orlika krzykliwego (Aquila pomarina), bielika
(Haliaeetus albicilla), bociana czarnego (Ciconia nigra), rybołowa (Pandion haliaetus), kani
czarnej (Milvus migrans) i kani rudej (Milwus milwus) . Wszystkie strefy ochronne decyzją I
KTG weszły w skład gospodarstwa specjalnego. Drzewostany w odległości 200 m od gniazd
(ścisła strefa ochronna) zostały wyłączone z użytkowania rębnego.
Lasy glebochronne
Za lasy glebochronne zostały uznane lasy rosnące na stromych (o przeważającym
nachyleniu ponad 20° przy glebach luźnych i ponad 35° przy glebach zwięzłych). Weszły one
w skład gospodarstwa specjalnego.
Lasy wodochronne
Za lasy wodochronne zostały uznane lasy chroniące zasoby wód powierzchniowych i
podziemnych na siedliskach wilgotnych i bagiennych, lasy na obszarach źródliskowych oraz
lasy położone wzdłuż rzek, potoków, jezior i zbiorników wodnych, tworzące wyraźne ciągi
hydrologiczne. Zaliczono je do gospodarstw według typów siedliskowych lasu.
3.2.2. Lasy ochronne specjalnego przeznaczenia.
W skład lasów ochronnych specjalnego przeznaczenia na terenie Nadleśnictwa
Maskulińskie wchodzą:
-
lasy stanowiące wyłączone drzewostany nasienne na pow. 370,59 ha,
-
lasy znajdujące się na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych na pow. 6,32 ha,
Lasy na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych
Dla zabezpieczenia trwałości i ciągłości badań naukowych i doświadczalnictwa leśnego
wyodrębniono na terenie nadleśnictwa lasy na stałych powierzchniach naukowych
i badawczych. Ewentualne zabiegi gospodarcze na danych powierzchniach są każdorazowo
uzgadniane z placówkami naukowymi prowadzącymi tam badania. Decyzją I KTG weszły w
skład gospodarstwa specjalnego.
Lasy stanowiące wyłączone drzewostany nasienne
W celu zachowania potencjalnych możliwości produkcyjnych drzewostanów Puszczy
Piskiej, a zwłaszcza zróżnicowania genetycznego tworzących je gatunków oraz dostosowania
populacji drzew do lokalnych warunków fizyczno-geograficznych, utworzono na obszarze
nadleśnictwa 25 wyłączonych drzewostanów nasiennych sosnowych i modrzewiowych
45
(zgodnie z aktualnym rejestrem bazy nasiennej). Decyzją I KTG zaliczono je do
gospodarstwa specjalnego i wyłączono z użytkowania rębnego.
3.2.3. Pozostałe lasy ochronne.
W skład pozostałych lasów ochronnych na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie wchodzą:
-
lasy w granicach administracyjnych miast na pow. 317,26 ha.
Lasy w granicach administracyjnych miast
Drzewostany w trwałym zarządzie Nadleśnictwa o dużych walorach przyrodniczych,
krajobrazowych, turystycznych, wypoczynkowych i edukacyjnych, położone w granicach
administracyjnych miast: Ruciane – Nida i Mikołajki. Zaliczono je do gospodarstw według
typów siedliskowych lasu.
3.3. Lasy wielofunkcyjne (gospodarcze).
W Nadleśnictwie Maskulińskie lasy wielofunkcyjne zajmują powierzchnię 19728,73 ha,
co stanowi 73,4 % powierzchni lasów tego obiektu.
Lasy wielofunkcyjne spełniają wielorakie funkcje. Tak jak rezerwaty i lasy ochronne
stanowią one siedlisko bytowania chronionych gatunków roślin i zwierząt, na ich terenie
znajdują się pomniki przyrody wraz z otaczającymi je strefami ochronnymi. Z drugiej strony
mają one do spełnienia również ważne funkcje społeczne, dlatego na ich terenie może
rozwijać się turystyka i być stosowana proekologiczna, trwale zrównoważona gospodarka
leśna, służąca zaspokojeniu interesów społeczności lokalnych i Skarbu Państwa. Lasy
gospodarcze omawianego nadleśnictwa wchodzą w skład Puszczy Piskiej.
3.4. Inne formy ochrony przyrody i krajobrazu.
3.4.1. Mazurski Park Krajobrazowy.
Utworzony w grudniu 1977r. Powierzchnia Parku wynosi 53655ha, a jego strefy
ochronnej 18608ha. Z tego lasy zajmują ponad 29000ha, a rzeki i jeziora ok. 17000ha. Reszta
to użytki rolne i tereny zabudowane. Mazurski Park Krajobrazowy leży w województwie
warmińsko-mazurskim i obejmuje swoimi granicami fragmenty gmin, znajdujących się w
trzech powiatach. W granicach powiatu Pisz znajduje się 25486ha (gmina Ruciane Nida –
14706ha, gmina Pisz – 9270ha, gmina Orzysz – 1510ha). Powiat mrągowski obejmuje
26814ha (gmina Piecki – 15326ha, gmina Mikołajki – 10740ha, gmina Mrągowo - 748ha). W
powiecie szczycieńskim do Parku należy 1355ha gruntów z.terenu gminy Świętajno.
46
Mazurski Park Krajobrazowy położony na pograniczu dwóch odmiennych form
geomorfologicznych - moreny i sandrów, chroni wielkie bogactwo świata roślin i zwierząt,
obfitość lasów, torfowisk, jezior i wód płynących.
Na terenie parku znajduje się :
-
60 jezior (powyżej 1ha), łącznie z największym jeziorem w Polsce - Śniardwami,
-
rzeka Krutynia, uznana za jeden z najciekawszych szlaków kajakowych w Europie,
-
11 rezerwatów przyrody, w tym rezerwat biosfery Jezioro Łuknajno,
-
szereg użytków ekologicznych ( wszystkie wyspy, grąd Wygryny, torfowisko Zełwągi,
Prawdowskie Wzgórze, łąka Krutynia, jeziorko dystroficzne Zaułek, łąki Morysie),
-
pomniki przyrody ( 93 obiekty ),
-
ścieżki przyrodnicze,
-
muzeum przyrodnicze (we wsi Krutyń, w zabytkowej stodole mazurskiej znajduje się
Muzeum Przyrodnicze, które przedstawia zwierzęta, występujące na terenie Mazurskiego
Parku Krajobrazowego),
-
trasy rowerowe
-
ok. 850 gatunków roślin naczyniowych, a wśród nich rzadko występujące, jak: storczyki
(ponad 10 gat.), wełnianka delikatna, wielosił błękitny, lilia złotogłów, widłak wroniec,
pełnik europejski, chamedafne północna, rosiczka okrągłolistna i dzwonecznik wonny.
Fauna parku reprezentowana jest między innymi przez: wilki, łosie, bobry, wydry i ponad
200 gatunków ptaków, a wśród nich bąk, bączek, bocian czarny, hełmiatka, gągoł, nurogęś,
bielik, orlik krzykliwy, rybołów, kropiatka, zielonka, derkacz, dudek, puchacz, pluszcz,
zimorodek, wąsatka, muchołówka białoszyja i orzechówka.
47
Ryc. 7 . Zasięg Mazurskiego Parku Krajobrazowego.
3.4.2. Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Mazurskie”.
W celu promocji trwale zrównoważonej gospodarki leśnej oraz ochrony zasobów
przyrody w lasach Dyrektor Generalny (ustawa o lasach-art.13 b) ustanawił w drodze
zarządzenia, leśne kompleksy promocyjne.
Celem
Leśnych
Kompleksów
Promocyjnych
(zarządzenie
nr
30
Dyrektora
Generalnego Lasów Państwowych z dnia 19 grudnia 1994 r) jest:
•
wszechstronne rozpoznanie stanu biocenozy leśnej na ich obszarze i warunków jej
bytowania oraz trendów zachodzących w nich zmian;
•
trwałe zachowanie lub odtwarzanie naturalnych walorów lasu metodami
racjonalnej gospodarki leśnej, prowadzonej na podstawach ekologicznych;
•
integrowanie celów trwałej gospodarki leśnej i aktywnej ochrony przyrody;
•
promowania
wielofunkcyjnej
i
zrównoważonej
gospodarki
leśnej
wykorzystaniu wsparcia finansowego ze źródeł krajowych i zagranicznych;
przy
48
•
prowadzenie prac badawczych i doświadczalnictwa leśnego w celu wyciągnięcia
wniosków
dotyczących
możliwości
i
warunków
upowszechniania
zasad
ekorozwoju na całym obszarze działania Lasów Państwowych;
•
prowadzenia szkoleń Służby Leśnej i edukacji ekologicznej społeczeństwa.
Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Mazurskie” ustanowiony został zarządzeniem nr
84 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 30 października 2002 roku, zn:
ZO-731-17/02. Obejmuje on na terenie Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w
Białymstoku i w Olsztynie obszary leśne o powierzchni łącznej 118 216 ha.
W skład LKP „Lasy Mazurskie” wchodzą:
•
RDLP Białystok - nadleśnictwa: Maskulińskie, Pisz o pow. 64 830 ha;
•
RDLP Olsztyn - nadleśnictwa: Strzałowo, Spychowo, Mrągowo o pow. 51 613 ha;
•
obszar Stacji Badawczej Rolnictwa i Hodowli Zachowawczej Zwierząt PAN w
Popielnie o pow. 1 773 ha.
Leśne kompleksy są obszarami funkcjonalnymi o znaczeniu ekologicznym,
edukacyjnym i społecznym, dla których działalność określa jednolity program
gospodarczo-ochronny, opracowany przez właściwego dyrektora regionalnej dyrekcji
Lasów Państwowych.
49
Ryc. 8. Zasięg LKP „Lasy Mazurskie”.
3.4.3. Obszary chronionego krajobrazu.
Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie występują obszary chronionego krajobrazu:
•
„Kraina Wielkich Jezior Mazurskich” (całość 85527 ha);
•
„Puszcza i Jeziora Piskie” (43629 ha);
•
Obszar Chronionego Krajobrazu Otuliny Mazurskiego Parku Krajobrazowego
(7381 ha – strona zachodnia);
•
Obszar Chronionego Krajobrazu Otuliny Mazurskiego Parku Krajobrazowego
(250 ha – w gminie Świętajno);
•
Obszar Chronionego Krajobrazu Otuliny Mazurskiego Parku Krajobrazowego
(1636 ha – w gminie Ruciane Nida);
•
Obszar Chronionego Krajobrazu Otuliny Mazurskiego Parku Krajobrazowego
(591 ha – strona południowo - zachodnia);
50
•
Obszar Chronionego Krajobrazu Otuliny Mazurskiego Parku Krajobrazowego
(9250 ha – strona wschodnia);
Obszary chronionego krajobrazu obejmują większe powierzchnie odznaczające się
mało zniekształconym środowiskiem, o zachowanej równowadze ekologicznej i wysokich
walorach naturalnego krajobrazu. Służą zachowaniu cennych elementów krajobrazu
przyrodniczego i kulturowego oraz stanowią obszary przeznaczone dla turystyki i rekreacji.
3.4.4. Strefy ochronne wokół gniazd.
Nadleśnictwo Maskulińskie posiada 17 ustanowionych stref ochronnych wokół
gniazd:
•
bielik – 5 stref,
•
rybołów – 3 strefy,
•
kania ruda i czarna – 1 strefa,
•
orlik krzykliwy – 6 stref,
•
orlik krzykliwy i bielik – 1 strefa,
•
bocian czarny i orlik krzykliwy – 1 strefa.
Okresowy
Strefa ochrony
Strefa ochrony
termin
okresowej w
całorocznej w
ochrony
promieniu do
promieniu do
1
2
3
4
5
6
1
Orlik krzykliwy
Aquila pomarina
100 m od gniazda
500 m od gniazda
1.03-31.08
2
Bielik
Haliaeetus albicilla
200 m od gniazda
500 m od gniazda
1.01-31.07
3
Kania czarna
Milvus migrans
100 m od gniazda
500 m od gniazda
1.03-31.08
4
Kania ruda
Milvus milvus
100 m od gniazda
500 m od gniazda
1.03-31.08
5
Bocian czarny
Ciconia nigra
100 m od gniazda
500 m od gniazda
15.03-31.08
6
Rybołów
Pandion haliaetus
200 m od gniazda
500 m od gniazda
1.03-31.08
Tab.5. Wielkość stref ochronnych ptaków podlegających ochronie gatunkowej i okresowe terminy ochrony.
Lp.
Nazwa polska
Nazwa łacińska
3.4.5. Bagna.
Bagna są cennym elementem przyrody i każdego krajobrazu. Wywierają korzystny
wpływ na lokalne stosunki wodne, biorą udział w lokalnej retencji wód powierzchniowych i
tym samym dodatnio wpływają na otaczające je biocenozy. Jako pozostałości różnych
ekosystemów, bagna mają znaczenie dla zachowania tworzących się na ich terenie
różnorodnych, często unikatowych zbiorowisk, które stanowią oazy biocenotyczne. Spełniają
one funkcje lokalnych banków genów wielu gatunków roślin i są ostoją biologicznej
różnorodności. Występują w nich liczne gatunki roślin oraz znaczna liczba ptaków i drobnych
zwierząt, głównie bezkręgowców. Wiele z nich to rzadkie i zanikające składniki rodzimej
flory i fauny. Na gruntach w trwałym zarządzie Nadleśnictwa Maskulińskie znajdują się 312
51
bagna o łącznej powierzchni 548,11 ha. Mając na względzie ich ochronę, pozostawiono je bez
żadnych wskazań gospodarczych. Szczegółowy wykaz bagien na terenie Nadleśnictwa
Maskulińskie zawiera załącznik nr 4 zamieszczony w części dokumentacyjnej niniejszego
programu.
Fot. 8. Bagno
3.4.6. Grunty do naturalnej sukcesji.
Grunty do naturalnej sukcesji są zaliczone (według ewidencji gruntów) do gruntów
leśnych: bagna, torfowiska, mszary lub inne obszary gruntów leśnych nie zalesionych, na
których prowadzenie gospodarki leśnej jest niecelowe za względu na trudne warunki
siedliskowe. W trakcie prac terenowych IV rewizji urządzania lasu na gruntach w trwałym
zarządzie Nadleśnictwa Maskulińskie zaewidencjonowano 96 takich obiektów o łącznej
powierzchni 191,25 ha. Wyodrębniono je w planie urządzenia lasu jako oddzielną kategorię
gruntu leśnego. Ponieważ powierzchnie te są miejscami naturalnego występowania
specyficznej flory i fauny, ostoją bioróżnorodności oraz chronią naturalne stosunki wodne,
zostały pozostawione bez żadnych wskazań gospodarczych. Szczegółowy wykaz gruntów do
naturalnej sukcesji na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie zawiera załącznik nr 5
zamieszczony w części dokumentacyjnej niniejszego programu.
52
Fot. 9. Grunt do naturalnej sukcesji. Teren zalany przez bobry.
3.5. Tereny Nadleśnictwa Maskulińskie na tle koncepcji ochrony obszarów cennych
przyrodniczo.
3.5.1. Paneuropejskie sieci ekologiczne.
Zgodnie z Paneuropejską Strategią Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej oraz
światową polityką ochrony przyrody są tworzone w Europie różne międzynarodowe sieci
obszarów chronionych. Do najważniejszych z nich należą: sieć rezerwatów związanych z
Konwencją Ramsarską, rezerwaty biosfery międzynarodowego programu UNESCO
"Człowiek i Środowisko" (MaB), sieć "Parki dla życia", sieć NATURA 2000 i europejska
sieć ekologiczna EECONET. Sieć rezerwatów Ramsar obejmujaca tereny wodno-błotne o
międzynarodowym znaczeniu, sieć rezerwatów biosfery (MaB) chroniąca najcenniejszych w
skali światowej obszary przyrodnicze oraz sieć "Parki dla życia. W zasięgu terytorialnym
Nadleśnictwa Maskulińskie znajduje się rezerwat biosfery „Jezioro Łuknajno”.
3.5.1.1. Projektowana sieć ekologiczna ECONET-POLSKA.
Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-POLSKA została opracowana w 1995
i 1996 roku przez zespół autorów pod kierownictwem dr Anny Liro jako projekt badawczy
National Nature Plan (NNP) w ramach Programu Europejskiego Międzynarodowej Unii
Ochrony Przyrody (IUCN) (IOŚ, 1998). Również Czechy, Słowacja i Węgry uczestniczyły w
53
tym projekcie i podobnie jak Polska przyjęły jednolite założenia koncepcji sieci
paneuropejskiej EECONET (European ECOlogical NETwork) wraz z metodyką jej
wyznaczania. Koncepcja EECONET miała odgrywać istotną rolę we współpracy
międzynarodowej, poprzez ścisłe powiązania z Konwencją o Różnorodności Biologicznej
(1992) i Paneuropejską strategią ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej (1995).
Celem utworzenia sieci miało być zintegrowanie istniejących obszarów chronionych
w poszczególnych krajach Europy i potencjalnych obszarów przewidzianych do ochrony
w spójny system, zgodnie z przyjętymi kryteriami i standardami.
Sieć ECONET-POLSKA miała się składać z obszarów węzłowych i łączących je
korytarzy ekologicznych, wyznaczonych na podstawie takich kryteriów, jak naturalność,
różnorodność, reprezentatywność, rzadkość i wielkość. Teren Nadleśnictwa Maskulińskie
miał w niej wchodzić w skład obejmującego Puszczę Piską międzynarodowego obszaru
węzłowego, jednego z 46 wyznaczonych na terenie naszego kraju.
Sieć ekologiczna ECONET-POLSKA nie posiadała umocowania prawnego, była tylko
pewną wytyczną polityki przestrzennej. Nie była też obligatoryjnym prawnie i politycznie
zadaniem Polski związanym z jej wejściem w strukturę Unii Europejskiej. W związku z
obowiązkiem wdrażania systemu NATURA 2000, tworzenie sieci EKONET-POLSKA na
terenie województwa warmińsko - mazurskiego nie będzie kontynuowane.
3.5.1.2. Sieć obszarów NATURA 2000.
Jedną z form ochrony przyrody zapisanych w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004r. o
ochronie przyrody, jest sieć obszarów NATURA 2000.
Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej zaczęły nas obowiązywać akty prawne
obowiązujące w Zjednoczonej Europie. W zakresie ochrony przyrody takimi
podstawowymi aktami są:
•
Dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków, znana jako Dyrektywa
Ptasia uchwalona 2 kwietnia 1979 roku, a zmodyfikowana dyrektywami 981/854/EWG,
85/411/EWG, 86/122/EWG, 91/244/EWG i 94/24/EWG,
•
Dyrektywa Rady 92/43/EWG o ochronie naturalnych siedlisk oraz dziko żyjącej fauny i
flory, znana jako Dyrektywa Siedliskowa uchwalona 21 maja 1992 roku, zmieniona
dyrektywą 97/62/EWG.
Powyższe dyrektywy zobowiązują rządy państw do wytypowania tzw. Specjalnych
Obszarów Ochrony – SOO (według wskazań Dyrektywy Siedliskowej) i Obszarów
54
Specjalnej Ochrony – OSO (według wskazań Dyrektywy Ptasiej), które razem tworzyć
będą tzw. sieć obszarów NATURA 2000.
Minister Środowiska opracowuje projekt listy obszarów NATURA 2000 zgodnie z
przepisami Unii Europejskiej. Projekt wymaga zasięgnięcia opinii właściwych miejscowo
rad gmin. Obszary mogą być wyznaczone po uzgodnieniu z Komisją Europejską.
Celem projektu jest zwiększenie skuteczności działań ochronnych poprzez utworzenie
kompletnej i spójnej metodycznie i funkcjonalnie sieci, zastosowanie procedury
weryfikacji wyboru poszczególnych jej elementów oraz wprowadzanie w życie zasady
integracji ochrony przyrody z różnymi sektorami działalności ludzkiej. Cel ten będzie
realizowany poprzez:
-
zabezpieczenie siedlisk zagrożonych lub reprezentatywnych dla wyróżnionych regionów
biogeograficznych,
-
zabezpieczenie egzystencji roślin oraz zwierząt zagrożonych i rzadkich na terytorium
Wspólnoty albo poprzez ochronę gatunkową, albo poprzez ochronę ich biotopów.
Wpływ na włączenie terenów w zasięgu nadleśnictwa w sieć NATURA 2000 ma
między innymi występowanie na omawianym terenie typów siedlisk przyrodniczych
wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej. Należą do nich między innymi:
-
naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne (Urticularietea intermedio-minoris),
-
torfowiska wysokie z roślinnością torforwórczą (Sphagnetalia magelanici),
-
torfowiska przejściowe i trzęsawiska (Caricion lasiocarpae),
-
grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum),
-
brzezina bagienna (Betuletum pubescentis),
-
sosnowy bór bagienny (Vaccinio uliginosi-Pinetum),
-
borealna świerczyna na torfie (Sphagno girgensohni-Piceetum).
-
olsy i łozowiska (Alnetea glutinosae),
-
łęgi (Circaeo-Alnetum).
Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie występują również gatunki zwierząt i roślin
wymienione w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, oraz lęgowe gatunki ptaków
wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej.
Zgodnie z Dyrektywą Siedliskową, gospodarka leśna nie może spowodować
zniszczenia lub pogorszenia stanu siedlisk gatunków, dla których ochrony wyznaczono obszar
Natura 2000, czy też bezpośredniego zniszczenia lub redukcji ich populacji (MakomaskaJuchniewicz M., Tworek S., red., 2003). Należy tu zaznaczyć, iż ochrona obszarów objętych
55
siecią jest do pogodzenia z trwale zrównoważoną, proekologiczną gospodarką leśną, przy
uwzględnieniu obowiązujących dotychczas obszarów i reżimów ochronnych.
W zasięgu terytorialnym nadleśnictwa występują dwa obszary specjalnej ochrony
ptaków: Jezioro Łuknajno (PLB280003) i Puszcza Piska (PLB280008).
Ryc. 9. Nadleśnictwo Maskulińskie na tle obszarów specjalnej ochrony ptaków Jezioro Łuknajno
(PLB280003) i Puszcza Piska (PLB280008).
3.5.2. Koncepcja „Zielonych Płuc Polski”.
Koncepcja „Zielonych Płuc Polski”. powstała w 1983 r. Jej podstawą jest strategia
ekorozwoju
Polski
północno-wschodniej,
rozumianego
jako
szereg
przekształceń
ekonomicznych, społecznych i technologicznych powiązanych z całościową ochroną
środowiska przyrodniczego na użytek obecnego i przyszłych pokoleń, przy jednoczesnym
poprawie poziomu życia jej mieszkańców. Powyższa strategia obejmuje:
-
maksymalnie duże wykorzystanie odnawialnych zasobów naturalnych,
-
efektywną eksploatację nieodnawialnych źródeł energii,
-
utrzymanie stabilności procesów ekologicznych i ekosystemów,
-
ochronę różnorodności genetycznej oraz ogólną ochronę przyrody i krajobrazu.
56
Strategia rozwoju obszaru Zielonych Płuc Polski w najbliższej przyszłości została
zawarta w opracowaniu „Ramowy program rozwoju obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca na
lata 2001 – 2010” (Ptasiewicz Z., i inni, 2001). W myśl tego programu województwo
warmińsko – mazurskie powinno się stać obszarem przedsiębiorczości gospodarczej,
unowocześniania rolnictwa oraz rozwoju: turystyki i wypoczynku, infrastruktury społecznej,
wielokierunkowej edukacji, współpracy zagranicznej i międzyregionalnej oraz nowoczesnej
infrastruktury technicznej, z aktywnym wykorzystaniem położenia przygranicznego, walorów
środowiska kulturowego i przyrodniczego, w dążeniu do osiągnięcia średnich wskaźników
rozwoju i poziomu życia w Polsce.
4. Walory przyrodniczo-leśne nadleśnictwa.
4.1. Charakterystyka warunków przyrodniczych.
Ukształtowanie terenu
Typowy dla Pojezierza Mazurskiego krajobraz młodoglacjalny charakteryzuje się na
terenie Puszczy Piskiej wielką różnorodnością form morfologicznych. Puszcza Piska leży na
pograniczu czterech regionów różniących się budową geologiczną, rzeźbą, stosunkami
wodnymi i glebami.
Rzeźba Pojezierza Mazurskiego została ukształtowana pod wpływem zlodowacenia
bałtyckiego. Teren Nadleśnictwa Maskulińskie jest położony w fazie poznańskiej i w fazie
pomorskiej ostatniego zlodowacenia. Zajmuje strefę, w której występują zarówno sandry fazy
poznańskiej, jak i gliny zwałowe fazy pomorskiej. Utwory akumulacji fluwioglacjalnej
zajmują na terenie nadleśnictwa większa powierzchnię niż gliny zwałowe. Wyróżnić tu
można:
•
wzgórza stref marginalnych,
•
moreny denne,
•
kemy i sandry młodsze,
•
sandry fazy poznańskiej,
•
równiny holoceńskie.
Wymienione formy geomorfologiczne świadczą o urozmaiconej rzeźbie terenu w
zasięgu terytorialnym nadleśnictwa. Dodatkowo ilustruje to różnica w wysokościach
bezwzględnych między najniższym punktem nadleśnictwa 116 m n. p. m. (jeziora Śniardwy i
Bełdany), a najwyższym 192 m n. p. m. (okolice miejscowości Baranowo). Lokalne różnice
wysokości względnych sięgają 35 metrów. Dotyczy to wzgórz morenowych w części
57
północnej nadleśnictwa. Równiny sandrowe w części południowej położone są średnio na
wysokości 120 - 140 m n. p. m., natomiast w części północnej i północno – zachodniej na
wysokości 140 – 160 m n. p. m.
Ryc.10. Ukształtowanie terenu w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Maskulińskie
Stosunki wodne
Dział wodny dorzecza Wisły-Narwi przebiega wzdłuż Pojezierza Mazurskiego od
okolic Nidzicy po okolice Filipowa. Następnie przerzuca się z zewnętrznych moren fazy
poznańskiej na moreny faz późniejszych, skręca na południowy wschód na Równinę
Augustowską, przecina dawne dno pradoliny już poza granicą państwa, po czym wkracza
ponownie na terytorium Polski biegnąc wzdłuż granicy. Dział ten nie wszędzie jest wyraźny.
W Krainie Wielkich Jezior Mazurskich przecina on system połączonych zbiorników
wodnych, oddających wody zarówno na północ przez Węgorapę do Pregoły, jak i na południe
przez Pisę i Narew do Wisły. Mikulski (1966) na podstawie obliczeń bilansu wodnego jezior
wyznaczył średnie położenie działu wodnego na południowym krańcu jeziora Kisajno
(w kompleksie jeziora Mamry), wprowadzając pojęcie strefy wododziałowej, w której
następują przesunięcia kierunku odpływu. Pewnego rodzaju trudność przedstawia
wyznaczenie działu wodnego na terenach bezodpływowych, dosyć pospolitych w obrębie
młodoglacjalnej rzeźby pojezierzy, zajmujących przy tym niekiedy dość znaczne
powierzchnie z licznymi zagłębieniami.
58
Ryc. 11. Zlewnia Narwi. Według "Atlasu posterunków wodowskazowych dla potrzeb Państwowego
Monitoringu Środowiska" IMGW, 1996.
Rzeki północno-wschodniej Polski odznaczają się pewnymi specyficznymi cechami
ustroju, zależnymi od właściwości klimatu tej prowincji. Są nimi: rytm stanów wody
i przepływów, stosunkowo znaczny współczynnik odpływu, termika i czas trwania zjawisk
lodowych. Przykładem rzeki pojeziernej może być Krutynia, największy dopływ Wielkich
Jezior Mazurskich (J. Kondracki, Z. Mikulski 1958). Zlewnia tej rzeki obejmuje 637,7 km2.
Krutynia oddaje do jeziora Śniardwy średnio 118 mln m3/rok, (3,5 m3/s). Rzeki pojezierza
mają współczynnik odpływu około 35%. Maksymalne stany wody występują na tych rzekach
w sierpniu, co związane jest z zarastaniem koryt, powodującym podnoszenie się zwierciadła
wody o 20-30 cm. Drugorzędny stan wysoki występuje w zimie lub na wiosnę. Niski stan
wody jest charakterystyczny dla późnej jesieni (listopad, grudzień). Ze względu na
wyrównujące działanie zbiorników jeziornych roczna amplituda wahań stanów wody jest
nieduża. Zlodzenie Krutyni, jak i innych rzek pojeziornych ma specyficzny charakter,
ponieważ brak na tych rzekach śryżu i kry, a koryto przez dłuższy okres czasu jest
zamarznięte tylko częściowo, zresztą wcześniej niż jeziora. Jednak całkowite jego
59
zamarznięcie następuje dopiero po zamarznięciu jezior. Czas trwania zjawisk lodowych na
Krutyni wynosi 70-80 dni, ale pokrywa lodowa trwa tylko 40 dni.
Ważnym elementem hydrograficznym są jeziora. Według katalogu jezior polskich na
Pojezierzu Mazurskim naliczono 1370 jezior o łącznej powierzchni około 970 km2.
M. Stangenberg (1936) ze względu na kwasowość podzielił jeziora na dwie grupy: kwaśne
(pH<6,5) oraz obojętne, zasadowe i słabo kwaśne. Do pierwszej grupy należą zanikające małe
zbiorniki w środowisku borowym, nazywane przez ludność „sucharami”. Wszystkie pozostałe
jeziora podzielił na pięć typów traktując je jako stadia ewolucyjne. Duże i głębokie jeziora (o
głębokości maksymalnej powyżej 24 m), cechujące się niską temperaturą przydenną, bogate
w tlen, a ubogie w żelazo i fosforany, odznaczające się w lecie dużą przezroczystością,
zaliczył do oligotroficznych. Przejście od tego typu do typu eutroficznego (najbardziej
licznego), odznaczającego się ubóstwem tlenu w warstwach przydennych, ale obfitością
fosforu i żelaza, stanowi grupa jezior mezotroficznych, wprawdzie głębokich, ale
o przejściowych cechach chemicznych. Następnym etapem w łańcuchu ewolucyjnym są
płytkie jeziora „stawowe” (głębokość < 6 m), posiadające od powierzchni do dna wodę
wymieszaną i ciepłą, bogate w tlen, ubogie w wolny CO2 i fosfor, o bujnym rozwoju
roślinności dennej i planktonu. Jeziora te mogą ulec dalszej zmianie w dwóch kierunkach, to
znaczy mogą się przekształcić bądź to w „suchary”, bądź w tzw. „jeziorka”. Jedne i drugie są
małymi, płytkimi, zanikającymi zbiornikami, ale o ile suchary są typem kwaśnym
(dystroficznym) to jeziorka zawierają stosunkowo dużo węglanu wapnia i tlenu a ich brzegi
porastają trzciny i turzyce. Jeziorka przekształcają się z czasem w torfowiska niskie, a suchary
w torfowiska wysokie (sfagnowe).
Północno-wschodnia część Polski wyróżnia się nie tylko występowaniem dużych
skupień jezior, lecz również znacznych powierzchni zabagnionych, to znaczy o płytkim
zaleganiu wód gruntowych (mniej niż 1 m). Bagna są prawie z reguły terenami, na których
występują torfowiska o miąższości powyżej 0,5 m, a niejednokrotnie przekraczające kilka
metrów. Ponieważ torf zawiera 85-90% wody, rola retencyjna bagien jest znaczna. Większość
torfowisk należy do typu niskich, zasilanych przez wody gruntowe, a więc zasobnych w sole
mineralne. Ocenia się jednak, że blisko 6% torfowisk należy do typu wysokich, ubogich
w sole mineralne. Torfowiska wysokie są charakterystycznymi elementami krajobrazu dla
niektórych części pojezierzy, m. in. w Puszczy Piskiej. Istnieją również formy pośrednie
torfowisk określane jako torfowiska przejściowe.
Występowanie wód powierzchniowych, a więc rzek, jezior i bagien, jest ściśle
związane z występowaniem wód podziemnych, które stanowią istotne ogniwo w ogólnym
60
obiegu wody. Według systematyki wód podziemnych (H. Więckowska 1963) poszczególne
ich typy wykazują dużą zależność nie tylko od budowy geologicznej, lecz także od stosunków
geomorfologicznych. Granica zasięgu ostatniego zlodowacenia stanowi południową granicę
występowania trzech typów wód freatycznych:
• młodoglacjalny z licznymi zagłębieniami bezodpływowymi i jeziorami, zaliczony do
typu równowagi parowania lokalnie wzmożonego,
• sandrowy - infiltracyjny, o dość znacznych zasobach,
• typ
ewapotranspiracyjny
-
na
równinach
płytko
podesłanych
warstwą
nieprzepuszczalną.
Typ młodoglacjalny obejmuje obszary równinne i słabo nachylone jak doliny i niecki
denudacyjno-erozyjne i zagłębienia wytopiskowe, w których płytkie występowanie wód
gruntowych i stagnujących sprzyja tworzeniu się pokryw organicznych i mineralnoorganicznych. W warunkach pełnego nasycenia wodą tych utworów i ograniczonej
możliwości odprowadzenia nadmiaru wód przy wysokich stanach lustra wód gruntowych
mogą występować okresy wzmożonej ewapotranspiracji.
Typ infiltracyjny charakteryzuje się zstępującym ruchem wód, który może prowadzić
do przemieszczania substancji ze strefy powierzchniowej w głąb profilu glebowego
i osadzania jej w strefie bariery geochemicznej.
Typ ewapotranspiracyjny występuje na terenach zbudowanych z utworów słabo
przepuszczalnych lub znacznie ograniczających procesy infiltracji wgłębnej na rzecz
parowania i transpiracji. Występujące na powierzchni terenu lub tuż pod nią utwory powodują
odpływ powierzchniowy i boczny międzywarstwowy już przy niewielkich spadkach terenu.
W obniżeniach i na terenie równinnym stagnacja wody i okresowe stany anaerobiozy w glebie
powodują powstanie cech oglejenia opadowego.
Głębokość zalegania wody podziemnej jest nie tylko funkcją budowy geologicznej
i rzeźby, lecz przede wszystkim klimatu, o czym świadczą wahania zwierciadła jezior
w holocenie, oraz przebieg procesów erozji i akumulacji w dolinach.
Stosunki wodne na terenie Puszczy Piskiej są silnie zależne od szaty roślinnej tego
obszaru. Nadmierne nawodnienie oraz zauważalne już w wiekach XVI-XVIII zabagnianie
ziemi w Prusach (Mager 1960) było spowodowane cofaniem się lasów na skutek klęsk
żywiołowych i gospodarki człowieka. Lasy zużywały ogromne ilości wody i nie dopuszczały
do podnoszenia się poziomu wód gruntowych, wylesianie zaś prowadziło do takiego właśnie
stanu, szczególnie na gruntach słabo przepuszczalnych. Także na nizinach, równinach
i w nieckach poziom wody był wysoki. Gdy strzygonia choinówka zaatakowała w 1922-23
61
roku, poziom wody podniósł się o 30-80 cm, jako następstwo wylesienia 7000 ha. Później, po
zalesieniu, nastąpił spadek stanu wód. W XVII i XVIII wieku w nieckach istniało wiele
małych jezior i moczarów, na co wskazują tkwiące tam pnie drzew. Źródła wymieniały je, bo
pnie przeszkadzały rybakom. Powstały one prawdopodobnie na wylesionych gruntach
leśnych. W wodach Śniardw i jeziora Niegocin znajdowały się wielkie pnie dębów i sosen
o średnicy dwie i pół stopy. Z tego powodu 1700 ha powierzchni Śniardw nie nadawało się do
łowienia ryb.
Woda jest niezmiernie ważnym czynnikiem, kształtującym przebieg wielu zjawisk
przyrodniczych i niezbędnym warunkiem istnienia wszelkich przejawów życia, w tym także
ludzkiej
działalności
gospodarczej.
W gospodarowaniu
wodą
wyróżnia
się
kilka
podstawowych działów. Są to: melioracje gruntów ornych, łąk i pastwisk, regulacja rzek
i budowa kanałów dla potrzeb żeglugi, zaopatrzenia ludności w wodę pitną, dostarczenie
wody dla przemysłu, wykorzystanie spadku i masy wody do celów energetycznych, ochrona
wód przed zanieczyszczeniami oraz gospodarka rybacka. Melioracje rolnicze na ziemiach
administrowanych przez Niemcy zostały zapoczątkowane w XIX w. Zrazu prace ograniczały
się do osuszania podmokłych pól i łąk przy pomocy rowów odwadniających, częściowo
również nawożono łąki i piaskowano torfy. W latach 1890-1914 prace melioracyjne osiągnęły
duży rozmach. Po zahamowaniu robót w czasie I Wojny Światowej, ponowne natężenie prac
melioracyjnych przypadło na lata 1926-30. Niemieckie prace melioracyjne doprowadziły
w XIX w. do znacznego obniżenia poziomu wielu jezior, w celu uzyskania łąk. Często
powodowało to nadmierne wysuszenie gleby oraz mineralizację utworów organicznych na
siedliskach bagiennych. W 1879 roku w południowo-zachodniej części powiatu piskiego
znajdowało się 7650 ha ziemi pokrytej lotnym piaskiem, który groził zapiaszczeniem polom
uprawnym. Był to, po prostu, dalszy skutek nadmiernego wylesiania i nieprawidłowo
przeprowadzonego odwodnienia obszarów wylesionych.
Inne zagadnienie z zakresu gospodarki wodnej przedstawia regulacja rzek i budowa
kanałów. Pierwsze prace tego typu prowadzone były już za czasów Zakonu Krzyżackiego.
W XVIII w. zostały przekopane kanały łączące jeziora Mamry i Śniardwy, zbudowano
również system śluz żeglugowych. Pod koniec wieku kanały uległy zaniedbaniu a śluzy
rozebrano. Pogłębienia i poszerzenia kanałów w latach 1845-56 doprowadziły do wyrównania
poziomu wody w całym systemie Mamry-Śniardwy.
Poważnym problemem gospodarki wodnej są zanieczyszczenia chemiczne wód
stanowiące zagrożenie dla walorów turystycznych i rybackich regionu. Szkody powodują
głównie ścieki powstające na poziomie gospodarstw wiejskich.
62
Fot. 10 Układ jezior i cieków wodnych widziany z satelity (zasięg Nadlesnictwa Maskulińskie i tereny
sąsiadujace).
Charakterystyka głównych rzek i ich zlewni.
Wszystkie rzeki znajdujące się na terenie nadleśnictwa Maskulińskie należą do
dorzecza Narwi-Wisły. Najważniejszą z nich jest Krutynia będąca największym dopływem
Wielkich Jezior Mazurskich.
Krutynia jest rzeką typowo pojezierną, stosunkowo zasobną w wodę. Powierzchnia
dorzecza Krutyni wynosi około 640 km2. Najwyższe wzniesienia w dorzeczu o wysokości
211 m n.p.m. znajdują się na wschód od wsi Warpuny, w pobliżu której do Jeziora
Warpuńskiego wpada mały ciek, zasilany wodami z terenów źródliskowych na łąkach wsi
Burszewo, dając początek rzece Krutyni, jednak potocznie nazwą Krutynia oznacza się
odcinek rzeki zawarty pomiędzy jeziorem Krutyńskim a Bełdanami. Najniższe tereny
położone są na końcu rynny, przy jeziorze Bełdany, na wysokości 116 m n. p.m. W górnym
biegu rzeka ma wartki prąd, jest płytka (0,5 – 1,5 m głęb.), natomiast w dolnym biegu płynie
wolno, silnie meandrując i jest głęboka (2 – 7 m).
Ruczaj→Rudna→Turośl. Zespół niewielkich cieków zbierających wodę z szerokiej,
zatorfionej doliny rozciągającej się na południu Nadleśnictwa. Turośl jest prawym,
bezpośrednim dopływem Pisy.
63
Wigrynia nazywana również Nidką jest rzeką IV rzędu, o długości 6 km, łączącą
Jezioro Nidzkie z Jeziorem Bełdany.
Zlewnia Wigrynii zbudowana jest z gleb rdzawych i bielicowych, wytworzonych z
piasków luźnych i słabo gliniastych, a także z glin zwałowych. Rzeźba terenu jest
urozmaicona. Występują tam liczne pagórki, zagłębienia bezodpływowe, często zatorfione. W
strukturze użytkowania, przeważającą część stanowią lasy, niewielką zaś łąki i pastwiska.
Rzeka przepływa przez teren gminy Ruciane-Nida. Największymi miejscowościami
położonymi nad Wigrynia są Ruciane-Nida i Wygryny.
Teren Nadleśnictwa Maskulińskie obfituje w jeziora. Większość stanowią jeziora
duże, o powierzchni ponad pięćdziesięciu hektarów. Najczęściej mają kształt rynien
- niekiedy o skomplikowanej budowie (Nidzkie, Bełdany, Mikołajskie), połączonych ze sobą
sztucznymi kanałami (Tałcki), lub naturalnymi, poszerzonymi przez ludzi ciekami (Nidka,
Skrutynia).
Jezioro Śniardwy - jest największym jeziorem w Polsce. Powierzchnia ich, włączając
w to zatoki: Warnołty, Kaczerajno i Seksty, wynosi 118,8 km2. Długość jeziora, mierzona od
punktów najdalej wysuniętych na wschód i zachód wynosi 18 km, a szerokość z północy na
południe - 13 km. Głębokość Śniardw jest niewielka - średnio 5,8 m, a jedynie w niektórych
miejscach dochodzi do 23 m. Zlewnia jeziora zbudowana jest z utworów piaszczystych.
Rozległy obszar sandrów otacza jezioro od strony południowej (Puszcza Piska). Rzeźba
zlewni jest lekko falista. Deniwelacje sięgają do 10 m. Brzegi jeziora są na ogół niskie
i bagniste. Wysokie brzegi występują na północny wschód od jeziora Białoławki, pod
Dziubelami i koło Nowych Gut. Linia brzegowa obfituje w liczne zatoki, wyspy i półwyspy
zwane rogami. Ważniejsze wyspy to: Szeroki Ostrów, połączony z lądem groblą, Czarci
Ostrów, Kaczor i Wyspa Pajęcza.
64
Fot.11. Jezioro Śniardwy.
Jezioro Nidzkie. Powierzchnia jeziora wynosi 18,3 km2, średnia głębokość 6,2 m
(maksymalna - 23,7 m). Powstało ono w wyniku wyżłobienia misy przez egzarcję lodowcową
i wody potoków lodowcowych (jeziora rynnowe). W najwęższym miejscu ma ono szerokość
około 200 m, zaś w najszerszym 4,6 km. Jezioro wraz z otaczającymi je lasami stanowi
rezerwat przyrody „Jezioro Nidzkie”).
Jezioro Bełdany, Mikołajskie i Tałty. Zespół jezior tworzących wspólny szlak wodny
z Jeziorem Nidzkim dzięki śluzie Guzianka. Są one połączone z Jeziorem Śniardwy i mają
wspólny poziom wód na wysokości około 116 m n.p.m.
Poza obfitością wód charakterystyczne dla Nadleśnictwa Maskulińskie są tereny
bagniste. Największe ich powierzchnie występują w środkowej i południowej części
Nadleśnictwa. Bagna towarzyszą również większości rzek i jezior. Dzięki intensywnym
65
pracom melioracyjnym (przeprowadzonym w przeszłości) i osuszaniu powierzchnia bagien
ulega stopniowemu zmniejszaniu.
Klimat
W podziale Polski na rejony klimatyczne Romera (1949) teren Nadleśnictwa
Maskulińskie leży w klimatycznej Krainie Pojeziernej, w klimacie Krainy Wielkich Dolin.
Gumiński (1948) zalicza omawiany obszar do mazurskiej dzielnicy rolniczoklimatycznej.
Schmuck (1959) wyodrębnia osobny region klimatyczny - Pojezierza Mazurskiego.
Wiszniewski i Chełchowski (1987) umieszczają ten obszar w regionie MazurskoBiałostockim.
Według Okołowicza (1979) teren ten należy do Mazurskiego klimatycznego regionu.
Według podziału Polski Wosia (1994) na regiony klimatyczne na podstawie średniej
rocznej frekwencji dni z różnymi typami pogody omawiany obszar umiejscowiono w regionie
Środkowo-Mazurskim.
Klimat Krainy Mazursko-Podlaskiej jest znacznie surowszy niż obszarów
położonych w środkowej czy zachodniej części kraju, Wiosna jest tu późniejsza, zima
bardziej mroźna, a jesień wczesna. Jednakże ukształtowanie powierzchni i różnice położenia
sprawiają, że dzielnicę mazurską można podzielić na kilka subregionów klimatycznych,
odpowiadających w zasadzie subregionom geomorfologicznym. Różnice te wyrażają się
w stosunkach termicznych, zachmurzeniu i opadach. Region Pojezierza Mazurskiego,
obejmujący północno-wschodnią część kraju, wystawiony jest na częste działanie zimnych
mas powietrza arktycznego. Duży wpływ mają również zbiorniki wodne. Wyraża się to
przede wszystkim w stosunkowo wysokich opadach i znacznej, bo przekraczającej 80%
wilgotności względnej powietrza.
Cechą charakterystyczną klimatu Pojezierza jest ścieranie się wpływów dwóch
ośrodków - oceanicznego i kontynentalnego. Masy powietrza idące znad oceanu spotykają się
tu z masami znad kontynentu powodując częste i nagłe zmiany pogody. Obszar ten znajduje
się pod przeważającymi wpływami klimatu kontynentalnego, łagodzonymi obecnością wielu
wód i lasów.
Spośród
Maskulińskie
elementów
poniżej
klimatycznych
zostaną
omówione:
w odniesieniu
temperatura
do
terenu
powietrza,
Nadleśnictwa
usłonecznienie
i zachmurzenie, wiatry, opady atmosferyczne, wilgotność powietrza, pokrywa śnieżna.
66
W tekście oraz w zestawieniach podano wyniki Stacji Meteorologicznych w
Mikołajkach i Kętrzynie z lat 2000-2004 (ew. 1951-1965), oraz ze stacji w Szczytnie i
Olsztynie z lat 1981-1990 (ew. 2000-2004).
Temperatura powietrza
Średnia roczna temperatura oscyluje w przedziale od 7,8oC do 11,3oC (w 2000 roku).
Skrajne wartości temperatury w latach 2000-2004 dla stacji w Mikołajkach osiągnęły
minimum -24,0oC oraz maksimum 30,8oC, a ich amplituda wyniosła 54,8oC. Na omawianym
terenie występuje dość ciepłe lato o temperaturze lipca około 19,7oC oraz ostra zima,
o średniej
temperaturze
stycznia
-3,0oC
(odpowiednio
dla
pór
roku
18,4oC
i -2,1oC). Dobowa amplituda temperatury wewnątrz kompleksów leśnych jest mniejsza,
co czyni klimat tych obszarów łagodniejszym w porównaniu z terenami otwartymi. Liczba
dni mroźnych wynosi tutaj średnio 55 w ciągu roku, a dni z przymrozkami 111-152. Liczba
dni ciepłych (o max. temperaturze powyżej 25oC) wynosi 15-22 (w 2002 roku - 40). Okres
wegetacyjny według kryterium termicznego (średnia dobowa temperatura powietrza wyższa
od 5oC) jest dość krótki. Zaczyna się on w połowie kwietnia i kończy w połowie października,
trwa więc około 200-205 dni (w roku 2002 wyjątkowo 229 dni).
Średnia data ostatnich przymrozków przypada na 1.V., zaś średnia data pierwszych
przymrozków wypada na 17.X. Średnia data początku wegetacji to 9.IV, zaś średnia data
końca okresu wegetacji wypada na 27.X. Przeciętne rozproszenie przymrozków ostatnich
i pierwszych od średniej daty wynosi +/- 10 dni.
Według danych ze stacji meteorologicznej w Mikołajkach, Kętrzynie i Olsztynie
(2000-2004) średnie roczne i miesięczne temperatury przedstawiają się następująco:
Miesiąc
(okres)
I
II
III
IV
V
1
2
3
4
5
6
VI VII VIII IX
7
8
9
10
X
11
w okresie
średnio
wegetacyjny
XI XII
rocznie
m V-IX
12
13
14
15
MIKOŁAJKI
-3,0 -1,3 2,0 8,7 14,3 16,5 19,7 18,9 12,6 8,3 4,0 -2,0
16,4
8,4
KĘTRZYN
-3,1 -1,1 2,2 9,1 13,4 15,7 18,7 18,7 12,8 8,5 4,0 -2,0
15,9
8,1
OLSZTYN
-2,6 -0,8 2,3 8,8 14,2 16,2 19,2 18,5 12,1 8,3 4,2 -1,9
16,1
8,2
Tab. 6. Średnia roczna i miesięczna temperatura powietrza (lata 2000-2004).
67
W celach porównawczych poniżej zamieszczono dane dla tego samego obszaru z lat 19511965 ze stacji meteorologicznej w Szczytnie, Mikołajkach i 1981-90 w Olsztynie.
Miesiąc
(okres)
I
II
III
IV
V
1
2
3
4
5
6
VI VII VIII IX
7
8
9
10
X
11
w okresie
średnio
wegetacyjny
XI XII
rocznie
m V-IX
12
13
14
15
MIKOŁAJKI
-3,5 -4,5 -1,2 6,0 11,5 16,2 17,4 16,7 12,8 8,0 2,5 -1,2
14,9
6,8
SZCZYTNO
-3,9 -3,1 0,4 6,1 12,2 15,2 17,0 15,7 11,8 6,8 1,5 -2,3
14,4
6,5
OLSZTYN
-2,7 -2,4 1,8 6,7 13,3 15,0 17,1 16,6 12,4 8,5 2,5 -0,6
14,8
7,4
Tab. 7. Średnia roczna i miesięczna temperatura powietrza (lata 1951-1965).
Usłonecznienie i zachmurzenie
Usłonecznienie (okres dopływu bezpośredniego promieniowania słonecznego
do określonego miejsca wyrażony w godzinach) jest elementem bardzo zmiennym. Wykazuje
duże wahania dzienne, okresowe i wieloletnie.
Na analizowanym obszarze usłonecznienie jest mniejsze, niż w przeważającej części
Polski. Wynosi ono 1923 godziny rocznie, czyli 42% w stosunku do potencjalnego
maksimum (dla stacji w Mikołajkach za lata 1996 i 2000-2003).
Warunki termiczne oraz większe niż średnio w Polsce zachmurzenie i znaczne
parowanie powodują, że liczba dni pogodnych z pełnym nasłonecznieniem jest tu dość niska,
niska jest więc też ilość otrzymywanej energii słonecznej. O ile południowo-wschodnia część
Polski otrzymuje przeciętnie 62-65 kcal/cm2 w ciągu roku, to omawiany teren tylko 52,555 kcal/cm2.
Nasłonecznienie jest tu niższe niż przeciętnie w kraju. Średnia roczna liczba godzin
o pełnym nasłonecznieniu wynosi 4-4,3 godziny dziennie, podczas gdy na południu kraju
przekracza 5 godzin. Największe nasłonecznienie występuje w lipcu (ok. 8,3 godzin
dziennie), najniższe zaś w grudniu (0,9 godzin).
Liczba dni słonecznych wynosi 30-50 w ciągu roku, najwięcej przypada na marzec
(7,7), kwiecień (6,0), maj (7,6) i czerwiec (6,7).
Zachmurzenie kształtuje się głównie pod wpływem cyrkulacji atmosferycznej
i warunków fizjograficznych. Liczba dni pochmurnych wynosi 146-160, a średnie
zachmurzenie kształtuje się na poziomie 7,7 stopnia pokrycia nieba zimą, 6,2 wiosną,
6,0 latem i około 6,9 jesienią.
68
Rok
Usłonecznienie
(godz. / rok)
1996
1695
2000
1852
2001
1856
2002
2098
2003
2123
Tab. 8. Usłonecznienie.
Omawiany obszar ze względu na typy występowania pogody zaliczono do
Mazursko-Podlaskiego Regionu Klimatycznego. Na tle innych regionów klimatycznych,
obserwuje się tu stosunkowo największą częstość pojawiania się pogód najmroźniejszych, ze
średnią dobową temperaturą powietrza poniżej -150C. Notuje się tutaj średnio w roku 4 dni
z pogodą bardzo mroźną. Wśród nich są 2 dni bardzo mroźne i słoneczne oraz dwa dni bardzo
mroźne i jednocześnie pochmurne. W tym regionie występuje również względnie największa
liczba dni z pogodą dość mroźną. Jest ich średnio w roku 34. W porównaniu z resztą kraju,
w Regionie Mazursko-Podlaskim występują maksymalne liczby dni ze wszystkimi typami
pogody mroźnej i jednocześnie pochmurnej lub z dużym zachmurzeniem nieba.
Wiatry
Ważnym elementem klimatu jest wiatr, wyrażany przede wszystkim przeważającym
kierunkiem i prędkością. Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie dominują w okresie letnim
wiatry zachodnie i północno-zachodnie. W okresie zimowym zaś południowo-wschodnie
i południowo zachodnie. Ich szybkość rzadko przekracza 6-12 m/s, silniejsze występują
niekiedy nad powierzchniami wód. Przeciętna roczna prędkość wiatru w latach 2000-2004
(stacja klimatyczna Mikołajki) wyniosła 2,6 m/s. Należy także wspomnieć o znacznej
prędkości wiatrów, które na Pojezierzu Mazurskim przybierają niekiedy postać huraganów
i wyrządzają znaczne szkody w drzewostanach. 4 lipca 2002 roku teren Puszczy Piskiej
i okolic nawiedził potężny huragan. W ciągu kilkunastu minut, według szacunkowych danych
na terenie nadleśnictw Puszczy Piskiej zniszczeniu uległo około 2.000.000 m3 drewna na
powierzchni około 20 tysięcy ha.
Kierunki wiatrów dominujących na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie przedstawia
poniżej zestawienie oraz wykres róży wiatru (rycina 12).
69
Ryc.12. Róża wiatru dla stacji pomiarowych w rejonie klimatycznym
w latach 2000-2004 [%].
N
18
16
14
NW
NE
12
10
8
6
4
Mikołajki
Kętrzyn
Olsztyn
2
W
E
0
SW
SE
S
Miejscowość
Kierunki wiatru [%]
SE
S
SW
N
NE
E
W
NW
Mikołajki
15,6
4,8
7,7
14,5
12,0
15,1
16,8
13,6
Kętrzyn
10,5
5,5
10,8
14,6
14,1
15,8
15,8
13,0
Olsztyn
17,5
4,5
8,8
15,5
11,8
14,8
15,6
11,5
Tab.9. Kierunki wiatru
Opady atmosferyczne
Na omawianym obszarze średnia wielkość opadów atmosferycznych wyniosła od
589 mm do 676 mm (maks. w roku 2001).
Opady przeważają w półroczu ciepłym (kwiecień - wrzesień), stanowiąc wtedy około
69% sumy rocznej. Maksimum, podobnie jak w większości dzielnic Polski, przypada na
miesiące letnie (czerwiec-sierpień), minimum na marzec i luty.
70
Na terenie Pojezierza Mazurskiego jest przeciętnie w roku 171 dni z opadami (dane
dla Olsztyna 1951-80). Okresy o silnych opadach występują często na przemian z okresami
posuchy. Średnia roczna wieloletnia opadów dla Puszczy Piskiej w latach 1891-1960
wynosiła 586 mm. Najwięcej opadów zanotowano w lipcu (84 mm), najmniej w lutym (28
mm). W 1960 roku opady wynosiły 779 mm (najwięcej w lipcu - 184 mm). W latach 1957
i 1960 duże opady spowodowały długotrwałe powodzie w dolinie Pisy.
Rozkład opadów jest mocno zróżnicowany. W dolinach i rozległych obniżeniach
występuje mniej opadów, natomiast na wysoczyznach i terenach zalesionych więcej.
Według danych wieloletnich ze stacji meteorologicznej w Szczytnie, w Mikołajkach
i Piszu (1951-70), i Olsztynie (1951-80) średnie roczne i średnie miesięczne sumy opadów
atmosferycznych przedstawiają się następująco:
w okresie
średnio
wegetacyjny
XI XII
rocznie
m V-IX
Miesiąc
(okres)
I
II
III
IV
V
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
SZCZYTNO
34
31
33
40
54
68
90
82
54
43
40
43
348
611
MIKOŁAJKI
26
26
25
40
51
72
77
73
49
41
50
35
322
565
PISZ
31
29
27
39
54
69
86
86
55
43
50
41
350
610
OLSZTYN
32
28
29
40
51
75
90
77
60
54
50
45
353
631
VI VII VIII IX
X
Tab. 10 Średnie miesięczne i roczne sumy opadów w regionie klimatycznym.
Na Pojezierzu Mazurskim częstotliwość roczna burz wynosi przeciętnie 20 burz
w ciągu roku. Cechą charakterystyczną klimatu omawianego terenu są także liczne i silne
ulewy występujące w okresie wegetacji oraz grad (jeden z tzw. pasów gradowych przechodzi
przez Szczytno i Pisz).
Charakterystykę nadleśnictwa ze względu na charakter panującej na tym terenie
pogody przedstawia rycina 13.
71
TYPY POGODY
Średnia maksymalna i minimalna dobowa temperatura powietrza [oC]
15,1-25,0
5,1-15,0
0,1-5,0
0,1-5,0 0,0-(-5,0)
0,0-(-5,0)
-5,1-(-15,0)
<-15,0
Tmax,Tmin>0 Tmax,Tmin>0 Tmax,Tmin>0 Tmax>0 Tmax>0 Tmax,Tmin≤0 Tmax,Tmin≤0 Tmax,Tm
>Tmin >Tmin
in≤0
Średnie dobowe zachmurzenie nieba [%]
≥0,1 <0,1 ≥0,1 <0,1 ≥0,1
<0,1
≥0,1
<0,1
≥0,1 <0,1 ≥0,1
Dni z pogodą bardzo mroźną, pochmurną, z opadem
<0,1
Dni z pogodą dość mroźną, pochmurną, bez opadu
≥0,1
Dni z pogodą chłodną, z dużym zachmurzeniem,
z opadem
Dni z pogodą przymrozkową, bardzo chłodną,
pochmurną, bez opadu
Dni z pogodą przymrozkową, bardzo chłodną,
z dużym zachmurzeniem, z opadem
Dni z pogodą przymrozkową, umiarkowanie zimną,
pochmurną, bez opadu
Dni z pogodą przymrozkową, umiarkowanie zimną,
z dużym zachmurzeniem, z opadem
Dni z pogodą umiarkowanie mroźną, słoneczną, bez
opadu
Dni z pogodą umiarkowanie mroźną, pochmurną, bez
opadu
Dni z pogodą umiarkowanie mroźną, z dużym
zachmurzeniem, z opadem
Dni z pogodą dość mroźną, słoneczną, bez opadu
<0,1
Dni z pogodą dość mroźną, z dużym zachmurzeniem
z opadem
Dni z pogodą bardzo mroźną, słoneczną, bez opadu
Dobowa suma opadów atmosferycznych [mm]
Dni z pogodą chłodną, pochmurną, bez opadu
Dni z pogodą bardzo ciepłą, pochmurną, z opadem
Dni z pogodą bardzo ciepłą, pochmurną, bez opadów
≥0,1
≤20 21- ≥80 ≤20 21- ≥80 21- ≥80 21- ≥80 ≤20 21- ≥80 ≤20 21- ≥80 ≤20 2179
79
79
79
79
79
79
Dni z pogodą umiarkowanie ciepłą, słoneczną, bez
opadu
Dni z pogodą umiarkowanie ciepłą, pochmurną, bez
opadu
Dni z pogodą umiarkowanie ciepłą, z dużym
zachmurzeniem z opadem
Dni z pogodą chłodną, słoneczną, bez opadu
21-79
<0,1
Dni z pogodą bardzo ciepłą, słoneczną, bez opadów
Region klimatyczny:
Środkowomazurski
≤20
Liczba
dni 13,5 35,9 20,1 8,9 41,9 29,1 0,6 6,7 15,9 11,0 12,4 8,5 8,1 0,6 4,1 7,5 4,6 10,0 6,0 1,3 0,3
z typem
pogody:
Ryc. 13. Średnia roczna liczba dni z wybranymi typami pogody w Środkowomazurskim Regionie Klimatycznym
(wg "Atlas Rzeczpospolitej Polskiej" - Ark. 31.8. - Typy pogody, regiony klimatyczne (Alojzy Woś). PPWK.
Warszawa 1994).
Wilgotność powietrza
Zawartość pary wodnej w powietrzu, czyli wilgotność względna, jest zależna
głównie od warunków fizjograficznych, temperatury powietrza i opadów atmosferycznych.
Wpływ dużej ilości jezior zaznacza się większą niż gdzie indziej wilgotnością powietrza.
Przeciętna roczna względna wilgotność powietrza jest bardzo duża i wynosi od 76 do 81%.
Wilgotność względna powietrza największa jest w listopadzie i w grudniu (okresowo w
styczniu), dochodzi w tym okresie nawet do 88%. Najmniejsza wilgotność występuje w maju
i czerwcu osiągając średnią 67%.
Pokrywa śnieżna
Szkodliwość niskich temperatur występujących w czasie zimy łagodzą na
omawianym terenie znaczne opady śnieżne. Śnieg chroni rośliny przed wymarzaniem,
a topniejąc na wiosnę dostarcza wilgoci niezbędnej dla wegetacji. Grubość pokrywy śnieżnej
72
na omawianym terenie osiąga przeciętnie 12-16 cm, podczas gdy na zachodzie Polski nie
przekracza 5 cm. Okres jej zalegania wynosi średnio 75-92 dni. Trwała warstwa śniegu
w lasach zalega o 10-15 dni dłużej niż na terenie otwartym, co ma związek z warunkami
termicznymi. Pokrywa lodowa skuwa jeziora pod koniec listopada i zalega jeszcze w marcu.
Przeciętnie lód pokrywa jeziora przez 110-125 dni.
Topoklimat obszarów leśnych
Podstawowym czynnikiem kształtującym klimat wnętrza lasu jest stopień zwarcia
koron, które w znacznej mierze pochłaniają energię słoneczną oraz rodzaj podłoża, na którym
rośnie las. Pod względem termicznym wnętrze lasu jest w lecie chłodniejsze, zimą - cieplejsze
niż teren otwarty. W związku z tym las wiosną i jesienią zmniejsza częstość przymrozków,
wpływa również na wzrost wilgotności powietrza w warstwie przygruntowej. Stosunkowo
duży kontynentalizm klimatu powoduje, że zagrożenie przymrozkami późnymi w Puszczy
Piskiej nie jest tak poważne, jak na obszarach o bardziej morskim klimacie. Rodzaj i rozmiar
szkód spowodowanych przez mróz zależy od terminu wystąpienia mrozu i od temperatury.
Przy spadkach temperatury poniżej -10oC w okresie zimowym mogą wystąpić uszkodzenia
igieł. Należy pamiętać, iż liczba dni mroźnych i bardzo mroźnych (temperatury poniżej 0oC i
-10oC) w lesie jest nieco większa. Temperatury przygruntowej warstwy powietrza, które
przekraczają 50oC, występują stosunkowo rzadko. Niższa temperatura w lesie i mniejsza
prędkość wiatru powoduje, że parowanie wody jest w nim mniejsze niż na otwartym polu.
Zwarty kompleks leśny modyfikuje prędkość i kierunek wiatru. Hamuje on w swym wnętrzu
poziomy ruch powietrza, wzmaga zaś ponad koronami drzew. Uważa się również, że
powierzchnie leśne wpływają na zwiększenie opadów w najbliższej okolicy. Wokół lasu, na
jego brzegu powstaje specyficzny mikroklimat, zależny od położenia ściany drzew
w stosunku do stron świata i przeważających kierunków napływu mas powietrza.
Przez tereny Nadleśnictw: Maskulińskie i Pisz przechodzi szlak gradowy.
Stosunkowo częste gradobicia powodują uszkodzenia w uprawach i szkółkach.
Gleby
Teren Nadleśnictwa Maskulińskie został ukształtowany w wyniku procesów
ostatniego zlodowacenia bałtyckiego, które wystąpiło w dwóch fazach nadając ostateczny
kształt dzisiejszej rzeźbie terenu. Zróżnicowanie glebowych jednostek taksonomicznych, a
także zmienność typów i podtypów gleb nadleśnictwa, jest w dużej mierze funkcją
73
właściwości skał macierzystych oraz lokalnego układu stosunków wodnych. Istotny wpływ
na różnorodność gleb a tym samym siedlisk leśnych ma ukształtowanie terenu.
Uszeregowanie typów gleb gruntów objętych pracami w Nadleśnictwie Maskulińskie
pod względem zajmowanej powierzchni przedstawia poniższe zestawienie tabelaryczne
(tab.11 ) oraz wykres.
Typ gleby
Powierzchnia [ha]
Udział [%]
Gleby rdzawe (RD)
Gleby bielicowe (B)
Gleby torfowe (T)
Gleby murszowe (M)
Gleby gruntowoglejowe (G)
Gleby murszowate (MR)
Gleby płowe (P)
Gleby brunatne (BR)
Czarne ziemie (CZ)
Gleby mułowe (MŁ)
Pararędziny (PR)
Gleby deluwialne (D)
Gleby opadowoglejowe (OG)
Gleby industrioziemne i urbanoziemne (AU)
Gleby ochrowe (OC)
21878,41
1960,36
1400,10
1064,62
528,97
505,77
496,79
257,71
76,56
31,36
22,30
18,25
10,88
9,86
7,10
77,4
6,9
4,9
3,8
1,9
1,9
1,7
0,9
0,3
0,1
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
Tab. 11 Powierzchniowy udział typów gleb w nadleśnictwie.
Ryc. 14. Udział procentowy powierzchni typów gleb Nadleśnictwa Maskulińskie.
3,8
1,9
1,9 0,9 1,7 0,6
4,9
6,9
77,4
Gleby rdzawe (RD)
Gleby bielicowe (B)
Gleby torfowe (T)
Gleby murszowe (M)
Gleby gruntowoglejowe (G)
Gleby murszowate (MR)
Gleby brunatne (BR)
Gleby płowe (P)
Pozostałe
74
Fot. 12. Gleba rdzawa właściwa.
Zbiorowiska roślinne
Zbiorowiska roślinne są integralną częścią pełnego rozpoznania przyrodniczego.
Podstawową jednostką florystyczną jest zespół roślinny. Zespoły roślinne są ściśle
skorelowane z żyznością i wilgotnością siedlisk – spełniają więc rolę dobrych wskaźników
potencjalnych możliwości siedlisk.
Na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Mazurskie” dominują
zbiorowiska leśne. W wyniku przeprowadzonych badań fitosocjologicznych na terenie
Nadleśnictwa Maskulińskie stwierdzono występowanie 16 jednostek w randze zespołu,
reprezentujących 4 klasy. Ich syntaksonomia przedstawia się następująco:
75
Klasa: Oxycocco-Sphagnetea Br.-Bl. et R. Tx. 1943
Rząd: Sphagnetalia magellanici (Pawł. 1928) Moore (1964) 1968
Związek: Sphagnion magellanici Kästner et Flösner 1933 em. Dierss. 1975
Zespół: Ledo-Sphagnetum magellanici Sukopp 1959 em. Neuhäusl
1969
Zespół: Sphagno-Betuletum pubescentis Sokoł. 1985
Klasa: Vaccinio-Piceetea Br.-Bl. 1939
Rząd: Vaccinio-Piceetalia Br.-Bl. 1939
Związek: Dicrano-Pinion Libb. 1933
Zespół: Peucedano-Pinetum Mat.1962
Zespół: Molinio-Pinetum J. Mat. 1973
Zespół: Vaccinio uliginosi-Pinetum Kleist 1929
Zespół: Querco robori-Pinetum W.Mat.1981
Zespół: Serratulo-Pinetum W.Mat.1981
Związek: Vaccinio-Piceion Br.-Bl. 1938
Zespół: Querco-Piceetum (Mat. 1952) em. Sokoł. 1968
Zespół: Vaccinio myrtilli-Piceetum Sokoł. 1981
Zespół: Sphagno girgensohnii-Piceetum (Pol. 1962) em. Sokoł. 1977
Klasa: Querco-Fagetea Br.-Bl. et Vlieg 1937
Rząd: Quercetalia pubescenti-petraeae Klika 1933 corr. Moravec in Beguin &
Theurillat 1984.
Związek: Potentillo albae-Quercetum petraeae Zol & Jak. 1957 n. nov.
Jak 1967.
Zespół: Potentillo albae-Quercetum Libb. 1933 n.inv. Oberd. 1957 em.
Müller 1991.
Rząd: Fagetalia sylvaticae Pawł. 1928
Związek: Carpinion betuli Oberd. 1953
Zespół: Tilio-Carpinetum Traczyk 1962
Związek: Alno-Padion Knapp 1942
Zespół: Circaeo-Alnetum Oberd. 1953
Klasa: Alnetea glutinosae Br.-Bl. et R. Tx. 1943
76
Rząd: Alnetalia glutinosae R. Tx. 1937
Związek: Alnion glutinosae (Malc. 1929) Meijer Drees 1936
Zespół: Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Gór. 1975
Zespół: Sphagno squarrosi-Alnetum Sol.-Gór. 1987
Związek: Pino-Betulion pubescentis Sokoł. 1980
Zespół: Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentis Czerw. 1972
W ramach prowadzonych prac fitosocjologicznych na terenie LKP „Lasy
Mazurskie”, w tym również w Nadleśnictwie Maskulińskie, oprócz szeregu zbiorowisk
typowo leśnych (klimaksowych i w różnym stopniu ewoluujących w kierunku klimaksu)
wyszczególniono również pewien areał zajmowany przez zespoły i zbiorowiska
charakterystyczne dla obszarów nieleśnych. Występują tu dość liczne zbiorowiska wodne,
torfowiskowe i krzewiaste. Większość z nich ma charakter naturalny lub półnaturalny.
Wzbogacają one znacznie bioróżnorodność nadleśnictwa, a zbiorowiska naturalne wodne i
torfowiskowe wymagają szczególnej troski i zachowania. Podstawową cechą fitocenoz
nieleśnych jest zupełny brak, lub udział szczątkowy, drzewostanu złożonego z gatunków
lasotwórczych. Niemniej na części powierzchni, wskutek postępującego procesu sukcesji
lub przekształcenia siedliska drzewostan taki powoli się pojawia. Na niewielką skalę
zauważalne są również procesy odwrotne, to znaczy wskutek przekształcenia stosunków
wodnych (np. pod wpływem działalności bobrów) i zabagnienia terenu następuje wycofanie
fitocenozy leśnej i zastąpienie jej zbiorowiskami wodnymi bądź bagiennymi.
Ze względu na fakt, iż podstawowym celem prac fitosocjologicznych w Nadleśnictwie
Maskulińskie była charakterystyka zbiorowisk leśnych, nie zakładano powierzchni (zdjęć) na
gruntach zakwalifikowanych w opisie taksacyjnym lasu jako nieleśne. Niemniej ze względów
praktycznych i systematycznych zaszeregowano tego rodzaju powierzchnie do grup
opierających się m. in. o parametr użytkowy:
-
naturalne zbiorowiska nieleśne (bagna, zadrzewienia, zakrzewienia, etc.):
•
zbiorowiska z klasy Phragmitetea,
•
zbiorowiska z klasy Molinio-Arrhenatheretea,
•
zbiorowiska z klasy Scheuchzerio-Caricetea fuscae,
•
zbiorowiska z klasy Oxycocco-Sphagnetea,
•
zbiorowiska z klasy Alnetea glutinosae,
•
zbiorowiska z klasy Secalietea,
•
zbiorowiska z klasy Sedo-Scleranthetea.
77
-
grunty użytkowane rolniczo (role, pastwiska, łąki, poletka, szkółki, etc.):
•
grunty użytkowane rolniczo na glebach mineralnych,
•
grunty
użytkowane
rolniczo
na
glebach
mineralno-organicznych
nieleśne
(ruiny,
zadrzewione
i organicznych;
-
zbiorowiska inicjalne,
-
antropogeniczne
zbiorowiska
ośrodki
turystyczne, etc.),
-
tereny zdewastowane (żwirownie, piaskownie, kopalnie odkrywkowe, etc.),
-
tereny różne (budynki, kolej, drogi, rurociągi, pola biwakowe, boiska, etc.).
Prace florystyczne przeprowadzone na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie przez
BULiGL oddział w Białymstoku, pozwoliły stwierdzić, iż największą powierzchnię obiektu
zajmuje zespół sosnowego boru świeżego Peucedano-Pinetum, występujący na powierzchni
10 288,63 ha co daje 36,3% ogólnego areału nadleśnictwa. Z liczby tej większość przypada na
podzespół Peucedano-Pinetum typicum (33,4% powierzchni obiektu).
Ryc. 15. Udział procentowy powierzchni zbiorowisk obrębu Maskulińskie.
0,1%
1,6%
0,6%
0,1%
0,4%
2,2%
5,1%
0,2%
9,5%
2,9%
18,5%
56,1%
1,5%
Ledo-Sphagnetum
Peucedano-Pinetum
Vaccinio uliginosi-Pinetum
Serratulo-Pinetum
Vaccinio myrtilli-Piceetum
Potentillo albae-Quercetum
Circaeo-Alnetum
Sphagno squarrosi-Alnetum
Zbiorowiska nieleśne
0,5% 0,7%
Sphagno-Betuletum
Molinio-Pinetum
Querco-Pinetum
Querco-Piceetum
Sphagno girgensohnii-Piceetum
Tilio-Carpinetum
Ribeso nigri-Alnetum
Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentis
78
Ryc.16. Udział procentowy powierzchni zbiorowisk obrębu Mikołajki.
0,5% 0,8%
8,3%
3,9%
1,2%
0,3%
4,5%
0,4%
39,3%
23,2%
2,3%
Ledo-Sphagnetum
Peucedano-Pinetum
Vaccinio uliginosi-Pinetum
Serratulo-Pinetum
Vaccinio myrtilli-Piceetum
Potentillo albae-Quercetum
Circaeo-Alnetum
Sphagno squarrosi-Alnetum
Zbiorowiska nieleśne
13,3%
0,5% 1,5%
Sphagno-Betuletum
Molinio-Pinetum
Querco-Pinetum
Querco-Piceetum
Sphagno girgensohnii-Piceetum
Tilio-Carpinetum
Ribeso nigri-Alnetum
Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentis
Ryc. 17. Udział procentowy powierzchni zbiorowisk obrębu Ruciane.
0,9%
0,1%
0,9%
0,1%
4,1%
9,0%
0,5%
0,5%
2,8%
0,7%
44,4%
23,0%
0,2%
Ledo-Sphagnetum
Peucedano-Pinetum
Vaccinio uliginosi-Pinetum
Serratulo-Pinetum
Vaccinio myrtilli-Piceetum
Potentillo albae-Quercetum
Circaeo-Alnetum
Sphagno squarrosi-Alnetum
Zbiorowiska nieleśne
12,5%
0,4%
Sphagno-Betuletum
Molinio-Pinetum
Querco-Pinetum
Querco-Piceetum
Sphagno girgensohnii-Piceetum
Tilio-Carpinetum
Ribeso nigri-Alnetum
Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentis
79
Ryc. 18. Udział procentowy powierzchni zbiorowisk Nadleśnictwa
1,6%
Maskulińskie.
2,4%
5,7%
0,2%
0,6%
0,2%
10,2%
36,3%
1,0%
4,8%
1,8%
0,4%
0,5%
18,4%
16,0%
Ledo-Sphagnetum
Peucedano-Pinetum
Vaccinio uliginosi-Pinetum
Serratulo-Pinetum
Vaccinio myrtilli-Piceetum
Potentillo albae-Quercetum
Circaeo-Alnetum
Sphagno squarrosi-Alnetum
Zbiorowiska nieleśne
Sphagno-Betuletum
Molinio-Pinetum
Querco-Pinetum
Querco-Piceetum
Sphagno girgensohnii-Piceetum
Tilio-Carpinetum
Ribeso nigri-Alnetum
Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentis
Na zdecydowanie mniejszej
powierzchni
wystąpił
drugi
w
kolejności zespół Serratulo-Pinetum
(18,4%)
i
podzespół
Serratulo-
Pinetum typicum (17,7%) związany
ze świerkowo-sosnowymi borami
mieszanymi świeżymi. Znaczący
udział w powierzchni obiektu ma
także zespół acidofilnych dąbrów
kontynentalnych
Querco-Pinetum
(16,0%)
Querco-Pinetum
w tym
coryletosum (12,2%). Z fitocenoz,
które
przekroczyły wartość 5%
powierzchni
nadleśnictwa,
zanotowano jeszcze jedynie grąd
subkontynentalny Tilio-Carpinetum
(10,2%).
Bór
czernicowy
Vaccinio
świerkowy
myrtilli-
Piceetum natomiast bardzo do tego
pułapu się zbliżył (4,8%).
Fot. 12. Serratullo – Pinetum typicum
80
Ryc. 19. Zestawienie porównawcze procentowych udziałów
powierzchni zespołów i zbiorowisk w poszczególnych obrębach.
100%
80%
60%
40%
20%
t is
en
um
ln
pu
be
-A
si
um
et
pt
er
id
is
-B
gn
et
ul
sq
o
sc
et
um
m
rro
gr
o
ua
ni
ae
rc
es
ib
R
ha
Sp
Po
et
i- A
Al
o-
pi
ar
-C
Ci
te
nt
ln
ne
tu
tu
m
um
et
ne
um
rc
ue
Q
e-
l io
Pi
i i-
hn
ba
al
ill o
rg
gi
Ti
m
et
tu
ce
ee
ic
t ill
en
m
io
in
gn
o
cc
Dr
yo
pt
er
id
it
he
ly
Sp
ha
so
yr
rc
i- P
Pi
o-
lo
tu
ue
Q
Va
rra
um
um
et
in
-P
ce
et
tu
m
um
ne
et
Pi
in
o-
i- P
Q
ue
rc
os
in
in
in
io
ul
ig
ol
M
cc
Va
Se
m
um
in
io
-P
Pi
oan
ed
Pe
uc
et
tu
m
ne
le
tu
Be
ogn
ha
Sp
Le
do
-S
ph
ag
ne
tu
tu
m
0%
Maskulińskie
Mikołajki
Ruciane
W ramach obrębów leśnych wartości liczbowe dotyczące areału poszczególnych
zespołów i zbiorowisk wykazują znaczące dysproporcje. Jak łatwo zauważyć zdecydowanie
najbardziej odbiegający od parametrów średnich dla nadleśnictwa jest obręb Mikołajki,
głównie ze względu na duży udział żyznych siedlisk świeżych. W obrębie tym dominuje
zespół kwaśnych dąbrów - 39,5% oraz grąd kontynentalny - 23,3%, podczas gdy w obrębie
Ruciane udział procentowy tych zespołów wynosi odpowiednio 12,5% i 1,6%, a w obrębie
81
Maskulińskie 1,5% i 9,0%. Dominujący w nadleśnictwie zespół Peucedano-Pinetum
w obrębach Maskulińskie i Ruciane zajmuje odpowiednio 56,2% i 44,5%, podczas gdy
w obrębie Mikołajki parametr ten spada zaledwie do 0,5%. Zdecydowanie mniejszy rozrzut
wartości nastąpił w przypadku Serratulo-Pinetum - od 13,4% w obrębie Mikołajki do 23,0%
w obrębie Ruciane. W związku z tym, że zbiorowiska roślinne ściśle związane są
z troficznością i uwilgotnieniem siedliska, należy stwierdzić że spośród wszystkich obrębów
Mikołajki wykazują najwyższy udział zespołów siedlisk żyznych: Querco-Pinetum
i Tilio-Carpinetum. Z kolei nie zanotowano tu prawie zespołów ubogich, np.: PeucedanoPinetum czy Vaccinio myrtilli-Piceetum. Podobnie bór sosnowy wilgotny Molinio-Pinetum
wystąpił tylko w obrębach Maskulińskie i Ruciane.
Obręb Mikołajki wykazuje ponadto znacznie większą zawartość procentową areału
siedlisk bagiennych (Sphagno girgensohnii-Piceetum, Dryopteridi thelypteridis-Betuletum
pubescentis czy Ribeso nigri-Alnetum) w stosunku do pozostałych obrębów.
Zespół dąbrowy świetlistej stwierdzono jedynie w obrębie Maskulińskie, mszar
sosnowy Ledo-Sphagnetum wystąpił wprawdzie we wszystkich obrębach, ale w ilościach
szczątkowych.
Przyglądając się diagramom, możemy stwierdzić, że procentowe charakterystyki
udziału zbiorowisk roślinnych dla obrębów leśnych Maskulińskie i Ruciane, w ogólnym
zarysie, są do siebie zbliżone, co świadczy o podobnych uwarunkowaniach geologicznych i
siedliskowych. Oba obręby zdominowane są przez ubogie zbiorowiska siedlisk świeżych
porastające znaczne powierzchnie sandru mazurskiego.
Spośród zbiorowisk nieleśnych wydzielonych na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie
największą powierzchnię zajmują grunty użytkowane rolniczo (3,2%) oraz zbiorowiska
z klasy Alnetea glutinosae (1,4% powierzchni obiektu). W tym przypadku w ramach obrębów
wahania proporcji są raczej niewielkie.
Siedliska leśne
Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie zostały wykonane prace glebowo-siedliskowe
(BULiGL Białystok, 2001). W związku z tym typy siedliskowe lasu w planie urządzenia lasu
przyjęto takie jak w operacie glebowym, kierując się zasadą, że w wydzieleniu leśnym
przyjmowano typ o największym udziale powierzchniowym. Szczegółowy udział typów
siedliskowych lasu w powierzchni poszczególnych obrębów i nadleśnictwa
powierzchniowy
oraz udział
gatunków panujących w poszczególnych typach siedliskowych
został
zamieszczony w opisaniu ogólnym (Tom I) Planu Urządzenia Lasu. Poniższe zestawienie
82
oraz wykresy przedstawiają procentowy udział siedliskowych typów lasu w poszczególnych
obrębach leśnych i ogółem w Nadleśnictwie Maskulińskie dla celów orientacyjnych i
spójności niniejszego opracowania.
Typ
Obręb
Obręb
Obręb
Nadleśnictwo
siedlisk.
Maskulińskie
Mikołajki
Ruciane
Maskulińskie
lasu
[ha]
[%]
[ha]
[%]
[ha]
[%]
[ha]
[%]
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Bśw
6389,03
61,8
38,54
0,5
4021,06
49,0 10448,63
40,3
Bw
39,97
0,4
4,80
0,1
4,93
0,1
49,70
0,2
Bb
53,53
0,5
62,92
0,9
34,09
0,4
150,54
0,6
BMśw
2640,65
25,6
1767,70
24,0
2339,57
28,5
6747,92
26,1
BMw
425,62
4,1
7,36
0,1
36,10
0,4
469,08
1,8
BMb
27,27
0,3
146,42
2,0
41,42
0,5
215,11
0,8
LMśw
85,98
0,8
3099,10
42,1
1334,08
16,3
4519,16
17,5
LMw
229,87
2,2
50,63
0,7
7,22
0,1
287,72
1,1
LMb
143,21
1,4
525,54
7,1
53,43
0,7
722,18
2,8
Lśw
22,45
0,2
1325,15
18,0
258,03
3,1
1605,63
6,2
Lw
19,91
0,2
24,71
0,3
7,17
0,1
51,79
0,2
Ol
250,18
2,4
268,63
3,7
56,91
0,7
575,72
2,2
OlJ
13,11
0,1
33,45
0,5
5,27
0,1
51,83
0,2
Ogółem
10340,78
100,0
7354,95
100,0
8199,28
100,0 25895,01
100,0
Tab.12. Udział typów siedliskowych lasu w obrębach leśnych i Nadleśnictwie Maskulińskie.
Ryc. 20. Udział % powierzchni typów siedliskowych lasu
Obręb Maskulińskie
Bśw
61,8%
Bw
0,4%
BMśw
25,6%
OlJ
0,1%
Bb
0,5%
Ol
2,4%
Lw
0,2%
Lśw
0,2%
LMb
1,4%
LMw
2,2%
LMśw
0,8%
BMb
0,3%
BMw
4,1%
83
Ryc. 21. Udział % powierzchni typów siedliskowych lasu
Obręb Mikołajki
BMb
2,0%
LMśw
42,1%
BMw
4,1%
BMśw
24,0%
LMw
0,7%
Bb
0,9%
LMb
7,1%
Bw
0,1%
Bśw
0,5%
OlJ
0,5%
Ol
3,7%
Lw
0,3%
Lśw
18,0%
Ryc. 22. Udział % powierzchni typów siedliskowych lasu
Obręb Ruciane
Bw
0,1%
Bśw
49,0%
Bb
0,4%
BMśw
28,5%
OlJ
0,1%
Ol
0,7%
Lw
0,1%
Lśw
3,1%
LMb
0,7%
LMw
0,1%
LMśw
16,3%
BMw
4,1%
BMb
0,5%
84
Ryc. 23. Udział % powierzchni typów siedliskowych lasu
Nadleśnictwo Maskulińskie
Bb
0,6%
Bw
0,2%
BMśw
26,1%
Bśw
40,3%
OlJ
0,2%
Ol
2,2%
Lw
0,2%
Lśw
6,2%
LMb
2,8%
LMw
1,1%
LMśw
17,5%
BMb
0,8%
BMw
4,1%
4.2. Grupy lasu i kategorie ochronności.
Lasy Nadleśnictwa Maskulińskie można podzielić ze względu na pełnione przez nie
funkcje ochronne na następujące kategorie:
- rezerwaty częściowe,
- lasy ochronne,
- lasy wielofunkcyjne.
Szczegółowy podział lasów Nadleśnictwa Maskulińskie ze względu na pełnione przez nie
funkcje przedstawiają poniższe zestawienie oraz wykresy. Powierzchnia wykazana w
zestawieniu jest sumą powierzchni leśnej zalesionej i nie zalesionej (tylko takim kategoriom
gruntu może być przyznana kategoria ochronności) i nie należy jej mylić z powierzchnią
całkowitą, w skład której wchodzą jeszcze powierzchnia nieleśna i powierzchnia związana z
gospodarką leśną.
85
Obręb
Kategoria lasów
Maskulińskie
Nadleśnictwo
Mikołajki
Maskulińskie
Ruciane
Powierzchnia – ha / procent
1
2
REZERWATY
434,57
3
4
4,2
718,00
5
6
9,8
7
539,94
8
6,6
1692,51
9
6,5
Lasy ochronne
LASY OCHRONNE GLEBOCHRONNE
LASY OCHRONNE WODOCHRONNE
LASY OCHRONNE – CENNE
PRZYRODNICZO
LASY OCHRONNE –
POWIERZCHNIE BADAWCZODOŚWIADCZALNE
LASY OCHRONNE - NASIENNE
LASY OCHRONNE – OSTOJE
ZWIERZĄT CHRONIONYCH
LASY OCHRONNE – W
MIASTACH
272,44
2,6
834,10
8,1
160,60
1,6
762,03
10,4
104,45
1,4
657,08
8,0
272,44
1,1
2253,21
8,8
104,45
0,4
6,32
0,1
6,32
81,03
1,1
128,96
1,6
370,59
1,4
995,85
13,5
154,15
1,9
1149,50
4,4
26,99
0,4
290,27
3,5
317,26
1,2
Razem lasy ochronne
1267,14
(1268)
12,3
1969,85
(1970)
26,8
1236,78
(1236)
15,1
4473,77
(4474)
17,3
Lasy gospodarcze
8639,07
83,5
4667,10
63,4
6422,56
78,3 19728,73
76,2
10340,78
100,0
7354,95
100,0
8199,28
100,0 25895,01
100,0
Ogółem
(…) w nawiasach podano powierzchnię lasów ochronnych wg Zarządzenia Ministra Środowiska
Tab.13. Podział lasów Nadleśnictwa Maskulińskie według pełnionych przez nie funkcji ochronnych.
Ryc. 24. Udział kategorii ochronności
Obręb Maskulińskie
83,5%
REZERWATY
LASY OCHRONNE - GLEBOCHRONNE
1,6%
LASY OCHRONNE - WODOCHRONNE
8,1%
LASY OCHRONNE - NASIENNE
2,6%
4,2%
LASY GOSPODARCZE
86
Ryc. 25. Udział kategorii ochronności
Obręb Mikołajki
0,4%
13,5%
63,4%
REZERWATY
LASY OCHRONNE WODOCHRONNE
LASY OCHRONNE – CENNE
PRZYRODNICZO
LASY OCHRONNE - NASIENNE
1,1%
1,4%
10,4%
LASY OCHRONNE – OSTOJE
ZWIERZĄT CHRONIONYCH
LASY OCHRONNE – W MIASTACH
9,8%
LASY GOSPODARCZE
Ryc. 26. Udział kategorii ochronności
Obręb Ruciane
78,3%
REZERWATY
LASY OCHRONNE WODOCHRONNE
3,5%
6,6%
1,9% 1,6%
0,1%
LASY OCHRONNE –
POWIERZCHNIE BADAWCZODOŚWIADCZALNE
LASY OCHRONNE - NASIENNE
8,0%
LASY OCHRONNE – OSTOJE
87
Ryc. 27. Udział kategorii ochronności
Nadleśnictwo Maskulińskie
76,2%
REZERWAT Y
LASY OCHRONNE GLEBOCHRONNE
LASY OCHRONNE WODOCHRONNE
LASY OCHRONNE – CENNE
PRZYRODNICZO
1,2%
4,4%
1,4% 0,0%
0,4%
8,8%
1,1%
6,5%
Fot. 14. Lasy glebochronne. Stok o dużym nachyleniu.
LASY OCHRONNE –
POWIERZCHNIE BADAWCZODOŚWIADCZALNE
LASY OCHRONNE - NASIENNE
88
Porównanie wybranych cech drzewostanów w ramach grup funkcji
lasu w
poszczególnych obrębach leśnych oraz w Nadleśnictwie Maskulińskie przedstawiają
zamieszczona poniżej tabela nr 14 oraz odwołujące się do niej wykresy obrazujące wybrane
zagadnienia.
Tab. 14. Porównanie wybranych cech drzewostanów w ramach grup funkcji lasu w Nadleśnictwie Maskulińskie.
Udział
Udział
Przecięt.
Przecięt.
Średni
gat.
gat.
Obręb
Rezerwaty
wiek
zapas
przyrost
liściastych
iglastych
nadleśnictwo
grupa funkcji
1
Obręb
Maskulińskie
Obręb
Mikołajki
Obręb
Ruciane
Nadleśnictwo
Maskulińskie
2
Rezerwat Jezioro Nidzkie
Lasy ogólnego przeznaczenia
Lasy specjalnego przeznaczenia
Pozostałe lasy ochronne
Lasy gospodarcze
Rezerwat Jezioro Lisunie
Rezerwat Czapliniec
Rezerwat
Krutynia im. M. Wańkowicza
Rezerwat Jezioro Łuknajno
Lasy ogólnego przeznaczenia
Lasy specjalnego przeznaczenia
Pozostałe lasy ochronne
Lasy gospodarcze
Rezerwat Jezioro Nidzkie
Lasy ogólnego przeznaczenia
Lasy specjalnego przeznaczenia
Pozostałe lasy ochronne
Lasy gospodarcze
Rezerwat Jezioro Nidzkie
Rezerwat Jezioro Lisunie
Rezerwat Czapliniec
Rezerwat
Krutynia im. M. Wańkowicza
Rezerwat Jezioro Łuknajno
Lasy ogólnego przeznaczenia
Lasy specjalnego przeznaczenia
Pozostałe lasy ochronne
Lasy gospodarcze
[lat]
[m3/ha]
[m3/ha]
[%]
[%]
3
88
58
150
64
144
196
4
346
237
374
278
652
383
5
6,2
7,5
4,7
7,7
8,0
2,5
6
24
37
1
12
7
76
63
100
99
100
88
88
344
6,1
43
57
60
81
133
94
72
112
89
138
89
70
101
144
196
310
299
369
324
319
360
363
449
395
320
354
652
383
7,0
6,5
3,8
7,5
8,0
6,2
7,3
5,8
7,7
7,3
6,2
8,0
2,5
56
35
5
13
15
16
13
2
19
12
44
65
100
95
87
85
84
100
87
98
81
100
88
88
344
6,1
43
57
60
76
142
89
68
310
295
400
389
301
7,0
7,0
4,9
7,6
7,6
56
32
12
4
44
68
100
88
96
89
Ryc. 28. Porównanie przeciętnego wieku w grupach funkcji lasu
Obręb Maskulińskie
160
Rezerwat Jezioro
Nidzkie
140
120
Lasy ogólnego
przeznaczenia
150
Wiek
100
Lasy specjalnego
przeznaczenia
80
Lasy gospodarcze
88
60
64
58
40
20
0
1
Grupy funkcji lasu
Ryc. 29. Porównanie przeciętnego wieku w grupach funkcji lasu
Obręb Mikołajki
Rezerwat Jezioro
Lisunie
200
Rezerwat Czapliniec
180
196
160
Rezerwat Krutynia im.
M. Wańkowicza
140
Wiek
120
100
80
60
40
94
81
88
60
72
20
0
Rezerwat Jezioro
Łuknajno
133
144
Lasy ogólnego
przeznaczenia
Lasy gospodarcze
Lasy specjalnego
przeznaczenia
1
Grupy funkcji lasu
Pozostałe lasy
ochronne
90
Ryc. 30. Porównanie przeciętnego wieku w grupach funkcji lasu
Obręb Ruciane
Rezerwat Jezioro
Nidzkie
140
120
100
Wiek
Lasy ogólnego
przeznaczenia
138
112
Lasy specjalnego
przeznaczenia
80
89
60
89
70
Pozostałe lasy
ochronne
40
Lasy gospodarcze
20
0
1
Grupy funkcji lasu
Ryc. 31. Porównanie przeciętnego wieku w grupach funkcji lasu
Nadleśnictwio Maskulińskie
Rezerwat Jezioro Nidzkie
200
Rezerwat Jezioro Lisunie
180
196
Rezerwat Czapliniec
160
140
Wiek
120
Rezerwat Krutynia im. M.
Wańkowicza
Rezerwat Jezioro Łuknajno
142
144
100
80
101
89
88
76
60
60
40
20
0
68
Lasy ogólnego
przeznaczenia
Lasy specjalnego
przeznaczenia
Pozostałe lasy ochronne
1
Grupy funkcji lasu
Lasy gospodarcze
91
Ryc. 32. Porównanie przeciętnej zasobności w grupach
funkcji lasu w Obrębie Maskulińskie
400
Rezerwat Jezioro
Nidzkie
Zasobność (m3)
350
374
346
300
Lasy ogólnego
przeznaczenia
250
278
237
200
150
Lasy specjalnego
przeznaczenia
Lasy gospodarcze
100
50
0
1
Grupy funkcji lasu
Ryc. 33. Porównanie przeciętnej zasobności w grupach
funkcji lasu w Obrębie Mikołajki
Rezerwat Jezioro Lisunie
700
Rezerwat Czapliniec
Zasobność (m3)
600
652
500
Rezerwat Krutynia im. M.
Wańkowicza
400
Rezerwat Jezioro
Łuknajno
300
383 344
310 299
369
200
Lasy ogólnego
przeznaczenia
Lasy specjalnego
przeznaczenia
100
0
324 319
Pozostałe lasy ochronne
1
Grupy funkcji lasu
Lasy gospodarcze
92
Ryc. 34. Porównanie przeciętnej zasobności w grupach
funkcji lasu w Obrębie Ruciane
Rezerwat Jezioro
Nidzkie
450
400
350
Zasobność (m3)
Lasy ogólnego
przeznaczenia
449
395
363
360
300
320
250
Lasy specjalnego
przeznaczenia
Pozostałe lasy
ochronne
200
150
Lasy gospodarcze
100
50
0
1
Grupy funkcji lasu
Ryc. 35. Porównanie przecietnej zasobności w grupach
funkcji lasu w Nadleśnictwie Maskulińskie
Rezerwat Jezioro
Nidzkie
700
Rezerwat Jezioro
Lisunie
652
Zasobność (m3)
600
Rezerwat Czapliniec
500
Rezerwat Krutynia im.
M. Wańkowicza
400
300
354
383
344
400 389
310 295
Rezerwat Jezioro
Łuknajno
301
200
Lasy ogólnego
przeznaczenia
100
Lasy specjalnego
przeznaczenia
Pozostałe lasy ochronne
0
1
Grupy funkcji lasu
Lasy gospodarcze
93
4.3. Bogactwo gatunkowe drzewostanów.
Bogactwo gatunkowe drzewostanów analizowano pod względem ilości gatunków w
składzie górnej warstwy drzew z podziałem na jedno-, dwu-, trzy-, oraz cztero- i więcej
gatunkowe.
Szczegółowe dane dla poszczególnych obrębów i całego nadleśnictwa przedstawia
tabela nr 15 oraz wykresy obrazujące udział powierzchniowy poszczególnych grup.
Obręb
Bogactwo gatunkowe,
nadleśnictwo
drzewostany
1
2
Obręb
jednogatunkowe
Maskulińskie
dwugatunkowe
Wiek
<=40 lat
41-80 lat
3
4
5
ha
1553,2
2660,47
m3
250990
790745
ha
604,51
649,89
m3
78170
198925
trzygatunkowe
ha
434,44
309,37
m3
44855
98815
ha
272,32
170,08
cztero - i więcej
gatunkowe
m3
28495
53675
Obręb
jednogatunkowe
ha
226,93
654,49
Mikołajki
m3
38630
217770
dwugatunkowe
ha
303,06
959,45
m3
52035
296335
trzygatunkowe
ha
482,96
748,43
m3
70150
239840
cztero - i więcej
ha
501,02
421,02
gatunkowe
m3
60325
128020
Obręb
jednogatunkowe
ha
268,09
3263,93
Ruciane
m3
42095
1019080
dwugatunkowe
ha
188,36
818,12
m3
26485
255400
trzygatunkowe
ha
183,46
279,78
m3
18810
95405
cztero - i więcej
ha
77,02
127,91
gatunkowe
m3
8645
43270
Nadleśnictwo jednogatunkowe
ha
2048,22
6578,89
Maskulińskie
m3
331715
2027595
dwugatunkowe
ha
1095,93
2427,46
m3
156690
750660
trzygatunkowe
ha
1100,86
1337,58
m3
133815
434060
cztero - i więcej
ha
850,36
719,01
gatunkowe
m3
97465
224965
Tab. 15. Bogactwo gatunkowe drzewostanów Nadleśnictwa Maskulińskie.
jedn.
>80 lat
6
1809,45
636940
1118
448630
405
168255
182,4
72045
429,67
168190
1176,92
486435
821,02
353420
478,66
211820
893,46
319405
917,6
395785
661,31
298610
435,04
193260
3132,58
1124535
3212,52
1330850
1887,33
820285
1096,1
477125
Ogółem
7
6023,12
1678675
2372,4
725725
1148,81
311925
624,8
154215
1311,09
424590
2439,43
834805
2052,41
663410
1400,7
400165
4425,48
1380580
1924,08
677670
1124,55
412825
639,97
245175
11759,69
3483845
6735,91
2238200
4325,77
1388160
2665,47
799555
Ogółem
[%]
8
59,23
58,48
23,33
25,28
11,3
10,87
6,14
5,37
18,2
18,28
33,87
35,93
28,49
28,56
19,44
17,23
54,54
50,82
23,71
24,95
13,86
15,2
7,89
9,03
46,14
44,04
26,43
28,3
16,97
17,55
10,46
10,11
94
Ryc. 36. Bogactwo gatunkowe drzewostanów
w Obrębie Maskulińskie
58,48
%
60
59,23
50
40
25,28
30
ha
20
m3
10,87
23,33
10
5,37
11,30
0
m3
6,14
1
2
ha
3
4 i więcej
Ilość gatunków
Ryc. 37. Bogactwo gatunkowe drzewostanów
w Obrębie Mikołajki
% 40
35,93
35
30
28,56
33,87
25
18,28
28,49
20
15
17,23
18,20
ha
m3
19,44
10
5
0
m3
1
2
Ilość gatunków
ha
3
4 i więcej
95
Ryc. 38 Bogactwo gatunkowe drzewostanów
w Obrębie Ruciane
% 60
50,82
50
54,54
40
24,95
30
ha
m3
15,20
20
23,71
9,03
10
13,86
7,89
0
m3
ha
1
2
3
4 i więcej
Ilóść gatunków
Ryc. 39. Bogactwo gatunkowe drzewostanów
w Nadleśnictwie Maskulińskie
%
44,04
50
45
40
46,14
35
28,3
30
25
26,43
20
15
10
5
0
17,55
16,97
10,11
10,46
1
2
Ilość gatunków
3
ha
m3
4 i więcej
m3
ha
96
4.4. Struktura pionowa drzewostanów.
Strukturę pionową drzewostanów analizowano pod względem ilości warstw roślinności
drzewiastej z podziałem na jedno-, dwu- i trzypiętrowe oraz klasę odnowienia i do
odnowienia. W lasach nadleśnictwa nie występują natomiast drzewostany trzypiętrowe i o
budowie przerębowej.
Szczegółowe dane dla poszczególnych obrębów i całego nadleśnictwa przedstawia
tabela nr 16 oraz wykresy obrazujące udział powierzchniowy poszczególnych grup.
Obręb
Struktura drzewostanów,
nadleśnictwo
drzewostany
1
2
Obręb
jednopiętrowe
Maskulińskie
dwupiętrowe
Wiek
<=40 lat
41-80 lat
3
4
5
ha
2864,47
3776,85
m3
405842
1137865
ha
12,96
m3
5160
trzypiętrowe
ha
m3
o budowie przerębowej
ha
m3
w KO i KDO
ha
m3
Obręb
jednopiętrowe
ha
1513,97
2737,84
Mikołajki
m3
222978
868314
dwupiętrowe
ha
43,36
m3
13715
trzypiętrowe
ha
m3
o budowie przerębowej
ha
m3
w KO i KDO
ha
2,19
m3
415
Obręb
jednopięrowe
ha
713,53
4449,44
Ruciane
m3
96543
1395259
dwupiętrowe
ha
3,4
40,3
m3
510
18275
trzypiętrowe
ha
m3
o budowie przerębowej
ha
m3
w KO i KDO
ha
m3
Nadleśnictwo jednopiętrowe
ha
5091,97 10964,13
Maskulińskie
m3
725363
3401438
dwupiętrowe
ha
3,4
96,62
m3
510
37150
trzypiętrowe
ha
m3
o budowie przerębowej
ha
m3
w KO i KDO
ha
2,19
m3
415
Tab. 16. Struktura pionowa drzewostanów Nadleśnictwa Maskulińskie.
jedn.
>80 lat
6
3310,28
1238736
201,03
86335
3,54
1082
2527,53
1056540
276,87
132124
101,87
31640
2485,95
1021688
352,49
158077
35,26
15880
33,71
11770
8323,76
3316964
830,39
376536
35,26
15880
139,12
44492
Ogółem
7
9951,6
2782443
213,99
91495
3,54
1082
6779,34
2147832
320,23
145839
104,06
32055
7648,92
2513490
396,19
176862
35,26
15880
33,71
11770
24379,86
7443765
930,41
414196
35,26
15880
141,31
44907
Ogółem
[%]
8
97,87
96,78
2,10
3,18
0,03
0,04
94,11
92,35
4,45
6,27
1,44
1,38
94,27
92,48
4,88
6,51
0,43
0,58
0,42
0,43
95,66
94
3,65
5,23
0,14
0,2
0,55
0,57
97
Ryc. 40. Struktura pionowa drzewostanów
w Obrębie Maskulińskie
96,78
%
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
97,87
ha
m3
3,18
0,04
m3
2,10
0,03
jednopiętrowe
ha
dwupiętrowe
w KO i KDO
Ryc. 41. Struktura pionowa drzewostanów
w Obrębie Mikołajki
92,35
%
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
94,11
ha
m3
6,27
1,38
m3
4,45
1,44
jednopiętrowe
dwupiętrowe
w KO i KDO
ha
98
Ryc. 42. Struktura pionowa drzewostanów
w Obrębie Ruciane
%
92,48
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
94,27
6,51
ha
m3
0,58
0,43
4,88
0,43
m3
0,42
ha
w
KO
iK
O
D
Ryc. 43. Struktura pionowa drzewostanów
w Nadleśnictwie Maskulińskie
%
100
90
94,00
95,66
80
70
60
50
ha
m3
40
30
20
10
0
5,23
3,65
0,20
0,14
0,57
m3
0,55
ha
w
KO
iK
DO
99
4.5. Pochodzenie drzewostanów.
Zestawienie powierzchni (ha) i miąższości (m³) wg. rodzajów i pochodzenia oraz grup
wiekowych.
Obręb
nadleśnictwo
1
Obręb
Maskulińskie
Rodzaj i pochodzenie
drzewstanów
2
odroślowe
z samosiewu
z sadzenia
brak informacji
ogółem obręb
Obręb
Mikołajki
w tym z panującym
gat. obcym
odroślowe
z samosiewu
z sadzenia
brak informacji
ogółem obręb
Obręb
Ruciane
w tym z panującym
gat. obcym
z samosiewu
z sadzenia
brak informacji
ogółem obręb
Nadleśnictwo
Maskulińskie
w tym z panującym
gat. obcym
odroślowe
z samosiewu
z sadzenia
brak informacji
ogółem obręb
w tym z panującym
gat. obcym
Tab. 17. Pochodzenie drzewostanów.
Jednostka
3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
ha
m3
Wiek
<=40 lat 41- 80 lat
4
5
1,44
1,19
330
265
23,28
73,94
3010
23560
2702,55
3714,68
401518 1119200
137,2
984
2864,47
3789,81
405842 1143025
5,47
0,71
370
153
122,06
443,91
16328
100576
1376,35
2328,17
204030
777595
10,09
10,6
2250
4120
1513,97
2783,39
222978
882444
0,61
240
22,61
124,65
3500
30875
671,83
4365,09
93201 1382659
22,49
352
716,93
4489,74
97053 1413534
6,91
1,9
700
418
167,95
642,5
22838
155011
4750,73 10407,94
698749 3279454
169,78
10,6
3586
4120
5095,37 11062,94
725873 3439003
0,61
240
>80 lat
6
3,73
1380
103,04
37732
3408,08
1287041
3514,85
1326153
1,16
305
442,9
169247
2462,21
1050752
2906,27
1220304
116,05
39865
2791,36
1167550
2907,41
1207415
1,57
415
4,89
1685
661,99
246844
8661,65
3505343
9328,53
3753872
1,57
415
Ogółem
[ha]
7
6,36
1975
200,26
64302
9825,31
2807759
137,2
984
10169,13
2875020
7,34
828
1008,87
286151
6166,73
2032377
20,69
6370
7203,63
2325726
0,61
240
263,31
74240
7828,28
2643410
22,49
352
8114,08
2718002
1,57
415
13,7
2803
1472,44
424693
23820,32
7483546
180,38
7706
25486,84
7918748
2,18
655
Ogółem
[%]
8
0,06
0,07
1,97
2,24
96,62
97,66
1,35
0,03
100
100
0,1
0,04
14,01
12,3
85,6
87,39
0,29
0,27
100
100
0,01
0,01
3,25
2,73
96,47
97,26
0,28
0,01
100
100
0,02
0,02
0,05
0,04
5,78
5,36
93,46
94,5
0,71
0,1
100
100
0,01
0,01
100
Ryc. 44. Udział procentowy powierzchni drzewostanów
wg pochodzenia w Obrębie Maskulińskie
0,06%
1,97%
1,35%
odroślowe
z samosiewu
z sadzenia
brak informacji
96,62%
Ryc. 45. Udział procenrowy powierzchni drzewostanów
wg pochodzenia w Obrębie Mikołajki
0,29%
0,10%
85,60%
14,01%
odroślowe
z samosiewu
z sadzenia
brak informacji
101
Ryc. 46. Udział procentowy powierzchni drzewostanów
wg pochodzenia w Obrębie Ruciane
0,28%
3,25%
z samosiewu
z sadzenia
brak informacji
96,47%
Ryc. 47. Udział procentowy powierzchni drzewostanów
wg pochodzenia w Nadleśnictwie Maskulińskie
0,71%
0,05%
5,78%
93,46%
odroślowe
z samosiewu
z sadzenia
brak informacji
102
5. Ważniejsze obiekty kultury materialnej i walory historyczne
terenów nadleśnictwa.
5.1. Grunty zarządzie Nadleśnictwa Maskulińskie.
Obręb Maskulińskie
1 a
- Cmentarz
113
- Cmentarz
142 g
- Groby niemieckiego leśnika i jego rodziny
144 f
- Miejsce śmierci Nadleśniczego M. Maskulińskiego i gajowego T. Uszko
358 c
- Cmentarz
359 j
- Pomnik niemieckiego leśniczego
383 d
- Cmentarz
387 h
- Cmentarz
440 h
- 6 grobów z 1937r.
194B g
- Cmentarz mazurski
Obręb Mikołajki
4 f
Przedwojenny cmentarz miejski i wojskowy
36 Ai
Groby mazurskie
44 a
Groby mazurskie
58 d
Cmentarz ewangelicki
90 c
Cmentarz ewangelicki
93 c
Groby mazurskie
166 g
Groby mazurskie
191 a
Groby mazurskie
223 i
Cmentarz
225 a
Groby mazurskie
230 a
Groby mazurskie
232 a
Groby mazurskie
252 b
Groby mazurskie
262 b
Groby mazurskie
298 i
Cmentarz
304 f
Cmentarz
103
Obręb Ruciane
345 c
- Pojedyńcze groby mazurskie
354 g
- Pojedyńcze groby mazurskie
95 b
- Wyłuszczarnia nasion (fotografia nr 12)
Fot.15. Wyłuszczarnia nasion w Rucianym-Nidzie
5.2. Grunty w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Maskulińskie.
Środowisko kulturowe omawianego obszaru reprezentuje około 30 zabytków architektury
i budownictwa. Najliczniejszą i najlepiej zachowaną grupą obiektów zabytkowych są zabytki
sakralne. Zabytkowe kościoły i cerkwie stanowią interesujący zespół architektury ze względu
na
ich
stylistyczne
zróżnicowanie,
od
architektury neogotyckiej
po
architekturę
104
klasycystyczną. Architekturę świecką reprezentuje zabudowa mieszczańska oraz drewniane
chaty mazurskie z XIX i XX wieku. Założenia dworsko - parkowe to dwory wraz z
ozdobnymi parkami. Wśród zabytkowych cmentarzy dominują cmentarze mazurskie,
ewangelickie i Starowierów z XIX/XX w.
Ważniejsze obiekty kultury materialnej i budownictwa znajdujące się na omawianym
terenie przedstawiono poniżej:
Gmina Ruciane-Nida:
Ruciane-Nida
•
zespół kościoła ewangelickiego , bezstylowy, mur. z 1910r.
•
dzwonnica drewn. pocz. XX w.
•
Park Andersa pomiędzy ul. Dworcową, a jeziorem Guzianka Mała. Powstał
najprawdopodobniej z inicjatywy Richarda Andersa, właściciela ówczesnego tartaku i
wyłuszczarni nasion drzew iglastych, pod koniec XIX wieku.
Wejsuny
•
kościół ewangelicki neogotycki z 1898 r.
•
drewniane chaty mazurskie z k. XIX i pocz. XX w.
Pranie
•
muzeum K.I.Gałczyńskiego (fotografia nr 15)
Fot.16. Leśniczówka Pranie, muzeum K.I.Gałczyńskiego
105
Popielno
•
pozostałości zespołu dworskiego
domy drewn. z pocz. XX w.
magazyn mur. z 1858 r.
park XIX / XX w.
Śwignajno Wielkie
•
spichlerz mur.-szach. z 1886 r.
Wojnowo
•
cerkiew drewn. z l. 1922-27 wg projektu Aleksandra Awajewa z Tweru
•
molenna staroobrzędowców mur. z l. 1923-1927
•
klasztor filiponów z 1847 r.; rozbudowany w l. 1852-67
Fot. 17. Klasztor filiponów z 1847 r.
106
Wygryny
•
drewn. chaty z k. XIX w.
Ukta
•
•
kościół neogotycki z 1845 r., drewn.
dzwonnica drewn. z XIX w. ,w której wiszą dwa dzwony z 1846 r.
Gmina Mikołajki
Mikołajki
•
zespół kościoła ewangelickiego P.W. Św. Trójcy
kościół klasycystyczny mur. z l. 1840-42, wieża z 1880 r.
kostnica, ob. budynek gospodarczy szach.-mur. 2 poł. XIX w.
plebania ob. dom mieszkalny mur. 1 poł. XIX w.
budynek gospodarczy mur.-drew. 2 poł. XIX w.
•
kościół katolicki MB Różańcowej z 1910 r.
•
kaplica cmentarna mur. z pocz. XX w.
•
młyn ob. magazyn, mur. z pocz.XX w.
•
gazownia przy ul. Portowej mur. z pocz.XX w.
•
zabudowa małomiasteczkowa z k. XIX i pocz. XX w.
Baranowo
•
•
dwór klasycystyczny mur. z poł. XIX w., otoczony zabytkowym parkiem
kościół ewangelicki ob. par. rzym.-kat. MB Matki Kościoła mur. z 1907 r.
Lelek ( Nowe Tałty )
•
park dworski
Pszczółki
•
parki dworski
Woźnice
•
•
parki dworski
dom nr 35 drewn. k. XVIII w.
Zełwągi
•
kapliczka z l. 30. XX w. zbudowana przez mormonów
107
•
chałupy drewniane z 2.poł.XIX w.
Gmina Pisz
Turośl
•
kościół ewangelicki ob. par. rzym.-kat. MB Częstochowskiej mur. z 1848 r.
Znaczącą grupę stanowią cmentarze i pojedyńcze groby mazurskie jak również cmentarze
z I wojny światowej i pojedyńcze groby z okresu II wojny światowej.
Fot. 18. Cmentarz z okresu wojny.
6. Zagrożenia środowiska przyrodniczego.
Trwałość ekosystemów leśnych zależy m.in. od ilości i rozmieszczenia lasów oraz od
możliwości ograniczenia czynników niszczących, będących ubocznym skutkiem działalności
gospodarczej w środowisku leśnym lub poza nim. Równocześnie lasy podlegają naturalnym
przeobrażeniom sukcesyjnym i rozwojowym, które zależą od czynników klimatycznych,
glebowych lub następują w wyniku bezpośrednich zależności między organizmami leśnymi.
108
6.1. Rodzaje zagrożeń środowiska leśnego.
Głównymi czynnikami zagrożenia środowiska leśnego są:
•
czynniki antropogeniczne – powstają w wyniku działalności człowieka, która przynosi
szkody w lasach,
•
czynniki abiotyczne – powstają w wyniku oddziaływania na las warunków przyrody
nieożywionej,
•
czynniki biotyczne – powstają w wyniku procesów życiowych owadów, grzybów i
zwierząt.
Czynniki antropogeniczne:
q
zanieczyszczenia powietrza
-
energetyka,
-
gospodarka komunalna,
-
transport,
q
zanieczyszczenia wód i gleb
-
przemysł,
-
gospodarka komunalna,
-
rolnictwo,
q
przekształcanie powierzchni ziemi
-
górnictwo,
-
inwestycje,
q
pożary lasu
q
szkodnictwo leśne
q
niewłaściwa gospodarka leśna
-
schematyczne postępowanie,
-
nadmierne użytkowanie,
-
zaniechanie pielęgnacji.
Czynniki abiotyczne:
q
czynniki atmosferyczne
-
anomalie pogodowe,
-
czynniki termiczno – wilgotnościowe,
-
wiatr,
q
właściwości gleby
-
wilgotnościowe,
109
-
żyznościowe,
q
warunki fizjograficzne
Czynniki biotyczne:
q
struktura drzewostanów
-
monokultury i gatunki obce,
-
niezgodność z siedliskiem,
q
szkodniki owadzie
q
grzybowe choroby infekcyjne
q
nadmierne występowanie roślinożernych ssaków
6.2. Czynniki antropogeniczne.
6.2.1. Zanieczyszczenia powietrza.
Emisja zanieczyszczeń do powietrza
Powietrze atmosferyczne jest zanieczyszczane różnymi substancjami, zmieniającymi w
otoczeniu źródeł emisji jego naturalny skład lub proporcje składników. Miarą emisji jest
zwykle masa wprowadzonych do atmosfery substancji stałych (pyły wszelkiego rodzaju)
i gazowych, w jednostce czasu, np. na rok.
Emisja może pochodzić:
-
ze źródeł punktowych, tj. wszelkiego rodzaju emitorów i wyrzutni wentylatorowych,
-
ze źródeł liniowych, przede wszystkim ciągów komunikacyjnych,
-
ze źródeł powierzchniowych, tj. hałd popiołów, wysypisk śmieci itp.
Według innych kryteriów emisję można podzielić na:
-
niską (w tym komunikacyjną) – zanieczyszczenia emitowane są z wielu lokalnych małych
źródeł o niskich emitorach (do 40 m n.p.t.). Z reguły emisja ta nie jest w żaden sposób
ograniczana, tzn. emitory nie posiadają żadnych filtrów. Niska emisja może tworzyć
w niekorzystnych warunkach meteorologicznych lokalne uciążliwości w pobliżu jej
źródeł.
-
wysoką – z kominów wyższych niż 60 m n.p.t. Emisja ta z reguły jest przed skierowaniem
do emitora zmniejszana co najmniej o zawarty w gazach odlotowy pył. Oddziaływanie tej
emisji jest znacznie szersze i z reguły nie wpływa na stan czystości powietrza
w bezpośrednim sąsiedztwie emitorów.
Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie zanieczyszczenia gazowe i pyłowe znajdujące się
w powietrzu pochodzą z następujących źródeł:
-
„Holzwerk” s.c. R i J Panasiuk,
110
-
„Sklejka-Pisz” S.A. w Piszu,
-
kotłownie miejskie w Rucianym – Nidzie i w Mikołajkach,
-
emisje komunikacyjne oddziałujące przede wszystkim w miesiącach letnich i
wiążące się ze wzmożonym ruchem turystycznym.
Do substancji mających największy udział w emisji zanieczyszczeń, pochodzących
głównie ze spalania energetycznego należą: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenk węgla i pyły.
Stan sanitarny powietrza atmosferycznego
Państwowa Inspekcja Sanitarna określa stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego
prowadząc badania w sieci nadzoru ogólnego. Dane z tej sieci stanowią podstawowe źródło
informacji o narażeniu ludności na zanieczyszczenia powietrza w systemie Monitoringu
Oczekiwanych Efektów i Korzyści Zdrowotnych, wynikających z realizacji Narodowego
Programu Zdrowia. Obejmują one pomiary stężeń dla określonych okresów uśredniania
dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego we wszystkich miastach liczących
powyżej 20 tys. mieszkańców.
Tab. 18. Wyniki pomiarów stężeń dwutlenku azotu NO2 na terenie województwa warmińskomazurskiego - w latach 2000-2002.
Lp.
Stanowisko pomiarowe
2
1
1. Ełk, ul. Mickiewicza 17
2.
3.
Rok
badań
3
2000
2001
2002
Giżycko, ul. Suwalska 3
2000
2001
2002
Mrągowo, ul. Królewiecka 60b 2000
2001
2002
Dopuszczalny poziom NO2 w powietrzu (µg/m3)
Stężenie
średnie
roczne
4
15
16
14
21
14
17
34
31
39
56
Dwutlenek azotu (µg/m3)
Najwyższe
Średnie stężenie w
oznaczone
sezonie
stężenie 24letnim
grzewczym
godzinne
5
37
47
35
50
28
37
57
52
59
6
14
16
13
20
12
15
33
32
40
7
15
16
14
21
15
19
34
30
39
111
Tab. 19. Wyniki pomiarów stężeń dwutlenku siarki SO2 na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w
latach 2000-2002.
Lp.
Stanowisko pomiarowe
Rok
badań
2
Ełk, ul. Mickiewicza 17
1
1.
3
2000
2001
2002
Giżycko, ul. Suwalska 3
2000
2001
2002
Mrągowo, ul. Królewiecka 60b 2000
2001
2002
2.
3.
Dopuszczalny poziom SO2 w powietrzu (µg/m3)
Stężenie
średnie
roczne
4
1
2
5
5
3
3
4
40
Dwutlenek siarki (µg/m3)
Najwyższe
Średnie stężenie w
oznaczone
sezonie
stężenie 24letnim
grzewczym
godzinne
5
4
10
13
15
16
18
19
16
25
150
6
1
1
2
2
1
1
1
7
1
3
2
7
7
5
5
6
4
Tab. 20. Wyniki pomiarów stężeń pyłu zawieszonego R metodą reflektometryczną na terenie województwa
warmińsko-mazurskiego - w latach 2000-2002.
Lp.
Stanowisko pomiarowe
Rok
badań
2
1
Ełk,
ul.
Mickiewicza
17
1.
2.
3.
3
2000
2001
2002
Giżycko, ul. Suwalska 3
2000
2001
2002
Mrągowo, ul. Królewiecka 60b 2000
2001
2002
Dopuszczalny poziom pyłu w powietrzu (µg/m3)
Stężenie
średnie
roczne
4
9
12
12
13
11
12
12
12
9
45
Pył zawieszony R (µg/m3)
Najwyższe
Średnie stężenie w
oznaczone
sezonie
stężenie 24letnim
grzewczym
godzinne
5
37
39
33
58
99
33
39
54
62
65
6
7
6
7
5
9
6
6
-
7
11
19
15
13
18
17
15
17
13
W ostatnich latach nastąpiła znaczna poprawa jakości powietrza w województwie
warmińsko-mazurskim. Szczególnie ważne z punktu widzenia ograniczenia ilości dwutlenku
siarki i likwidacji zapylenia powietrza są działania podejmowane przez władze samorządowe
i spółdzielnie mieszkaniowe na rzecz ograniczenia niskiej emisji, tj. poprzez likwidacje
osiedlowych kotłowni i podłączanie budynków mieszkalnych do miejskiej sieci ciepłowniczej
112
czy też modernizacje kotłowni i zamiany czynnika grzewczego na bardziej przyjazny
środowisku – na olej lub gaz. Również zakłady przemysłowe zobowiązane są ograniczać
emisję zanieczyszczeń powietrza. Zmniejszeniu emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych
sprzyja modernizacja i przebudowa dróg, a zwłaszcza budowa obwodnic umożliwiających
wyprowadzenie ruchu tranzytowego z zabudowy miejskiej. Wszystkie te działania w
znacznym stopniu powodują zmniejszenie ilości zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery.
6.2.2. Zanieczyszczenia wód.
Wody powierzchniowe
Według obowiązującej obecnie klasyfikacji wody powierzchniowe w poszczególnych
klasach czystości mogą być przeznaczane do niżej wymienionych celów:
•
klasa I to wody nadające się do:
-
zaopatrzenia ludności w wodę do picia,
-
zaopatrzenia zakładów wymagających wody o jakości wody do picia,
-
bytowania w warunkach naturalnych ryb łososiowatych.
•
klasa II to wody nadające się do:
-
bytowania w warunkach naturalnych innych ryb niż łososiowate,
-
hodowli i chowu zwierząt gospodarczych
-
celów rekreacyjnych i wypoczynkowych.
•
klasa III to wody nadające się do:
-
nawożenia terenów rolniczych, wykorzystywanych do upraw ogrodniczych i upraw pod
szkłem itp.
Wody w których przekroczone są normatywne wartości dopuszczalne określa się jako
n.o.n. – wody nie odpowiadające normom.
Monitoring wód powierzchniowych województwa warmińsko - mazurskiego funkcjonuje
w systemie Programu Państwowego Monitoringu Środowiska (WIOŚ, 2002). Realizowany
system pomiarów jakości wód pozwala osiągać następujące cele:
-
określenie wielkości i zakresu wpływu większych źródeł zanieczyszczeń,
-
kontrola jakości wody na potrzeby ujęć komunalnych,
-
kontrola jakości wód granicznych,
-
określenie efektów wpływu realizacji inwestycji w zakresie oczyszczania wód.
Program przewiduje badania poszczególnych rzek województwa w 1-, 3- i 5-letnich
cyklach badawczych. Częstotliwość badań danej rzeki uzależniona jest od jej znaczenia
113
gospodarczego, ekologicznego, a także od wielkości i rodzaju źródeł zanieczyszczeń
znajdujących się w zlewni. Zasadniczo program zakłada, że w cyklach 5-letnich będą badane
mniejsze rzeki i cieki na terenach obszarów chronionych. Taki cykl badawczy umożliwi
ocenę jakości zmian naturalnego składu czystości wód dla tych obszarów. W cyklu 3-letnim
będą badane rzeki, w zlewniach których nie występują duże źródła zanieczyszczeń, a
gospodarka wodno-ściekowa na tym obszarze jest w zasadzie unormowana. W cyklach
corocznych prowadzone będą badania rzek, będących źródłami zaopatrzenia dużych miast w
wodę do picia, zasilające lub przepływające przez tereny parków i rezerwatów oraz w
zlewniach, w których znajdują się znaczące źródła zanieczyszczeń. Także coroczny cykl
badawczy założono dla zlewni rzek niedostatecznie chronionych przed wpływem
zanieczyszczeń (brak lub słabo działające oczyszczalnie, uciążliwe źródła zanieczyszczeń
stanowiące duże zagrożenie awaryjnego zanieczyszczenia wód). Sieć pomiarową stanowią:
Krutynia
Krutynia jest rzeką IV rzędu o długości 99,9 km (łącznie z jeziorami, przez
które przepływa) i powierzchni zlewni 710,8 km2. Uchodzi do jeziora Bełdany,
leżącego w zlewni Pisy. Największym jej dopływem jest Babant, noszący również
nazwy Babiętka lub Babięta.
Krutynia jest jednym z najbardziej znanych szlaków turystyki wodnej,
rozpoczynającym się w Sorkwitach na Jeziorze Lampackim, a kończącym się na
Jeziorze Nidzkim w Rucianem Nidzie.
Przepływy charakterystyczne (w m3/s) z okresu 1951-1985 wynosiły:
-
Krutynia, wodowskaz Borowski Las: SWQ-1,38; SSQ-0,61; SNQ-0,18;
-
Gant (Krutynia), powyżej ujścia Babantu: SWQ - 2,52; SSQ - 1,37; SNQ 0,62;
-
Babięcka Struga, wodowskaz Machary: SWQ - 4,35; SSQ - 2,53; SNQ - 1,29;
-
Spychowska Struga, wodowskaz Spychowo: SWQ - 5,50; SSQ - 3,12; SNQ 1,37;
-
Krutynia, wodowskaz Krutyń: SWQ - 7,20; SSQ - 3,96; SNQ - 1,65;
-
Krutynia, na granicy dawnych województw olsztyńskiego i suwalskiego:
SWQ - 7,85; SSQ - 4,20; SNQ - 1,77;
-
wodowskaz Ukta: SWQ - 8,51; SSQ - 4,45; SNQ - 1,87.
114
Rzeka wielokrotnie zmienia swoją nazwę. W górnym biegu
nazywana jest Warpunką, z Jeziora Białego wypływa jako Dąbrówka. Poniżej jeziora
Gant nosi nazwę Struga Gant, a po połączeniu ze swym prawobrzeżnym dopływem Babantem, zmienia nazwę na Babięcka Strugę. Na odcinku od jeziora Zyzdrój Mały
do jeziora Zdrużno zwana jest Spychowska Strugą, a do jeziora Bełdany uchodzi jako
Krutynia.
Krutynia przepływa przez liczne jeziora: Warpuńskie, Zyndackie, Gielądzkie,
Lampackie, Lampasz, Kujno, Dłużec, Białe, Gant, Zyzdrój Wielki, Zyzdrój Mały,
Spychowskie, Zdrużno, Uplik, Mokre, Krutyń-skie, Gardynskie (Ogrodowe). Poniżej
Jeziora Gardyńskiego tworzy dwa rozlewiska zwane jeziorami Malinówko i Jerzewko.
Krutynia przepływa przez mezoregiony - Pojezierze Mrągowskie i Równinę
Mazurską, które należą do makroregionu Pojezierze Mazurskie.
Zlewnia Krutyni zbudowana jest z piasków i żwirów fluwioglacjalnych, a także
z glin zwałowych. Na takim podłożu wykształciły się gleby rdzawe i bielicowe oraz
gleby brunatne właściwe i wyługowane, które charakteryzują się zróżnicowaną
przepuszczalnością. Rzeźba terenu jest bardzo urozmaicona. Występują tu liczne
pagórki i zagłębienia bezodpływowe, często zatorfione. W strukturze użytkowania
zlewni znaczną powierzchnię zajmują lasy oraz grunty orne.
W województwie warmińsko-mazurskim Krutynia przepływa przez tereny gmin:
Sorkwity, Piecki, Świętajno i na granicy gmin - Mikołajki i Ruciane Nida. Największymi
miejscowościami położonymi nad rzeką są: Warpuny, Zyndaki, Sorkwity, Dłużec, Babięta,
Spychowo, Krutyń, Ukta i Iznota.
Do rzeki odprowadzane są okresowo ścieki z Ośrodka Wypoczynkowego „Syrenka" w
Krutyni. Kontrola z lipca 1999 roku wykazała, że do rzeki kierowano około 30 m3/d
ścieków, oczyszczonych mechaniczno-biologicznie i po chemicznym strąceniu fosforu.
Ponadto do Jeziora Lampackiego odprowadzane są poprzez rów melioracyjny ścieki z
oczyszczalni w Sorkwitach w ilości okoto 260 m3/d (dane z kontroli WIOś z czerwca 2000
r.). Oczyszczalnia ta jest wyposażona w urządzenia do chemicznego strącania fosforu.
Również do Jeziora Lampackiego dopływają ścieki z Ośrodka Wypoczynkowego w
Maradkach (okoto 4,5 m3/d według kontroli z lipca 2000 r.).
115
Ryc. 48. Klasyfikacja ogólna wód Krutyni
Punktowe źródła zanieczyszczeń:
•
Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Warpunach, oczyszczalnia
ścieków w Sorkwitach;
•
Ośrodek Wypoczynkowy „Syrenka" w Krutyni.
Badania wód Krutyni w 2000 roku prowadzono w 7 przekrojach pomiarowo-kontrolnych:
-
powyżej Jeziora Warpuńskiego, w Warpunach;
-
poniżej Jeziora Gielądzkiego, w Sorkwitach;
-
w Babiętach;
-
poniżej Jeziora Spychowskiego, w Spychowie;
-
poniżej Jeziora Krutyńskiego, w Krutyni;
-
w Ukcie;
-
w Iznocie.
116
Tab. 21. Ocena jakości wód rzeki Krutyni badanych w 2000 roku (klasy czystości według metody CUGW).
Ocena
Ocena SaproWskaźniki decydujące o
Ocena
fizykosanitar bowość
ocenie fizykochemicznej
ogólna
chem.
na sestonu
Rzeka
Nr
stan.
Lokalizacja przekroju
Km
1
2
3
4
5
Krutynia
1
pow. Jez. Warpuńskiego,
Warpuny
95,0
II
2
pon. Jez. Gielądzkiego,
Sorkwity
86,0
3
Babięta
4
6
7
8
9
ChZT-Mn, ChZT-Cr, Z,
NO2, Nog
II
II
II
II
ChZT-Mn, ChZT-Cr
II
II
II
58,0
III
O2
I
II
III
pon. Jez. Spychowskiego,
Spychowo
46,7
II
BZT5, ChZT-Cr
I
II
II
5
pon. Jez. Krutyńskiego,
Krutyń
25,8
II
ChZT-Cr
I
II
II
6
wodowskaz Ukta
14,3
II
O2
I
II
II
7
Iznota
0,4
II
BZT5, ChZT-Mn, ChZTCr
I
II
II
Stan czystości wód Krutyni we wszystkich przekrojach pomiarowo-kontrolnych, z
wyjątkiem trzeciego w Babiętach był dobry i odpowiadał II klasie czystości (tab. 1).
Obniżona jakość wód w trzecim punkcie pomiarowym (klasa III) spowodowana była
jedynie niską zawartością tlenu w okresie letnim od czerwca do sierpnia. Najniższe
stężenie tlenu, które przekroczyło granicę dopuszczalną dla II klasy, zanotowano w
sierpniu; wynosiło ono 4,7 mg O2/l. Natlenienie wód rzeki w pozostałych przekrojach było
dobre, na ogół odpowiadało I klasie czystości, a tylko w Ukcie II. Należy podkreślić, że w
przekroju szóstym wszystkie pozostałe wskaźniki fizykochemiczne spełniały wymagania
stawiane wodom I klasy czystości. Zasobność wód rzeki w substancje organiczne była
dość niska średnie roczne wartości wskaźników BZT5 , ChZT-Mn i ChZT-Cr przeważnie
odpowiadały normatywom I klasy czystości. Wody Krutyni wykazywały również niski
poziom związków biogennych. Jedynie w pierwszym przekroju wody rzeki były bogatsze
w związki azotu, głównie azotany. Związane to było zapewne z dopływem zanieczyszczeń
ze źródeł obszarowych. Stężenia charakterystyczne i średnie roczne azotanów w Warpunach
wynosiły 4,28 i 3,66 mg N/l. W pozostałych przekrojach w czasie całego okresu
badawczego poziom azotu azotanowego nie przekraczał wartości 0,5 mg N/l. Na
kontrolowanym odcinku rzeki stwierdzono bardzo niską zawartość związków fosforu.
Stężenia charakterystyczne i średnie roczne fosforanów i fosforu ogólnego mieściły się w
wymogach I klasy czystości.
117
Od 1999 roku na terenie województwa warmińsko-mazurskiego znalazły się dodatkowo
dwa punkty pomiarowe (w Ukcie i Iznocie), obsługiwane wcześniej przez WIOŚ w
Suwałkach są one nadal monitorowane. Zrezygnowano zaś z przekroju znajdującego się na
terenie dawnego województwa olsztyńskiego, w Nowym Moście, zlokalizowanym
pomiędzy Uktą a Iznotą.
Porównując dane z roku 2000 z uzyskanymi w 1997 roku (na odcinku od Warpun
do miejscowości Krutyń) oraz w 1998 roku (w Ukcie i Iznocie) można stwierdzić, że jakość
wód Krutyni nie uległa zasadniczym zmianom, a obniżona ocena (klasa III) w roku 1997 w
przekroju w Warpunach była spowodowana występowaniem podwyższonej zawartości
związków azotu, zwłaszcza azotanów. Natomiast w 1998 roku w przekroju w Ukcie o III
klasie czystości zadecydowało niskie stężenie tlenu (tab. 17).
Poniżej omówiono klasyfikację wód Krutyni w 2000 roku w poszczególnych grupach
zanieczyszczeń.
Substancje organiczne. Zawartość związków organicznych, wyrażona wskaźnikiem
ChZT-Cr (wartość charakterystyczna), kwalifikowała Krutynię do II klasy, z wyjątkiem
przekroju w Ukcie, w którym stwierdzono I klasę czystości.
Związki azotu i fosforu. Związki azotu na ogół odpowiadały I klasie czystości, jedynie
w pierwszym przekroju azotyny i azot ogólny wskazywały na II klasę czystości. Zasobność
wód w związki fosforu była niska. We wszystkich punktach pomiarowych stwierdzono
wodę I klasy czystości z uwagi na zawartość fosforanów i fosforu ogólnego.
Stan hydrobiologiczny, określony wskaźnikiem saprobowości sestonu, na całym
kontrolowanym odcinku rzeki odpowiadał II klasie czystości.
Stan sanitarny. Miano coli typu kałowego w dwu pierwszych przekrojach spełniało
wymogi II klasy czystości, a od przekroju w Babiętach utrzymywało się na poziomie I klasy
czystości.
Wigrynia
Wigrynia nazywana również Nidką jest rzeką IV rzędu, o długości 6 km, łączącą
Jezioro Nidzkie z Jeziorem Bełdany.
Zlewnia Wigrynii zbudowana jest z gleb rdzawych i bielicowych, wytworzonych z
piasków luźnych i słabo gliniastych, a także z glin zwałowych. Rzeźba terenu jest
urozmaicona. Występują tam liczne pagórki, zagłębienia bezodpływowe, często zatorfione. W
strukturze użytkowania, przeważającą część stanowią lasy, niewielką zaś łąki i pastwiska.
118
Rzeka przepływa przez mezoregion Równinę Mazurską, która należy do makroregionu
Pojezierze Mazurskie.
Rzeka przepływa przez teren gminy Ruciane-Nida. Największymi miejscowościami
położonymi nad Wigrynia są Ruciane-Nida i Wygryny.
Rzeka zanieczyszczana jest ściekami z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w
Rucianem-Nidzie (około 600 m3/d ścieków według kontroli z kwietnia 2000 r.). Z Ośrodka
Funduszu Wczasów Pracowniczych w Rucianem-Nidzie ścieki (około 30 m3/d ścieków kontrola z lipca 2000 r.) odprowadzane są do gruntu w odległości około 0,3 km od rzeki.
Badania wód Wigrynii w 2001 roku prowadzono w 3 przekrojach pomiarowo-kontrolnych
zlokalizowanych od przekroju w Rucianem-Nidzie do miejscowości Wygryny (mapa 13).
Wigrynia na kontrolowanej długości prowadziła wody III klasy i pozaklasowe (tab. 1).
Jedynie w pierwszym przekroju, w Rucianem-Nidzie, stwierdzono III klasę czystości, o czym
zadecydowała podwyższona wartość BZT5. W ciągu całego okresu badań tylko jeden raz (w
kwietniu), BZT5 przekroczyło normę dopuszczalną dla II klasy czystości (9,4 mg O2/l).
Stężenia pozostałych wskaźników fizykochemicznych w tym przekroju odpowiadały I lub II
klasie czystości. W okresie wiosennym w tym przekroju zaobserwowano wysokie nasycenie
tlenem wód Wigrynii oraz towarzyszący temu wzrost zawartości substancji organicznych,
przy jednoczesnym wyczerpaniu związków biogennych. Od przekroju na drodze Pisz - Ukta
do miejscowości Wygryny, wody Wigrynii nie odpowiadały normom. W drugim punkcie, po
przyjęciu ścieków z oczyszczalni, stwierdzono pozaklasowe wartości fosforanów, fosforu
ogólnego, a także zły stan sanitarny rzeki. Szczególnie w miesiącu styczniu zanotowano
wysokie wartości fosforu ogólnego - 0,66 mg P/l i fosforanów - 1,52 mg PO4/I. Wody
Wigrynii w przekroju ujściowym, w Wygrynach, były nadal pozaklasowe również z uwagi na
związki fosforu, chociaż ich stężenia były mniejsze. W tym punkcie, w porównaniu do
poprzedniego, stwierdzono wyraźną poprawę stanu sanitarnego rzeki.
Poniżej omówiono klasyfikację wód Wigrynii w 2001 roku w poszczególnych grupach
zanieczyszczeń.
Substancje organiczne, wyrażone wskaźnikami ChZT-Mn i ChZT-Cr, kwalifikowały
Wigrynię przeważnie do II klasy, tylko w pierwszym przekroju ChZT-Mn wskazywało na I
klasę. Natomiast BZT5 w pierwszym i trzecim przekroju odpowiadało III klasie, a w drugim II klasie.
Związki azotu i fosforu. Związki azotu na kontrolowanej długości rzeki przyjmowały
wartości odpowiadające I, II lub III klasie czystości. W pierwszym przekroju związki azotu
spełniały wymogi I klasy czystości. W drugim i trzecim zwiększył się ich poziom, z tym że
119
azotany i azot ogólny nadal odpowiadały I klasie czystości, azot amonowy- II, a azotyny- III
klasie czystości. W pierwszym przekroju, w Rucianem-Nidzie, fosforany utrzymywały się na
poziomie I klasy, a fosfor ogólny - II. Natomiast na odcinku od mostu na drodze Pisz - Ukta
do miejscowości Wygryny związki fosforu wzrosły do pozaklasowych. W przekroju poniżej
oczyszczalni (most na drodze Pisz- Ukta) stężenie fosforu ogólnego przyjmowało wartości od
0,1 do 0,66 mg P/l.
Stan hydrobiologiczny.
Indeks saprobowości sestonu w pierwszym i trzecim przekroju odpowiadał II klasie
czystości, a w drugim - III.
Stan sanitarny.
W pierwszym i trzecim przekroju miano coli typu kałowego wskazywało na II klasę, a
w drugim punkcie Wigrynia prowadziła wody pozaklasowe.
Tab. 22. Ocena jakości wód rzeki Wigrynii badanych w 2001 roku (klasy czystości według metody CUGW).
Wskaźniki
Ocena decydujące o
Ocena Saprobowość Ocena
Nr
Rzeka
Lokalizacja przekroju
Km fizyko
ocenie
stan.
sanitarna
sestonu
ogólna
-chem. fizykochemiczne
j
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Wigrynia
1 Ruciane-Nida
5,6
III
BZT5 PO4,
II
II
III
2 most na drodze Pisz 3,8
NON
Pog PO4,
NON
III
NON
Ukta
3 Wygryny
0,3
NON
Pog
II
II
NON
120
Ryc. 49. Klasyfikacja ogólna wód Wigrynii.
Punktowe źródła zanieczyszczeń:
1. Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Rucianem-Nidzie,
2. Ośrodek Funduszu Wczasów Pracowniczych w Warszawie, Oddział w Rucianem-Nidzie.
121
Monitoringiem zostały również objęte większe jeziora znajdujące się w zasięgu
terytorialnym nadleśnictwa lub z nim graniczące (WIOŚ, 2002).
Jakość wód jezior ocenia się według:
♦ kryteriów oceny jakości wód jeziornych obejmujących odpowiednio dobrane wskaźniki
stanu czystości (tlen rozpuszczony, ChZT-Cr, BZT5, związki azotu, fosforu,
przewodnictwo elektrolityczne, zawartość chlorofilu, suchej masy sestonu, widzialność
krążka Secchiego, miano coli typu kałowego, terenowe obserwacje biologiczne)
i normatywy zdrowotne (zawartość w wodzie substancji szkodliwych dla zdrowia takich
jak: cyjanki, fenole, metale ciężkie, pestycydy) oraz analiza hydrobiologiczna,
♦ kryteriów
podatności
jezior
na
degradację
uwzględniających
ich
cechy
morfometryczno – hydrograficzno – zlewniowe (średnia głębokość jeziora, stosunek
objętości do długości linii brzegowej, procent stratyfikacji wód, procent wymiany wody w
roku, iloraz powierzchni dna czynnego tj. leżącego w zasięgu epilimnionu i objętości
epilimnionu, iloraz powierzchni zlewni całkowitej z powierzchnią jeziora i jego objętości
oraz sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej jeziora).
W tabeli poniżej zamieszczono wskaźniki i normatywy podatności jezior na degradację
(tab. 23).
Kategoria podatności jeziora
Wskaźnik
I
II
III
Głębokość średnia (m)
≥ 10
≥5
≥3
V jeziora (tys. m2)
L jeziora (m)
≥ 4,0
≥ 2,0
≥ 0,8
% stratyfikacji wód
≥ 35
≥ 20
≥ 10
P dna czynnego (m2)
V epilimnionu (m3)
≤ 0,10
≤ 0,15
≤ 0,30
% wymiany wody w roku
≤ 30
≤ 200
≤1000
Współczynnik Schindlera
P zlewni + P jeziora (m2)
V jeziora (m3)
≤2
≤ 10
≤ 50
Sposób zagospodarowania zlewni
bezpośredniej w % jej powierzchni
≥ 60% lasów
< 60% lasów
< 60% gruntów
ornych
≥ 60% gruntów
ornych
Tab. 23. Wskaźniki i normatywy podatności jezior na degradację.
Określenie klasy czystości opiera się zatem na sumarycznej ocenie wszystkich
wskaźników jakości wody, a określenie kategorii na wszystkich wskaźnikach podatności
122
zbiornika na degradację. Klasę czystości i kategorię podatności na degradację określa się
w trzystopniowej skali.
Z badań czystości jezior przeprowadzonych w latach 1987-2000 wynika, że nie ma na
terenie Nadleśnictwa Maskulińskie jezior nie odpowiadających normom.
Klasyfikację badanych jezior przedstawia tabela 20.
Lp.
Nazwa jeziora
Rok badań
Klasa czystości
Kategoria
podatności na
degradację
1997; 2003
II
II1)
1998
II
II1)
1.
Śniardwy
2.
Nidzkie
3.
Mikołajskie
1997; 2003
III
III1)
4.
Tałty
1997; 2003
III
III1)
Tab. 24. Zestawienie klas czystości i kategorii podatności na degradację jezior występujących na obszarze
zasięgu terytorialnego nadleśnictwa.
1)
2)
Występowanie punktowych źródeł zanieczyszczeń odprowadzających ścieki do dopływu jeziora
Występowanie punktowych źródeł zanieczyszczeń odprowadzających ścieki bezpośrednio do jeziora
Wody podziemne
Wody podziemne ze względu na duże zasoby oraz wysoką jakość są bardzo ważnym
źródłem zaopatrzenia w wodę do picia. Duże znaczenie gospodarcze oraz występujące
powszechnie zagrożenie wód podziemnych, a także brak możliwości ich szybkiego
odnawiania, wymusza stałą kontrolę jakości poprzez prowadzenie systemu monitoringu wód
podziemnych, który jest elementem Programu Państwowego Monitoringu Środowiska.
Program ten przewiduje prowadzenie badań w sieci krajowej, sieciach regionalnych i
lokalnych (WIOŚ, 2002).
Sieć krajową tworzą stanowiska badawcze rozmieszczone na obszarze całego kraju.
Zadaniem sieci krajowej jest stała kontrola jakości wód podziemnych we wszystkich
poziomach użytkowania, poza oddziaływaniem lokalnych źródeł zanieczyszczeń. Celem
badań w sieci krajowej jest śledzenie zmian chemizmu wód podziemnych i sygnalizacja
zagrożeń w skali kraju. Pobór prób oraz badania laboratoryjne wody wykonywane są według
jednolitych metod przez Państwowy Instytut Geologiczny.
Dla potrzeb monitoringu stosuje się następujące klasy jakości zwykłych wód
podziemnych:
klasa Ia – wody najwyższej jakości; o naturalnym chemiźmie, w pełni odpowiadające
wymogom sanitarnym; nadają się do picia bez uzdatniania;
123
klasa Ib – wody wysokiej jakości; nieznacznie zanieczyszczone o naturalnym chemiźmie,
odpowiadające wodom do celów pitnych i gospodarczych; możliwe jest okresowe ich
uzdatnianie;
klasa II – wody średniej jakości; o naturalnym chemiźmie, jak również zmienione
antopogenicznie, zanieczyszczone, wymagające uzdatniania;
klasa III – wody niskiej jakości; cechy fizyczne i zawartość głównych wskaźników
zanieczyszczenia znacznie przekraczają normy obowiązujące dla wód pitnych; uzdatnianie
ich jest nieopłacalne.
W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Maskulińskie znajdują się 2 punkty pomiarowe
sieci krajowej. Charakterystykę punktów, oraz wyniki prowadzonych w nich badań
przedstawia poniższa tabela.
Lp
1
1
2
Nr punktu
Miejscowość
2
Stratygrafia
3
Głębokość
w-wy
4
Rodzaj
wód
Obszary
GZWP
6
G
G
7
8
9
215
Ib
Ib
Ib
nb
5
Q
2,1
844
Mikołajki
Q
4,5
1138
Ruciane Nida
Tab. 25. Charakterystyka punktów pomiarowych sieci krajowej.
Klasa jakości wody
2001 r.
2002 r.
Objaśnienia:
Q, Tr, K - cztwartorzęd, trzeciorzęd, kreda
W,G - wgłębne, gruntowe
numery GZWP wg Mapy GZWP w skali 1:500 000 pod red. A. S. Kleczkowskiego, Kraków 1990 r. (aktualizacja Mapy - PIG,2000 r.).
Monitoring regionalny jest uzupełnieniem rozpoznania zmian jakości wód
podziemnych w stosunku do sieci krajowej. Jest on prowadzony na terenie nadleśnictwa w 2
punktach. Wyniki pomiarów przedstawia poniższa tabela.
Nr
punktu
1
Miejscowość
2
Stratygrafia
3
Głęb.
stropu
warstwy
4
Obszary
GZWP
5
Klasa jakości
wody
2001
2002
6
7
Wskaźniki
Wskaźniki
odpowiadające
powyżej
wodzie o niskiej
normy dla
jakości w 2002 r.
wody do
spożycia
III
NOK klasa pozaklasyf. w 2002 r.
8
1
Mikołajki
Q
20,7
II
II
2
Karwica
Q
124,0
216,215
Ib
nb
Tab. 26. Charakterystyka punktów pomiarowych sieci monitoringu regionalnego.
9
10
-
Fe, Mn
-
Objaśnienia:
Q, Tr, K - cztwartorzęd, trzeciorzęd, kreda
numery GZWP wg Mapy GZWP w skali 1:500 000 pod red. A. S. Kleczkowskiego, Kraków 1990 r. (aktualizacja Mapy - PIG,2000 r.).
6.2.3. Zanieczyszczenia i przekształcenia powierzchni gleby.
Zanieczyszczenia gruntów wiążą się ściśle z chemizmem opadów atmosferycznych
oraz odpadami przemysłowymi i komunalnymi, a także z rolniczym użytkowaniem gruntów.
124
Chemizm opadów atmosferycznych
Masa substancji wprowadzana do podłoża przez opady atmosferyczne (tzw. opad
mokry) zależy od stężenia tych substancji w powietrzu i ilości wody opadowej. Ze względu
na zawartość zanieczyszczeń, wody deszczowe mają istotny wpływ na degradację
środowiska. Negatywny wpływ na środowisko mają przede wszystkim kwasotwórcze związki
siarki i azotu, kwaśne deszcze, związki biogenne i metale ciężkie. Duża kwasowość opadów
powoduje mineralizację gleby i ługowanie z niej wielu substancji, co jest przyczyną wtórnego
zanieczyszczenia wody opadowej i wielokrotnego zwiększenia zawartych w niej ładunków
zanieczyszczeń. Wyniki badań w ramach krajowego monitoringu wskazują, że depozycja
zanieczyszczeń z atmosfery w 2000 roku na obszarze województwa warmińsko - mazurskiego
na tle innych województw jest mniejsza niż średnie obciążenie całego kraju. Stopień
obciążenia wprowadzanymi wraz z opadami ładunkami zanieczyszczeń na obszar
województwa warmińsko – mazurskiego na tle innych województw oraz rozkład przestrzenny
charakterystycznych zanieczyszczeń przedstawiają ryciny 50-57.
Wielkość ładunków zanieczyszczeń wnoszonych wraz z opadami na teren
województwa warmińsko – mazurskiego, w porównaniu do innych województw jest
mniejsza, więc ich wpływ na stan środowiska w województwie jest adekwatnie mniejszy.
Zanieczyszczenia te mogą wpływać na degradację gleb, obszarów leśnych oraz wód
powierzchniowych. Zanieczyszczenia transportowe w atmosferze, wprowadzane z wodami
opadowymi na powierzchnię gruntów, stanowią znaczące źródło zanieczyszczeń obszarowych
i nie mogą być pomijane w przedsięwzięciach związanych z realizacją programów
ochronnych i renaturalizacyjnych.
125
Ryc. 50. Roczne ładunki jednostkowe siarczanów ( w kg SO4/ha ) wniesione przez opady
atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład
ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.
Ryc. 51. Roczne ładunki jednostkowe azotanów i azotynów (w kgN/ha) wniesione przez
opady atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny
rozkład ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.
126
Ryc. 52. Roczne ładunki jednostkowe jonu wodorowego (w kgH+/ha) wniesione przez opady
atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład
ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.
Ryc. 53. Roczne ładunki jednostkowe azotu ogólnego (w kgN/ha) wniesione przez opady
atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład
ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.
127
Ryc. 54. Roczne ładunki jednostkowe fosforu ogólnego (w kgP/ha) wniesione przez opady
atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład
ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.
Ryc. 55. Roczne ładunki jednostkowe miedzi (w kgCu/ha) wniesione przez opady
atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład
ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.
128
Ryc. 56. Roczne ładunki jednostkowe kadmu (w kg Cd/ha) wniesione przez opady
atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład
ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.
Ryc. 57. Roczne ładunki jednostkowe ołowiu (w kgPb/ha) wniesione przez opady
atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład
ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.
129
Gospodarka odpadami
Zgodnie z definicją, podaną w ustawie z dnia 27 czerwca 1997 roku (Dz. U. nr 96,
poz. 592), odpady to wszystkie przedmioty oraz substancje stałe, a także nie będące ściekami
substancje ciekłe, powstałe w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej lub bytowania
człowieka i nieprzydatne w miejscu lub czasie, w którym powstały. Do odpadów zalicza się
również osady ściekowe z oczyszczalni. Ustawa powyższa obowiązuje od 1 stycznia 1998
roku i określa zasady postępowania z odpadami, a w szczególności zasady zapobiegania
powstawaniu odpadów lub minimalizacji ich ilości, usuwaniu odpadów z miejsc ich
powstawania, a także wykorzystania lub unieszkodliwiania w sposób zapewniający ochronę
życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska.
Zasady postępowania z odpadami regulują następujące akty prawne:
-
Ustawa „Prawo Ochrony Środowiska” z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. nr 62, poz.
627),
-
Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. nr 62, poz. 628),
-
Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z dnia 11 maja 2001 roku (Dz. U.
Nr 63, poz. 638),
-
Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami
oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej z dnia 11 maja 2001 roku (Dz. U. nr 63,
poz. 639),
-
Ustawa o wprowadzeniu ustawy – „Prawo ochrony środowiska”, ustawy o odpadach oraz
o zmianie niektórych ustaw z dnia 27 lipca 2001 roku (Dz. U. nr 100, poz. 1085),
-
Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z dnia 13 września 1996 roku (Dz.
U. nr 132, poz. 622, późn. zm.).
Uciążliwość odpadów dla środowiska następuje w wyniku dużego nagromadzenia
odpadów na stosunkowo małej powierzchni, gdzie składowana masa wpływa negatywnie na
środowisko, a przede wszystkim:
-
zanieczyszcza wody gruntowe i powierzchniowe,
-
zanieczyszcza atmosferę oraz gleby i okoliczną szatę roślinną, stanowi zagrożenie
sanitarno-epidemiologiczne z uwagi na wysoki udział substancji organicznych,
sprzyjających rozwojowi mikroorganizmów chorobotwórczych,
-
niszczy walory estetyczne środowiska przez niekorzystne zmiany krajobrazu. Powoduje to
wyłączanie z użytkowania terenów rolniczych i leśnych, które są zajmowane pod
składowiska odpadów (hałdy i wysypiska).
130
Na terenie obszaru zasięgu terytorialnego Nadleśnictwa Maskulińskie najistotniejsze
zagrożenie stanowią odpady komunalne pochodzące z gospodarstw domowych i obiektów
użyteczności publicznej.
Podstawowym aktem prawnym dotyczącym postępowania z odpadami komunalnymi jest
ustawa z dnia 13 września 1996 roku o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (Dz. U. nr
132, 622 z późn. zm.), znowelizowana z dniem 1 października 2001 roku. Należy podkreślić,
że postępowanie z odpadami komunalnymi musi odbywać się na podstawie przepisów ustawy
o odpadach z 27 kwietnia 2001 roku.
Obowiązek prowadzenia planowej gospodarki odpadami komunalnymi ustawa nakłada na
organy gminy. Do podstawowych zadań gminy w tym zakresie należą:
-
budowa, utrzymanie i eksploatacja własnych lub wspólnych z innymi gminami
instalacji i urządzeń do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych,
-
zorganizowanie selektywnej zbiórki, segregacji oraz magazynowania odpadów
komunalnych, w tym odpadów niebezpiecznych, przydatnych do odzysku oraz
współdziałanie
z
przedsiębiorcami
podejmującymi
działalność
w
zakresie
gospodarowania tego rodzaju odpadami,
-
ustalanie (przez radę gminy) wymagań w zakresie utrzymania czystości i porządku na
terenie nieruchomości, dotyczących między innymi prowadzenia we wskazanym
zakresie selektywnej zbiórki odpadów komunalnych.
Zgodnie z ustawą o odpadach, zadania te powinny realizować gminy na podstawie planu
gospodarki odpadami, który powinien być częścią ogólnego programu ochrony środowiska.
Według ustawy o odpadach – odpady komunalne to odpady powstające w gospodarstwach
domowych, a także odpady nie zawierające odpadów niebezpiecznych, pochodzące od innych
wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów
powstających w gospodarstwach domowych.
Głównym źródłem powstawania odpadów komunalnych związanych z działalnością
bytowo gospodarczą człowieka w środowisku są przede wszystkim gospodarstwa domowe
zlokalizowane terenach miejskich i wiejskich oraz obiekty infrastruktury. Zdecydowanie
większa część odpadów komunalnych powstaje w gminach miejskich. Odpady z terenów
wiejskich, trafiające na składowiska charakteryzują się mniejszym udziałem substancji
organicznych, papieru oraz zwiększonym udziałem tworzyw sztucznych i szkła. Na terenach
wiejskich papier i tektura są wykorzystywane w celach opałowych, a odpady organiczne są
zagospodarowywane jako pasza lub kompostowane.
131
Przy zachowaniu wysokiego tempa konsumpcji oraz braku skutecznego systemu
gromadzenia i wykorzystywania surowców wtórnych ilość odpadów komunalnych może
wzrosnąć.
Wykaz funkcjonujących składowisk odpadów
komunalnych w zasięgu terytorialnym
nadleśnictwa (2002 r.).
Lp
Powiat
1
1
2
mrągowski
2
piski
Ilość
Powierzchnia odpadów
Rok
Gmina
Miejscowość uruchomien składowiska przyjętaw
2002
[ha]
ia
r.[Mg]
3
4
5
6
7
Mikołajki
Zełwągi
1990
2,70
5 218,0
Ruciane
Wólka
1993
1,77
1281,0
Nida
Ilość nagrom.
Odpadów [Mg]
8
37 728,0
Ilość
zagospodarow
Monitoring
Sposób
Drenaż
ana ze
–badany
zabezpieczeni
odcieków
składowiska
komponent
a podłoża
[Mg]
9
10
11
12
brak
brak
brak
72714,0
-
folia
tak
brak
Tab. 27. Wykaz składowisk odpadów komunalnych.
Gospodarka odpadami (z wyłączeniem odpadów komunalnych) stanowi niewielki
problem w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa ze względu na małą ilość zakładów
przemysłowych. Pod pojęciem gospodarowania odpadami rozumie się zbieranie, transport,
odzysk (gospodarcze wykorzystanie), unieszkodliwianie odpadów, a także nadzór nad tego
rodzaju działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów.
Lp
Powiat
Wytworzone
Magazynowane
1
2
3
4
1
mrągowski
18811,146
688,236
2
piski
58803,733
9166,492
Tab. 28. Gospodarka odpadami w powiatach 2002 roku (w Mg)
Odzysk
5
16856,936
47989,529
Unieszkodliwione
przez
w inny
składowanie
sposób
6
7
39,720
1574,711
1614,370
73,341
Wśród odpadów wykorzystanych w najwyższym procencie dominowały:
•
odpady organiczne z rolnictwa i przetwórstwa żywności, wykorzystane w 98,7%
(pasze dla zwierząt, nawozy),
•
odpady z kształtowania i powierzchniowej obróbki metali i tworzyw sztucznych,
wykorzystane w 99%,
•
popioły lotne ze spalania węgla kamiennego i żużle, wykorzystane w 95,5% (w
budownictwie drogowym, do produkcji materiałów budowlanych, niwelacji terenów i
dróg),
•
odpady opakowaniowe, wykorzystane w 95%,
•
odpady z przetwórstwa drewna i produkcji mebli, wykorzystane w 89,2% głównie do
celów energetycznych i w ogrodnictwie,
•
złomy metaliczne, wykorzystane w 80%.
132
Dużym problemem wymagającym pilnego rozwiązania są „dzikie” wysypiska śmieci
stanowiące plagę lasów. Sterty śmieci leżące na skrajach lasów, w zagajnikach
i w przydrożnych rowach szczególnie szpecą krajobraz. Brak selektywnej zbiórki odpadów
komunalnych powoduje wywóz na wysypiska lokalne i „dzikie” odpadów niebezpiecznych
takich jak: zużyte świetlówki, lampy rtęciowe, akumulatory, baterie itp.
Problemem staje się również zagospodarowanie lub utylizacja osadów ściekowych.
Większość powstających w oczyszczalniach ścieków osadów ściekowych nie jest
wykorzystywana rolniczo. Przeważnie są one składowane na wysypiskach odpadów lub
wykorzystywane do rekultywacji wysypisk.
6.2.4. Hałas.
Hałas jest drganiem rozprzestrzeniającym się w powietrzu w postaci fal akustycznych o
częstotliwościach i natężeniach stwarzających uciążliwość dla ludzi i środowiska. Stopień
uciążliwości hałasu zależy zarówno od jakości dźwięku, jak również od nastawienia odbiorcy.
Ten sam dźwięk przez jedną osobę może być oceniany jako przyjemny i pożądany, a przez
inną jako uciążliwy i szkodliwy, czyli hałas i to bez względu na parametry fizyczne.
Podstawowym technicznym wskaźnikiem oceny poziomu hałasu w środowisku lub ogólnej
oceny stanu klimatu akustycznego jest równoważny poziom dźwięku wyrażany w decybelach
(dB).
Klimat akustyczny jest to zespół zjawisk akustycznych, występujących na danym
obszarze. Hałas pochodzenia antropogenicznego, występujący w środowisku zewnętrznym,
można podzielić na dwie podstawowe kategorie: hałas komunikacyjny (drogowy, kolejowy,
lotniczy) i hałas przemysłowy. Rozwój komunikacji i transportu oraz wzajemne przenikanie
terenów przemysłowych z obszarami zabudowy mieszkaniowej lub innymi wymagającymi
ochrony sprawia, że problem uciążliwości hałasu dotyczy obecnie nie tylko dużych miast, ale
również mniejszych ośrodków. Dominujący wpływ na klimat akustyczny środowiska
wywiera hałas komunikacyjny, a w szczególności drogowy, z uwagi na powszechność
występowania i długi czas oddziaływania. Hałas kolejowy i lotniczy, pomimo że należy do
źródeł hałasu o najwyższych parametrach, ma mniejsze znaczenie ze względu na jego lokalny
charakter. Oddziaływanie hałasu lotniczego i kolejowego dotyczy stosunkowo niewielkiego
procentu ludności zamieszkałej w pobliżu lotnisk i linii kolejowych. Zjawiska związane z
oddziaływaniem akustycznym zakładów przemysłowych i usługowych mają również
charakter lokalny. Hałas powoduje ujemne skutki zdrowotne dla społeczeństwa, jak również
wpływa na pogorszenie jakości środowiska przyrodniczego.
133
Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku, zależne od sposobu zagospodarowania
i funkcji terenu określa rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych
i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 roku (Dz.U. nr 66, poz. 436).
Leśno-rolniczo-turystyczny charakter omawianego terenu sprawia, że podstawowym
źródłem hałasu, decydującym o klimacie akustycznym tego terenu, jest komunikacja. Jedną
z głównych przyczyn zwiększającego się w ostatnich latach zagrożenia hałasem jest
intensyfikacja ruchu drogowego. Uciążliwość tras komunikacyjnych zależy głównie od
natężenia ruchu, struktury strumienia pojazdów, prędkości pojazdów, rodzaju i stanu
technicznego nawierzchni oraz odległości zabudowy od drogi. Bardzo ważnym czynnikiem
jest także stan techniczny pojazdów. Szczególnie uciążliwy dla środowiska przyrodniczego
jest transport drogowy, a szczególnie ruch tranzytowy pojazdów ciężkich. Przez teren
nadleśnictwa przebiegają drogi krajowe: droga nr. 16 Orzysz - Mikołajki – Mrągowo; droga
nr. 58 Pisz – Ruciane – Nida – Szczytno oraz drogi wojewódzkie: Ruciane - Nida – Piecki i
Ruciane - Nida – Mikołajki. W celu poprawy szkodliwego oddziaływania hałasu
komunikacyjnego należy dążyć między innymi do poprawy nawierzchni dróg. Poza
bezpośrednimi zagrożeniami szlaki komunikacyjne odgrywają jeszcze jedną bardzo
niekorzystną rolę. Przecinanie przez nie ekosystemów powoduje izolację sąsiadujących
z drogą (szczególnie o dużym natężeniu ruchu) biocenoz leśnych. Powoduje to ograniczanie
przepływu materiału genetycznego między odizolowanymi populacjami.
Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku, powodowanego przez poszczególne
grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez linie elektroenergetyczne
oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych (wg zał. do rozp. MOŚZNiL z dnia 13
maja 1998 roku, Dz. U. nr 66, poz. 436)
134
Lp.
1.
2.
3.
Przeznaczenie terenu
a. Obszary A ochrony
uzdrowiskowej
b. Tereny szpitali poza miastem
a. Tereny wypoczynkowo rekreacyjne poza miastem
b. Tereny zabudowy
mieszkaniowej jednorodzinnej
c. Tereny zabudowy związanej
ze stałym lub wielogodzinnym
pobytem dzieci i młodzieży
d. Tereny domów opieki
e. Tereny szpitali w miastach
a.Tereny zabudowy
mieszkaniowej wielorodzinnej i
zamieszkania zbiorowego
b. Tereny zabudowy
mieszkaniowej jednorodzinnej z
usługami rzemieślniczymi
c. Tereny zabudowy
zagrodowej
Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem
dźwięku A w dB
pozostałe obiekty i grupy
drogi lub linie kolejowe*
źródeł hałasu
pora dnia pora nocy pora dnia przedział czasu przedział czasu
pora nocy przedział czasu
odniesienia
odniesienia
przedział czasu
równy 8
równy 1
odniesienia
odniesienia równy
równy 16
najmniej
najmniej
8 godzinom
godzinom
korzystnym
korzystnej
godzinom dnia godzinie nocy
50
40
40
35
55
45
45
40
60
50
50
40
65
55
55
45
Tereny w strefie śródmiejskiej
miast powyżej 100 tys.
mieszkańców ze zwartą
zabudową mieszkaniową i
koncentracją obiektów
administracyjnych, handlowych
i usługowych
Tab. 29. Dopuszczalne poziomy hałasu.
* wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem
drogowym.
Wartości progowe poziomów hałasu w środowisku (wg zał. do rozp. MŚ z dnia 09.01.2002 roku, Dz. U. nr 8,
poz. 81)
4.
135
Lp.
Progowy poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem
dźwięku
pozostałe obiekty i grupy
drogi lub linie kolejowe *
źródeł hałasu
pora dnia
pora nocy
Pora dnia
(przedział
(przedział
(przedział
pora nocy
czasu
czasu
(przedział czasu
czasu
odniesienia
odniesienia
odniesienia
odniesienia równy
równy 8
równy 1
równy 16
8 godzinom)
najmniej
najmniej
godzinom)
korzystnym
korzystnej
godzinom dnia) godzinie nocy)
Przeznaczenie terenu
1.
Obszary A ochrony
uzdrowiskowej
60
50
50
45
2.
Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem
60
50
-
-
3.
1. Tereny zabudowy związanej
ze stałym lub wielogodzinnym
pobytem dzieci i młodzieży
2. Tereny zabudowy szpitalnej,
sanatoryjnej i domów opieki
społecznej
65
60
65
60
Tereny zabudowy
75
67
67
57
mieszkaniowej
Tab. 30. Progowe poziomy hałasu.
* wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem
drogowym.
4.
6.2.5. Promieniowanie elektromagnetyczne.
W
ostatnich
latach
zwrócono
uwagę
na
skutki
działania
promieniowania
elektromagnetycznego niejonizującego, w szczególności promieniowania o wysokiej
częstotliwości. Szczególnie szkodliwe oddziaływanie na środowisko mają linie wysokiego
napięcia, w pobliżu których wytwarzają się napięcia i prądy niebezpieczne dla zdrowia i życia
ludzi. Pole elektromagnetyczne wytwarzane przez silne źródło niekorzystnie zmienia warunki
bytowania człowieka, wpływa na przebieg procesów życiowych organizmu, mogą wystąpić
zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego, układów rozrodczego, hormonalnego,
krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku. Rozwój sieci energetycznej wiąże się także
z degradacją terenów leśnych, przez które bardzo często prowadzi się linie energetyczne
w celu zmniejszenia kosztów inwestycyjnych. Wskutek takiego „taniego” rozwiązania las
ulega bardzo często „poćwiartowaniu”. Obecność pól elektromagnetycznych (o częstotliwości
50 Hz) ma także degenerujący wpływ na rośliny i zwierzęta. U roślin obserwuje się
opóźniony wzrost i zmiany w budowie zewnętrznej, u zwierząt natomiast zaburzenia
neurologiczne i w krążeniu, zakłócenia wzrostu, żywotności i płodności.
136
Przebieg linii wysokiego napięcia na omawianym terenie pokazuje „Mapa walorów
przyrodniczych, wartości kultury materialnej oraz zagrożeń środowiska przyrodniczego
Nadleśnictwa Maskulińskie”.
6.2.6. Pożary lasu.
Całość lasów nadleśnictwa została zakwalifikowana do II kategorii zagrożenia
pożarowego - średnie zagrożenie pożarowe. Zaliczenie do tej kategorii dokonano w oparciu
o wyliczenia uwzględniające siedliskowe typy lasu, skład, wiek i strukturę drzewostanów,
średnie ilości występowania pożarów, warunki klimatyczne określone współczynnikiem
hydrotermicznym Sielaninowa, jak też wskaźniki zanieczyszczenia powietrza emisjami
przemysłowymi.
Zagrożenie pożarowe na terenie nadleśnictwa jest nierównomierne, a wynika to głównie
ze zróżnicowania siedliskowego, gatunkowego i wiekowego poszczególnych kompleksów
leśnych oraz skali penetracji lasu przez miejscową ludność i ruch turystyczny. Ponadto
rozwijający się ruch turystyczny po drogach państwowych i lokalnych, przebiegających przez
tereny leśne, różne formy wypoczynku i rekreacji, zbieranie płodów leśnych oraz wypalanie
łąk przylegających do obszarów leśnych stwarza niebezpieczeństwo powstania pożarów.
W dziesięciu latach minionego okresu gospodarczego na terenie nadleśnictwa miało
miejsce 35 pożarów na łącznej powierzchni 29,36 ha. Przeciętna wielkość pożarów leśnych
wyniosła 0,84 ha, co świadczy o ich szybkim wykrywaniu i gaszeniu.
Szczegółowe dane dotyczące zagrożenia pożarowego omówione są w „Planie ochrony
przeciwpożarowej” zamieszczonym w Tomie I Planu Urządzenia Lasu. Nadleśnictwo na
bieżąco współpracuje z Powiatową Komendą Państwowej Straży Pożarnej w Piszu i
Mrągowie.
6.2.7. Szkodnictwo leśne.
Zwalczaniem przestępstw i wykroczeń leśnych na terenie nadleśnictwa zajmuje się straż
leśna i pracownicy terenowi administracji nadleśnictwa.
Do bezpośrednich form negatywnego oddziaływania ludzi na lasy należy zaliczyć:
•
wywożenie śmieci do lasu,
•
nielegalną wycinkę i kradzież drewna,
•
kłusownictwo,
•
kradzieże sadzonek z upraw i niszczenie drzewek,
•
niszczenie urządzeń turystycznych, tablic informacyjnych i ostrzegawczych,
137
•
kaleczenie drzew,
•
niszczenie stanowisk roślin chronionych,
•
płoszenie zwierzyny, niszczenie gniazd, mrowisk.
W
związku
rozległością
terenów
Nadleśnictwa
Maskulińskie
całkowite
wyeliminowanie wyżej wymienionych szkodliwych zjawisk jest niemożliwe. Znajdują się one
jednak pod stałym nadzorem, dlatego też ich natężenie nie jest w stanie wyrządzić środowisku
naturalnemu większych szkód. Kradzieże drewna dotyczą najczęściej nielegalnego
pozyskania od jednej do kilku sztuk drzew średnich klas wieku lub kradzieży już
wyrobionych
sortymentów.
Jeżeli
chodzi
o
kłusownictwo,
to
jego
najbardziej
rozpowszechnioną formą na omawianym terenie jest najprymitywniejsza, ale zarazem
najbardziej niehumanitarna metoda czyli stawianie wnyków.
Uciążliwym problemem jest zaśmiecanie lasu w wyniku prowadzenia prac rolnych,
budowlanych lub nielegalnego wysypywania odpadów komunalnych przez okoliczną ludność.
Znacznym problemem jest również pozostawianie opakowań po paliwie, oleju i napojach
chłodzących przez osoby wykonujące usługi na rzecz nadleśnictwa. Ze względu na
atrakcyjność turystyczną omawianego terenu duże zaśmiecanie lasu ma miejsce w okresie
sezonu turystycznego. W omawianym nadleśnictwie zjawisko to jest rozwiązywane na
bieżąco poprzez systematyczne uprzątanie oraz stały nadzór nad najbardziej narażonymi
obszarami.
6.2.8. Presja turystyczna.
Ze względu na swoje położenie („centrum” Mazur, szlaki żeglarskie, bardzo
atrakcyjne tereny pod względem turystycznym), teren nadleśnictwa Maskulińskie jest
narażony na bardzo dużą presję turystyczną.
Szlaki turystyczne przebiegające przez teren nadleśnictwa nie kolidują z prowadzoną
przez nadleśnictwo gospodarką i nie wpływają negatywnie na drzewostany. Co roku zwiększa
się ilość osób przebywających w lesie, co powoduje narastanie presji turystycznej. Większość
osób porusza się po odpowiednio przygotowanych i wyznaczonych szlakach turystycznych.
Taka turystyka stwarza niewielkie zagrożenie dla środowiska naturalnego. Większe szkody
wyrządzają osoby nie przestrzegające obowiązujących zakazów. Zdarzają się przypadki
wyrzucania śmieci z samochodów, wjazdu do lasu samochodami i biwakowanie w miejscach
niedozwolonych. Wynikiem tego jest zaśmiecanie terenu, płoszenie zwierząt leśnych,
niszczenie runa leśnego i niebezpieczeństwo wystąpienia lokalnych pożarów. Tego typu
138
przewinienia są karane przez Straż Leśną wypisaniem mandatu lub skierowaniem wniosku do
Sądu Grodzkiego. W celu niwelowania negatywnych zjawisk związanych z turystyką, tereny
najbardziej atrakcyjne znajdują się pod stałym dozorem administracji leśnej, zwłaszcza w
miesiącach letnich.
6.2.9. Wadliwe wykonywanie czynności gospodarczych.
Szkody te, choć minimalizowane i nie zamierzone mogą być wynikiem niedbale lub
błędnie wykonywanych czynności gospodarczych, najczęściej przy pracach związanych
z użytkowaniem lasu. Należą tu przede wszystkim:
•
zniszczenia odnowień podokapowych i odnowień na gniazdach, niszczenie runa
i wierzchnich
warstw
gleby,
korzeni,
koron
i
pni,
w
wyniku
niewłaściwie
przeprowadzonej ścinki drzew i zrywki drewna,
•
kaleczenie drzew i niszczenie dróg w wyniku używania niewłaściwego taboru
transportowego,
•
zagrożenia ze strony owadów wynikające z przelegiwania w lesie i na składnicach
przejściowych nie okorowanego i nie zabezpieczonego drewna,
•
potencjalne
szkody
od
pożarów,
wynikające
z
nieprzestrzegania
przepisów
przeciwpożarowych,
•
zaśmiecanie lasu przez pozostawianie w lesie pustych, plastikowych opakowań po
napojach, opakowań po oleju i paliwie używanych do pilarek i innego sprzętu.
6.3. Czynniki abiotyczne.
6.3.1. Czynniki atmosferyczne.
W minionym okresie gospodarczym na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie nie
wystąpiły niekorzystne zjawiska atmosferyczne powodujące szkody w lasach.
Największym potencjalnym zagrożeniem dla lasów Nadleśnictwa Maskulińskie,
któremu dodatkowo nie sposób jest przeciwdziałać, a jedynie można niwelować ich skutki,
jest ryzyko wystąpienia huraganowych wiatrów lub trąb powietrznych. Zjawiska te, mogą
doprowadzić do zniszczenia lasu na dużych obszarach, jak to miało miejsce niedawno (07. 07.
2002r.) w części nadleśnictw Puszczy Piskiej i Boreckiej.
Innym zagrożeniem o skali ogólnokrajowej jest ciągły spadek poziomu wód
gruntowych. Zjawisko to prowadzi do osłabienia drzew leśnych, a zwłaszcza świerka i
jesionu i czyni je podatnymi na ataki szkodliwych owadów i patogenów grzybowych. W
139
skrajnych przypadkach może to też prowadzić do degradacji i zubożenia siedlisk leśnych, np.
przez murszenie gleb torfowych.
Niestety, prognozy dotyczące globalnych zmian klimatycznych przewidują w
przyszłości znacznie większe zagrożenie ekosystemów leśnych ze strony klimatu niż obecnie
(Sadowski M., Galiński W., 1998). Będzie to miało związek z ociepleniem klimatu Ziemi
spowodowanym nadmierną emisją do atmosfery antropogenicznych gazów cieplarnianych
(głównie dwutlenku węgla i metanu). Drugi Raport IPCC (Międzynarodowy Zespół ds.
Zmian Klimatu) opublikowany w 1996 r. przewiduje, że w strefie umiarkowanej w latach
1990 – 2050 należy się spodziewać wzrostu temperatury w lecie i w zimie o 1 – 2oC.
Przewidywane są częste okresy suszy i wysokiej temperatury oraz znacznie częstsze niż
obecnie występowanie silnych wiatrów. Stresy powodowane przez te czynniki będą
zmniejszały stabilność lasów i zwiększały ich podatność na zanieczyszczenia przemysłowe
oraz presję szkodników owadzich i patogenów grzybowych. Długowieczne drzewa leśne
mogą mieć problemy z dostosowaniem się do zmieniających się warunków siedliskowych.
Ciepły klimat nie będzie sprzyjał rozwojowi gatunków iglastych (głównie sosny i świerka),
których udział będzie się zmniejszał. Przewiduje się, że na terenie Polski największe szanse
przetrwania będą miały drzewa o szerokim zakresie tolerancji siedliskowej, jak topola czy
olsza. Zwiększy się również udział i przyrost masy ciepłolubnych drzew liściastych,
zwłaszcza dębu bezszpułkowego i buka.
6.3.2. Gleby porolne.
Charakterystyczne cechy gleby porolnej to:
•
obecność warstwy płużnej ukształtowanej w wyniku uprawy rolniczej gleby związanej
z orką i nawożeniem; jest to warstwa silnie ubita, słabo przepuszczalna, 20-30 cm pod
powierzchnią gruntu i do tej głębokości w zasadzie ograniczają się w zasadzie procesy
przemian i obiegu materii organicznej oraz aktywności biologicznej gleby porolnej,
•
szybkie wyczerpywanie się materii organicznej oraz niewielkie jej rezerwy,
•
specyficzna aktywność mikrobiologiczna, faworyzująca proces mineralizacji, a więc
końcowe stadium rozkładu materii organicznej,
•
brak biologicznego kompleksu glebowego właściwego glebie leśnej, zarówno jeśli chodzi
o mikrofaunę oraz zbiorowiska grzybów i bakterii,
•
brak lub nadmiar azotu – brak, jeśli od zakończenia uprawy upłynęło 10-15 lat i procesy
wymywania zubożyły kompleks glebowy w związki azotu; nadmiar, jeśli uprawę rolniczą
zaprzestano niedawno.
140
Gleby porolne charakteryzują się też znaczną zawartością próchnicy, składników
pokarmowych i wyższym odczynem pH. Znaczna jest również przewaga mikroflory
bakteryjnej na grzybową. W takich warunkach dochodzi często do zahubienia, a nawet do
ginięcia całych zalesień, z reguły w wieku 20-40 lat.
Głównymi cechami drzewostanów powstałych na gruntach porolnych są: uproszczona
struktura gatunkowa, wiekowa, wysokościowa oraz specyficzne warunki glebowosiedliskowe. Z ekologicznego punktu widzenia drzewostany te są bliższe agrocenozom,
pozbawionym właściwości samoregulacyjnych, niż ekosystemom leśnym, w których sieć
powiązań troficznych i biologiczna różnorodność zapewniają trwałą biologiczną stabilność.
W tym sensie pierwsze pokolenie drzew na dawnym gruncie nieleśnym stanowi pewną fazę
procesu lasotwórczego, sztucznie zainicjowanego, przez narzucenie obcego zbiorowiska
leśnego. Adaptacja takiego zbiorowiska niesie w sobie zawsze zjawiska chorobowe. Znaczna
część gruntów dawniej użytkowanych rolniczo zalesiona została sosną, bez względu na
potencjalne możliwości siedliska. Przyczynia się to do pojawiania się ognisk huby
korzeniowej (Fomes annosus) i opieńki miodowej (Armillaria mellea). Uprawy i młodniki na
gruntach porolnych są też miejscami atakowane przez grzyby osutki (Lophodermium sp.).
Chorobom powodowanym przez grzyby patogeniczne towarzyszy cały zestaw szkodników
owadzich, zwłaszcza szeliniaka, zakorków, zmienników, przypłaszczka, zwójki sosnowej,
tycza cieśli i innych. Proces lasotwórczy na glebach porolnych zbiega się w czasie
z narastaniem zjawisk zanieczyszczenia powietrza, gleby i wody oraz eutrofizacji środowiska
glebowego. Wszystko to sprawia, że konieczna jest systematyczna przebudowa obszarów
monolitycznych na biocenozy zrównoważone z warunkami siedlisk.
Drzewostany na gruntach porolnych występują w Nadleśnictwie Maskulińskie na
powierzchni 2179,65 ha, co stanowi tylko 8,1 % ogólnej powierzchni lasów (gruntów leśnych
zalesionych i niezalesionych). W poszczególnych obrębach leśnych grunty porolne mają
następujący udział:
obręb Maskulińskie – 935,63 ha, co stanowi 8,8 %ogólnej powierzchni lasów,
obręb Mikołajki – 1098,29 ha co stanowi 13,4 %ogólnej powierzchni lasów,
obręb Ruciane – 145,73 ha, co stanowi 1,7 % ogólnej powierzchni lasów.
Z uwagi na niewielką powierzchnię drzewostanów na gruntach porolnych, można
przyjąć iż w omawianym nadleśnictwie jest to problem marginalny.
141
6.4. Czynniki biotyczne.
6.4.1. Struktura drzewostanów.
6.4.1.1. Formy degradacji ekosystemu leśnego.
Borowacenie (pinetyzacja)
Borowacenie (zwane często pinetyzacją) występuje w drzewostanach na siedliskach
borów mieszanych, lasów mieszanych i lasów. W zależności od udziału sosny lub innych
gatunków iglastych w górnej warstwie drzew wyróżniono borowacenie:
•
słabe, jeśli udział sosny w składzie gatunkowym drzewostanu na siedliskach borów
mieszanych wynosi ponad 80% powierzchni, 50-80% na siedliskach lasów mieszanych i
do 30% na siedliskach lasowych,
•
średnie, jeśli udział sosny przekracza 80% na siedliskach lasów mieszanych i wynosi 3060% na siedliskach lasów,
•
mocne, jeśli udział sosny w składzie gatunkowym na siedliskach lasów wynosi ponad
60%.
Zestawienie powierzchni wg form borowacenia w nadleśnictwie przedstawia poniższe
zestawienie oraz obrazujące go wykresy:
Obręb
nadleśnictwo
1
Obręb
Maskuliăskie
Stopień
Wiek
Ogółem
borowacenia
<=40 lat
41- 80 lat
>80 lat
[ha]
2
3
4
5
6
brak
391,21
377,66
82
850,87
słabe
871,37
886,44
1007,1
2764,91
średnie
41,98
43,68
29,58
115,24
mocne
2,17
13,57
15,74
Obręb
brak
420,74
767,27
211,08
1399,09
Mikołajki
słabe
649,05
1023,28
1219,89
2892,22
średnie
395,03
759,77
974,96
2129,76
mocne
37,89
216,05
423,93
677,87
Obręb
brak
106,46
236,55
161,1
504,11
Ruciane
słabe
331,49
1017,87
1207,5
2556,86
śednie
77,13
228,51
592,31
897,95
mocne
7,63
19,52
90,17
117,32
Nadleśnictwo
brak
918,41
1381,48
454,18
2754,07
Maskulińskie
słabe
1851,91
2927,59
3434,49
8213,99
średnie
514,14
1031,96
1596,85
3142,95
mocne
47,69
235,57
527,67
810,93
Tab. 31. Zestawienie powierzchni wg form borowacenia w Nadleśnictwie Maskulińskie.
Ogółem
[%]
7
22,71
73,79
3,08
0,42
19,71
40,74
30
9,55
12,37
62,72
22,03
2,88
18,46
55,05
21,06
5,43
Analiza powyższego zestawienia wykazuje, że pinetyzacja mocna w Nadleśnictwie
Maskulińskie dotyczy tylko 5,43 % powierzchni lasów nadleśnictwa.
142
Stopień Borowacenia (% )
Nadleśnictwo
Maskulińskie
mocne
Obręb Ruciane
średnie
słabe
brak
Obręb Mikołajki
Obręb Maskulińskie
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Ryc. 58. Stopnie borowacenia w Nadleśnictwie Maskulińskie.
Neofityzacja
Neofityzacja czyli wnikanie lub wprowadzanie gatunków obcego pochodzenia do
składu gatunkowego drzewostanów jest formą degradacji. Jej sprawcami są zazwyczaj niżej
wymienione gatunki obce.
Sosna Banksa (Pinus banksiana) jest drzewem występującym w Kanadzie i USA gdzie
rośnie na najsuchszych, ubogich glebach. Do Europy została sprowadzona w 1785 roku i była
używana do zalesiania wydm. Obecnie drzewostany kiedyś posadzone są usuwane, ponieważ
produkcją i jakością drewna wyraźnie ustępuje sośnie pospolitej.
Daglezja (Pseudotsuga menziesii) naturalnie występuje w Ameryce Północnej, gdzie
należy do największych drzew. W lasach naturalnych osiąga 55-75 m wysokości. Największa
daglezja, rosnąca w stanie Washington, miała 117 m wysokości i 457 cm pierśnicy. Jest
drzewem długowiecznym, okazy 500-letnie nie są rzadkie, maksymalny wiek dochodzi do
1000 lat. Została sprowadzona do Anglii w 1827 roku i wkrótce rozprzestrzeniła się niemal
w całej Europie. Pierwsze, nie istniejące już dziś, okazy zostały posadzone w Polsce około
1830 roku. Daglezja jest drzewem, które może znaleźć zastosowanie jako gatunek ozdobny.
Rosnąc samotnie zachowuje żywe gałęzie niemal do podstawy pnia, wymaga jednak dużo
miejsca. Lepiej znosi warunki miejskie aniżeli rodzima jodła czy świerk.
143
Dąb czerwony (Quercus rubra) naturalnie występuje w Ameryce Północnej, gdzie jest
najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem dębu, dorastającym do 50 metrów wysokości.
Sadzony nadal w naszych lasach ze względu na jego szybki wzrost, odporność na mróz
i mniejsze wymagania w stosunku do gleby od rodzimych dębów.
Robinia akacjowa (Robinia pseudacacia) to drzewo rosnące w USA i została
sprowadzona do Europy. W Rumuni i na Węgrzech tworzy już lite drzewostany. Ma małe
wymagania glebowe i dużą siłę odroślową, co powoduje, że jeśli pojawi się na jakimś terenie,
jest ją bardzo ciężko usunąć. Traktowana jest obecnie jak chwast leśny i najczęściej
występuje przy drogach oraz na nieużytkach, gdzie się samoistnie rozprzestrzenia poprzez
odrośla korzeniowe.
Klon jesionolistny (Acer negundo) pochodzi z atlantyckiej części Ameryki Północnej.
Sadzony często w miastach i wzdłuż dróg, bardzo łatwo rozmnaża się za pomocą nasion. Nie
był sadzony w lasach, jednak ze względu na dużą zdolność rozprzestrzeniania się wnika do
drzewostanów, głównie wzdłuż dróg. Drzewo to mające duże wymagania świetlne przegrywa
konkurencję o światło z naszymi rodzimymi gatunkami i dlatego nie występuje w głębi lasu.
Należy je jednak usuwać podobnie jak grochodrzew z naszych drzewostanów, ponieważ
drzewa te, gdy napotykają sprzyjające warunki (np. zrąb) szybko się rozprzestrzeniają i ze
względu na szybki wzrost w młodości utrudniają odnowienie właściwych gatunków.
Żywotnik olbrzymi (Thuja gigantea) występuje w zachodniej części Ameryki
Północnej. W ojczyźnie dorasta do wysokości 30 – 60 m i pierśnicy 1,2 – 2,4 m. Obradza co 2
lub 3 lata; żyje bardzo długo: 500 – 1000 lat. Do Europy sprowadzony w 1854 r. Jako drzewo
parkowe; wprowadzany doświadczalnie do upraw leśnych.
Na podstawie terenowych prac taksacyjnych IV rewizji urządzania lasu można
stwierdzić, że lasy Nadleśnictwa Maskulińskie nie są zagrożone neofityzacją. Gatunki obce są
gatunkami panującymi tylko w jednym wydzieleniu w obrębie Mikołajki i w jednym w
obrębie Ruciane (dotyczy to dębu czerwonego). Na terenie poszczególnych obrębów gatunki
obce występują także pojedynczo lub miejscami. W obrębie Maskulińskie w 16
wydzieleniach występuje pojedynczo kasztanowiec, wiśnia i dąb czerwony; w obrębie
Mikołajki w 58 wydzieleniach występują: akacja, dąb czerwony, daglezja, sosna wejmutka,
żywotnik; w obrębie Ruciane w 39 wydzieleniach występują: akacja, dąb czerwony, sosna
wejmutka, sosna czarna. Widać zatem wyraźnie, że w omawianym obiekcie udział gatunków
obcych nie jest duży, a co za tym idzie nie mają one wpływu na degradację ekosystemu
leśnego jako całości.
144
6.4.2. Zgodność składu gatunkowego drzewostanu z siedliskiem.
Zgodność składu gatunkowego z siedliskiem ustala się na podstawie oddzielnych
kryteriów dla upraw oraz młodników i drzewostanów starszych.
Kryteria stopni zgodności składu gatunkowego z siedliskiem dla upraw
przedstawiają się następująco:
a) stopień 1 - skład gatunkowy zgodny z siedliskiem, jeżeli gatunek główny jest gatunkiem
panującym w uprawie i jego udział lub suma udziału gatunków głównych nie różni się
więcej niż o 20% od przewidywanego w orientacyjnym składzie odnowienia,
b) stopień 2 - skład gatunkowy częściowo zgodny z siedliskiem, jeśli suma udziału gatunków
głównych różni się o 21 - 50% od przewidywanego w orientacyjnym składzie odnowienia,
c) stopień 3 - skład gatunkowy niezgodny z siedliskiem, jeżeli suma udziału gatunków
głównych różni się więcej niż o 50% od przewidywanego w orientacyjnym składzie
odnowienia.
Kryteria stopni zgodności składu gatunkowego z siedliskiem dla młodników i
drzewostanów starszych przedstawiają się następująco:
a) stopień 1 - skład gatunkowy zgodny z siedliskiem, jeżeli gatunek główny jest gatunkiem
panującym, a w składzie gatunkowym występują wszystkie gatunki przyjętego typu
gospodarczego, w drzewostanach dwupiętrowych uwzględnia się łączny skład gatunkowy
w obydwu piętrach, a w drzewostanach KO uwzględnia się tylko skład gatunkowy
młodego pokolenia,
b) stopień 2 - skład gatunkowy częściowo zgodny z siedliskiem, jeżeli gatunek główny jest
gatunkiem panującym, lub gdy gatunek główny nie jest gatunkiem panującym lecz w
składzie gatunkowym występują wszystkie gatunki przyjętego typu gospodarczego, w
drzewostanach dwupiętrowych uwzględnia się łączny skład gatunkowy w obydwu
piętrach, a w drzewostanach KO uwzględnia się tylko skład gatunkowy młodego
pokolenia,
c) stopień 3 - skład gatunkowy niezgodny z siedliskiem, jeżeli nie są spełnione wymogi
określone dla stopni 1 i 2, co oznacza, że gatunek główny nie jest gatunkiem panującym i
jednocześnie w składzie gatunkowym nie występują wszystkie gatunki przyjętego typu
gospodarczego drzewostanu.
Powierzchniowy udział stopni zgodności składu gatunkowego z siedliskiem w obrębach
i nadleśnictwie przedstawia poniższe zestawienie oraz obrazujący go wykres:
145
Obręb
1
2
1
Maskulińskie
Mikołajki
Ruciane
Nadleśnictwo
Stopień zgodności składu gatunkowego z siedliskiem
w % powierzchni
2
3
Razem
3
4
5
88
42
82
73
9
41
14
20
3
17
4
7
100
100
100
100
Tab. 32 Powierzchniowy udział stopni zgodności składu gatunkowego z siedliskiem w obrębach i
w
nadleśnictwie.
Stopień zgodności składu gatunkowego z siedliskiem
w Nadleśnictwie Maskulińskie
%
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Maskulińskie
Mikołajki
1-zgodny
Ruciane
2-cz. zgodny
Nadleśnictwo
3-niezgodny
Ryc. 59. Stopień zgodności składu gatunkowego z siedliskiem w Nadleśnictwie Maskulińskie.
Jak widać z powyższych danych, zarówno w całym nadleśnictwie, jak i w
poszczególnych obrębach dominują drzewostany o składzie gatunkowym zgodnym z
siedliskiem. Najwięcej drzewostany o składzie gatunkowym niezgodnym, jak i częściowo
zgodnym, z siedliskiem występuje na terenie obrębu Mikołajki.
6.4.3. Szkodniki owadzie i grzybowe choroby infekcyjne.
Stan zdrowotny lasów jest przedmiotem stałej obserwacji i oceny przez służby terenowe
nadleśnictwa i aparat kontrolny Lasów Państwowych.
146
Pojawienie się gradacji kornika drukarza i innych korników towarzyszących stanowi
bardzo poważne zagrożenie dla drzewostanów świerkowych. W drzewostanach sosnowych
duże zagrożenie występuje podczas masowego występowania brudnicy mniszki, strzygonii
choinówki i boreczników. Natomiast w drzewostanach dębowych zagrożeniem jest nadmierne
pojawienie się szkodników pierwotnych dębu, takich jak miernikowce i zwójki. Na gruntach
porolnych chorobom powodowanym przez grzyby patogeniczne towarzyszy cały zestaw
szkodników owadzich, zwłaszcza szeliniaka, zakorków, zmienników, przypłaszczka, zwójki
sosnowej, tycza cieśli i innych.
Niekorzystne warunki wodne ostatnich lat (obniżenie się poziomu wód gruntowych)
wpływają na osłabienie fizjologiczne drzewostanów i ich zwiększoną podatność na choroby.
Także huraganowe wiatry, oprócz wyrządzania bezpośrednich szkód, są czynnikiem
osłabiającym drzewostany. Uszkodzenia koron, pni, strzał oraz systemów korzeniowych
powodują bardzo szybkie zasiedlanie drzew przez szkodniki wtórne.
W minionym okresie gospodarczym na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie wystąpiła
konieczność zwalczania strzygonii choinówki na powierzchni 834 ha w 2001 roku.
Oprócz zwalczania szkodliwych owadów nadleśnictwo ogranicza ich populacje także
przez ochronę pożytecznej fauny, polegającą na: wieszaniu skrzynek lęgowych dla ptaków,
dokarmianiu ptaków, zakładaniu remiz i grodzeniu mrowisk.
Grzybowe choroby infekcyjne nie stanowią na terenie omawianego nadleśnictwa
większego problemu, głównie dzięki niewielkiej powierzchni drzewostanów rosnących na
gruntach porolnych.
6.4.4. Nadmierne występowanie roślinożernych ssaków.
Liczne badania wykazały, że przy dużym przegęszczeniu łowisk, żadne zabezpieczające
środki techniczne nie są skuteczne. Dotyczy to również grodzenia upraw i stosowania
środków odstraszających, gdyż zwierzyna zmienia tylko miejsce żerowania. Ustalenie na
właściwym poziomie stanu dużych roślinożerców prowadzi do zmniejszenia szkód w młodym
pokoleniu lasu. Obok zagęszczenia, istotnym warunkiem jest stosunek liczbowy płci i skład
wiekowy populacji zbliżony do warunków naturalnych. Im mniej korzystny jest stosunek
ilościowy płci i skład wiekowy populacji, tym większe są szkody w drzewostanach. Jedną z
przyczyn wzrostu szkód jest ograniczenie bazy żerowej, w tym powierzchni otwartych. Na
wielkość szkód istotny wpływ ma także zakłócanie rytmu dobowego zwierzyny, wielkość
chmary jeleni i częste polowania z podchodu.
147
Stan zwierzyny płowej na terenie administrowanym przez Nadleśnictwo Maskulińskie
według inwentaryzacji na dzień 31. 03. 2004 r. przedstawiał się następująco:
•
łosie – 25 szt.,
•
jelenie – 1025 szt.,
•
sarny –1628 szt.
W okresie minionych 10 lat szkody od zwierzyny występowały w drzewostanach
nadleśnictwa przeciętnie na powierzchni ok. 80 ha rocznie i dotyczyły przeważnie upraw i
młodników. Szkody od zwierzyny kształtują się więc w omawianym obiekcie na poziomie
gospodarczo znośnym. Nadleśnictwo stara się ograniczyć te szkody poprzez:
-
prowadzenie planowej gospodarki łowieckiej,
-
grodzenie upraw (corocznie na pow. 54 ha),
Foto. 19 Uprawa ogrodzona siatką.
-
mechaniczne zabezpieczanie drzewek (corocznie na pow. 98 ha),
-
chemiczne zabezpieczanie drzewek (corocznie na pow. 128 ha),
-
poprawę bazy żerowej zwierzyny (zakładanie poletek żerowych, uproduktywnianie łąk
śródleśnych oraz dokarmianie).
6.5. Poziom uszkodzeń drzewostanów w oparciu o inwentaryzację BULiGL.
W trakcie prac taksacyjnych IV rewizji urządzania lasu dokonano rejestracji uszkodzeń
występujących aktualnie w uprawach, młodnikach oraz drzewostanach starszych. Ich rodzaj
148
oraz rozmiary przedstawia poniższe zestawienie oraz obrazujący go wykres (według stanu na
01.01.2005 r.):
Obręb
Nadleśnictwo
Obręb Ruciane
Mikołajki
Maskulińskie
Powierzchnia zredukowana - ha
%
1
2
3
4
5
6
Opieńka
1,50
0,43
1,93
0,2%
Huba korzeniowa
76,23
20,90
116,39
213,52
17,4%
Owady
8,79
12,00
25,28
46,07
3,8%
Inne grzyby i bakterie
33,30
54,77
20,91
108,98
8,9%
Wiatr i okiść
6,46
4,16
3,12
13,74
1,1%
Pożar
1,96
0,22
4,73
6,91
0,6%
Zwierz. (spałowanie)
357,78
305,99
128,89
792,66
64,8%
Zwierz. (zgryzanie)
0,31
0,76
2,81
3,88
0,3%
Zwierz. (inne)
2,06
2,06
0,2%
Inne czynniki
1,37
1,35
2,72
0,2%
Razem
487,70
431,84
304,62
1224,16 100,0%
Tab. 33. Powierzchnia zredukowana rodzajów uszkodzeń w obrębach i Nadleśnictwie Maskulińskie.
Rodzaj uszkodzeń
(czynnik sprawczy)
Obręb
Maskulińskie
Z zestawienia wynika, że na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie powierzchniowo
najwięcej drzewostanów uszkadzała zwierzyna płowa.
Powierzchnia zredukowana rodzajów uszkodzeń
w Nadleśnictwie Maskulińskie (%)
0,3%
0,2%
17,8%
0,2%
Opieńka
0,2%
Huba korzeniowa
Owady
Inne grzyby i bakterie
66,5%
3,9%
Wiatr i okiść
Pożar
Zwierz. (spałowanie)
9,1%
Zwierz. (zgryzanie)
Zwierz. (inne)
0,6%
Inne czynniki
1,1%
Ryc. 60. Powierzchnia zredukowana rodzajów uszkodzeń.
6.6. Poziom uszkodzeń drzewostanów w oparciu o monitoring.
Przewidywane zmiany klimatu, wiązane przez wielu naukowców z nadmierną emisją
dwutlenku węgla, utrzymująca się wysoka emisja tlenków azotu i stale wysoka emisja
dwutlenku siarki tworzą złożony układ czynników antropogenicznych niekorzystnie
149
oddziaływujących na lasy. Siła ich negatywnego wpływu zależy od odporności ekosystemów
leśnych na stresy, a ta zmienia się w zależności od warunków siedliskowych, jak również
warunków wilgotnościowych występujących w danym roku. Program monitoringu lasu jest
podstawowym systemem, który pozwala śledzić zmiany kondycji zdrowotnej lasów Europy w
metodycznie zunifikowany sposób.
Problem oceny poziomu uszkodzenia lasów w Polsce stał się bardzo znaczący
w połowie lat osiemdziesiątych, w związku z silnym oddziaływaniem wysokich
zanieczyszczeń powietrza na lasy. Uchwałą Kolegium Lasów Państwowych z dnia 21 marca
1984 roku oraz Zarządzeniem nr 39 Naczelnego Dyrektora Lasów Państwowych z dnia 16
grudnia 1985 roku utworzono system pomiarów zanieczyszczeń powietrza na terenach
leśnych (monitoring techniczny) z czasem przekształcony w monitoring lasu. Organizację
sieci i koordynację systemu monitoringu lasu powierzono Instytutowi Badawczemu
Leśnictwa. Istotną rolę w funkcjonowaniu monitoringu lasu odgrywa Biuro Urządzania Lasu
i Geodezji Leśnej, które współdziałając z Instytutem Badawczym Leśnictwa wykonuje
większość prac terenowych.
Monitoring lasu jest systemem oceny środowiska leśnego i kondycji zdrowotnej
drzewostanów na podstawie ciągłych lub periodycznych obserwacji i pomiarów wybranych
indykatorów na stałych powierzchniach obserwacyjnych.
Podstawowymi celami monitoringu lasu są:
•
określenie przestrzennego zróżnicowania stanu zdrowotnego lasów,
•
śledzenie zmian stanu zdrowotnego lasów w czasie,
•
ocena poziomu różnorodności gatunkowej runa leśnego,
•
analiza związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy stanem zdrowotnym lasu a
biotycznymi i abiotycznymi czynnikami środowiska,
•
opracowanie krótkookresowych prognoz zmian stanu zdrowotnego lasu.
Zadaniami monitoringu są:
v dostarczanie informacji do jednostek administracji Lasów Państwowych o stanie lasu dla
podejmowania optymalnych decyzji planistycznych, hodowlanych i gospodarczych,
v gromadzenie informacji użytecznych przy formułowaniu polityki leśnej oraz polityki
ekologicznej państwa,
v wypełnianie zobowiązań międzynarodowych podjętych w ramach Konwencji o
Transgranicznym Przemieszczaniu się Zanieczyszczeń na Dalekie Odległości, Konwencji
150
o Ochronie Bioróżnorodności oraz rezolucjach Strasburskiej i Helsińskiej Paneuropejskiej
Ministerialnej Konferencji dotyczącej Ochrony Lasów w Europie.
Stałe powierzchnie obserwacyjne (SPO) są podstawowym elementem struktury systemu
monitoringu
lasu.
Rozmieszczenie
i
wybór
powierzchni
odzwierciedla
strukturę
powierzchniową, gatunkową, wiekową oraz stan zdrowotny lasów w Polsce.
Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie znajdują się trzy stałe powierzchnie
obserwacyjne monitoringu biologicznego
I rzędu. Powierzchnie te zlokalizowane są w
następujących oddziałach: obręb Maskulińskie oddz. 395 f (nr pow. 55); obręb Mikołajki
oddz. 264h (nr pow. 134G); obręb Ruciane oddz. 322 d (nr pow. 52).
Na powierzchniach SPO corocznie, od momentu ich założenia, przeprowadzana jest
ocena stanu zdrowotnego drzew, w oparciu o szereg cech morfologicznych korony.
Szczególną uwagę przywiązuje się
do szacunków defoliacji i odbarwienia aparatu
asymilacyjnego, które przeprowadza się w 5% odstopniowaniu. Na 5% powierzchni
przeprowadzane są powtórne szacunki defoliacji przez grupę ekspertów. Zebrane wyniki
służą do oceny zgodności szacunków defoliacji pomiędzy taksatorami a grupą ekspertów, jak
również
do
określenia
prawdopodobieństwa
zgodności
szacunków
defoliacji
dla
monitorowanych gatunków drzew w różnych zakresach agregacji danych i różnych częściach
kraju.
Wyniki szacowania defoliacji i odbarwień są grupowane łącznie i wg gatunków
w klasy:
-
klasa 0 – od 0 do 10%
-
bez defoliacji
-
klasa 1 – od 11do 25%
-
lekka defoliacja (poziom ostrzegawczy)
-
klasa 2 – od 26 do 60%
-
średnia defoliacja
-
klasa 3 – powyżej 60%
-
silna defoliacja
-
klasa 4 – drzewa martwe
W czasie obserwacji dokonanych w roku 2000 na SPO I rzędu zlokalizowanych na
terenie Nadleśnictwa Maskulińskie, średni poziom defoliacji oceniony został na poziomie
odpowiadającemu „1 klasie defoliacji”.
6.7. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska.
Zdarzenia wynikające z niedoskonałości postępu cywilizacyjnego są głównymi
czynnikami zagrażającymi bezpieczeństwu obywateli i środowisku przyrodniczemu. W
wyniku tych zagrożeń mamy coraz częściej do czynienia z coraz to nowymi rodzajami
katastrof i awarii w zakładach – instalacji technologicznych, urządzeń technicznych oraz
151
środków komunikacji. Na wzrost liczby zagrożeń mają również wpływ realia gospodarcze.
Największe zagrożenia stwarzają zakłady, które posiadają duże ilości substancji
niebezpiecznych. Dominujące są tu w szczególności zagrożenia związane z ich
magazynowaniem i transportowaniem.
W myśl ustawy o Państwowej Straży Pożarnej (PSP) i ochronie przeciwpożarowej,
straż pożarna spełnia wiodącą rolę w ratownictwie chemicznym i ekologicznym. Działania
jednostek PSP w zakresie ratownictwa chemicznego polegają na bezpośredniej likwidacji
zagrożeń stwarzanych przez toksyczne środki przemysłowe (TSP) lub inne niebezpieczne
materiały chemiczne. Natomiast działania z zakresu ratownictwa ekologicznego mają na celu
ograniczenie możliwości skażenia środowiska poprzez stosowanie skutecznych zabezpieczeń
bądź też likwidację skutków skażeń na drodze neutralizacji.
Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie nadzwyczajne zagrożenia środowiska mogą
wystąpić w wypadku uszkodzenia środka transportu, którym przewożony jest niebezpieczny
środek chemiczny lub biologiczny. W ostatnim czasie daje się zauważyć wzrost liczby
przewozów takich materiałów. Najczęściej przewożonymi materiałami niebezpiecznymi są
paliwa płynne oraz komponenty do paliw: toluen i ksylen. Inne często transportowane
materiały niebezpieczne to: amoniak, chlor, cyjanowodór i fosgen. Najbardziej narażone na
wystąpienie nadzwyczajnych zagrożeń środowiska na omawianym terenie są więc obszary
bezpośrednio przylegające do głównych tras drogowych i linii kolejowej.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 15
czerwca 1999 roku w sprawie przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych, w ostatnim
czasie podjęto szereg działań zmierzających do poprawy bezpieczeństwa obywateli. Między
innymi zobowiązano przewoźników materiałów niebezpiecznych do informowania Komendy
Wojewódzkiej PSP o rodzaju przewożonych substancji, przez co transport będzie
monitorowany przez stanowiska PSP. Wszystkie stanowiska kierowania PSP wyposażone
zostały w sprzęt i oprogramowanie umożliwiające wspomaganie decyzji i prowadzenie
prostych symulacji awarii z uwzględnianiem warunków geograficznych i meteorologicznych.
7. Inwestycje mające wpływ na stan środowiska przyrodniczego.
W ostatnich latach na omawianym terenie lub w jego sąsiedztwie przeprowadzono
następujące przedsięwzięcia mające wpływ na środowisko przyrodnicze:
v Związane z ochroną powietrza atmosferycznego (WIOŚ, 2003):
152
Wykaz inwestycji z zakresu ochrony atmosfery, dofinansowanych przez WFOŚiGW w
Olsztynie (WIOŚ,1999 - 2003).
LP.
1
INWESTOR
2
NAZWA ZADANIA
3
1999 r.
Budowa kotłowni olejowej z sieciami przesyłowymi
i węzłami cieplnymi w SP ZOZ w Piszu.
2000 r.
Modernizacja kotłowni osiedlowych z
węglowych na olejowe w Mikołajkach.
Modernizacja kotłowni z węglowej na olejową
w budynku OSP w Pieckach.
2001 r.
Modernizacja systemu ciepłowniczego Stacji
Hydrobiologicznej w Mikołajkach z wykorzystaniem
pomp ciepła.
Modernizacja systemu ciepłowniczego Stacji z
wykorzystaniem biomasy.
1
ZOZ Pisz
1
Gmina Mikołajki
2
Urząd Gminy Piecki
1
Instytut Ekologii PAN
2
Stacja Badawcza Rolnictwa
Ekologicznego i Hodowli
Zachowawczej Zwierząt PAN w
Popielnie
Wojewódzki WarmińskoOgraniczenie emisji zanieczyszczeń ze spalania
Mazurski Inspektorat Skupu i
substancji organicznych.
Prztwórstwa Artykułów Rolnych
2002 r.
Modernizacja
kotłowni zakładowej z wykorzystaniem
„Sklejka-Pisz" SA w Piszu
biomasy (zrębki i odpady drewniane).
Przedsiębiorstwo Turystyczne
Modernizacja systemu grzewczego ośrodka
„Jurand" w Mikołajkach
wypoczynkowego w Mikołajkach z wykorzystaniem
kolektorów słonecznych.
3
1
2
v Związane z ochroną wód.
Wykaz
inwestycji
z
zakresu
ochrony
wód
i
gospodarki
wodnej,
dofinansowanych przez WFOŚiGW w Olsztynie (WIOŚ,1999 - 2003).
LP.
1
1
INWESTOR
2
Stacja Badawcza Rolnictwa
Ekologicznego i Hodowli
Zachowawczej Zwierząt
PAN w Popielnie
1
Urząd Miasta i Gminy RucianeNida
1
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
1
Gmina Orzysz
NAZWA ZADANIA
3
2000r.
Budowa oczyszczalni ścieków wraz z siecią
kanalizacji sanitarnej i przepompowniami w
Popielnie
2001 r.
Budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji sanitarnej
dla gminy Ruciane-Nida.
2002 r.
Likwidacja nadzwyczajnych zagrożeń środowiska zwiększenie bezpieczeństwa
2003 r.
Budowa kanalizacji sanitarnej Okartowo - Nowe
Guty
153
LP.
1
2
INWESTOR
2
Gmina Mrągowo
Przedsiębiorstwo Wodociągów
i Kanalizacji w Piszu
3
NAZWA ZADANIA
3
Budowa kanalizacji sanitarnej Góra Czterech
Wiatrów - etap III Polska Wieś
Budowa linii do higienizacji osadów na oczyszczalni
ścieków w Piszu
v Związane z ochroną przyrody, edukacją ekologiczną, monitoringiem i nadzwyczajnymi
zagrożeniami środowiska.
LP.
1
INWESTOR
2
1
WOŚ UW Olsztyn
2
3
WOŚ UW Olsztyn
ZO PZW Olsztyn
4
5
WOŚ UW Olsztyn
WOM Olsztyn
6
WOM Olsztyn
7
WSP Olsztyn
8
WSP Olsztyn
9
10
Zarząd Województwa
Warmińsko-Mazur-skiego
WSSE Olsztyn
11
UW WOŚ Olsztyn
12
UW WOŚ Olsztyn
13
KW PSP Olsztyn
14
WIOŚ Olsztyn
1
Regionalny Związek
Pszczelarzy
NAZWA ZADANIA
3
1999 r.
Leczenie drzew pomnikowych i oznakowanie głazów
pomnikowych
Restytucja i reintrodukcja gatunków zagrożonych
Restytucja i reintrodukcja zagrożonych gatunków ryb
rzecznych
Zakup dwóch łodzi z silnikami dla Straży Rybackiej
Warsztaty dla nauczycieli szkół podstawowych i
ponadpodstawowych - „Styl życia i edukacja
ekologiczna"
VII Edycja Konkursu Biologiczno-Ekologicznego
Szkół Podstawowych Województwa Olsztyńskiego
Finał Wojewódzki XIV Olimpiady Wiedzy
Ekologicznej
III Międzynarodowy Konkurs Filmów Ekologicznych
„VIDEKO"
Konkurs „Czysta i Piękna Zagroda - Estetyczna Wieś"
Zakup aspiratorów do pobierania prób powietrza w
ramach Państwowego Monitoringu Ochrony
Powietrza
Organizacja monitoringu przeciwpowodziowego na
terenie województwa warmińsko-mazurskiego
Badania monitoringu regionalnego wód
powierzchniowych województwa warmińskomazurskiego
Zakup sprzętu specjalistycznego dla potrzeb
ratownictwa techniczno-ekologiczno-chemicznego
Zakup samochodu terenowego na potrzeby
monitoringu
2000 r.
Zwalczanie chorób pszczół i poprawa genetyczna
matek pszczelich
154
LP.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
INWESTOR
2
Wojewódzki Związek
Pszczelarzy
Zakład Badania Ssaków
Polskiej Akademii Nauk
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Uniwersytet WarmińskoMazurski
NAZWA ZADANIA
3
Zwalczanie chorób pszczół
Strategia ochrony i monitoringu populacji rysia i
wilka w Polsce północno-wschodniej
Czynna ochrona gatunków chronionych i
zagrożonych oraz ich siedlisk
Prace ochroniarskie na terenie rezerwatów
województwa warmińsko-mazurskiego
Leczenie drzew pomnikowych i oznakowanie głazów
narzutowych
Opracowanie planów ochrony rezerwatów przyrody z
terenu województwa warmińsko-mazurskiego
Zakup dwóch zestawów pływających dla Państwowej
Straży Rybackiej
Projekt badawczy „Dendroflora parków w miastach
woj. warmińsko-mazurskiego, jej znaczenie
ekologiczne i edukacyjne"
Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej
12
Elbląskie Centrum Edukacji
Ekologicznej
Fundacja Ochrony
Wielkich Jezior Mazurskich
„Diana" Sp. z o.o. PZŁ
13
Mazurski Park Krajobrazowy
14
Wojewódzki Ośrodek
Doradztwa Rolniczego
Wojewoda WarmińskoMazurski
Olsztyńskie Centrum Edukacji
Ekologicznej w Olsztynie
Regionalne Centrum Doradztwa Promocja i edukacja w zakresie zasad, metod i
Rozwoju Rolnictwa i Obszarów rozwiązań praktycznych w kraju i Unii Europejskiej
Wiejskich w Starym Polu
dotyczących ochrony środowiska na obszarach
wiejskich.
Organizacja IV Konferencji Limnologicznej
Uniwersytet Warmińsko„Naturalne i antropogenne przemiany jezior"
Mazurski
Urząd Marszałkowski
Organizacja I Samorządowego Forum Ekologicznego
Województwa WarmińskoWarmii i Mazur
Mazurskiego
Fundacja Centrum Edukacji
Program aktywnej edukacji ekologicznej szkół i gmin
Ekologicznej Wsi
„Czysta Wisła Rzeki Przymorza" -VII etap realizacji
„Edytor" Sp. z o.o. w Olsztynie Wydanie wkładki ekologicznej w formie dodatku do
Gazety Olsztyńskiej
Wojewódzki Ośrodek
Promocja ekorozwoju obszarów wiejskich Doradztwa Rolniczego
organizacja konkursów i olimpiad
10
11
15
16
17
18
19
20
21
22
Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej
Wydanie kwartalnika przyrodniczo-łowieckiego
„Myśliwiec Warmińsko-Mazurski"
Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej;
wyposażenie w sprzęt audiowizualny sali
dydaktycznej, informacja przyrodnicza MPK
Szkolenie wyjazdowe we Francji pt.
„Niekonwencjonalne źródła energii cieplnej"
Szkolenie specjalistyczne z zakresu ochrony
atmosfery
Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej
155
LP.
1
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
1
2
3
4
5
6
7
8
INWESTOR
2
Warmińsko-Mazurski
Wojewódzki Inspektor Ochrony
Środowiska
Warmińsko-Mazurska Federacja
Stowarzyszeń N au kowo-Tech n i
czn ych
Uniwersytet WarmińskoMazurski
Liga Ochrony Przyrody, Okręg
Warmińsko-Mazurski
Uniwersytet WarmińskoMazurski
Urząd Marszałkowski
Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Wojewódzka Stacja
Sanitarno-Epidemiologiczna
w Olsztynie
Wojewoda WarmińskoMazurski
NAZWA ZADANIA
3
Druk opracowania „Raport o stanie środowiska
województwa warmińsko-mazurskiego w latach
1997-1998"
Konkurs o nagrodę Alfreda Lityńskiego „Rozwiązania
techniczne działania organizacyjne na rzecz
zmniejszenia zagrożenia środowiska przyrodniczego
lub poprawy jego stanu"
IV Międzynarodowy Konkurs Filmów Ekologicznych
VIDEKO 2000 -Olsztyn
Popularyzacja wiedzy przyrodniczej
Organizacja konferencji „Środki ochrony roślin środowisko - żywność - zdrowie człowieka"
Usprawnienie systemu monitorowania opłat za
gospodarcze korzystanie ze środowiska
Zakup urządzeń pomiarowych do
prowadzenia monitoringu powietrza na terenie
województwa warmińsko-mazurskiego
Badania monitoringu regionalnego wód
powierzchniowych województwa
warmińsko-mazurskiego
Zakup łodzi motorowej dla potrzeb monitoringu
Warmińsko-Mazurski
Wojewódzki Inspektor Ochrony
Środowiska
Komenda Wojewódzka
Modernizacja systemu łączności i alarmowania
Państwowej Straży Pożarnej w jednostek PSP i OSP województwa warmińskoOlsztynie
mazurskiego
2001 r.
Doposażenie
w sprzęt ratownictwa technicznoKomenda Główna PSP w
ekologicznego
KP PSP z województwa warmińskoWarszawie
mazurskiego
Restytucja wybranych zagrożonych gatunków ryb
Uniwersytet WarmińskoMazurski
Działania na rzecz czynnej ochrony ssaków objętych
Wojewoda Warmińskoochroną gatunkową na terenie województwa
Mazurski
warmińsko-mazurskiego
Działania na rzecz czynnej ochrony ptaków objętych
Wojewoda Warmińskoochroną
gatunkową na terenie województwa
Mazurski
warmińsko-mazurskiego
Leczenie drzew pomnikowych na terenie
Wojewoda Warmińskowojewództwa warmińsko-mazurskiego
Mazurski
Opracowanie planów ochrony rezerwatów oraz
Wojewoda Warmińskowaloryzacja przyrodniczych terenów
Mazurski
Warmińsko-Mazurski
Wydanie raportu o stanie środowiska województwa
Wojewódzki Inspektor Ochrony warmińsko-mazurskiego, lata 1999-2000
Środowiska
Ośrodek Okresowej Rehabilitacji Bocianów w Krutyni
Mazurski Park Krajobrazowy
156
LP.
1
9
INWESTOR
2
Uniwersytet WarmińskoMazurski
10
Biuro Senatora RP Wiesława
Pietrzaka
11
Narodowa Fundacja Ochrony
Środowiska
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Fundacja Ochrony Wielkich
Jezior Mazurskich
Gospodarstwo Pomocnicze
Regionalnego Centrum
Doradztwa Rolniczego i
Rozwoju Obszarów Wiejskich
w Starym Polu
Wojewódzki Ośrodek
Doradztwa Rolniczego
Wojewoda WarmińskoMazurski
Mazurski Park Krajobrazowy
Mazurski Park Krajobrazowy
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Komitet Okręgowy Olimpiady
Wiedzy i Umiejętności
Rolniczych
"Diana" PZŁ Sp. z o.o.
Polskie Towarzystwo
Turystyczno-Krajoznawcze,
Zarząd Oddziału
Wojewoda WarmińskoMazurski
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Uniwersytet WarmińskoMazurski
Uniwersytet WarmińskoMazurski
Liga Ochrony Przyrody, Okręg
Warmińsko-Mazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Fundacja Centrum Edukacji
Ekologicznej Wsi
Warmińsko-Mazurska
Federacja Stowarzyszeń
Naukowo-Technicznych
NAZWA ZADANIA
3
Przygotowanie bazy do wdrożenia monitoringu
podstawowych gatunków zwierząt łownych i bobra na
terenie województwa warmińsko-mazurskiego
Konferencja pt.: „Ochrona Środowiska -forma
tworzenia nowych miejsc pracy na Warmii i
Mazurach"
Wydanie folderu „Zielone Płuca Polski"
Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej
Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej
Organizacja konferencji pn.: „Rozwój rolnictwa
ekologicznego sposobem na zachowanie zasobów
środowiska naturalnego"
Promocja ekorozwoju obszarów wiejskich
Prenumerata czasopism i zakup literatury fachowej
Druk folderów przyrodniczych w wersji polskiej
Wydanie Przewodnika Ilustrowanego Mazurskiego
Parku Krajobrazowego w wersji angielskiej
Olimpiada Wiedzy i Umiejętności Rolniczych
Kontynuacja wydawnicza kwartalnika „Myśliwiec
Warmińsko-Mazurski"
Promocja walorów przyrodniczych w kwartalniku
„Jaćwież"
Seminarium nt.: „Nowe uregulowania prawne wprowadzenie ustawy o dostępie do informacji o
środowisku"
Organizacja II Samorządowego Forum Ekologicznego
Warmii i Mazur
Konkurs „Czysta i Piękna Zagroda, Estetyczna Wieś 2001"
Organizacja konferencji pt.: „Kształtowanie
środowiska -uwarunkowania przyrodnicze, techniczne
i społeczno-ekonomiczne"
V Międzynarodowy Akademicki Konkurs Filmów
Ekologicznych wykonanych w technice VIDEO
Popularyzacja wiedzy na temat ochrony przyrody
Realizacja filmu telewizyjno-edukacyjnego pt. „Parki
Krajobrazowe Warmii i Mazur"
Program aktywnej edukacji ekologicznej szkół i gmin
„Czysta Wisła i Rzeki Przymorza"
Konkurs o nagrodę im. Alfreda Lityńskiego „Za
zasługi w ochronie środowiska"
157
LP.
1
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
INWESTOR
2
Związek Harcerstwa Polskiego,
Chorągiew WarmińskoMazurska
Polskie Stowarzyszenie
Nauczycieli Przedmiotów
Przyrodniczych
Narodowa Fundacja Ochrony
Środowiska
Wojewoda Warmińsko-Mazurski
Samorząd
Województwa
WarmińskoMazurskiego
Wojewódzka Stacja SanitarnoEpidemiologiczna w Olsztynie
Warmińsko-Mazurski
Wojewódzki Inspektor
Ochrony Środowiska
Warmińsko-Mazurski
Wojewódzki Inspektor
Ochrony Środowiska
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
NAZWA ZADANIA
3
Realizacja programu „Woda marzeń"
Organizacja konferencji „Wszechświat - Ziemia Człowiek"
Realizacja zadań z zakresu promowania idei
„Zielonych Płuc Polski"
Realizacja monitoringu regionalnego wód podziemnych
na terenie województwa warmińsko-mazurskiego
Usprawnienie systemu monitorowania opłat
za gospodarcze korzystanie ze środowiska
Zakup aspiratora pyłu i wyposażenia do badania
pyłu zawieszonego metodą wagową
Doposażenie w sprzęt i aparaturę potrzebną do
prowadzenia badań monitoringu ochrony środowiska
Badania monitoringu regionalnego wód
powierzchniowych na terenie województwa warmińskomazurskiego
Usprawnienie systemu monitorowania opłat za
gospodarcze korzystanie ze środowiska - II etap
Likwidacja nadzwyczajnych zagrożeń środowiska poprawa bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.
2002 r.
Doposażenie w sprzęt ratownictwa technicznoPowiat Piski
ekologicznego KP PSP w Piszu
Polskie Towarzystwo Ochrony Monitoring i ochrona nietoperzy na terenie
Przyrody „Salamandra" w
województwa warmińsko-mazurskiego - etap I
Poznaniu
Usunięcie szkód powstałych w drzewostanie na
Powiat Piski
terenach zielonych oraz parkach miejskich
Wojewódzki Związek
Dofinansowanie zakupu leków dla pszczół
Pszczelarzy
Ochrona warmińsko-mazurskiej populacji bociana
Północnopodlaskie
Towarzystwo Ochrony Ptaków białego
Wojewoda WarmińskoLeczenie drzew pomnikowych
Mazurski
Czynna ochrona gatunków zwierząt i roślin objętych
Wojewoda Warmińskoochroną gatunkową na terenie województwa
Mazurski
Opracowanie planów ochrony rezerwatów przyrody
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wyznaczenie zweryfikowanych obszarów
Wojewoda Warmińskochronionego krajobrazu na terenie województwa
Mazurski
Akademia Świętokrzyska im.
Wydanie monografii pt. „Atlas rozmieszczenia
Jana Kochanowskiego w
porostów w Polsce północno-wschodniej"
Kielcach
Ochrona przyrody - zakup sprzętu pływającego.
Wojewoda WarmińskoMazurski
158
LP.
1
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
INWESTOR
2
Regionalna Dyrekcja Lasów
Państwowych w Białymstoku
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Fundacja Ochrony Wielkich
Jezior Mazurskich
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Gospodarstwo Pomocnicze
Wojewódzkiego Ośrodka
Doradztwa Rolniczego w
Olsztynie
Wojewoda WarmińskoMazurski
Diana PZŁ Sp. z.o.o.
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Liga Ochrony Przyrody, Okręg
Warmińsko-Mazurski
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Wojewoda WarmińskoMazurski
„Inter" SA
NAZWA ZADANIA
3
Usuwanie skutków katastrofalnego huraganu z 4 lipca
2002 roku w lasach północno-wschodniej Polski
Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej w
roku 2002
Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej w
roku 2002
VII Międzywojewódzki Konkurs Wiedzy
Przyrodniczo-Ekologicznej
Wyposażenie Muzeum Przyrodniczego Mazurskiego
Parku Krajobrazowego
„Edukacja ekologiczna" - ekorozwój obszarów
wiejskich
Kontynuacja wydawnicza KRAJOBRAZÓW
Kontynuacja wydawnicza kwartalnika przyrodniczołowieckiego MYŚLIWIEC
Opracowanie programu ochrony środowiska
województwa warmińsko-mazurskiego
Dofinansowanie szkoleń specjalistycznych z zakresu
ochrony środowiska
Organizacja ogólnopolskiej konferencji „Gospodarka
łowiecka w aspekcie ochrony środowiska"
Wydanie książeczki dla najmłodszych „Poznajemy
Mazurski Park Krajobrazowy"
Kontynuacja wydawnicza Biuletynu Mazurskiego
Parku Krajobrazowego
Konkursy ekologiczne dla dzieci i młodzieży
Konkurs wiedzy ekologicznej - „25 lat Mazurskiego
Parku Krajobrazowego".
Popularyzacja wiedzy przyrodniczej
Organizacja III Samorządowego Forum
Ekologicznego
Warsztaty ekologiczne dla dzieci i młodzieży
Informacyjno-prewencyjny program ochrony
środowiska, publikowany w magazynie PULS
REGIONU
Regionalne Centrum Doradztwa Druk publikacji „Racjonalna gospodarka polowa w
Rozwoju Rolnictwa i Obszarów ochronie krajobrazu północno-wschodniej Polski"
Wiejskich w Starym Polu
Promocja walorów przyrodniczych - wydanie
Wojewoda Warmińskokalendarza ściennego PKWE na rok 2003
Mazurski
Wydanie materiałów informacyjno-edukacyjnych dot.
Muzeum Warmii i Mazur
wystawy „Fauna Warmii i Mazur"
159
LP.
1
34
35
36
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
19
INWESTOR
2
Wojewoda WarmińskoMazurski
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Mazowieckie Towarzystwo
Ochrony Fauny
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewódzki Związek
Pszczelarzy
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Gmina Pisz
Regionalna Dyrekcja Lasów
Państwowych w Białymstoku
Fundacja im. M.
Oczapowskiego
Nadleśnictwo Pisz
Gospodarstwo Pomocnicze
Woj. Ośrodka Doradztwa
Rolniczego
Stowarzyszenie Inżynierów i
Techników Leśnictwa i
Drzewnictwa - Zarząd Oddziału
w Olsztynie
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Fundacja Ochrony Wielkich
Jezior Mazurskich
NAZWA ZADANIA
3
Monitoring regionalny wód powierzchniowych
województwa warmińsko-mazurskiego
Usprawnienie systemu monitorowania opłat za
korzystanie ze środowiska
Doposażenie w sprzęt do monitorowania stanu
czystości powietrza atmosferycznego
2003 r.
Opracowanie planów ochrony rezerwatów w
województwie
Zakup sprzętu pływającego dla ochrony rezerwatów
wodnych i obszarów wodno-błotnych
Ochrona sowy płomykówki w województwie
warmińsko-mazurskim
Leczenie drzew pomnikowych na terenie
województwa
Dofinansowanie leków dla pszczół
Ochrona walorów przyrodniczych wysp objętych
ochroną rezerwatową położonych w kompleksie
Wielkich Jezior Mazurskich
Aktywna ochrona stanowisk żółwia błotnego na
terenie woj. warmińsko-mazurskiego
Waloryzacja i opracowanie wskazań ochronnych
stanowisk chronionych gatunków roślin
Usunięcie skutków nawałnicy z dnia 4 lipca 2002
roku w parkach miejskich
Wyprzedzające przygotowanie gleby w 2003 roku w
nadleśnictwach dotkniętych huraganem
Dendroflora parków miejskich w woj. warmińskomazurskim - jej walory ekologiczne i krajobrazowe
Organizacja konferencji nt. „Rewitalizacja Puszczy
Piskiej"
Wydanie publikacji „Uprawa wierzby krzewiastej do
celów energetycznych"
Konkurs pn. „Mój Las"
Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej w
roku 2003
Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej w
roku 2003
Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej w
roku 2003
160
LP.
1
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
INWESTOR
2
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Związek Gmin WarmińskoMazurskich
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Uniwersytet WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Gospodarstwo Pomocnicze
Woj. Ośrodka Doradztwa
Rolniczego
Europejskie Centrum Energii
Odnawialnych w IBMER w
Warszawie
„Boomerang Team" Sp. zo.o.
Stow. na Rzecz Rozwoju i
Bezpieczeństwa Wielkich
Jezior Mazurskich
Wojewoda WarmińskoMazurski
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Samorząd Województwa
Warmińsko-Mazurskiego
Zarząd Wojewódzki Związku
Młodzieży Wiejskiej
Wydawnictwo WPW Sp. j.
Uniwersytet WarmińskoMazurski
Wojewódzka Stacja SanitarnoEpidemiologiczna w Olsztynie
Wojewoda WarmińskoMazurski
NAZWA ZADANIA
3
Opracowanie Programu Ochrony Środowiska
Województwa Warmińsko-Mazurskiego
Szkolenie wyjazdowe realizowane przez organy
samorządowe w Holandii i w Niemczech „Zadania
miast i gmin w Unii Europejskiej w zakresie ochrony
środowiska".
Edukacja ekologiczna - dostosowanie infrastruktury
technicznej ścieżki ekologicznej
Ustawienie tablic informacyjnych w rezerwatach
przyrody
VIII Miedzywojewódzki Konkurs Wiedzy
Przyrodniczo-Ekologicznej
XXII Międzynarodowe Sympozjum Ekologiczne
„Glony a stan biologii wód"
Ścieżka przyrodnicza „Las Łuknajno"
Dostosowanie infrastruktury technicznej na terenie
Mazurskiego Parku Krajobrazowego
Warsztaty ekologiczne dla dzieci
Edukacja ekologiczna ekorozwoju obszarów
wiejskich
Szkolenie w zakresie OZE i pozyskiwania środków z
funduszy strukturalnych
Finał Wiosennego Sprzątania Warmii i Mazur
Ogólnopolska konferencja na temat: „Rozwój
infrastruktury turystycznej a bezpieczeństwo
ekologiczne regionu Warmińsko-Mazurskiego"
Organizacja konferencji pt. „Turystyka i rekreacja na
terenach parków krajobrazowych"
IV Samorządowe Forum Ekologiczne
Wydanie albumu przyrodniczego pt. „Chronić
najcenniejsze. Przyroda Warmii i Mazur"
„Myśleć Globalnie, Działać Lokalnie" -XV edycja
Olimpiady Ochrony Środowiska
Promocja walorów przyrodniczych województwa
warmińsko-mazurskiego
VII Międzynarodowy Akademicki Konkurs Filmów i
Fotografii o tematyce ekologicznej VIDEKO
Zakup aparatury pomiarowej w ramach Państwowego
Monitoringu
Monitoring regionalny wód powierzchniowych
województwa
161
LP.
1
41
42
43
INWESTOR
2
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
Wojewoda WarmińskoMazurski
NAZWA ZADANIA
3
Doposażenie akredytowanych laboratoriów WIOŚ
Rozbudowa kompleksowego systemu
przeciwdziałania i minimalizacji zagrożeń środowiska
Zainstalowanie aparatury, uruchomienie i wdrożenie
do badań monitoringowych środowiska
8. Program działań z zakresu ochrony środowiska.
8.1. Zadania dotyczące szczególnych form ochrony przyrody.
8.1.1. Rezerwaty.
Sprawą nadrzędną jest ochrona istniejących na terenie nadleśnictwa rezerwatów przed
zagrożeniami mogącymi spowodować pogorszenie ich stanu przyrodniczego. W ramach
realizacji „Programu Ochrony Przyrody” wskazana jest również kontynuacja działań
dotyczących współpracy z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody w zakresie:
-
opracowania planu ochrony dla rezerwatu,
-
opracowania aktualnych wskazaniami ochronnych dla rezerwatu oraz ich sukcesywnej
realizacji,
-
odnawiania oznakowania granic rezerwatu,
-
wymiany lub uzupełnienia tablic informacyjnych w rezerwacie,
-
aktualizacji aktów prawnych dotyczących powołania rezerwatów przyrody.
8.1.2. Pomniki przyrody.
W odniesieniu do pomników przyrody na terenach leśnych utworzono strefę ochronną
o promieniu 20 m. W tej strefie zabrania się usuwania drzew i krzewów. W odniesieniu do
wszystkich pomników zabronione jest:
-
wycinanie, niszczenie i uszkadzanie drzew,
-
zrywanie pączków, kwiatów, liści i pozyskiwanie nasion z drzew stojących,
-
zanieczyszczanie terenu i wzniecanie ognia w pobliżu pomników przyrody,
-
umieszczania tablic i innych znaków z wyjątkiem znaków związanych z ochroną
pomnika,
-
rozbijanie, podkopywanie, zakopywanie i przemieszczanie głazów.
162
8.1.3. Ochrona gatunkowa roślin i grzybów.
W myśl Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. Ust. Nr 92, poz.
880) ochrona gatunkowa roślin ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin oraz
ich siedlisk, a w szczególności gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na
zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów
międzynarodowych, jak też i zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.
W stosunku do rodzimych, dziko występujących roślin podlegających ochronie
gatunkowej zabrania się:
1) pozyskiwania, umyślnego niszczenia lub uszkadzania,
2) umyślnego niszczenia ich siedlisk,
3) zbioru, przetrzymywania, posiadania, preparowania, przetwarzania roślin oraz ich części,
4) dokonywania zmian stosunków wodnych, stosowania środków chemicznych, niszczenia
ściółki leśnej, gleby w pobliżu stanowisk roślin chronionych,
5) zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, darowizny,
6) wwożenia i wywożenia poza granicę państwa żywych, martwych, przetworzonych,
spreparowanych w całości albo ich części oraz produktów pochodnych.
Powyższe zakazy nie dotyczą:
1) wykonywania czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki człowieka, a
w szczególności rolnej, leśnej lub rybackiej,
2) zbioru gatunków grzybów objętych ochroną częściową w celach konsumpcyjnych,
3) usuwania roślin niszczących materiały lub budynki,
4) zwalczania roślin zagrażających zdrowiu lub życiu ludzi lub zwierząt,
5) pozyskiwania roślin objętych ochroną częściową, ich części oraz produktów pochodnych,
jeżeli zainteresowane podmioty uzgodniły z wojewodą miejsca pozyskiwania, ich ilości
oraz terminy,
6) przetrzymywania, zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny,
a także wywożenia poza granicę państwa żywych, martwych, przetworzonych,
spreparowanych w całości albo ich części i produktów pochodnych roślin, o których
mowa w p. 5.
W celu pełniejszego poznania walorów nadleśnictwa wskazane jest prowadzenie
katalogu gatunków roślin cennych, rzadkich i chronionych z uwzględnieniem miejsca i
sposobu występowania.
163
8.1.4. Ochrona gatunkowa zwierząt.
W myśl Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. Ust. Nr 92, poz.
880) ochrona gatunkowa zwierząt ma na celu zabezpieczenie dziko występujących zwierząt
oraz ich siedlisk, a w szczególności gatunków rzadko występujących, endemicznych,
podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie
umów międzynarodowych, jak też i zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.
W stosunku do rodzimych, dziko występujących zwierząt podlegających ochronie
gatunkowej zabrania się:
1) umyślnego zabijania, okaleczania, chwytania, pozyskiwania, przetrzymywania a także
posiadania żywych, martwych, w całości lub ich części,
2) płoszenia,
niepokojenia,
fotografowania,
filmowania,
obserwacji
z
odległości
powodującej zaniepokojenie zwierząt, w tym w czasie snu zimowego lub w okresie
rozrodu i wychowu młodych, bez zezwolenia wojewody,
3) umyślnego niszczenia ich siedlisk,
4) preparowania martwych, w tym znalezionych, zwierząt lub ich części, bez zezwolenia
wojewody,
5) przetrzymywania spreparowanych zwierząt lub ich części, bez zezwolenia wojewody,
6) umyślnego niszczenia ich gniazd, tarlisk, nor, legowisk, żeremi oraz jaj, ikry, postaci
młodocianych i form rozwojowych,
7) wybierania, posiadania i przetrzymywania jaj oraz wydmuszek,
8) przemieszczania z miejsc rozrodu i regularnego przebywania na inne miejsca, w tym także
urodzonych i hodowanych w niewoli, na stanowiska naturalne,
9) zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny, a także wwożenia i
wywożenia poza granicę państwa żywych, martwych, spreparowanych w całości albo ich
części oraz produktów pochodnych,
10) niszczenia mrowisk w lasach.
Powyższe zakazy nie dotyczą:
1) usuwania w okresie od dnia 1 września do końca lutego gniazd ze skrzynek lęgowych dla
ptaków,
2) usuwania od 1 września do końca lutego gniazd ptasich z budynków, obiektów
inżynieryjnych i terenów zieleni, jeżeli wymagają tego względy bezpieczeństwa lub
sanitarne,
3) filmowania,
fotografowania
ogólnodostępnych,
zwierząt
w
obrębie
zabudowań
i
w
miejscach
164
4) chwytania na terenach zabudowanych, przez uprawnione podmioty, zabłąkanych zwierząt
i przemieszczania ich do miejsc regularnego przebywania,
5) chwytania zwierząt rannych i osłabionych, w celu udzielenia im pomocy weterynaryjnej i
przemieszczenia do ośrodka rehabilitacji,
6) wykonywania czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki człowieka, a
szczególnie rolnej, leśnej, rybackiej,
7) pozyskiwania zwierząt gatunków objętych ochroną częściową, ich części lub produktów
pochodnych,
jeżeli
zainteresowane
podmioty
uzgodniły
z
wojewodą
miejsca
pozyskiwania, ich ilości oraz terminy,
8) przetrzymywania, zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny,
a także wywożenia poza granicę państwa żywych, martwych, spreparowanych w całości
albo ich części i produktów pochodnych zwierząt, o których mowa w p. 7).
W celu pełniejszego poznania walorów nadleśnictwa wskazane jest prowadzenie
katalogu gatunków zwierząt cennych, rzadkich i chronionych z uwzględnieniem miejsca i
sposobu występowania.
8.2. Zadania dotyczące lasów ochronnych.
8.2.1. Lasy ochronne ogólnego przeznaczenia.
Lasy stanowiące ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej
W granicach stref ochronnych obejmujących miejsca rozrodu i regularnego przebywania
ptaków w odległości 200 m od gniazd (strefa ścisła) w okresie całego roku, a w odległości
500 m (strefa ochrony częściowej) w okresie od 1 lutego do 31 sierpnia zabronione jest:
-
dokonywanie zmian obejmujących wycinanie drzew i krzewów,
-
prowadzenie robót melioracyjnych,
-
wznoszenie obiektów, urządzeń i instalacji,
-
wykonywanie innych prac mających wpływ na ochronę miejsc rozrodu i regularnego
przebywania gatunków chronionych,
-
przebywanie poza miejscami wyznaczonymi.
Miejsca przecięcia się granicy strefy częściowej z drogami i liniami podziału
powierzchniowego mają zostać oznakowane w terenie tablicami „Wstęp wzbroniony – ostoja
zwierzyny”.
165
Lasy glebochronne
Lasy glebochronne zostały wyłączone z użytkowania rębnego w celu zapewnienia
ciągłości pełnienia przez nie funkcji przeciwerozyjnych.
8.2.2. Lasy ochronne specjalnego przeznaczenia.
Lasy na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych
Ewentualne zabiegi gospodarcze w tej kategorii lasów ochronnych muszą być
każdorazowo uzgadniane z placówkami naukowymi prowadzącymi tam badania.
Lasy stanowiące wyłączone drzewostany nasienne.
Lasy te wyłączono z użytkowania rębnego.
8.2.3. Pozostałe lasy ochronne.
Lasy położone w granicach administracyjnych miast.
Zaprojektowano zabiegi gospodarcze według potrzeb drzewostanów.
8.3. Zadania dotyczące innych form ochrony przyrody i krajobrazu.
8.3.1. Obszary chronionego krajobrazu.
Na obszarach chronionego krajobrazu zakazuje się:
•
wznoszenia wszelkich obiektów budowlanych, których forma jest obca architekturze
regionalnej,
•
tworzenia nowej kolonijnej zabudowy zagrodowej w odległości mniejszej niż 200m od
brzegów jezior,
•
realizacji nowych budynków inwentarskich w odległości mniejszej niż 200m od brzegów
wód,
•
agrolotniczego stosowania chemicznych środków ochrony roślin I i II klasy toksyczności
oraz środków chwastobójczych, a pozostałych środków ochrony roślin w odległości
mniejszej niż 200 m od brzegów wód,
•
wyrębu zadrzewień poza przypadkami uzasadnionymi,
•
niszczenia linii brzegowej jezior,
•
prowadzenia poza terenami osadniczymi działalności gospodarczej, wpływającej
szkodliwie na środowisko lub powodującej degradację walorów krajobrazowych.
166
Ponadto, dla podniesienia walorów przyrodniczych i estetycznych obszarów
chronionego krajobrazu nakazuje się :
•
wprowadzanie zalesień na terenach erozyjnych i gruntach nieprzydatnych do produkcji
rolnej,
•
wprowadzanie zadrzewień gatunkami rodzimymi wzdłuż cieków wodnych i dróg,
zwłaszcza krajowych i wojewódzkich, wprowadzanie zadrzewień lub innych form zieleni
izolacyjnej wokół istniejących ferm hodowlanych i obiektów przemysłowych,
•
porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej jednostek osadniczych i ośrodków
wypoczynkowych,
•
wiązanie projektowanej bazy rekreacyjnej, w tym budownictwa letniskowego z
istniejącymi układami osadniczymi,
•
organizowanie ogólnodostępnych kąpielisk publicznych w powiązaniu z istniejącymi
układami osadniczymi.
W strefach ochronnych jezior, obok zakazów wymienionych powyżej zabrania się:
•
wznoszenia jakichkolwiek nowych obiektów budowlanych, w tym i na potrzeby
rolnictwa, nie związanych z utrzymaniem zbiorników wodnych oraz przystani wodnych i
kąpielisk o charakterze ogólnodostępnym,
•
wykonywania jakichkolwiek prac ziemnych.
8.3.2. Bagna i grunty do naturalnej sukcesji.
Obie kategorie gruntu należy wyłączyć z jakichkolwiek zabiegów gospodarczych.
8.4. Ochrona obiektów kultury materialnej, walorów historycznych i krajobrazowych.
W zakresie ochrony środowiska kulturowego i krajobrazu należy dążyć do:
-
ochrony i utrzymania w należytym stanie technicznym obiektów kultury materialnej
wpisanych do rejestru zabytków, miejsc pamięci narodowej itp.,
-
zachowania w należytym stanie stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru
zabytków i proponowanych do objęcia ochroną prawną; poważnym zagrożeniem dla
obiektów archeologicznych jest głęboka orka traktorowa; należy preferować takie
dziedziny
rolnictwa,
które
ograniczają
ingerencję
ludzką
w
głąb
struktur
archeologicznych; najlepszą z nich jest nastawienie się na hodowlę i przekształcenie pól
uprawnych, pod którymi znajdują się obiekty zabytkowe w łąki; całkowicie
niedopuszczalne jest prowadzenie jakichkolwiek prac ziemnych w obrębie stanowisk,
-
przestrzegania ustaleń dotyczących ochrony zabytków i wartości kulturowych,
167
-
zachowania i ochrony przed zmianami przyrodniczego krajobrazu ukształtowanego
w procesie historycznym wraz z tradycyjnymi formami zabudowy i zagospodarowania.
8.5. Kształtowanie stosunków wodnych.
Polska jest krajem zagrożonym deficytem wody (PTOP). Nasze skromne zasoby wodne
zostały jeszcze zmniejszone w wyniku prac melioracyjnych prowadzonych w latach
sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Prace te polegały przeważnie na
skracaniu trasy cieków wodnych poprzez odcinanie meandrów i prostowanie koryta.
Powodowało to szereg niekorzystnych zjawisk w samych ciekach, związanych ze
zniszczeniem naturalnej różnorodności spadku podłużnego oraz wzrostem prędkości spływu
wody, czego rezultatem było np. drastyczne zmniejszenie liczby gatunków fauny wodnej.
Nieprzemyślane melioracje prowadziły także do przesuszenia terenów przyległych w wyniku
obniżania poziomu wód gruntowych oraz całkowitego niemal zaniku naturalnych zalewów.
Ustąpienie zalewów spowodowało przyśpieszenie spływu wielkich wód, co pociągnęło za
sobą zwiększenie kulminacji powodziowych, a w dalszej konsekwencji pogłębienie się
niedoboru wilgoci w okresach suchych.
W świetle powyższych faktów ogromnego znaczenia nabiera kształtowanie retencji
wodnej. Jest to zdolność do gromadzenia i przetrzymywania zasobów wodnych w środowisku
biotycznym (intercepcja szaty roślinnej, dłuższe utrzymywanie w warunkach leśnych
pokrywy śnieżnej) i abiotycznym (retencja jezior, sztucznych i naturalnych zbiorników
wodnych, oczek wodnych, mokradeł, bagien, torfowisk, sieci hydrograficznej, gleby,
depresyjna, gruntowa i apotamiczna). Pojęcie „mała retencja” jest umowne i jego kryterium
definiującym jest kubatura wody wynikająca z powierzchni i głębokości danego zbiornika (do
5 mln m3).
Nadleśnictwo Maskulińskie bejmuje obszar urozmaicony i jednocześnie zróżnicowany
pod względem hydrograficznym. Bilans wodny jest uzależniony od wielu czynników jak
ukształtowania terenu, roślinności, struktury geomorfologicznej powierzchni ziemi i jej
zdolności akumulacyjnych, ilości odpływu wód powierzchniowych oraz antropogenicznych –
których nie da się wyeliminować z przyrody. Lasy wpływają korzystnie na stabilność układu
hydrograficznego. Powodują zatrzymanie wód opadowych w ściółce i próchnicy nawet na
długie okresy czasu. Większość terenu nadleśnictwa, wchodząca w skład kompleksu leśnego
Puszczy Piskiej, charakteryzuje się takim właśnie stabilnym układem, stanowiącym
najważniejszy element dóbr przyrody, który należy, ze względu na jego wagę w środowisku i
atrakcyjność w skali kraju, chronić, celem zachowania jego naturalności. Teren Nadleśnictwa
168
Maskulińskie znajduje się w obrębie zlewni Narwi. Zjawiska hydrograficzne zachodzące w
zlewni są pochodną procesów zachodzących w
zlewniach cząstkowych. Na te procesy
bezpośredni wpływ mają lasy a więc w gospodarce leśnej muszą być uwzględnione aspekty
ochronne, zapewniające stabilność bilansu wodnego. Elementem tego układu, na który
bezpośredni wpływ ma gospodarka leśna, są wody nawierzchniowe i zasilające je najpłycej
położone wody podziemne. Wahania między ilością dostarczanej wody (źródła, młaki, opady
atmosferyczne), a odprowadzaną (odpływ ciekami wodnymi, transpiracja) winne być
minimalizowane. Jest to warunek konieczny do zachowania naturalnych zbiorowisk
roślinnych. Jednym z elementów spełnienia tego warunku jest utworzenie lasów
wodochronnych, obejmujących ciągi mokradeł (siedlisk bagiennych i podmokłych), tereny w
sąsiedztwie cieków i źródlisk wodnych, oraz naturalnych i sztucznych zbiorników wodnych.
Gospodarka leśna na tych terenach przyporządkowana jest celowi ochronnemu. Śródleśne
cieki wodne pozostają w swoich naturalnych korytach. Zakłócenie w ich przepływie i
funkcjonowaniu to sztuczna regulacja koryt, budowa dróg przecinających cieki wodne,
melioracje łąk, nie przemyślana budowa zbiorników wodnych. Jednocześnie prawidłowa i
przemyślana działalność gospodarcza prowadzi do wzmocnienia stabilności bilansu wodnego.
Postępowanie takie odnosi się do ochrony śródleśnych bagien, drobnych zbiorników
wodnych, budowa małych, sztucznych zbiorników retencyjnych i utrzymywanie sprawności
przepustów pod drogami. Prace związane z wykonaniem obiektów do retencjonowania wody
mogą
być
gospodarczym
realizowane
można
sposobem
wykonać
gospodarczym
małe
zbiorniki
lub
zasilane
inwestycyjnym.
wodami
Sposobem
gruntowymi
w
bezodpływowych zagłębieniach i obniżeniach terenu położonych poza istniejącą siecią
hydrograficzną oraz instalować urządzenia melioracji wodnych nie związanych z poborem
wody (np. odpływ regulowany). Wykonanie innych urządzeń małej retencji wymaga
sporządzenia dokumentacji technicznej obejmującej m. in. operat wodnoprawny.
„Wytyczne w sprawie doskonalenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych”
wymieniają ograniczenie degradacji naturalnych stosunków wodnych jako jeden z
podstawowych czynników decydujących o zachowaniu trwałości lasów. Zalecają one w
związku z tym między innymi:
•
zachowanie w stanie zbliżonym do naturalnego i odtwarzanie śródleśnych zbiorników i
cieków wodnych, co jest warunkiem witalności ekosystemów leśnych i skuteczności
ochrony przeciwpożarowej lasu,
169
•
zachowanie w dolinach rzek łęgów, olsów i innych naturalnych formacji przyrodniczych
jako ostoi rzadkich gatunków roślin i zwierząt oraz regulatorów wilgotności siedlisk i
klimatu lokalnego (mikroklimatu),
•
zachowanie w stanie nienaruszonym śródleśnych nieużytków (bagna, mszary, torfowiska i
inne) wraz z ich florą i fauną w celu ochrony różnorodności przyrodniczej,
•
dostosowanie
sposobów
zagospodarowania
lasów
wodochronnych
do
potrzeb
maksymalizacji funkcji dla których uznane zostały za ochronne.
W Nadleśnictwie Maskulińskie postępowanie z zakresu małej retencji powinno
dotyczyć:
•
ochrony naturalnego koryta rzeki Krutyni wraz z otaczającym ją systemem bagien, łąk i
tofowisk,
•
ochrony naturalnego koryta rzek: Nidka, Rudna, Turośl, Wigrynia w miejscach ich
przepływu przez grunty Lasów Państwowych,
•
utrzymania w naturalnym stanie brzegów jezior występujących w zasiegu terytorialnym
nadleśnictwa
•
utrzymania w naturalnym stanie wszystkich bagnistych łąk,
•
pozostawienia w stanie naturalnym wszystkich bagien,
•
pozostawienia w stanie naturalnym wszystkich gruntów do naturalnej sukcesji,
•
utrzymania w sprawności wszystkich przepustów pod drogami leśnymi,
•
utrzymania w sprawności wszystkich urządzeń powstrzymujących odpływ wody,
•
ochrony żeremi i tam bobrowych.
W niniejszym programie nie wskazuje się miejsc budowy nowych sztucznych
zbiorników wodnych ze względu na to, że w uroczyskach będących integralną częścią
Puszczy Piskiej zadaniem głównym mającym na celu zwiększenie retencyjności wód, jest
zachowanie bądź odtworzenie naturalnego charakteru lasów. Pozostała część lasów
nadleśnictwa jest położona w sąsiedztwie innych gruntów własności i ingerencje w układ
systemu wodnego, muszą być uzgadniane z właściwymi terytorialnie władzami a całość
inwestycji prowadzona przy współudziale wszystkich zainteresowanych. Projekt małej
retencji wodnej na obszarze nadleśnictwa Maskulińskie jest w fazie opracowywania.
170
Zasoby wody
Metody
-
Wody w krajobrazie
-
układ pól ornych, użytków zielonych, lasów, użytków
ekologicznych
zalesienia, tworzenie pasów ochronnych, zadrzewień,
zakrzaczeń
zwiększanie powierzchni mokradeł
-
poprawa
struktury
gleby,
zabiegi
agromelioracyjne,
wapnowanie,
prawidłowa
agrotechnika,
odpowiedni
płodozmian, zwiększenie zawartości próchnicy w glebie
Wody gruntowe
i podziemne
-
ograniczenie spływu powierzchniowego
zwiększenie przepuszczalności gleb
zabiegi przeciwerozyjne, fitomelioracyjne i agromelioracyjne
regulowanie odpływu z sieci drenarskiej
stawy i studnie infiltracyjne
Wody powierzchniowe
-
małe zbiorniki wodne, piętrzenia na ciekach
regulacja odpływu ze stawów, oczek wodnych
gromadzenie wody w rowach melioracyjnych, kanałach itp.
retencjonowanie odpływów z systemów drenarskich
zwiększenie retencji dolinowej
Wody glebowe
Tab. 34. Wybrane metody kształtowania zasobów wody.
8.6. Kształtowanie granicy polno -leśnej.
Racjonalna gospodarka leśna i ochrona przyrody możliwa jest do prowadzenia tylko w
zwartych, rozgraniczonych kompleksach leśnych, o dobrze wykształconej strefie ekotonowej
na styku dwóch biocenoz: lasu i pola. Zamieszczone dalej zestawienie przedstawia liczbę
kompleksów w obrębach leśnych Nadleśnictwa Maskulińskie, ich powierzchnię oraz
procentowy udział w powierzchni danego obrębu. Powierzchnia ujęta w zestawieniu jest
powierzchnią całkowitą.
Kompleksami leśnymi, na których gospodarka leśna jest szczególnie utrudniona, są
kompleksy o powierzchni do 5 ha. W omawianym nadleśnictwie takie kompleksy zajmują w
sumie tylko 136,85 ha, co stanowi tylko około 0,5 % powierzchni ogólnej. Uroczysk
najmniejszych, o powierzchni do 1,0 ha jest w nadleśnictwie tylko 19,35 ha. Przeważającą
część gruntów nadleśnictwa stanowi zwarty, dobrze rozgraniczony w terenie, kompleks
główny Puszczy Piskiej o powierzchni wystarczającej do prowadzenia prawidłowej,
proekologicznej gospodarki leśnej, powiązanej z efektywną ochroną zasobów przyrody.
Największe rozczłonkowanie dotyczy obrębu Mikołajki.
171
Obręb
nadleśnictwo
1
Obręb
Maskulińskie
Wielkość kompleksu
[ha]
2
do 1,00
1,01 – 5,00
5,01 – 20,00
20,01 – 100,00
100,01 – 200,00
200,01 – 500,00
500,01 – 2000,00
powyżej 2000,00
Razem obręb
Obręb
Mikołajki
do 1,00
1,01 – 5,00
5,01 – 20,00
20,01 – 100,00
100,01 – 200,00
200,01 – 500,00
500,01 – 2000,00
powyżej 2000,00
Razem obręb
Obręb
Ruciane
do 1,00
1,01 – 5,00
5,01 – 20,00
20,01 – 100,00
100,01 – 200,00
200,01 – 500,00
500,01 – 2000,00
powyżej 2000,00
Razem obręb
do 1,00
1,01 – 5,00
Nadleśnictwo
5,01 – 20,00
Maskulińskie
20,01 – 100,00
100,01 – 200,00
200,01 – 500,00
500,01 – 2000,00
powyżej 2000,00
Ogółem nadleśnictwo
Liczba
kompleksów
3
13
9
7
2
1
32
12
22
13
10
2
1
2
1
63
23
15
3
1
1
1
1
45
48
46
23
13
2
2
3
3
140
Łączna
powierzchnia
[ha]
4
Udział
w pow. obrębu
[%]
5
4,62
23,63
78,91
99,65
10926,73
11133,54
5,32
53,82
151,45
422,90
239,14
349,03
3719,08
3278,88
8219,62
9,41
40,05
24,13
36,43
386,26
1406,12
7081,53
8983,93
19,35
117,50
254,49
558,98
239,14
735,29
5125,20
21287,14
28337,09
0,04
0,21
0,71
0,90
98,14
100,00
0,06
0,65
1,84
5,14
2,91
4,25
45,25
39,90
100,00
0,10
0,45
0,27
0,40
4,30
15,66
78,82
100,00
0,07
0,41
0,90
1,97
0,84
2,60
18,09
75,12
100,00
Tab. 35. Liczba i powierzchnia kompleksów leśnych w obrębach leśnych Nadleśnictwa Maskulińskie.
W stosunku do najmniejszych działek należy dążyć w miarę możliwości do ich
grupowania w większe kompleksy, przez:
-
zamianę lub sprzedaż małych działek,
-
komasację działek będących w szachownicy,
172
-
wykupywanie enklaw położonych wśród gruntów nadleśnictwa,
-
sukcesywne rozgraniczanie działek ewidencyjnych.
Bardzo istotną sprawą jest też właściwy przebieg i stan granicy polno-leśnej. Projekt
takiego przebiegu powinien stanowić część miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (Ustawa o
Lasach z dn. 28.09.1991 r.). Należy dążyć do jego opracowania, w oparciu o takie czynniki
jak: zwartość kompleksów leśnych, unikanie ostrych załamań granicy lasu, najkorzystniejszy
wpływ na krajobraz.
W pełni ukształtowana, niezdegradowana granica kompleksu leśnego stanowi mniej lub
bardziej rozległą, strukturalnie zróżnicowaną strefę kontaktu dwóch diametralnie różnych
środowisk: las – pole. Szerokość strefy ekotonowej jest oczywiście zmienna zarówno w
czasie jak i w przestrzeni i zależy od całego kompleksu czynników biotycznych i
abiotycznych. Charakterystyczną właściwością ekotonu jest efekt styku. Polega on na tym, że
w strefie przejściowej liczba gatunków jak i zagęszczenie osobników jest wyższe niż w
sąsiadujących ze sobą biocenozach. Wykształcenie się specyficznych układów ekologicznych
w obrębie strefy ekotonowej jest efektem wzajemnego kontaktu sąsiadujących ze sobą
środowisk. Środowiska te pozostają ze sobą w stanie równowagi dynamicznej z jednej strony
wykazują szereg tendencji izolacyjnych. Z drugiej zaś strony ich najbardziej ekspansywne
elementy starają się poprzez ciągłą penetrację skolonizować strefę ekotonu.
Zewnętrzne obrzeże lasu powinno stanowić łagodne przejście od terenu bezleśnego do
środowiska leśnego, o szerokości mniej więcej 10 – 30 m. Powinno składać się z trzech
przeszukujących się wzajemnie stref: krzewiastej, drzewiasto-krzewiastej i drzewiastej.
Strefa drzewiasta – wewnętrzny pas ekotonu leśnego, charakteryzuje się stopniowym
rozluźnieniem zwarcia drzewostanów, występowaniem gatunków drzew górnego piętra z
dobrze
rozwiniętymi
systemami
korzeniowymi,
silnymi
ugałęzionymi
pniami,
występowaniem dolnego piętra drzewostanu, podszytu i podrostu. Postulowana szerokość
strefy 10 – 20m.
Strefa drzewiasto-krzewiasta – środkowy pas ekotonu leśnego, tworzony przez gatunki drzew
dolnego piętra drzewostanu. Charakteryzuje się jeszcze luźniejszym zwarciem i
nierównomiernym
rozmieszczeniem
drzew
występujących
często
w
zmieszaniu
jednostkowym. Charakterystyczny jest bujny wielogatunkowy podszyt i podrost. Postulowana
szerokość strefy – około 5 m.
Strefa krzewiasta – zewnętrzny pas ekotonu leśnego zbudowany z szeregu gatunków
krzewów w zmieszaniu grupowym – szerokość strefy 3 – 5 m.
173
Szerokość stref ekotonowych równą 10 – 15 m można uznać za optymalną. Szerokość
zakładanych buforów winna być uzależniona od wystawy granicy lasu i zasobności siedliska.
Im bardziej ubogie i zdegradowane siedlisko, tym szerokość strefy ekotonowej winna być
większa.
Na wystawie południowej strefy powinny być szersze ze względu na silniejszą presję
zbiorowisk terenów otwartych na las. Przy wystawie północnej zakładane strefy mogą mieć
mniejszą szerokość.
Przy zakładaniu i kształtowaniu stref ekotonowyvch należy kierować się następującymi
zasadami:
Dobór gatunków drzew i krzewów.
Do kształtowania stref ekotonowych powinno wykorzystywać się wyłącznie gatunki
drzew i krzewów rodzimego pochodzenia, dostosowane do lokalnych warunków
siedliskowych, co w praktyce oznacza konieczność wykorzystywania gatunków liściastych
(np. Db, Kl, Wz, Lp, róża dzika, głóg, jabłoń dzika, żarnowiec miotlasty, kruszyna pospolita,
trzmielina brodawkowata). Z gatunków iglastych powinno korzystać się raczej rzadko,
wykorzystując je dla kontrastu lub dla lepszego spełnienia pewnych funkcji (np. ochrona
przed hałasem, lub ograniczenie widoczności).
Przy zakładaniu stref ekotonowych powinno dążyć się do jak najszerszego
wykorzystania odnowień naturalnych.
Formy zmieszania i więźba.
Naturalnie ukształtowane strefy ekotonowe są bogate pod względem składu
gatunkowego. Jako orientacyjną wielkość można przyjąć w Puszczy Piskiej na żyznych
siedliskach od 6 do 10 gatunków drzew i krzewów, lokalnie nawet więcej.
Przy wprowadzaniu krzewów zaleca się zmieszanie grupowe przy zastosowaniu 5 do 10
sadzonek jednego gatunku. W przypadku drzew strefy drzewiasto-krzewiastej dopuszcza się
jednostkową formę zmieszania z zastosowaniem różnych gatunków. W strefie drzewiastej
forma zmieszania powinna być zgodna z przyjętym Gospodarczym Typem Drzewostanu.
Przy stosowaniu więźby należy kierować się następującymi wskazaniami:
• Strefa krzewiasta: przy zastosowaniu mniejszego materiału sadzeniowego pożądane jest
zagęszczenie więźby do 1 x 1m; z reguły jednak krzewy powinno się sadzić w więźbie 1,5
x 1,5 m.
• Strefa drzewiasto – krzewiasta: krzewy powinno się sadzić jak podano wyżej. W
przypadku drzew osiągających mniejsze rozmiary i przy zastosowaniu grupowej formy
174
zmieszania, zalecana więźba to 2 x 1,5 m. W przypadku wprowadzenia drzew
osiągających większe wymiary końcowe winno stosować się luźne więźby:
-
drzewa iglaste: 6 x 6 m,
-
drzewa liściaste: 10 x 10 m.
•
Strefa drzewiasta: więźba sadzenia tak jak przewidują Zasady Hodowli Lasu dla danego
gatunku drzewa i siedliska.
Zalecenia praktyczne.
1. Przy zakładaniu stref ekotonowych często można wykorzystać pędy odroślowe różnych
gatunków. Nie powinno stosować się środków chemicznych w celu zwalczania
„niepożądanego” odnowienia naturalnego.
2. Przestoje i pozostałości poprzedniego drzewostanu, szczególnie sosna, dąb, miejscami
także modrzew, stanowią pożądany składnik strefy drzewiasto-krzewiastej i strefy
drzewiastej. Roli takiej nie spełnia świerk.
3. Strefy ekotonowe najlepiej zakładać równocześnie z drzewostanami do których należą. W
przypadku stosowania grodzenia przed zwierzyną należy nimi objąć także strefę
ekotonową.
4. Strefy ekotonowe powinny mieć strukturę piętrową. Przepuszczając w głąb część mas
powietrza, zmniejszą niebezpieczeństwo wiatrołomów.
5. Po przejściu fazy młodnika, późniejsze wykształcenie strefy ekotonowej na ogół nie jest
możliwe, a z gospodarczego punktu widzenia niezbyt sensowne.
Pielęgnowanie nowo założonych stref ekotonowych polega na ochronie ich przed
konkurencją roślinności zielnej. Przy pielęgnowaniu młodnika głównym zadaniem jest
doprowadzenie do luźno zbudowanego, piętrowo ukształtowanego brzegu lasu, mającego
charakter trwałego zadrzewienia. W tym celu w strefie krzewiastej potrzebne są z reguły 1 lub
2 zabiegi o charakterze regulacyjnym. W strefie drzewiasto-krzewiastej, a jeszcze bardziej w
strefie drzewiastej należy dążyć do zwiększenia stabilności i odporności pojedynczych drzew,
poprzez częste powtarzanie silnych zabiegów pielęgnacyjnych prowadzących do obniżenia
stosunku wysokości do pierśnicy. Zabiegi o takim charakterze powinny sięgać na taką
głębokość drzewostanu aby doprowadzić do powstania wystarczająco odpornej ściany
ochronnej.
W przypadku kształtowania granicy polno-leśnej należy zadbać o to , aby nie dopuścić
do negatywnego wpływu ściany drzewostanu na graniczące z nią uprawy (ocienianie,
wytwarzanie rozległych systemów korzeniowych, występowanie gatunków przenoszących
choroby upraw rolniczych). Szczególnie w przypadku granicy polno-leśnej należy dążyć do
175
układu trzystrefowego. Po stronie strefy graniczącej bezpośrednio z polem powinny znaleźć
się nisko rosnące krzewy jak np. róża dzika, jeżyna i malina, następnie uprawy i młodniki, a
dalej starsze drzewostany.
8.7. Ochrona różnorodności biologicznej.
Teren zasięgu działania Nadleśnictwa Maskulińskie jest miejscem, którego środowisko
przyrodnicze charakteryzuje się dużą różnorodnością i bogactwem form. Składają się na to:
urozmaicona powierzchnia, rozwinięta sieć rzek i jezior, tereny bagienne, lasy, w tym
zachowane ciągle jeszcze fragmenty naturalnej puszczy, tereny o niezaprzeczalnych walorach
krajobrazowych i rekreacyjnych. Mimo wielu zniszczeń wojennych i negatywnych skutków
procesów jakie zachodziły w gospodarce polskiej po zakończeniu II Wojny Światowej, udało
się zachować środowisko w dobrej, a w niektórych jego elementach w bardzo dobrej
kondycji. Osiągnięcia w tej mierze były możliwe dzięki:
v systematycznej rozbudowie i doskonaleniu podstaw prawnych ochrony przyrody oraz
efektywnego zarządzania zasobami środowiska;
v poparciu, jakiego udzieliło społeczeństwo polskie dla intensywnych działań na rzecz
odwrócenia negatywnych trendów i przywracania środowiska do pożądanego stanu;
v wysiłkowi finansowemu całego społeczeństwa i poszczególnych sektorów gospodarki.
Ochrona różnorodności biologicznej realizowana jest na podstawie obowiązujących
w Lasach Państwowych zarządzeń i instrukcji. Do najważniejszych z nich należą Zasady
Hodowli Lasu z 2002 r. W oparciu o wymienione dokumenty najogólniej można sformułować
następujące zalecenia w celu ochrony różnorodności biologicznej w lasach Nadleśnictwa
Maskulińskie:
•
dla zachowania różnorodności genowej należy dążyć, by pozyskiwany materiał siewny
(głównie drzew i krzewów leśnych) pochodził z jak największej liczby osobników oraz
różnych miejsc,
•
dla zachowania różnorodności gatunkowej należy w lasach zwracać uwagę zarówno na
skład gatunkowy warstw drzewiastych jak i podszytów oraz runa i mchów. W tym celu
należy dążyć do stosowania zalecanych składów odnowieniowych upraw, właściwych
gospodarczych typów drzewostanów. Na siedliskach żyźniejszych należy dążyć do
zapewnienia dostępu światła do dolnych warstw lasu. Należy m.in. dążyć do stwarzania
warunków dla rozwoju wszystkich warstw ekosystemu leśnego,
•
w celu zachowania różnorodności ekosystemowej należy jak najszerzej wykorzystywać
zmienność w ramach mikrosiedlisk wprowadzając na te niewielkie powierzchnie
176
właściwe im gatunki. Bardzo ważnym elementem zachowania zmienności jest dążenie do
poprawy stosunków wodnych na terenie nadleśnictwa,
•
w celu zachowania bogactwa i różnorodności krajobrazowej należy unikać zalesiania
śródleśnych łąk, bagien, nieużytków i innych otwartych powierzchni.
8.7.1. Wytyczne do organizacji gospodarstwa leśnego, regulacji użytkowania zasobów oraz
wykonywania prac leśnych.
Podstawowymi celami zrównoważonego rozwoju gospodarki leśnej są:
•
zachowanie całej naturalnej zmienności przyrody leśnej i funkcjonowania ekosystemów
leśnych w stanie zbliżonym do naturalnego, z uwzględnieniem kierunków ewolucji
w przyrodzie poprzez:
-
utrzymywanie w stanie zbliżonym do naturalnego i odtwarzanie śródleśnych zbiorników
wodnych,
-
dbałość o zachowanie w dolinach rzek pozostałości lasów łęgowych, olsów i innych
naturalnych zbiorowisk, jako ostoi rzadkich gatunków roślin i zwierząt,
-
pozostawianie w stanie nienaruszonym śródleśnych nieużytków,
-
w lasach ochronnych dbanie o stałe utrzymanie roślinności drzewiastej,
-
indywidualizowanie zasad postępowania gospodarczego;
•
restytucja metodami hodowli i ochrony lasu zbiorowisk przyrodniczych zdegradowanych
i zniekształconych w celu zapewnienia szybszego niż w procesach naturalnych tempa
przywracania zgodności biocenozy z biotopem, przy wykorzystaniu w miarę możliwości
sukcesji naturalnej, w tym przebudowy drzewostanów rębnych, bliskorębnych oraz
młodszych poprzez:
-
odnowienia podokapowe oraz wyprzedzające, z wykorzystaniem głównie jesionu,
-
odsłanianie wartościowych podrostów jesionu, świerka i innych gatunków lasotwórczych,
-
ochrona i zachowanie różnorodności biologicznej oraz bogactwa genetycznego
zbiorowisk dziko żyjących roślin, zwierząt i mikroorganizmów poprzez:
-
zwiększanie udziału starych drzew w lasach oraz związanych z nimi roślin, zwierząt
i mikroorganizmów,
-
zachowanie w stanie naturalnym różnych typów biocenoz oraz biotopów leśnych
i nieleśnych,
-
kształtowanie stref ekotonowych,
-
rezygnację ze stosowania środków chemicznych w lasach z wyjątkiem sytuacji
zagrażających istnieniu lasu;
177
•
wzmożenie korzystnego wpływu lasu na środowisko przyrodnicze oraz harmonizowanie
społecznego i gospodarczego rozwoju regionu przez racjonalne użytkowanie i odnawianie
zasobów leśnych, bez umniejszania produkcyjnej zasobności lasów, to jest:
-
zagospodarowania lasów w sposób zapewniający maksymalizację korzystnego ich
wpływu na klimat, wodę, glebę, warunki życia i zdrowia człowieka oraz równowagę
przyrodniczą,
-
stałe utrzymywanie zapasu produkcyjnego w lasach na poziomie zapewniającym
odnawianie i kumulację zasobów.
-
zagospodarowania lasów w sposób zapewniający maksymalizację korzystnego ich
wpływu na klimat, wodę, glebę, warunki życia i zdrowia człowieka oraz równowagę
przyrodniczą,
-
stałe utrzymywanie zapasu produkcyjnego w lasach na poziomie zapewniającym
odnawianie i kumulację zasobów.
Podstawą doskonalenia gospodarki leśnej nadleśnictwa winno być rozpoznanie
warunków geologicznych, hydrologicznych, klimatycznych, glebowych i siedliskowych.
W celu poprawy stanu środowiska przyrodniczego w trakcie wykonywania prac leśnych
szczególną uwagę należy zwracać na:
•
pozostawianie w lesie jak największej biomasy (części stojących drzew martwych,
połamanych, wykrotów, gałęzi, igliwia i kory), o ile nie jest to sprzeczne z zasadami
ochrony lasu,
•
wytyczanie i wykorzystywanie stałych szlaków zrywkowych,
•
stosowanie maszyn i urządzeń napędzanych przez silniki spalinowe z katalizatorami,
•
stosowanie bioolei jako smarów silnikowych,
•
unikanie niszczenia runa i ściółki leśnej między innymi poprzez wykonywanie zrywki
zimą przy pokrywie śnieżnej lub przy użyciu urządzeń zabezpieczających,
•
ochronę stanowisk gatunków chronionych, rzadkich i cennych podczas trzebieży i innych
zabiegów, między innymi poprzez zwracanie uwagi na miejsca obalania drzew, przebieg
szlaków zrywkowych itp.
Ponadto należy:
•
przy zwalczaniu zagrożeń ograniczyć do minimum stosowanie preparatów chemicznych
na korzyść biologicznych, a przy konieczności użycia preparatów chemicznych stosować
środki najmniej szkodliwe dla środowiska,
•
w zabezpieczaniu upraw i młodników preferować środki mechaniczne,
178
•
prowadzić monitoring techniczny i biologiczny w celu właściwego prognozowania
zagrożeń, a w drzewostanach szczególnie narażonych na czynniki chorobowe prowadzić
kontrolę stanu sanitarnego,
•
dążyć do utrzymania liczebności szkodników na poziomie nie zagrażającym
występowaniu szkód istotnych (gradacji),
•
w razie konieczności stosować biotechniczne metody ochrony lasu, między innymi
wykorzystywać pułapki feromonowe używane do zwalczania i prognozowania pojawienia
się szkodników wtórnych,
•
prowadzić aktywną ochronę drapieżnej entomofauny, mogącej w określonych warunkach
sprzyjać walce ze szkodnikami owadzimi.
Zaleca się, aby powyższe zasady uwzględniane były w uproszczonych planach
urządzania lasów poszczególnych wsi w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa.
8.7.2. Założenia w zakresie stosowania obcych gatunków drzew i krzewów.
Obce gatunki drzew i krzewów można stosować w różnych obiektach przeznaczonych
dla potrzeb turystyki i wypoczynku, powinno to jednak być uzależnione od ich charakteru
oraz położenia w lesie.
Parki leśne – tereny przeznaczone dla wypoczynku czynnego i biernego, spełniające
również funkcje dydaktyczne; powinny być położone w pobliżu miast, przy drogach
publicznych, w brzeżnych partiach lasu, na terenie starszych drzewostanów o urozmaiconym
składzie gatunkowym, jeżeli to możliwe w sąsiedztwie zbiorników wodnych. W przebudowie
i dostosowaniu tych drzewostanów dla potrzeb wypoczynku obce gatunki drzew i krzewów
mogą odegrać znaczną rolę. Na terenie parków leśnych jest pożądane zakładanie ścieżek
dydaktycznych, które mają na celu przybliżenie społeczeństwu problematyki leśnej. Zadania
dydaktyczne mogą być realizowane przez umożliwienie, ułatwienie i zachęcenie ludzi do
poznawania flory krajowej i obcej, pokazanie na stosunkowo niewielkim obszarze
różnorodności i bogactwa świata roślinnego, zmienności drzew i krzewów pod względem
pokroju, budowy korony, barwy, kształtu liści, rodzajów kwiatów i owoców. W parku
leśnym, na wydzielonym niewielkim obszarze można przedstawić typowe drzewa i krzewy
Ameryki Północnej, czy też Azji Wschodniej, w formie zestawów obejmujących 20 – 30
gatunków. Parki leśne są najbardziej odpowiednim terenem do stosowania egzotów na szerszą
skalę.
179
Parkingi śródleśne – wydzielone miejsca przy drogach publicznych, usytuowane
w pobliżu terenów odwiedzanych przez ludność; są obiektami odpowiednimi do stosowania
obcych gatunków drzew i krzewów, zarówno w postaci grupowej jak i pojedynczej.
Miejsca postoju przy drogach leśnych – odcinki dróg leśnych u styku z drogami
publicznymi; to tereny, na których udział gatunków obcych nie jest pożądany, podobnie jak w
miejscach biwakowania (powierzchniach leśnych położonych przy wodnych szlakach
turystycznych).
Punkty widokowo-wypoczynkowe – wydzielone miejsca przy drogach publicznych,
wraz z parkingiem dla pojazdów, usytuowane w miejscach odznaczających się dużymi
walorami krajobrazowymi – mogą być obsadzane drzewami i krzewami z dopuszczalnym
udziałem obcych gatunków. Posadzone drzewa i krzewy powinny stanowić dyskretną oprawę
dla rozległego pejzażu (jezioro, dolina rzeki). Są pożądane gatunki o różnorodnej barwie liści
jesienią, krzewy o ozdobnych owocach. Udział gatunków obcych powinien być w tym
przypadku ograniczony.
Drogi leśne dostępne dla ruchu turystycznego, szczególnie drogi prowadzące do
obiektów odwiedzanych przez ludność, mogą być obsadzane również obcymi gatunkami
drzew. Są tu pożądane takie gatunki jak: kasztanowiec, dąb czerwony i klony.
Poza terenami o charakterze turystyczno-rekreacyjnym, obce gatunki drzew i krzewów
powinny znaleźć szerokie zastosowanie w ozdabianiu osad administracji leśnej,
usytuowanych zarówno w lesie, jak i poza lasem. Celowość uprawy egzotów w tych
obiektach nie jest kwestionowana i gatunki te są od dawna sadzone przy siedzibach
nadleśnictw, leśniczówkach i gajówkach. Ponieważ osady administracji leśnej są obiektami
wyraźnie wyodrębnionymi, ogrodzonymi, zazwyczaj oddzielonymi od lasu polem lub drogą,
dobór gatunków ozdobnych może być szerszy. Powinno się zachować pewną równowagę
między gatunkami liściastymi i iglastymi oraz raczej ograniczać pospolicie uprawiane
w miastach krzewy ozdobne na rzecz gatunków innych, bardziej odpowiednich dla otoczenia
leśnego. Należy popierać utrzymywanie przy siedzibach nadleśnictw małych parków
z licznymi gatunkami drzew i krzewów, krajowych i obcych. W doborze gatunków dla osad
leśnych mogą się znaleźć również krzewy i drzewa o efektownych kwiatach jak: azalie
i różaneczniki, magnolie, hortensje.
Przy upiększaniu cmentarzy śródleśnych, miejsc straceń, pomników walk i męczeństwa
udział obcych drzew i krzewów jest bardzo pożądany. Mogą tu znaleźć zastosowanie gatunki
i odmiany z rodziny cyprysowatych – żywotniki, jałowce – w towarzystwie choiny i jedlicy
oraz zimozielonych gatunków liściastych (mahonia, bukszpan). Połączenia kolumnowych
180
form jałowców, żywotników i cisów z płaskimi lub ścielącymi się odmianami jałowca
chińskiego i sabińskiego czy irgi są często stosowane na cmentarzach.
8.8. Zadania dotyczące ochrony środowiska.
Program ochrony środowiska dla powiatu piskiego na lata 2004 - 2007 i powiatu
mrągowskiego na lata 2004 - 2010 zakłada, że na najbliższe lata celem nadrzędnym jest:
8.8.1 Zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska naturalnego.
Główne działania to:
-
zmniejszenie emisji pyłów w atmosferze,
-
likwidacja dzikich wysypisk,
-
likwidacja mogilników i magazynów po przeterminowanych środkachochrony roślin,
-
budowa czy też modernizacja systemów grzewczych w obiektach użyteczności publicznej
oraz budynkach prywatnych z możliwością wykorzystania - gdzie to możliwe odnawialnych źródeł energii (np. drewno, wody geotermalne, energia słoneczna,
biomasa, biogaz),
-
budowa płyt gnojowych, zbiorników na gnojówkę i gnojowicę w rodzinnych
gospodarstwach rolnych o skoncentrowanej produkcji zwierzęcej i wyposażenie tych
gospodarstw w specjalistyczne urządzenia do zagospodarowania tych nawozów,
-
poprawa stanu sanitarnego obiektów turystycznych oraz bazy wypoczynkowej,
-
modernizacja procesów technologicznych na energo i wodooszczędne oraz niskoemisyjne a
ponadto stosowanie urządzeń technicznych ograniczających bądź eliminujących hałas,
wibracje i promieniowanie niejonizujące,
8.8.2 Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej powiatu.
Główne działania to:
-
zmniejszenie wydobycia kopalin,
-
racjonalizacja użytkowania materiałów i energii,
-
inicjowanie obejmowania cennych przyrodniczo terenów ochroną prawną,
-
promowanie i wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii,
-
przywrócenie prawidłowego funkcjonowania melioracji terenów zagrożonych deficytem
wodnym,
-
racjonalne czerpanie z zasobów środowiska naturalnego.
8.8.3 Ochrona wód i racjonalna gospodarka wodno – ściekowa.
Główne działania to:
181
-
zapewnienie oczyszczania ścieków zgodnie z obowiązującymi przepisami
prawnymi,
-
budowa oczyszczalni ścieków miejscowościach nie posiadających ich dotychczas, a także
modernizacja oczyszczalni działających i nie spełniających warunków odprowadzania
ścieków oczyszczonych,
-
rozwiązanie gospodarki wodno-ściekowej we wsiach o rozproszonej zabudowie np.
poprzez budowę przydomowych oczyszczalni ścieków,
-
budowa sieci wodociągowych wraz z jednoczesną budową kanalizacji sanitarnej,
-
modernizacja ujęć wody pitnej zmierzająca do spełnienia aktualnych rozporządzeń,
-
budowa zbiorników małej i średniej retencji,
-
realizacja „Projektu ochrony wód powierzchniowych w zlewni Krutyni przed
zanieczyszczeniami ściekami sanitarnymi",
-
rekultywacja zbiorników wodnych - jezior jako zbiorników ma łej retencji,
-
porządkowanie brzegów jezior poprzez likwidację pozostałości po pomostach i kładkach,
-
konieczne jest prowadzenie stałej oceny stanu oczyszczania ścieków we wszystkich
obiektach turystycznych na terenie powiatu wraz z określeniem niezbędnych działań,
zmierzających do poprawy sytuacji wszędzie tam, gdzie odprowadzane ścieki nie
spełniają podstawowych kryteriów ochrony środowiska.
8.8.4 Zwiększenie powierzchni terenów leśnych..
Główne działania to:
-
zwiększenie powierzchni terenów leśnych w celu ochrony atmosfery,
-
zalesianie gruntów rolnych o niskiej klasie gleb (klasa VI) w celu zwiększenia lesistości
obszaru,
-
spełnianie wymogów regionalnego systemu Monitoringu Gospodarki Leśnej,
-
uporządkowanie ewidencji gruntów zalesionych,
-
pomoc w zalesianiu gruntów nieprzydatnych do produkcji rolnej (przeznaczonych do tego
celu w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego) realizowanych w ramach
Krajowego Programu Zwiększania Lesistości,
-
podjęcie działań zmierzających do rozwiązania problemu szkód wyrządzanych przez
bobry i zwierzęta łowne,
182
-
pomoc w realizacji programów rolno-środowiskowych finansowanych z programu
SAPARD,
-
utworzenie rezerwatu biosfery „Jeziora Mazurskie",
-
powiększenie rezerwatu biosfery „Jezioro Łuknajno"
-
sprawowanie nadzoru nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących
własności Skarbu Państwa,
-
prowadzenie ewidencji stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych, zespołów
przyrodniczo-krajobrazowych, pomników przyrody,
-
prowadzenie rejestru przetrzymywanych roślin lub zwierząt sprowadzonych
z zagranicy na podstawie zezwolenia ministra środowiska.
8.8.5 Unikanie zagrożeń ekologicznych i racjonalna gospodarka odpadami.
Główne działania to:
-
kompleksowa gospodarka odpadami, a przede wszystkim opracowanie i wdrożenie
„Powiatowego i gminnych Planów Gospodarki Odpadami" (głównie selektywna zbiórka
odpadów i ich recykling),
-
bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych,
-
unieszkodliwianie przeterminowanych środków ochrony roślin zgromadzonych w
mogilnikach,
-
budowa składowiska odpadów niebezpiecznych szczególnie pochodzących z katastrof
drogowych,
-
uruchomienie stacji kontroli opryskiwaczy,
-
rekultywacja terenów zdegradowanych w miarę potrzeb,
-
wymiana eternitowych pokryć dachowych zawierających azbest na materiały pokryciowe
nie zawierające azbestu,
-
uruchomienie właściwego systemu zagospodarowania padliny,
-
wdrożenie przez wytwarzających odpady nowoczesnych sposobów postępowania z
odpadami,
-
wdrożenie systemów ochrony przeciwpowodziowej,
-
spełnianie wymogów regionalnego systemu informacji o trasach przewozu i miejscach
składowania materiałów niebezpiecznych,
183
-
spełnianie wymogów regionalnego systemu wczesnego ostrzegania i wspieranie służb
ratownictwa,
-
utworzenie wspólnie z Powiatową Komendą Państwowej Straży Pożarnej, Policji i
samorządami gminnymi sprawnego systemu zarządzania w sytuacjach kryzysowych.
Ryc. 61. Ogólny schemat postępowania z odpadami.
8.8.6 Edukacja ekologiczna.
Główne działania to:
-
zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców,
-
edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży w szkołach i przedszkolach oraz wśród
dorosłych mieszkańców,
-
propagowanie zasad zrównoważonego rozwoju,
-
tworzenie lokalnych ośrodków edukacji ekologicznej,
-
stworzenie dostępnego systemu informacji o środowisku przyrodniczym,
-
upowszechnienie ekologicznych metod gospodarowania w rolnictwie, leśnictwie,
-
wspieranie tworzenia grup producentów rolnych oraz ich związków,
-
upowszechnienie zasad gospodarowania wynikających z Kodeksu Dobrej Praktyki
Rolniczej,
184
-
utworzenie Centrum Edukacji Ekologicznej,
-
upowszechnienie wiedzy o Unii Europejskiej, jej Wspólnej Polityce Rolnej i funduszach
przedakcesyjnych i akcesyjnych.
8.8.7 Zrównoważony rozwój gospodarczy i monitoring środowiska.
Główne działania to:
-
wspomaganie wdrożenia programów rolno - środowiskowych,
-
promowanie ekologicznej działalności gospodarczej,
-
uaktualnienie powszechnej ewidencji gruntów oraz miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego w celu ochrony lasów i u żytków rolnej wysokiej
jakości oraz prowadzenie racjonalnej eksploatacji z łóż i rekultywacji wyrobisk,
-
bieżąca aktualizacja informacji o stanie środowiska przyrodniczego i jego ochronie,
-
prowadzenie przez Inspekcję Ochrony Środowiska monitoringu podstawowego i
regionalnego w zakresie m.in. wód, powietrza, hałasu, odpadów,
-
ocena stanu sanitarno-epidemiologicznego i weterynaryjnego na terenie powiatu,
-
ocena stanu ochrony środowiska i ochrony roślin na terenie powiatu.
8.9. Założenia ochronne w zakresie rekreacji i turystyki.
Zakłada się, że rozwój turystyki krajoznawczej, edukacyjnej i specjalistycznej
odbywać
się
będzie
przy
maksymalnym
poszanowaniu
wartości
przyrodniczych
i kulturowych danego regionu. W tym celu należy podjąć następujące działania:
− promować formy „turystyki łagodnej”, głównie różnych form wędrówek pieszych
i rowerowych o charakterze przyrodniczym i krajobrazowym z nastawieniem na edukację
ekologiczną,
− w celu ograniczenia szkód w środowisku przyrodniczym, ruch turystyczny należy
kanalizować na wybranych szlakach i wydzielonych, atrakcyjnych fragmentach lasu,
− formy użytkowania turystycznego muszą być uzależnione od reżimów ekologicznych
i pojemności środowiska przyrodniczego,
− turystyka i jej formy w rezerwacie przyrody powinny odbywać się na warunkach
określonych przez Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody,
− z ruchu turystycznego należy wyłączyć niektóre szczególne fragmenty lasu, jak np. ostoje
i miejsca koncentracji zwierzyny, ostoje rzadkich ptaków, skupiska roślin chronionych,
szczególnie cenne zbiorowiska roślinne itp.,
185
− przy planowaniu turystycznym należy preferować nieduże obiekty i urządzenia
turystyczne, dostosowane formą do otoczenia przyrodniczego i kulturowego, nawiązujące
do architektury regionalnej.
9. Turystyka i rekreacja.
Tereny Nadleśnictwa Maskulińskie należą do jednych z najbardziej atrakcyjnych
turystycznie regionów województwa warmińsko - mazurskiego. Głównymi walorami tego
obszaru są:
•
bogactwo jezior stwarzające możliwość rozmaitych form aktywnego wypoczynku nad
wodą,
•
Puszcza Piska, teren atrakcyjny przyrodniczo, łączący w sobie różne typy krajobrazu, a
zarazem dobrze udostępniony poprzez sieć dróg gminnych oraz szlaków turystycznych i
ścieżek dydaktycznych,
•
bliskość miast: Ruciane Nida, Mikołajki, Pisz,
•
wsie: Iznota, Karwica, Krzyże, Ukta, Wejsuny, Wierzba, Wojnowo, Wygryny, Zełwągi,
położone na omawianym terenie lub w jego pobliżu znane jako miejscowości turystyczne
i agroturystyczne.
Nadleśnictwo Maskulińskie znakomicie wykorzystuje swoje położenie na atrakcyjnie
turystycznym obszarze Puszczy Piskiej. Między innymi w ramach swojej działalności
ubocznej przygotowało bardzo bogatą ofertę turystyczną skierowaną do różnych warstw
naszego społeczeństwa, jak również udostępniło swój teren innym organizacjom w celu
realizacji przez nie przedsięwzięć z zakresu szeroko pojętej turystyki i rekreacji.
Wszystkie elementy infrastruktury turystycznej na terenie omawianego nadleśnictwa
przedstawia „Mapa walorów przyrodniczych, wartości kultury materialnej oraz zagrożeń
środowiska przyrodniczego Nadleśnictwa Maskulińskie”. Do najważniejszych z nich należą:
Ośrodki wypoczynkowe
Na
gruntach
Nadleśnictwa
Maskulińskie
znajduje
się
obecnie
20
ośrodków
wypoczynkowych dzierżawionych przez osoby prywatne lub instytucje. Są to ośrodki czynne
sezonowo, otwarte w sezonie letnim.
186
Wykaz ośrodków wypoczynkowych.
Powierzchnia
Nr ew.działki
4
Nr umowy ważna
do
5
L.Ruciane oddz. 120 g
miasto Ruciane Nida
ul. Aleja Wczasów
7,69ha
dz.nr 3120/...
bezumowne
korzystanie
z gruntów LP
L. Ruciane oddz. 120 f
miasto Ruciane Nida
ul. Aleja Wczasów
0,19ha2
dz.nr3120/1
Un/95
19.07.2004r
L. Ruciane oddz. 118 p
miasto Ruciane Nida
ul. Aleja Wczasów
0,18 ha
dz.nr3118
Un/94
31.08.2004r
L. Ruciane oddz. 105 f
miasto Ruciane Nida
ul. Mazurska
0,82 ha
dz.nr3105
1/2002
01.01.2004T
L. Guzianka oddz. 143 o
obr.ew. Krzyże
0,91 ha
dz.nr3143
1/2001
01.02.2011r
L.Ruciane oddz. 54 j , 63 f
miasto Ruciane Nida
ul. Wrzosowa 1
1,12 ha
dz.nr 3054/2
dz.nr 3063/2
5/2000
31.12.2010r
L. Ruciane oddz. 54 g
miasto Ruciane Nida
ul. Wrzosowa 1
2,87 ha
dz.nr 3054/2
Un/95
27.06.2004T
L. Ruciane oddz. 63 g
miasto Ruciane Nida
ul. Wrzosowa 1
2,94 ha
dz.nr 3063/2
4/200
31.12.2010r
L. Wejsuny oddz. 16 b
obręb ewidencyjny Piaski
ul. Wrzosowa 1
3,09 ha
dz.nr 3016
1/96
31.12.2005r
2,90 ha
dz nr 3016
Un/95
15.03.2005r
1,17 ha
dz.nr3354
5/96
30.04.2006r
0,69 ha
dz. Nr 3295
do 03.11.2013r
do01.06.2007r
Lp.
Adres najemcy
Położenie
1
2
Okręgowy Zespół Gospodarki
Turystycznej
PTTK Sp. Z O.O. ul.
Staromiejska 1
10 -950 Olsztyn
Fundusz Wczasów
Pracowniczych Sp.zoo
w W-wie O/Spała 97-214
ul.Nadpiticzna 4
DWPwrta Jezior"
Ośrodek "IZA"
Cwalina Andrzej
Ruciane Nida ul. Wiejska
Dom Wycieczkowy
"U FARYJA"
Eugeniusz Faryj
Ruciane Nida ul. Mazurska
Ośrodek Wypoczynkowy
"Pod Dębem "
Marek Tumiński
Ruciane Nida ul. Sosnowa 1
Zakład Energetyczny S.A.
10-950 Olsztyn
ul. Kościuszki 83
Przedsiębiorstwo Budownictwa
Uprzemysłowionego W-wa
Północ
01-813 Warszawa ul.
Marymoncka 105
Ośrodek
Szkoleniowo-Wypoczynkowy
Ministerstwa Gospodarki w
Rucianem
Nidzie ul. Wrzosowa 1
Zakład Obsługi
Warmińsko-Mazurskiego
Urzędu Wojewódzkiego
10-600 Olsztyn
AL Marszałka J. PHsudskiego7/9
Kancelaria Sejmu
Biuro Prawno-Organizacyjne
00-902 W-wa ul.Wiejska 6/8
Stanica Wodna "Czapla"
Serafin Stanisława
Zamordeje 12-214 Wiartel
Ośrodek Wczasowy
Pracowników LP
"DĘBOWO BUDOSTAL"
3
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
L.Wejsuny oddz. 16 b
obręb ewidencyjny Piaski
ul. Wrzosowa 1
L. Czapla oddz. 354 h
obręb ewidencyjny
Szeroki Bór
L. Czapla oddz. 295 f
obręb ewidencyjny Szeroki
Bór
187
Powierzchnia
Nr ew.działki
4
Nr umowy ważna
do
5
L Uktaoddz. 207b, 215a
obręb ewidencyjny Iznota
2,61 ha
dz.nr 2207
dz.nr2215
2/99
31.12.2004r
L. Ukta oddz. 206 h
Obręb ewidencyjny Iznota
0,41 ha
dz. Nr 2207
1/99
31.12.2004r
L.Guzianka oddz. 160f,
obręb ewidencyjny Krzyże
0,71 ha
dz.Nr3160
dz.Nr1011
7/96
20.07.2006r
L. Krzyże oddz. 25a
obręb ewidencyjny Krzyże
400 m2
dz.Nr1025
8/97
16.10.2007r
L.Drapacz oddz. 156A j, k
obręb ewidencyjny Karwica
2,58 ha
dz.Nr 1156/25
dz.Nr 1156/24
Um.dz.
L-2-2126/14/91
31.12.2011r
L. Drapacz oddz. 188c
obręb ewidencyjny Karwica
5,12 ha
dz.Nr1188
2/2003
20.02.2013r
0,32 ha
dz.Nr 1368
P-2-2126/2/87
3/2002
30.04.20012
1,72 ha
dz.Nr 2062/1
1/97
01.04.2007
Lp.
Adres najemcy
Położenie
1
2
Stowarzyszenie Właścicieli
Domków
Cempingowych"
GROCHÓWKA"
pracownicy LP
Instytut Przemysłu Organicznego
03-236 Warszawa Żerań ul.
Annopol 6
"POLFA" Warszawa Tarchomin
S.A.
"RESTAL"
J.Kania i Z.Antonowicz
12-221 Ruciane Nida
ul. Krajeckiego
3
13
14
15
16
17
18
19
20
Rakowski Mieczysław
00-556 Warszawa
ul. Aleja Róż 10 m 14
"ELEKTROMONTAŻ"
Warszawa SA.
02-691 Warszawa
ul. Obrzeżna 3
Stowarzyszenie Domków
Cempingowych
"POLANKA"
B.Tarara
"Koto Łow.Nr 70"
CYRANECZKA
Warszawa-Okęcie 00-971
AI.Krakowska 110/114
Ośrodek Wypoczynkowy
"LEŚNA POLANA"
ul. Leśna 9 11-730 Mikołajki
Franciszek Szajnowski ul.
Orzyszowa 3/21
L. Turośl oddz. 368j
obręb ewidencyjny Hejdyk
L. Mikołajki oddz. 62b,c,d
obręb ewidencyjny
miasto Mikołajki
188
Kwatery myśliwskie i pokoje gościnne
W Nadleśnictwie funkcjonuje system kwater myśliwskich i pokoi gościnnych czynnych
przez cały rok. Kwatera myśliwska znajduje się w miejscowości Zamordeje.
Fot. 20. Kwatera myśliwska Zamordeje.
Fot. 21. Wiata przy kwaterze myśliwskiej Zamordeje.
189
Pola namiotowe, miejsca biwakowe i miejsca ogniskowe
Na terenie nadleśnictwa znajduje się 22 pola biwakowe. Są to obiekty czynne tylko w
okresie wakacyjnym. Poniżej przedstawiono wykaz pól biwakowych:
Lp.
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Nazwa pola biwakowego, leśnictwo
Oddział
pododział
2
„Zielona”
Leśnictwo Guzianka
„Bobrowa”
Leśnictwo Krzyże
„Drapacz”
Leśnictwo Drapacz
„Łysa”
Leśnictwo Kowalik
„Rybacza Buda”
Leśnictwo Kowalik
„Wysoka I, II”
Leśnictwo Kowalik
„Harcerska”
Leśnictwo Czapla
„Łódzka”
Leśnictwo Czapla
„Sowi Róg”
Leśnictwo Czapla
„Nadbrzeże”
Leśnictwo Ruciane
„Przy Siatce”
Leśnictwo Wejsuny
„Tarasowa”
Leśnictwo Wejsuny
„Stok”
Leśnictwo Wejsuny
„Niska”
Leśnictwo Guzianka
Parking „Przy Śluzie”
Leśnictwo Wejsuny
„Goły Rożek”
Leśnictwo Wejsuny
„Siekiernik”
Leśnictwo Gąsior
„Flosek”
Leśnictwo Gąsior
„Koło Promu”
Leśnictwo Śniardwy
„W Zatoce”
Leśnictwo Mikołajki
„Kokoszka”
Leśnictwo Baranowo
„Lasek”
Leśnictwo Turośl
Pow. (ha)
3
160d
0,59
125g, 137a
6,01
166f
2,27
267i
0,78
230m
0,44
186d, h, l
0,94
322b
0,90
315c
0,51
358f
0,50
83r
0,14
4a
0,20
16h
0,15
33k
0,24
99d
0,28
33j
0,12
8f
0,36
198g
0,35
149j
0,84
108f
0,38
64f
0,20
251a
0,38
262d, 240f
3,13
190
Na terenie nadleśnictwa znajduje się również szereg wyznaczonych miejsc biwakowych i
ogniskowych. Są to niewielkie obiekty przystosowane do jednoczesnego wykorzystania przez
kilka do kilkunastu osób, usytuowane najczęściej nad jeziorami w sąsiedztwie innych
obiektów infrastruktury turystycznej. Mają one ułatwić wypoczywającym turystom kontakt z
przyrodą Puszczy Piskiej, jednocześnie odciągając ich od biwakowania w miejscach
przypadkowych. Obiekty te są najczęściej wyposażone w zadaszenia i ławki. Wszystkie
miejsca ogniskowe są specjalnie przygotowane, oczyszczone do gleby mineralnej i obłożone
brukiem kamiennym. Za właściwe z nich korzystanie odpowiadają wyznaczone osoby.
Inne obiekty infrastruktury turystycznej
Na terenie nadleśnictwa znajdują się również parkingi leśne:
Leśnictwo
2
Wejsuny
Wejsuny
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Ruciane
Oddz. Pododdz.
3
12 b
1.2 g
80 a
80 a
80 a
169 b
168 b
83 s
Powierzchnia
4
200 m2
100 m2
300 m2
200 m2
200 m2
200 m2
400 m2
100 m2
9
Czapla
312 c
0,08 ha
10
11
12
Czapla
Dębowo
Dębowo
289 n
203 d
248 c
0,12 ha
0,10 ha
0,10 ha
13
Krzyże
25 j
0,14 ha
14
15
16
17
18
Krzyże
Zaroślak
Zaroślak
Drapacz
Drapacz
88 j
225 c
233 c
92 d
190 f
0,10ha
0,05 ha
0,05 ha
0,10 ha
0,15 ha
19
Śniardwy
145 b
0,05 ha
20
21
22
23
Śniardwy
Śniardwy
Śniardwy
Gąsior
82 i
80 d
95 b
191 c
0,02 ha
0,02 ha
0,02 ha
0,04 ha
Lp.
1
1
2
3
4
5
6
7
8
Wyposażenie
5
kontener na śmieci
kontener na śmieci
kontener na śmieci
kontener na śmieci
kontener na śmieci
zadaszenie , 3 stoły , 6 ławek , kontener
na śmieci
kontener na śmieci
stół, ławki
stół, ławki
WC , ławki, stoliki, pojemnik na
śmieci
ławki
ławki, kontener na śmieci
kontener na śmieci, 2 ławki
kontener na śmieci, 3 ławki
kontener na śmieci, 3 stoliki, 6 ławek ,
tablica informacyjna
1 stolik , 2 ławki
1 stolik , 2 ławki, tablica informacyjna
1 stolik , 2 ławki, tablica informacyjna
kontener na śmieci, ławki, stół
191
Fot. 22. Parking leśny
Leśne ścieżki dydaktyczne
Do chwili obecnej na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie utworzono 5 ścieżkek
dydaktycznych, położonych w najbardziej turystycznie atrakcyjnych rejonach omawianego
obiektu:
•
ścieżka przyrodnicza „Łuknajno”,
•
ścieżka przyrodnicza w Wierzbie,
•
ścieżka dydaktyczna „Kadzidłowski Las”,
192
Fot. 23. Park dzikich zwierząt w Kadzidłowie.
Fot. 24. Fragment ścieżki – ochrona lasu.
193
•
ścieżka botaniczna „Smolaki”,
•
ścieżka dydaktyczna „śladami Gałczyńskiego”,
Ryc.62. Ścieżka dydaktyczna „śladami Gałczyńskiego”
194
•
projektowana ścieżka dydaktyczna wokół Jeziora Chudek w Rucianem Nidzie.
Ryc. 63. Projektowana ścieżka dydaktyczna wokół Jeziora Chudek w Rucianem Nidzie.
Szlaki turystyczne
Przez tereny nadleśnictwa przebiega szereg szlaków turystycznych wytyczonych przez
różne organizacje turystyczne przy współudziale administracji leśnej. Należą do nich:
v Szlaki piesze:
-
Pieszy szlak „zielony” ok. 20 km - wędrówka prowadzi wokół jezior Guzianka Mała i
Guzianka Duża .
-
Pieszy szlak „żółty” ok. 35 km - nazwany imieniem K. Małka działacza i pisarza
mazurskiego , badacza pieśni i podań ludowych . Początek szlaku w leśniczówce Pranie nad
Jez. Nidzkim , dalej Puszczą Piską do leśniczówki Zakręt , a następnie brzegiem Jez.
Mokrego do Krutyni . Na trasie marszu dwa rezerwaty "Królewska sosna" i "Zakręt".
195
-
Pieszy szlak „niebieski” ok. 10 km - im.K.I.Gałczyńskiego prowadzi od dworca
kolejowego w Rucianem do leśniczówki Pranie (obecnie muzeum poety K.I.Gałczyńskiego).
-
Pieszy szlak „czerwony” Pisz – Ruciane Nida – Mikołajki – Ryn - Giżycko.
v Szlaki rowerowe.
Przez omawiany teren przebiegają następujące szlaki rowerowe:
-
szlak K.I.Gałczyńskiego prowadzący z miasta Ruciane-Nida do Prania, gdzie znajduje się
muzeum poety. Trasa wynosi około 10 km. Jest to piękny szlak prowadzący przez wspaniałe
lasy Puszczy Piskiej, kończący się zwiedzaniem muzeum i podziwianiem pięknych widoków,
takich jakie podziwiał poeta,
-
szlak około 20 km, zaczynający się w mieście Ruciane-Nida od stacji PKP i prowadzący
do wsi Piaski,
-
Mazury - okolice Kętrzyna- 75.0 km (Kętrzyn - Nakomiady - Mikołajki - Piecki -
Mrągowo),
-
okolice Krutyni - Dolna Krutynia (Kadzidłowo - Dolna Krutynia) - 4 etapy,
-
okolice Krutyni - Ernst Wiechert (Krutyń - jezioro Mokre - Leśniczówka Pieresławek -
Nadleśnictwo Strzałowo - Leśniczówka Ukta) - 4 etapy,
-
okolice Krutyni - Jezioro Mokre (Jezioro Mokre - Uklanka - jezioro Kołowin) - 4 etapy,
-
okolice Krutyni - Leśniczówka Pranie (Krutyń - Leśniczówka Pranie - Ośniak) - 3 etapy,
-
okolice Krutyni - Rezerwaty Krutyńskie (Rezerwat Krutynia - Rezerwat Zakręt - Rezerwat
Królewska Sosna) - 2 etapy
-
okolice Rucianego 3 – 47 km (Ruciane - Nida - Wejsuny - Wierzba - Mikołajki - Ukta -
-
Ruciane - Nida),
-
okolice Rucianego 4 – 54 km (Ruciane - Nida - Wojnowo - Ukta - Piecki - Nawiady –
Stare - Kiełbonki - Ruciane - Nida).
-
okolice Rucianego 5 - 39.5 km (Ruciane - Nida - Jagodzin - Niedźwiedzi Róg - Wejsuny -
Ruciane - Nida),
-
okolice Rucianego 6 - 61.4 km (Ruciane - Nida - Wiartel - Turośl - Ciesina - Ruciane -
Nida).
v Szlaki historyczno – przyrodnicze:
-
okolice Krutyni - Wycieczka kulturowo - historyczna (Wojnowo - Osiniak) - 2 etapy.
v Trasy spływów kajakowych:
-
rzeka Krutynia ver. 1 - 96.0 km.
-
rzeka Krutynia ver. 2 - 12 etapów
196
Fot. 25 . Szlak kajakowy - rzeka Krutynia.
-
Ruciane-Nida - Jezioro Nidzkie – Wiartel - stanica wodna PTTK jabłoń - Pisz (29,5 km).
v Szlaki żeglarskie:
Fot. 26. Śluza Guzianka.
197
PISZ - WĘGORZEWO (108 km) z jeziora Roś, Kanałem Jeglińskim, przez Śniardwy,
jezioro Mikołajskie i Tałty, dalej Kanałem Tałckim, przez jezioro Tałtowisko, Kanałem
Mioduńskim, przez jeziora Szymon i Jagodne do Giżycka i dalej Kanałem Niegocińskim,
przez jeziora Kisajno, Dargin i Mamry do Węgorzewa.
PISZ - SZEROKI OSTRÓW (ok. 27 km) z jeziora Roś rzeczką Wilkus, dalej przez jezioro
Kocioł, rzeką Białoławką do jeziora Białoławki, dalej rzeką Wyszką do zatoki Śniardw i dalej
do półwyspu Szeroki Ostrów.
PISZ - RUCIANE-NIDA (37 km) z jeziora Roś Kanałem Jeglińskim, przez jeziora Seksty,
Śniardwy, Bełdany do śluzy w Guziance, dalej przez jeziora Mała i Wielka Guzianka do
przystani w Rucianem-Nidzie.
PISZ - WOJNOWO (49 km) z jeziora Roś Kanałem Jeglińskim, przez jeziora Seksty,
Śniardwy na jezioro Bełdany do Zatoki Iznockiej, dalej kanałem przez wieś Iznota, dalej
przez jezioro Jerzewko i Gardyńskie do rzeki Krutyni, tą do jeziora Duś, nad którym leży
Wojnowo.
RUCIANE-NIDA - JEZIORO NIDZKIE – WIARTEL - stanica wodna PTTK JABŁOŃ PISZ (29,5 km) szlak kajakowy (na znacznym odcinku trasy także żeglarski), prowadzący
przez krajobrazowy rezerwat przyrody „Jezioro Nidzkie”, jednym z najpiękniejszych
akwenów mazurskich, atrakcyjnym pod względem krajobrazowym i krajoznawczym.
MIKOŁAJKI - JEZIORO ŚNIARDWY - PISZ (27 km).
GIŻYCKO - MIKOŁAJKI - 37 km.
MIKOŁAJKI – PISZ - 25 km.
MIKOŁAJKI - RUCIANE – NIDA - 19 km.
MIKOŁAJKI – RYN - 20 km.
v Szlaki samochodowe
-
szlak Mazurski - 445.0 km (Olsztyn - Barczewo - Biskupiec - Rezszel - Św. Lipka -
Kętrzyn - Gierłoż - Węgorzewo - Gołdap - Olecko - Ełk - Orzysz - Pisz - Ruciane - Nida Szczytno - Pasym - Olsztyn).
-
szlak Wielkich Jezior Mazurskich - 132.0 km (Węgorzewo - Pozezdrze - Kuty -
Kruklanki- Giżycko - Ryn - Mrągowo - Mikołajki - Ruciane Nida - Pranie).
W zasięgu terytorialnym nadleśnictwa (poza gruntami administrowanymi przez LP),
znajduje się duża ilość hoteli, pensjonatów, kwater agroturystycznych, restauracji, barów,
198
czynnych zarówno w okresie wakacyjnym jak i przez cały rok. Większość obiektów
reprezentuje wysoki poziom świadczonych usług i jest położona w bardzo atrakcyjnych
miejscach. Niekiedy wystrój obiektów jest stylizowany na dawne czasy. Oto niektóre z nich:
Fot. 27 .Pensjonat Galindia – Mazurski Eden w Iznocie.
Fot. 28. Mikołajki. Kompleks gastronomiczno – hotelowy.
199
10. Edukacja i promocja.
Stała i powszechna edukacja leśna ma na celu:
•
upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o środowisku leśnym oraz o wielofunkcyjnej i
zrównoważonej gospodarce leśnej;
•
podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie racjonalnego i odpowiedzialnego
korzystania z wszystkich funkcji lasu;
•
budowanie zaufania społecznego dla działalności zawodowej leśników.
Do niedawna program ochrony przyrody pełnił podstawową rolę jako kompendium
wiedzy o walorach przyrodniczo-leśnych nadleśnictwa przeznaczone między innymi do
szerokiej prezentacji społeczeństwu. W dniu 9 maja 2003 r. Dyrektor Generalny Lasów
Państwowych wydał zarządzenie Nr 57 w sprawie wytycznych prowadzenia edukacji leśnej
społeczeństwa w Lasach Państwowych. W myśl tego dokumentu edukacja leśna
społeczeństwa ma stać się jednym z podstawowych zadań realizowanych przez Lasy
Państwowe, wynikającym z założeń Polityki Leśnej Państwa i przyjętych
„Kierunków
rozwoju edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych”. Cele edukacji leśnej mają
być realizowane w oparciu o następujące treści:
•
budowę i funkcjonowanie ekosystemów leśnych;
•
znaczenie lasu: ekologiczne, produkcyjne i społeczne;
•
zagrożenia i ochrona lasów;
•
ochronę przyrody;
•
zadania leśników i leśnictwa.
Podstawowym zadaniem na szczeblu lokalnym ma być sporządzenie w każdym
nadleśnictwie programu edukacji leśnej społeczeństwa i wcielanie w życie wszystkich jego
postanowień. Podstawą prawną opracowania tego programu są ustalenia zawarte w
załączniku nr 2 do zarządzenia Nr 57 Dyrektora Generalnego LP. W każdym nadleśnictwie w
ramach sporządzania programu edukacji leśnej musi być także powołana komisja programu
edukacji leśnej która określi podstawowe założenia do wykonania programu.
Program edukacji leśnej w nadleśnictwie powinien zawierać:
-
charakterystykę przyrodniczo-leśnych walorów nadleśnictwa,
-
inwentaryzację istniejących obiektów edukacji leśnej nadleśnictwa,
-
charakterystykę działalności edukacyjnej prowadzonej przez nadleśnictwo w minionym
okresie,
200
-
inwentaryzację obiektów edukacji przyrodniczej innych podmiotów znajdujących się na
obszarze działania nadleśnictwa,
-
wyszczególnienie potencjalnych partnerów w edukacji leśnej społeczeństwa,
-
charakterystykę istniejących wydawnictw o nadleśnictwie.
W myśl zarządzenia nr 57 w edukację leśną społeczeństwa ma być zaangażowany
każdy pracownik nadleśnictwa zaliczony do Służby Leśnej.
Program edukacji leśnej społeczeństwa jest w wielu miejscach zbieżny z programem
ochrony przyrody. Obydwa te opracowania powinny się uzupełniać w prezentacji
społeczeństwu ogromu nakładów, jakie Lasy Państwowe ponoszą dla ochrony środowiska
przyrodniczego oraz wyników tych działań. W tym celu oba opracowania powinny zostać
udostępnione jak najszerszemu ogółowi społeczeństwa. Najodpowiedniejszym do tego
medium w dzisiejszych czasach jest internet.
Nadleśnictwo Maskulińskie prowadziło szeroką akcję edukacyjną jeszcze przed
wejściem w życie zarządzenia nr 57. Wyrazem tego było: rozwijanie infrastruktury
turystycznej,
urządzenie
ścieżek
dydaktycznych,
pomoc
w
wytyczeniu
szlaków
turystycznych, czy ustawienie tablic informacyjnych w miejscach o największym natężeniu
ruchu turystycznego. Nadleśnictwo wydało także foldery turystyczne oraz prowadzi własną
stronę internetową. Obecnie w ramach realizacji postanowień powyższego zarządzenia
nadleśnictwo zamierza między innymi zacieśnić współpracę ze szkołami podstawowymi i
gimnazjami z terenu swojego zasięgu terytorialnego, w celu zintensyfikowania działań
zmierzających do edukacji leśnej najmłodszych członków naszego społeczeństwa.
Potencjalni partnerzy w edukacji leśnej społeczeństwa:
• Ośrodek Ekologiczny PAN w Popielnie,
• Ośrodek Ekologiczny PAN w Baranowie
• Szkoły Podstawowe w Rucianem Nidzie, Karwicy, Wejsunach, Wygrynach, Ukcie,
Wojnowie, Mikołajkach,
• Gimnazja publiczne w Rucianem Nidzie i Mikołajkach,
• Zespół Szkół Drzewnych i Leśnych w Rucianem Nidzie,
• Zespół Szkół Rolniczych w Mikołajkach
• Liceum Ogólnokształcące w Zespole Szkół Samorządowych w Rucianem Nidzie.
Obiekty występujące w Nadleśnictwie Maskulińskie wykorzystywane w edukacji leśnej
społeczeństwa:
201
v
Leśny Ośrodek Edukacji Ekologicznej „Wojciechówka” w Rucianem Nidzie.
Fot. 29. Zajęcia ekologiczne młodzieży w Leśnym Ośrodeku Edukacji Ekologicznej „Wojciechówka”.
v
Zabytkowa Wyłuszczarnia nasion – udostępniana do zwiedzania.
Fot. 30 Magazyn nasion.
202
v
Ogródek dendrologiczny przy wyłuszczarni – obr. Ruciane oddz.95 a.
Fot. 31 Wiata przy ogródku dendrologicznym obok wyłuszczarni nasion.
v
Zagroda dzicza w leśnictwie Wejsuny.
Fot. 32. Zagroda dzicza w leśnictwie Wejsuny.
v
Polana widokowa - obr. Ruciane oddz. 95 f.
203
Program opracował:
Taksator specjalista
Starszy Inspektor Nadzoru i Kontroli
.............................................................................................
........................................................................................
mgr inż. Mikołaj Chlabicz
mgr inż. Andrzej Leonowicz
Kierownik Brygady
Dyrektor Oddziału BULiGL
w Białymstoku
..................................................................................................
...................................................................................................
inż. Andrzej Szerszenowicz
mgr Jerzy Małyszko
204
205
11. Literatura
1. Atlas hydrograficzny Polski. 1980. Arkusz Pisz. Instytut Meteorologii i Gospodarki
Wodnej. Warszawa.
2. Bielecki G., 1986 - Charakterystyka siedlisk leśnych Dzielnicy Równiny Mazurskiej na
podstawie siedlisk Puszczy Piskiej. maszynopis, BULiGL Białystok.
3. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 1995 r. Plan Urządzenia
gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Pisz na lata 1993-2002.
4. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 2002 r. Charakterystyka gleb i
siedlisk Nadleśnictwa Pisz
5. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 2004 r. Charakterystyka gleb i
siedlisk Nadleśnictwa Maskulińskie
6. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok
2004 r. Fitosocjologiczna
charakterystyka zbiorowisk roślinnych Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy
Mazurskie” Nadleśnictwo Maskulińskie.
7. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 1983 r. Plan Urządzenia
gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Maskulińskie na lata 1982-1993.
8. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 1995 r. Plan Urządzenia
gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Maskulińskie na lata 1994-2003.
9. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 2000 r. Program Ochrony
Przyrody Nadleśnictwa Maskulińskie.
10. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 1993 r. Plan Ochrony
Rezerwatu Przyrody „Krutynia Dolna im. Wańkowicza” na okres 1.01.1994 do
31.12.2003 r.
11. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 1993 r. Plan Ochrony
Rezerwatu Przyrody „Jezioro Nidzkie” na okres 1.01.1994 do 31.12.2003 r.
12. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 1993 r. Plan Ochrony
Rezerwatu Przyrody „Jezioro Lisunie” na okres 1.01.1994 do 31.12.2003 r.
13. Czerwiński A., 1995 - Geobotanika w ochronie środowiska lasów Podlasia i Mazur.
Wydawnictwa Politechniki Białostockiej. Białystok.
14. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych „Instrukcja ochrony lasu – cz. I”,
Warszawa 1999.
206
15. „Dzieje lasów, leśnictwa i drzewnictwa w Polsce”, praca zbiorowa (A. Reindl),
PWRiL, Warszawa 1965.
16. Główny Urząd Statystyczny, 1997 - Ochrona środowiska. Informacje i opracowania
statystyczne. Zakł. Wyd. Statyst., Warszawa.
17. Gumiński R., 1948 - Próba wydzielenia dzielnic rolniczo-klimatycznych w Polsce.
Przegl. Meteor. i Hydrol.
18. Gumiński R., 1951 - Meteorologia i klimatologia dla rolników. PWRiL, Warszawa.
19. Klasyfikacja gleb leśnych Polski. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych.
Warszawa 2000.
20. Jaszczak R. „Monitoring lasów”, Poznań 1999.
21. Kondracki J., 1972 - Polska Północno-Wschodnia. PWN, Warszawa.
22. Kondracki J. 2001 - Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
23. Kondracki J., Mikulski Z., 1958 - Hydrografia dorzecza Krutyni. Prace Geogr., IG
PAN
24. Korycka W. i zespół, 1970 - Pisz z dziejów miasta i powiatu. Wydawnictwo
Pojezierze, Olsztyn. 1970
25. Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Mazurskie”. RDLP w Olsztynie, Olsztyn 2003.
26. Matuszkiewicz W, 2001 - Przewodnik do oznaczania zbiorowisk leśnych Polski.
Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.
27. „Mazurski Park Krajobrazowy” Kruszelnicki J., Kruszelnicka A. Mazurski Park
Krajobrazowy 2004r.
28. Mikulski Z., 1966 - Bilans wodny Wielkich Jezior Mazurskich. Warszawa, PIHM.
29. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa „Instrukcja
sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie”, Departament Leśnictwa
Warszawa 1996.
30. MOŚZNiL, 1994 - Instrukcja urządzania lasu. Załączniki. Wydawnictwa IBL.
Warszawa.
31. Obce gatunki drzew w gospodarstwie leśnym, S. Bellon, J. Tumiłowicz, S. Król,
PWRiL, Warszawa 1977.
32. MRLiGŻ, NZLP, 1988 - Zasady hodowli lasu. PWRiL. Warszawa.
33. „Nadleśnictwo Maskulińskie w Rucianem Nidzie” 1999. Folder informacyjny.
34. „Ochrona różnorodności biologicznej Polski”, Narodowa Fundacja Ochrony
Środowiska, Warszawa 1998.
207
35. „Ochrona obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000” Dziennik Ustaw, zał.
do numeru 229, poz. 2313 z dnia 21. 10. 2004r.
36. Okołowicz W., 1973-78. Regiony klimatyczne. [w] Narodowy Atlas Polski 29.
37. Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie, 1981 - Dzieje Warmi
i Mazur w zarysie. Tom I. Od pradziejów do 1870 roku. PWN. Warszawa.
38. PAN Polska Czerwona Księga Roślin – paprotniki i rośliny kwiatowe, Kraków 2001.
39. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Polska Czerwona Księga Zwierząt –
Kręgowce, Warszawa 2001.
40. Powiat mrągowski „Program ochrony środowiska na lata 2004 - 2010" Mrągowo
2004 r.
41. Powiat mrągowski „Powiatowy plan gospodarki odpadami dla powiatu mrągowskiego na lata
2004-2014. Mrągowo 2004 r.
42. Powiat piski „Powiatowy program ochrony środowiska” Pisz 2004 r.
43. Program gospodarczo-ochronny Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Mazurskie”
RDLP w Białymstoku RDLP w Olsztynie.
44. Program realizacji ekorozwoju Zielonych Płuc Polski, M. Sieniawski, A. Wojtych Kowalewska, A. Grygo. A. Rowińska, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska
i Agencja Rozwoju Regionalnego „ARES” w Suwałkach, 1997.
45. Prusinkiewicz Z., 1994 - Leksykon ekologiczno-gleboznawczy. PWN. Warszawa
46. Romer E., 1949 - Regiony klimatyczne Polski. Prace Wrocł. Tow. Nauk., ser. B, nr 16.
47. Rutkowski A., 2002 - Po huraganie. Głos Lasu Nr 7, s. 5-6.
48. Schmuck A., 1959 - Zarys klimatologii Polski. Warszawa, PWN.
49. Siedliskowe podstawy hodowli lasu. 1990. PWRiL Warszawa
50. Śliwiński J., 1993 - Z dziejów Rucianego-Nidy i okolic. Redakcja przy ZHSŚiNP WSP
Olsztyn.
51. Wiszniewski W., Chełchowski W., 1975 - Charakterystyka klimatu i regionalizacja
klimatologiczna Polski. Wyd. Komunik. i Łączn.
52. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie „Raport o stanie
środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w latach 1999-2000” Biblioteka
Monitoringu Środowiska Olsztyn 2001.
53. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie „Raport o stanie
środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w 2001 roku” Biblioteka
Monitoringu Środowiska Olsztyn 2002.
208
54. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie „Raport o stanie
środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w 2002 roku” Biblioteka
Monitoringu Środowiska Olsztyn 2003.
55. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie „Raport o stanie
środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w 2003 roku” Biblioteka
Monitoringu Środowiska Olsztyn 2004.
56. Woś A., 1994 - Typy pogody, regiony klimatyczne. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej Ark. 31.8. PPWK. Warszawa.
57. Woś A., 1999 - Klimat Polski. PWN, Warszawa
58. „Zagrożenia lasów wynikające z przewidywanych zmian klimatycznych”, M.
Sadowski, W. Galiński, Kongres Leśników Polskich 24-26.04.1997 Warszawa.
59. Zasady hodowli lasu 1980.
60. Zasady Hodowli Lasu. Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy Lasów Państwowych w
Bedoniu, Warszawa 2003.
61. Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, Warszawa 1986.
62. Znad Pisy, nr10, 2001. Wydawnictwo Poświęcone Ziemi Piskiej.
63. Znad Pisy, nr11, 2002. Wydawnictwo Poświęcone Ziemi Piskiej.
64. Znad Pisy, nr9, 2000. Wydawnictwo Poświęcone Ziemi Piskiej.
Strony internetowe
e-Mazury.com.pl
www.Ruciane-Nida.com.pl
mazury.info.pl
www.lasypanstwowe.bialystok.pl/
www.gmina.pl
www.zabytki.pl
www.powiat.pisz.pl
www.powiat.mragowo.pl
www.bip.pl
209
ZAŁĄCZNIKI
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
Załącznik nr 2
Gatunki dziko występujących roślin i grzybów objętych ochroną ścisłą, z wyszczególnieniem
gatunków wymagających ochrony czynnej*
Lp.
1
2
3
Nazwa polska
GRZYBY
Morchellaceae
smardz jadalny
Morchella esculenta
Sromotnikowate
sromotnik bezwstydny
Phallaceae
Phallus impudicus
Szmaciakowate
Sparassidaceae
szmaciak gałęzisty
POROSTY
Sparassis crispa
LICHENES
chrobotek leśny
chrobotek reniferowy
Brodaczkowate
6
7
8
9
10
11
12
13
14
FUNGI
Smardzowate
Chrobotkowate
4
5
Nazwa łacińska
brodaczka zwyczajna
MCHY
rokietowate
rokiet łąkowy
torfowcowate
torfowiec - wszystkie gatunki, z wyjątkiem
torfowca kończystego i torfowca nastroszonego
widłozębowate
widłoząb błotny
PAPROTNIKI
długoszowate
długosz królewski
języcznikowate
podrzeń żebrowiec
paprotkowate
paprotka zwyczajna
paprotnikowate
paprotnik - wszystkie gatunki
skrzypowate
skrzyp olbrzymi
widłakowate
Cladoniaceae
Cladina sylvatica
Cladina rangiferina
Usneaceae
Usnea filipendua
BRYOPHYTA
Hypnaceae
Hypnum pratense
Sphagnaceae
Sphagnum spp., z wyjątkiem
Sphagnum fallax i Sphagnum
squarrosum
Dicranaceae
Dicranum bonjeanii
PTERIDOPHYTA
Osmundaceae
Osmunda regalis
Blechnaceae
Blechnum spicant
Polypodiaceae
Polypodium vulgare
Aspidiaceae
Polystichum spp.
Equisetaceae
Equisetum telmateia
Lycopodiaceae
220
15 wszystkie gatunki
wietlicowate
16 pióropusznik strusi
NAGOZALĄŻKOWE
DWULIŚCIENNE
baldaszkowate
17 dzięgiel (arcydzięgiel) litwor
33 pełnik europejski
wszystkie gatunki
Athyriaceae
Matteucia struthiopteris
PINOPHYTINA
MAGNOLIOPSIDA
Apiaceae
Angelica archangelica
Ostericum palustre (Angelica
palustris)
Menyanthaceae
Nymphoides peltata
Betulaceae
Betula humilis
Fumariaceae
Corydalis pumila
Hypericaceae
Hypericum pulchrum
Hypericum elegans
Campanulaceae
Adenophora lilifolia
Violaceae
Viola uliginosa
Viola stagnina
Viola epipsila
Caryophyllaceae
Dianthus armeria
Crassulaceae
Jovibarba sobolifera
Pyrolaceae
Chimaphila umbellata
Nymphaeaceae
Nuphar pumila
Nymphaea candida
Ranunculaceae
Trollius europaeus
33
34
35
36
37
38
Hepatica nobilis
Pulsatilla pratensis
Pulsatilla patens
Pulsatilla vernalis
Anemone narcissifolia
Anemone sylvestris
18 starodub łąkowy (2)
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
bobrkowate
grzybieńczyk wodny
brzozowate
brzoza niska (2)
dymnicowate
kokorycz drobna
dziurawcowate
dziurawiec nadobny
dziurawiec wytworny (1) (2)
dzwonkowate
dzwonecznik wonny (1) (2)
fiołkowate
fiołek bagienny
fiołek mokradłowy (2)
fiołek torfowy
goździkowate
goździk kosmaty (2)
gruboszowate
rojownik (rojnik) pospolity
gruszyczkowate
pomocnik baldaszkowy
grzybieniowate
grążel drobny
grzybienie północne (grzybienie zapoznane)
jaskrowate
przylaszczka pospolita (przelaszczka trojanek)
sasanka łąkowa (2)
sasanka otwarta (sasanka dzwonkowata) (2)
sasanka wiosenna (2)
zawilec narcyzowy (zawilec narcyzowaty)
zawilec wielkokwiatowy (zawilec leśny) (2)
221
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
oliwnikowate
rokitnik zwyczajny
pierwiosnkowate
pierwiosnek (pierwiosnka) - wszystkie gatunki,z
wyjątkiem pierwiosnka (pierwiosnki) wyniosłego i
pierwiosnka (pierwiosnki) lekarskiego
przewiertniowate
wiciokrzew (suchokrzew) pomorski
psiankowate
pokrzyk wilcza-jagoda
rosiczkowate
rosiczka - wszystkie gatunki
różowate
jarząb brekinia (brzęk)
jarząb szwedzki
parzydło leśne
trędownikowate
naparstnica zwyczajna
wawrzynkowate
wawrzynek wilczełyko
wargowe
miodownik melisowaty (miodownik
wielkokwiatowy)
wielosiłowate
wielosił błękitny (2)
wierzbowate
wierzba borówkolistna (2)
wilczomleczowate
wrzosowate
bagno zwyczajne
chamedafne północna
mącznica lekarska
złożone
dziewięćsił bezłodygowy
JEDNOLIŚCIENNE
amarylkowate
śnieżyczka przebiśnieg
kosaćcowate
kosaciec syberyjski (2)
liliowate
lilia złotogłów
storczykowate
Elaeagnaceae
Hippophaë rhamnoides
Primulaceae
Primula spp., z wyjątkiem
Primula elatior i Primula veris
Caprifoliaceae
Lonicera periclymenum
Solanaceae
Atropa belladonna
Droseraceae
Drosera spp.
Rosaceae
Sorbus torminalis
Sorbus intermedia
Aruncus sylvestris
Scrophulariaceae
Digitalis grandiflora
Thymelaeaceae
Daphne mezereum
Lamiaceae
Melittis melissophyllum
Polemoniaceae
Polemonium coeruleum
Salicaceae
Salix myrtilloides
Euphorbiaceae
Ericaceae
Ledum palustre
Chamaedaphne calyculata
Arctostaphylos uva-ursi
Asteraceae
Carlina acaulis
LILIOPSIDA
Amaryllidaceae
Galanthus nivalis
Iridaceae
Iris sibirica
Liliaceae
Lilium martagon
Orchidaceae
222
59
60
61
62
buławnik - wszystkie gatunki
kruszczyk - wszystkie gatunki
storczyk - wszystkie gatunki (2)
tajęża jednostronna
trawy
63 kostrzewa ametystowa
turzycowate
64 kłoć wiechowata
65 turzyca bagienna
Cephalanthera spp.
Epipactis spp.
Orchis spp.
Goodyera repens
Poaceae
Festuca amethystina
Cyperaceae
Cladium mariscus
Carex limosa
Gatunki dziko występujących roślin i grzybów objętych ochroną częściową.*
Lp. Nazwa polska
POROSTY
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
Nazwa łacińska
LICHENES
Tarczownicowate
Parmellaceae
Płucnica islandzka
Cetraria islandica
MCHY
drabikowate
drabik drzewkowaty
gajnikowate
fałdownik nastroszony
fałdownik szeleszczący
gajnik lśniący
rokietnik pospolity
płonnikowate
płonnik cienki
płonnik pospolity
rokietowate
piórosz pierzasty
torfowcowate
torfowiec kończysty
torfowiec nastroszony
tujowcowate
tujowiec - wszystkie gatunki
widłozębowate
widłoząb kędzierzawy
widłoząb miotłowy
DWULIŚCIENNE
araliowate
bluszcz pospolity
BRYOPHYTA
Climaciaceae
Climacium dendroides
Hylocomiaceae
Rhytidiadelphus squarrosus
Rhytidiadelphus triquetrus
Hylocomium splendens
Pleurozium schreberi
Polytrichaceae
Polytrichum strictum
Polytrichum commune
Hypnaceae
Ptilium crista-castrensis
Sphagnaceae
Sphagnum fallax
Sphagnum squarrosum
Thuidiaceae
Thuidium spp.
Dicranaceae
Dicranum polysetum
Dicranum scoparium
MAGNOLIOPSIDA
Araliaceae
Hedera helix
223
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
bobrkowate
bobrek trójlistkowy
grzybieniowate
grążel żółty
grzybienie białe
kokornakowate
kopytnik pospolity
marzanowate
przytulia (marzanka) wonna
pierwiosnkowate
pierwiosnek (pierwiosnka) lekarski
pierwiosnek (pierwiosnka) wyniosły
przewiertniowate
kalina koralowa
skalnicowate
porzeczka czarna
szakłakowate
kruszyna pospolita
toinowate
barwinek pospolity
złożone
kocanki piaskowe
JEDNOLIŚCIENNE
liliowate
czosnek niedźwiedzi
konwalia majowa
trawy
turówka leśna
turówka wonna
turzycowate
turzyca piaskowa
Menyanthaceae
Menyanthes trifoliata
Nymphaeaceae
Nuphar lutea
Nymphaea alba
Aristolochiaceae
Asarum europaeum
Rubiaceae
Galium odoratum
Primulaceae
Primula veris
Primula elatior
Caprifoliaceae
Viburnum opulus
Saxifragaceae
Ribes nigrum
Rhamnaceae
Frangula alnus
Apocynaceae
Vinca minor
Asteraceae
Helichrysum arenarium
LILIOPSIDA
Liliaceae
Allium ursinum
Convallaria majalis
Poaceae
Hierochloë australis
Hierochloë odorata
Cyperaceae
Carex arenaria
Objaśnienia:
*
Gatunki roślin zostały pogrupowane w wyższe jednostki systematyczne, które wyróżniono
następująco:
- wielkimi literami, czcionką pogrubioną wyróżniono nazwy GROMAD,
- małymi literami, czcionką pogrubioną wyróżniono nazwy rodzin.
Nazwy łacińskie gatunków, rodzin i gromad wyróżniono dodatkowo czcionką pochyłą.
(2) - gatunki wymagające ochrony czynnej.
224
225
Załącznik nr 3
Gatunki dziko występujących zwierząt objętych ochroną:
Lp.
Nazwa polska
Nazwa łacińska
PIJAWKI
HIRUDINEA
PIJAWKI SZCZĘKOWE
1
GNATHOBDELLIDA
pijawkowate
Hirudinidae
pijawka lekarska (2)
OWADY
Hirudo medicinalis
INSECTA
CHRZĄSZCZE
COLEOPTERA
biegaczowate
Carabidae
2
biegacz - wszystkie gatunki
Carabus spp.
3
tęcznik - wszystkie gatunki
Calosoma spp.
bogatkowate
4
bogatek wspaniały
jelonkowate
5
jelonek rogacz (1) (2)
kózkowate
6
kozioróg dębosz (1)
pływakowate
7
pływak szerokobrzeżek
żukowate
MOTYLE
8
10
Buprestis splendens
Lucanidae
Lucanus cervus
Cerambycidae
Cerambyx cerdo
Dytiscidae
Dytiscus latissimus
Geotrupidae
LEPIDOPTERA
paziowate
Papilionidae
paź żeglarz
Iphiclides podalirius
BŁONKOSKRZYDŁE
9
Buprestidae
HYMENOPTERA
mrówkowate
Formicidae
mrówka łąkowa (2)
Formica pratensis
mrówka pniakowa (2)
Formica truncorum
226
11
mrówka północna (2)
12
mrówka smętnica (2)
ŚLIMAKI
TRZONKOOCZNE
13
ślimakowate
ślimak obrzeżony (2)
14 ślimak ostrokrawędzisty
15
Formica aquilonia
Formica lugubris
GASTROPODA
STYLLOMMATOPHORA
Helicidae
Helicodonta obvoluta
Helicigona lapicida
ślimak żółtawy
Helix lutescens
świdrzykowate
Clausiliidae
16
świdrzyk kasztanowaty
17
świdrzyk łamliwy
MAŁŻE
Macrogastra badia
Balea perversa
BIVALVIA
BLASZKOSKRZELNE WŁAŚCIWE
skójkowate
Unionidae
18
szczeżuja spłaszczona
19
szczeżuja wielka (2)
KRĄGŁOUSTE
Pseudoanodonta complanata
Anodonta cygnea
CYKLOSTOMATA
MINOGOKSZTAŁTNE
minogowate
20 minóg rzeczny (2)
21
minóg strumieniowy
RYBY
KARPIOKSZTAŁTNE
karpiowate
22 kiełb białopłetwy
EULAMELLIBRANCHIA
PETROMYZONTIFORMES
Petromyzontidae
Lampetra fluviatilis
Lampetra planeri
PISCES
CYPRINIFORMES
Cyprinidae
Romanogobio albipinnatus
227
przylgowate
23 śliz
Balitoridae
Barbatula barbatula
CIERNIKOKSZTAŁTNE
GASTEROSTEIFORMES
ciernikowate
24 pocierniec
Gasterosteidae
Spinachia spinachia
IGLICZNIOKSZTAŁTNE
SYNGNATHIFORMES
25 igliczniowate - wszystkie gatunki Sygnathidae
26
PŁAZY - wszystkie gatunki (2)
GADY
REPTILIA
ŁUSKOSKÓRE
wężowate
SQUAMATA
Elaphidae
27 gniewosz plamisty (1) (2)
28
wąż Eskulapa (1) (2)
29
żmija zygzakowata (2)
ŻÓŁWIE
AMPHIBIA
Coronella austriaca
Elaphe longissima
Vipera berus
TESTUDINES
żółwie słodkowodne
Emydidae
30 żółw błotny (1) (2)
Emys orbicularis
31 GADY - pozostałe gatunki
32
REPTILIA
PTAKI
AVES
NURY
GAVIIFORMES
nury - wszystkie gatunki
Gaviidae
PERKOZY
33
PODICIPEDIFORMES
perkozy - wszystkie gatunki
PEŁNOPŁETWE
kormorany
Podicipedidae
PELECANIFORMES
Phalacrocoracidae
228
34 kormoran czubaty
Phalacrocorax aristotelis
35
Phalacrocorax pygmeus
kormoran mały
pelikany
36 pelikan kędzierzawy
37
pelikan różowy
BRODZĄCE
Pelecanidae
Pelecanus crispus
Pelecanus onocrotalus
CICONIIFORMES
czaplowate
Ardeidae
38
bączek (2)
Ixobrychus minutus
39
ślepowron (1) (2)
Nycticorax nycticorax
40 czaplowate - pozostałe gatunki, z Ardeidae
wyjątkiem:
- czapli siwej
bociany
41 bocian biały (2)
42
bocian czarny (1) (2)
BLASZKODZIOBE
kaczkowate
43
cyranka (2)
44
gągoł (2)
45 nurogęś (2)
46 płaskonos (2)
47 rożeniec (2)
JASTRZĘBIOWE
jastrzębiowate
48 bielik (1)
49 błotniak łąkowy (2)
Ardea cinerea
Ciconidae
Ciconia ciconia
Ciconia nigra
ANSERIFORMES
Anatidae
Anas querquedula
Bucephala clangula
Mergus merganser
Anas clypeata
Anas acuta
ACCIPITRIFORMES
Accipitridae
Haliaeetus albicilla
Circus pygargus
229
50 błotniak stawowy (2)
Circus aeruginosus
51
błotniak zbożowy (2)
52
gadożer(1)(2)
53
orlik krzykliwy (1)
54
kania czarna (1)
55
kania ruda (1)
56
jastrzębiowate - pozostałe gatunki Accipitridae
rybołowy
57
rybołów(1)(2)
SOKOŁOWE
sokołowate
Circus cyaneus
Circaetus gallicus
Aquila pomarina
Milvus migrans
Milvus milvus
Pandionidae
Pandion haliaetus
FALCONIFORMES
Falconidae
58
kobuz (2)
Falco subbuteo
59
pustułka (2)
Falco tinnunculus
60
sokół wędrowny (1) (2)
GRZEBIĄCE
61
63
Tetraonidae
cietrzew (1) (2)
Tetrao tetrix
GRUIFORMES
żurawie
Gruidae
żuraw (2)
Grus grus
chruściele
Rallidae
derkacz (2)
Crex crex
SIEWKOWE
64
GALLIFORMES
głuszcowate
ŻURAWIOWE
62
Falco peregrinus
CHARADRIIFORMES
siewkowate
Charadriidae
czajka (2)
Vanellus vanellus
bekasowate
Scolopacidae
230
65
batalion (2)
66
biegus zmienny (1) (2)
67
dubelt (2)
Philomachus pugnax
Calidris alpina
Gallinago media
68 kszyk (2)
Gallinago gallinago
69
Limosa limosa
rycyk (2)
70 bekasowate - pozostałe gatunki, z Scolopacidae
wyjątkiem:
- słonki
71
Scolopax rusticola
wydrzyki - wszystkie gatunki
rybitwy
72
rybitwa białoczelna (2)
73
rybitwa rzeczna (2)
Sternidae
Sterna albifrons
Sterna hirundo
GOŁĘBIOWE
74
COLUMBIFORMES
gołębie - wszystkie gatunki, z
wyjątkiem:
- grzywacza
KUKUŁKOWE
kukułki
75 kukułka
SOWY
puszczykowate
76 pójdźka (2)
Stercoraridae
Columbidae
Columba palumbus
CUCULIFORMES
Cuculidae
Cuculus canorus
STRIGIFORMES
Strigidae
Athene noctua
77
włochatka (2)
Aegolius funereus
78
sóweczka (2)
Glaucidium passerinum
79
puchacz (1) (2)
Bubo bubo
231
80
puszczykowate - pozostałe gatunki Strigidae
płomykówki
81
Tytonidae
płomykówka (2)
Tyto alba
LELKOWE
lelki
82
lelek
CAPRIMULGIFORMES
Caprimulgidae
Caprimulgus europaeus
JERZYKOWE
83
APODIFORMES
jerzyki - wszystkie gatunki
Apodidae
KRASKOWE
CORACIIFORMES
zimorodki
84
zimorodek (2)
kraski
85
Alcedo atthis
Coraciidae
kraska (2)
dudki
86
Alcenidae
Coracias garrulus
Upupidae
dudek (2)
Upupa epops
DZIĘCIOŁOWE
dzięcioły
PICIFORMES
Picidae
87
dzięcioł zielony (2)
Picus viridis
88
dzięcioł czarny (2)
Dryocopus martius
89
dzięcioł średni (2)
Dendrocopos medius
90
dzięcioł białogrzbiety (2)
Dendrocopos leucotos
91
dzięcioł trójpalczasty (2)
Picoides tridactylus
92
dzięcioły - pozostałe gatunki
WRÓBLOWE
pokrzewkowate
Picidae
PASSERIFORMES
Sylviidae
232
93 wodniczka (2)
94
Acrocephalus paludicola
WRÓBLOWE - pozostałe gatunki, z PASSERIFORMES
wyjątkiem:
- gawrona
Corvus frugilegus
- kruka
Corvus corax
- sroki
Pica pica
- wrony siwej
SSAKI
OWADOŻERNE
Corvus corone
MAMMALIA
INSECTIVORA
95
jeżowate - wszystkie gatunki (2) Erinaceidae
96
ryjówkowate - wszystkie gatunki
NIETOPERZE
CHIROPTERA
mroczkowate
Vespertilionidae
97 nocek orzęsiony (1) (2)
98
99
100
Myotis emarginatus
mroczkowate - pozostałe gatunki
(2)
Vespertilionidae
ZAJĄCOKSZTAŁTNE
LAGOMORPHA
zającowate
Leporidae
zając bielak
Lepus timidus
GRYZONIE
RODENTIA
wiewiórkowate
Sciuridae
wiewiórka pospolita
smużkowate
101
Soricidae
smużka
popielicowate
Sciurus vulgaris
Zapodidae
Sicista betulina
Gliridae
233
102 koszatka (2)
103
orzesznica (2)
104 popielica (2)
DRAPIEŻNE
psowate
105
wilk (2)
kotowate
106
ryś(1)(2)
łasicowate
107
gronostaj
108
łasica
109 norka europejska (1) (2)
Dryomys nitedula
Muscardinus avellanarius
Glis glis
CARNIVORA
Canidae
Canis lupus
Felidae
Lynx lynx
Mustelidae
Mustela erminea
Mustela nivalis
Mustela lutreola
Gatunki dziko występujących zwierząt objętych ochroną częściową:*
Lp.
Nazwa polska
Nazwa łacińska
SKORUPIAKI
CRUSTACEA
DZIESIĘCIONOGI
rakowate
Astacidae
1
rak rzeczny - z wyjątkiem obrębów Astacus astacus
hodowlanych
2
rak stawowy - z wyjątkiem obrębów Astacus leptodactylus
hodowlanych
OWADY
BŁONKOSKRZYDŁE
porobnicowate
3
DECAPODA
trzmiel ziemny
INSECTA
HYMENOPTERA
Anthophoridae
Bombus terrestris
234
mrówkowate
4
mrówka ćmawa
5
mrówka rudnica
ŚLIMAKI
Formicidae
Formica polyctena
Formica rufa
GASTROPODA
TRZONKOOCZNE
ślimakowate
6
ślimak winniczek
PTAKI
PEŁNOPŁETWE
kormorany
7
czaplowate
Helix pomatia
AVES
PELECANIFORMES
Phalacrocoracidae
CICONIFORMES
Ardeidae
czapla siwa - z wyjątkiem
Ardea cinerea
występującej na terenie stawów
rybnych uznanych za obręby
hodowlane
SIEWKOWATE
mewy
10
Helicidae
kormoran czarny - z wyjątkiem
Phalacrocorax carbo
występującego na terenie stawów
rybnych uznanych za obręby
hodowlane
BRODZĄCE
8
STYLLOMMATOPHORA
mewa białogłowa
WRÓBLOWE
krukowate
CHARADRIFORMES
Laridae
Larus cachinans
PASSERIFORMES
Corvidae
11
gawron
Corvus frugilegus
12
kruk
Corvus corax
13
sroka
Pica pica
235
13
wrona siwa
SSAKI
OWADOŻERNE
kretowate
14
bobrowate
bóbr europejski
myszowate
16
17
MAMMALIA
INSECTIVORA
Talpidae
kret - z wyjątkiem występującego
na terenie ogrodów, upraw
ogrodniczych, szkółek, lotnisk,
ziemnych konstrukcji
hydrotechnicznych oraz obiektów
sportowych
GRYZONIE
15
Corvus corone
badylarka
Talpa europaea
RODENTIA
Castoridae
Castor fiber
Muridae
Micromys minutus
karczownik - z wyjątkiem
Arvicola terrestris
występującego na terenie sadów,
ogrodów oraz upraw leśnych
18
mysz zaroślowa
19
mysz zielna
Apodemus uralensis
DRAPIEŻNE
CARNIVORA
łasicowate
20
Apodemus sylvaticus
Mustelidae
wydra - z wyjątkiem występującej Lutra lutra
na terenie stawów rybnych
uznanych za obręby hodowlane
Objaśnienia:
*
Gatunki zwierząt zostały pogrupowane w wyższe jednostki systematyczne w ten sposób, że:
- wielkimi literami, czcionką pogrubioną wyróżniono nazwy GROMAD,
- wielkimi literami, czcionką zwykłą wyróżniono nazwy RZĘDÓW,
- małymi literami, czcionką pogrubioną wyróżniono nazwy rodzin.
Nazwy łacińskie gatunków, rodzin, rzędów i gromad wyróżniono dodatkowo czcionką
pochyłą.
236
(1) - gatunki, dla których nie stosuje się określonych w § 8 rozporządzenia odstępstw od
zakazów,
(2) - gatunki zwierząt wymagające ochrony czynnej.
237
Załącznik nr 4
.
Wykaz bagien.
Położenie
Lp.
Oddział
pododdział
Leśnictwo
Powierzchnia
(ha)
1
2
3
4
Obręb Maskulińskie
1
2
3 i
Krzyże
2,42
0,87
4 b
Krzyże
3
4 f
Krzyże
13,25
4
5 b
Krzyże
0,90
5
5 c
Krzyże
8,56
6
14 i
Krzyże
1,66
7
23 b
Ruczaj
1,30
8
24 g
Ruczaj
0,20
9
36 g
Ruczaj
0,92
10
45 d
Ruczaj
0,97
11
49 i
Krzyże
1,15
12
60 b
Ruczaj
20,60
62 a
Krzyże
0,79
62 g
Krzyże
0,30
71 b
Ruczaj
13,31
85 b
Ruczaj
0,97
89 b
Krzyże
1,48
94 h
Drapacz
0,80
0,19
13
14
15
16
17
18
19
120 f
Ruczaj
20
124A n
Krzyże
0,67
21
124B k
Krzyże
0,13
22
124B n
Krzyże
1,26
23
133 h
Ruczaj
7,27
24
148 k
Drapacz
1,02
25
162 b
Borek
5,32
26
169 C c
Borek
0,30
27
186 b
Borek
0,79
305 j
Borek
1,26
322 l
Borek
0,65
323 f
Borek
0,54
323A l
Borek
0,30
Leśny Fort
0,28
Zaroślak
0,85
0,30
28
29
30
31
32
33
34
334 f
334A b
363 n
Leśny Fort
35
405 f
Leśny Fort
3,31
36
406 h
Leśny Fort
0,60
238
Położenie
Lp.
Oddział
pododdział
1
2
37
Leśnictwo
Powierzchnia
(ha)
3
4
Ruczaj
446 b
Razem obręb
0,46
95,95
Obręb Mikołajki
1
1 b
Łuknajno
1,16
2
2A h
Łuknajno
2,98
3
5 i
Łuknajno
1,38
4
9 c
Łuknajno
0,30
13 l
Łuknajno
0,40
13 o
Łuknajno
0,90
14 d
Łuknajno
0,34
20 b
Łuknajno
0,86
22 d
Łuknajno
0,74
22 f
Łuknajno
0,36
0,50
5
6
7
8
9
10
22 g
Łuknajno
12
22 k
Łuknajno
0,47
13
22 l
Łuknajno
0,46
14
22 m
Łuknajno
0,81
15
22A d
Łuknajno
8,39
16
24 d
Łuknajno
0,50
17
25 h
Łuknajno
0,32
18
26 k
Łuknajno
0,62
19
27 j
Łuknajno
0,26
20
27 o
Łuknajno
0,34
28 n
Łuknajno
0,44
28 o
Łuknajno
0,23
29 d
Łuknajno
0,42
29 i
Łuknajno
0,44
29 j
Łuknajno
0,72
30 d
Łuknajno
0,52
0,78
11
21
22
23
24
25
26
36 b
Łuknajno
28
36 k
Łuknajno
0,32
29
36A g
Łuknajno
0,41
30
37A a
Łuknajno
0,56
31
37A d
Łuknajno
0,30
32
37A j
Łuknajno
0,33
33
38 j
Łuknajno
2,18
34
39 x
Łuknajno
0,46
35
39 x
Łuknajno
0,55
36
39 x
Łuknajno
3,56
44 c
Łuknajno
0,36
27
37
239
Położenie
Lp.
Oddział
pododdział
1
2
38
39
40
41
Leśnictwo
Powierzchnia
(ha)
3
4
45 c
Łuknajno
0,56
46 a
Łuknajno
6,80
46 f
Łuknajno
0,46
51 a
Łuknajno
8,32
4,75
52 f
Łuknajno
43
55 h
Łuknajno
1,33
44
56 g
Mikołajki
0,05
45
56 h
Mikołajki
0,02
46
56 i
Mikołajki
0,22
47
56 j
Mikołajki
0,10
48
56 m
Mikołajki
0,04
49
56 n
Mikołajki
0,48
50
58 c
Mikołajki
0,60
51
58 f
Mikołajki
0,42
63 f
Mikołajki
0,25
68 i
Mikołajki
1,48
71 d
Mikołajki
0,72
72 j
Mikołajki
0,53
73 f
Mikołajki
0,33
73 j
Mikołajki
0,19
0,76
42
52
53
54
55
56
57
58
74 g
Mikołajki
59
75 c
Mikołajki
1,01
60
75 d
Mikołajki
0,14
61
77A g
Mikołajki
0,66
62
79 c
Śniardwy
0,80
63
83 i
Śniardwy
1,49
64
84 i
Śniardwy
0,58
65
86 i
Mikołajki
0,34
66
87 i
Mikołajki
3,00
67
94 h
Śniardwy
0,14
100 d
Śniardwy
0,26
101 a
Śniardwy
3,27
101 l
Śniardwy
0,38
102 o
Śniardwy
0,32
119 h
Mikołajki
0,50
122 t
Mikołajki
0,67
0,96
68
69
70
71
72
73
124 c
Śniardwy
75
136 m
Śniardwy
3,00
76
144 h
Śniardwy
1,51
77
146 c
Śniardwy
0,85
78
147 a
Śniardwy
5,12
74
240
Położenie
Lp.
Oddział
pododdział
1
2
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
Leśnictwo
Powierzchnia
(ha)
3
4
165 a
Gąsior
13,96
165 b
Gąsior
1,27
166A b
Gąsior
0,75
170 b
Gąsior
9,36
170 f
Gąsior
5,51
176 c
Gąsior
1,17
176 d
Gąsior
1,74
182 d
Gąsior
1,98
182 g
Gąsior
2,62
182 l
Gąsior
4,24
185 h
Gąsior
1,06
186 g
Gąsior
3,25
187 c
Gąsior
10,44
188 c
Gąsior
7,60
195 a
Gąsior
2,11
197 c
Gąsior
6,70
201 f
Gąsior
1,17
202 f
Gąsior
0,61
205 f
Gąsior
7,32
210 h
Ukta
3,40
210 m
Ukta
4,22
212 h
Ukta
0,46
213 i
Ukta
1,02
214 a
Ukta
0,30
216 f
Ukta
2,82
216 i
Ukta
0,46
216 k
Ukta
0,52
217 d
Ukta
4,00
217 o
Ukta
0,58
219 d
Ukta
0,34
219 f
Ukta
0,28
221 x
Ukta
0,57
222 c
Ukta
0,19
225 b
Łuknajno
5,60
225A f
Łuknajno
0,18
225A j
Łuknajno
1,64
226 b
Łuknajno
0,68
226 g
Łuknajno
0,40
226A b
Łuknajno
0,52
226A d
Łuknajno
1,17
241
Położenie
Lp.
Oddział
pododdział
1
2
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
Leśnictwo
Powierzchnia
(ha)
3
4
227 a
Łuknajno
0,96
227 i
Łuknajno
0,96
228 d
Baranowo
0,43
230 d
Baranowo
0,30
231 b
Baranowo
0,36
232 d
Baranowo
0,10
232 h
Baranowo
1,40
233 k
Baranowo
0,32
236 f
Baranowo
0,32
236 i
Baranowo
0,56
237 h
Baranowo
0,46
240 h
Baranowo
0,33
241 b
Baranowo
0,70
242 b
Baranowo
0,65
242 d
Baranowo
0,49
242 g
Baranowo
0,28
242 l
Baranowo
0,89
243 c
Baranowo
0,27
244 f
Baranowo
0,28
248 f
Baranowo
0,55
252 d
Baranowo
0,80
256 f
Baranowo
1,97
256 h
Baranowo
0,91
256 j
Baranowo
2,72
257 b
Baranowo
0,68
257 c
Baranowo
2,64
257 h
Baranowo
0,76
258 f
Baranowo
0,37
258 h
Baranowo
0,62
258 j
Baranowo
0,47
258 l
Baranowo
0,33
261 b
Mikołajki
0,76
262 d
Mikołajki
0,10
263 b
Mikołajki
0,50
263 f
Mikołajki
0,80
263 k
Mikołajki
1,66
264 g
Mikołajki
0,46
266 b
Mikołajki
0,24
266 h
Mikołajki
0,80
282 a
Ukta
6,70
242
Położenie
Lp.
Oddział
pododdział
1
2
159
160
161
162
163
164
165
166
167
Leśnictwo
Powierzchnia
(ha)
3
4
282 b
Ukta
8,96
283 d
Ukta
0,51
287 b
Ukta
4,84
287 h
Ukta
8,84
287 o
Ukta
0,82
288 c
Ukta
0,11
289 j
Ukta
1,83
291 c
Ukta
0,60
0,60
292 b
Ukta
168
293 l
Ukta
0,40
169
295 i
Ukta
2,03
170
295 l
Ukta
1,85
171
295 n
Ukta
1,00
172
298 f
Ukta
0,77
173
299 h
Ukta
0,42
174
300 d
Ukta
1,36
175
300 h
Ukta
1,13
176
300 k
Ukta
0,35
302 c
Ukta
2,73
302 g
Ukta
1,94
302 h
Ukta
0,56
303 j
Ukta
0,63
304 d
Ukta
0,41
305 d
Ukta
0,46
0,22
177
178
179
180
181
182
183
306 c
Ukta
184
306 i
Ukta
0,29
185
306 n
Ukta
1,08
186
307 d
Ukta
0,82
187
307 i
Ukta
0,05
Razem obręb
280,80
Obręb Ruciane
1
2
4 d
Wejsuny
0,62
0,22
5 i
Wejsuny
3
6 g
Wejsuny
0,43
4
11 h
Wejsuny
0,58
5
12 d
Wejsuny
4,23
6
17 c
Wejsuny
0,80
7
17 l
Wejsuny
0,28
8
20 g
Wejsuny
1,33
9
25 d
Wejsuny
1,72
243
Położenie
Lp.
Oddział
pododdział
1
2
10
11
12
13
14
Leśnictwo
Powierzchnia
(ha)
3
4
28 b
Wejsuny
0,51
35 c
Wejsuny
9,01
36 a
Wejsuny
5,58
65 b
Ruciane
0,34
1,21
65 c
Ruciane
15
66 c
Ruciane
0,30
16
73 h
Ruciane
1,34
17
83 f
Ruciane
3,38
18
83 g
Ruciane
0,32
19
95 d
Ruciane
4,75
20
98 b
Guzianka
0,60
21
100 c
Guzianka
0,34
22
101 d
Guzianka
3,99
23
107 i
Guzianka
0,60
107 l
Guzianka
0,36
109 g
Guzianka
0,16
111 c
Ruciane
0,26
118 h
Ruciane
0,64
120 i
Ruciane
0,31
121 h
Guzianka
0,28
0,57
24
25
26
27
28
29
30
128 f
Guzianka
31
130 b
Guzianka
0,03
32
134 m
Guzianka
0,31
33
136 d
Guzianka
0,58
34
137 b
Guzianka
9,97
35
137 f
Guzianka
0,32
36
138 c
Guzianka
2,61
37
162 f
Guzianka
0,38
38
163 i
Guzianka
6,50
39
185 c
Kowalik
0,34
201 i
Kowalik
0,18
202 g
Kowalik
1,55
219 g
Dębowo
0,53
232 c
Dębowo
1,50
234 c
Dębowo
1,90
235 c
Dębowo
0,81
0,68
40
41
42
43
44
45
46
245 b
Dębowo
47
245 f
Dębowo
0,26
48
263 c
Kowalik
0,33
49
263 d
Kowalik
2,07
50
268 j
Dębowo
8,37
244
Położenie
Lp.
Oddział
pododdział
1
2
51
52
53
54
55
Leśnictwo
Powierzchnia
(ha)
3
4
269 f
Dębowo
0,33
269 h
Dębowo
2,77
270 c
Dębowo
1,66
275 b
Kowalik
2,50
0,82
280 b
Dębowo
56
281 c
Dębowo
7,84
57
282 d
Dębowo
5,94
58
282 j
Dębowo
1,53
59
283 b
Dębowo
6,28
60
284 d
Czapla
0,35
61
284 f
Czapla
1,10
62
285 d
Czapla
0,42
63
285 f
Czapla
1,33
64
291 d
Czapla
2,64
65
292 a
Czapla
0,43
293 b
Czapla
0,61
308 f
Dębowo
1,00
314 f
Czapla
1,47
316 b
Czapla
1,57
316 c
Czapla
0,30
317 a
Czapla
1,64
1,21
66
67
68
69
70
71
72
320 b
Czapla
73
323 j
Czapla
0,98
74
334 a
Czapla
0,68
75
341 g
Czapla
1,26
76
346 k
Czapla
0,79
77
346 p
Czapla
1,55
78
352 b
Czapla
2,71
79
352 f
Czapla
1,00
80
352 g
Czapla
0,28
81
360 d
Czapla
2,14
363 a
Guzianka
12,52
363 b
Guzianka
9,94
363 c
Guzianka
2,94
363 d
Guzianka
0,43
363 g
Guzianka
0,52
363 h
Guzianka
5,18
363 k
Guzianka
82
83
84
85
86
87
88
0,42
Razem obręb
171,36
Razem nadleśnictwo
548,11
245
Załącznik nr 5
Wykaz gruntów do naturalnej sukcesji.
Oddział
pododdział
2
Lp
1
1
25
2
37
3
37
4
49
5
56
6
62
7
62
8
75
9
124
10
132
11
132
12
133
13
133
14
134
15
143
16
162
17
169
18
199
19
200
20
200
21
200
22
215
23
217
24
237
25
237
26
258
27
271
28
303
29
313
30
314
31
331
32
388
Razem obręb
A
Typ siedliskowy lasu
3
Obręb Maskulińskie
m
b
n
d
b
b
d
b
s
d
f
a
b
h
b
d
f
i
d
i
k
l
b
a
b
f
d
l
g
l
d
a
Ol
Ol
LMb
LMb
BMb
Ol
LMb
LMśw
Ol
LMb
OlJ
LMb
LMw
BMw
Lw
LMw
Lw
Ol
Ol
Ol
Ol
Ol
Ol
Ol
Ol
LMw
Ol
LMw
LMb
LMb
LMb
Ol
d
h
a
b
b
g
LMb
LMb
LMb
Ol
Ol
LMb
Powierzchnia
w ha
4
3,37
4,99
3,18
8,71
7,13
9,68
3,23
0,30
0,63
0,86
1,60
0,01
0,71
0,38
0,22
0,69
0,25
1,04
1,44
0,53
6,73
0,76
7,09
6,15
7,99
2,05
1,64
1,03
0,01
4,52
5,49
1,33
93,74
Obręb Mikołajki
1
2
3
4
5
6
8 A
8 A
21
25
26
36
0,72
0,24
1,41
0,42
0,51
0,29
246
Lp
1
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
Oddział
pododdział
2
36 A a
37 A c
37 A f
37 A h
37 A k
37 A o
39
p
40
d
48
h
52
c
60
c
62
j
64
c
74
d
78
j
79
d
103
i
104
i
119
g
119
l
120
f
122
r
123
f
132
i
135
n
136
b
137
a
138
c
146
g
147
b
161
j
161 A i
166
j
166 A f
188
f
190
f
196
c
202
a
210
d
213
d
213
k
216
d
217
m
217
n
Typ siedliskowy lasu
3
LMb
Lw
Lw
LMb
Lw
Ol
Ol
Lw
OlJ
OlJ
LMb
Ol
Ol
Bb
LMśw
Ol
LMb
LMb
LMb
Ol
LMb
LMb
LMb
LMb
LMb
LMb
LMb
LMb
LMb
LMb
LMb
Ol
Lw
Ol
LMb
LMb
LMw
LMb
LMb
LMb
Ol
LMb
LMw
LMb
Powierzchnia
w ha
4
0,17
0,18
0,32
0,93
0,29
1,25
1,12
0,55
1,79
2,92
0,22
2,62
2,71
1,57
0,47
1,04
0,79
0,67
1,23
1,70
2,22
2,40
1,97
0,93
1,67
1,77
2,51
0,52
3,11
0,12
1,39
1,78
0,11
2,69
0,85
0,52
0,43
8,22
0,68
3,37
0,48
6,58
0,40
3,26
247
Oddział
pododdział
1
2
51
217
r
52
225 A k
53
248
d
54
283
c
55
288
f
56
296
d
57
299
b
Razem obręb
Lp
Typ siedliskowy lasu
3
Ol
Ol
Lśw
LMb
Ol
Lw
LMw
Powierzchnia
w ha
4
0,35
2,60
0,26
3,45
0,87
2,51
0,37
84,57
Obręb Ruciane
1
109
d
2
129
h
3
271
c
4
296
a
5
296
i
6
325
h
7
340
g
Razem obręb
Ogółem nadleśnictwo
Ol
Ol
BMb
LMb
LMb
BMw
BMb
2,16
0,90
1,70
4,22
2,61
0,63
0,72
12,94
191,25
248
249
LEKSYKON
250
251
abiotyczne składniki ekosystemów – nieożywione elementy biogeocenoz stwarzające warunki
bytowania dla żywych organizmów i same podlegające różnego typu modyfikacjom pod ich
wpływem: promieniowanie różnego rodzaju, atmosfera, gleby i wody (bez organizmów),
rzeźba terenu, klimat, emisje przemysłowe i inne skutki działalności człowieka, czynniki
akustyczne itp.
antropogeniczny – stworzony przez człowieka
antropogenizacja – pojawianie się w jakimś tworze naturalnym cech i właściwości
wynikających z działalności człowieka.
antropopresja – całość planowanych i bezplanowych działań ludzkich wywołujących
zamierzone i niezamierzone zmiany w środowisku, genetyczne zmiany w populacjach
organizmów itp.
Arenosois (arenosole) – wg klasyfikacji FAO-UNESCO słabo rozwinięte gleby piaskowe.
asocjacja roślinna → zespół roślin
azot ogółem (azot ogólny) – sumaryczne określenie wszystkich związków azotowych
w glebie.
bagno – teren trwale podmokły, porosły roślinnością przystosowaną do bardzo wilgotnych
warunków, z czasem przekształcającą się w torf.
bakteriologiczne zanieczyszczenie wód - zmiana składu lub ilości bakterii żyjących w wodach
podziemnych wywołana zanieczyszczeniem wód; szczególnie niekorzystne jest pojawianie
się bakterii patogennych.
bielicowanie → proces bielicowania
biocenoza – względnie trwały, naturalny lub sztuczny zespół populacji roślinnych
(fitocenoza) i zwierzęcych (zoocenoza), żyjących we wspólnym biotopie (siedlisku)
i powiązanych wzajemnie licznymi zależnościami: trwałość biocenozy zależy między innymi
od sprawnego funkcjonowania mechanizmów samoregulacyjnych (→ homeostaza).
biochemiczne zapotrzebowanie tlenu BZT - laboratoryjny wskaźnik oceny zanieczyszczenia
wód; oznacza ilość tlenu (wyrażoną w mg) potrzebną do biochemicznego utlenienia łatwo
rozkładających się związków organicznych występujących w wodzie; nie obejmuje substancji
opornych na biodegradację lub toksycznych dla mikroorganizmów; biochemiczny rozkład
substancji organicznej najintensywniej przebiega w ciągu pierwszych pięciu dób, stąd BZT
oznacza się zwykle w tym interwale czasowym podając w zapisie cyfrowy indeks (BZT5).
biochora – termin ekologiczny oznaczający zespół jednorodnych biotopów; przykładem
biochory może być pustynia, step, jezioro itp.
biogeny → pierwiastki biogenne
252
biogeocenoza → ekosystem
biogrupa – grupa drzew wyodrębniająca się w lesie jako zwarta, powiązana ekologicznymi
współzależnościami, zespołowa jednostka biologiczna.
biomasa – ogólna masa osobnika albo osobników jednego gatunku, grupy gatunków lub całej
biocenozy przypadająca na jednostkę powierzchni lub objętości danego biotopu: wyraża się
w formie tzw. świeżej lub suchej masy (g/m2, kg/ha, g/m3 itd.). Biomasa roślin nazywa się
fitomasą, a biomasa zwierząt – zoomasą.
biosfera – warstwa Ziemi zamieszkana przez żywe organizmy; obejmuje wszystkie gleby
(pedosferę) i dolną część atmosfery (troposferę); nie wymaga sztucznych środków do
podtrzymania życia.
biotop → siedlisko
biotyczne składniki ekosystemów – żywe elementy biogeocenoz, tj. roślinność, fauna (także
człowiek) i drobnoustroje działające wzajemnie na siebie i na siedlisko.
błota – obszary, miejsca grząskie, trwale podtopione, zarosłe kępami hydrofilnej roślinności,
między którymi prześwieca lustro wolnej wody.
bonitacja drzewostanu – wskaźnik produkcyjnej zdolności drzewostanu. Najczęściej bonitację
wyraża się przez porównanie wysokości danego drzewostanu z ujętą w tabelach przeciętną
wysokością drzewostanu wzorcowego tego samego gatunku i w tym samym wieku.
borealny – odnoszący się do północy, północny; np. klimat półkuli północnej między 600
a 400 N.
borowacenie → pinetyzacja
borowina (humolit) – nie odwodniony torf leczniczy; odznacza się wysokim stopniem
humifikacji obumarłej roślinności bagiennej, dużą zawartością związków bitumicznych,
wosków i ciał żywicznych, a także substancji o działaniu hormonalnym, typu folikuliny
i hipotensyjnym.
bory – grupa typów lasu z dominacją drzewostanów iglastych niskiej bonitacji na ubogich,
kwaśnych glebach bielicoziemnych, ze słabo rozwiniętym podszytem, ubogim runem
krzewinkowym (borówki, wrzos) z dużym udziałem mchów i/albo porostów; zależnie od
stosunków wilgotnościowych wyróżnia się bory suche, świeże, wilgotne i bagienne (te
ostatnie na torfowiskach wysokich).
brunatnienie → proces brunatnienia
buczyna – cienisty las bukowy, często naturalnego pochodzenia, z małą domieszką innych
gatunków drzew i słabo rozwiniętymi warstwami podrostu, podszytu i runa.
253
butwienie – biochemiczny rozkład materii organicznej (drewna, leśnej ściółki, papieru itp.)
w warunkach tlenowych.
byliny – wieloletnie (trwałe) rośliny zielne, tracące na zimę pędy nadziemne, a odradzające
się wiosną z przeżywających części podziemnych (korzeni, bulw, cebul, kłączy, rozłogów).
Carex → turzyca
cespityzacja – naturalny lub protegowany działalnością człowieka proces zwiększania się
udziału roślinności trawiastej w fitocenosie.
cetyna – 1. gałązki sosnowe (z igliwiem) wydrążone przez korniki (cetyńce) i, po odłamaniu
przez wiatr, wchodzące w skład ściółki leśnej, w silnie uszkodzonych drzewostanach
sosnowych cetyna może stanowić znaczny procent rocznego opadu leśnego. 2. gałązki
świerka ścięte przez wiewiórki. 3. uiglone gałązki sosnowe, świerkowe lub jodłowe
pozyskiwane po ścięciu drzew na cele przemysłowe; wysoce szkodliwy proceder powodujący
ubożenie gleb leśnych w składniki pokarmowe w stopniu porównywalnym z wygrabianiem
ściółki leśnej.
cetyńce – dwa gatunki korników (cetyniec większy i cetyniec mniejszy) odbywające żer
uzupełniający lub regeneracyjny wewnątrz cienkich gałązek sosnowych i przyczyniające się
do opadania → cetyny.
chemiczne zapotrzebowanie tlenu ChZT - umowny, laboratoryjnie oznaczany wskaźnik
jakości wody; określa ilość tlenu (w mg) potrzebną dla utlenienia związków znajdujących się
w 1 dm3 wody; podczas badania utlenianiu mogą ulegać zarówno związki organiczne jak
i nieorganiczne.
chloroza – choroba roślin polegająca na nieprawidłowym tworzeniu się lub zaniku chlorofilu,
przy czym chloroplasty ulegają rozpadowi; chore rośliny stopniowo żółkną. Przyczyny
chlorozy mogą być różne, np. brak w glebie związków żelaza, magnezu, azotu lub innych
składników pokarmowych. Chloroza może być też wywołana nadmiarem wapnia w glebie.
chrobotek – (Cladonia) – rodzaj porostów o plechach krzaczkowatych lub pałeczkowatych;
obejmuje około 20 gatunków. Chrobotki występują głównie w suchych borach, na
wrzosowiskach i torfowiskach wysokich.
ciek – nazwa nadawana wszelkim powierzchniowym wodom płynącym (rzeki, strumienie,
potoki, kanały, rowy).
cięcie – usuwanie (wycinanie) drzew w lesie.
ciężkonasienne rośliny – rośliny, których nasienie ma dużą masę, (np. dęby, buki)
rozsiewające się zwykle tylko w niedalekiej odległości od egzemplarzy rodzicielskich.
254
czwartorzęd – najmłodszy okres ery kenozoicznej; rozpoczął się około 1,8 mln lat temu i trwa
do dziś; dzieli się na plejstocen – czyli epokę lodowcową i na holocen – czyli epokę
polodowcową. W czwartorzędzie na Ziemi pojawił się człowiek – stąd niektórzy nazywają
czwartorzęd antropogenem.
czynniki abiotyczne – czynniki glebotwórcze wyjąwszy organizmy żywe (w tym człowieka).
czynniki biotyczne – wszystkie organizmy (łącznie z człowiekiem), których działalność
życiowa wpływa na procesy kształtowania i przekształcania gleb (→ czynniki glebotwórcze).
czyszczenia
–
w
leśnictwie
zespół
zabiegów
pielęgnacyjnych
wykonywanych
w drzewostanach I klasy wieku (do 20 lat) w celu regulowania zwarcia, składu gatunkowego
i prawidłowego rozwoju drzewostanów; czyszczenia polegają na usuwaniu drzew zbędnych
i charakteryzujących się niepożądanymi cechami hodowlanymi.
dąbrowa – las dębowy naturalnego pochodzenia.
decesja torfowiska (subsydencja) – osiadanie, zmniejszanie się miąższości złoża torfu po jego
osuszeniu wskutek fizycznego zagęszczania i biochemicznego rozkładu (mineralizacji
i humifikacji) torfu.
defoliacja – pozbawienie rośliny ulistnienia spowodowane najczęściej przez żery owadów lub
stosowanie specjalnych preparatów chemicznych (defoliantów).
degeneracja zbiorowiska roślinnego – zniekształcenie (głównie antropogeniczne) naturalnych
lub półnaturalnych zbiorowisk roślinnych polegające na przejściowym rozchwianiu ich
struktury i organizacji oraz zmianie składu florystycznego i utracie swoistych cech.
degradacja – 1. w geomorfologii – obniżenie powierzchni terenu wskutek wietrzenia i erozji.
2. w biochemii – stopniowy rozkład związku organicznego z udziałem enzymów
w organizmie lub środowisku.
dendrologia – dział botaniki: nauka o drzewach i krzewach.
dendrometria – dział biometrii zajmujący się pomiarami drzew i drzewostanów na podstawie
badań kształtu drzew i struktury drzewostanów.
deniwelacja – różnica wysokości między punktem najwyższym (wierzchołkiem, załomem)
rozpatrywanego wycinka terenu, a jego punktem najniższym (podnóżem, dnem).
diagram – wykres przedstawiający w układzie współrzędnych zależności między ilościowymi
charakterystykami rozpatrywanych zjawisk.
dolina – forma powierzchni Ziemi, silnie wydłużone obniżenie terenu zwykle pochylone
w jednym kierunku.
domieszki biocenotyczne – odpowiednio dobrane rośliny (zwykle gatunki krzewów i drzew
nie wchodzących w skład drzewostanu głównego), które wprowadza się pojedynczo lub
255
grupowo do zbyt monotonnego drzewostanu w celu urozmaicenia składu gatunkowego
biocenozy leśnej, zwiększenia jej odporności na niekorzystne warunki środowiska,
przyspieszenia
rozkładu
ściółki
i
usprawnienia
biologicznego
obiegu
składników
odżywczych, stworzenia korzystnych warunków bytowania pożytecznemu ptactwu oraz
innym pożądanym w lesie zwierzętom itd.
dominacja – przewaga, najczęściej ilościowa, jednego gatunku (czynnika, elementu) nad
pozostałymi.
dorzecze – obszar, z którego wody spływają do danego systemu rzecznego i, jeśli ten system
nie jest bezodpływowy, odpływają zeń rzeką główną; dorzecze składa się z reguły z szeregu
zlewni.
drągowina – drzewostan w wieku 20-40 lat, silnie przyrastający na grubość, dostarczający
kopalniaków i słupów teletechnicznych.
drenowanie – wykonywanie prac ziemnych oraz instalowanie urządzeń mających na celu
szybkie odprowadzenie nadmiaru wody glebowej lub powierzchniowej i poprawę
przewiewności gleby.
drewno (ksylem) – tkanka roślin naczyniowych, na którą składają się elementy przewodzące
(martwe), miękiszowe i wzmacniające; transportuje wodę i składniki mineralne z korzeni do
innych organów; jest główną częścią trwałej substancji roślin drzewiastych. Drewno zawiera
około 50% węgla, 43% tlenu, 6,1% wodoru, 0,04-0,26% azotu i 0,03-1,20% składników
mineralnych (popielnych). Pod względem chemicznym drewno jest konglomeratem
wielocząsteczkowych związków organicznych. W skład drewna wchodzi celuloza,
hemicelulozy, lignina oraz żywice, woski, tłuszcze, garbiniki, alkaloidy i in.
drzewo – wieloletnia roślina wytwarzająca zdrewniały nadziemny pęd główny i koronę
z pędów bocznych; drzewa są podstawowym składnikiem fitocenoz leśnych i wywierają
znaczny (często decydujący) wpływ na funkcjonowanie całej biosfery.
drzewostan – 1. część fitocenozy lasu składająca się z roślin drzewiastych, które razem rosnąc
wzajemnie na siebie wpływają i odgrywają przeważnie przewodnią rolę w kształtowaniu
stosunków ekologicznych w całym ekosystemie. 2. w urządzaniu lasu – podstawowa
jednostka przyrodniczo-gospodarcza, wyodrębniona podczas leśnych prac taksacyjnych i
wymagająca odrębnego traktowania.
drzewostan główny – ogół drzew tworzących górne piętro w drzewostanie jednowiekowym,
stanowiących główny cel produkcji drzewnej w danym fragmencie lasu.
256
drzewostan w klasie odnowienia (KO) – drzewostan podlegający przebudowie rębniami
złożonymi, w którym co najmniej 30% powierzchni zostało odnowione naturalnie lub
sztucznie pożądanymi gatunkami drzew leśnych o pełnej przydatności hodowlanej.
drzewostan w klasie do odnowienia (KDO) - drzewostan podlegający przebudowie rębniami
złożonymi, w którym nie występuje wartościowe, młode pokolenie drzew leśnych na
wymaganej powierzchni.
drzewostan nasienny – drzewostan, którego pochodzenie i dobra jakość pozwala oczekiwać,
że z pozyskanych w nim nasion otrzyma się wartościowe potomstwo, zapewniające w danych
warunkach siedliskowych trwałą, jakościowo i ilościowo zadowalającą produkcję drewna.
drzewostan negatywny – termin używany w praktyce leśnej, określający drzewostan o małym
przyroście i/albo złej jakości biologicznej i technicznej.
drzewostan podrzędny – 1. – drzewostan złożony z drzew, których korony pozostają pod
sklepieniem drzewostanu głównego i spełniają podrzędną rolę w produkcji masy drzewnej.
2. część drzewostanu przeznaczona do usunięcia podczas trzebieży.
dynamika roślinności – zmienność w czasie populacji roślinnych i fitocenoz rozpatrywanych
jako składniki biocenoz i ekosystemów.
dział wodny (wododział) – linia rozgraniczająca dorzecza dwóch rzek, mórz lub oceanów,
wyznaczona na podstawie ukształtowania terenu.
dzielnica przyrodniczoleśna – jednostka terytorialna, wyróżniana w ramach krainy
przyrodniczoleśnej na podstawie ilościowych różnic fizjograficzno-ekologicznych, które
powodują konieczność swoistego traktowania lasów występujących w tej jednostce.
ekoklimat → klimat siedliskowy
ekologia – 1. nauka o ekosystemach (naturalnych i sztucznych), ich wewnętrznej strukturze,
funkcjonowaniu i ewolucji. 2. nauka o wzajemnych związkach między organizmami, bądź ich
zespołami, a środowiskiem.
ekosystem (biogeocenoza) – układ ekologiczny, utworzony przez współżyjące ze sobą
organizmy roślinne i zwierzęce (biocenozę) łącznie z ich siedliskiem (biotopem), w którym
wszystkie części składowe są ze sobą powiązane licznymi zależnościami, warunkują się
wzajemnie i funkcjonują kompleksowo.
ekoton – różnej szerokości strefa przejściowa między dwoma układami ekologicznymi
(ekosystemami, biocenozami itp.) a także pomiędzy dwiema strefami klimatyczno-glebowymi
(→ pedoekoton).
ekotop → siedlisko
257
ekotyp – populacja (lub populacje) danego gatunku, ukształtowana (wyselekcjonowana) pod
wpływem długotrwałego działania określonych warunków środowiska i wykazująca wysoki
stopień przystosowania do nich.
enklawa – teren otoczony obszarem o innym charakterze albo należącym do innego
właściciela.
epilimnion - w stratyfikacji termicznej jeziora – powierzchniowa warstwa, która w lecie
najszybciej się nagrzewa.
eutroficzny – termin określający duże (lecz nie toksyczne) stężenie składników pokarmowych
w środowisku życia organizmów (np. eutroficzna gleba, eutroficzne siedlisko), także bujnie
rozwiniętą roślinność wskazującą na takie warunki.
eutrofizacja – wzbogacenie (niekiedy nadmierne) w wyniku procesów naturalnych lub
(częściej) antropogenicznych jakiegoś środowiska (np. jeziora) w składniki pokarmowe.
Nadmierna chemizacja rolnictwa, zwłaszcza zbyt obfite nawożenie azotowe i fosforowe,
powoduje przedostawanie się do jezior dużych ilości tych pierwiastków, co z kolei staje się
przyczyną wielu niekorzystnych zjawisk w ekosystemie jeziora (zakwity fitoplanktonu,
ubytki tlenu, zanikanie niektórych cenniejszych gatunków ryb itd.).
facja – 1. w gleboznawstwie – specyficzna geograficzna → odmiana jakiegoś typu
glebowego, np. bielica przybałtycka. 2. w geologii – sposób wykształcenia osadu tego samego
wieku, zależny od środowiska sedymentacji. 3. w fitosocjologii – najniższa jednostka
w systematyce fitosocjologicznej ustalona na podstawie ilościowego panowania w danym
zespole jakiegoś gatunku lub formy życiowej rośliny, np. facja borówkowa w zespole boru
świeżego lub facja trawiasta w zespole buczyny pomorskiej.
filogeneza – rozwój rodowy organizmów żywych i poszczególnych ich szczepów.
fitocenologia → fitosocjologia
fitocenoza – roślinna część biocenozy, każde zbiorowisko roślinne.
fitogeografia – geografia roślin, dział botaniki, a zarazem geografii, zajmujący się
wyjaśnieniem przyczyn powodujących obecne rozmieszczenie na Ziemi poszczególnych
gatunków roślin oraz ich skupień (zbiorowisk).
fitomelioracje – zabiegi mające na celu trwałą poprawę niekorzystnych warunków
środowiska, dokonywane za pomocą zalesiania, zadrzewiania lub uprawy specjalnych roślin.
fitosocjologia (fitocenologia) – dział botaniki zajmujący się badaniem zbiorowisk roślinnych.
fizjografia – zbiór przyrodniczych wiadomości o danym obszarze; przyrodniczy opis danego
obszaru lub obiektu.
258
fizjologia – nauka o funkcjach żywych ustrojów, ich narządów, tkanek i komórek oraz
o prawach, które tymi funkcjami rządzą. Ze względu na odrębność przedmiotu i metod
badania rozróżnia się fizjologię roślin oraz fizjologię zwierząt i człowieka.
flora – ogół gatunków roślinnych występujących w danym środowisku geograficznym
i w danym okresie historii Ziemi.
florystyka – dział fitogeografii zajmujący się inwentaryzację flory, tj. ustaleniem dla
poszczególnych terenów listy jednostek systematycznych z podaniem ich stanowisk (miejsc
występowania).
fluktuacja – niestałość, zmienność, wahania zachodzące w przebiegu pewnych procesów, nie
wykazujące jednak wyraźnej tendencji kierunkowej (np. sezonowe wahania pH gleby,
wilgotności itp.).
fluktuacja w fitocenozach – proces nieustannych zmian o różnym czasie trwania,
występujących mozaikowo w zbiorowisku roślinnym, nie powodujących jednak zmian
w zbiorowisku jako całości; fluktuacja zachodzi z zachowaniem właściwej danemu typowi
zbiorowiska; struktury, funkcji i charakteru powiązań wewnętrznych z pozostałymi
komponentami oraz z siedliskiem i środowiskiem. Fluktuacja wyraża się głównie
zastępowaniem osobników starszych przez młodsze tego samego gatunku lub gatunków
o podobnych wymaganiach ekologicznych. Zewnętrznym wyrazem fluktuacji w fitocenozach
leśnych są luki w drzewostanie i odpowiadające im przejściowe zmiany strukturalne
w niższych warstwach zbiorowiska leśnego (→ mozaiki wędrującej koncepcja).
fotogrametria – technika zajmująca się odtwarzaniem kształtu, wymiarów i położenia
utworów przestrzennych na podstawie zdjęć fotograficznych, stosowana zwłaszcza w pracach
geodezyjnych i topograficznych.
fotointerpretacja – analiza zdjęć lotniczych, polegająca na rozpoznawaniu na nich pod
stereoskopem szczegółów geomorfologicznych, budowy geologicznej, rodzaju gleb,
występowania wód gruntowych, składu roślinności, zasięgu emisji przemysłowych itp.
fotomapa – mapa jakiegoś obszaru sporządzona na podstawie zdjęć lotniczych lub
satelitarnych.
gatunki borealne – gatunki roślin występujące w północnych częściach Europy, Azji
i Ameryki Płn., związane z pasem naturalnych lasów iglastych; w Polsce nieliczne relikty
plejstoceńskie.
generacja – pokolenie; termin odnosi się głównie do istot żywych, lecz jest też używany
w znaczeniu przenośnym do tworów przyrody nieożywionej, których geneza wiąże się
259
z okresowymi
nawrotami
warunków
sprzyjających
określonym
procesom
(np.
wydmotwórczym).
genetyka – nauka biologiczna zajmująca się badaniem dziedziczności i zmienności żywych
organizmów.
geobotanika – dział botaniki obejmujący geografię roślin, fitosocjologię i ekologię roślin.
geodezja – nauka o pomiarach Ziemi –, wykonywanych w celu wyznaczenia kształtu
i wymiarów jej części lub całości, sporządzania map i planów geodezyjnych oraz
wykorzystania ich do różnych prac inżynierskich i gospodarczych. Do metod, którymi
posługuje się geodezja należą miernictwo, fotogrametria i teledetekcja.
geofity – jedna z form życiowych roślin wg klasyfikacji Raunkiaera; gatunki, których pączki
odnowieniowe przetrzymują niesprzyjającą porę roku (zima, okres suszy) pod ziemią – np.
rośliny kłączowe, bulwiaste, cebulkowe itp.
geologia – nauka o budowie i dziejach Ziemi, a głównie skorupy ziemskiej oraz o procesach,
którym ona podlega, tzn. o zespołach zjawisk, dzięki którym ulega przeobrażeniom.
geomorfologia – nauka o formach i kształtowaniu się powierzchni Ziemi.
gleba – integralny składnik wszystkich ekosystemów lądowych i niektórych płytkowodnych
utworzony w powierzchniowych warstwach litosfery, specyficznie przekształconych (i nadal
przekształcanych) pod wpływem roślinności i pozostałych czynników glebotwórczych; do
najważniejszych funkcji gleby należy jej uczestnictwo w produkcji i rozkładzie biomasy,
w magazynowaniu
próchnicy,
przepływie
energii,
retencji
i
obiegu
pierwiastków
pokarmowych i wody, a także uczestnictwo w procesach samoregulacyjnych, zapewniających
ekosystemom mniejszą lub większą odporność na działanie czynników destrukcyjnych; gleba
służy jako środowisko życia podziemnych organów roślin oraz różnorodnej mikroflory
i fauny, którym stwarza określone warunki odżywcze, wodne, tlenowe, termiczne itd.
o swoistej dynamice dobowej, sezonowej i wieloletniej. W procesie rozwoju gleby tworzy się
profil glebowy zróżnicowany na poziomy genetyczne, których rodzaj, morfologia,
właściwości i wzajemny układ są odbiciem minionych i współczesnych wpływów zmiennego
w czasie i przestrzeni środowiska geograficznego (glebotwórczego) i należą do kryteriów
rozpoznawczych, wykorzystywanych w systematyce (typologii) gleb.
gleba porolna – gleba użytkowana aktualnie jako leśna, lecz nosząca w sobie ślady dawnego
użytkowania rolniczego, np. ostro odcinający się w profilu poziom próchniczny o głębokości
odpowiadającej niegdysiejszej uprawie mechanicznej.
grabina – drzewostan z panującym grabem, powstający na żyznych siedliskach na skutek złej
gospodarki leśnej.
260
gradacja – w entomologii i ekologii, masowy pojaw szkodliwych owadów w wyniku
korzystnego dla danego gatunku układu czynników ekologicznych.
Gramineae → trawy
grąd – wielogatunkowy i wielowarstwowy las liściasty (głównie dębowo-grabowy).
Rozróżnia się grądy niskie (wilgotniejsze) na glebach glejowych, murszowych itp. oraz grądy
wysokie (świeże), na glebach brunatnych, płowych itp.; grądy są znacznie zróżnicowane
siedliskowo i geograficznie. Grądami nazywa się też łąki wprowadzone na wymienione
siedliska leśne po usunięciu drzewostanu.
grobla – 1. niewysoki wał ziemny sypany w celu zatrzymania wody w stawach i innych
zbiornikach lub nasyp komunikacyjny, przecinający jezioro, bagno itp. 2. wszelki nasyp
ziemny stykający się z wodą.
halizna – powierzchnia leśna pozbawiona drzewostanu przez czas dłuższy niż 2 lata lub
uprawa leśna o zbyt niskim zadrzewieniu lub jakości.
herbicydy – środki chwastobójcze; grupa związków chemicznych działających toksycznie na
rośliny; ze względu na sposób działania dzielą się na selektywne (wybiórcze) – niszczące
niektóre gatunki roślin bez uszkadzania innych, i totalne (nieselektywne) – niszczące wszelką
roślinność.
hipolimnion - w stratyfikacji termicznej jeziora – dolna warstwa, która ma niską stałą
temperaturę i bardzo powoli ulega nagrzaniu.
hodowla – 1. nauka o ulepszaniu genetycznych cech roślin uprawnych i doskonaleniu
pogłowia zwierząt udomowionych oparta na zasadach dziedziczności 2. zabiegi pielęgnacyjne
stosowane w uprawie roślin i chowie zwierząt.
hydrofity (wodorosty) – rośliny bytujące stale w środowisku wodnym; są związane z dnem
lub unoszone biernie; mogą być całkowicie zanurzone w wodzie albo mieć nieznaczną część
pędów wynurzoną.
hydrologia – nauka zajmująca się opisem występowania i obiegu wody w przyrodzie oraz
metodami
obliczeń
charakterystyk
niezbędnych
do
rozwiązywania
zagadnień
wodnomelioracyjnych, projektowania zabiegów przeciwerozyjnych, zaopatrywania w wodę
gospodarki komunalnej, rolnictwa, przemysłu itd.
igliwie – organy asymilacyjnie (igły) drzew iglastych, zwłaszcza po opadnięciu na
powierzchnię gleby.
insektycydy – środki chemiczne stosowane w ochronie roślin przeciw owadom i do
dezynsekcji pomieszczeń.
261
inwentaryzacja – sporządzanie spisu z natury np. typów gleb występujących na jakimś
obszarze, zbiorowisk roślinnych itd.
jar (kanion, parów) – dolina rzeczna o wąskim dnie i stromych zboczach.
kartografia – nauka o mapach, zasadach ich sporządzania i korzystania z nich, a także
praktyczna umiejętność wykonywania map.
katastrofa ekologiczna – drastyczne pogorszenie warunków środowiska powodujące
zniszczenie na dużym obszarze większości biocenoz typowych dla danego terenu i poważnie
ograniczające warunki bytowania tam ludzi; może być wywołana przez czynniki abiotyczne
(np. huragany, powodzie), antropogeniczne (np. pożary, imisje przemysłowe) lub biotyczne
(np. masowe pojawy szkodników).
kępa – 1. mała wyniosłość w terenie, zwłaszcza bagnistym 2. skupisko drzew, krzewów.
3. wyspa na rzece lub jeziorze, porosła drzewami i krzewami.
kłoda – 1. pień drzew liściastych zanikający w koronie wskutek rozgałęzienia konarów.
2. odcinek → strzały długości 2,7-6,0 m.
kora – nazwa potoczna używana na określenie tkanek występujących na zewnątrz miazgi
w późniejszym okresie rozwoju roślin nasiennych; ma znaczenie ochronne. Ściśle biorąc jest
to kora wtórna, która składa się z dwu zasadniczych części; z wewnętrznej warstwy tkanek
żywych (łyko, felloderma i fellogen) oraz z zewnętrznego pokładu tkanek martwych,
obejmującego korek lub korowinę. Zawartość suberyny przyczynia się do zwiększenia
odporności kory wtórnej na rozkład.
kornik drukarz – szkodnik wtórny atakujący świerka, jeden z najbardziej szkodliwych
owadów leśnych mający tendencję do częstych gradacji.
korona drzewa – górna, rozgałęziona część drzewa.
korzeń – osiowy, bezlistny organ roślin naczyniowych, rosnący zwykle pod powierzchnią
ziemi; służy roślinie do pobierania wody i soli mineralnych oraz umocowuje ją w glebie.
Zespół korzeni jednej rośliny zwie się systemem korzeniowym; rozróżnia się dwa zasadnicze
typy systemów korzeniowych: palowy i wiązkowy; pierwszy odznacza się obecnością
korzenia głównego, z mniej lub bardziej licznymi rozgałęzieniami; drugi składa się z wielu
wydłużonych korzeni równorzędnych, zwykle przybyszowych
kotlina – zagłębienie powierzchni Ziemi otoczone wzniesieniami; najczęściej okrągłe lub
podłużne o wklęsłym lub płaskim dnie.
262
kraina – 1. część powierzchni Ziemi, kontynentu, kraju, stanowiąca pewną odrębną całość
pod względem geograficznym, etnograficznym, historycznym. 2. Jednostka podziału
geobotanicznego lub zoogeograficznego świata, wydzielona na podstawie analizy jej
specyfiki.
kraina przyrodniczoleśna – najwyższa rangą jednostka rejonizacji przyrodniczoleśnej; wielki
zwarty obszar o wyrównanych granicach, o zbliżonych warunkach fizjograficznych,
w którego obrębie osiąga swe optimum pewien typ siedliskowy lasu, charakterystyczny tylko
dla tego obszaru.
krzew – roślina drzewiasta rozgałęziająca się na wiele równorzędnych pędów bezpośrednio
nad ziemią; nie tworzy typowego pnia. W lasach krzewy są podstawowymi składnikami
podszytu.
krzewinka – wieloletnia roślina o drewniejących, obficie rozgałęzionych pędach, o wysokości
nie przekraczającej zwykle 50 cm.
krzewy podszytowe – ważny składnik ekosystemów leśnych usprawniający biologiczny obieg
składników pokarmowych w lesie i wpływający dodatnio na zdrowotność drzewostanów.
Szczególnie ważna jest rola krzewów w ubogich siedliskach borowych, dla których jednak
dobór odpowiednich gatunków, dobrze znoszących trudne warunki edaficzne i świetlne, jest
ograniczony (→ podszyt).
kserofit (suchorośl) – roślina zdolna do rozwoju na glebach o skrajnym niedostatku wody.
ksylofagi – owady żerujące.
kurhan – mogiła przeważnie z czasów przedhistorycznych, usypana z ziemi w formie kopca;
także wysoki kopiec usypany na pamiątkę jakiegoś wydarzenia lub na czyjąś cześć. Gleby
przykryte kurhanami są cennymi obiektami badań paleopedologicznych.
larwa – młodociana forma zwierzęca, różniąca się budową i sposobem życia od osobnika
dorosłego (imago).
las – najbardziej skomplikowany wśród wszystkich ekosystemów lądowych, w którym
współżyją, tworząc biocenozę, różne organizmy roślinne i zwierzęce; las wyróżnia się
wybitnym udziałem drzew rosnących zwarcie i odgrywających w nim rolę głównych
edyfikatorów.
lądowacenie – powstawanie albo poszerzanie terenu wolnego od przykrycia wodą wskutek
odkładania się osadów mineralnych i/albo organicznych lub obniżania się lustra wody
zatapiającej teren.
legenda – zbiór przyjętych na mapie umownych znaków wraz z objaśnieniami do nich.
263
lekkonasienne rośliny – rośliny (także drzewa, np. wierzby, topole, brzozy) produkujące
nasiona, których mała masa i/albo specyficzna budowa umożliwia rozsiewanie z wiatrem na
duże odległości; często są to rośliny pionierskie.
lesistość – procent powierzchni leśnej w stosunku do ogólnej powierzchni geograficznej
danego terenu.
leśnictwo – 1. oparta na naukowych podstawach dziedzina działalności ludzkiej, skierowana
ku trwałemu korzystaniu z naturalnych sił wytwórczych funkcjonujących w lesie
i uwzględniająca rozliczne zadania, jakie ekosystemy leśne pełnią w globalnej gospodarce
przyrody. 2. leśna jednostka gospodarczo-administracyjna, wchodząca w skład nadleśnictwa
(niekiedy samodzielna), obejmująca zwykle obszar 1000-3000 ha.
leżanina – uschnięte i leżące na ziemi części drzew (lub całe drzewa), które wskutek długiego
przelegiwania w lesie zmurszały i nadają się najwyżej na opał.
listowie – zbiorowa nazwa organów asymilacyjnych (liści) drzew i krzewów liściastych.
lizawka – 1. miejsce (odsłonięta powierzchnia gleby lub ściany wykopu, przeważnie
o południowej wystawie) z wykwitami soli chętnie zlizywanej przez zwierzynę;
rozpoznawalne dzięki charakterystycznym zagłębieniom o obłych kształtach (ślady
zlizywania). 2. urządzenie do zadawania zwierzynie soli mineralnych wykonane zwykle
w formie korytek lub słupków.
luka – wolna przestrzeń między koronami drzew w drzewostanie; zależnie od wielkości
i kształtu zmienia w mniejszym lub większym stopniu warunki świetlne, cieplne
i wilgotnościowe gleby znajdującej się pod tą przerwą.
łąka – teren pokryty zwartą roślinnością, złożoną z licznych gatunków rodzimych trwa i ziół,
tworzącą ruń łąkową, użytkowaną na paszę (siano, zielonki) dla zwierząt gospodarskich,
rzadziej do okresowego wypasu; systemy korzeniowe roślin łąkowych tworzą mniej lub
bardziej zwartą darń, która jest jedną z najistotniejszych cech łąki trwałej. Darń wpływa na
swoisty proces glebotwórczy, zwany procesem darniowym.
łęg – ekosystem leśny o bogatej wielogatunkowej fitocenozie na żyznych glebach (głównie
madach) z przepływającą wodą, w dolinach rzek i strumieni.
łodyga – organ roślin należących do grupy osiowców; jest głównym elementem przestrzennej
budowy tych roślin określającym rozmieszczenie innych organów; łodygi są najczęściej
nadziemne, rzadziej podziemne (rozłogi), mogą być jednoroczne lub wieloletnie (trwałe),
zielne lub zdrewniałe itd.
łozowisko – zarośla wierzbowe (z przewagą wierzby szarej).
264
łyko – tkanka przewodząca w wewnętrznej, żywej warstwie kory drzew; przewodzi
wyprodukowane w liściach węglowodany i białka do pnia i korzeni.
makroelementy (makroskładniki, makropierwiastki) – pierwiastki chemiczne pobierane przez
rośliny w dużych ilościach; do najważniejszych należą: N, P, K, Ca, Mg, S; niedostatek w
glebie przyswajalnych form któregokolwiek z tych pierwiastków odbija się ujemnie na
produkcji roślinnej; brakujące ilości powinny być uzupełnione odpowiednim nawożeniem.
makroklimat – klimat dużego obszaru, anp. strefy, kontynentu, kraju, regionu.
makroregion – w planowaniu przestrzennym jest to rozległy obszar, na którym dominuje
określony typ działalności gospodarczej.
makrorelief (makrorzeźba terenu) – wielkie formy rzeźby powierzchni Ziemi, np. grzbiet
górski, płaskowyż, równina, dolina itp.
mapa geonorfologiczna – graficzne odwzorowanie ukazujące w odpowiedniej skali, za
pomocą umownych znaków, formy powierzchni Ziemi ukształtowane na danym obszarze
w wyniku określonych procesów geologicznych (geomorfologicznych).
mapa gleb – graficzne odwzorowanie w dogodnej skali przestrzennego rozmieszczenia gleb
(lub wybranych cech gleb) danego obszaru przedstawione za pomocą umownych znaków;
mapy gleb wykonuje się na podstawie rozpoznania terenowego z wykorzystaniem, tam gdzie
to możliwe, zdjęć lotniczych i satelitarnych. Zależnie od treści i podziałki rozróżnia się mapy
przeglądowe, szczegółowe, typologiczne, uziarnienia, agrochemiczne, zasobności gleb,
bonitacyjne, hydrologiczno-glebowe, erozji gleb itd.; o użyteczności mapy glebowej
decydują: 1) skala, odpowiednia do celu i do przestrzennego zróżnicowania gleb danego
obszaru; 2) właściwy dobór wyróżnionych na mapie jednostek podziału; 3) wierność, tj.
zgodność ze stanem faktycznym w terenie treści i zarysu konturów pokazanych na mapie;
4) przejrzystość, uzyskiwana przez logiczny układ znaków, ułatwiający orientację
w legendzie; 5) czytelność, wynikającą z odpowiedniego graficznego opracowania mapy.
mapa hipsometryczna – graficzne odwzorowanie ukazujące w dogodnej skali wysokościowe
zróżnicowanie określonego obszaru.
mapa typów i podtypów gleb – graficzne odwzorowanie w dogodnej skali rozmieszczenia na
danym obszarze podstawowych jednostek genetycznej systematyki gleb.
mchy (Musci) – klasa mszaków; obejmuje ok. 13400 gatunków (w Polsce rośnie ok. 630)
występujących w różnych siedliskach na całej kuli ziemskiej. W zależności od podłoża, na
którym rosną, rozróżnia się mchy naziemne, nadrzewne, naskalne, napiaskowe, popielisk,
runa leśnego, torfowiskowe, wodne itp.
265
miano coli - wskaźnik zanieczyszczenia fekalnego wody - zanieczyszczenia bakteriami
chorobotwórczymi pochodzenia jelitowego; określany jako najmniejsza objętość wody
(wyrażana w cm3), w której stwierdza się obecność jednej pałeczki okrężnicy (Escherichia
coli); bakteria ta sama nie wywołuje chorób przewodu pokarmowego, towarzyszy jednak
bakteriom chorobotwórczym.
mikrorelief – drobne szczegóły rzeźby terenu na powierzchni głównych form rzeźby Ziemi.
młodnik – rosnące razem młode pokolenie drzew leśnych w okresie od osiągnięcia zwarcia
koron (ok. 10 rok życia) do początku okresu wydzielania się drzew i zasychania bocznych
gałęzi.
mokradło (moczar) – siedlisko aktualnie uwodnione w takim stopniu, że decyduje to
o występowaniu w nim hydrofilnej roślinności oraz o postępującej akumulacji glebowej
materii organicznej. Mokradła można podzielić na: 1) ombrogeniczne – w miejscach
gromadzenia się wód opadowych na trudno przepuszczalnym podłożu; 2) topogeniczne –
w miejscach gromadzenia się wód tworzących podziemne zbiorniki; 3) soligeniczne –
w miejscach wypływania wód gruntowych; 4) fluwiogeniczne – w dolinach rzecznych, pod
wpływem wód powierzchniowych, tworzących zalewy.
monofagi – organizmy odżywiające się tylko jednym rodzajem pokarmu (gatunkiem rosliny
lub zwierzęcia).
morena – nagromadzenie różnoziarnistego materiału skalnego transportowanego i osadzonego
przez lodowiec.
mszar (rojst) – miejsce podmokłe (zabagnione), porosłe mchami, karłowatymi drzewami
i krzewinkami jagodowymi.
murawa – 1. – potocznie niskie zbiorowisko trawiaste, często pochodzenia sztucznego (np.
w parkach). 2. w fitosocjologii – niektóre zbiorowiska trawiaste o nieskomplikowanej
strukturze, często kserofilne, nie będące łąkami (np. murawy piaskowe).
mursz – materiał organiczny powstały z przetworzenia torfu po zwiększeniu aeracji złoża
wskutek obniżenia poziomu wód gruntowych; mursz może powstawać także bez
poprzedzającej fazy torfienia wskutek specyficznego rozkładu materiału roślinnego w glebach
semihydrogenicznych, charakteryzujących się dużymi okresowymi zmianami warunków
aeracji w górnych częściach profilu; charakterystyczna jest obecność dość znacznych ilości
materii organicznej nie związanej w kompleksach ilasto-humusowych.
nalot – młode pokolenie drzew powstałe z samosiewu, nie przekraczające jeszcze średniej
wysokości runa leśnego.
nekrofagi – organizmy żywiące się ciałami obumarłych zwierząt.
266
neolit – młodsza epoka kamienia; w podziale epok znajduje się między mezolitem a epoką
brązu. Na naszych ziemiach ok. 4-1,7 ka p.n.e.
niecka – łagodne, zwykle dość płytkie zagłębienie terenu, z którego wywiewany jest (albo
był) piasek na sąsiednie pola wydmowe.
nieużytek – teren nie zagospodarowany lub nie nadający się do zagospodarowania ani rolnego
ani leśnego. Większość tzw. nieużytków może być traktowana jako „użytki ekologiczne”
spełniające ważne funkcje ochronne w krajobrazie.
nisza ekologiczna – 1. pozycja, jaką osobnik lub populacja zajmuje w biocenozie i wynikająca
z niej funkcja, jaką spełnia w organizacji układu ekologicznego. 2. specyficzny układ
warunków siedliska, do których przystosowana jest dana populacja.
nitrofile (nitrofity) – organizmy preferujące siedliska szczególnie bogate w przyswajalne
związki azotu.
nizina – część powierzchni Ziemi położona nisko w stosunku do wyżyn i gór; jako górną
granicę przyjmuje się najczęściej wysokość 200 m n.p.m.
niż – termin określający bardzo rozległe niziny – np. Niż Środkowoeuropejski, Niż
Zachodniosyberyjski itp.
niżówka – okres niskich stanów wód powierzchniowych wywołany wyczerpaniem się
zasobów wodnych w dorzeczu wskutek długotrwałej suszy.
obligatoryjny – obowiązujący, wiążący, nie dopuszczający wyboru.
obszary chronionego krajobrazu – tereny z mało zniekształconym środowiskiem
przyrodniczym, atrakcyjne krajobrazowo, przeznaczone głównie do zagospodarowania
turystycznego; ich zadaniem jest odciążenie obszarów o unikalnych wartościach
przyrodniczych; zakres ochrony przewiduje zakaz lokalizacji zakładów przemysłowych
i innych obiektów uciążliwych dla środowiska i niekorzystnie wpływających na krajobraz.
ochrona gatunkowa – działalność mająca na celu zachowanie rzadkich lub zagrożonych
wyniszczeniem gatunków roślin lub zwierząt.
ochrona przyrody – zorganizowana oraz indywidualna działalność mająca na celu
zapobieganie niekorzystnym zmianom stosunków przyrodniczych na naszej planecie –
w szczególności działania na rzecz zachowania rzadkich i cennych tworów przyrody, ich
skupień i zespołów w postaci pomników przyrody, rezerwatów, parków krajobrazowych,
parków narodowych itp. oraz dbałość o ochronę gatunkową roślin i zwierząt, o racjonalną
gospodarkę zasobami przyrody (minerały, gleby, wody, powietrze, rośliny, zwierzęta), a także
racjonalne
użytkowanie
i
kształtowanie
geomorfologicznej i walory estetyczne.
krajobrazu
uwzględniające
stosunki
267
oczka – niewielkie, przeważnie okrągławe, płytkie (do kilku metrów) zagłębienia terenowe,
zwykle wypełnione wodą lub podmokłe; powstały wskutek wytopienia brył martwego lodu u
schyłku plejstocen u lub w początkowej fazie holocenu; występują najliczniej w zasięgu
ostatniego zlodowacenia (vistulianu). Oczka mają duże znaczenie ekologiczne w krajobrazach
rolniczych i powinny podlegać ochronie, lecz są często zasypywane przez rolników dążących
do powiększenia areału swych gleb uprawnych.
oczyszczalnia ścieków – zespół urządzeń służących do uzdatniania wody skażonej
zanieczyszczeniami komunalnymi lub przemysłowymi.
odczyn gleby – cecha roztworu glebowego wyrażona stosunkiem stężeń jonów wodorowych
(ściślej hydronowych H30+) do wodorotlenowych OH-; przy przewadze jonów wodorowych
odczyn jest kwaśny, przy przewadze jonów wodorotlenowych – zasadowy. W przypadku
równowagi stężeń obydwu rodzajów jonów odczyn jest obojętny. Jednostką pomiarową
odczynu jest pH.
odkrywka glebowa – prostokątny wykop w glebie odsłaniający jej morfologię
i umożliwiający pobranie z charakterystycznych poziomów i warstw próbek do analiz
laboratoryjnych; przynajmniej jedna ściana wykopu, tzw. ściana czołowa, musi być zbliżona
do pionu. Rozróżnia się zasadnicze odkrywki glebowe (o głębokości ok. 1,5 – 2,0 m)
i odkrywki pomocnicze, zasięgowe (do 0,5 m), służące do wyznaczania zasięgów
w kartografii gleb.
odłóg – pole nie uprawiane przez długi czas, porosłe dziką roślinnością.
odrost korzeniowy – pęd nadziemny powstały z pączka przybyszowego, tworzącego się na
korzeniu po wycięciu pędu nadziemnego lub okaleczeniu korzenia drzewa macierzystego.
odrośl – pęd rośliny drzewiastej powstały z pączka śpiącego lub przybyszowego na pniu lub
na korzeniu.
okrajek – strefa ekotonowa między lasami i zaroślami a zbiorowiskami nieleśnymi.
okres wegetacji (okres wegetacyjny) – pora wzrostu i wzmożonej aktywności roślin
(zwłaszcza wieloletnich); występuje na przemian z okresami spoczynku i jest przejawem
periodyczności procesów życiowych roślin. W okresie wegetacji rośliny przechodzą kolejne
stadia fenologiczne – rozwijanie się pączków zimujących i liści, kwitnienie, owocowanie,
obumieranie i opadanie liści.
ols (oles) – zbiorowisko leśne na torfowiskach niskich lub na glebach organicznomineralnych z drzewostanami olszy II-III bonitacji, słabo rozwiniętą dolną warstwą drzew,
ubogim podszytem; w runie występują gatunki szuwarowe, mokrych łąk oraz pojedyncze
268
gatunki borowe; rozróżnia się ols porzeczkowy (Ribo nigri-Alnetum) oraz ols torfowcowy
(Sphagno squarrosi-Alnetum).
opad leśny – źródło próchnicy w glebach leśnych; resztki pochodzenia roślinnego lub
zwierzęcego podczas opadania na powierzchnię gleby lub bezpośrednio po opadnięciu; także
świeżo obumarłe podziemne części roślin i martwe organizmy glebowe oraz ich metabolity.
organizmy wskaźnikowe (bioindykatory) – rośliny lub zwierzęta o bardzo wąskiej
amplitudzie ekologicznej; ich obecność lub brak pozwala na charakterystykę warunków
życiowych panujących w danym środowisku.
ostoja – obszar, na którym gatunek znajduje dogodne warunki przeżycia w okresie
krytycznych dla niego zmian środowiska (→ refugium).
otulina – pas lasu (niekiedy innych zbiorowisk roślinnych) izolujący specjalne obiekty leśne,
jak rezerwaty, powierzchnie doświadczalne, drzewostany i plantacje nasienne przed
wpływami powierzchni otwartej lub przyległych drzewostanów o odmiennym przeznaczeniu
i sposobie zagospodarowania.
palowy system korzeniowy – układ korzeni, charakterystyczny np. dla dębu i sosny, w którym
korzeń główny wnika pionowo w glebę na znaczną głębokość.
park krajobrazowy – obszar o szczególnie wyróżniającym się krajobrazie oraz estetycznych,
historycznych i kulturowych walorach środowiska; parki krajobrazowe są tworzone dla
ochrony środowiska
przed nieracjonalną eksploatacją gospodarczo-turystyczną, dla
zachowania ważnych naukowo wartości przyrodniczych oraz zachowania ekologicznej
równowagi w środowisku.
park narodowy – obszar o powierzchni powyżej 500 ha, mający szczególne wartości
przyrodnicze; skupiający osobliwości przyrody żywej i nieożywionej o wielkim znaczeniu
naukowym, wyróżniający się malowniczością krajobrazu i szczególnymi walorami, dla
których ochrona tych obszarów leży w specjalnym interesie publicznym.
pasożytnictwo – swoisty rodzaj współżycia organizmów, w którym przedstawiciele jednego
gatunku – pasożyty wykorzystują przez czas dłuższy lub stale osobniki drugiego gatunku –
żywicieli jako środowisko życia i źródło pokarmu; skutki pasożytnictwa są dla organizmu
żywicielskiego ujemne i prowadzą najczęściej do rozwoju choroby.
pastwisko – teren pokryty zwartą roślinnością złożoną z trwa (głównie niskich,
luźnokępkowych), wieloletnich roślin motylkowych i różnych ziół, użytkowany w ciągu 130180 dni okresu wegetacyjnego, głównie do wypasu zwierząt gospodarskich.
pasy Kienitza (pasy przeciwpożarowe) – system przeoranych pasów gleby mineralnej
zakładany zwykle w obrzeżach drzewostanów wzdłuż dróg publicznych i linii kolejowych,
269
dzielący partie drzewostanu na izolowane kwatery, oczyszczone z leżaniny i ściółki; ma to na
celu niedopuszczenie ewentualnego pożaru do wnętrza lasu.
patogen – biotyczny czynnik chorobotwórczy.
pęd – oś rośliny, główna część ciała roślin naczyniowych. Na rozwiniętym pędzie znajduje się
pączek wierzchołkowy i pączki boczne, z których w następnym roku wyrastają nowe pędy.
pędraki – larwy chrząszczy, głównie z rodzin Scarabaeidae i Lucanidae, charakteryzujące się
miękkim, białawym, łukowato wygiętym ciałem; wiele z nich żyje w próchnicznej glebie
czyniąc duże szkody przez podgryzanie korzeni drzew i roślin uprawnych.
pielenie – usuwanie chwastów z korzeniami w celu ułatwienia rozwoju roślinom
pielęgnowanym.
pielęgnowanie gleby – ogół zabiegów mających na celu utrzymanie gleby w stanie
sprawności (spulchnianie, odchwaszczanie, wprowadzanie podszytów w lesie itp.).
pierśnica – średnica drzewa stojącego, mierzona na wysokości 1,3 m nad powierzchnią ziemi
(w przybliżeniu na wysokości piersi dorosłego człowieka).
pinetyzacja
(borowacenie)
–
forma
degeneracji
fitocenoz
leśnych
polegająca
na
wprowadzaniu drzew iglastych (głównie z rodziny sosnowatych) do drzewostanów siedlisk
bogatych (grądowych) lub na wyeliminowaniu drzew liściastych z siedlisk borów i lasów
mieszanych.
plantacja – 1. obszar ziemi wykorzystany pod uprawę na wielką skalę roślin mających
znaczenie handlowe, przemysłowe itp. 2.
rośliny uprawiane masowo (przeważnie
w monokulturze) w celach handlowych, przemysłowych itp.
plantacja nasienna – uprawa ze szczepów, dostarczająca nasion drzew leśnych o wysokiej
wartości genetycznej.
płat roślinności – jednorodny pod względem fitosocjologicznym fragment terenu pokrytego
roślinnością.
płaskowyż – obszar równinny położony na znacznej wysokości, odgraniczony wyraźnym
stopniem od sąsiadujących terenów niżej położonych.
płazowina – drzewostan w wieku powyżej 20 lat o bardzo niskim zadrzewieniu zatracający
cechy zbiorowiska leśnego.
pło – kożuch z żywych oraz z częściowo torfiejących roślin, rozrastający się od brzegów
i pływający na powierzchni wody w niektórych zarastających jeziorach.
podkład topograficzny – odpowiedniej skali mapa topograficzna, na którą, za pomocą celowo
dobranych symboli, nanosi się wyniki gleboznawczych prac kartograficznych.
podpiętrzenie wód gruntowych – sztuczne podniesienie poziomu wód gruntowych.
270
podrost – młode pokolenie drzew o wysokości ponad 50 cm, wyrastające w lesie pod osłoną
starego drzewostanu i rokujące ze względu na swój skład i stan nadzieję na utworzenie
w przyszłości górnej warstwy drzewostanu.
podszyt – dolna warstwa w drzewostanie, złożona z gatunków drzewiastych i krzewiastych do
wysokości 4 m (→ krzewy podszytowe).
podtyp gleby – jednostka systematyki gleb niższa od typu; wyróżniana jest głównie
w przypadkach, gdy w rozpatrywanej glebie występują obok dominujących cech jednego typu
– słabiej zaznaczone cechy innego typu glebowego. Gleby wykazujące wyłącznie cechy
jednego typu (typologicznie czyste) zalicza się do szczególnego podtypu „właściwych”.
podtyp próchnicy leśnej – w klasyfikacji próchnic leśnych jednostka taksonomiczna niższa od
typu; wyróżniana jest głównie na podstawie form akumulacji humifikowanej materii
organicznej, odpowiadających warunkom wilgotnościowym panującym w danym siedlisku
leśnym.
pokrój rośliny – całokształt zewnętrznych cech morfologicznych rośliny, nadający
charakterystyczny wygląd zarówno jej samej, jak też zespołom, w których skład wchodzi.
pokrywa glebowa (pokrywa roślinna) – żywa roślinność porastająca daną glebę.
pomnik przyrody – prawnie chroniony pojedynczy twór przyrody lub skupisko takich
tworów; do pomników przyrody zaliczane są m. in. okazałe, zabytkowe drzewa, grupy drzew,
aleje, głazy narzutowe, skały, jaskinie, wywierzyska itp.
populacja – 1. w biologii – zespół osobników jednego gatunku żyjący na określonym
obszarze lub w swoistym środowisku; populacja nie jest tylko zbiorem osobników, lecz
wykazuje właściwości będące funkcją grupy – np. zagęszczenie, rozrodczość, śmiertelność,
strukturę wiekową, rozmieszczenie w przestrzeni, typ wzrostu, trwałość itd. 2. w matematyce
– zbiorowość podlegająca opisowi statystycznemu.
poziom próchniczny (poziom akumulacyjny) – najbliższy powierzchni poziom genetyczny
mineralnej części gleby, wzbogacony i zabarwiony próchnicą pochodzącą z rozkładu
podziemnych części roślin, a w glebach leśnych – także z przemieszczenia do gleby
mineralnej produktów humifikacji próchnicy nadkładowej.
poziom skały macierzystej → skała macierzysta.
poziom wody gruntowej (lustro wody gruntowej, zwierciadło wody gruntowej) – górna
powierzchnia, pod którą gleba lub grunt są nasycone wodą. Położenie punktów w wodzie
podziemnej, w których ciśnienie hydrauliczne jest równe ciśnieniu atmosferycznemu.
pożar górny – pożar leśny trawiący cały las (drzewa z koronami).
271
pożar gruntowy – pożar leśny trawiący całą próchnicę nadkładową i wnikający do poziomów
niżej leżących, np. pożar torfowiska. Od pożaru przyziemnego różni się m. in. tym, że
płomienie mogę nie być widoczne na powierzchni i że w małym stopniu zależy od wiatru.
pożar przyziemny – pożar leśny trawiący runo i część próchnicy nadkładowej; w znacznym
stopniu zależy od siły i kierunku wiatru.
pożarzysko (pogorzelisko, wypalenisko) – teren po pożarze lasu; rozróżnia się pożarzyska ze
zniszczonym drzewostanem i pożarzyska z żywym drzewostanem.
pradolina – szeroka dolina o mniej więcej równoleżnikowym przebiegu związania z okresem
dłuższego postoju lodowca i wyżłobiona przez wody topnienia odpływające wzdłuż jego
czoła. Pradoliny występują na wszystkich obszarach objętych wielkimi zlodowaceniami
czwartorzędowymi.
proces bagienny – zespół zjawisk, obejmujących m. in. procesy glejowe, akumulację materii
organicznej, torfienie itd., które przebiegają w glebach hydrogenicznych, charakteryzujących
się stale wysokim stanem wód gruntowych.
proces bielicowania (bielicowanie) – proces glebotwórczy charakterystyczny dla mało
aktywnych biologicznie, ubogich w składniki pokarmowe gleb piaskowych w borach
iglastych klimatu wilgotnego, umiarkowanego i chłodnego; polega na wypłukiwaniu
z górnych części gleby (poziomy eluwialne) niektórych produktów rozkładu minerałów
glebowych w formie rozpuszczalnych w wodzie kompleksowych połączeń (chelatów)
z ruchliwymi frakcjami związków humusowych, których źródłem jest kwaśna próchnica
nadkładowa typu mor; przemieszczaniu w dół i wytrącaniu w środkowej części profilu
(poziom iluwialny) ulegają głównie tlenki i wodorotlenki glinu i żelaza, a także krzemionka,
fosfor, mangan i inne. Górne poziomy, zubożone w te składniki, ulegają charakterystycznemu
wybieleniu (stąd polska nazwa procesu i typu gleby), a poziom wzbogacony uzyskuje barwę
rdzawą, akwowordzawą do czarnej i zostaje zwykle mniej lub bardziej silnie
zorsztynizowany.
proces brunatnienia (brunatnienie) – proces glebotwórczy charakterystyczny dla czynnych
biologicznie, bogatych w składniki odżywcze gleb wielogatunkowych lasów liściastych
umiarkowanie wilgotnej strefy klimatycznej; polega na dość intensywnym rozpadzie
pierwotnych krzemianów i glinokrzemianów z wydzieleniem zawartego w nich żelaza, które
w postaci nierozpuszczalnych wodorotlenków i kompleksów z kwasami próchnicznymi
osadza się na powierzchni cząstek glebowych, nadając środkowej części profilu glebowego
charakterystyczną brunatną barwę. Intensywny biologiczny obieg składników mineralnych
272
pod wpływem bogatej biocenozy leśnej zapobiega ich wypłukiwaniu poza profil glebowy
i przeciwdziała naturalnej w wilgotnym klimacie tendencji do bielicowania gleb.
proces darniowy – proces glebotwórczy, który rozwija się pod wpływem gęstej roslinności
trawiastej i powoduje m. in. powstawanie w górnej części profilu glebowego ciemnego
poziomu próchnicznego o znacznej nieraz miąższości. Najbardziej typowo proces ten
przebiega w czarnoziemach stepowych.
proces eluwialny (proces wymywania) – ogólna nazwa obejmująca przemieszczanie
roztworów i drobnych zawiesin w głąb profilu glebowego charakterystyczne dla
autogenicznych i niektórych semihydrogenicznych gleb klimatu wilgotnego.
proces glejowy – biochemiczny proces redukcji różnych glebowych związków mineralnych
(żelaza, manganu itp.) przebiegający w warunkach utrudnionego dostępu powietrza
(nadmierne uwilgotnienie gleby). Oglejone poziomy glebowe mają charakterystyczne,
niebieskozielonkawe zabarwienie (lub wykazują plamistość o tym zabarwieniu), które
pochodzi od związków żelaza zredukowanego do formy dwuwartościowej. Substancje,
których rozpuszczalność wzrasta na niższych stopniach utlenienia (np. związki żelaza,
manganu itp.) mogą być w wyniku oglejenia wymywane z gleby lub w pewnych warunkach
mogą się skupiać w konkrecje.
proces iluwialny (proces wmywania) – proces wytrącania się, koagulacji itp. w środkowych
i dolnych partiach profilu związków wypłukiwanych z poziomów nadległych.
proces płowienia – proces powstawania i ewolucji gleb płowych; obejmuje wymywanie
węglanów,
lessiważ,
powstawanie
oglejenia
kontaktowego,
powstawanie
poziomu
próchnicznego i in.
proces torfienia (proces torfotwórczy) – złożony proces powolnych przemian chemicznych
i strukturalnych, jakim przy ograniczonej mineralizacji i humifikacji podlegają szczątki roślin
bagiennych w warunkach stałego nadmiernego uwilgotnienia i braku dostępu powietrza.
Produkty tego procesu tworzą organiczne złoża zwane torfem. Zależnie od składu
chemicznego wód podtapiających (zalewających) torfowisko i od składu roślinności
torfotwórczej powstaje wysokopopielny torf niski, średniopopielny torf przejściowy lub
niskopopielny torf wysoki.
program – zbiór instrukcji i informacji określający całkowicie i jednoznacznie ciąg czynności,
które należy wykonać, aby zadany proces (obliczeniowy, technologiczny) przebiegał w
sposób zaplanowany i doprowadził do pożądanego wyniku. Do sporządzania programów
komputerowych służą specjalne języki programowania np. basic, fortran, pascal itd.
273
próchnica – szczątki, głównie roślinne, nagromadzone w glebach (w lesie także na ich
powierzchni) znajdujące się w różnych stadiach rozkładu (humufikacji, mineralizacji).
Zależnie od rozpatrywanych właściwości stosowane są różne określenia próchnicy np.:
próchnica nasycona, próchnica kwaśna, próchnica iluwialna, próchnica nadkładowa itd.
W gleboznawstwie rolniczym terminem próchnica określa się zwykle wyłącznie dobrze
zhumifikowaną, bezpostaciową materię organiczną.
przebudowa drzewostanu – zabiegi gospodarcze w lesie mające na celu zmianę
zniekształconego składu gatunkowego drzewostanu odpowiednio do dobrze rozpoznanych
właściwości siedliska.
przedplon – w leśnictwie uprawa poprzedzająca odnowienie lasu właściwymi gatunkami
drzew, przygotowująca dla nich odpowiednie warunki.
przełom – dolina rzeki wąska, o stromych zboczach, przecinająca grzbiet górski lub inną
wyniosłość terenu, wznoszącą się w poprzek rzeki.
przygotowanie gleby – przedsiewna uprawa gleby stwarzająca wysianym nasionom (lub
sadzonkom) jak najlepsze warunki rozwoju; polega na odchwaszczeniu i spulchnieniu gleby
oraz, w miarę potrzeby, na jej odkwaszeniu (zwapnowaniu) i zaopatrzeniu w niezbędne
składniki pokarmowe.
puszcza – las pierwotny lub do niego zbliżony o znacznej powierzchni (w Polsce np. Puszcza
Białowieska, Puszcza Augustowska).
rabunkowa gospodarka – pospieszne pozyskiwanie najłatwiej dostępnych bogactw natury (lub
innych) bez oglądania się na szkody wyrządzane środowisku; jedynym celem jest zdobycie
największych doraźnych korzyści materialnych.
reducenci (destruenci) – heterotroficzne drobnoustroje mineralizujące biomasę w łańcuchu
pokarmowym.
regeneracja zbiorowiska roślinnego – proces odbudowy struktury i funkcji tych części
zbiorowiska, które wcześniej uległy → degeneracji; proces dokonuje się siłami
wewnętrznymi biocenozy, a więc za pomocą propagul (→ diaspory) pochodzących z tego
samego zbiorowiska. We wczesnych fazach procesu regeneracji charakterystyczne jest
mozaikowe lub pasowe wystąpienie pionierskich gatunków lekkonasiennych, które później
ustępują na rzecz przejściowych, a potem ostatecznych (trwałych) składników zbiorowisk.
regionalizacja przyrodniczoleśna – hierarchiczny system podziału kraju na jednostki
przyrodniczoleśne: krainy, dzielnice i mezoregiony na podstawie warunków klimatycznych,
rzeźby terenu, podłoża geologicznego i gleb, zasięgów najważniejszych gatunków drzew
274
leśnych, rozmieszczenia wielkich kompleksów leśnych oraz siedlisk i zbiorowisk roślinnych.
W Polsce przyjęty jest podział na 8 krain i 59 dzielnic przyrodniczoleśnych.
regresja – w geobotanice pojęcie rozumiane jako kierunkowy proces zaniku danego
zbiorowiska roślinnego (np. leśnego) wraz z całą biocenozą w granicach całej biochory pod
działaniem czynników zewnętrznych (naturalnych lub antropogenicznych). Regresja wyraża
się stopniowym lub gwałtownym uproszczeniem struktury pionowej i poziomej układów
bardziej złożonych, trwałych, przez układy prostsze, nietrwałe, o odmiennej funkcji.
rekultywacja – zespół działań technicznych mających na celu przywrócenie zniszczonym lub
zdegradowanym terenom (glebom, krajobrazom) ich pierwotnej sprawności i wartości
biologicznej, estetycznej itd.; obejmuje m. in. melioracje zdegradowanych lub zniszczonych
gleb, zalesianie nieużytków. itp.
relikt – zabytek, szczątek; rzecz, zjawisko lub organizm, który, mimo zmian środowiska,
przetrwał jako przeżytek z dawnych epok do dni dzisiejszych.
reper – 1. trwale oznakowany w terenie punkt odniesienia, którego wysokość została
oznaczona drogą precyzyjnej niwelacji. 2. dokładnie scharakteryzowany obiekt wzorcowy
umożliwiający identyfikację innych analogicznych obiektów.
restytucja zasobów przyrody – system przedsięwzięć podejmowanych w celu przywrócenia
normalnego stanu ekologicznego elementom przyrody zniszczonym przez nieracjonalną
gospodarkę.
resztki organiczne – szczątki martwych roślin i zwierząt; są w glebie źródłem próchnicy.
rezerwat biosfery – obszar obejmujący ekosystemy lądowe, przybrzeżne, morskie lub ich
wzajemną kombinację, który uzyskał międzynarodowe uznanie w ramach programu
UNESCO „Człowiek i Biosfera” (MAB).
rezerwat przyrody – obszar chroniony ze względu na godne zachowania szczególne walory
natury, wartości naukowe i kulturalne, dydaktyczne lub inne; ochroną objęty jest w nim
całokształt miejscowej przyrody, bądź tylko pewne jej elementy, jak rzadkie rośliny lub
zwierzęta, osobliwe zjawiska geologiczne, typowo ukształtowane gleby, krajobraz itp.
Rozróżnia się rezerwaty przyrody ścisłe, których obszar jest całkowicie wyłączony spod
gospodarczej ingerencji człowieka, oraz rezerwaty częściowe, na których dozwolone,
a czasem nawet konieczne. są niektóre zabiegi gospodarcze, mające na celu zabezpieczenie
trwałości tych obiektów. Pierwszym leśnym rezerwatem przyrody na świecie jest chroniony
od 1826 r. rezerwat cisowy w Wierzchlesie w Borach Tucholskich na Pomorzu.
roślinność – ogół zbiorowisk roślinnych występujących na określonym terenie.
275
rozlewisko – teren zalany wodą; zbiornik wody powstały w miejscu nisko położonym, zwykle
przy rzece lub jeziorze, na skutek wiosennej powodzi, długotrwałych opadów itp.
rów melioracyjny – sztuczne koryto o przekroju trapezowym, wykopane w ziemi dla
regulowania stosunków wodnych w glebie przez odwodnienie lub nawodnienie.
równina – forma terenu w postaci rozległej płaszczyzny poziomej lub lekko nachylonej.
ruda darniowa (ruda łąkowa, rudawiec) – odmiana limonitu osadzona w terenach podmokłych
przez wody gruntowe bogate w rozpuszczone związki żelaza w strefie wysokich potencjałów
redoks; tworzy czarnobrunatne grudy lub zwarte, trudne do przebicia warstwy.
rzeźba terenu (refief) – nierówności powierzchni terenu, różnych rozmiarów (makro-, mezo-,
mikro-) odchylenia od powierzchni płaskiej.
sadzonka – młoda roślina lub część rośliny (pędu, korzenia, liścia) odcięta od rośliny
macierzystej, przeznaczona do sadzenia.
samosiejka – młoda roślina pochodząca z samosiewu.
samosiew – 1. proces samoczynnego (bez udziału człowieka) obsiewania się roślin; rozróżnia
się samosiew górny – gdy młode pokolenie rozwija się bezpośrednio pod roślinami
macierzystymi oraz samosiew boczny – gdy młode rośliny wyrastają w pewnej odległości od
roślin macierzystych z nasion przyniesionych np. przez wiatr. 2. młode pokolenie roślin,
wyrosłe z nasion, które dostały się do gleby bez udziału człowieka.
sandr – rozległy, płaski stożek napływowy, lekko nachylony w stronę dystalną, znajdujący się
bezpośrednio prze moreną czołową; zbudowany z piasków i żwirów osadzonych przez wody
topniejącego lodowca.
saprofagi – organizmy zwierzęce pożerające szczątki martwych roślin i zwierząt.
sieć hydrograficzna – układ rzek, strumieni, kanałów, jezior itp. w rozpatrywanym regionie.
siedlisko (biotop, ekotop) – kompleks abiotycznych warunków zewnętrznych (dla biotopów
lądowych: klimat, warunki glebowe, położenie względem biotopów sąsiednich), w których
istnieje określona biocenoza.
siedlisko eutroficzne – biotop zasobny w składniki odżywcze.
siedlisko mezotroficzne – biotop średnio zasobny w składniki odżywcze.
siedlisko oligotroficzne – biotop ubogi w składniki odżywcze.
siedliskoznawstwo leśne – dyscyplina zajmująca się badaniem funkcjonowania leśnych
biotopów (naturalnych i zagospodarowanych) oraz poznawaniem przyrodniczych warunków
produkcji leśnej.
siew – umieszczenie nasion w przygotowanej glebie.
siewka – młoda roślina wyrosła z rozsianego nasienia.
276
stanowisko reliktowe – miejsce, na którym jakiś dziś rzadki gatunek rośliny lub zwierzęcia
zachował się bez przerwy od czasu, gdy był bardziej rozpowszechniony.
starodrzew – 1. w znaczeniu biologicznym drzewostan, który zbliża się do kresu swego życia;
tworzą go zwykle drzew okazałych rozmiarów, często wykazujące osłabienie wzrostu
i owocowania – drzewostan przeszłorębny, którego wiek przekroczył przyjętą kolej rębu.
starorzecze – łukowato wygięty zbiornik wodny będący pozostałością po odciętym zakolu
→ rzeki meandrujacej.
staw – 1. niewielki śródlądowy zbiornik wód powierzchniowych, przeważnie sztuczny.
2. część składowa nazw jezior górskich w Tatrach i Sudetach.
strzała – nadziemna część drzewa bez gałęzi, regularnie wykształcony pień, którego oś
biegnie bez rozgałęzień i ostrych skrętów od podstawy aż do wierzchołka; strzałę
wykształcającą głównie gatunki iglaste, spośród liściastych – olcha.
sukcesja pierwotna – proces inicjacji i rozwoju zbiorowiska roślinnego (i całej biocenozy) na
siedliskach wolnych dotychczas od organizmów żywych, ich szczątków lub innej formy
materii organicznej w granicach potencjalnej biochory i względnie jednorodnego siedliska.
Może być: 1) kreatywna – gdy pionierska roślinność wkracza na teren wolny dotąd od
organizmów żywych i rozwija się aż do stadium terminalnego; 2) replikatywna – gdy rozwój
zbiorowiska roślinnego zostaje pemanentnie powstrzymywany (np. wskutek erozji) i musi co
pewien czas rozpoczynać się od nowa.
sukcesja wtórna – proces inicjacji i rozwoju zbiorowiska roślinnego (i całej biocenozy) na
siedliskach wcześniej zasiedlonych w granicach całej, lub części, potencjalnej biochory za
pomocą propagul pochodzących z zewnątrz. Może być: 1) tworząca (kreatywna) – gdy
prowadzi do powstania w danym położeniu zbiorowiska końcowego (terminalnego)
odmiennego od tego, które występowało tam pierwotnie (np. po odwodnieniu);
2) odtwarzająca – prowadząca do restytucji zbiorowiska końcowego występującego uprzednio
w danym położeniu.
system korzeniowy – 1. całość podziemnych organów danej rośliny lub grupy roślin.
2.
specyficzny dla danego gatunku układ korzeni w przestrzeni glebowej.
szata roślinna – ogół roślin okrywających (porastających) Ziemię, albo jakąś jej część
(kontynent, krainę itp.).
szkodniki pierwotne – gatunki szkodników atakujące zupełnie zdrowe drzewa.
szkodniki nękające – gatunki szkodników, których atak nie zabija danego drzewa, ale je
osłabia.
277
szkodniki wtórne – gatunki szkodników atakujące drzewa osłabione działaniem innych
czynników np. obniżeniem poziomu wód gruntowych, zanieczyszczeniami przemysłowymi
lub atakiem szkodników pierwotnych bądź nękających.
szuwar – zbiorowisko roślinności bagiennej składające się z dużych bylin jednoliściennych
(wielkich turzyc, pałki, tataraku, trzciny, oczeretu itd.) zakorzeniających się na dnie płytkich
wód.
szyja korzeniowa – miejsce na pniu rosnącego drzewa tuż przy ziemi, stanowiące przejście
między pniem a karpą. Termin stosowany także, choć rzadziej, w odniesieniu do roślin
zielnych.
szyszka – drewniejący kwiatostan drzew iglastych złożony z osi i osadzonych na niej łusek
nasiennych i okrywowych.
ścieki
–
zużyte
wody
zanieczyszczone
różnymi
substancjami
rozpuszczalnymi
i nierozpuszczalnymi, organicznymi i nieorganicznymi, odprowadzane do gruntu, do rzek,
jezior albo do oczyszczalni ścieków; wykorzystywane też do nawożącego nawadniania gleb
rolnych i leśnych.
ściółka leśna – nadziemna część opadu leśnego; świeżo zrzucone na powierzchnię gleby
nadziemne części roślin (liście, igliwie, gałązki, fragmenty kory, szyszki itp.) oraz ciała
i ekstrementy owadów i innych zwierząt żyjących w lesie, nie wykazujące jeszcze
morfologicznie uchwytnych śladów rozkładu i nie zintegrowane z poziomem podściółki
(drobne elementy ściółki mogą być zwiewane przez wiatr).
śniegołom – 1. łamanie się gałęzi i wierzchołków drzew, a niekiedy nawet pni, wskutek
obciążenia przez obfity opad mokrego śniegu. 2.
drzewo lub gałęzie złamane wskutek
nadmiernego obciążenia korony mokrym śniegiem.
taksacja – 1. w urządzaniu lasu prace terenowe przy sporządzaniu planu urządzenia lasu
w skład których wchodzą: wyznaczenie granic wyłączeń taksacyjnych, opis taksacyjny
wyłączeń, inwentaryzacja zasobów drzewnych i zaprojektowanie wskazań gospodarczych.
2. w gleboznawstwie, zespół czynności wykonywanych w terenie i laboratorium niezbędnych
do prawidłowej oceny bonitacji gleb jakiegoś obszaru; często taksacja obejmuje również
pomiary umożliwiające wykonanie odpowiednich map bonitacyjnych.
topografia – 1. przestrzenny układ obiektów terenowych i relief jakiejś okolicy. 2. dział
geodezji zajmujący się metodami sporządzania zdjęć i map powierzchni Ziemi
(→ miernictwo).
torf – 1. organiczny produkt powolnych, strukturalnych i chemicznych przemian, jakim
podlegają obumarłe rosliny bagienne w warunkach dużego uwilgotnienia i trwałej
278
anaerobiozy; torf zawiera, oprócz pewnej ilości substancji humusowych, sporo słabo
rozłożonych resztek roślinnych i składników popielnych. Według składu botanicznego masy
torfowej wyróżnia się torf niski mechowiskowy, turzycowiskowy, szuwarowy lub olesowy
oraz torf wysoki mszarny, wrzosowiskowy lub bórbagnowy. 2.
grunt pochodzenia
organicznego, odznaczający się dużą nasiąkliwością, słabą nośnością, nieodporny na działanie
mrozu, nieprzydatny jako materiał budowlany i podłoże pod budowle. 3. niskiej jakości
materiał opałowy (po wysuszeniu).
torfienie – proces powstawania torfu z obumarłej roślinności torfotwórczej.
torfowisko – podmokły teren porośnięty roślinami bagiennymi, których resztki ulegają
z czasem procesowi torfienia i tworzą złoże torfu; górna, biologicznie czynna warstwa torfu
jest glebą torfową. Według stosunków hydrologicznych i składu botanicznego roślinności
torfotwórczej torfowiska dzieli się na wysokie, niskie i przejściowe.
trzcinniczysko – teren silnie zachwaszczony trzcinnikiem (Calamagrostis epigeios).
trzebież – zmniejszanie liczby osobników w populacji (np. drzew w lesie) przez usuwanie
egzemplarzy nie odpowiadających normie (wadliwych).
typ siedliskowy lasu – uogólnione pojęcie grupy siedlisk o podobnej przydatności do
produkcji leśnej; podstawowa jednostka klasyfikacji typologicznej w Polsce.
uprawa – 1. w leśnictwie najmłodsza faza rozwojowa lasu trwająca od momentu posadzenia
sadzonek lub wysiania nasion do osiągnięcia zwarcia przez młode drzewka (wiek ok. 10 lat).
2. cykl zajęć od zasiewu (sadzenia) roślin użytkowych do chwili zbioru plonów. 3. rośliny
hodowane na określonej przestrzeni.
uprawa gleby – 1. działanie na glebę środkami technicznymi w celu poprawienia jej
właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych. 2. przygotowanie gleby pod zasiew
lub sadzenie roślin.
uroczysko – kompleks leśny o powierzchni od kilku do kilkuset ha lub część większego
kompleksu leśnego, odróżniany od innych kompleksów dzięki naturalnym granicom i
lokalnej nazwie ludowej.
wąwóz – sucha dolina o wąskim dnie i stromych, urwistych zboczach, powstała wskutek
erozji w średnio spoistych utworach (glinach, lessach).
wiatrołom – drzewo złamane przez wiatr.
wiatrował (wykrot, wywrot) – drzewo wywalone z korzeniami przez wiatr. Najczęściej
wywalane są drzewa o płaskim (talerzowym) systemie korzeniowym (np. świerki) na glebach
płytkich lub podmokłych.
wierzchówka → woda gruntowa.
279
woda gruntowa – podparta woda grawitacyjna zdolna do tworzenia swobodnej powierzchni
(zwierciadła) w naturalnych lub sztucznych rozcięciach terenu (wkopach, rowach, studniach
itp.) sięgających do warstwy wodonośnej; woda gruntowa występująca płytko i okresowo
zanikająca nosi nazwę wierzchówki lub wody zaskórnej.
wprowadzanie podszytu – siew lub sadzenie pod okapem drzewostanu gatunków drzew i/albo
krzewów chroniących glebę przed degradacją i wzmagających jej aktywność biologiczną.
wrzosowisko – bezleśna formacja roślinna, której głównym składnikiem są niewielkie,
kseromorficzne krzewinki – w Polsce przede wszystkim → wrzos zwyczajny, w zachodniej
Europie również wrzosiec, janowiec, żarnowiec i in.; wrzosowiska występują w klimacie
umiarkowanym i wilgotnym, na glebach ubogich i kwaśnych; typowym zjawiskiem są gęsto
splątane, zdrewniałe wieloletnie pędy, tworzące na powierzchni gleby rodzaj grubego
wojłoku. Wrzosowiskom przypisuje się znaczną rolę w bielicowaniu gleb.
współrzędne – liczby lub uporządkowane układy liczb określające położenia tworów
geometrycznych (np. punktów, prostych, płaszczyzn) na prostych, na płaszczyznach,
w przestrzeni, na powierzchniach, jak też położenia układów mechanicznych w różnych
chwilach czasu. Najprostszymi układami współrzędnych są układy kartezjańskie na
płaszczyźnie i w przestrzeni trójwymiarowej.
wydma – piaszczyste wzniesienie o różnym kształcie, usypane przez wiatr; rozróżnia się
wydmy nadmorskie i śródlądowe, a także wydmy wędrujące i ustalone oraz – zależnie od
formy; wydmy paraboliczne, podłużne, poprzeczne i barchany.
wydma paraboliczna – U-kształtna wydma, której forma została spowodowana szybszym
przesuwaniem się części środkowej w stosunku do obydwu ramion; na terenie Polski wydmy
paraboliczne zostały usypane przez wiatry wiejące z sektorów zachodnich; obecnie są
w większości utrwalone przez roślinność (bory sosnowe).
wykrocisko – spowodowana wiatrowałem okrągława lub półksiężycowata płytka wyrwa
w glebie wraz z niewielkim wzgórkiem utworzonym z materiału glebowego osypującego się
spomiędzy wyrwanych z gleby korzeni (→ tarcza korzeniowa); jest jedną z form
oddziaływania roślinności leśnej na gleby i na rzeźbę terenu.
zabagnienie – spowodowane silnym zawilgoceniem gleby trwałe obniżenie jej potencjału
oksydacyjno-redukcyjnego, któremu towarzyszy oglejenie oraz gromadzenie się w glebie i na
jej powierzchni słabo rozłożonych resztek hydrofilowej roślinności; w skrajnych przypadkach
dochodzi do powstawania torfowisk.
zabiegi agrotechniczne – uprawa gleby polegająca na spulchnianiu, odwracaniu i mieszaniu
określonej warstwy oraz na kształtowaniu powierzchni gleby, niszczeniu chwastów itp.
280
zachwaszczenie gleby – forma degradacji siedliska; pojawienie się na glebie uciążliwych
(trudnych do zwalczenia) chwastów jednorocznych i wieloletnich, stanowiących silną
konkurencję dla roślin uprawnych i utrudniających uprawę gleby.
zadarnienie – 1. naturalne porośnięcie gleby roślinami trawiastymi, w leśnictwie niepożądana
cecha utrudniająca naturalne i sztuczne odnowienie lasu. 2. celowe doprowadzenie do
pokrycia gleby trawami.
zadrzewienie – w leśnictwie ważna cecha każdego drzewostanu, w uprawach i młodnikach
określana na podstawie pokrycia powierzchni przez młode drzewka, a w starszych
drzewostanach przez porównanie zasobności danego drzewostanu z odpowiednią zasobnością
tabelaryczną
zadrzewienia śródpolne – pojedyncze drzewa i krzewy lub ich skupienia nie będące
zbiorowiskami leśnymi, wraz z zajmowanym terenem i pozostałymi składnikami jego szaty
roślinnej (także fauny).
zagajnik – potoczna nazwa młodego, niewielkiego powierzchniowo lasu, niekiedy odnoszona
również do młodników śródpolnych.
zalesienia – objęcie uprawą leśną terenów porolnych.
zapust – nieodnowiona powierzchnia leśna porastająca dziko rosnącymi, nie pielęgnowanymi
młodymi drzewami (zwykle gatunków lekkonasiennych – brzozą, sosną itp.).
zarośla – potoczna nazwa gęstych zbiorowisk krzewiastych (kosówki, wierzby itp.).
zdjęcie fitosocjologiczne – dokładny opis roślinności występującej na powierzchni
reprezentującej dane zbiorowisko; opis dokonywany zwykle rutynowo → metodą BraunBlanqueta, zawiera spis gatunków roślin wraz z podaniem warstwy, w której dany gatunek
występuje oraz jego ilościowości, towarzyskości, a czasem również żywotności.
zespół roślinny (fitoasocjacja) – podstawowa jednostka systematyki fitosocjologicznej; typ
zbiorowiska roślinnego wyróżniający się właściwą sobie, powtarzalną kombinacją
zasadniczych gatunków, wśród których szczególnie ważną rolę odgrywają tzw. gatunki
charakterystyczne, występujące wyłącznie (lub prawie wyłącznie) w danym zespole.
zgryzanie – odcinanie zębami przez zwierzęta roślinożerne pędów młodych drzew i krzewów
w celu zdobycia pokarmu lub ścierania siekaczy; najwięcej zgryzają jelenie, sarny i zające;
najczęściej zgryzane są siewki i sadzonki sosny, jodły, świerka, jesionu, dębu, klonu.
zlewnia – obszar, z którego wszystkie wody powierzchniowe i podziemne spływają do
jednego miejsca (rzeki lub zbiornika). Rozróżnia się zlewnie powierzchniowe i zlewnie
podziemne. Obszar zlewni może, ale nie musi pokrywać się z obszarem dorzecza.
281
zlodowacenie – tworzenie się wielkich lodowców pokrywających znaczne obszary Ziemi.
Ostatni, kilkufazowy okres, w którym lądolód ze Skandynawii pokrył wielką część Europy,
łącznie z Polską, zwany jest epoką lodowcową (→ plejstocen).
zmrozowisko – zastoisko zimnego powietrza; teren, który ze względu na swą topografię
(utrudniony odpływ zimnego powietrza) szczególnie sprzyja powstawaniu wczesnych
jesiennych i późnych wiosennych przymrozków przygruntowych, bardzo niekorzystnie
wpływających na roślinność.
zoocenoza – wielogatunkowy zespół zwierząt zasiedlających określone środowisko; składnik
biocenozy istniejący w ekosystemie tylko w powiązaniu z pozostałymi elementami
środowiska.
zrąb zupełny – powierzchnia leśna, z której drzewostan został usunięty całkowicie w jednym
cięciu.
zrywka drewna – w leśnictwie przemieszczanie (przeciąganie) pni drzew od miejsca ścinki
przy pniu do dróg dostępnych dla środków transportowych.
zwarcie drzewostanu – rodzaj i stopień wypełnienia przestrzeni w drzewostanie przez korony
drzew; wyróżnia się 3 rodzaje zwarcia: poziome, pionowe i schodkowe, a w przypadku
zwarcia poziomego 5 stopni; silne, pełne, umiarkowane, przerywane i luźne.
282
283
KRONIKA
2005 - 2014