Uwarunkowania prawne wstrzymania dostaw paliw

Uwarunkowania prawne wstrzymania dostaw paliw gazowych, energii
elektrycznej lub ciepła z powodu zwłoki w zapłacie
Autor: Maja Czarzasty - pracownik Biura Prawnego URE
(Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki – nr 5/2007)
Wstrzymanie dostaw paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła z powodu zwłoki w
zapłacie jako regulacja szczególna w stosunku do unormowań dotyczących powstrzymywania
się ze spełnieniem świadczenia lub odstąpienia od umowy w wypadku zwłoki jednej ze stron
(art. 490 i 491 Kodeksu cywilnego) została wprowadzona do ustawy z 10 kwietnia 1997 r. –
Prawo energetyczne w dniu 1 stycznia 2003 r.
NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe jako regulacja szczególna obwarowana ona jest ograniczeniami w
zakresie moŜliwości jej stosowania. Wynika to m.in. z faktu, iŜ nagłe przerwanie dostaw
energii lub dostaw paliw wywołać moŜe nieobliczalne skutki dla odbiorców. NiezaleŜnie od
powyŜszego pozbawienie odbiorcy zasilania np. w energię elektryczną na dłuŜszy czas w
dzisiejszych uwarunkowaniach cywilizacyjnych samo przez się stwarza sytuację zapaści
cywilizacyjnej dla tego odbiorcy. Z drugiej strony ustawowa zasada równowaŜenia interesów
przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców implikowała konieczność ustanowienia
mechanizmów prawnych przeciwdziałających lekcewaŜeniu przez odbiorców obowiązku
zapłaty za pobrane paliwo lub energię.
Warto zauwaŜyć, Ŝe regulacje w omawianym zakresie pozwalające przedsiębiorstwom
energetycznym w określonych warunkach na wstrzymanie dostaw, pojawiały się w ustawie –
Prawo energetyczne stopniowo.
I tak na podstawie ustawy z 26 maja 2000 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne (Dz. U.
z 2000 r. Nr 48, poz. 555), z dniem 14 czerwca 2000 r. umocowanie ustawowe uzyskała
przesłanka wstrzymania dostaw paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła, jeśli w wyniku
przeprowadzonej kontroli stwierdzono, Ŝe instalacja znajdująca się u odbiorcy stwarza
bezpośrednie zagroŜenie dla Ŝycia, zdrowia albo środowiska lub, gdy nastąpił nielegalny
pobór paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła.
Natomiast wymieniona na wstępie przesłanka wstrzymania dostaw z powodu zwłoki w
zapłacie za pobrane paliwa gazowe, energię elektryczną lub ciepło znalazła umocowanie w
ustawie z 24 lipca 2002 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2002 r. Nr 135,
poz. 1144).
W obecnym stanie prawnym, zgodnie z art. 6 ust. 3 i ust. 3a ustawy – Prawo energetyczne
(Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, z późn. zm.), przedsiębiorstwo energetyczne moŜe
wstrzymać dostarczanie paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła, jeśli w wyniku
przeprowadzonej kontroli stwierdzono, Ŝe instalacja znajdująca się u odbiorcy stwarza
bezpośrednie zagroŜenie dla Ŝycia, zdrowia albo środowiska lub, gdy nastąpił nielegalny ich
pobór, a takŜe gdy odbiorca zwleka z zapłatą za pobrane paliwo gazowe, energię elektryczną
lub ciepło co najmniej miesiąc po upływie terminu płatności, pomimo uprzedniego
powiadomienia na piśmie o zamiarze wypowiedzenia umowy i wyznaczenia dodatkowego,
dwutygodniowego terminu do zapłaty zaległych i bieŜących naleŜności. Dlatego teŜ w
sytuacji, gdy przedsiębiorstwo energetyczne postanowiło wysłać do odbiorcy wezwanie do
zapłaty, to powinno zawrzeć w nim następujące elementy:
1)
pouczenie o treści art. 6 ust. 3a ustawy – Prawo energetyczne,
2)
informację o upływie miesięcznego terminu zwłoki w realizacji płatności za
dostarczone paliwo lub energię,
3)
wskazanie dodatkowego dwutygodniowego terminu do zapłaty zaległych i/lub
bieŜących naleŜności,
4)
informację o skutkach nieuregulowania tych naleŜności, tj. o moŜliwości wstrzymania
dostaw po upływie wskazanego terminu i zamiarze wypowiedzenia umowy.
W odniesieniu do treści powołanych przepisów pojawiły się pewne wątpliwości
interpretacyjne w szczególności związane z faktem, iŜ wywołanie skutków przewidzianych w
wezwaniu do zapłaty uzaleŜnione jest od skutecznego doręczenia odbiorcy tego wezwania.
W stanowisku Prezesa URE z 29 marca 2005 r. dotyczącym stosowania art. 6 ust. 3a ustawy –
Prawo energetyczne (opublikowanym na stronie internetowej www.ure.gov.pl), popartym
późniejszym orzecznictwem Sądu Okręgowego w Warszawie − Sądu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów (zwanego dalej „Sądem OKiK”), zostało zaakcentowane, Ŝe podstawą do
wstrzymania dostarczania energii elektrycznej, gazu lub ciepła z powodu zwłoki w zapłacie
jest z jednej strony prawidłowe wystawienie wezwania do zapłaty, z drugiej strony zaś
skuteczne doręczenie tego wezwania.
Odzwierciedleniem tego stanowiska są liczne wyroki Sądu OKiK, w uzasadnieniach których
Sąd OKiK odnosił się do prawidłowości decyzji, w których Prezes URE stwierdzał
nieuzasadnione wstrzymanie dostaw energii elektrycznej bądź ciepła ze względu na
niedotrzymanie przesłanek z art. 6 ust. 3a ustawy − Prawo energetyczne.
I. W wyroku z 5 kwietnia 2007 r. (sygn. akt XVII AmE 189/06) Sąd OKiK rozpatrując
odwołanie przedsiębiorstwa energetycznego stwierdził, Ŝe dla zaistnienia moŜliwości
wstrzymania dostaw energii muszą zostać spełnione łącznie dwie przesłanki: odbiorca zwleka
z zapłatą co najmniej miesiąc po upływie terminu płatności oraz odbiorca został
powiadomiony na piśmie o moŜliwości odłączenia energii i został mu wyznaczony
dodatkowy dwutygodniowy termin na zapłatę naleŜności. W omawianej sprawie
przedsiębiorstwo energetyczne nie dotrzymało drugiej przesłanki, bowiem w wezwaniu do
zapłaty nie wyznaczyło odbiorcy dodatkowego dwutygodniowego terminu na uregulowanie
zaległych i bieŜących naleŜności. Według Sądu „ratio legis przepisu (art. 6 ust. 3a ustawy –
Prawo energetyczne – M. C.) sprowadza się do tego, aby odbiorca miał ten czas na
zgromadzenie potrzebnych funduszy, w celu zapłaty naleŜności za energię. Uznać więc naleŜy,
iŜ terminu tego nie moŜna skracać. Tak więc od otrzymania przez odbiorcę wezwania do
zapłaty pod rygorem wstrzymania dostaw, powinien upłynąć dwutygodniowy termin, zanim
przedsiębiorstwo energetyczne wstrzyma dostawę”. W rozpatrywanej sprawie, w wezwaniu z
15 lipca 2004 r., nadanym listem poleconym w tym dniu, został on określony do 29 lipca
2004 r. Tak więc, aby mieć dodatkowe dwa tygodnie odbiorca musiałby mieć doręczone to
wezwanie w dniu nadania listu poleconego. Pismo to było dwukrotnie awizowane przez
pocztę: 19 lipca i 23 lipca 2004 r. i to termin powtórnego awizowania, tj. 23 lipca 2004 r.
naleŜało uznać za moment, w którym odbiorca otrzymał przedmiotowe pismo. W związku z
tym, Ŝe przepis art. 6 ust. 3a ustawy – Prawo energetyczne nie określa szczegółowo sposobu
liczenia terminu, Sąd uznał, iŜ w tym przypadku zaistniała moŜliwość zastosowania fikcji
prawnej doręczenia, zgodnie z dyspozycją art. 139 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Tak
liczony termin kończył swój bieg 6 sierpnia 2004 r., czyli od tego dnia przedsiębiorstwo
energetyczne miało moŜliwość odłączyć dopływ energii. Uczyniło to 4 sierpnia 2004 r. − tym
samym nie dopełniając przesłanek art. 6 ust. 3a ustawy – Prawo energetyczne.
II. W wyroku z 16 grudnia 2004 r. (sygn. akt XVII AmE 49/03) Sąd OKiK stwierdził, iŜ
przepis art. 6 ust. 3a ustawy – Prawo energetyczne „został wprowadzony w interesie
odbiorcy, bowiem uniemoŜliwia on zastosowanie umownych, mniej korzystnych dla odbiorcy,
zasad wstrzymania dostaw oraz jako lex specialis wyłącza zastosowanie ogólnych zasad
przewidzianych w Kodeksie cywilnym”. W omawianej sprawie przedsiębiorstwo energetyczne
nie wyczerpało procedury, przewidzianej w art. 6 ust. 3a powyŜszej ustawy, poprzedzającej
wstrzymanie dostaw energii do obiektu odbiorcy z powodu zwłoki w opłaceniu naleŜności za
energię za grudzień 2002 r. Przedsiębiorstwo energetyczne dotrzymało pierwszej przesłanki,
czyli zachowało termin miesięczny poprzedzający wstrzymanie dostaw energii po upływie
terminu płatności naleŜności za energię elektryczną, ale nie spełniło drugiej przesłanki – nie
uprzedziło odbiorcy na piśmie o zamiarze wypowiedzenia umowy i wyznaczeniu
dodatkowego dwutygodniowego terminu do zapłaty zaległych naleŜności. Postanowienia
umowy pomiędzy przedsiębiorstwem energetycznym a odbiorcą, które w razie zwłoki z
płatnością przewidywałyby krótsze terminy bądź inny tryb wstrzymywania dostaw, naleŜy
uznać za sprzeczne z ustawą. W związku z powyŜszą kwestią, naleŜy wskazać równieŜ wyrok
Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 21 grudnia 2005 r. (sygn. akt XVII AmE
62/04). Tym razem Sąd stwierdził, Ŝe „art. 6 ust. 3a ma charakter bezwzględnie
obowiązujący.(…) W ocenie Sądu treści art. 6 ust. 3a Prawa energetycznego nie moŜna
interpretować rozszerzająco, gdyŜ ma on na celu ochronę odbiorców energii poprzez
jednoznaczne sprecyzowanie warunków prowadzących do wstrzymania sprzedaŜy
podstawowego dobra jakim jest energia elektryczna”.
III. W wyroku z 6 czerwca 2007 r. (sygn. akt XVII AmE 165/06) Sąd OKiK zgodził się z
Prezesem URE, iŜ termin z art. 6 ust. 3a ustawy ma charakter pewnego minimum dla
odbiorcy energii elektrycznej, który zalega ze spłatą naleŜności z tego tytułu, które nie moŜe
być modyfikowane na niekorzyść odbiorcy przez przedsiębiorstwo energetyczne. Sąd OKiK
uznał takŜe, Ŝe „dokonana przez Prezesa URE wykładnia art. 6 ust. 3a ustawy w pełni
urzeczywistnia potrzebę równowaŜenia interesów odbiorców energii i przedsiębiorstw ją
dostarczających. Przyjmując, iŜ ów dwutygodniowy termin naleŜy liczyć od doręczenia
odbiorcy energii powiadomienia, o którym mowa w art. 6 ust. 3a ustawy, co jest zbieŜne z
powszechną praktyką przedsiębiorstw w tej mierze, przedsiębiorstwo energetyczne nie zostaje
bowiem pozbawione moŜliwości zakończenia współpracy z niewypłacalnym kontrahentem,
lecz moment ten, porównując sytuację przedsiębiorstwa i odbiorcy, zostaje tylko nieznacznie
przesunięty, aczkolwiek z drugiej zaś strony – z uwagi na odpowiednią długość – daje szansę
odbiorcy, by zebrać stosowne środki i nie zostać pozbawionym w sposób nieuzasadniony
jednego z podstawowych dla normalnej egzystencji dóbr”.
Jak z powyŜszego wynika, przedsiębiorstwa energetyczne powinny ściśle przestrzegać
procedury określonej w art. 6 ust. 3a ustawy – Prawo energetyczne, przez co naleŜy rozumieć:
1)
zawarcie w wezwaniu do zapłaty wszystkich wymaganych tym przepisem elementów,
2)
niemoŜność skracania ustawowych terminów, co oznacza Ŝe wstrzymanie dostaw nie
moŜe nastąpić wcześniej niŜ po upływie 1 miesiąca od upływu terminu płatności i
jednocześnie nie wcześniej niŜ po upływie 14 dni od dnia doręczenia wezwania do zapłaty
zaległych i bieŜących naleŜności,
3)
wezwanie do zapłaty powinno być skutecznie doręczone, co oznacza, Ŝe przy tego
rodzaju doręczeniach naleŜy posługiwać się co najmniej formą listu poleconego.
W świetle powołanego orzecznictwa Sądu OKiK jest teŜ oczywiste, Ŝe w przypadku
niedochowania przez przedsiębiorstwo energetyczne któregokolwiek z wyŜej wymienionych
warunków, rezultat postępowania w sprawie wstrzymania dostaw na podstawie art. 8 ust. 1
ustawy – Prawo energetyczne, będzie dla tego przedsiębiorstwa niekorzystny.