Jakość snu u studentów trójmiejskich uczelni

PRACA ORYGINALNA
Jakość snu u studentów
trójmiejskich uczelni
The quality of sleep in college students Tricity
Jarosław Meyer-Szary1, Mateusz Jakitowicz2, Marcin Sieczkowski1,
Janusz Kasperczyk3, Janusz Jakitowicz1
1Zakład
Psychiatrii Biologicznej, Akademia Medyczna w Gdańsku
Wyższa Psychologii Społecznej, Wydział Zamiejscowy w Sopocie
3Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Augusta Hlonda w Mysłowicach
2Szkoła
t Abstract
Students quality of sleep
Introduction. Despite that daytime sleepiness is a common problem among students, it has
been neglected. It was recently shown that poor sleep hygiene has an important impact not
only on daily functioning but also, in the long run, on psychological and physical health of
the affected person. This warrants a detailed evaluation of the phenomenon, an identification of the causal factors and finding of ways of effectively preventing the problem. The aim
of the presented study was to evaluate the frequency of the symptoms of poor sleep hygiene
and the factors which may potentially affect it, such as stimulants, alcohol, tobacco, or
habitual behaviors.
Adres do korespondencji:
Mateusz Jakitowicz
Szkoła Wyższa Psychologii
Społecznej, Wydział Zamiejscowy
w Sopocie
ul. Polna 16/20, 87–745 Sopot
tel.: 607 501 441
e-mail:[email protected]
ISSN 1641–6007
Sen 2008, Tom 8, Nr 1, 15–21
Copyright © 2008 Via Medica
Material and methods. The study was performed on a sample of 446 undergraduate medical students at the University of Gdańsk (n = 343) and Warsaw School Social Sciences and
Humanities (n = 103) with a mean age of 20.5 years (SD = 1.2). Women represent 73.3% of
the sample. The “SEN” questionnaire and the Hospital Anxiety and Depression Scale (HADSM) depressiveness scale were used.
Results. 94.1% of the students reported their financial status as average or better. Well over half
spent little or almost no time as pastime. 39% engaged in regular sports activity. The majority
occasionally used alcohol, did not smoke tobacco, did not use stimulants such as Red Bull,
whereas 43.8% daily drank coffee. 55.6% of the students slept less than 6 hours per night, 71.3%
did not have a regular bed time, 42.6% had difficulty falling asleep, 72% experienced morning
fatigue and as much as 41.6% reported daytime sleepiness. Mean Sleep Quality (JS) in the
evaluated sample was 2.2 (SD = 0.37), mean depressiveness level was 5.3 (SD = 3.7), mean
level of anxiety was 7.6 (SD = 3.8) and mean irritability (aggression) was 2.6 (SD = 1.6). There
were significant differences in JS reflecting varying alcohol and coffee consumption, physical
activity and psychological factors such as depressiveness and anxiety.
Conclusions. Sleep disorders among students pose a significant problem and seem to be
largely a consequence of poor sleep hygiene. This may lead to serious consequences affecting academic performance and, more importantly, mental and physical health and should
therefore be prevented.
Sleep 2008, 8 (1), 15–21
Key words: sleep, sleep disorder, students
www.sen.viamedica.pl
15
SEN
2008, Tom 8, Nr 1
t Wstęp
Senność studentów w ciągu dnia wydaje się być zjawiskiem dobrze znanym w środowiskach akademickich.
Przyjęło się go jednak ignorować, nadając mu jedynie
wymiar anegdotyczny. Jednak po głębszym namyśle jego
powszechność w tej młodej, zasadniczo zdrowej grupie
społecznej, wydaje się zastawiająca. Rozpatrując najczęstsze przyczyny bezsenności, takie jak zespół bezdechu
sennego, zespół niespokojnych nóg, depresja, menopauza, praca zmianowa [1], wydaje się, że nie są one w stanie
nawet w przybliżeniu wyjaśnić obserwowanej wśród studentów skali zjawiska. Co więcej, powyższe przyczyny
wydają się w ogóle nie pasować do tej młodej populacji.
Niedostatek snu lub pogorszenie jego jakości, na przykład
chrapaniem, które może występować już od dzieciństwa
[2, 3], powoduje obniżenie koncentracji i uwagi, co obniża zdolność zapamiętywania nowych informacji, nabywania nowych umiejętności rozwiązywania problemów
w sposób zarówno kreatywny, jak i wyważony [4]. Długofalowo powoduje to z jednej strony obniżenie wyników
w nauce [5–7], ale jak się również wydaje, niekorzystnie
wpływa na zdrowie, stanowiąc w przyszłości czynnik
ryzyka dla wielu chorób cywilizacyjnych, jak nadciśnienie, otyłość czy cukrzyca [8]. Wykazano ponadto, że osoby cierpiące na bezsenność korzystają z pomocy lekarskiej dwa, a w grupie ciężkiej insomii — nawet trzy razy
częściej niż inni [9]. Okazuje się też, że bezsenność w równym stopniu wpływa na zdrowie fizyczne młodych co starszych [10]. Choć problem jest z pewnością wielopłaszczyznowy, to wymaga bliższej oceny zarówno pod kątem jego
faktycznej skali, jak i leżących u jego podłoża rzeczywistych przyczyn.
W kilku krajach podjęto próbę określenia częstości
występowania wśród studentów zarówno senności w ciągu dnia, jak i szeroko pojętej bezsenności. Obserwacje
wskazują na to, że na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat doszło do istotnego skrócenia średniej długości snu
w populacji ogólnej [11]. Ta tendencja wydaje się dotyczyć nie tylko osób pracujących w średnim wieku, lecz
również studentów, a nawet (co niepokoi w szczególności) młodzieży gimnazjalnej i licealnej [12–15]. Rosnące
wymagania rodziców, wychowawców i nauczycieli, powodujące nasilone współzawodnictwo w nauce oraz chęć
udziału w różnego rodzaju rozrywkach (wzrost dostępności i atrakcyjności telewizji, gier komputerowych i internetu) i życiu towarzyskim powoduje nie tylko skrócenie długości snu, ale również wprowadzenie znacznej
nieregularności w jego schemacie [16].
Dobrze opisane zjawisko zróżnicowania długości snu
w ciągu tygodnia i w weekend wiąże się z jego niedostateczną ilością, jak również ze snem o gorszej jakości, mniej
regenerującym. Czynnikiem determinującym złą higienę
snu, na który kładzie się obecnie coraz większy nacisk,
jest szeroko pojęta nieregularność [17]. Chodzi tu o nieregularne pory kładzenia się i wstawania, zróżnicowanie
16
długości snu w poszczególne noce, jak również pomiędzy nocami w tygodniu i w weekend. Nawet osoby śpiące
ponad 8 godzin, ale zmieniające godzinę zaśnięcia o więcej niż 2 godziny podlegają związanym z tym niekorzystnym efektom, takim jak: obniżenie koncentracji, zdolności do wnioskowania oraz pogorszenie funkcji poznawczych,
językowych i psychomotorycznych [18]. Ponadto wśród studentów obserwuje się 2-krotnie częściej występujący zespół
opóźnionej fazy snu niż w populacji ogólnej [17], który wynika ze specyficznego trybu życia w tej grupie.
Przeprowadzone dotąd badania zgodnie wskazują na
szerokie rozpowszechnienie zaburzeń snu u studentów.
Według subiektywnej oceny dwie trzecie studentów ma
sporadycznie problemy ze snem i aż jedna trzecia problemy poważne lub często występujące [17]. Może to być
wynikiem nie tylko krótkiego, nieregularnego snu, ale również powszechnego występowania w tej populacji innych
zachowań składających się na złą higienę snu. Studenci
często uciekają się do drzemki, aby skompensować krótki
sen, piją napoje o wysokiej zawartości kofeiny, by walczyć
z sennością oraz spożywają alkohol jako pomoc w zaśnięciu [19]. Słabo opisano zjawisko spożywania coraz popularniejszych napojów zawierających taurynę (takich jak Red
Bull) jako substancję pobudzającą [20].
Wielokrotnie i różnymi metodami wykazano, że zaburzony sen (krótki, nieregularny, przerywany lub w inny
sposób nieprawidłowy) upośledza nie tylko zdolności poznawcze, takie jak zdolność do zapamiętywania, rozwiązywania problemów czy krytycznego myślenia (być może
częściowo poprzez obniżenie uwagi i koncentracji) [21, 22],
ale również językowe [23]. Ponadto niekorzystnie wpływa
na nastrój, wywołując drażliwość, niepokój, obniżenie motywacji czy wreszcie stany lękowe i depresyjne [19, 24].
Istnieją przesłanki sugerujące, że sama znajomość zagadnień higieny snu przekłada się na zdrowszy sen przez
poprawę zwyczajów związanych ze snem [17]. Natomiast
przestrzeganie higieny snu korzystnie wpływa na jego
lepszą jakość [25]. W populacji studentów wykazano jednakże niski poziom wiedzy na temat zasad higieny snu,
jak również brak wiadomości na temat konsekwencji deprywacji snu. Paradoksalnie studenci po nieprzespanej
nocy poprzedzającej egzamin oceniali swoją zdolność do
krytycznego myślenia wyżej niż ich koledzy, którzy spali
tej nocy. Na podstawie analizy wyników egzaminu ta samoocena okazała się też być bezpodstawnie zawyżona [26].
Mimo powyżej opisanej szkodliwości zjawiska i powszechności problemu dziennej senności uczniów
i studentów potwierdzanej przez nauczycieli, nie podejmuje się systematycznych działań, aby problem szczegółowo w Polsce ocenić czy rozwiązać. Często błędnie
ocenia się go jako brak zainteresowania zajęciami („znudzenie”) lub brak dobrych manier. Czasem nadaje się
temu wymiar anegdotyczny, powołując się na różne
śmieszne historie związane z zasypianiem w niestosownych miejscach i momentach, zapominając, że senność
www.sen.viamedica.pl
Jarosław Meyer-Szary i wsp., Jakość snu u studentów trójmiejskich uczelni
w ciągu dnia przynosi wymierne straty nie tylko dla osoby, której ten problem dotyczy, ale i dla całego społeczeństwa. Jest przyczyną obniżenia wydajności w pracy, pogorszenia wyników w nauce, jak również istotnym
czynnikiem odpowiedzialnym za wypadki komunikacyjne i w zakładach pracy, powodując znaczne koszty dla
społeczeństwa [27–29].
Dlatego też celem niniejszego badania była w pierwszej kolejności eksploracja problemu zaburzeń snu w trójmiejskiej populacji studentów, a następnie weryfikacja
hipotez zakładających, że jakość snu deklarowana przez
studentów zależy od ich nawyków związanych ze snem
oraz pewnych czynników socjopsychologicznych.
t Materiał i metody
Badanie przeprowadzono w grupie 446 studentów
dwóch trójmiejskich uczelni: Akademii Medycznej
w Gdańsku — AMG (n = 343; 76,9%) oraz Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej Wydziału Zamiejscowego
w Sopocie — SWPS (n = 103; 23,1%). Grupa badana obejmowała studentów I roku (n = 290; 65%) oraz III roku
studiów (n = 155; 32%). Średnia wieku wynosiła M [medium] = 20,5, odchylenie standardowe [SD, standard deviation)= 1,2. W grupie badanej kobiety stanowiły 73,3%,
natomiast mężczyźni 26,7%, co odzwierciedlało proporcje płci w populacji ogólnej studentów tych wydziałów.
Zebrane dane analizowano za pomocą zarówno parametrycznych, jak i nieparametrycznych testów, używając programu statystycznego SPSS.
Badanie przeprowadzono podczas wykładów za zgodą
prowadzącego oraz słuchaczy. Udział w badaniu był dobrowolny i anonimowy. Badani posiadali nieograniczony
czas na odpowiedzi na pytania.
W badaniu wykorzystano za zgodą autora, kwestionariusz „SEN” [30], składający się z instrukcji, metryki, zestawu 15 pytań tworzących współczynnik zobiektywizowanej jakości snu oraz inwentarza higieny snu. Zestaw
15 pytań (zwanych dalej za autorem JS — Jakość Snu) po
wyliczeniu średniej umożliwiał uzyskanie wyniku dla
każdej z osób badanych, gdzie: 1 — wskazywało, że zaburzenie nigdy nie występowało, 2 — rzadkie występowanie, 3 — częste występowanie, 4 — zaburzenie występowało zawsze. Oznacza to, że im wskaźnik JS był wyższy,
tym jakość snu osób badanych była gorsza.
Wykorzystano również skalę depresyjności Hospital
Anxiety and Depression Scale (HADS-M) [31], w której wyróżniono trzy czynniki: lęk, depresyjność oraz rozdrażnienie.
t Wyniki
Dane socjodemograficzne
Grupa badana określała swoją sytuację finansową
w 54,9% jako przeciętną. Jedynie 5,9% osób uważało, że
ich sytuacja jest gorsza od przeciętnej, 32,2%, że lepsza,
a 7,1% — znacząco lepsza od przeciętnej.
SEN
Od czasu do czasu musiało rezygnować z rozrywek
50,2% respondentów od momentu, kiedy zaczęli studiować, natomiast aż 37,7% osób z grupy badanej miało bardzo mało czasu na rozrywkę lub w ogóle go nie miało.
Różnicowało to istotnie (F (3; 242) = 7,1; p < ,001) badanych pod względem JS. Wyniki wzrastały liniowo od osób
badanych, które miały czas na wszystkie rozrywki i u których JS była najniższa (M = 2,0 SD = 0,43), aż po osoby,
które w ogóle nie miały czasu (M = 2,3; SD = 3,5) i wykazywały najwyższy wskaźnik JS.
Zaburzenia snu
Średnia wartość wskaźnika JS w grupie badanej wynosiła M = 2,2; SD = 0,37, średni poziom depresyjności
— M = 5,3; SD = 3,7, średni poziom lęku — M = 7,6;
SD = 3,8, średni poziom rozdrażnienia (agresji) wynosił
M = 2,6; SD = 1,6. W populacji studentów najważniejszymi czynnikami wpływającymi na zaburzenia JS był
krótki sen — aż 55,6% studentów śpi krócej niż 6 godzin, 71,3% nie przestrzega regularnych godzin snu,
42,6% studentów ma problemy z zaśnięciem i 72% jest
rano zmęczona. Co wydaje się być najistotniejsze, to
41,6% badanych studentów odczuwa senność w ciągu
dnia (tab. 1).
Sport i używki
Osoby z grupy badanej okazyjnie (45,7%) lub 2–3 razy
w tygodniu (39%) uprawiały sport. Osoby badane nie
piły alkoholu (11,6%) lub piły okazyjnie (54%), nie paliły papierosów (66%) ani nie używały środków pobudzających (77,9%). Aż 43,8% osób codziennie piło kawę.
Wpływ tych czynników na jakość snu u studentów opisano w dalszej części pracy.
Kawa
Pierwszym z istotnych zagadnień jest wpływ kawy na
sen. W prezentowanym badaniu wykazano istotne różnice
F (4; 408) = 5,4; p < .001; eta2 = .05 w kierunku zgodnym
z przewidywaniami zakładającymi, że częstość spożywania kawy będzie istotnie wpływać na pogarszanie się jakości snu (tab. 2). Najniższy wskaźnik JS występował u osób,
które deklarowały, że nie piją kawy w ogóle lub zaledwie
kilka razy w roku. U osób, które deklarowały spożywanie
kawy codziennie, wskaźnik JS był najwyższy (F (3,270) =
= 7,3; p < ,001). Zależność ta była istotna.
Alkohol
Wyniki przeprowadzonych analiz wskazują, że wpływ
alkoholu zależny jest od płci. Jednak rozkład wartości
wskaźnika JS w zależności od spożywania alkoholu nie
jest liniowy, zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn.
Lepszym modelem wyjaśniającym jest w przypadku mężczyzn model wykładniczy zależności jakości snu od ilości spożywanego alkoholu F (106) = 4,8; p < ,05, który
wskazuje na pogarszanie się jakości snu (wzrost wartości
www.sen.viamedica.pl
17
SEN
2008, Tom 8, Nr 1
Tabela 1. Częstość zgłaszanych problemów ze snem w skali Jakości Snu
Pytanie skali Jakości Snu
Nigdy
Rzadko
Często
Zawsze
(%)
(%)
(%)
(%)
Zmęczenie po przebudzeniu
3,2
24,8
53,7
18,3
Zmienne i nieregularne pory zasypiania
1,8
27,5
50,1
20,5
Zmienny i nieregularny czas trwania snu
4,7
23,9
50,3
21,0
Latencja snu dłuższa niż 30 min.
17,7
39,7
28,8
13,8
Sypianie krócej niż 6 godz./d.
6,1
38,3
49,8
5,8
Brak satysfakcji z jakości snu
5,4
33,3
52,0
9,3
Senność w ciągu dnia i ewentualny mimowolny sen
19,3
39,1
37,1
4,5
Drzemki w ciągu dania
19,1
41,3
33,0
6,5
Zmienne i nieregularne pory wstawania
8,1
39,3
44,3
8,3
Niepokojące i nieprzyjemne sny
20,3
62,4
16,0
1,4
Problemy ze snem w przeszłości
51,8
28,3
18,6
1,3
Płytki sen
37,0
44,7
17,2
1,1
Budzenie się wcześnie rano
48,3
38,1
10,9
2,7
Budzenie się w nocy i kłopoty z ponownym zaśnięciem
53,5
38,7
6,7
1,1
Sypianie dłużej niż 10 godz./d.
38,7
56,0
4,5
0,9
Tabela 2. Jakość snu w zależności od częstości spożywania kawy
Częstość spożywania kawy
Jakość snu
Odsetek osób badanych
M
SD
Nigdy
13,8
2,1
0,45
Kilka razy w roku
7,3
2,0
0,30
Kilka razy w miesiącu
14,0
2,2
0,39
Kilka razy w tygodniu
21,1
2,2
0,34
Codziennie
43,8
2,3
0,27
M (medium) — średnia; SD (standard deviation) — odchylenie standardowe
JS) wraz ze wzrostem jego spożywania. W przypadku kobiet lepiej wyjaśniającym jest model kwadratowy przypominający „U” F (300) = 3,4; p < ,05. Kobiety bowiem deklarowały stały poziom jakości snu bez względu na ilość
spożywanego alkoholu, z wyjątkiem kobiet pijących alkohol codziennie oraz zupełnie niepijących. Należy tu
jednak wspomnieć, że codzienne spożywanie alkoholu
zadeklarowali jedna kobieta i żaden mężczyzna. Modele
te wymagają dalszej weryfikacji (tab. 3).
Inne używki
Istotności statystycznej nie wykazały różnice JS
w zależności od spożywania środków pobudzających oraz
palenia tytoniu.
Sport
Osoby badane, które uprawiały sport przynajmniej
okazyjnie, deklarowały istotnie niższy wskaźnik JS (M =
= 2,1; SD = 0,39) niż osoby, które sportu nie uprawiały
w ogóle (M = 2,4; SD = 0,36), F (3; 416) = 4,5; p < ,01.
18
Czynniki socjopsychologiczne
Często analizowanym aspektem są także czynniki socjopsychologiczne, jak interakcje z otoczeniem czy nastrój.
Autorzy artykułu wykazali istotną różnicę we wskaźniku
JS między osobami określającymi atmosferę w domu jako
miłą a napiętą c2(3) = 7,1; p < ,05. Wynik ten był jednak
zależny od poziomu depresyjności osób badanych mierzony kwestionariuszem HADS-M (ryc. 1). Atmosfera
w domu nie wpływała istotnie na JS po uwzględnieniu
wpływu depresyjności.
Poziom depresyjności istotnie wpływał na pogarszanie
się jakości snu F (1; 382) = 36,1; p < ,001. (M = 2,3; SD =
= 0,37; M = 2,1; SD = 0,34). Podobnie wyższy poziom lęku
istotnie pogarszał JS F (1; 275) = 41,1; p < ,001, (M = 2,3;
SD = 0,33; M = 2,0; SD = 0,36), mimo że wyniki poziomu
lęku i depresyjności znajdowały się w środkowych wartościach skali. Istotne różnice ukazały się również pomiędzy
studentami I roku Akademii Medycznej w Gdańsku oraz
Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Sopocie F (1; 272)
= 30,6; p < ,001. Studenci Akademii Medycznej spali istot-
www.sen.viamedica.pl
Jarosław Meyer-Szary i wsp., Jakość snu u studentów trójmiejskich uczelni
SEN
Tabela 3. Wpływ spożywania alkoholu w zależności od płci osób badanych na jakość snu
Płeć
Częstość spożywania alkoholu
Sleep Quality Index
Odsetek osób
M
SD
badanych
Kobiety
Nigdy
13,5
2,3
0,38
Kilka razy w roku
28,6
2,2
0,39
Kilka razy w miesiącu
51,9
2,2
0,34
Kilka razy w tygodniu
5,7
2,2
0,30
,3
2,6
0
Codziennie
Mężczyźni
Nigdy
6,9
2,1
0,82
Kilka razy w roku
19,0
2,2
0,41
Kilka razy w miesiącu
60,3
2,2
0,34
Kilka razy w tygodniu
13,8
2,4
0,38
0
0
0
Codziennie
M (medium) — średnia; SD (standard deviation) — odchylenie standardowe
Rycina 1. Analiza mediacji — atmosfera w domu a Jakość Snu kontrolowana przez poziom depresyjności HADS-M
nie gorzej (M = 2,3; SD = 0,37) niż studenci Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej (M = 2,0; SD = 0,37). Wynik
ten może być w głównej mierze skutkiem liczby obowiązków oraz stresu związanego ze studiami medycznymi. Inne
analizy wykazały także, że studenci I roku AMG mają średnio wyższy poziom lęku F (1;138) = 16,3; p < .001; eta2 = .1
oraz depresyjności F (1,138) = 90,6; p < .001; eta2 = .32
niż studenci I roku psychologii SWPS nie różnili się oni
natomiast poziomem rozdrażnienia (tab. 4).
t Dyskusja
Prezentowane wyniki w pewnym stopniu odsłaniają
skalę i istotę problemu zaburzeń snu w populacji studentów. Czynniki, takie jak spożywanie alkoholu, kawy czy
brak ruchu i uprawiania sportu, istotnie wpływają na pogarszanie się jakości snu. To z kolei może powodować
pogorszenie wyników w nauce i podniesienie ryzyka wystąpienia chorób związanych z bezsennością.
Niewątpliwie prezentowane badanie jest jedynie wstępem do dalszych prac nad problemem zaburzeń snu. Konieczność szczegółowej oceny tego zjawiska oraz uchwycenia jego przyczyn w świetle aktualnej wiedzy wydaje się
być oczywista. Warto jednak zastanowić się również nad
możliwościami zmniejszenia skali problemu. Mogłoby to być
możliwe dzięki aktywnemu oddziaływaniu na znane czynniki wpływające na jakość snu. Przykładowo przez prowadzenie programów edukacyjnych mających na celu uświadomienie konsekwencji wynikających z zachowań niezgodnych z higieną snu oraz promocją pożądanych zachowań
i zwyczajów. Kwestią do rozstrzygnięcia pozostaje w pierwszym etapie to, czy takie działania można uznać za skuteczne, przynoszące poprawę nie tylko łatwo mierzalnej wie-
www.sen.viamedica.pl
19
SEN
2008, Tom 8, Nr 1
Tabela 4. Poziom lęku i depresyjności u studentów pierwszego roku Akademii Medycznej w Gdańsku oraz
Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej (wartości przeliczone)
Uczelnia
Poziom lęku
Poziom depresyjności
M
SD
M
SD
AMG
9,4
3,1
8,2
3,1
SWPS
6,8
3,8
3,1
2,9
M (medium) — średnia; SD (standard deviation) — odchylenie standardowe, AMG — Akademia Medyczna w Gdańsku; SWPS — Szkoła Wyższa Psychologii
Społecznej
dzy na temat higieny snu, ale przede wszystkim, co może
okazać się trudniejsze w ocenie, jakości samego snu,
a w konsekwencji poprawy stanu zdrowia i zdolności poznawczych populacji objętej programem. Jeśli natomiast istnieją przesłanki uzasadniające przeprowadzenie takiej edukacji, to jaka będzie jej najkorzystniejsza forma oraz jaka grupa wiekowa będzie najbardziej podatna na tę wiedzę i jaka
wykształci trwałe wzorce pożądanych zachowań.
Procesualny model perswazji pokazuje jednak, że możliwość zmiany postaw dotyczących chociażby higieny snu
może być niezwykle trudnym zadaniem. Jak bowiem wykazał William McGuire [32], efekt komunikatu zależy
przynajmniej od pięciu czynników, a każdy z nich może
ulec zakłóceniu: uwagi, zrozumienia, ulegania argumentom, utrzymywania zmienionej postawy i zastosowania
jej w swoim działaniu.
Czynnikiem, na który należy więc zwrócić uwagę
i który wymaga dokładniejszego zbadania, jest poziom
lęku i depresyjności w populacji studentów. Coraz większe wymagania i silniejsza presja, zwłaszcza w wypadku
studentów Akademii Medycznej, powodują zachowania
prowadzące do pogorszenia higieny snu, a co za tym idzie
znacznego pogorszenia jakości snu.
W przypadku tej grupy być może pożądane efekty najskuteczniej przyniosłoby wsparcie i pomoc psychologiczna oraz nauczanie umiejętności radzenia sobie ze stresem, lękiem i presją otoczenia. Jednym z dowodów, choć
pośrednim, może być wyraźna różnica między studentami medycyny a psychologii zarówno w poziomie lęku,
jak i depresyjności. Oczywiście może to wynikać ze specyfiki studiów (bardziej obciążających na Akademii Medycznej), jednak studenci psychologii już od I roku zapoznają się ze sposobami radzenia sobie z negatywnymi
emocjami i to ten czynnik może być decydujący.
t Wnioski
Rozpowszechnienie zaburzeń snu wśród studentów
jest bardzo rozległym i poważnym zjawiskiem. Przyczyny pogorszenia jakości snu są wielowymiarowe i przynajmniej w części wzajemnie powiązane. Wydaje się, że
warto przeprowadzić dalsze badania, które mogą odpowiedzieć na pytanie, czy dzięki zastosowaniu dobrze zaplanowanych szkoleń inter- i intrapersonalnych skierowanych bezpośrednio do wybranej grupy studentów oraz
poszerzanie wiedzy w zakresie zaburzeń snu możliwe
będzie istotne polepszenie jego jakości.
t Streszczenie
Jakość snu u studentów
Wstęp. Mimo powszechności zjawiska senności w ciągu dnia u studentów problem ten jest bagatelizowany. Niedawno udowodniono, że zła higiena snu ma istotny wpływ nie tylko na codzienne funkcjonowanie człowieka, ale również długofalowo
na zdrowie psychiczne i fizyczne, stanowiąc czynnik ryzyka wielu chorób przewlekłych. Wskazuje to na konieczność szczegółowej oceny skali zjawiska, rozpoznania czynników wywołujących to zjawisko oraz poszukiwania skutecznych metod przeciwdziałania temu.
Celem opisywanego badania była ocena częstości występowania objawów złej higieny snu oraz czynników mogących mieć
na to wpływ, takich jak używki czy zachowania zwyczajowe.
Materiał i metody. Badanie wykonano na próbie 446 studentów Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Gdańsku (n =
= 343) oraz Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej Wydziału Zamiejscowego w Sopocie (n = 103) o średniej wieku M = 20,5; SD =
= 1,2 roku. Kobiety stanowiły 73,3%. Wykorzystano kwestionariusz „SEN” [30] oraz skalę depresyjności HADS-M.
Wyniki. Swoją sytuację finansową jako przeciętną lub lepszą oceniło 94,1% ankietowanych. Znacznie ponad połowa miała
mało lub prawie wcale nie miała czasu na rozrywkę. Sport regularnie uprawiało 39% respondentów. Większość piła alkohol
okazyjnie i nie paliła papierosów oraz nie używała środków pobudzających typu Red Bull, natomiast 43,8% codziennie piło
kawę. Krócej niż 6 godzin na dobę spało 55,6% studentów, 71,3% nie przestrzegało regularnych godzin snu, 42,6% miało
20
www.sen.viamedica.pl
Jarosław Meyer-Szary i wsp., Jakość snu u studentów trójmiejskich uczelni
SEN
trudności w zasypianiu, 72% była rano zmęczona i aż 41,6% odczuwała senność za dnia. Średnia Jakość Snu (JS) w grupie
badanej wynosiła M = 2,2; SD = 0,37, średni poziom depresyjności — M = 5,3; SD = 3,7, średni poziom lęku — M = 7,6;
SD = 3,8, średni poziom rozdrażnienia (agresji) wynosił M = 2,6; SD = 1,6. Wyniki wykazały istotne różnice w JS pod względem
spożycia alkoholu, kawy, uprawiania sportu, jak również zmiennych psychologicznych, takich jak depresyjność i lęk.
Wnioski. Zaburzenia snu wśród studentów stanowią istotny problem. Wydaje się, że wynika on w dużej mierze ze złej higieny
snu. Może to prowadzić do poważnych konsekwencji związanych z wynikami w nauce oraz, co ważniejsze, utratą zdrowia
psychicznego i fizycznego, czemu należy przeciwdziałać.
Sen 2008, 8 (1), 15–21
Słowa kluczowe: sen, zaburzenia snu, studenci
t Piśmiennictwo
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
John M. Shneerson Sleep Medicine, Blackwell Publishing 2005.
Gozal D. Sleep-disordered breathing and school performance in
children. Pediatrics 1998; 102 (3 Pt 1): 616–620.
Gozal D., Pope D.W. Jr. Snoring during early childhood and academic performance at ages thirteen to fourteen years. Pediatrics
2001; 107 (6): 1394–1399.
Himashree G., Timarpur. Sleep and performance-recent trends.
Indian. J. Physiol. Pharmacol. 2002; 46 (1): 6–24.
Salcedo Aguilar F. Espania, Sleeping habits and sleep disorders
during adolescence: relation to school performance. Aten Primaria. 2005; 35 (8): 408–414.
Howell A.J., Jahrig J.C., Powell R.A. Canada, Sleep quality, sleep
propensity and academic performance. Percept. Mot. Skills. 2004;
99 (2): 525–535.
Wolfson A.R., Carskadon M.A., USA Understanding adolescents’
sleep patterns and school performance: a critical appraisal. Sleep
Med. Rev. 2003; 7 (6): 491–506.
Qin L.Q., Japan, The effects of nocturnal life on endocrine circadian patterns in healthy adults. Life Sci. 2003; 73 (19): 2467–2475.
Weyerer S., Dilling H. Prevalence and treatment of insomnia in
the community: results from the Upper Bavarian Field Study. Sleep. 1991; 14 (5): 392–398.
Stewart R., Besset A., Bebbington P., Brugha T., Lindesay J., Jenkins R. i wsp. Insomnia comorbidity and impact and hypnotic
use by age group in a national survey population aged 16 to
74 years. Sleep. 2006; 29 (11): 1391–1397.
Jean-Louis G., Kripke D.F., Ancoli-Israel S. Sleep and quality of
well-being. Sleep. 2000; 23 (8): 1115–1121.
Dollman J., Ridley K., Olds T., Lowe E. Trends in the duration of
school-day sleep among 10- to 15-year-old South Australians between 1985 and 2004. Acta Paediatr. 2007; 96 (7): 1011–1014.
Hicks R.A., Fernandez C., Pellegrini R.J. The changing sleep habits of university students: an update. Percept Mot. Skills. 2001;
93 (3): 648.
Hicks R.A., Fernandez C., Pellegrini R.J. Striking changes in the
sleep satisfaction of university students over the last two decades.
Percept Mot. Skills. 2001; 93 (3): 660.
Dollman J., Ridley K., Olds T., Lowe E. Trends in the duration of
school-day sleep among 10- to 15-year-old South Australians between 1985 and 2004. Acta Paediatrica 2007; 96 (7): 954–955.
Lima P.F., Medeiros A.L., Araujo J.F. Sleep-wake pattern of medical students: early versus late class starting time. Braz. J. Med.
Biol. Res. 2002; 35 (11): 1373–1377.
Brown F.C., Buboltz W.C. Jr. Soper B. Relationship of sleep hygiene awareness, sleep hygiene practices, and sleep quality in university students. Behav/Med. 2002; 28 (1): 33–38.
18. Jewett M.E., Dijk D.J., Kronauer R.E., Dinges D.F. Dose-response
relationship between sleep duration and human psychomotor vigilance and subjective alertness. Sleep. 1999; 22 (2): 171–179.
19. Pilcher J.J., Ginter D.R., Sadowsky B. Sleep quality versus sleep
quantity: relationships between sleep and measures of health, wellbeing and sleepiness in college students. J. Psychosom. Res. 1997;
42 (6): 583–596.
20. Malinauskas B.M., Aeby V.G., Overton R.F., Carpenter-Aeby T.,
Barber-Heidal K. A survey of energy drink consumption patterns
among college students. Nutr. J. 2007; 6: 35.
21. Pilcher J.J., Band D., Odle-Dusseau H.N., Muth E.R. Human performance under sustained operations and acute sleep deprivation
conditions: toward a model of controlled attention. Aviat. Space
Environ. Med. 2007; 78 (supl. 5): B15–24.
22. Hsieh S., Cheng I.C., Tsai L.L. Immediate error correction process
following sleep deprivation. J. Sleep Res. 2007; 16 (2): 137–147.
23. Pilcher J.J., McClelland L.E., Moore D.D., Haarmann H., Baron J.,
Wallsten T.S. i wsp. Language performance under sustained work
and sleep deprivation conditions. Aviat. Space Environ. Med. 2007;
78 (supl. 5): B25-38.
24. Eller T., Aluoja A., Vasar V., Veldi M. Symptoms of anxiety and
depression in Estonian medical students with sleep problems.
Depress Anxiety. 2006; 23 (4): 250–256.
25. Mastin D.F., Bryson J., Corwyn R. Assessment of sleep hygiene
using the Sleep Hygiene Index. J. Behav. Med. 2006; 29 (3): 223–
–227.
26. Pilcher J.J., Walters A.S. How sleep deprivation affects psychological variables related to college students’ cognitive performance.
J. Am. Coll. Health. 1997; 46 (3): 121–126.
27. Pandi-Perumal S.R., Verster J.C., Kayumov L., Lowe A.D., Santana M.G., Pires M.L. i wsp. Sleep disorders, sleepiness and traffic
safety: a public health menace. Braz. J. Med. Biol. Res. 2006; 39
(7): 863–871.
28. Teixeira L.R., Fischer F.M., Lowden A. Sleep deprivation of working adolescents — a hidden work hazard. Scand. J. Work Environ. Health. 2006; 32 (4): 328–330.
29. Hillman D.R., Murphy A.S., Pezzullo L. The economic cost of
sleep disorders. Sleep. 2006; 29 (3): 299–305.
30. Kasperczyk J. Rozpowszechnienie zaburzeń snu oraz czynniki
związane z zaburzeniami snu wśród studentów medycyny Śląskiej Akademii Medycznej. Sen 2005; 1: 8–13.
31. Walden-Gałuszko de K., Majkowicz M. (red.). Jakość życia w chorobie nowotworowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego,
Gdańsk, 1994.
32. Wojciszke B. Człowiek wśród ludzi. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2002.
www.sen.viamedica.pl
21