Rola szkoły w poprawie bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce

Rola szkoły w poprawie bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce

Rola szkolnej edukacji komunikacyjnej w
poprawie bezpieczeństwa ruchu
drogowego w Polsce
Opracowanie:
Agata Mazur
Szkoła Podstawowa nr 1
Im. Józefa Wybickiego
w Ru m i
Ru m i a 2 0 0 5
Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce
Każdego roku w wypadkach drogowych na świecie ginie prawie milion osób, a ponad
10 milionów zostaje rannych. Ponad 75% tych zdarzeń ma miejsce w krajach rozwijających
się. Liczba wypadków drogowych będzie prawdopodobnie nadal rosła wraz z rozwojem
motoryzacji. Z tego względu bezpieczeństwo ruchu drogowego jest bardzo poważnym
problemem społecznym, a poprawa bezpieczeństwa na drogach staje się problemem
priorytetowym w narodowych planach rozwoju poszczególnych krajów.
Jak istotnym problemem jest obecny stan bezpieczeństwa na drogach w Polsce
świadczą statystyki. W ciągu ostatnich 5 lat (2000 – 2004) w wypadkach drogowych
w naszym kraju śmierć poniosło 29 tys. osób, tj. 5.800 osób rocznie, a rannych było 335 tys.
osób, co daje około 67 tys. rocznie.
Źródło: Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 2005-2007-2013 GAMBIT 2005
Rys. 1. Liczba ofiar śmiertelnych wypadków drogowych w Polsce w latach 2000–2004.
W roku 2003 podstawowe wskaźniki bezpieczeństwa ruchu w Polsce dotyczące ofiar
śmiertelnych wynosiły:
ü 14,7 ofiar śmiertelnych na 100 tys. mieszkańców,
ü 3,5 ofiary śmiertelnej na 10 tys. pojazdów,
ü 31,6 ofiar śmiertelnych na 1 mld pojazdo-kilometrów,
ü 11,2 ofiar śmiertelnych / 100 wypadków.
Wskaźniki te kształtują się na poziomie notowanym w latach 70–tych w Szwecji,
Holandii oraz Anglii i są ponad dwukrotnie wyższe od notowanych obecnie (tab. 1).
Tab. 1. Zestawienie wybranych wskaźników brd w wybranych krajach UE w roku 2003.
Kraj
Polska
Czechy
Francja
Niemcy
Holandia
Wielka Brytania
Szwecja
Liczba mieszkańców
[mln]
Liczba ofiar
śmiertelnych
Wskaźnik liczby ofiar
śmiertelnych na 100 tys.
mieszkańców
38,6
10,3
59,2
82,2
15,9
59,8
8,9
5640
1447
6058
6613
1028
3658
530
14,7
14,1
10,2
8,0
6,4
6,1
5,9
Źródło: Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 2005-2007-2013 GAMBIT 2005
Statystyki te plasują nasz kraj na jednym z ostatnich miejsc w Europie pod względem
ciężkości wypadków drogowych oraz ryzyka śmierci w wypadku drogowym, o czym
świadczy zestawienie za rok 2002 (rys. 2).
Źródło: Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 2005-2007-2013 GAMBIT 2005
Rys. 2. Ryzyko śmierci w wypadku drogowym w obecnych krajach UE – 25 w roku 2002
Grupy wysokiego ryzyka
Grupami szczególnie wysokiego ryzyka śmierci w wypadku drogowym, pod
względem liczby ofiar i udziału w ruchu, są: piesi, dzieci, rowerzyści oraz młodzi kierowcy
(rys. 3, rys. 4).
Wskaźnik śmiertelnych ofiar wśród niechronionych uczestników ruchu wynoszący 6,8
ofiary na 100 tys. mieszkańców jest jednym z najwyższych w Europie.
Wskaźnik udziału ofiar śmiertelnych wśród niechronionych uczestników ruchu
drogowego wynosi 46%, w tym:
ü piesi – biorą udział w 33% wypadków i stanowią 34% ofiar śmiertelnych, podczas gdy
podróże piesze to ok. 22% ogółu podróży,
ü rowerzyści – stanowią 12% ofiar śmiertelnych, podczas gdy podróże rowerem to
zaledwie 1-2 % ogółu podróży.
Źródło: Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 2005-2007-2013 GAMBIT 2005
Rys. 3. Śmiertelne ofiary wypadków drogowych w latach 2000-2004 w Polsce
w grupach wysokiego ryzyka.
Źródło: Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 2005-2007-2013 GAMBIT 2005
Rys. 4. Udział pieszych wśród śmiertelnych ofiar wypadków drogowych
w krajach Unii Europejskiej w roku 2002.
Dzieci stanowią 11% rannych i 4% śmiertelnych ofiar wypadków drogowych,
natomiast młodzi kierowcy są sprawcami 18% wypadków, w których śmierć ponosi 18%
wszystkich ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych, podczas gdy populacja młodych
ludzi w wieku 18 – 25 lat stanowi ok. 10% mieszkańców Polski.
Krajowy program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego
Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce i nowe wyzwania wynikające z
członkostwa Polski w Unii Europejskiej wymusiły konieczność opracowania Krajowego
Programu Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 2005–2007–2013 pod nazwą „GAMBIT
2005”, który został przyjęty przez Radę Ministrów na posiedzeniu w dniu 19 kwietnia
2005 r.
Misja programu GAMBIT 2005 brzmi „Polska to kraj przyjazny, bo bezpieczny”.
Oznacza to, że będzie krajem o dobrze zorganizowanym systemie bezpieczeństwa ruchu
drogowego, życzliwych i przyjaznych uczestnikach ruchu, cieszący się poszanowaniem
pieszych i rowerzystów, bezpieczną infrastrukturą drogową, skutecznym systemem nadzoru
nad ruchem i ratownictwem drogowym.
Celem strategicznym Krajowego Programu Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego
GAMBIT 2005 jest zmniejszenie do roku 2013 liczby ofiar śmiertelnych o ponad 50% w
stosunku do roku 2003, tj. nie więcej niż 2800 ofiar śmiertelnych rocznie.
Wśród wielu celów szczegółowych w tym programie wyodrębniono również:
Cel 1: Stworzenie podstaw do prowadzenia skutecznych i długofalowych
działań na rzecz brd (bezpieczeństwo ruchu drogowego), w tym:
Priorytet 1.3. Działania sektorowe1
Działanie 1: Doskonalenie szkolnej edukacji na rzecz brd. Prawidłowo funkcjonujący system
szkolnej edukacji na rzecz brd jest elementem niezbędnym dla wykształcenia
świadomego i kulturalnego uczestnika ruchu drogowego. Dlatego konieczne jest
realizowanie
treści
programowych
dotyczących
bezpieczeństwa
ruchu
drogowego na każdym etapie nauczania. Wychowanie komunikacyjne
realizowane jako interdyscyplinarne zadanie szkoły powinna znaleźć swoje
odzwierciedlenie w programach i podręcznikach różnych przedmiotów
nauczania (dotyczy programów i podręczników nowych, ubiegających się o
dopuszczenie do użytku szkolnego). Konieczny jest stały rozwój bazy
techniczno-dydaktycznej i metodycznej szkół, organizowanie pozaszkolnych
działań edukacyjnych z zakresu brd, wspomagających edukację szkolną oraz
organizację inspirujących form edukacji i aktywizacji rodziców.
Cel 3: Ochrona pieszych, dzieci i rowerzystów
Piesi i rowerzyści należą do grupy największego ryzyka bycia ofiarą wypadku
drogowego. W roku 2003 na obszarze kraju śmierć poniosło 1858 pieszych i 694
rowerzystów, tj. 46% wszystkich ofiar śmiertelnych wypadków drogowych.
Cel ten będzie realizowany poprzez podejmowanie 15 działań podzielonych na trzy priorytety:
3.1. Piesi,
3.2. Dzieci,
3.3. Rowerzyści.
Priorytet 3.1 Piesi2
W roku 2003 w wypadkach drogowych śmierć poniosło 1858 pieszych. Jest to grupa
największego ryzyka śmierci w ruchu drogowym.
Działanie 2. Udoskonalenie edukacji i komunikacji ze społeczeństwem w zakresie
bezpieczeństwa pieszych. Podstawową rolę w zakresie poprawy bezpieczeństwa
pieszych odgrywać powinna szeroka edukacja społeczeństwa. W tym celu
1
wyodrębniono działania dotyczące szkoły
2
wyodrębniono działania dotyczące szkoły
należy
rozpowszechniać
różne
formy
działań
podnoszące
wiedzę
o
bezpieczeństwie pieszych, kulturę zachowań wzajemnych (pieszy - kierujący) i
świadomość zagrożeń w sytuacjach nieprzestrzegania prawa. Niezbędne jest
również doskonalenie systemu edukacji dzieci i młodzieży, a także szkolenia
kierowców pod kątem obecności w ruchu pieszych użytkowników dróg.
Priorytet 3.2 Dzieci3
Najmłodsi uczestnicy ruchu drogowego zasługują na szczególną uwagę i troskę. Dobro
dzieci, tej części społeczeństwa, która nie może w pełni sama wpływać na swoje
bezpieczeństwo, leży wyłącznie w gestii odpowiedzialności rodziców, nauczycieli i
dyrektorów szkół oraz władz lokalnych, a dalej - centralnych. To ich zadaniem jest
zapewnienie najmłodszym odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa we wszystkich obszarach
życia.
Działanie 2. Udoskonalenie edukacji i komunikacji ze społeczeństwem w zakresie ochrony
dzieci w ruchu drogowym. W osiągnięciu celu istotną rolę odgrywają działania
edukacyjne prowadzone wśród dzieci i młodzieży, a także kształcenie i
doskonalenie: pedagogów, rodziców, kierowców, przedstawicieli samorządów
i innych dorosłych. W tym zakresie niezbędne jest m. in.: wprowadzenie
skutecznej, powszechnej szkolnej edukacji na rzecz brd, doskonalenie systemu
szkolenia kierowców, a także intensyfikacja edukacji społeczeństwa w celu
podniesienia uwagi dzieci, rodziców i opiekunów oraz wrażliwości kierowców
na zagrożenie dziecka w ruchu drogowym.
Priorytet 3.3 Rowerzyści4
Rowerzyści należą do grupy największego ryzyka śmierci w ruchu drogowym w
Polsce. Biorą oni udział w 9% wypadków drogowych i stanowią 12% wszystkich ofiar
śmiertelnych, podczas gdy podróże rowerem stanowią zaledwie 1-2 % ogółu wykonywanych
w naszym kraju podróży.
Działanie 2. Udoskonalenie edukacji i komunikacji ze społeczeństwem w zakresie
bezpieczeństwa rowerzystów. Wprowadzenie skutecznej szkolnej edukacji dla
dzieci i młodzieży jest warunkiem koniecznym realizacji celu związanego z
bezpieczeństwem rowerzystów. Wiąże się to z przygotowaniem kadry
nauczycieli do prowadzenia szkoleń oraz rozpowszechnieniem działań
3
wyodrębniono działania dotyczące szkoły
4
wyodrębniono działania dotyczące szkoły
edukacyjnych wśród rodziców i opiekunów młodych rowerzystów. Ważna jest
intensyfikacja edukacji społeczeństwa w celu podniesienia uwagi dzieci,
rodziców i opiekunów oraz wrażliwości kierowców na zagrożenie najechania
na rowerzystę. Istotne jest zapewnienie wyposażenia szkół w odpowiednie
materiały szkoleniowe i pomoce dydaktyczne do prowadzenia szkoleń
młodych rowerzystów.
Skuteczna realizacja Programu Krajowego będzie możliwa, jeżeli do realizacji
przedstawionego programu podejdziemy wszyscy razem w partnerski sposób – zarówno
resorty i instytucje rządowe, jak i jednostki samorządu terytorialnego szczebla regionalnego i
lokalnego, a także ubezpieczyciele, organizacje pozarządowe oraz wszyscy ludzie dobrej
woli.
Z przedstawionych wyżej statystyk oraz zapisów dokumentów wynika jak istotnym
elementem poprawy bezpieczeństwa na drogach jest położenie nacisku na edukację
komunikacyjną w szkołach.
Wychowanie komunikacyjne w szkole
Ustawa Prawo o ruchu drogowym z dnia 20 czerwca 1997 r. nałożyła na szkoły
obowiązek przygotowania kandydatów do uzyskania karty rowerowej i motorowerowej.
Wychowanie komunikacyjne nie jest przedmiotem nauczania, nie jest też ścieżką edukacyjną,
jest natomiast interdyscyplinarnym zadaniem szkoły. Zadaniem bardzo ważnym, gdyż
obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa dzieciom na drogach ciąży na nas wszystkich.
Rozporządzenie MENiS z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej
wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.
U. Nr 51, poz. 458) przypisuje treści związane z wychowaniem komunikacyjnym różnym
przedmiotom nauczania i ścieżkom edukacyjnym (nauczanie zintegrowane, technika,
przyroda, wychowanie fizyczne, edukacja prozdrowotna).
Edukacja w zakresie bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym ma do odegrania
kluczową rolę w walce z zagrożeniem na polskich drogach. Umiejętności i wiedza, właściwa
postawa i zachowanie w ruchu drogowym są czynnikami najważniejszymi dla najmłodszych i
najmniej chronionych użytkowników dróg. To szansa uniknięcia zagrożeń i równy start w
dorosłe życie. W nowych uwarunkowaniach polskiej szkoły i dobrze pojętym interesie
społecznym problematyka bezpieczeństwa w ruchu drogowym powinna znaleźć należne
miejsce w planach nauczania, a jej realizacja systematyczna, praktyczna oraz spójna z
obecnymi i przyszłymi potrzebami uczniów. Powinna zaczynać się od najwcześniejszych lat
nauki szkolnej i trwać ustawicznie, od szkoły podstawowej poprzez szkołę średnią i wyższą,
do okresu podjęcia pracy zawodowej. Efektywna edukacja motoryzacyjna powinna być także
zintegrowana z edukacją i reedukacją dorosłych. Postawa i zachowania pedagogów,
nauczycieli, wychowawców, opiekunów dzieci i młodzieży, mają decydujący wpływ na
efektywność i skuteczność w edukacji motoryzacyjnej. Konieczne jest, by nastąpiła
równoczesna zmiana modelu zachowań wszystkich uczestników ruchu drogowego.
Główne zadania szkoły i nauczycieli w zakresie edukacji komunikacyjnej to:
ü zapewnienie dzieciom i młodzieży możliwości zdobywania znajomości zasad
prawidłowych zachowań w ruchu drogowym,
ü zmiana modelu zachowań wszystkich uczestników ruchu drogowego – dzieci,
młodzieży, rodziny, rówieśników, nauczycieli, przedstawicieli władz lokalnych i
innych dorosłych,
ü kształtowanie pozytywnego stosunku do otoczenia i ludzi, przekonań, postaw i
wartości wobec życia i zdrowia.
W związku z powyższym, edukacja komunikacyjna w szkole powinna być ujęta
zarówno jako program dydaktyczny, jak i wychowawczy. Zapewni to spójność i prawidłową
jej realizację na wszystkich zajęciach lekcyjnych i pozalekcyjnych przez wszystkich,
odpowiednio wyszkolonych nauczycieli i będzie przyczynkiem do współpracy i integracji
działań kadry pedagogicznej, zgodnie z założeniami nowoczesnej edukacji.
Oprócz treści programowych zawartych w przedmiocie technika dyrektorzy szkół
powinni przygotować perspektywiczny program działań wychowawczych w zakresie brd
i włączyć go do Szkolnego Programu Wychowawczego. Podstawą do tego są zapisy
w Rozporządzeniu MEN z dnia 17 sierpnia 1992r. w sprawie ogólnych przepisów
bezpieczeństwa i higieny w szkołach i placówkach publicznych.
W celu zapewnienia poprawy bezpieczeństwa dzieci i młodzieży szkolnej na drogach
publicznych szkoły powinny:
ü prowadzić wśród uczniów systematyczną pracę nad zaznajomieniem ich z przepisami
ruchu drogowego;
ü organizować różne formy pracy sprzyjające opanowaniu przepisów ruchu drogowego
i podnoszeniu umiejętności poruszania się po drogach;
ü współdziałać z instytucjami i organizacjami zajmującymi się zagadnieniami ruchu
drogowego.
Rozporządzenie dotyczy uczniów wszystkich typów szkół i lat nauki, a więc od szkoły
podstawowej poprzez gimnazjum po szkołę średnią. Także Rozporządzenie MENiS z dnia 8
listopada 2001r. podaje wytyczne co do warunków i sposobu organizowania przez publiczne
przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki, także w kontekście brd.
Szkolny program edukacji komunikacyjnej powinien pozostawać w ścisłym związku
z programami poszczególnych klas, łączyć je wspólnym celem “bezpieczeństwo dzieci
w ruchu drogowym” przewijać się przez wszystkie zajęcia lekcyjne, w tym godziny
wychowawcze i takie formy jak: warsztaty, wycieczki, zajęcia pozalekcyjne, środowiskowe
lekcje otwarte, konkursy, turnieje, akcje i różne imprezy okolicznościowe.
Jak najwięcej należy zrobić w pierwszych latach nauki, by dać dobre podstawy do
nabywania odpowiednich przyzwyczajeń i zachowań oraz uznania pewnych norm i sposobów
kontroli za konieczność. W tym czasie także możemy liczyć na największe pozytywne efekty
edukacyjne.
Bibliografia
1. Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 2005-2007-2013 GAMBIT 2005,
Ministerstwo Infrastruktury, (dokument).
2. Zielińska S.: „Szkolna edukacja motoryzacyjna”, CEN Gdańsk.