SZÓTÁR 1

Transkrypt

SZÓTÁR 1

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
SZ
6772
sz [1. połączenie literowe oznaczające spółgłoskę
sz; 2. jęz. spółgłoska przedniojęzykowodziąsłowa, bezdźwięczna, twarda] – s
Sz. Pan, Sz. Pani, Sz. Państwo (szanowny,
szanowna, szanowni – tisztelt
sza! – (hangu) csitt! pszt!
szabas [1. zob. szabat; 2. łow. przerwa w tokach
cietrzewi w chwili wschodu słońca] –
szabbat, sábesz
szabasować – szabbatot ünnepelni, szombatot ülni
szabasować w sobotę – szombaton szombatot ülni
szabasówka – kis faggyúgyertya; pálinkafajta
Szabasówka [rzeka w Polsce, prawy dopływ
Radomki. Jednym z jej dopływów jest
Korzeniówka] – Szabasówka (lengyel folyó)
Szabasówka
[potoczna
nazwa
szkoły
powszechnej w II Rzeczpospolitej,
przeznaczonej wyłącznie dla młodzieży
żydowskiej] – (dawno) zsidó általános iskola
(a II. Köztársaság idejében)
szabaśnik [regionalizm krakowski piekarnik] –
gyertyatartó, csillár (zsidó templomban);
kenyérsütőkemence
szabat [1. w judaizmie: świąteczny dzień
odpoczynku, trwający od piątkowego do
sobotniego zachodu słońca; 2. W religii
żydowskiej
sobota
jest
dniem
świątecznym, zwanym szabatem; 3.
siódmy dzień tygodnia (sobota) - dzień
odpoczynku i składania ofiar Bogu. Jest
on na równi z obrzezaniem znakiem
przymierza Izraela z Jahwe i środkiem
uświęcenia ludu Bożego.] – (héb.) sabbath;
(jiddis) sábesz [1. a héber sabbat (szombat)
szónak hibás kiejtése]; szombat [nyugalom; a
hét 7. (pihenő) napja a zsidóknál. 2. A héb.
megfelelőt (szabbat), mely csak a vallásitársad. kötelezettség jelölésére használatos, a
'valamivel felhagyni, valamit abbahagyni'
értelmű igéből származtatják. Ezenkívül a
szigorúan következetes 7 napos ciklus miatt
a szabbat a 'hét' jelentésű seba szóval is
kapcsolatba hozható, ahogy már Antiochiai
Theophilosz kapcsolatba is hozta, így a
szabbat (= 7. nap) változata volna.
Szembeötlő hasonlóság mutatkozik a szabbat
és az akkád sapattu között. Az 1. babilóniai
dinasztia korában a hónap 15. napját
sapattunak v. engesztelés napjának mondták.
A teremtés eposza (Enuma elis, 5,19)
összekapcsolja a holdciklus 1. negyedét a
hónap 7. napjával, a teliholdat pedig az
engesztelés napjával. A 7 napos periódus
bizonyos határokon belül Mezopotámiában
is ismeretes volt, de a Bibliával szemben
ezek a napok nem voltak a nyugalom
ünnepélyes napjai, hanem szerencsétlen
napoknak tekintették őket. Más kérdés, hogy
a szabbat mennyiben függ össze az akkád
'újhold' szóval. Ha a sabbathnak és az újhold
napjának párhuzama (2Kir 4,23; Iz 1,13; Ez
46,1; Oz 2,13; Ám 8,5) alapján
kézenfekvőnek látszik is, hogy a ~ eredetileg
Izraelben is a telihold ünnepe volt, a Kiv
23,12 tanúsága szerint a sabbath már a
királyok kora előtt független volt a
holdciklusoktól. Lehetséges, hogy a sabbath
Izrael nomád korszakában egybeesett a
holdciklusokkal, de a földművelésre való
áttéréssel függetlenné vált tőle.]
Szabatu droga [zob. Droga szabatu] – szombati
út [(héb. techum sábbát), azon 2000 rőfnyi
út, melyet a zsidó vallási törvény,
vonatkozással Móz. 2. k. 16, 29-re, szombat
napján a tartózkodási helyen túl megenged.]
szabelka – kicsi szablya
szabelnia [warsztat płatnerza, w którym robiono
szable]
–
(daw.)
szablyakészítő
fegyverkovács műhelye
szabeltas (z niem. Säbeltasche, sabre tache). [1. (u
Zygmunta Glogera) Ponieważ ubiór
huzarów był nader obcisły i dołman był
bez pół, przeto dla pomieszczenia
drobiazgów, zwykle w kieszeni noszonych,
służyła huzarom płaska torba, wisząca na
trzech rzemieniach u pendenta szabli.
Szabeltas huzarów polskich z czasów
Księstwa Warszawskiego był ze skóry
czarnej lakierowanej, ozdobiony pośrodku
orłem białym blaszanym; oficerowie mieli
wkoło szabeltasu naszyte galony stosownie
do ich stopni. B. Gemb. 2. w oddziałach
lekkiej kawalerii, zwykle huzarów, rodzaj
płaskiej skórzanej torby zawieszonej na
rapciach wraz z szablą, dekorowana
symbolami związanymi z przynależnością
narodową oddziału (orzeł polski, inicjały
Napoleona itp.) a także numerem pułku. 3.
wisząca na rapciach, wchodząca w skład
wyposażenia huzara; 4. w oddziałach
lekkiej kawalerii, zwykle huzarów, rodzaj
płaskiej skórzanej torby zawieszonej na
rapciach wraz z szablą, dekorowana
symbolami związanymi z przynależnością
narodową oddziału (orzeł polski, inicjały
Napoleona itp.) a także numerem pułku.
W XVIII - XIX w. używana juz tylko jako
ozdoba w barwie munduru. W Polsce w
XVIII
w.
prawo
noszenia
jej
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
przysługiwało takze służbie dworskiej
ubieranej z węgierska.] – (daw) tarsoly,
huszártarsoly, övről lelógó tarsoly
6773
szabeltas – tarsoly
szaber [I. zob. tłuczeń; II. 1. pot. kradzież rzeczy
opuszczonych przez właściciela, np. w
czasie wojny lub powodzi; 2. pot.
przedmioty
pochodzące
z
takiej
kradzieży] – I. murva, sóder, téglatörmelék,
kőtörmelék; II. ellopott, elhagyott, javak v.
holmi
szabla [1. broń sieczna o wygiętej, jednosiecznej
klindze; 2. broń sportowa używana w
jednej z konkurencji szermierczych; też:
ta konkurencja szermiercza; 3. kieł w
dolnej
szczęce
samca
dzika;
4.
Starożytnym orężem polskim był prosty
obosieczny miecz. Kształt szabli krzywej,
jednosiecznej, przybył do Polski ze
Wschodu i Południa wraz z jej nazwą,
która po arabsku brzmi saif, w
starohiszpańskim
savia,
savra,
po
francusku sabre, po włosku sciabola, po
węgiersku sablya. Szabla krzywa, oprócz
mocniejszego cięcia daje lepszą zasłonę
głowy, niż prosty miecz i szpada.
Przypuszczać też należy, że już w XIII
wieku najazdy mongolskie zapoznały
Polaków z krzywą szablą azjatycką.
Szabla należała do tak zwanej broni białej
czyli siecznej, za pomocą której Polacy
odnosili wiele zwycięstw. Stała się więc
ukochaną bronią narodu, którą rycerz
polski oddawał w boju jeno razem z
życiem. Stosunek, jaki zachodził między
Polakiem i jego szablą, nie powtarza się u
innych narodów. Polska szermierka była
także odmienna.] – kard, szablya; egyélű,
görbe kard, melynek kólső éle van kifenve [a
kelet jellemző szálfegyvere, szemben a
nyugati
népek
egyenes
kardjával;
Magyarország területére először az avarok
hozták]; (vad) agyar
Budowa: Spośród innych broni siecznych,
szablę wyróżnia wygięta głownia, jednosieczna
-
Wersja 01 01 2017.
lub posiadająca pióro, czyli dwustronnie
zaostrzony końcowy odcinek głowni, służący do
zadawania pchnięć.
W konstrukcji szabli można wyróżnić następujące
części:
 rękojeść (A) – markolat uchwyt szabli
wykonany różnorodną techniką, np. z
drewnianych,
rogowych
okładzin,
osłaniających kabłąków
 Penge głownia (B)
o zastawa (C) – górna część głowni, sięgająca
od rękojeści do ok. 1/3 długości głowni
o moc (miąższyna) (D) – środkowa część
głowni
o sztych (E) – ostro zakończona dolna część
głowni
Zastawa i sztych wyodrębnione są przez tzw. próg
zastawy i młotek pióra, czyli uskok głowni
(spotykany w niektórych szablach polskich i
węgierskich). Boczne powierzchnie głowni –
płazy – mogą być gładkie, wklęsłe, z bruzdami.
Płazy
są
często
ozdabiane
znakami
rzemieślniczymi,
puncmarkami,
godłami,
napisami itp.
Elementy szabli:
1. głowica: markolatgomb, markolatkupak
2. trzon: markolat
3. wąsy: markolattüske
4. jelec: keresztvas
5. ostrze: pengeél
6. grzbiet (tylec): pengefok
7. płaz: pengetest
8. strudzina: pengevájat „vércsatorna”
9. młotek: fokél
10. pióro: pengehegy
Budowa szabli
szabla huzarska – huszárszablya v. kard
szabla kawaleryjska – lovassági kard
szabla kozacka – kozákkard
6774
szabla szermiercza – vívókard
szablak (Sympetrum vulgatum) – Közönséges
szitakötő (Sympetrum vulgatum)
Szablak przepasany, szablak przewiązany,
szablak górski (Sympetrum pedemontanum)
[gatunek owada z rzędu ważek należący
do podrzędu ważek różnoskrzydłych.
Występuje w Europie. W Polsce dość
rzadki – występuje nielicznie i lokalnie na
terenie niemal całego kraju z wyjątkiem
regionów górskich – wbrew nazwie
górski.] – szalagos szitakötő v. barnacsíkos
szitakötő, barnafoltos szitakötő (Sympetrum
pedemontanum)
Szablak żółty (Sympetrum flaveolum) [gatunek
owada z rzędu ważek należący do
podrzędu
ważek
różnoskrzydłych.
Występuje w Europie] – útszéli szitakötő
(Sympetrum flaveolum) [a rovarok (Insecta)
osztályába a szitakötők (Odonata) rendjébe
és a Libellulidae családjába tartozó faj]
szablasty, -a, -e – kard alakú, kardszerű
szable – (dzik) agyar
-
Wersja 01 01 2017.
szablica – nagy szablya
szablina – rossz kard v. szablya
szablisko [zgrubienie od: szabla] – nehéz kard,
fringia (tör., délszláv széles pengélyű, nehéz
szablya (a kuruc kor jellegzetes fegyvere)
finom acélból készült kard. A nevét ebből a
Rákóczi-féle
jelmondatból
magyarázták:
Franciscus Rákóczi In Nomine Ggentis
Insurgit Armis, mig a németek, p. Boeheim
(Handbuch d. Waffenkunde 281. l.) szerint
annyi volna, mint: F(ridericus III.) R(ex
Hungariae) I(n) G(ermania) I(mperator)
A(ugustus). A jelmondatos magyarázat onnan
keletkezett, mert a régebbi szablyapengékre
gyakran rá van vésve a FRINGIA szó (néha
FRANGIA is). Az elnevezés azonban jóval
régibb a Rákóczi-kornál, már Bocskai István
1595. végrendeletében előfordul (Radvánszky
B. Magy. Családélet III. 179.) s mint Thurzó
György 1612-ki leltárában olvasható (u. o. II.
177, 178), tulajdonkép a kardnak a vasát
nevezték F.-nak s maga a kard lehetett pallos
is, nemcsak szablya. Boeheim szerint a F.-k
stiriai gyárakban készültek, a XVI. századbeli
F.-pengéken azonban rendszerint GENOA v.
VENECIA bélyeg van s a Zrinyi Péter
ingóságai közt említett F.-ról is az van
megjegyezve, hogy genuai.Olasz eredetre vall
az elnevezés is, mely a déli szlávoktól jutott
hozzánk; ott (p. a bolgároknál) igy hangzik:
frengia. Ők pedig a törököktől vették, kiknél
frengi, tulajdonkép frank, vagyis olaszoktól
készített kardot jelent. Az olaszok ugyanis,
különösen a Kelettel összeköttetésben levő
városok (Velence, Genua), már a XV. sz.
második felében készítettek szablyákat,
melyek leszámítva a penge görbeségét és
egyélü voltát, máskülönben teljesen a nyugati
kardok formája szerint voltak előállítva,
rendszerint S alaku keresztvassal, négyszögü
vagy lapos gombban végződő egyenes, hosszu
markolattal s a keleti vagy a régi magyar
szablyákénál jóval hosszabb pengével, p. a
Zschille-gyüjtemény egy ilyen XV. századbeli
szablyájának hossza 120 cm. Ezek tekinthetők
a legrégibb F.-knak, s a fegyvergyüjtemények
ritkább darabjai közé tartoznak; a magyar
nemzeti muzeum régiségtára p. két ilyen XV.
századbeli olasz izlésü szablyát őriz s ilyen a
Skanderbég-féle szablya is a bécsi császári
gyüjteményben. A F. szót bevésve legelőbb a
berlini Zeughaus egy a XVI. sz. második
felében készült, genuai bélyeggel ellátott
magyar szabásu kardján találjuk, mely a rajta
levő felirat szerint Báthori István lengyel
király (1574-1586) karjai közé tartozott;
ugyanezen időből való Niolaus da Ponte
velencei doge (1578-85) nyugoti izlésben
előállított szabályája a drezdai történelmi
muzeumban, amelyre FRANGIA szó van
vésve. V. ö. Edelspacher Antal, Fringia (M.
Nyelvőr 1870); Arch. Ért. 1872. VI. 113. 1894. XIV. 190.
szablista, szablistka – kardvívó (ffi/nő)
6775
Nasza najlepsza szablistka Aleksandra Socha
szablista wykonał uskok – a vívó elugrott
szablisty, -a, -e – (dawno) kardos, karddal
felszerelt
szablon [1. naśladowany bezmyślnie wzorzec
postępowania; 2. forma, wzór, według
których wyrabia się seryjnie przedmioty;
też: wzór służący do mechanicznego
odtwarzania rysunków i liter] – (fr-ném)
(fr. chablon) sablon, minta; (műsz) kivágott
minta, amelyről a tárgyak tömeges előállítása
történik; segédeszköz a kész termékek
formájának ellenőrzésére; a szobafestők kész
falmintája; (átv.) szolgai módon elfogadott,
megmerevedett, vakon utánzott minta;
kaptafa;
(átv.)
közhely,
elkoptatott
kifejezések
szablon do mierzenia odzieży [karton służący do
mierzenia
odzieży,
np.
odzież
wykonywana u krawca jest mierzona i
krojona zgodnie z wymaganiami klienta] –
méretfelvételi táblázat [Az egyedi méretre
gyártott ruhadarab készítéséhez szükséges
adatlap, amelyen azokat a méreteket tüntetik
fel, amelyek alapján az egyedi szabásminta a
tömeggyártásban használatos szabásminta
átalakításával megszerkeszthető.]
szablon kółkownik – körsablon
szablon literniczy – betűsíblon
szablon, matryca (1) [(w przemyśle wełnianym)
minimalna ilość materiału preferencyjnie
tkanego do celów testowych, stosowana w
produkcji
specjalnych
kolekcji
odzieżowych modeli.] – mintatétel [A
legkisebb üzemileg gyártható mennyiségben
előállított kelmemenyiség egy új fejlesztés
kipróbálására vagy a bemutató kollekció
elkészítésének céljára.]
szablon, matryca (2) [płaski wzór służący do
oznaczania, wycinania, etykietowania,
szycia lub sprawdzania indywidualnych
części odzieży. Wytwarzany z kartonu lub
innego materiału.] – szabásminta; sablon [A
szabásminta egy ruhadarab síkban kiterített
alkatrészének rajza, amelynek körvonala
-
Wersja 01 01 2017.
mentén az alkatrészt ki lehet vágni a
kelméből. Ha ez kartonból vagy műanyaglemezből készül, amely alkalmas arra, hogy
a szabászkést annak mentén vezessék, sablon
a neve.]
szablonowo – sablonosan, sablon v. minta szerint
szablonowość – sablonosság, sablonszerűség
szablonowy, -a, -e [1. pozbawiony oryginalności;
2. wykonany według szablonu lub za
pomocą szablonu] – sablonos; sablonszablowy, -a, -e – szablya-, kardszabrować – murvával betömni a fal repedéseit;
ellopni, eltulajdonítani, kirabolni
szabrować opuszczone mieszkanie – elhagyott
lakást kirabolni
szabrownictwo – (közb.) rablás, betörés (főleg
üresen álló házé)
szabrownik
[osoba
grabiąca
mienie
pozostawione przez uciekających w czasie
działań wojennych lub klęski żywiołowej]
– rabló, fosztogató, betörő
szach [1. perski termin oznaczający króla; tytuł
dawnych władców Iranu, używany także
przez władców niektórych
państw
muzułmańskiego Wschodu; też: monarcha
noszący ten tytuł; 2. w grze w szachy:
sytuacja, w której król jest bezpośrednio
zagrożony] – (perzsa) sah [a király iráni
neve újperzsa nyelven (Šāh (‫))هاش‬. Óperzsa
alakja xšāyaθiya volt, ami etimológiai
rokonságban
a
szanszkrit
(xšatriya)
(„harcos”) szóval.]; perzsa (iráni) uralkodó,
király; (sp) sakk; a király megtámadásának
bejelentése a sakkjátékban
Szach! – Sakk!
szach i mat, szach-mat, szach mat [w szachach:
sygnalizacja, że przeciwnik dostał mata] –
(perzsa) sakk-matt; a sakkjátékban az egyik
fél királya (s vele a játszma is) elveszett;
(átv.) olyan helyzet, amelyből a kibontakozás
semmilyen irányban sem lehetséges
szacherka, szachrajstwo [pot. oszukiwanie w
niezbyt ważnych sprawach]
– csalás,
becsapás; arg. suskus
Szachinszach (dosł. "król królów", z perskiego
szach - król) [to tradycyjny tytuł
przysługujący władcom Persji od czasów
Achemenidów, będący odpowiednikiem
europejskiego Cesarz.] – (perzsa) sahinsah,
császár; (perzsa: „királyok királya” vagy
„urak ura”, s mint ilyen, a császár
szinonímája) [túlzó fokozatot egyes iráni
sahok használták, saját jelentősségüket
hangsúlyozva, és más sahok fölé állítva
magukat.]
szachista [osoba grająca w szachy], szachistka –
sakkozó, sakkjátékos (ffi/nő)
6776
szachować [1. w grze w szachy: atakować
bezpośrednio
króla
przeciwnika;
2. trzymać kogoś w niepewności i strachu
oraz
zmuszać
do
określonego
postępowania pod groźbą przykrych
konsekwencji] – (sp) sakkolni; (geom.)
kockázni, sakktáblaszerűen beosztani; (átv.)
sakkban tartani
szachować się [1. w grze w szachy: trzymać
jeden drugiego w szachu; 2. trzymać się
nawzajem w strachu, niepewności i
zmuszać się nawzajem do czegoś] – (sp.)
sakkot kapni; (átv.) stresszben tartják
egymást; sokkolják egymást
szachowanie – sakkbantartás, sarokba szorítás
szachownica [1. plansza do gry w szachy i w
warcaby, podzielona na 64 kwadratowe
pola, na przemian białe i czarne;
2. dwukolorowe kwadraty lub romby
jednakowej
wielkości,
ułożone
na
przemian
według
barw;
3. naprzemianległy układ działek, pól itp.,
przypominający planszę do gry w szachy;
4. roślina o ceglastych lub purpurowych,
dzwonkowatych
kwiatach;
5. motyl
dzienny o białych skrzydłach z ciemnym
rysunkiem] – sakktábla; táblás vetésű föld;
sakktáblaszerű volta vminek
Szachownica
cesarska,
korona
cesarska
(Fritillaria
imperialis)
–
(virág)
császárkorona (Fritillaria imperialis)
Szachownica kostkowata (Fritillaria meleagris L.)
[gatunek bylin należący do rodziny
liliowatych. Występuje głównie w Europie
Zachodniej. W rozproszeniu spotyka się ją
w środkowej i południowo-wschodniej
Europie. W Polsce gatunek bardzo rzadki.
Występuje na Pomorzu, w Wielkopolsce,
w
okolicach
Przemyśla
(Rezerwat
przyrody Szachownica kostkowata w
Stubnie, Krównikach), nad Sanem oraz
Biebrzą.] – mocsári kockásliliom v. kockás
kotuliliom
(Fritillaria
meleagris)
[a
liliomfélék
(Liliaceae)
családjának
kockásliliom (Fritillaria) nemzetségébe
tartozó növényfaj. Európában, főleg Középés Délkelet-Európában található meg, de
általában
csak
szórványosan;
a
rétgazdálkodás változása miatt sok helyen a
kihalás fenyegeti. Németországban 1993-ban
az év virága volt. Magyarországon is védett
növény,
a
Muravidéken,
a
Zalaidombvidéken, a Zselicen, Csereháton, a
Bodrogközben, a Beregi- és Szatmárisíkságon fordul elő. Kertekbe is szívesen
ültetik dísznövényként.]
-
Wersja 01 01 2017.
szachownica pól – sakktáblaszerű földek
szachowniczka – sakktáblácska, kis sakktábla
szachowy, -a, -e – sakk-; sakkszerű
szachraj – panamista, üzér, kufár, csaló; siber,
svindler; link alak
szachrajka – panamista, üzér, kufár, csaló (nő);
link asszony
szachrajski, -a, -ie – panamista, üzér, kufár, csaló;
siber, svindler; link
szachrajstwo [pot. oszukiwanie w niezbyt
ważnych sprawach] – panama, üzérkedés,
kufárkodás, csalás, suskus
szachrować [pot. prowadzić nieuczciwe interesy
lub oszukiwać] – panamázni, üzérkedni,
kufárkodni, csalni; síbolni, linkelni
Szachulec [typ ściany szkieletowej drewnianej,
której
wypełnienie
stanowi
glina
wymieszana i zarobiona z sieczką, z
trocinami lub wiórami czy też zarzucona
na plecionkę z witek z łozy lub łodyg
trzciny. Rezultatem jest specyficzny
wizerunek otynkowanego zwykle na biało
budynku poprzecinanego ciemnymi od
dziegciu
belkami,
ułożonymi
w
kratownicę z ukośnymi zastrzałami.
Konstrukcja popularna w budownictwie
alpejskim, ale i w całej Europie
Zachodniej. W Polsce często spotykany w
Sudetach i na Pomorzu. Występuje
również na Podolu. Niektóre źródła
podają, że szachulec to bal, drewniany
poziomy
element
w
ścianach
drewnianych. Niezupełnie właściwe jest
również identyfikowanie szachulca z
murem pruskim. W pruskim murze
ściana wypełniona jest cegłą a nie gliną.
Jeżeli mur pruski jest otynkowany, to z
daleka nie można odróżnić go od
szachulca.] – gerendavázas v. favázas épület
[a népi építészetben jelentős falszerkezet. A
gerendavázas
falú
épület
alapját
összekapcsolt gerendák (talpfák) alkotják. A
sarkokon és a falsík másik részén függőleges
oszlopokat csapolnak bele, azok tartják a
koszorúgerendákat, melyekre a tetőszerkezet
6777
épül. A gerendaváz gyakran talpgerenda
nélküli. Az így létrejött falváz kitöltésére
többféle anyagot és technikát alkalmaztak:
vesszővel fonták be és sárral tapasztották (→
vesszőfal); korcolt és tapasztott náddal
töltötték ki; függőleges karókkal és a
közéjük rakott sárgombócokkal rakták ki
(karó közfal, csömpölyegfal, mereglyés fal);
gyakran vályoggal töltötték meg (sárfal,
vályogfal). Gerendaváz alkotta a keretét a
deszkafalú épületeknek is (deszkafal). A
gerendavázas fal a magyar nyelvterület nagy
részén alkalmazott technika volt a 19. sz.ban]
Nowe Wapno - Ratusz
szachy1 [1. gra prowadzona na szachownicy
przez dwóch graczy, z których każdy
dysponuje szesnastoma figurami; też:
komplet figur do tej gry; 2. Gra w szachy,
zwana dawniej sakami, znaną już była w
Polsce od wieków średnich.] – (perzsa)
sakk, sakkjáték; kétszer tizenhat figurával,
kockás táblán játszott, indiai eredetű játék
szachy2 – (figury) sakkfigurák
szachy heksagonalne – hatszögletű sakk v.
sakktábla
-
Wersja 01 01 2017.
szacować [1. określać w przybliżeniu wartość,
wielkość lub ilość czegoś; 2. «osądzać czyjąś
wartość, wygląd kogoś, czyjeś postępki itp.]
– saccolni; becsülni, megbecsülni, felbecsülni,
értékelni; súlyozni; bírálni, kritizálni
szacowanie – becslés, értékelés, súlyozás; bírálás,
kritizálás
szacownie – tiszteletet érdemlő v. keltő módon
szacowność – megbecsülés, értékelés
szacowny, -a, -e [1. godny szacunku ze względu
na swój wiek, status społeczny lub zasługi;
2. mający duże znaczenie, wartość lub
bogatą tradycję; 3. godzien szacunku;
czcigodny, dostojny; 4. posiadający dużą
wartość lub znaczenie] – értékes, drága,
becses; tiszteletre méltó, tiszteletteljes
szacujący, -a, -e – vmit becsülő v. megbecsülő
szacuneczek – tisztelet, megbecsülés (bec.), kisebb
becslés
szacunek1 [1. stosunek do osób lub rzeczy
uważanych za wartościowe i godne
uznania;
2. przybliżone
określenie
wartości, wielkości lub ilości czegoś] –
tisztelet,
megbecsülés;
nagyrabecsülés;
(dawno) (ocenienie wartości) becslés,
felbecsülés, értékelés
szacunek ogółu – köztisztelet
szacunek2 – tiszteletem! (köszöntés)
szacunkowy, -a, -e – becslési, becsültszadzenie – (nyelvt.) (lengyel) sz, cz, z használata
szóban v. írásban s, c, z helyett
szadras [sznurek płaski, cienki, na obie strony
jednakowy, robiony na klockach (w XVIII
w.)] – (daw) lapos zsinór
szadzić [wymawiać sz zamiast s] – (nyelvt.)
(lengyel) sz, cz, z használni szóban v. írásban
s, c, z helyett
szadź (zob. sadź) [osad lodu powstający przy
zamarzaniu małych, przechłodzonych
kropelek wody (mgły lub chmury) w
momencie
zetknięcia
kropelki
z
powierzchnią przedmiotu lub już narosłej
szadzi.] – dér; zúzmara; átv. gyümölcs v.
növényviasz
szafa [mebel o kształcie prostopadłościanu,
zawierający wewnątrz półki lub wieszaki,
mający
drzwi,
używany
do
przechowywania różnych przedmiotów] –
szekrény, öltözőszekrény
szafa biblioteczna – könyvesszekrény
szafa bieliżniarka – fehérneműs szekrény
szafa biurowa – irodaszekrény; irattartó szekrény
szafa dwudrzwiowa, trzydrzwiowa – két-,
háromajtós szekrény
szafa gra! – (közb.) minden rendben, minden OK!
6778
szafa grająca [automatyczne urządzenie do
odtwarzania
płyt
gramofonowych
zamknięte w dużej obudowie. Składa się z
odtwarzacza i urządzenia wybierającego
jedną płytę z zestawu. Uruchamiany przez
wrzucenie monety. Używany jest w
lokalach rozrywkowych.] – zenélődoboz,
zeneszekrény
Szafa grająca mp3 [Automatyczne urządzenie
do odtwarzania plików formatu mp3
(przekonwertowanych
z
płyt
CD)
zachowanych na dysku wewnętrznym
szafy grającej. Szafa składa się z
komputera klasy PC zabudowanego w
obudowie z drewna lub tworzyw
sztucznych.
Starsze
modele
szafy
grających mp3 zawierały wbudowany
wewnętrznie system głośników wraz ze
wzmacniaczem, obecnie odchodzi się od
tego trendu i zaczęły powstawać małe
szafy z głośnikami zewnętrznymi z
możliwością podłączenia nagłośnienia
lokalu, w którym się szafa znajduje.
Wrzucenie
monet
o
odpowiednim
nominale udostępnia określoną ilość
kredytów. Najczęściej występującymi
wrzutnikami w nowych szafach są
elektroniczne wrzutniki NRI oraz c120
(coin controls).] – Jukebox [1. CDadagolórendszer. Különböző típusú és
kapacitású jukeboxok léteznek (néhány és
több száz lemez között). Az adott
felhasználáshoz
vagy
telepítéshez
összegyűjtött lemezek közül bármelyiket
kiválaszthatjuk
menet
közben
kézi
beavatkozás nélkül. Némely automatikus
adagoló rendszerben több CD-meghajtó is
található, így egyszerre több CD olvasása is
lehetséges 2. Háttértároló eszköz, melyben
több előre behelyezett cserélhető winchester
vagy optikai lemez váltása és elérése
automatizálva van.]
szafa habanowa – ébenfa-szekrény
szafa kartotekowa – kartotékszekrény
szafa korytarzowa – előszobaszekrény
szafa lutrzana – tükörrel ellátott szekrény, tükrös
szekrény
szafa na buty – cipősszekrény
szafa
na
książki
–
könyvszekrény,
könyvesszekrény
szafa na lekarstwa – gyógyszerszekrény
szafa na ubranie, szafa na ubrania –
ruhásszekrény
szafa (na wiszące ubranie) – akasztós szekrény
szafa ogniotrwała – páncélszekrény
szafa oszklona – üvegszekrény
szafa pancerna – páncélszekrény; széf
-
Wersja 01 01 2017.
szafa samogrająca – zenegép
szafa ścienna – faliszekrény; beépített szekrény
szafa ubraniowa – ruhaszekrény, ruhásszekrény
szafa z gzymsami – gyalult díszítésű szekrény
szafa z inkrustacją – berakásos v. intarziás
szekrény
Szafan * Safan – Sáfán (hörcsög, ugró, okos,
ravasz) [Jósiás (1) király titkára és írnoka
(2Kir 22,3-20; 2Krón 34,8-28)]
szafarnia – (dawno) raktár, csűr, élelmiszerláda,
magtár, éléstár
Szafarnia [wieś w Polsce położona w
województwie kujawsko-pomorskim, w
powiecie golubsko-dobrzyńskim, w gminie
Radomin, centrum wsi znajduje się ok. 1,5
km na północ od drogi wojewódzkiej nr
534
Kowalewo
Pomorskie-GolubDobrzyń-Rypin] – Szafarnia (lengyel falu)
szafarka – (dawno) sáfárnő, kulcsárnő
Szafarstwo (dyspensacja) [wyraz ten jest
przekładem greckiego wyrazu ojkonomia,
co znaczy sposób gospodarowania. Jest
różnica
między
przymierzem
a
szafarstwem. Przymierze jest zawierane
między człowiekiem a Bogiem i pozostaje
na zawsze, a szafarstwo jest nadane przez
Boga i jest okresem, w którym Bóg
wypróbowuje posłuszeństwo człowieka w
wykonywaniu danego mu zadania.
1.
Pierwszym okresem
szafarskim
(dyspensacją) jest niewinność. Człowiek
nie znał wtedy różnicy między dobrem a
złem, ale wiedział że Bóg wymagał od
niego posłuszeństwa w powstrzymaniu się
od jedzenia z drzewa poznania dobra i zła.
Ale człowiek zawiódł pychą i brakiem
posłuszeństwa. Był to okres (szafarstwo,
dyspensacją) niewinności, który skończył
się wygnaniem z Eden.
2. Szafarstwo sumienia. Był to okres, w
którym człowiek wzrastał w znajomości
dobra i zła; ale też nie słuchał Boga i Bóg
usunął całą ówczesną ludzkość (za
wyjątkiem Noego i jego rodziny) potopem.
3. Rządy człowieka. Rozpoczęły się po
wyjściu Noego z arki. W dyspensacji tej
Bóg doświadczał całą ludzkość w jej
rządzeniu światem.
4. Obietnica. Była doświadczaniem
człowieka (właściwie Izraela) w jego
działaniu stosownie do obietnicy danej
Abrahamowi. Cechowało je życie Izraela
w łasce. Z łaski Bóg dał Izraelowi wodza,
Mojżesza, który wywiódł go z Egiptu,
krainy poddaństwa i niewoli.
5. Zakon. Ta dyspensacją trwała od
opuszczenia Egiptu do ukrzyżowania
6779
Chrystusa.
Jak
we
wszystkich
poprzednich, człowiek zawiódł także w
życiu pod Zakonem.
6. Łaska. Okres ten zaczął się po
ukrzyżowaniu
i
zmartwychwstaniu
Chrystusa. Cechuje go przyjęcie Jezusa
Chrystusa jako Zbawiciela i praca
prawdziwych chrześcijan w szerzeniu
Ewangelii. Biorą w nim udział ludzie z
Izraelitów i narodów (pogan).
7. Królestwo Tysiącletnie po dokonaniu
pełni czasów, po powtórnym przyjściu
Pana na ziemię i życie pod Jego rządami.
W okresie tym nie będzie wpływów
szatana.] - sáfárság [1. Az 1Kor 9,17; Ef 3,2
és a Kol 1,25 beszél a sáfárság tisztjéről vagy
megbizatásáról; jelent ránk bízott javakkal
való gazdálkodást vagy valamely feladat
megbízásból való végrehajtását. 2. A
sáfárság: "a sáfár hivatala, feladatköre vagy
szolgálata". A keresztény számára a sáfárság
azt jelenti, hogy "az ember felelõs mindenért
és mindennek a használatáért, amit Isten reá
bízott - az életért, fizikai létért, idõért,
talentumokért és képességekért, anyagi
javakért, a másokért való szolgálat
alkalmaiért és az igazság ismeretéért". A
keresztények Isten javai feletti intézõként
szolgálnak, és az életet Istentõl kapott
alkalomnak
tekintik,
amikor
"megtanulhatják, miként lehetnek hû sáfárok,
hogy majd az eljövendõ életben sáfárkodni
tudjanak az örökkévaló dolgokkal".]
szafarz [1. w dawnej Polsce na dworze
magnackim i folwarku szlacheckim: osoba
nadzorująca gospodarstwo domowe i
zarządzająca spiżarnią; 2. w dawnej
Polsce: urzędnik zajmujący się sprawami
finansowymi państwa; 3. w XVI–XVIII
w.:
urzędnik
miejski
zawiadujący
skarbem miasta; 4. osoba rozdająca jakieś
dobra lub zawiadująca nimi; 4. rządca,
pełniący
obowiązki
gospodarza,
gospodarz] – (dawno) kulcsár, sáfár, ispán;
a sáfár az, aki "meg van bízva más
háztartásának vagy birtokának kezelésével".
szafarze [(u Zygmunta Glogera) oni byli to
urzędnicy celni na Zaporożu, należący do
służby
wojskowej,
ustanowieni
u
przewozów na Dnieprze, w Kudaku i
Nikitynie, także na rzece Samarze i u
przewozu bohogardowskiego na Bohu.
Pobierali opłaty celne, utrzymywali
komendy i budowle, oraz pilnowali
porządku i słuszności na przewozach, co
było bardzo ważnem przy wielkim w tych
miejscach ruchu handlowym. Szafarz u
przewozu nikityńskiego miał jeszcze
obowiązek
przyjmować
gości
i
-
Wersja 01 01 2017.
podejmować komisarzy zagranicznych,
tam się zbierających dla godzenia sporów
i skarg między Kozakami zaporoskimi i
Krymem.] – (daw) sáfárok, vámtisztviselők
Szafat [„Nad bydłem pasącym się w Szaronie
Szitrai z Szarony, nad bydłem w dolinach
Szafat, syn Adlaja” (1Ks. Kron. 27,29)] –
Sáfát (3) [Adlai fia (1Krón 27,29).]
szafeczka – szekrényke
szafir [bardzo twardy minerał z gromady
tlenków - niebieska odmiana korundu.
Jest minerałem rzadkim. Nazwa pochodzi
od gr. sappheiros = niebieski kamień,
nawiązuje do najczęstszej barwy tego
minerału. Wywodzi się także od hebr.
sappir = najpiękniejszy] – (szanszkrit) (gr.
sappheiros) zafír; drágakő; a korund kék
színű változata
szafir nieba – az ég zafír színe
szafirek [1. roślina o małych, niebieskich
kwiatach zebranych w grona i długich,
wąskich liściach; 2. zdr. od szafir] – kis
zafír; (növ.) gyöngyike (növ., Muscari
Tourn., Botryanthus Kunth, Leopoldia Parl.,
Comus Salisb.) [ a liliomfélék virága, 40
fajjal a mediterrán és szomszéd vidéken
(hazánkban 6 faj)]
Szafirek groniasty (Muscari neglectum) gatunek
[niewielkiej, łatwej w uprawie rośliny
cebulowej z rodziny szparagowatych.
Najbardziej rozpowszechniony w uprawie
gatunek
szafirka
obok
szafirka
armeńskiego. Naturalnie występuje na
obszarze śródziemnomorskim, w Azji
Mniejszej i Azji zachodniej sięgając po
Pakistan i Turkmenistan. W Polsce
gatunek uprawiany.] – fürtös gyöngyike
(Muscari racemosum vagy M. neglectum) [a
spárgavirágúak rendjébe, a jácintfélék
családjába,
a
gyöngyike
(Muscari)
nemzetségbe tartozó növényfaj]
szafirowy, -a, -e – zafírszafka [niewielki zamykany mebel z półkami] –
kis szekrény, szekrényke, faliszekrény;
alacsony szekrény
6780
szafka kuchenna – konyhaszekrény
szafka licznikowa – (vill.) fogyasztásmérőszekrény
szafka łazienkowa – fürdőszobaszekrény
szafka (na ubranie) – előszobaszekrény
szafka nocna [niska szafka stojąca przy łóżku] –
éjjeliszekrény
szafka oszklona – üvegszekrény, vitrin
szafka z lustrem – tükrös szekrény
szafkowy, -a, -e – kis szekrényszafliczek – kis sajtár v. véka
szaflik [okrągłe naczynie, zwykle drewniane, z
jednym lub dwoma uchwytami, używane
dawniej w gospodarstwie wiejskim] –
sajtár, véka
szafot (st.fr. chafoud: "rusztowanie", niem.
Schafott: "rusztowanie") [1. konstrukcja
(zwykle drewniana), rusztowanie, które
służyło do wykonywania egzekucji –
ścinania, wieszania, itp 2. drewniane
podwyższenie,
na
którym
ścinano
skazanych na śmierć; 3. sposób tracenia
skazańca, polegający na ścinaniu mu
głowy] – vérpad; kínpad
Charles Monnet – Marie Antoinette királyné
kivégzése 1793. október 16-án, a Place de la
Révolutionon, a mai Concorde téren
szafować [nieoszczędnie lub bez potrzeby
używać czegoś albo rozdawać coś] –
szétosztani, pazarolni
szafować słowami – sok szép szót pazarolni
szafowanie – szétosztás, pazarlás
szafran (z arabs. zaferan) [1. zob. krokus;
2. ciemnopomarańczowy
proszek,
otrzymywany z wysuszonych znamion
słupka lub pręcików kwiatu krokusa,
stosowany m.in. jako przyprawa; 3. kwiat
rośliny, zwanej po łac. crocus, ulubiony w
Polsce do potraw, a mianowicie do: ryb,
flaków i ciast wielkanocnych.] – sáfrány
krókusz, sáfrány (sárga, fehér, lila és cirmos
virágú, kora tavasszal virágzó növény)
-
Wersja 01 01 2017.
szafran fałszywy [zob. krokosz barwierski] –
kerti pórsáfrány, más néven olajözön v.
sáfrányos szeklice (Carthamus tinctorius)
Szafran uprawny (krokus uprawny, szafran
siewny, łac. Crocus sativus L. 1753)
[gatunek rośliny z rodziny kosaćcowatych.
Pochodzi prawdopodobnie z południowowschodniej Europy lub Azji Mniejszej.
Nieznana jest jego forma dzika, wydaje
się, że jest blisko spokrewniony z Crocus
cartwrightianus Herbert, który normalnie
zawiązuje nasiona, w przeciwieństwie do
C. sativus, który albo nie zawiązuje nasion
wcale, albo tylko płonne.] – jóféle sáfrány
(Crocus sativus) [1. az egyszikűek
(Liliopsida) osztályába, a spárgavirágúak
(Asparagales) rendjébe, a nősziromfélék
(Iridaceae) családjába és a sáfrány (Crocus)
nemzetségbe tartozó faj. 2. Jóféle sáfrány
(Crocus sativus, karkôm). Az Izraelt
jelképező kertben megvolt a sáfrány,
feltehetően endemikus faj. Ősszel nyílik,
ibolyás virágai vannak, bibéjét régen
fűszerként, többek között a leves színezésére
használták (Én 4,14). Legtöbbször a bibét
megszárították, majd megőrölték és porát
olívaolajban feloldották.]
szafranek – sáfrányszínű gyöngy
szafranowy, -a, -e [1. intensywnie żółty;
2. zaprawiony szafranem] – sáfrányos
szagryn (zob. jaszczur w zn. 3.) – chagrin-bőr
[150 évvel ezelőtt kecske- és juhbőrökbe
kéziszerszámmal nyomtak mesterséges apró
barkarajzot (chagrin francia szó = ikrás bőr)]
szajba [1. pot. okrągła płytka metalowa z
otworem, którą podkłada się pod główkę
śruby lub pod nakrętkę; 2. pot. mania na
punkcie czegoś] – (közb.) csavaralátét; (átv.)
mánia
szajba komuś odbiła – (közb.) megbolondult,
agyára ment vmi
szajchet – (héber) sajchet, sakter, metsző; (vall)
zsidó mészáros, aki a zsidó vallás előírásai
szerint vágja le a fogyasztásra kerülő állatot
szajka [zorganizowana grupa przestępcza] –
banda, rablóbanda, tolvajbanda; gúny fajzat
szajka zbójów – rablóbanda
Szajlok [zob. Shylock] – Shylock; lelketlen,
vérszopó uzsorás (Schakespeare Velencei
kalmárjának főalakjából)
szakal [1. zwierzę drapieżne podobne do wilka,
zamieszkujące północną Afrykę, Półwysep
Bałkański i Azję; 2. o człowieku
czerpiącym zyski z cudzego nieszczęścia] –
sakál (Canis aureus) [a kutyafélék családjába
dorolt farkasféle ragadozó]
Szakal złocisty (Canis aureus) [nazywany
azjatyckim lub pospolitym szakalem] –
aranysakál (Canis aureus) [az emlősök
(Mammalia) osztályába a ragadozók
(Carnivora) rendjébe és a kutyafélék
(Canidae) családjába tartozó faj.]
-
Wersja 01 01 2017.
szal [1. prostokątny, długi kawałek tkaniny lub
dzianiny służący jako okrycie ramion i
głowy lub owijany dokoła szyi; 2. dodatek
do ubioru, stosowany dla ochrony szyi i jej
okolic przed chłodem, a także w celach
estetycznych. Zwykle szerszy i dłuższy od
szalika, może być jedwabny, koronkowy,
lniany, wełniany itd., pasuje praktycznie
do każdego stroju, musi być jedynie
odpowiednio dobrany.] – sál; (hosszú) sál,
6781
Szakal złocisty (Canis aureus)
Szakłak (Rhamnus L.) [1. rodzaj roślin należący
do rodziny szakłakowatych. Liczy ok. 30
gatunków, w florze Polski występuje tylko
jeden gatunek. Gatunkiem typowym jest
Rhamnus catharticus L.; 2. drzewo lub
krzew o zielonkawych kwiatach i
kulistych, czarnych owocach] – (növ.)
varjútövisberkenye
Szakłak pospolity (Rhamnus catharticus a.
Rhamnus cathartica) [gatunek krzewu lub
drzewa
należący
do
rodziny
szakłakowatych (Rhamnaceae). Występuje
w Europie i Zachodniej Azji, w Polsce
pospolity na całym niżu, na pogórzu
występuje rzadziej.] – Varjútövis (Rhamnus
catharticus) [a rózsavirágúak rendjébe, azon
belül a bengefélék családjának benge
nemzetségébe
tartozó
gyógyhatású
növényfaj.]
szal – sál
szal (1) [długi, wąski pasek tkaniny w kolorze
liturgicznym, który jest noszony przez
księży wokół szyi.] – stóla (papi ornátus
része) [Püspökök, papok által használt,
nyakba vetve viselt, hosszú, keskeny
szövetcsík, különböző liturgikus színekben.]
szal (2) [dodatek odzieżowy, kwadratowy lub
trójkątny z materiału włókienniczego
(zwykle z tkaniny), który służy do
zakrycia głowy lub szyi. Pojawia się w
różnych rozmiarach, kolorach i wzorach.
Czasami w damskiej modzie, ozdabia
-
Wersja 01 01 2017.
szyję.] – fejkendő [Öltözék-kiegészítő
ruhadarab, négyszögletes, vagy háromszög
alakú, a fej és a nyak betakarására szolgál.
Sokféle anyagból (főleg gyapjú- és selyem
típusú szövetekből), különböző méretekben,
színekben és mintázatokkal készül. Részben
a hideg elleni védelem, részben a díszítés
célját szolgálja.]
6782
szal
(3) [dodatek odzieżowy, który jest
prostokątnym
kawałkiem
materiału
włókienniczego. Noszony wokół szyi jako
ochrona przed zimnem lub jako ozdoba.
Wytwarzany z wełnianych, bawełnianychi
jedwabnych tkanin. Szyty w kształcie
pustego pasa, ma frędzle na końcach.
Może być jednokolorowy lub drukowany.
Swoje początki ma w Indiach.] – sálkendő
[Öltözet-kiegészítő
ruhadarab;
négyszögletes, többnyire hosszúkás alakú,
szövött vagy kötött, mindenképpen ép szélű
kelmesáv, amit a nyak köré tekernek a hideg
elleni védelem, vagy díszítés céljára.
Egyszínű vagy mintás, esetleg rojtokkal is
díszítik. Használata Indiából származik;
Kasmírban finom gyapjúból állították elő.
Európában a 19. században terjedt el.]
szal (4) [damski dodatek odzieżowy w formie
długiego, wąskiego paska z tkaniny lub
dzianiny, który jest noszony na szyi; jego
końce leżą na ramionach.] – stóla
(divatcikk) [Nők által használt öltözékkiegészítő ruhadarab; hosszú, keskeny, a
sálnál nagyobb, nagyon dekoratív sálszerű
kendő, amit alkalmi ruházathoz hordanak a
nyakban vagy a vállon. Készülhet szövetből,
kötött kelméből, vagy szőrméből is.]
szal kaszmirowy [szal z delikatnej wełny kóz
indyjskich, haftowany we wzory] –
kasmírsál
szal wełniany [odzieżowy dodatek w kształcie
kwadratu, w rozmiarze przynajmniej 70
cm. Tkany z wełnianych przędz; filcowany
i ozdobiony frędzlami na bokach.
Stosowany jako ochrona przed zimnem.
Był popularny na wsiach, noszony
zwłaszcza przez starsze kobiety.] –
gyapjúsál; gyapjúkendő [Négyzet alakú,
legalább 70 x 70 cm méretű kendő, amit
finom gyapjúfonalból szőtt szövetből
készítenek és oldalait rojtokkal díszítik. A
hideg elleni védelemül viselik. Régebben,
különösen vidéken, az idősebb nők
öltözetének nagyon fontos része volt.]
szala [część wagi przeznaczona do kładzenia na
niej ważonego ciężaru lub każda z dwóch
symetrycznie umieszczonych części wagi,
przeznaczonych do kładzenia na jednej
ważonego
ciężaru,
na drugiej
–
odważnika] – serpenyő, mérlegserpenyő
szala przechyliła się na jego stroną – oldalára
billent a mérleg
szala u wagi – mérlegserpenyő
szalbierczy, -a, -e – csalárd-, ravasz-, csaló-;
nyegle
szalbierka – huncut v. csaló nő
szalbierstwo – gazság, csalárdság, csalás,
huncutság
szalbierz (oszust, szachraj) – gazfickó, kópé,
huncut,
csaló,
szélhámos,
szédelgő,
szemfényvesztő (ffi)
szalbierski, -a, -e – csaló
szalecik – házacska, kis kunyhó
6783
szaleć (szaleje) [1. tracić panowanie nad sobą i
zachowywać
się
niepoczytalnie;
2. zachowywać się nierozsądnie lub
bardzo
emocjonalnie;
3. bawić
się
swobodnie i hałaśliwie; 4. o zjawiskach
przyrody, wojnach, chorobach itp.:
występować w bardzo ostrej formie;
5. pot. przepadać za kimś lub za czymś;
6. pot. robić coś z pasją] – duhajkodni,
dorbézolni, tobzódni, tombolni; őrjöngeni,
dühöngeni;
bolondulni,
megőrülni;
fékezetlenül viselkedni
szaleć z bólu – megőrül a fájdalomtól
szaleć za kim – megőrülni vkiért
szaleć ze szczęścią – majd megőrül a boldogságtól
szaleje z radości – tombol örömében
szaleję za jazzem – bolondulok a dzsesszért
szalej, szalej jadowity (Cicuta virosa L.) [gatunek
rośliny wieloletniej należący do rodziny
selerowatych (Apiaceae Lindl). Rośnie w
strefie umiarkowanej, także w Polsce;
roślina mająca kłącza zawierające silnie
trujące alkaloidy] – (növ.) virágos káka,
öreg káka, gyékényfű, gyékénykáka,
fülemülefű:
virágos
káka
(Butomus
umbellatus L.); gyilkos csomorika (Cicuta
virosa L.)
virágos káka
Szalej jadowity (Cicuta virosa L. ) [1. gatunek
rośliny wieloletniej należący do rodziny
selerowatych (Apiaceae Lindl). Jest
szeroko rozprzestrzeniony na półkuli
północnej. Występuje w Azji, Europie i
Ameryce Północnej, głównie na obszarach
o klimacie umiarkowanym i zimnym, ale
w Azji jego zasięg obejmuje również
obszar w Indiach o tropikalnym klimacie.
2. zwany też cykutą, jest jedną z
NAJBARDZIEJ TRUJĄCYCH roślin
baldaszkowatych.
Występuje
nad
sadzawkami, rowami, na starorzeczach i
bagnach. Ta wieloletnia roslina osiąga 120
cm wysokości, ajej ważną cechą
rozpoznawczą jest zgrubiałe, bulwiaste
kłacze, wewnątrz puste, z poprzecznymi
przegrodami. Bardzo duże, dwu- lub
trzykrotnie
pierzaste
liście
są
-
Wersja 01 01 2017.
wąskolancetowate i ostro piłkowane.
Baldachy kwiatowe, z białymi kwiatkami
mają średnicę do 13 cm.] – gyilkos
csomorika (Cicuta virosa) [a kétszikűek
(Magnoliopsida)
osztályának
az
ernyősvirágzatúak (Apiales) rendjéhez, ezen
belül az ernyősök (Apiaceae) családjához
tartozó faj.]
szalenie [w dużym stopniu] – nagyon, rémesen,
szörnyen, vadul, mértéktelenül; tombolás,
őrjöngés, féktelenkedés
szaleniec [1. osoba chora umysłowo; 2. osoba
niepanująca nad swoimi uczuciami,
nielicząca się z niebezpieczeństwem i
postępująca w sposób gwałtowny] – őrült,
őrjöngő, dühöngő ffi
szaleństwo [1. postępowanie wykraczające poza
przeciętne normy, zwyczaje; 2. stan
psychiczny człowieka niepanującego nad
sobą; 3. choroba umysłowa; 4. hulanka,
zabawa] – őrjöngés, tombolás, dühöngés,
őrültség, megőrülés, téboly, elmezavar; átv.
mulatság, fékezetlen magatartás
szaleństwo religijne – vallási téboly
szalet [1. osobny budynek mieszczący ustęp,
zwłaszcza publiczny; 2. drewniany domek
szwajcarski albo szałas w górach] – hegyi
kunyhó, (svájci módra épített) erdei v. falusi
ház; (ubikacja) nyilvános illemhely, WC
szaliczek – szálacska
szalik [element odzieży służący do okrycia szyi.
W przeciwieństwie do szali, które mogą
być bardzo dekoracyjne i szyte z tkaniny,
szaliki zwykle wyrabiane są z dzianiny
wełnianej lub też wełnopodobnej. Jest to
długi, podłużny pas, którym obwija się
szyję, bądź też wiąże się go w węzeł lub w
specjalny sposób zaplata.] – sál, kis sál;
nyaksál
6784
szalka – serpenyőcske
szalki wagowe – mérlegserpenyők
szalkowy, -a, -e – serpenyős
szalom [pozdrowienie żydowskie] – (zsid) shalom;
üdvözlet
szalony
[1. osoba
nieopanowana
i
niezrównoważona;
2. osoba
chora
umysłowo], szalona – (obłędny) őrült,
bolond, esztelen (ffi/nő); (wściekły) dühöngő,
őrjöngő, tomboló
szalony, -a, -e [1. taki, który zachowuje się w
sposób niezrównoważony i nieobliczalny;
2. chory umysłowo; 3. świadczący o
czyimś szaleństwie; 4. pełen hucznej
zabawy, wrażeń; 5. o ruchu: bardzo
szybki, czasami niebezpieczny; 6. o
uczuciach: trudny do opanowania;
7. występujący
w
bardzo
dużym
natężeniu] – őrült, bolond, esztelen; óriási,
nagy, őrült nagy
szalona frajda – hallhatatlan öröm
szalona pałka – fanatikus v. forró fejű ember,
rajongó
szalone szczęście – őrült nagy szerencse
szalone powodzenie – viharos tetszés
szalony człowiek – bolond v. őrült ember
szalotka [1. roślina warzywna o drobnych
cebulkach używanych jako przyprawa
kuchenna; też: cebulka tej rośliny; (1.1)
bot.
gatunek
byliny
z
rodziny
czosnkowatych; (1.2) bot. kulin. cebulka
tej
rośliny]
–
(növ.)
fokhagyma;
mogyoróhagyma (Allium ascalonicum L.)
[termesztett
hagymafaj,
hagymája
középnagyságu, hosszas-tojásdad, apróbb,
jól összeillő lilaszinü hagymákból alakul]
szalować [obijać deskami ściany budynku,
wykopu itp. w celu wzmocnienia
konstrukcji,
uszczelnienia
lub
dla
dekoracji] – (ép) zsaluzni
szalowanie,
szalunek
[1. warstwa
desek
stanowiąca pokrycie ściany budynku,
wykopu itp., wzmacniająca konstrukcję i
uszczelniająca
ją;
2. prowizoryczna
konstrukcja drewniana tworząca formę
dla masy betonowej] – zsaluzás; zsaluzat,
zsaluzás
szalowy, -a, -e – sál-, sálszerű
szalowa bluzka [Bluzka z dekoltem na przodzie
zapinana lub wiązana z przodu lub z tyłu.
Często wiązanie jest umieszczone z przodu
a bluzkę wciąga się przez głowę.] - átvetett
blúz [Elöl nyitott blúz, amelynek elejét a
felsőtest körül átvetik és hátul vagy elöl
pánttal megkötve rögzítik. Van olyan
megoldás, amely szerint a rögzítés végleges
-
Wersja 01 01 2017.
és a blúzt ebben a formában bebújós
blúzként használják.]
szalowy kolnierz – sálgallér
szalówka – zsaludeszka
szaltusek [kraciasta chusta] – kockás kendő
szalunek (szalowanie) – borítás, burkolat; zsaluzat
szalunkowy, -a, -e – zsalus
szalupa [wiosłowo-żaglowa łódź używana na
statku
do
celów
ratowniczych
i
szkoleniowych, a także do komunikacji z
lądem] – dereglye, mentőcsónak, nagy v.
nagyobb csónak; naszád
szalupa ratunkowa – mentőcsónak
szalupka – kis v. kicsi dereglye, mentőcsónak
szalupowy, -a, -e – dereglye-, mentőcsónakszał [1. ostre zaburzenie świadomości połączone
z gwałtownym podnieceniem, będące
objawem niektórych chorób psychicznych
i zatruć; też potocznie: napad gniewu,
wściekłości; 2. stan psychiczny człowieka
niepanującego nad sobą, ogarniętego
jakimś silnym uczuciem; 3. zapamiętałe,
niepohamowane oddawanie się jakiejś
czynności] – őrület, dühöngés, tombolás,
téboly; dühöngés
szał bezrozumny – őrjöngés, őrület
szał miłosny – szerelmi őrület v. téboly
szałamaja [po łac. calamaus (od calamus –
trzcina), po francusku chalumeau] [1. dawny
instrument dęty drewniany z grupy
aerofonów stroikowych, ze stroikiem
podwójnym; podobny do oboju. Powstał
ok. XIII wieku we Francji. Używany od
średniowiecza do XVIII w.; 2. co wskazuje
skąd do Polski przywieziono to narzędzie
muzyczne,
będące
jednym
z
najdawniejszych instrumentów dętych.
Była to pierwotnie fujarka z trzciny o
kilku dziurkach, później rodzaj oboja o
przykrym nosowym tonie. Rurki czyli
piszczałki kościane, przytwierdzone do
instrumentu zwanego kozą lub dudą,
zwano także szałamajami.] – (dawno)
nádsíp, pásztorsíp, furulya
szałaput [daw. człowiek lekkomyślny i
nierozważny] – (dawno) szeleburdi;
üresfejű, könnyelmű; fickó; hűbelebalázs
szałaputka – (dawno) szeleburdi; üresfejű,
könnyelmű nő v. nőcske
szałas [1. tymczasowe schronienie uplecione z
gałęzi; 2. domek o prostej konstrukcji, bez
okien,
przeznaczony
na
okresowe
mieszkanie lub na przechowalnię sprzętu]
– pásztorkunyhó, kalyiba, pajta, fészer,
kunyhó
szałasik – kunyhócska
6785
szałasowy, -a, -e – pásztorkunyhó-; pajta-, kunyhószałasik – pásztorkunyhócska, kis kalyiba
szaławia – szeleburdi ember
szałowy, -a, -e [pot. robiący ogromne wrażenie] –
(közb.) fantasztikus, csodálatos, őrülten jó
szałwia [1. wonna roślina o ząbkowanych
liściach i barwnych kwiatach zebranych
na szczycie łodygi; 2. leczniczy napar z tej
rośliny] – zsálya; orvosi zsálya
Szałwia błyszcząca, szałwia ogrodowa (Salvia
splendens) [gatunek rośliny należącej do
rodziny jasnotowatych). Pochodzi z
Brazylii. Powszechnie uprawiana w wielu
krajach świata jako roślina ozdobna.] –
paprikavirág (Salvia splendens Sello)
[Hazája Brazília, ahol 50-150 cm magas
évelő v. félcserje. A kertészeti termesztésben
egynyári növény]
Szałwia Boska (Salvia Divinorum) – látnokzsálya
v. jósmenta (Salvia divinorum) [az
árvacsalánfélék (Lamiaceae) családjába, a
zsálya (Salvia) nemzetségbe tartozó lágy
szárú növényfaj.]
Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.) [gatunek
rośliny
z
rodziny
jasnotowatych
(Lamiaceae). Pochodzi z rejonu Morza
Śródziemnego
(Albania,
Jugosławia,
Grecja, Włochy), ale rozprzestrzeniła się
gdzieniegdzie również poza tym obszarem.
Jest uprawiana w wielu krajach świata.
Jej nazwa łacińska wywodzi się od
łacińskiego salvus oznaczajacego zdrowie.]
– orvosi zsálya (Salvia officinalis) [az
árvacsalánfélék (Lamiaceae) családjába
tartozó kesernyés, aromás fűszer- és
gyógynövény. Ismert még kerti vagy patika
zsálya néven is. népies nevei: Foszló virág,
lóbárzsing, réti-, vad-, v. skárlát-zsálya.]
-
Wersja 01 01 2017.
Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.)
Szałwia łąkowa (Salvia pratensis L.) [gatunek
byliny
z
rodziny
jasnotowatych.
Występuje w Europie. W Polsce jest
gatunkiem średnio pospolitym.] – Mezei
zsálya (Salvia pratensis L.)
szałwiowy, -a, -e – zsályaszałwioww wino – zsályabor
szaman [1. u niektórych ludów Azji, Eskimosów
i Indian: osoba pośrednicząca między
duchami
a
ludźmi,
obdarzonana
nadprzyrodzoną mocą; 2. tung. szaman
'szaman; mnich buddyjski' z sanskr.
śramana 'mnich buddyjski; asceta' od
śrama 'zmęczenie; wysiłek; ćwiczenie
relig.' ― obcujący z niewidzialnym
światem bogów, demonów i duchów
przodków kapłan, czarodziej i znachor
szamanizmu, formy religii pierwotnej,
opartej na animizmie, znanej większości
pierwotnych ludów świata, występującej
gł. u ludów uralo-ałtajskich płn. Syberii.]
– (tanguz) sámán; varázsló, pap; kuruzsló
szamanizm [1. zespół praktyk i wierzeń
opierających swe pojmowanie relacji
świata namacalnego do świata duchowego
na fundamentalnej roli szamana jako
osoby zdolnej do podróży ekstatycznych w
zaświaty dla dobra swojej wspólnoty bądź
jej poszczególnych członków. 2. zespół
wierzeń i praktyk religijnych opartych na
animizmie
i
instytucji
szamanów,
występujący u niektórych ludów Azji oraz
wśród Eskimosów i Indian; 3. zespół
praktyk i wierzeń opierających swe
pojmowanie relacji świata namacalnego
do świata duchowego na fundamentalnej
roli szamana jako osoby zdolnej do
podróży ekstatycznych w zaświaty dla
dobra swojej wspólnoty bądź jej
poszczególnych członków] – (tunguz-lat.)
6786
sámánizmus; vallási forma: hit abban, hogy
egyesek önkívületi állapotban érintkezésbe
kerülnek a szellemekkel, s így rendkívüli
tudás birtokába jutnak
szamanka [wśród Indian i niektórych ludów w
Azji: kobieta obdarzona nadprzyrodzoną
mocą, kontaktująca się z duchami,
posiadająca zdolności leczenia] – sámán
nő
szamański [dotyczący szamana] – sámánszambelan [1. wysoki urzędnik na dworach
europejskich pełniący dyżury przy królu i
wprowadzający gości na pokoje; z czasem
– godność tytularna; też: osoba nosząca
ten tytuł; 2. daw. starszy służący w
bogatych domach; 3. (u Zygmunta Glogera)
z francuskiego, odpowiada godności
podkomorskiej na dworach panujących.
Stanisław August, dla zjednania sobie
szlachty, takie mnóstwo pośród niej
nominował szambelanów, że powstało
wówczas przysłowie: „kpów i szambelanów
nigdy nie zabraknie”. Mieli oni właściwy
mundur haftowany z kluczem złoconym,
wiszącym z tyłu na lewem biodrze.
Obowiązkiem było szambelana w czasie
uroczystości dworskich (o ile był w stolicy
i zawezwany) znajdowanie się na pokojach
królewskich dla usług honorowych.] –
kamarás [intézmény régi keletű, és Európaszerte szokásos a királyi udvaroknál. A
Habsburgoknál és a német királyi
udvarokban a középkor óta dívott. A
kamarások, udvarnokok általában királyi
lakok
előtermében
tartottak
udvari
szolgálatot]
-
Wersja 01 01 2017.
szambo [1. podziemny zbiornik, do którego
spływają ścieki z domowych urządzeń
kanalizacyjnych; też: ścieki w tym
zbiorniku; 2. pot. dwuznaczna moralnie
sytuacja; 3. pogard. grupa podejrzanych,
nieuczciwych ludzi] – emésztőgödör, (vulg.)
pöcegödör; (átv.) kétértelmű szituáció; banda
szambran [(u Zygmunta Glogera) suknia kobieca.
Potocki Wacław wspomina szambrany
złote, t. j. z litej materyi.] – (daw) női ruha
szamerować [obszywać coś dla ozdoby galonem,
sznurem itp.] – zsinórozni, feldíszíteni,
telirakni
szamerowanie [przybranie, ozdoba stroju w
postaci naszytego sznura, taśmy] –
zsinórozás, zsinórdísz, díszítés, sujtás
szamerowany, -a, -e – zsinóros; sujtásos
szamerunek (szamerowanie) (franc. chamarrer)
[1. ozdoba stroju w postaci naszytego
galonu, sznura itp.; 2. „szamerunek, złotem,
srebrem /…/ szamerowano sukinie, tudzież
łańcuszkami szmuklerskiej roboty /…/” (Ł.
Gołębiowski, Ubiory w Polszcze, Warszawa
1830, s. 232). Przybranie, ozdobne
obszycie ubioru galonem, kolorowym
sznurem, taśmą. 3. wyrób pasmanteryjny
służący do ozdabiania ubrań. Zwykle
przybierał formę złotych lub srebrnych
galonów lub pętli i stanowił popularną
ozdobę mundurów. Naszywano je z
przodu na górnej części ubioru męskiego.
W Polsce znany od XV wieku. 4.
pasmanteryjna ozdoba ubrań, najczęściej
w postaci różnego rodzaju pętli (również
galony) naszytych z przodu ubioru. Znana
od XV wieku, również w Polsce. Typowa
dla mentyka, dolmanu, ferezji i innych,
zwłaszcza wywodzących się ze wschodu
ubrań. Popularna ozdoba dawnych
ubiorów wojskowych.] – zsinórozás
szambelan papieski [tytuł honorowy nadawany
przez papieża niektórym duchownym; też:
osoba mająca ten tytuł] – pápai kamarás
szambelanowa – a kamarás felesége, kamarásné
szambelański – kamarási, kamarásCopyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
6787
szames [pomocnik w synagodze] – (héber)
samesz; (vall.) zsidó templomszolga
szamot [nm. Schamotte 'jw.' wypalona powyżej
temperatury spiekania i zmielona glina
ogniotrwała a. kaolin, stosowane do
produkcji szamotowych ogniotrwałych
wyrobów ceramicznych, używanych do
budowy
pieców
hutnicznych,
ceramicznych,
szklarskich
i
cementowych.] – (fr. chamotte) samott;
tűzállóanyag, egyszer égetett és porrá őrölt
és ugyanannyi nyers agyag összegyúrt
keveréke; magas hőmérsékleten kiégetett,
mázatlan tűzálló anyag
szamotać (szamocze) [gwałtownie szarpać, trząść
czymś na wszystkie strony] – húzgálni,
rángatni, cibálni
szamotać się [1. poruszać się gwałtownie, chcąc
się skądś wydostać; 2. mocować się,
szarpać się z kimś lub z czymś; 3. zmagać
się z trudnościami] – cibálódni, rángatózni;
dulakodni
szamotanie – rángatózás; ellenkezés, birkózás,
dulakodás
szamotanie się – rángatózás, dulakodás
szamotka – samott-tégla
szamotowy, -a, -e – samott-; tűzálló kőből v.
téglából való
szamotowy piec – samottkályha
szampan [1. białe musujące wino produkowane
w Szampanii we Francji; też: podobne
wino musujące innego pochodzenia;
2. porcja tego wina] – (fr.) champagne;
pezsgő [az észak-franciaországi Champagne
bortermő vidék nevéből]
szampański, -a, -ie – pezsgőszampańskie wino – pezsgő
szampanka [1. kieliszek do szampana; też: ilość
alkoholu mogąca zmieścić się w tym
kieliszku;
2. podłużny
herbatnik
biszkoptowy] – pezsgőspohár; hosszúkás
piskótaalakú teasütemény
szampion,
champion
–
(fr.)
champion;
sportverseny győztese, bajnok (mistrz
szampion)
szamszurek [(u Zygmunta Glogera) gra w karty,
prawie
dziecinna,
w
2
osoby;
przegrywający
zowie
się
„szamszurkiem”.] – (daw) régi lengyel
kártyajáték
Szanghaj [to największe miasto w Chińskiej
Republice Ludowej, położone w delcie
rzeki Jangcy] – Sanghaj [Kína legnagyobb
városa, a Távol-Kelet egyik gazdasági
központja]
-
Wersja 01 01 2017.
szampon [1. płyn do mycia włosów; 2. płyn do
prania dywanów lub mycia karoserii; 3.
zazwyczaj płynny środek do mycia
włosów, zawierający ciekłe mydło,
substancje pieniące oraz substancje
pomocnicze, takie jak związki zapachowe,
odżywcze, nawilżające, antystatyczne,
natłuszczająco-nabłyszczające, lecznicze i
koloryzujące włosy. Słowo "shampoo"
pochodzi
od
nazwy
tradycyjnego
perskiego i hinduskiego masażu włosów z
użyciem wyciągów z ziół. Na początku XX
w. słowo to zostało użyte w celach
marketingowych przy sprzedaży ciekłych,
perfumowanych mikstur do mycia
włosów, które stopniowo zastąpiły
tradycyjne mydło.] – (ang. shampoo)
sampon; hajmosáshoz használt habzó
szappanpor v. –oldat
szampon do włosów – sampon, hajsampon
szampon do włosów normalnych – normál hajra
való sampon
szampon do włosów przetłuszczających się –
zsíros hajra való sampon
szampon do włosów suchych – száraz hajra való
sampon
szampon do włosów z łupieżem – korpás hajra
való sampon
szampon do włosów zniszczonych – töredezett
hajra való sampon
szampon koloryzujących – színezősampon
szampon rozjaśniający – szőkítősampon
Szanc-chłop (szanc-baba) [Oprócz munduru
szanc-chłop potrzebuje tylko siekiery i
kilofa, rydla albo łopaty. Można więc
oszczędzić na kosztach zakupu broni, jeśli
ktoś akurat nie ma na to ochoty.] – (daw.,
wojsk) utász
szanek [miara nasypna zbożowa. Szanki były w
użyciu dwojakie: jedne starej miary
obejmowały 48 garncy, a drugie, zwane
łasztowemi, o połowę mniejsze – 24
garnce.] – (daw) gabona mértékegysége
6788
szaniec
[1. ziemne
umocnienie
polowe,
składające się z wału i rowu, stosowane do
końca XIX w. w celu osłony stanowisk
ogniowych artylerii; 2. coś, co stanowi
osłonę lub oparcie dla kogoś lub czegoś] –
sánc
szaniec przedmostowy – híd előtti sánc
szaniec przedrogatkowy – városszéli sánc
szankier [wrzód powstający przeważnie na
narządach płciowych, wywołany przez
chorobę weneryczną] – (orv.) sanker,
lágyfekély
szanować (szanuje) [1. odnosić się do kogoś lub
do czegoś z szacunkiem; 2. przestrzegać
czegoś, liczyć się z czymś; 3. chronić coś
przed zniszczeniem lub nadmiernym
zużyciem]
–
(oszczędzać)
kímélni,
takarékoskodni; (czcić) tisztelni, becsülni,
megbecsülni; tiszteletben tartani
szanować kogoś/coś – tiszteletben tartani vkit/vmit
szanować prawo – tiszteletben tartani a törvényt
szanować środowisko naturalne – természeti
környezetet kímélni
szanuj zieleń! – óvd a parkot!
szanować czyją wolę – tiszteletben tartani vki
akaratát
szanować czyje przekonania – tisztelni vki
meggyőződését
szanować kogoś/coś – tisztelni vkit/vmit;
tiszteletben tartani vmit
szanować zdrowie – kíméli egészségét
szanować się [1. mieć poczucie własnej godności;
2. postępować zgodnie z etyką zawodową,
z przyjętymi w danym środowisku
zasadami, normami; 3. szanować jeden
drugiego; 4. dbać o swoje zdrowie] –
kíméli magát; törődik egészségével; becsüli
magát; önbecsülést érez, önbecsülése van;
tart magára; (wzajem) tisztelik egymást
szanowanie – tisztelet, becsülés, megbecsülés,
tisztelgés,
tiszteletadás;
kímélés,
takarékoskodás
szanowanie się – önbecsülés; óvatosság, önkímélés
szanowany, -a, -e – tisztelt, nagyrabecsült
szanowny, -a, -e [godny szacunku] – tisztelt (T.),
becses; (dawno) nagyságos, tekintetes (tek.)
Szanowna / Droga / Kochana… – Tisztelt /
Kedves / Drága (nn.)
Szanowne / Drogie / Kochane… – Tisztelt /
Kedves / Drága (tsz.)
-
Wersja 01 01 2017.
Szanowni / Drodzy / Kochani… – Tisztelt /
Kedves / Drága (tsz, hn.)
Szanowny Panie! – Tisztelt Uram!
Szanowny Panie Profesorze! – Tisztelt
Professzor Úr!
Szanowni państwo! – Hölgyeim és Uraim!
Tisztelt Hölgyeim és Uraim!
Szanowni słuchacze! – Tisztelt hallgatóság!
Szanowny / Drogi / Kochany… – Tisztelt /
Kedves / Drága (hn.)
Szanowny Pan, Szanowna Pani, Szanowni
Państwo – Tisztelt Cím (T. C.); Tisztelt
Uram!, Tisztelt Asszonyom!
szansa [fr. chance 'jw.; powodzenie; szczęście' z
śrdw.łac.
cadentia,
zob.
kadencja;
możliwość, możność (np. popisania się;
uzyskania czego); widoki (np. na sukces);
sposobność, okazja; szczęśliwy traf.] – (fr.,
ang.) chance, sansz; esély, eshetőség,
kedvező esély, valószínűség; szerencse a
játékban
szansonetka [daw. piosenka o lekkiej, wesołej
treści, śpiewana w kabaretach, ogródkach
kawiarnianych itp.] – sanzon
szansonista [daw. piosenkarz kabaretowy] –
sanzonénekes
szansonistka [dawn. śpiewaczka kabaretowa,
ogródkowa] – (fr.) sanzonett; (dawno)
sanzonénekesnő, chansonénekesnő, dizőz
Szanta zwyczajna (Marrubium vulgare L.)
[gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych
(Lamiaceae Lindl.). Ma wiele nazw
ludowych: krzecina (lubelskie), krzeszyna
(podlaskie), gojnik (podkarpackie).] –
Orvosi pemetefű (Marrubium vulgare) [az
árvacsalánfélék
családjába
tartozó
növényfaj]
szantaż [wywieranie presji na kogoś i
wymuszanie
czegoś
za
pomocą
zastraszenia lub groźby kompromitacji] –
zsarolás
szantażować [stosować szantaż wobec kogoś] –
zsarolni; megzsarolni; revolverezni
6789
szantażować kogoś – zsarolni vkit
szantażowanie – zsarolás
szantażujący, -a – zsaroló
szantażysta, szantażystka – zsaroló (ffi/nő)
szantung [zob. czesucza; od nazwy prowincji w
płn.-wsch.
Chinach.]
–
santung;
nyersselyemből készült kelme (Santung kínai
tartomány nevéből)
szanujący prawa innych ludzi – más emberek
jogait tisztelő
szanujący prawo – törvénytisztelő
szanżan – (fr.) changeant, sanzsan; színjátszó
kelme
szanzonetka [fr. chansonnette zdrobn. od
chanson 'pieśń; piosenka' z łac. cantio,
zob.
kancjonał;
dawn.
piosenka
kabaretowa a. śpiewana w lokalach
ogródkowych] – (fr. cansone) chanson;
sanzon;
rendszerint
szórakozóhelyeken
előadott, könnyű hangú dal; könnyű,
egyszerű dal; (fr.) sanzonett; kabarédal,
kuplé; (irod) francia dal, illetve minden
énekelhető költemény; lírai költemény
szańcować – sáncolni
szańcować się – körülsáncolja magát
szańcowanie – sáncolás
szańcowanie się – körülsáncolás
szańcowy, -a, -e – sánc-, sáncos
szańczyk – sáncocska, kis sánc
szapoklak (z fr. chapeau claque) [1. składany
cylinder, noszony na przełomie XIX i XX
w. do uroczystego stroju; 2. dwurożny
kapelusz składany płasko, noszony w
początkach XIX w. przez wyższych
oficerów francuskich; 3. kapelusz w
kształcie cylindra, który można było
składać na płasko. Używano go na
przełomie XIX i XX wieku, szczególnie
podczas bali lub przyjęć. Został
wynaleziony w 1812 i opatentowany w
1837 roku przez Francuza Antoine
Gibus'a.] – összecsukható cilinderkalap,
klakk
szaraban [czterokołowy, odkryty pojazd konny,
z kilkoma siedzeniami poprzecznymi] –
pados szekér
-
Wersja 01 01 2017.
szaraczek [1. zdr. od szarak w zn. 1, 2.; 2. w
dawnej
Polsce:
ubogi
szlachcic
zaściankowy; 3. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Szaraczkami nazywano w
dawnej Polsce szlachtę zagrodową, że w
kapotach z szarej domowej wełny
chodziła. Zachowała ona w tem zwyczaj
tradycyjny po szlachcie możnej z doby
Piastów, która również na codzień w
domu szarej wełny własnych owiec
używała. „Ojcowie nasi – pisze w XVII w.
Starowolski – szarą szlachtą się zwali, iż nie
używali bławatów i purpur świetnych,
kontentowali się suknem, które w domu
robiono”. Ponieważ przy stołach pańskich
sadzano zwykle szaraczków w końcu, stąd
poszła nazwa „szarego końca”.] – szürke
nyulacska; kis szürke anyagdarab; (hist)
bocskoros nemes
szaraczkowy, -a, -e – szürkés, szürkés
háziszőttesből v. posztóból készült
szarada[1. zagadka rymowana, w której należy
odgadnąć
wyraz
wielosylabowy,
wyrażenie lub zdanie zaszyfrowane w
różny sposób w tekście, zwykle za pomocą
liczb; 2. daw. gra towarzyska polegająca
na odgadywaniu znaczeń poszczególnych
żywych obrazów]
– szótagrejtvény;
szórejtvény
szaradowy, -a, -e – rejtvényszarady i łamigłówki umysłowe [(u Zygmunta
Glogera) W zabawach towarzyskich tego
rodzaju dominowała w pierwszej połowie
XIX w. szarada. Młodzi i starzy, kobiety i
mężczyźni układali i
rozwiązywali
szarady. Był nawet w Warszawie za
czasów Księstwa Warszawskiego klub
szaradzistów.] – rejtvények, fejtörők
szaradzista, szaradzistka – rejtvényíró (ffi/nő)
szaragi [stojąca drewniana rama z kołkami lub
hakami służącymi za wieszadła na odzież]
– saroglya; ruhafogas
szarak [1. zając o brunatnoszarej sierści,
czarnych końcach uszu i ogona; 2. pot.
osoba
przeciętna
i
niczym
się
niewyróżniająca; 3. zob. szaraczek w zn.
2.] – mezei nyúl (Lepus europaeus) [az
emlősök
(Mammalia)
osztályába
a
nyúlalakúak (Lagomorpha) rendjébe és a
nyúlfélék (Leporidae) családjába tartozó faj];
szürke anyag v. szövet; (hist.) hétszilvafás,
bocskoros nemes
szarańcza [1. duży owad podobny do pasikonika,
szkodnik upraw żyjący w ciepłych
strefach klimatycznych; 2. chmara tych
owadów; 3. zbyt duża liczba ludzi,
zwierząt lub pojazdów; 4. (u Zygmunta
Glogera) O najdawniejszej klęsce od
6790
szarańczy wspomina Długosz, mówiąc, że
w r. 1086 „na domiar nieszczęścia
szarańcza, wielką ćmą padłszy na ruskie
ziemie, pożarła i zniszczyła wszystkie
plony. A tak ruska kraina jednocześnie
dwie poniosła klęski: niszczący napad
barbarzyńskiej
dziczy
i
zgubne
spustoszenie szarańczy. Data tej klęski nie
zgadza się z Nestorem, który twierdzi, że
dnia 26 sierpnia 1094 r. przyszło wiele
szarańczy na Ruś i pojadła wszystko zboże
i trawy. 5. owad podobny do pasikonika,
skoczka. Szarańcze pojawiały się w
olbrzymich masach w niektórych krajach
nadśródziemnomorskich. Są wielką plagą,
bo potrafią zniszczyć wszystką zieleń. Były
jadalne u Izraelitów i innych narodów po
osuszeniu albo przypieczeniu ich na
blachach, rozpalonych kamieniach itp.
Spożywano je pojedynczo albo w formie
placka po dodaniu soli. Jadł je Jan
Chrzciciel. Są symbolem niszczycielskiej
siły.] – sáska [Egyenes szárnyú, ugrólábú
növényevő
rovar,
amely
tömeges
megjelenésével
nagy
károkat
okoz.
Ismeretlen eredetű szó.]; (állat) falka, raj;
(ember) tömeg, sokaság, sereg, had; halom
Szarańcza – ogólna nazwa owadów z
rodziny
szarańczowatych
z
rzędu
prostoskrzydłych, a w szczególności:
 szarańcza
wędrowna
(Locusta
migratoria) – vándorsáska (Locusta
migratoria)
 szarańcza
pustynna
(Schistocerca
gregaria) – egyiptomi vándorsáska
(Schistocerca gregaria)
Szarańcza pustynna (Schistocerca gregaria)
[gatunek owada prostoskrzydłego z
rodziny szarańczowatych (Acrididae),
zdolny do wytwarzania fazy stadnej,
groźny szkodnik upraw, szczególnie we
wschodniej Afryce i Indiach. Jest
polifagiem. Został opisany naukowo z
Egiptu. Od szarańczy wędrownej różni się
obecnością wyrostka na przedtułowiu.] –
egyiptomi
vándorsáska
(Schistocerca
gregaria) [a rovarok (Insecta) osztályának az
egyenesszárnyúak (Orthoptera) rendjéhez,
ezen
belül
a
sáskák
(Acridoidea)
öregcsaládjához és a sáskafélék (Acrididae)
családjához tartozó faj]
-
Wersja 01 01 2017.
Szarańcza wędrowna (Locusta migratoria)
[szeroko
rozprzestrzeniony
gatunek
owada prostoskrzydłego z rodziny
szarańczowatych (Acrididae), znany z
całej półkuli wschodniej. Jest to gatunek
zdolny do wytwarzania fazy stadowej i
odbywania dalekich wędrówek. W Polsce
odnotowywano
naloty
szarańczy,
prawdopodobnie tego gatunku, od XI
wieku.
Ostatnie
udokumentowane
przypadki
pojawienia
się
Locusta
migratoria na obszarze Polski miały
miejsce w okolicy Kozienic w 1967 roku.] vándorsáska (Locusta migratoria)
Szarańczyn strąkowy, drzewo karobowe, karob,
ceratonia (Ceratonia siliqua L.) [gatunek
zimozielonego drzewa należący do rodziny
brezylkowatych. Jest jedynym gatunkiem
rodzaju
szarańczyn
(Ceratonia).
Występuje w warunkach naturalnych
(dziko i w uprawie) w regionie
śródziemnomorskim. Strąki nazywane są
chlebem
świętojańskim.]
–
szentjánoskenyérfa
(Ceratonia
siliqua,
keration) [1. a hüvelyesek rendjébe, a
pillangósvirágúak családjába tartozó fás
szárú növényfaj; 2. Súlyegység: 1 mag =
1karát „ Az egyiptomi füge”. Szirupos leve:
a kaftánméz. Csak az Újszövetség tesz róla
említést (Lk 15,16 és Mt 3,1—6), de nem
bizonyítható, hogy Keresztelő János ezzel
táplálkozott volna a pusztában. A tékozló fiú
történetében az édes termésfalat (=héj)
állatokkal etették (erre tudott volna a fiú
fanyalodni ...?) A kimagozott hüvelytermés
megszárítva súlymérték gyanánt szolgált, a
kerationból szóból ered a nemesfémekre,
drágakövekre elfogadott súlyegység, a karát.]
szarawary (ukr. шаравари, z węg. salavári, tur.
szałwar od pers. szälwār 'spodnie') [1.
szerokie, długie, bufiaste spodnie noszone
na Wschodzie i w Polsce XVI-XVIII w.;
inaczej hajdawery. 2. długie, bufiaste
spodnie, marszczone w pasie i w kostkach,
noszone w Polsce w XVI – XVII w.; 3. o
szerokich, bufiastych spodniach; 4. rodzaj
szerokich obszernych i bufiastych spodni
bardzo popularnych na Wschodzie.
Zwykle szyte z barwnych tkanin
płóciennych i przewiewnych. W Polsce
przeżywały okres popularności pomiędzy
XVI i XVIII wiekiem, kiedy to sarmaci,
wzorując się na modzie wschodniej,
zaadoptowali szarawary do swego stroju,
jako bardzo wygodne do jazdy konnej. 5.
spodnie długie i szerokie z miękkiej
materii, nie zaprasowane, z kozacka
wkładane na wierzch butów. 6. patrz
Hajdawery] – (dawno) salavári; buggyos
térdnadrág, bricsesz
6791
szarawy, -a, -e [1. nieco szary; 2. słabo
rozjaśniony światłem słońca] – szürkés
szare – (oczy) szürke
szarfa [1. szeroka, długa wstęga, będąca np.
ozdobą stroju kobiecego lub galowego
munduru; 2. w gimnastyce artystycznej:
kilkumetrowa wstęga przymocowana do
cienkiej pałeczki, służąca do ćwiczeń; 3.
oznaka stopnia oficerskiego; 4. W
pierwszej połowie XVIII wieku za
Augusta III oficerowie regimentów
pieszych i konnych cudzoziemskiego
autoramentu zaczęli nosić szarfy jako
znak pełnienia służby. Później oznakę tę
przyjęli i oficerowie jazdy polskiego
autoramentu.] – karszalag, vállszalag; (sp)
szalag
Saper - szarfa jako oznaka stopnia oficerskiego
szarfeczka [W epoce Księstwa Warszawskiego
adjutanci polowi generałów używali dla
odróżnienia na prawej ręce między
łokciem i ramieniem szarfeczkę siatkową
srebrną,
przerabianą
jedwabiem
karmazynowym, jako oznakę adjutantów
generałów dywizyi, a niebieską, jako
oznakę adjutantów generałów brygady; u
dołu szarfeczki była frendzla srebrna
dwucalowa, buljonowa u sztasboficerów.
Fligeladjutanci królewscy nosili szarfeczkę
białą ze złotą frendzlą. W roku 1831
adjutanci naczelnego wodza nosili
podobne szarfeczki ponsowe z frendzlą
srebrną. B. Gemb.] – (daw., wojsk)
-
Wersja 01 01 2017.
karszalag,
szalag
megkülönböztetése)
(szárnysegédek
szargać [1. powodować utratę wartości czegoś;
też: traktować coś lekceważąco lub
obraźliwie; 2. doprowadzać do stanu
wyczerpania fizycznego lub psychicznego;
3. brudzić coś lub niszczyć] – bepiszkítani,
sárral befröcskölni v. bemocskoloni
szargać cudzą słowę – mások hírnevét
meghurcolni
szargać się [brudzić się lub niszczyć] –
befröcsköli
magát,
besározódni;
bepiszkolódni, bemocskolódni; tönkremenni,
adósságba veri magát
szarlatan [1. fr. charlatan 'wydrwigrosz, jw.' z
wł. ciarlatano 'jw.; jp.' (pod wpływem
ciarlare
'paplać')
od
cerretano
'mieszkaniec Cerreto (miejscowości pod
Spoleto, której mieszkańcy bywali
wędrownymi sprzedawcami fałszywych
leków); ― mistyfikator, oszust, szalbierz,
znachor udający lekarza; dawn. uliczny
sprzedawca fałszywych leków; 2. oszust
zwodzący ludzi swymi
rzekomymi
umiejętnościami
i
kwalifikacjami,
ciągnący zyski z ludzkiej łatwowierności;
3. daw. kuglarz, magik] – (fr.) charlatan,
sarlatán; szélhámos, csaló, szédelgő; tudatlan
v. rossz orvos; nagyképű csodadoktor,
kuruzsló, szélhámos; (dawno) vásári
csodaszerárus
szarlatanka – szélhámos v. csaló nő; kuruzslónő
szarlataneria, szarlataństwo – szemfényvesztés,
szélhámosság; humbug
szarlatański, -a, -ie – sarlatán-; szélhámos, csaló,
szédelgő,
szemfényvesztő;
kuruzsló,
szélhámos
szarlataństwo – szemfényvesztés, szélhámosság
Szarlota, Karolina [żeński odpowiednik imienia
Karol. Innym żeńskim odpowiednikiem
imienia Karol jest Karola. Imię Karolina
jest pochodzenia starogermańskiego, od
słowa charal, carl. Francuski odpowiednik
imienia Karolina to Charlotte.] – Sarolta
[női nevet sokáig összekapcsolták a Sára
névvel, holott a Sarolt névből származik,
amelyet később a Károly név francia nyelvű
női párjának, a Charlotte-nak megfelelően
magyarítottak. Spanyol névforma: Carlota.];
Karola
Szarlota (2 miejscowości w Polsce):
 Szarlota - wieś w woj. pomorskim, w pow.
kościerskim, w gminie Kościerzyna
 Szarlota - przysiółek w woj. wielkopolskim,
w pow. kępińskim, w gminie Rychtal
szarlotka [kruche ciasto lub ciastko z jabłkami]
– almáslepény, almáspite
szarlotka z śliwkami – szilvás lepény
szarlotka z serem – túrós pite
Szarłat (Amaranthus) [rodzaj roślin należących
do rodziny szarłatowatych] – amaránt
(Amaranthus) [egy kultúrnövény-nemzetség,
mely a világ számos részén elterjedt]
6792
Gatunki flory Polski
 szarłat biały (Amaranthus albus L.) –
antropofit zadomowiony – Fehér disznóparéj
(A. albus)
 szarłat Bouchona (Amaranthus bouchonii
Thell) – efemerofit
 szarłat komosowaty (Amaranthus blitoides S.
Watson)
 szarłat nagi (Amaranthus angustifolius Lam.)
– efemerofit o wątpliwym występowaniu w
Polsce
 szarłat Palmera (Amaranthus palmeri S.
Watson) – efemerofit
 szarłat pochylony (Amaranthus deflexus L.) –
efemerofit
 szarłat prosty, sz. zielony (Amaranthus
chlorostachys
Willd.)
–
antropofit
zadomowiony
 szarłat siny (Amaranthus lividus L.) –
antropofit zadomowiony
 szarłat szorstki (Amaranthus retroflexus L.) –
antropofit zadomowiony
 szarłat
wyniosły,
sz.
wiechowaty
(Amaranthus cruentus L.) – gatunek
uprawiany –
 szarłat zwisły (Amaranthus caudatus L.) –
efemerofit
 Amaranthus californicus (Moq.) S. Watson –
efemerofit
 Amaranthus dinteri Schinz – efemerofit
 Amaranthus gracilis Desf. ex Poir. –
efemerofit
 Amaranthus hypochondriacus L. – gatunek
uprawiany
 Amaranthus melancholicus L. – efemerofit
 Amaranthus standleyanus Parodi ex Covas –
efemerofit
Magyarországon őshonos fajok
 Labodás disznóparéj (A. blitoides)
 Zöld disznóparéj (A. blitum)
 Bouchon-disznóparéj (A. bouchoni)
 Karcsú disznóparéj (A. chlorostachys)
 Bodros disznóparéj (A. crispus)
 Vöröslő disznóparéj (A. deflexus)
 Cigány disznóparéj (A. graecizans)
 Terpedt disznóparéj (A. patulus)
 Szőrös disznóparéj (A. retroflexus)
-
Wersja 01 01 2017.
Kertekben ültetett fajok
 Bókoló amaránt v. bárányfarok A. caudatus
 Bíbor amaránt (A. cruentus)
 Piros amaránt (A. hypochondriacus)
Szarłat wyniosły (szarłat wiechowaty), zwany też
amarantusem, Amaranthus cruentus L.
[gatunek
rośliny
z
rodziny
szarłatowatych.
Prawdopodobnie
pochodzi z Ameryki Środkowej, obecnie
jest uprawiany w wielu rejonach świata.]
– Bíbor disznóparéj (Amaranthus cruentus)
Szarłat wysoki (Amaranthus caudatus) – Bókoló
Amarant (Amaranthus caudatus)
szarłat (ob. szkarłat) – (ol) skarlát; (tkanina)
bíbor; (barwa) bíborszín, bíborvörös szín,
skarlátvörös, skarlátszín
szarma – (fr.) charme, sárm; kedvesség, báj, kecs,
varázs
szarmancki, -a, -ie [odznaczający się wyszukaną
grzecznością, zwłaszcza wobec kobiet; też:
będący objawem takiej grzeczności] –
(dawno) udvarias; közkedvelt, tetszetős,
sármos, bájos, kecses
szarmancko – sármosan, udvariasan, kecsesen
szarmanckość
–
(dawno)
udvariasság;
közkedveltség, tetszetősség, sármosság,
bájosság, kecsesség
szarmant – (fr.) charmeur; szeretetre méltó,
kellemes, udvarias-, szolgálatkész ember;
(fr.) charmant, (dawno) megnyerő, elbájoló,
bájos, kedves
szarmanteria [daw. wyszukana grzeczność,
zwłaszcza wobec kobiet] – bájoskodás,
elbűvölő magatartás
szarmantka – bájos teremtés
szaro – szürkén
szarogłaz (waka, szarowaka, szarowiak) [odmiana
piaskowca zawierająca co najmniej 25%
okruchów
skalnych
w
materiale
detrytycznym (szkielecie ziarnowym).
Skała osadowa, okruchowa, zwięzła,
masywna, warstwowana lub bezładna
zawierająca
kwarc
oraz
ortoklaz,
plagioklazy, okruchy i minerały skał
krystalicznych: diabazów, melafirów,
łupków krystalicznych, skał magmowych i
metamorficzne a także minerały ilaste.] –
(ang.) Greywacke v. Graywacke (ném.
grauwacke; agyagos homokkő, más néven
wacke vagy greywacke [egy jelentős agyag
vagy iszap részt tartalmaz. A tenger fenekén
képződik. Sötét színű, közettörmeléket,
földpátot, kvarcot és nagy mennyiségű
iszapot (15 és 40 százalék) tartalmaz. Ez a
fajta homokkő többnyire a gyors eróziójú, és
ahol az éghajlat mérsékelt vagy száraz
éghajlatú területeken található]
-
Wersja 01 01 2017.
Szarość — to zamróz w ciele!” (Zamróz 21
Bohdana Zaleskiego).
http://www.symbolizm.obrazy-olejne.org/symbol-szary/629/
szarota,
szarotka,
szarotka
alpejska
[wysokogórska roślina pokryta białym
meszkiem, o delikatnych kwiatach
kształtem przypominających gwiazdę] –
(növ.) gyopár, Havasi gyopár (Leontopodium
alpinum)
6793
Agyagos homokkő
szaro-granatowy [mający dwa kolory: szary i
granatowy] – szürke-sötétkék
szarowaka Szaron * Saron – (bibl., földr.) Sáron (síkság, sík
föld)
szarooki, -a, -ie [mający szare oczy] –
szürkeszemű
szarosiwy, -a, -e – galambősz
szarosiwy dym – szürke füst
szarość [1. szary kolor; 2. brak wyrazistości,
urozmaicenia; 3. brak światła, jasności] –
szürkeség; fénytörés
Szarość jest symbolem starości, siwizny,
bezpłodności: zmartwychwstania; wspomnienia,
żałoby, zła, cierpienia, wyrzeczenia, pokuty.
ascetyzmu. niektórych zakonów: pokory. smutku,
utrapienia, nieczułości; mózgu, mądrości;
czułości; obojętności, jednostajności, nudy.
bezbarwności, połączenia przeciwieństw (czerni i
bieli); przeciętności, względności. teorii; ziemi,
mgły. mglistości, chmur i burzy, roślinności,
ukrycia; zob. Popiół.
W chrześcijaństwie barwa Wielkiego Postu.
żałoby, popiołów, pokory; na średniowiecznych
wizerunkach Sądu Ostatecznego Chrystus króluje
w szarym płaszczu. Szarość jest dziś barwą
lekkiej żałoby, w przeciwieństwie do ciężkiej,
wyrażanej przez czerń z marginesem bieli.
Szarość — inteligencja: szare komórki. szara
substancja mózgu. Szara godzina, szarówka —
czas, gdy dzień się kończy, a zmrok zaczyna.
..Najmilsza mi pora, błogosławione szare godziny
wieczora!” (Wieczór 20—30 Juliana Korsaka).
Szarość — barwa teorii. ..Wszelka teoria jest
szara” (Faust, Fragment Goethego. Mefistofeles
do Ucznia); zob. też Zieleń — (barwą życia).
Szarość — barwa ziemi. ..Szara, spękana ziemia,
ugór zjatowiały” (Szara, spękana ziemia… l
Leopolda Staffa).
szarówka [1. pora dnia o zmierzchu lub o świcie,
kiedy jest szaro; 2. brak jasnego światła
charakterystyczny dla tej pory dnia] –
szürkület; tetőfedőanyag
szarpać (szarpie) [zob. szarpnąć] – tépni, tépázni,
tépdesni; szakítani; ráncigálni; rángatni,
rántani;
tépdesni;
előrántani;
(átv.)
megtépázni; (zene) pengetni
szarpać (czyj) honor – (vki) becsületét megtépázni
szarpać nerwy – az idegeit rongálja; tönkreteszi az
idegeit
szarpać struny – húrokat pengetni; pengetni vmit
szarpać się – dulakodni, erőszakoskodni;
rángatózni, huzakodni; rúgkapálni
szarpanie; szarpanina [1. pot. gwałtowne
szarpanie się z kimś lub wyrywanie się
komuś;
2. pot.
zmaganie
się
z
trudnościami lub kłopotami, 3. pot.
wewnętrzna walka z samym sobą; 4. pot.
gwałtowne szarpanie czegoś] – ráncigálás,
rángatás; (átv.) belső küzdelem
szarpany, -a, -e – (zene) pengetős
szarpiący ból – szaggató fájdalom
szarpie
[dawny
materiał
opatrunkowy,
otrzymywany z poszarpanych nitek
wyskubanych ze skrawków starego
płótna] – (dawno) kötözőszer, tépés
szarpnięcie – lökés, rántás, megrántás
szarpnięcie się – megerőltetés
szarpnąć — szarpać [1. pociągnąć coś lub kogoś
gwałtownym ruchem; 2. oderwać kawałek
od czegoś lub rozerwać coś; 3. o
pojazdach, maszynach itp.: wykonać
gwałtowny ruch lub ruszyć ostro; 4. o
chorobach, dolegliwościach fizycznych,
stanach psychicznych itp.: gwałtownie
6794
nasilić się; 5. szarpać: nękać kogoś
napaściami; 6. szarpać: niepokoić lub
męczyć kogoś] – rántani, előrántani;
megrántani, cibálni, szétszaggatni; szakítani;
rángatni, tépdesni; ráncigálni; megtépázni;
rándítani; (zene) pengetni
szarpnąć się — szarpać się [1. wykonać
gwałtowny ruch w celu wydostania się
skądś; 2. pociągnąć się za coś gwałtownie;
3. szarpać się: bić wzajemnie jeden
drugiego; 4. szarpać się: pot. odczuwać
wewnętrzną rozterkę; 5. szarpać się: pot.
czynić duże wysiłki w celu osiągnięcia
czegoś; 6. pot. gwałtownie na coś
zareagować; 7. pot. zdobyć się na duży
wydatek] – erőlködni, erején felül tesz vmit;
ráveti magát; szétszakadni
szarpnąć się na urządzenie przyjęcia –
megerőltette magát a fogadás rendezésével
kapcsolatban
szarszedron (z franc. sarge de Rome), inaczej
szarsza (z niem. die Sarsche) [(u Zygmunta
Glogera) materyjka z wełny i jedwabiu.
Monitor z r. 1774 pisze: „Szalon, a
najwięcej szaszedron zwyczajnym był jego w
lecie odzieniem”. Najwięcej chwalony był
szarszedron rzymski.] – (fr. Sarge, ol.
Sargia, ang. Serge) serge, serzs; (daw)
gyapjú v. selyemanyag; sávoly
-
Wersja 01 01 2017.
was nuri tytuł powieści, 1932, pisarza nm.
Hansa Pallady).
- Szary koniec — ostatnie, najgorsze miejsce,
zwł. przy stole, również przen. „ Szare chaty!
nędzne, chłopskie chaty!” (Z chałupy 9 Jana
Kasprowicza).
- Szara szlachta — szaraczkowa. zaściankowa.
zagonowa, chodaczkowa (dawn.).
http://www.symbolizm.obrazy-olejne.org/symbol-szary/629/
szara eminencja [1. osoba mająca wpływ na
ważne decyzje lub kierująca czymś z
ukrycia, nie zajmując oficjalnie wysokiego
stanowiska; 2. ktoś, kto ma decydujący
wpływ na wydarzenia, na politykę
państwa, na pracę instytucji, mimo że nie
zajmuje odpowiedniego stanowiska ani nie
występuje publicznie; pierwotnie nazwano
tak
pozbawionego
skrupułów
mnichakapucyna, ojca Józefa (właśc.
Francois LeclercduTremblay, 1577—
1638), szefa kancelarii i powiernika
kardynała Richelieu.] – szürke eminenciás
Szara gęś – Szürke liba [Franciaországból
származó fajta, amelyik 1963-ban került
Magyarországra.
A
libamájtermelés
hatékonyságának és minõségének említése
céljából nemesítették ki ezt a nagytestû és
kiváló májtermelõ fajtát]
szarszun [(u zygmunta Glogera) przyjęta od
Czechów nazwa miecza] – (daw) kard
szaruga [1. długotrwała deszczowa pogoda; 2.
długotrwała słota, plucha z wiatrem] –
csúf, esős idő
szarwark [1. obowiązek dostarczania ludzi i
wozów do robót publicznych, nakładany
przez państwo na ludność wiejską do 1958
r.; też: praca w ramach tego obowiązku;
2. w
dawnej
Polsce:
roboty
pańszczyźniane przy drogach i mostach,
później – opłaty na ich utrzymanie; 3. Tak
nazywano robociznę zbiorową, publiczną,
z niemieckiego das Scharwerk.] – (dawno)
útadó, útkarbantartási kötelezettség
szarwarkowe – (dawno) útfenntartási adó, útadó
szarwarkowy, -a, -e – útadószary, -a, -e [1. będący mieszaniną białego z
czarnym; 2. przeciętny; 3. monotonny,
nudny; 4. pochmurny; 5. noszący oznaki
zmęczenia, niewyspania] – (kolor) szürke,
sötétszürke;
egyszerű
(közönséges),
monoton, unalmas; komor, búskomor
Szary — pośledni, niczym się nie odznaczający.
przeciętny, mało znaczący:
- szary człowiek — przeciętny człowiek z ulicy:
„I cóż dalej, szary człowieku?” (Kleiner Mann,
szara godzina – esti óra, szürkületi idő
szara maść , maść rtęciowa szara (łac.
Unguentum Hydrargyri cinereum FP IV,
syn. Unguentum neapolitanum) - dawny
środek leczniczy, którego aktywnym
składnikiem była rtęć. Szara maść
zawierała 30% - 33% rtęci metalicznej
(łac. Hydrargyrum vivum). Podłożem dla
szarej maści rtęciowej był naturalny
tłuszcz np. smalec lub łój oraz lanolina
(FP IV). Maść stosowano poprzez silne
wcieranie w skórę, za wyjątkiem worka
mosznowego.] – szürke higanykenőcs;
huszárkenőcs, huszárzsír
szara pleśń [choroba naziemnych części roślin
oraz płodów rolnych składowanych w
przechowalniach, objawiająca się szarym,
puszystym nalotem, powodująca gnicie] –
szürke
penész
[Kórokozó:Botryotinia
fuckeliana (anamorph - Botrytis cinerea)
Azoknak a szöveteknek a felszínén, ahol
megtelepedett, a gomba szürke myceliumot
6795
termel, valamint mikroszkopikus méretű
konídiumok (ivartalan spórák) tömegét, apró,
szőlőszerű
fürtökben (cluster).
Ezek
üvegszerűen átlátszóak vagy fakó barnák,
méretük 7-21 x 2,4-10 millimikron. A szürke
penészes rothadás jelentős károkat okoz a
tárolt
sárgarépában,
paszternákban,
takarmányrépában, céklarépában, cikóriában,
endíviában, tarlórépában és sok más
növényben.
Szabadföldön
a
gomba
megfertőzheti a gyökér- és levélzöldségeket,
a napraforgót, repcét, padlizsánt, paprikát és
sok más gyümölcsöt.]
szara strefa – árnyékgazdaság
szare życie – szürke, eredménytelen v. egyhangú
élet
Szariat (arab.
‫ – شري عة‬szari'a(t) – droga
prowadząca
do
wodopoju)
[prawo
normujące życie wyznawców islamu,
zarówno w jego odmianie sunnickiej, jak i
szyickiej. Islam nie uznaje rozdziału życia
świeckiego od religijnego i dlatego
reguluje zarówno zwyczaje religijne,
organizację władzy
religijnej
oraz
codzienne życie muzułmanina. Szariat jest
sprzeczny z prawem wolności religijnej.
Szariat opiera się na założeniu, że prawo
musi dostarczać wszystkiego, co potrzebne
dla duchowego i fizycznego rozwoju
jednostki. Wszystkie czyny muzułmanina
są podzielone na pięć kategorii –
konieczne,
chwalebne,
dozwolone,
naganne oraz zakazane. Podstawą
określenia czynów koniecznych jest pięć
filarów islamu.] - saría (arabul: ‫[ )ةعيرش‬az
iszlám erkölcsi, morális vezérelve, az iszlám
teológiai rendszerében az Isten (az iszlám
elnevezés szerint Allah) által meghatározott,
helyes viselkedés, szubsztanciális jog. Két fő
forrásra támaszkodik: az egyik a Korán, a
másik pedig a Mohamedhez kötődő
hagyomány, a szunna. A saría kiterjed a
mindennapi élet valamennyi területére, még
a tisztálkodási és étkezési előírásokra is.
Legfőbb célja a közösség szabályozása. A
saría vallásjogot – ellentétben a nyugati jogi
felfogással
–
örök
érvényű
isteni
kinyilatkoztatás
szentesíti,
tehát
megváltoztathatatlan, csupán értelmezésében
van eltérés, mely áganként és kultúránként
enyhébb vagy szigorúbb. A saría konkrét
megnyilvánulásait a fikh szabályozza az
iszlám teológia részeként.]
szary człowiek – szürke ember, hétköznapi ember;
kisember
szary koniec stołu – az asztal vége; az ott élő
emberek; az asztalnál a legrosszabb hely
szary kot – cirmos cica
-
Wersja 01 01 2017.
szarytka [członkini żeńskiego katolickiego
zgromadzenia zakonnego] – (egyh.) szürke
nővér
szarza, szarzyzna, szary koniec [(u Zygmunta
Glogera) Bielski pisze, iż „Zygmunt August
na sejm piotrkowski przyjechał, dwór swój
wszystek w szarzę ubrawszy, barwę tę
ziemiańską
nazywając”.
Szarzyzną
nazywano szare sukno, szaraczek.] – (daw)
szürke posztó
szarzeć (szarzeje) [1. przybierać szarą barwę;
2. odróżniać się od tła szarym kolorem;
3. o niebie: rozjaśniać się o świcie lub
ciemnieć
wieczorem;
4. stawać
się
monotonnym, nieciekawym; 5. dawn.
niszczyć, szargać, poniewierać; stąd dziś:
o ubraniu, płaszczu: wyszarzały ’wytarty,
zniszczony’. Ludzie lubiący barwę szarą
są jakoby obojętni, przygnębieni, bierni,
samolubni,
zapatrzeni
w
siebie,
konserwatywni;
(kobiety)
idą
za
popędem.]
–
szürkülni
(őszülni);
megszürkülni; szürke színt kapni, szürkévé
válni
szarzeje – szürkül, alkonyodik
szarzyzna
[1. szary
kolor;
2. monotonia,
przyziemność; 3. mrok; 4. gniotąca,
bezbarwna codzienność. ..Duch (…)
próżno w szarzyźnie powszechnej się
miota, której na imię Nuda i Brzydota! (W
Olympii 30—32 Lucjana Rydla).] – szürke
szín; szürkeség; monotonság, egyhangúság,
mindennapiság; homály, szürkület, alkony,
alkonyat, sötétség
szarża
[1. ostre
natarcie
kawalerii;
2. przesadzanie w czymś, zwłaszcza
stosowanie zbyt jaskrawych środków
wyrazu w grze aktorskiej; 3. stopień w
hierachii wojskowej; też: osoba mająca
określony stopień wojskowy; 3. ranga,
stopień wojsk.; natarcie kawalerii;
przesadna,
karykaturalnie
przejaskrawiająca rolę a. nazbyt farsowa
gra
aktora
(komediowego);
chem.
produkcja otrzymana z danego aparatu
(a. zespołu) w czasie jednego cyklu
produkcyjnego]
–
támadás,
roham,
rohamozás, ágyutüzelés; (stopień) fokozat,
rang, rendfokozat, tisztség, hivatal; (színm.)
túlzás; (hoh., vegyt.) charge, adag
6796
szarżować [1. nacierać, atakować, zwłaszcza
konno; 2. przesadzać w jakimś działaniu;
3. o aktorze: przesadzać w grze; 4.
atakować; przesadzać, przejaskrawiać] –
nekirohanni, rohamozni, támadni; túlozni
szarżowanie – támadás, megrohanás, lerohanás,
rohamozás; túlzás
szasla – (fr.) chasselas, (növ. mezőg.) saszla;
csemegeszőlőfajta
szaser [fr. chasseur 'myśliwy; goniec; strzelec' od
chasser 'polować; wypędzać; ścigać' z łac.
captare, zob. kaptować. strzelec pieszy,
później także konny w wojsku Księstwa
Warszawskiego.] – (dawno) lövész; vadász
szast! [wykrzyknik naśladujący szybki ruch] –
(hangu.) puff!, nyekk!
szast-prast1 [wykrzyknik oznaczający szybkie
działanie] – zsipp-zsupp!
szast-prast2 [bardzo szybko] – nagyon gyorsan
szastać – csapkodni, mozgatni (zajosan); szórni
szastać pieniędzmi – szórja a pénzét
szastać się [1. pot. wydawać nadmiernie
pieniądze; 2. pot. chodzić energicznie,
zamaszyście; 3. pot. odwiedzać różne
miejsca, zwykle bez potrzeby] – szórja a
pénzét; csapkodni
szastnąć — szastać [1. szastać: wydawać
pieniądze bez zastanowienia; 2. wykonać
zamaszysty ruch nogą; 3. szastać: używać
czegoś, nie szanując tego] – összevágni,
összecsapni, összeütni
szastnąć nogą – összeveri a bokáját
szaszłyk
[potrawa
z
kawałków
mięsa
przekładanych
plasterkami
boczku,
warzyw, grzybów itp., nadzianych na
specjalny szpikulec, pieczona na rożnie] –
saslik, nyársonsült, bárány-rostélyos török
módra; rablóhús, zsiványpecsenye, flekken
szaszłykarnia – sasliksütő
szata [1. ubiór, zwłaszcza odświętny, np. władcy
lub osoby duchownej; 2. o tym, co tworzy
powłokę czegoś] – öltözet, öltözék; ruha;
(átv.) takaró, köntös, mez; külseje vminek
szata do chrztu – keresztelőruha
szata godowa
-
Wersja 01 01 2017.
szata godowa [1. zespół drugorzędnych cech
płciowych występujących w okresie
godowym niektórych zwierząt; 2. zespół
zewnętrznych cech wyglądu i ubarwienia,
jakie pojawiają się u niektórych gatunków
zwierząt w okresie godowym] – (áll.)
nászruha (hímek feltűnő nászruhát öltenek)
szata
graficzna,
typograficzna
[wygląd
zewnętrzny książki lub czasopisma,
zależny od rozmieszczenia w nich tekstu,
ilustracji itp.] – grafikai mező v. elrendezés
szata graficzna książki – a könyv művészi kivitele
szata roślinna [rośliny występujące na danym
obszarze] – növénytakaró, növényzet
szata świąteczna – ünnepi külső
Szatan (hebr. ‫ שטן‬satan – przeciwnik; grec.
satanos) [1. w niektórych wierzeniach
religijnych: postać będąca uosobieniem
zła; 2. o bardzo ruchliwym, niesfornym
dziecku; 3. z podziwem o człowieku
bardzo zdolnym, sprytnym, odważnym;
4. pot. bardzo mocna czarna kawa lub
herbata; 5. pot. trujący grzyb o kapeluszu
zielonkawobrunatnym z wierzchu i
jaskrawoczerwonym od spodu; 6. małpa o
twardej, ciemnej sierści tworzącej na
ciemieniu czub; 7. występuje pod wieloma
innymi nazwami, które wskazują także na
jego działalność. Jego działalność objawia
się w tym, że on pobudza ludzi do złego, co
czynił już w Ogrodzie Eden, gdzie ukazał
się w postaci węża i chytrością zwiódł
pierwszych ludzi, czyli spowodował ich
upadek. Sam przed swoim upadkiem był
piękny,
zwany
''jutrzenką''.
Charakteryzuje go także opis króla Tyru.
Bóg chce, aby Mu służono z własnej woli,
a nie z przymusu, dlatego też dał
człowiekowi duży zakres wolności woli.
Ten sam przywilej otrzymał (w znacznie
większym zakresie) szatan już przed
stworzeniem człowieka. Ale przywilej ten
szatan wykorzystał do wzbicia się w pychę
i działania według własnej woli,
niezależnie od woli Boga. Sprzeciwił się
nawet woli Boga. Za to strącony został na
ziemię. Jest władcą świata (w znaczeniu
6797
negatywnym) i przestworzy. Jest czynnym
i groźnym przeciwnikiem człowieka, jest
bogiem świata (ludzi nie nawróconych do
Boga) i oślepia umysły; posiadał władzę
nad śmiercią; ma przystęp do Boga i
oskarża braci. Bóg jednak zezwala mu na
te
działania
i
używa
go
do
dyscyplinowania także chrześcijan. Sam
Pan, który stał się człowiekiem, był przez
niego kuszony. Jest także zwany
''smokiem'' i wraz z jego aniołami będzie
wrzucony na ziemię na początku wielkiego
ucisku. A po powtórnym przyjściu Pana
na ziemię szatan związany będzie na
przeciąg tysiąca lat, a po upływie tego
czasu uwolniony będzie na krótki czas, by
na nowo zacząć swe niszczycielskie dzieło,
jednak czas ten trwać będzie bardzo
krótko; chodzić będzie tylko o to, by
przekonać ludzi o tym, że z ich własnej
woli zawsze dążyć będą do złego, dlatego
wszystko musi podporządkować się woli
Boga.
Po
Tysiącleciu
(Millenium)
wrzucony będzie na wieki do jeziora
ognistego. On sam zwany jest także
''diabłem'' i ma pod swoją ręką wielkie
liczby innych diabłów (demonów).] – Sátán
(héberül:‫ןָׂ טָׂן‬szátán, eredeti jelentése vádló;
görögül σαταν szatan, latinul: satanas;
arabul:‫ناطيش‬sajtán), ördög; (bibl.) SÁTÁN
(ellenség, ellenfél, üldöző; vádoló) [Mint
tulajdonnév: valamennyi elbukott szellem
feje; Isten és ember legfőbb ellensége (Jób
1,6.12; 2,1; Zak 3,1); minden jónak
ellensége; különböző nevek és jelzők alatt
találkozunk vele: ördög (Mt 4,1.5; Lk 4,2);
az atyafiak vádolója (Jel 12,9-10); ellenség
(1Pt 5,8); Belzebub (Mt 12,24); Béliál (2Kor
6,15); az egész földkerekség elhitetője (Jel
12,9); a nagy sárkány (Jel 12,9); a gonosz
(Mt 13,19.38); a hazugság atyja (Jn 8,44); e
világ istene (2Kor 4,4); kezdettől fogva
emberölő (Jn 8,44); ama régi kígyó (Jel
12,9); e világ fejedelme (Jn 12,31; 14,30); a
levegőbeli hatalmasság fejedelme (Ef 2,2); a
kísértő (1Thessz 3,5). Istennek nem
független vetélytársa; csak addig mehet el,
amíg Isten megengedi (Jób 1,12; 2,6; Lk
22,31); gyökerében gonosz; származását
homály fedi, de kezdetben jó szellem volt,
aki azután felfuvalkodottsága miatt elszakadt
Istentől (1Tim 3,6); hatalmas, Isten ellen
lázadó birodalom zsarnoka (Mt 12,26; Lk
11,18). Mindent megkísérel azért, hogy
Istennek az emberrel kapcsolatos tervét
meghiúsítsa; Krisztus; golgotai halála
legyőzte; egy napon Isten a tüzes tóba veti
majd, ahol örök gyötrelem vár reá (Mt 25,41;
Jel 20,1-3.7-10).]
-
Wersja 01 01 2017.
szatan (zob. borowik szatański) – sátántinorú
szatanek – ördögfióka
szatański, -a, -ie [1. dotyczący szatana –
uosobienia zła; 2. podstępny, zły] – sátáni,
ördögi; alattomos, ravasz, csalárd, álnok,
fortélyos, agyafúrt; rossz
szatański grzyb, borowik szatański [szatański
grzyb, szatan, trujący grzyb z rodzaju
borowik; kapelusz szary; w Polsce rzadki,
w widnych lasach liściastych.] –
sátántinorú, sátángomba (nazwa określająca
trujące lub niejadalne gatunki borowików):
1) Trującego borowika szatańskiego
(Boletus satanas), który charakteryzuje się
popielatym
kapeluszem,
krwistoczerwonymi porami oraz różową
siateczką na trzonie (gatunek obecnie w
Polsce bardzo rzadki) – sátántinóru
(Boletus satanas) [az osztatlan bazídiumú
gombák (Homobasidiomycetes) osztályának
a
tinórugomba-alkatúak
(Boletales)
rendjéhez, ezen belül a tinórufélék
(Boletaceae) családjához tartozó faj.]
2) Borowika ponurego (Boletus luridus), o
brązowooliwkowym
kapeluszu
i
pomarańczowych porach, który na
przekroju
mocno
sinieje
(grzyb
niejadalny, w stanie surowym trujący)
Változékony tinoru (Boletus luridus).
3) Szatanem nazywany jest też niejadalny
borowik żółciowy, czyli goryczak (Boletus
felleus),
podobny
do
borowika
szlachetnego, o bardzo gorzkim smaku,
choć nie trujący. – Boletus felleus
6798
szatański pomysł – sátáni v. ördögi gondolat
szatańsko – mint az ördög, ördögien, sátáni módon
szatańskość – alattomosság, álnokság, csalárdság;
ördögi mivolta vminek
szaternik [(u Zygmunta Glogera) w języku
myśliwskim ptasznik, ubrany w płótno
zielone,
gałęziami
osłoniony,
z
potrzaskiem na głowie i „wabikiem
żywym” albo też „rózgami lepowemi i
sówką”. Jeżeli nie polował na żywe ptaki,
to tak samo ubrany miewał jeszcze przy
sobie strzelbę i podchodził. Szaternikiem
zwano także drążek, na którym rozpinała
się sieć, „szatrem” zwana.] – zöld
vászonruhába ölöztetett madarász; csalétek;
karó
szatkować [drobno krajać, siekać jarzyny] –
gyalulni (káposztát)
szatkować kapustę – káposztát gyalulni
szatkowanie – gyalulás, káposztagyalulás
szatkownica [przyrząd do szatkowania jarzyn] –
gyalu, káposztagyalu
szatnia [1. pomieszczenie w teatrze, restauracji,
szkole itp., gdzie pozostawia się wierzchnie
okrycia; 2. (daw) Komorę do chowania szat,
t. j. odzieży, futer, bielizny czyli „chust” i t.
p., nazywali Polacy: szatnią, szatownią,
szatarnią lub szatnicą.] – ruhatár, (sp) öltöző
szatnia bezpłatna – ingyenes ruhatár
szatnia jest bezpłatna – a ruhatár díjtalan
szatnia jest tam na lewo – a ruhatár ott van balra
szatnia obowiązkowa – kötelező ruhatár
szatniarka – ruhatárosnő
szatniarz [pracownik zatrudniony w szatni] –
ruhatáros
szatniowy, -a, -e – ruhatári
szatny inaczej szatniczy [1. na dworach książąt i
panów był to dworzanin lub sługa, który
zajmował się szatnią i szatami, a
zazwyczaj także zbrojownią; 2. Szatny,
zwany inaczej szatniczym, na dworach
książąt i panów był to dworzanin lub
sługa, do którego należał dozór nad
szatnią i szatami, a zwykle i zbrojownią,
żeby wszystko było w należytym
porządku.] – (hist.) inas, férfit öltöztető
szolga
szatra [1. obóz lub tabor cygański; 2. szałas
owczarzy]
–
sátor,
cigánytábor;
pásztorkunyhó, kalyiba
szaty, stroje [długi, luźny, odświętny strój w
regularnym ciemnym kolorze i kształcie;
stosowany na pewne ceremonie przez
sędziów, nauczycieli, księża, itd.] – talár
[Hosszú, bő ruhadarab; bírók, papok,
-
Wersja 01 01 2017.
egyetemi tanárok ünnepi viselete hivatalos
ceremóniák alkamával.]
Szaty Kapłańskie * Kapłan – papi öltözék
STRÓJ ARCYKAPŁANA I
SZATY KAPŁAŃSKIE
Kapłanem piastującym najwyższe rangą w
Świątyni stanowisko był arcykapłan [hebr.
kohen (ha)gadol - ‫גדול כהן‬, dosł. kapłan
wielki]. Pierwszym arcykapłanem był Aaron.
Spośród innych kapłanów wyróżniał go
specjalny strój, ponieważ oprócz tuniki,
spodni, pasa i zawoju (pewien rodzaj nakrycia
głowy), które nosili wszyscy kapłani (Wyjścia
28:40, 42) jego strój wyposażony był w
specjalne elementy.
Jako, że arcykapłan był wyodrębniony do
szczególnej i zaszczytnej służby, dlatego też
Bóg powiedział:
„Aaronowi, twemu bratu, sporządzisz święte
szaty, aby zaznaczyć jego godność i dodać mu
dostojeństwa” (Wyjścia 28:2, BWP).
„A oto strój, który należy wykonać: pektorał,
efod, płaszcz wierzchni, szata bogato
zdobiona, tiara i pas. Takie są części świętego
stroju, który zostanie sporządzony twojemu
bratu, Aaronowi, i jego synom, aby mogli Mi
służyć jako kapłani. Użyją do tego złota,
purpury fioletowej i purpury szkarłatnej,
karmazynu i kręconego bisioru" Wyjścia 28:45, BWP*).
A kohaniták (papok) a Szentélybeli szolgálat során a
következő öltözéket viselték:




kötonet-et - teljes hosszúságú köntöst;
michnászájim-ot - lenvászon térdnadrágot;
micnefet-et vagy migbáát-ot - lenturbánt;
ávnét-et - a derék fölött többszörösen
körültekert hosszú, széles övet (2Mózes 28:14.)
A Kohén Gádol (főpap) az előzőeken kívül még a
következőket viselte:
 éfod-ot - egy kék-, bíbor- és vörös színűre
festett gyapjúból és lenből valamint
aranyszálból szőtt, kötényszerű ruhadarabot;
-
 chosen-t - egy melldíszt tizenkét belefoglalt
drágakővel,
amelyekbe
Izrael
törzsének neve van belevésve;
tizenkét
 möil-t - egy kék gyapjúköpenyt, a szegélyén
végig
aranycsengettyűkből
gránátalmákból való díszítéssel;
és
díszes
 cic-et - egy a homlok fölött viselt aranylemezt,
rajta a következő felirattal: "Szent
Örökkévalónak!" (2Mózes 28:5-43.)
6799
Papok öltözete
Isten kinevezi papokká Áront és annak négy
fiát. Részletes utasítást ad a papi ruhák
elkészítéséről, az oltár- és papszentelés
módjáról.
A papi ruhák mindegyikének van valami
különlegessége. A köntös és a süveg
érdekessége, hogy egyszerű lenfonalból
készül. A köntös kockás mintázatú. A palást
kék színű. Ennek alsó részén, díszítésnek
gránátalma minta van köröskörül, arany
csengettyűkkel váltakozva.
A csengőknek az a feladata, hogy jelezze a
papok érkezését a szent helyre.
Az efód (fordításban: melledző) díszes. A
szokásos kék, bíborpiros, karmazsin és lenszín
mellé még aranyszálakat is bele kell szőni.
A hósen, arasznyi hosszú, arasznyi széles,
kétrétegű valami. Ugyanazon anyagokból van
szőve, mint az efód. Bele van foglalva négy
sor kő. Első sor: szárdiusz, topáz és smaragd.
Második sor: karbunkulus, zafír és gyémánt.
Harmadik sor: jáczint, agát, amethiszt.
Negyedik sor: krizolith, ónix és jáspis.
Mindegyik kőre Izráel fiainak nevei vannak
metszve, pecsétszerűen. Mindegyik kőre a reá
való név kerül.
Az elkészült hósent sodrott aranylánccal
összekötik az efód vállkötőivel, és kék
zsinórral az efód övével, hogy el ne váljék a
hósen az efódtól. (2. Móz. 28. 28.)
A hósent, az Úr, az ítélet hósenének nevezi.
Ebbe kell beletenni az Urimot és Thummimot
(2. Móz. 28. 30.) A két homályos eredetű
héber szó, melyet Luther szerint így kell
fordítani: világosság és jog.
az
Wersja 01 01 2017.
Urim-nak nevezték a régi zsidók az éfód elülső
színén lévő négyszögletű kockát, amely 12
kisebb kockára volt beosztva, melyekbe a 12
törzs neve volt bevésve, azonkívül az egész
héber ábécé.
Mindez arra szolgált, hogy a főpap ezek
segélyével
válságos
időkben
jövendőt
mondhasson.
Az ó-testamentom szerint azon betűk,
amelyekből a főpapnak Isten válaszát kellett
kimagyarázni, színüket változtatták. S ha
valamely vallási vagy politikai misszióról volt
szó, a főpap az Urim-ot kérdezte meg, hogy
melyik törzs legyen azzal megbízva, s amelyik
törzs kockája színét változtatta, az lett a
megbízott. (Forrás: Pallas Nagylexikon)
A papi öltözethez tartozik még az, az arany
lapocska, amelyik kék zsinórral van a
süveghez erősítve, úgy hogy a viselője
homlokát takarja. Erre a lapocskára rá van
metszve: Szentség az Úrnak. (2. Móz. 28. 36.)
A papoknak, a fent leírt öltözetet mindig
viselniük kell, amikor a gyülekezet sátorába
mennek.
A pappá avatás, egy igen részletesen leírt, hét
napig tartó áldozati szertartás.
szatyn [mężczyzna o ciemnych włosach] – barna
v. gesztenyebarna (hajú); barnahajú (ffi v.
ember v. fiú)
szatynek – gestenyebarna kisfiú
szatynka – barna v. gesztenyebarna (hajú) nő v.
lány
szaulis [w latach 1942–1945: żołnierz litewskich
formacji wojskowych, pozostających na
usługach hitlerowskich okupantów] –
(hist.)
litván keretlegény (a nácik
szolgálatában a varsói gettóban)
Szaweł, Saul [imię męskie pochodzenia
hebrajskiego
(šā'ūl
"uproszony,
pożądany")] – Saul [héber eredetű férfinév,
jelentése: kért, kiesdeklett]
Szaweł, Saul (hebr. ‫ ;לָׂאָׁל‬wymowa: Szaul) [postać
biblijna, syn Kisza z plemienia Beniamina
(ok. XI wieku p.n.e.), według Biblii,
pierwszy król Izraela i Judy. Swoje
panowanie rozpoczął być może w 1042
p.n.e. Po krótkim okresie panowania
zginął w 1010 p.n.e. w walce z Filistynami
na wzgórzach
Gilboa.
Poprzednik
6800
Dawida. Powołany przez proroka Samuela
na wodza; dokonał zjednoczenia plemion
izraelskich. Twórca scentralizowanej
monarchii na terenie Palestyny.] – Saul
[Izrael első királya, Kis fia, Benjámin
törzséből származott. Erős és vitéz férfiu
volt, aki a filiszteusokat megverte és Jabes
Gileádot
az
ammonita
király
garázdálkodásaitól megszabadította. Fiával
Jonathánnal együtt sikerült neki Izraelt a
filiszteusoktól egy darabig függetlenné tenni.
Nagy mértékben
nyugtalanították őt
Dávidnak, Jisáj fiának harci sikerei, mivel
családjának uralmát féltette. Dávidot, akit
eleinte kedvelt s akinek leányát, Mikhalt
feleségül adta, később udvarától elűzte, ugy
hogy ez Palesztina déli részében egy
portyázó csapat élén bolyongani volt
kénytelen. Saul a Gilba hegyei között a
filiszteusok
ellen
szerencsétlenül
hadakozván, kardjába dőlt.]
Szaweł [Paweł z Tarsu, Paweł Apostoł, Saul, Szaul,
heb. ‫ התרסי שאול‬Szaul ha-Tarsi (ur. ok. 5-10
w Tarsie w Cylicji, zm. 64-67 w Rzymie)]
[pierwotne imię apostoła Pawła] – Saulus
[A héber Saul görög alakja (ApCsel 13,9)];
Pál apostol (Szent Pál, a tizenharmadik
apostol)
szaweł [człowiek wrogo nastawiony do jakiejś
idei i czynnie ją zwalczający, który
nieoczekiwanie staje się jej gorliwym
zwolennikiem i rzecznikiem (Dz 9,20-21):
Jakiś czas [Szaweł] spędził z uczniami w
Damaszku i zaraz zaczął głosić w
synagogach, że Jezus jest Synem Bożym.
Wszyscy, którzy go słyszeli, mówili zdumieni:
Czy to nie ten sam, który w Jerozolimie
prześladował wyznawców tego imienia i po
to tu przybył, aby ich uwięzić i zaprowadzić
do arcykapłana?] – pálfordulás [Pál
fordulása, jan. 25.: a keresztényeket üldöző
Saul megtérése Pál apostollá. (Ap.Csel. 9,2021) „És azonnal prédikálá a zsinagógákban a
Krisztust, hogy õ az Isten Fia. Álmélkodnak
vala pedig mindnyájan, a kik hallák, és
mondának: Nem ez-é az, a ki pusztította
Jeruzsálemben azokat, a kik ezt a nevet
hívják segítségül, és ide is azért jött, hogy
õket fogva vigye a fõpapokhoz?”]
Szawuot (hebr. ‫[ )שבועות‬żydowskie Święto
Tygodni, zwane też Świętem Żniw,
Pięćdziesiątnicą lub Zielonymi Świątkami,
obchodzone 6 dnia miesiąca siwan - w
diasporze także przez dzień następny.
Upamiętnia ono nadanie Tory Mojżeszowi
na górze Synaj i wypada w siedem tygodni
po Święcie Paschy (stąd zwane jest
Pięćdziesiątnicą). Święto to wiąże się
ponadto ze starożytnymi obyczajami
-
Wersja 01 01 2017.
rolniczymi. Podczas święta synagogi są
przystrojone
na
zielono.
Część
ortodoksyjnych żydów całą noc spędza na
studiowaniu Tory (Tikkun Leil Szawuot),
aby być przygotowanym na jej ponowne
przyjęcie.
Tradycyjne
pokarmy
świąteczne to: dania z sera i mleka oraz
specjalne bochenki z nowego zboża.] –
Sávuot, a hetek ünnepe, sziván hónap
hatodik
és
hetedik
napján
van
[legközelebb 2012 május 26-án estétől 28-án
estéig ünneplik. Az ünnepnek két oka van:
megemlékeznek a Sínai-hegyi Tóra-adásról,
illetve az első gyümölcsök áldozatáról – a
bikurimra –, melyet a korai aratásért való
hálaadásként ajánlottak fel a Jeruzsálemi
Szentélyben.
Ezért
nevezik
Chág
HáBikurimnak is. Sávuot a Peszách után
számolt hét hét betetőzése. A zsidók
Peszáchkor elnyert szabadsága értelmetlen
lett volna a Sínain megkapott Tóra alakító és
megőrző ereje nélkül.]
szczać (szczę) [wulg. oddawać mocz; sikać] –
vizelni, hugyozni
szczapa [1. kawałek porąbanego lub odłupanego
drewna; 2. pot. o bardzo chudym
człowieku lub zwierzęciu] – hasáb, karó,
fahasáb, tuskó, fatuskó; (átv.) nagyon
vékony ember v. állat
szczapka [zdrobnienie od słowa szczapa] – (átv.)
nagyon vékony ember v. állat
szczaw (Rumex L.) [1. rodzaj roślin z rodziny
rdestowatych.
Zamieszkuje
strefy
umiarkowane,
zwłaszcza
półkuli
północnej; 2. roślina o wydłużonych,
jadalnych
liściach
i
niepozornych
kwiatach] – sóska (Rumex L.)
Szczaw kędzierzawy (Rumex crispus L.) [gatunek
rośliny z rodziny rdestowatych, o trudnym
do ustalenia pochodzeniu. Zwyczajowo w
niektórych okolicach nazywany kobylim
szczawiem lub szczekajem. Aktualnie
zasięg prawie kosmopolityczny. Naturalny
obszar jego występowania to niemal cała
Azja, Europa i Afryka Północna,
rozprzestrzenił się też w obydwu
Amerykach, w Australii, w Afryce, na
wyspach Oceanu Indyjskiego. W Polsce
gatunek pospolity.] – (növény) Fodros
sóska, fodros lórom; (latin) Rumex crispus
szczaw koński [kobylak, kobyli szczaw] – lósóska
Szczaw lancetowaty (Rumex hydrolapathum) –
Tavi lórom, folyóvizi-, parti-, vagy vizilórom
(Rumex hydrolapathum)
-
Wersja 01 01 2017.
Szczaw zwyczajny (Rumex acetosa L.) [gatunek
byliny z rodziny rdestowatych] – sóska
(Rumex
acetosa)
[a
keserűfűfélék
(Polygonaceae) családjába tartozó évelő,
lágyszárú levélzöldség]
6801
Szczaw polny (Rumex acetosella L.) [gatunek
rośliny należący do rodziny rdestowatych.
Jest szerokorozprzestrzeniony: naturalnie
występuje w Azji, Afryce Północnej i
Europie, rozprzestrzenił się również w
obydwu Amerykach, Afryce, Australii i na
wyspach Melanezji i Polinezji. W Polsce
jest pospolity na całym terenie.] – Juhsóska
(Rumex acetosella) [allergén gyomnövény]
Szczaw tępolistny (Rumex obtusifolius L.)
[gatunek rośliny z rodziny rdestowatych.
Występuje w Europie, Azji i Afryce
Północnej. W Polsce pospolity] – Réti
lórom (Rumex obtusifolius)
szczawa [naturalna woda mineralna] –
természetes ásványvíz; borvizes forrás
Szczawik (Oxalis L.) - rodzaj roślin z rodziny
szczawikowatych (Oxalidaceae). – a
madársóska (Oxalis) [a valódi kétszikűek
(Eudicotyledon)
közé
tartozó
madársóskafélék (Oxalidaceae) osztályának
és
egyúttal
a
madársóska-virágúak
(Oxalidales) rendjének névadó nemzetsége.
A rend 900 fajából 800 tartozik ide.]
szczawik zajęczy (Oxalis acetosella L.) [gatunek
byliny z rodziny szczawikowatych
(Oxalidaceae). drobna roślina rosnąca w
cienistych lasach] – Erdei madársóska
(Oxalis acetosella L.)
Szczawikowce (Oxalidales Bercht. & J. Presl)
[grupa roślin stanowiąca klad w obrębie
roślin
okrytonasiennych,
określana
pomocniczo rangą rzędu w systemie APG
II.] - madársóska-virágúak (Oxalidales) [a
kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának,
ezen belül a valódi kétszikűek (eudicots)
eurosids I kládjának egyik rendje, hét
családdal (az APG III idesorolta az addig az
eurosids I-en belül incertae sedis Huaceae
családot). Az ide tartozó növények virágai 4,
5 vagy 6-tagúak, gyakori a heterosztília, a
redukált szirom; leveleik összetettek]
szczawiony, -a, -e – sóskaszczawiowa zupa – sóskaleves
szczawiowy, -a, -e – sóska-
6802
szczątek [resztka czegoś zniszczonego, rozbitego]
– darab, darabka, maradék, maradvány;
gerezd
szczątki [ciało ludzkie lub zwierzęce, które
uległo rozkładowi lub zostało spopielone]
– maradványok
szczątkowy, -a, -e – maradványjellegű, reliktum-;
(él.) csökevényes, rudimenter
szczątkowy ślad (magnetyczny zapis dźwięku) –
visszhangmásolat
szczebel [1. poprzeczny drążek lub pręt w
drabinie; 2. pręt w jakimś ogrodzeniu, np.
w barierce; 3. stopień w hierarchii
społecznej, urzędniczej, naukowej itp.;
4. etap rozwoju czegoś] – (u drabiony)
létrafok, fok; (w hierarchii) fok, fokozat;
fórum
szczebel drabiny – létrafok
szczebel w hierarchji społecznej – a társadalmi
ranglétra foka
szczebelek – fokocska
szczebiot [1. cienki, delikatny głos wydawany
przez niektóre ptaki; 2. pieszczotliwa
mowa, zwykle dzieci lub dziewcząt] –
csicsergés, madárcsicsergés; csiripelés, átv.
gügyögés, gagyogás
szczebiotać (szczebiocze v. szczebioce) [1. o
ptakach: wydawać delikatny, cienki głos;
2. o dzieciach, dziewczętach: mówić
pieszczotliwie] – csicseregni, csiripelni,
csivitelni; gőgicsélni, gügyögni, gagyogni
szczebiotanie – csiripelés; gügyögés
szczebiotka [pieszcz. o dziewczynce albo młodej
kobiecie dużo mówiącej, szczebioczącej] –
csicsergő v. folyton fecsegő, gügyögő v.
gagyogó gyermek v. nő
szczebiotliwie – csicseregve, gagyogva, gügyögve,
gőgicsélve
szczebiotliwość – bőbeszédűség, csicsergés,
gügyögés
szczebiotliwy,
-a,
-e [1. lubiący mówić
pieszczotliwie; 2. o głosie: miły] –
csicsergő, csevegő
szczebrzuch [1. w prawie staropolskim wyprawa
(majątek osobisty) żony, która składała się
z ruchomości przeznaczonych do jej
osobistego użytku oraz przedmiotów
gospodarstwa
kobiecego.
Ulegała
zwiększeniu w czasie trwania małżeństwa.
2. sprzęt domowy, zwłaszcza dawany
pannie, idącej zamąż, jako wyprawa] –
kelengye, hozomány; háztartási eszköz
Szczecin [(niem. Stettin, łac. Stetinum lub
Sedinum) – miasto na prawach powiatu,
stolica i największe miasto województwa
zachodniopomorskiego.]
–
Szczeczin,
-
Wersja 01 01 2017.
Szczecin (kasub nyelven: Sztetëno; németül:
Stettin, korábban Alten Stettin; latinul:
Stetinum) [Lengyelország 7. legnagyobb
városa, kikötő a Odera partján, 60 km Baltitengertől. A Nyugat-pomerániai Vajdaság
székhelye.]; (dawno) Stettin
szczecina [1. grube i twarde włosy świni, dzika
itp.; 2. o sztywnym i gęstym zaroście lub
krótko ostrzyżonych i sztywno sterczących
włosach] – sörte
Szczeciniak
sadzowaty
(Hymenochaete
fuliginosa) (Pers.) – Hymenochaete
fuliginosa (gomba)
szczeciniasty, -a, -e [1. podobny do szczeciny –
sztywnych
i
sterczących
włosów;
2. pokryty szczeciną – ostrym i sterczącym
zarostem lub włosem] – sörtés, keményhajú
szczecinka – kis sörte
szczecinowy, -a, -e [zrobiony ze szczeciny świni
lub dzika] – szőrös, sörtéből készült
szczeciński, -a, -ie – szczeczini
szczeć [1. roślina o dużych główkach kwiatowych
pokrytych sztywnymi włoskami; 2. zob.
szczecina w zn. 1.] – (növ.) Dipsacus;
mácsonya; (átv.) sörte
Szczeć owłosiona (Dipsacus pilosus) – Erdei
fejvirág (Dipsacus pilosus)
szczeć pospolita (Dipsacus fullonum = D.
silvestris) – Mácsonya (Dipsacus silvestris)
Szczeć sukiennicza, szczeć barwierska (Dipsacus
fullonum L.) [gatunek rośliny z rodziny
szczeciowatych. Rodzimy obszar jego
występowania to południowa i środkowa
Europa,
Wyspy
Brytyjskie,
Azji
Zachodnia (Liban, Syria i Turcja) i
Afryka Północna (Algieria, Maroko,
Tunezja). Rozprzestrzenił się także w
Ameryce Północnej, Afryce, Australii i
Nowej Zelandii] – Erdei mácsonya,
(Dipsacus fullonum L.) )
szczególnie – különösen, főleg, főként, főképpen,
kiváltképpen, legfőképpen; pláne
szczególnie
że
[spójnik
wprowadzający
dodatkowy, ale zarazem najważniejszy
argument przemawiający za czymś, np.
6803
Na pewno straciłby więcej, szczególnie że
banki
obniżają
oprocentowanie.]
–
különösen hogy…; főleg hogy…
szczególnik – apróság, kicsiség
szczególność [coś wyjątkowego, osobliwego] –
különösség, jellegzetesség, rendkívüliség,
ritkaság, furcsaság
szczególny, -a, -e [niezwykły, wyjątkowy] –
külön, különös, rendkívüli, ritka, kivételes,
egyes, furcsa, pontos, aprólékos, sokoldalú,
privát, személyi
szczególny kłopot – különös nehézség v. baj
szczególne konwencje pisowni – külön
egyezményes helyesírás
szczególne upodobanie – előszeretet
Szczególne
Wymagania
Bezpieczeństwa
(Szczególne Wymagania Bezpieczeństwa
Systemów i Sieci Teleinformatycznych w
Firmie)
(SWB)
[jest
dokumentem
tworzonym w celu dopuszczenia systemu
lub
sieci
teleinformatycznej
do
wytwarzania,
edytowania
lub/i
archiwizacji dokumentów niejawnych
posiadających klauzulę ZASTRZEŻONE,
POUFNE, TAJNE i ŚCIŚLE TAJNE.
Dokument
ten
określa
budowę,
konfigurację, specyfikę pracy oraz
zagrożenia
systemu
lub
sieci
teleinformatycznej,
wynikające
z
niepowołanego dostępu do danych
niejawnych. Organem zatwierdzającym
SWB są służby ochrony państwa, czyli
Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i
Służba Kontrwywiadu Wojskowego. ―
Definicja w oparciu o ustawę z dnia 22
stycznia
1999
roku:
"Szczególne
Wymagania Bezpieczeństwa systemu lub
sieci teleinformatycznej powinny być
kompletnym i wyczerpującym opisem ich
budowy, zasad działania i eksploatacji wraz
z procedurami bezpieczeństwa, które muszą
być spełnione w fazie projektowania,
wdrażania i funkcjonowania systemu lub
sieci. Szczególne wymagania bezpieczeństwa
opracowuje się, po dokonaniu analizy
przewidywanych zagrożeń, indywidualnie
dla
każdego
systemu
lub
sieci
teleinformatycznej, w której mają być
przetwarzane informacje niejawne, z
uwzględnieniem
warunków
charakterystycznych
dla
jednostki
organizacyjnej. Dokument ten formułuje się
na etapie projektowania nowego systemu lub
sieci teleinformatycznej, a następnie
uzupełnia i rozwija wraz z wdrażaniem,
eksploatacją i modernizacją tego systemu lub
sieci."]
–
Rendkívüli
Biztonsági
Követelmények (Teleinformatikai Hálózatok
-
Wersja 01 01 2017.
és Rendszerek Rendkívüli Biztonsági
Követelményei – lengyel törvény)
Na podstawie ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r.,
o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr
11, poz. 95 z późniejszymi zmianami) i
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 25
lutego 1999 r. w sprawie podstawowych
wymagań bezpieczeństwa systemów i sieci
teleinformatycznych (Dz. U. Nr 18, poz. 162)
jest opracowana instrukcja służbowa Szczególne
Wymagania
Bezpieczeństwa
Systemów i Sieci Teleinformatycznych w
Firmie zwane SWB.
szczegół [1. drobny składnik jakiejś sprawy,
jakiegoś zdarzenia; 2. drobny element
jakiejś rzeczy] – részlet; apró részlet,
körülmény
szczegół drogorzędny – mellékes részlet
szczegółowo – részletesen, aprólékosan, behatóan,
pontosan
szczegółowo sprzedstawić a. sprzedstawiać swoje
stanowisko – részletesen kifejti az
álláspontját
szczegółowo wyłuszczać a. wyłuszczyć swoje
stanowisko – részletesen kifejti az
álláspontját
szczegółowość – részletesség, aprólékosság,
pontosság, sokoldalúság
szczegółowy, -a, -e [dokładny, zawierający wiele
szczegółów] – részletes, aprólékos, pontos
szczegółowa analiza – taglalás
szczegółowy opis – részletes v. részletekbe menő
leírás
szczegółowy spis książki – részletes könyvjegyzék
szczegóły oderwane – kiszakított részletek
szczek (zob. szczekanie) – ugatás (hang)
szczekacz [pogard. o kimś, kto mówi dużo, głośno
i w sposób napastliwy] - (átv.) rágalmazó,
pletykás ffi
szczekaczka [1. pot. głośnik ścienny lub radio;
2. w czasie II wojny światowej: megafon
uliczny, przez który okupanci hitlerowscy
podawali wiadomości dla ludności
polskiej; 3. pogard. o kobiecie gadatliwej,
krzykliwej i skłonnej do kłótni] – fali
hangszóró
v.
rádió;
(német)
utcai
magnetofon (Lengyelországban a második
világháború
idején);
rágalmazóv.
pletykálkodó nő
szczekać [zob. szczeknąć] – csaholoni, ugatni;
(átv.) rágalmazni, szemtelenül hazudni
szczeka jak pies – ugat, mint a kutya; szemtelnül
hazudik
szczekający kaszel – ugató köhögés
szczekanie [głos wydawany przez psy, lisy,
szakale] – ugatás, csaholás; kutyaugatás
6804
szczekanina [1. głośne szczekanie psów, lisów,
szakali; 2. pot. wymyślanie komuś albo
oburzanie się na kogoś lub na coś; 3. pot.
obmawianie lub oczernianie kogoś] –
állandó ugatás
szczekliwy, -a, -e [1. o głosie: nieprzyjemny; 2. o
odgłosie: przypominający szczekanie;
3. często szczekający] – ugatós; kellemetlen,
barátságtalan (hang)
szczeknąć — szczekać [1. o psie, lisie, szakalu:
wydać krótki, urywany głos; 2. szczekać:
pot. wymyślać komuś lub oburzać się na
coś; 3. szczekać: pot. obmawiać lub
oczerniać kogoś; 4. pot. wydać głośne
dźwięki przypominające szczekanie psów;
5. łow. o samcu sarny: wydać głos] –
(szczekać) csaholoni, ugatni; (szczeknąć)
ugat egyet, felugatni, vakkantani
szczeknięcie – ugatás, vakkantás
Szczekociny [miasto w woj. śląskim, w powiecie
zawierciańskim, siedziba gminy miejskowiejskiej
Szczekociny.
Miasteczko
położone jest nad rzeką Pilicą na obszarze
Niecki Włoszczowskiej będącej częścią
Niecki Nidziańskiej. Według danych z 20
grudnia 2007 Szczekociny miały 4017
mieszkańców.] – (földr) Szczekociny
(sziléziai város)
szczekocka burka [Już w XVII w. słynęły burki
wyrabiane w Szczekocinach.] – (daw)
köpeny fajta (főleg Szczekociny-ben viselték)
szczelina [długi i wąski otwór w czymś lub
pęknięcie takiego kształtu] – hézag, nyílás,
repedés, hasadás, rés, hasadék; szakadás;
(akusztika) rés (zárt mágneses kört képező
magnófej mágneses körébe iktatott, de a
mágneses
kör
egészéhez
képest
elhanyagolhatóan
kis
éretű,
nem
mágnesezhető anyagból álló szakasz)
szczelina dylatacyjna [szczelina w budowli
zapobiegająca
jej
uszkodzeniom
wywołanym
zmianami
temperatury,
osiadaniem fundamentów itp.] – dilatációs
hézag
szczelina skalna – sziklahasadék
szczelina tektoniczna – hasadék
szczelinka – kis hézag, kicsi repedés
szczelinowy, -a, -e – hézagos, nyílásos, repedéses,
réses; rés-, nyílásszczelnie – légmentesen, szorosan, hermetikusan
szczelnie zaśrubować – (műsz.) szorosra csavarni,
rácsavarni, meghúzni
szczelność – légmentesség, szorosság
szczelny, -a, -e [1. nieprzepuszczający cieczy lub
powietrza; 2. taki, przez który nie można
się przedostać] – jól záródó, szoros,
légmentes, hermetikus
-
Wersja 01 01 2017.
szczeniacki, -a, -e – kölyök-; kölykös; (közb.)
kölyök-, tacskó-, taknyos
szczeniacka moda – taknyosok divatja
szczeniacko – kölyök módra, kölykösen
szczeniackość – kölyökség
szczeniactwo [1. pot. dzieciństwo i wczesna
młodość; 2. lekcew. cecha lub zachowanie
szczeniaka – młodego chłopaka] –
komolytalanság, gyerekesség, kölyök módon
való viselkedés
szczeniaczek – kicsi kölyök
szczeniak [1. młody pies; 2. lekcew. młody
chłopak zachowujący się niepoważnie],
szczenię [młody pies, wilk, lis, borsuk itp.]
– kutyakölyök, kölyökkutya, tacskó; (átv.)
kölyök, gyerek, tacskó
szczeniaki z jednego miotu – egy alomból való
kölykök
szczeniakowaty, -a, -e – tackó-, kölyökszczeniątko – kis kölyökkutya; kisgyerek
szczenić się [o samicy psa, wilka, lisa, borsuka
itp.: wydawać potomstwo] – kölykezni
szczenię [młody pies, wilk, lis, borsuk itp.] –
kölyök; fiatal kutya, farkas, róka v. borz stb.
szczenięctwo [1. okres życia szczenięcia; 2. pot.
dzieciństwo i wczesna młodość] –
kölyökkor; (átv.) gyermekkor, ifjúkor
szczenięcy, -a, -e – tacskó-, kölyökszczenięce lata – kölyökévek
szczenna [o samicy psa, lisa, wilka, niedźwiedzia
itp.: ciężarna] – (áll.) terhes, hasas, viselős
(kutya, róka, farkas, medve)
szczenność [zdolność samicy do wydawania
potomstwa]
–
terhesség,
hasasság,
vemhesség (kutyánál, rókánál, farkasnál,
medvénél)
szczep [1. mała grupa etniczna mająca wspólny
język, wspólne obyczaje itp.; 2. zespół
drużyn harcerskich działających na
jednym terenie, zwykle w jednej szkole;
3. biol. grupa gatunków wywodzących się
od jednego przodka i przekształcających
się na drodze ewolucji; 4. w bakteriologii:
grupa drobnoustrojów danego gatunku o
charakterystycznych cechach; 5. młode
drzewko lub krzew otrzymane w wyniku
zaszczepienia pędu lub oczka odmiany
szlachetnej na podkładce] – (plemię) törzs,
néptörzs; (galązka) oltvány; oltott növény
szczep turański – turáni néptörzs
szczepy ludów australijskich – ausztráliai
néptörzsek
szczepy owocowe [(u Zygmunta Glogera) Statut
Wiślicki stanowi, że gdy szczepy drzew
owocowych posadzone na cudzym gruncie
wrosną, to jest korzenie w ziemię
zapuszczą, to stają się własnością
właściciela gruntu w połowie, bo drugą
ten, kto je sadził, może ściąć i zabrać.
Zdaje się przecież, że na wynagrodzeniu
tej połowy poprzestać był winien. (Vol. leg.
I, f. 35).] – gyümölcs oltványok
6805
szczepy win czerwonych [Podstawą tożsamości
wina jest oczywiście szczep, jednak
warunkami
decydującymi
o jakości
trunku są również klimat, gleba
oraz proces fermentacji. Często także do
produkcji wina wykorzystuje się kilka
szczepów,
z których
każdy
wnosi
charakterystyczne dla siebie właściwości.
A jest w czym wybierać, bo na świecie
istnieją tysiące szczepów i ich lokalnych
odmian, miłośnicy win znają dobrze około
40 z nich, do czołówki zalicza się zaledwie
kilka. ] – vörösborok fajtái
szczepać (szczepie) – hasítani, vágni, szétvágni,
vagdosni
Szczepan
[imię
męskie.
Pierwotna
spolonizowana forma greckiego imienia
Stefan - powstała wobec niewystępowania
we
wczesnym
rozwoju
języków
słowiańskich głosek (F) zawartych w
wersji oryginalnej] – Scsepán, István [a
Stefan névváltozata]
Szczepan (koronowany) – Święty Szczepan,
właśc. Stefan, gr. Στέφανος, Stephanos
(korona,
wieniec),
cs.
Apostoł
pierwomuczenik i archidiakon Stiefan [1.
święty katolicki oraz apostoł Kościoła
prawosławnego,
zwany:
pierwomuczenikiem,
Pierwszym
Męczennikiem (Protomartyr); Święty ten
wymieniany
jest
w
Modlitwie
Eucharystycznej
(Communicantes)
Kanonu rzymskiego. 2. był jednym z tych
siedmiu,
których
dla
odciążenia
apostołów, wybrano do rozdzielania
jałmużny
(wspomożenią)
między
uboższymi chrześcijanami. Był Żydem
mówiącym
po
grecku,
gorliwy
ewangelista, za co ukamienowany został
przez Żydów. Braci, którzy rozdzielali
jałmużnę zwano ''diakonami'' (z grec.
diakonos). Wyraz ten zamieniono na
wyższy
tytuł
w
zeświecczonym
chrześcijaństwie. Innymi diakonami byli:
Filip,
Prochor,
Nikanor,
Tymon,
Permenas i Mikołaj.] – István (koszorú) v.
Szent István (kb. 1 – kb 36/40) [1. az első
keresztény vértanú. Egyike volt a jeruzsálemi
keresztény község első hét diakónusának,
akiket a hívők Kr. u. 36-ban az apostolok
segédeivé választottak. A jeruzsálemi görög
nyelvű zsinagóga elöljárói a szanhedrin elé
-
Wersja 01 01 2017.
állították és amikor itt is nyíltan hirdette
Jézus istenségét, a csőcselék megrohanta,
kihurcolta a városból és agyonkövezte. A
kapu, amelyen végső útjára indult,
Jeruzsálemben ma is az István-kapu nevet
visel. Ünnepe december 26.; 2. A
jeruzsálemi ősgyülekezet hét diakónusának
egyike (ApCsel 6,1-6); prédikált a
jeruzsálemi zsinagógában (ApCsel 6,9-15), a
nagytanács megkövezés általi halálra ítélte;
az első keresztyén vértanú (ApCsel 7); Pál is
helyeselte a megkövezést, és ő vigyázott az
ítéletet végrehajtó férfiak ruháira.]
Szczepek, Szczepio – a Szczepan beceneve
szczepić (szczepie) [1. wprowadzać do organizmu
ludzkiego lub zwierzęcego szczepionkę w
celu sztucznego uodpornienia go na
chorobę zakaźną; 2. uszlachetniać drzewa
i krzewy przez połączenie pędu lub oczka
odmiany szlachetnej z podkładką] – oltani,
beoltani (betegség ellen) (orvosi); (fát)
nemesíteni, oltani v. ojtani [két növénynek
oly módon való egyesítése, hogy úgy az
ojtóvessző (a nemes ág), mint az anyagtő
individuális tulajdonságait megtartsa]; (átv.)
terjeszteni; (fát, bokrot) szemezni
szczepić drzewo – fát oltani
szczepić ospę – himlő ellen beoltani
szczepić płonkę – vadócot oltani, szemezni
szczepić przeciw wściekliznie – veszettség ellen
beoltani
szczepić wściekliznę – veszettség ellen beoltani
szczepić się [poddawać się szczepieniu] – beoltja
magát
szczepienia ochronne – védőoltás
szczepienia przeciwko wściekliźnie – veszettség
elleni oltás
szczepienie [zabieg polegający na wprowadzeniu
do organizmu ludzkiego lub zwierzęcego
szczepionki] – oltás, beoltás, nemesítés;
(orv.) oltás, beoltás
szczepienie ochronne – védőoltás
szczepienie ospy – himlőoltás
szczepiona ospa – oltott himlő
szczepienie przeciw grypie – influenza elleni oltás
szczepienie przeciw odrze – kanyaró elleni oltás
szczepienie przeciw ospie – himlő elleni oltás
szczepionka
[preparat
biologiczny
z
oczyszczonej zawiesiny zabitych lub
unieszkodliwionych
bakterii,
przeznaczonej do szczepień ochronnych
lub leczniczych] – oltvány, oltóág; (med)
oltóanyag, szérumok, vakcinák
szczepionka BCG – BCG-oltóanyag [a Bacillus
Calmette-Guérin elnevezés rövidítése; a két
francia kutató által kitenyésztett kórokozó
6806
fertőzőképes, de annyira le van gyengítve,
hogy csak védettséget hoz létre a vele való
fertőződés, betegséget nem.]
szczepionka błoniczo-tężcowo-krztuścowa (DiPer-Te) – Di-Per-Te-oltóanyag [Diftéria,
szamárköhögés és tetanusz elleni oltás
anyaga]
szczepionka ochronna – védőoltás
szczepka – fadarab, aprófa, vékonyfa, gyujtós
szczepowy, -a, -e [osoba prowadząca szczep
harcerski] – oltási; születési, faji, törzsi,
törzsszczerba [miejsce pozostałe po odpadnięciu,
wyłamaniu lub odtłuczeniu cząstki czegoś]
– csorba
Szczerbaki (Edentata)
 Leniwiec
trójpalczasty
(Bradypus
tridactylus) – Háromujjú lajhár (Bradypus
tridactylus L.)
 Mrówkojad
wielki
(Myrmecophaga
tridactyla)
–
Nagy
hangyászmedve
(Myrmecophaga tridactyla L.)
 Pancernik olbrzymi (Priodontes maximus) óriástatu (Priodontes maximus)
szczerbaty, -a, -e [1. niemający jednego lub kilku
przednich zębów; 2. mający na krawędzi
szczerbę lub szczerby] – csorba, csorbult,
kicsorbult; fogatlan; foghíjas
szczerbata baba – foghíjas vénasszony
szczerbate zęby – csorba fogsor
szczerbić [robić w czymś szczerby] – kicsorbítani
szczerbić się [być szczerbionym] – kicsorbulni
szczerbiec [1. daw. miecz koronacyjny
piastowskich królów polskich; 2. miecz
koronacyjny królów Polski, jeden z
najcenniejszych.
Szczerbiec
powstał
najprawdopodobniej
w
Polsce
na
przełomie XII i XIII wieku. Pierwszym
udokumentowanym
źródłowo
jego
posiadaczem był książę mazowiecki
Bolesław I (1208-1248). Pierwszy raz
został użyty w 1320 roku podczas
koronacji Władysława Łokietka.] –
Bolesław Chrobny csorba kardja [A
Pienineket természeti szépségük miatt már a
19. században is sokan látogatták. A hasadék
keletkezéséről több legenda mesél. A
legérdekesebbek a népi mondák. Az egyik
szerint Chrobry Boleslaw király kardjával
hasította ketté a földet, hogy helyet adjon a
folyónak.]
Jednak według legendy z Kroniki wielkopolskiej
miecz został wyszczerbiony kiedy Bolesław I
Chrobry uderzył nim o Złotą Bramę wyjeżdżając
z Kijowa w 1018 roku. Podanie to nie posiada
znamion prawdziwości, ponieważ Złota Brama w
tym czasie jeszcze nie istniała, Kronika
-
Wersja 01 01 2017.
Wielkopolska powtórzyła je za Gallem
Anonimem, który opisał taką sytuację w Kronice
Polskiej. Gall pisał niemal na sto lat przed
prawdopodobnym wykuciem Szczerbca. Autor
Kroniki
wielkopolskiej
chciał
najprawdopodobniej dodać nieco splendoru
insygniom koronacyjnym polskich władców.
W czasie potopu szwedzkiego król Jan Kazimierz
zabrał go ze sobą na Śląsk. W roku 1795
Szczerbiec został zrabowany ze Skarbca
Koronnego na Wawelu przez Prusaków. W roku
1884 został wykupiony z kolekcji ambasadora
Rosji w Paryżu, Aleksandra P. Bazilewskiego, i
trafił do Ermitażu w Petersburgu. Do Polski, na
Wawel, trafił ponownie w 1928 roku, na mocy
traktatu ryskiego. W obliczu wybuchu II wojny
światowej
Szczerbiec
wraz
z
innymi
najcenniejszymi zabytkami w 1939 roku został
wywieziony do Kanady. W roku 1959 powrócił
na Wawel. Szczerbiec obecnie przechowywany
jest w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu.
(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) legendowa i
historyczna nazwa miecza, przypasywanego
każdemu królowi polskiemu podczas obrzędu
koronacyi. Nazwa ta wzięła swój początek od
chwili, gdy Bolesław Chrobry, wjeżdżając do
Kijowa, uderzył mieczem w „Złotą bramę” i
wyszczerbił go. Taką tradycję i nazwę
„szczyrzbek” mamy już zapisaną w r. 1250. Że
bohaterski Piast, wjeżdżając do stolicy Rusi,
uderzył mieczem w bramę, to nie ulega
wątpliwości, bo było to tylko spełnieniem
symbolicznego zwyczaju wszystkich zdobywców
średniowiecznych, a miecz, który wyszczerbił się
o „Złotą bramę”, stał się pamiątką narodową i był
użyty przy koronacjach pięciu królów z rodu
6807
Piasta począwszy od Chrobrego do Przemysława
wielkopolskiego. Faktem jest jednak, że po tej
ostatniej koronacyi insygnia koronacyjne,
zapewne podczas rządów Wacława, króla
polskiego i czeskiego, przepadły, i kiedy
Władysław Łokietek, łącząc dzielnice rozbitego
państwa, postanowił ukoronować się w r. 1320,
musiał nowe insygnia sporządzić, które odtąd
zostały koronacyjnemi przez 5 wieków. Gdy
miecz Łokietka stał się mieczem koronacyjnym,
rzecz prosta, że przez tradycję nazwany został
„szczerbcem” i przez potomne pokolenia
uznawany za szczerbiec Chrobrego. Kiedy w r.
1795 podczas postoju Prusaków na Wawelu
zginęły insygnia i klejnoty koronne, zaginął i
mniemany szczerbiec Bolesławowski a właściwie
szczerbcem tylko nazwany miecz koronacyjny
Łokietka. Dopiero na wystawie paryskiej r. 1878
ukazał się pod tą nazwą miecz ze zbiorów
Bazylewskiego, który nabyty został później do
Ermitażu cesarskiego w Petersburgu, gdzie
znajduje się obecnie. Miecz ten, opisany
szczegółowo w Enc. Starop. (t. III, str. 35) przez
p. Feliksa Koperę, jest dziełem sztuki z w. XIII, a
wszystko przemawia za tem, że jest on
autentycznym mieczem koronacyjnym Łokietka i
jego następców, zaginionym w r. 1795 na
Wawelu. O szczerbcu pisali: prof. Józef
Łepkowski, Adam Pług (Kłosy, r. 1878, t. 28, str.
23 i 45), Ernest Świeżawski (Przegląd
Bibljograficzno-archeologiczny, Warszawa, r.
1881, str. 97), Kajetan. Kraszewski i Seweryn
Smolikowski (w Bibljotece Warszawskiej), Jan
Nep. Sadowski (w tomie 30 ogólnego zbioru
Rozpraw Akademii Um., serja II t. V, z 12
rycinami, str. 62 – 121), tudzież oddzielnie
(Kraków, 1892 r.).
szczerbienie – csorbítás
szczerbienie się – csorbulás, kicsorbulás
szczerbina, szczerbinka [wycięcie na ramieniu
lub suwaku celownika broni palnej,
według którego ustawia się muszkę na cel]
– repedés, rés, lyuk, nyílás
szczerość – őszinteség, szókimondás, nyíltság,
egyenesség
szczerozłoty, -a, -e – színarany
szczery, -a, -e [1. nieukrywający swoich myśli,
uczuć, zamiarów; 2. będący wyrazem
czyjejś prawdomówności, czyichś czystych
intencji itp.; 3. jednolity, wolny od
domieszek]
–
(otwarty)
őszinte,
hamisítatlan, igaz-, nyílt, egyenes, nyíltszívű,
szókimondó; (czysty) színtiszta, tiszta, színszczera prawda – tiszta igazság; színigazság;
színtiszta igazság; való igaz
szczere oddany – őszinte tisztelője v. híve
szczere pole – nyílt tér; üres mező, sivatag
szczere złoto – színarany
szczery i oddany – őszinte és odaadó
szczerze – őszintén, nyíltan, egyenesen, igazán,
szívből; kereken; közvetlenül
-
Wersja 01 01 2017.
szczerze mówiąc – az igazat megvallva; őszintén
szólva
szczerze oddany – (levél végén) őszinte híve
szczerze żaluję – őszintén (nagyon, rettenetesen v.
végtelenül) sajnálom
szczerzenie zębów – vigyorgás
szczerzyć [rozchyliwszy wargi, pokazywać zęby,
zwykle w uśmiechu lub złości] –
vicsorogni, vicsorgatni; vicsorítani
szczerzyć zęby – vigyorogni; hízelkedve
kedveskedni, fogait mutogatja; (pies)
vicsorítja a fogát; vicsorogni
szczerzyć zęby (do kogoś) – (vki felé) kivillantja
(fehér) fogsorát v. megvillogtatja a fogait;
ránevet vkire, széles mosolyra nyílik a szája,
félrehúzza a száját, elneveti magát, nevetni
szczerzyć się [pot. uśmiechać się do kogoś
szeroko, starając mu się przypodobać] –
vigyorogni
szczeznąć (szczeżnie) – (dawno) elveszni,
elpusztulni,
eltűnni,
elesni;
(gúny.)
megdögleni [lepiej zgnić i szczeznąć w
rowie, niż mieć siniak wokół powiek: jobb
megrothadni és megdögleni az árokban, mint
a szemhéj körül kék foltosnak lenni]
szczerże mówiąc – őszintén szólva
szczewany lis – (átv.) vén v. ravasz róka
szczeżuja [1. małż słodkowodny o owalnej
muszli; 2. małż słodkowodny z rodzaju
Anodonta] – tavikagyló
 szczeżuja pospolita (Anodonta anatina)
[(Anodonta anatina, syn. Anodonta
piscinalis) - gatunek małża z rodziny
skójkowatych. Żyje w wodach bieżących
i stojących] – Anodonta anatina
 szczeżuja wielka (Anodonta cygnea) Anodonta cygnaea (tavi kagyló)
 szczeżuja
spłaszczona
(Anodonta
complanata) – lapos tavikagyló
 Szczeżuja chińska (Anodonta woodiana
Lea, 1837) – Anodonta (Pteranodon)
woodiana - Amur kagyló
szczędzić [oszczędnie czegoś używać] – (kogo/co)
kímélni (vkit/vmit); takarékoskodni (vmivel)
szczęk [odgłos powstający przy uderzeniu o
siebie
twardych,
metalowych
lub
szklanych przedmiotów] – zörgés, csörgés;
csörgő (kereplő) hang; csörömpölés
szczęk mieczy – kardcsörtetés
szczęka [1. kość czaszki, w której osadzone są
zęby; 2. pot. uliczny, przenośny stragan;
3. uchwyt w imadłach, cęgach itp.;
4. metalowa
część
wiązania
nart
przytrzymująca
przód
buta;
5. u
bezkręgowców, zwłaszcza u stawonogów:
narząd gębowy] – állkapocs
6808
szczęka dolna – alsó állakpocs
szczęka górna – felső állkapocs
szczęka końska – előreugró állkapocs (embernél)
szczęka mocująca – (mech) pofa; szorítópofa
szczęki hamulcowe – fékpofák
szczęknąć — szczękać [1. o uderzających o siebie
twardych przedmiotach: wydać szczęk;
2. uderzając twardymi przedmiotami
jeden o drugi, spowodować szczęk] –
csattanni, kattanni; zakatolni; zörögni,
csörögni, hörögni, kerepelni, csörömpölni;
vacogni
szczękać zębami a. szczękają mu/jej zęby – vacog
a foga
szczękać zębami z zimna – vacog a foga a hidegtől
szczęknęła zapora, uchyliły się drzwi – nyikorgott
a retesz, kitárult az ajtó
szczęknięcie – csattanás (foggal), vacogás
szczękościsk – (bonc.) szájzár
szczękowy sprawdzian – villás kaliber v. sablon
Szczęsny [imię męskie pochodzenia polskiego, po
raz pierwszy notowane w 1422 roku.
Wywodzi się od słowa "szczęśliwy" i jest
uważane za odpowiednik znaczeniowy
łacińskiego imienia Feliks.] – Bódog
szczęsny, -a, -e (szczęśliwy) [1. przynoszący
szczęście; 2. mający szczęście] – szerencsés,
boldog
Szczęścia. Zdrowia. Pomyślności! - Szerencsét.
Egészséget. Sikereket!
szczęściara – szerencsés nő
szczęściarz [osoba mająca w życie szczęście] –
szerencsés ember, mázlista
szczęściarz – szerencsefi, szerencselovag
szczęścić [o Bogu, losie itp.: darzyć kogoś
szczęściem, pomyślnością] – szerencséje
van
szczęści mu się w grze w karty – jól megy a lapja;
szerencséje van v. szerencsés a kártyában
szczęścić się [powodzić się] – (személytelen ige)
(dziać się) (jól v. rosszul) megy a sora; (jó v.
rossz) dolga van; (darzyć się) sikerülni;
szerencséltetni
szczęście
[1. powodzenie
w
jakichś
przedsięwzięciach, sytuacjach życiowych
itp.; 2. uczucie zadowolenia, radości; też:
to wszystko, co wywołuje ten stan; 3. zbieg
-
Wersja 01 01 2017.
pomyślnych okoliczności] – (uczucie
szczęście) boldogság; (powodzenie) (do
czegoś) szerencse, jószerencse (na szczęście:
szerencsére); (szczęśliwość) boldogság; sors,
siker
szczęście błysnęło komu – felcsillant a szerencséje
szczęście domowe – családi boldogság; házi
boldogság
szczęście mu dopisało – szerencséje volt; szerencse
érte; sikert ért el; sikerült neki vmi
szczęście mu posłużyło – szerencséje volt;
kedvezett neki a szerencse
szczęście piersi rozpiera – dagad a keble az
örömtől; öröm dagasztja keblét
szczęście przelotne – röpke v. futó boldogság
szczęście się komu uśmiechnęło – rámosolygott a
szerencse vkire
szczęście sprzyja – kedvez a szerencse
szczęście w nieszczęściu – szerencse a
szerencsétlenségben
szczęście w
hazardzie
–
szerencse
a
hazárdjátékban
szczęście z powodu dziecka – gyermekáldás
szczęść Boże! – jó szerencsét!
Szczęść Boże Panu! – Dicsértessék!
Szczęśliwego Nowego Roku! – Boldog Újévet
kívánok; boldog új évet! (BÚÉK)
szczęśliwej drogi! – szerencsés utat!, jó utat!
szczęśliwej podróży! – szerencsés utat!, jó utazást!
szczęśliwie – szerencsésen, boldogan
szczęśliwiec [osoba, której się poszczęściło] –
szerencsés, boldog ember, a szerencse fia
szczęśliwość – szerencse, boldogság
szczęśliwy, -a, -e; szczęsny, -a, -e [1. mający
szczęście; też: będący objawem szczęścia;
2. związany z przeżywaniem szczęścia;
3. przynoszący szczęście] – szerencsés,
boldog
szczęśliwy znak – szerencsés jel
Szczęśliwych Świąt! – Kellemes Ünnepeket!
szczęt [daw. pozostałość czegoś] – (kifejezésekben)
teljes
szczochy [wulgarnie mocz] – pisi; vizelet; húgy
szczoda [środa] – (Słownik jezyka ślaskiego)
szerda
Szczod re (dawne: Sybillenort lub Sibyllenort)
[Miejscowość z tradycjami. Położona ok.
12 km na wschód od Wrocławia.] –
Szczodre (lengyel helység)
szczodre dni – az év első hete
szczodro (szczodrze); szczodrobliwie [hojny,
szczodry] – adakozóan, bőkezűen, gazdagon
szczodrobliwość – (dawno) bőkezűség
6809
szczodrobliwy, -a, -e (szczodry) – adakozó,
bőkezű; gáláns
szczodrość – bőkezűség
szczodry, -a, -e [1. rozdający coś obficie;
2. hojnie udzielany] – adakozó, bőkezű;
gáláns; gavalléros
szczodry wieczór [Dzień Trzech Króli, jako
dzień darów składanych przez królów
Jezusowi, zwano „szczodrym dniem”, a
poprzedzający to święto wieczór zwano
„szczodrym
wieczorem”,
w
który
rozdawano dzieciom, czeladzi i krewnym
upominki
i
pierogi,
zwane
,,szczodrakami”.
Szczodry
wieczór
zakończał „święte wieczory”, t. j. wieczory
od Bożego Narodzenia do Trzech Króli, w
które nie godziło się pracować tylko
śpiewać kolędy i zabawiać towarzysko. O
zwyczaju tym mówi stare przysłowie
naszego ludu: „Od Godów do Nowego
Roku, siedź prządko jeno do zmroku, a od
Nowego Roku do Trzech Króli – do samej
wieczerzy”. Rawita (Gawroński) wydal
książeczkę p. n. „Szczedrówki powiatu
Dobromilskiego” (Lwów, 1899 r.).],
szczodry dzień – Vízkereszt előtti nap v.
este
szczodrze – adakozóan, bőkezűen, gazdagon
szczodrzenica, Spartium [rodzaj krzewu lub
drzewka
z
rodziny
bobowatych
(motylkowatych), gł. z rejonu M.
Śródziemnego; 1 gat.: sz. sitowata (tzw.
janowiec hiszp., S. junceum), o żółtych
kwiatach; ozdobna, włóknodajna (cenne
włókno zw. janowiec), plecionkarska (do
wyplatania koszyków).] – (növ.) zanót
[(növ., Szerbországban és a Szerémségben
zanovjet v. zanovet, eltérő irással zonath,
Cytisus L.), vitorlásvirágu cserje v. kis fa
(aranyzápor), 40 faja (hazánkban vagy 25
eltérés), az óvilágban, kivált a mediterrán
vidéken meg a Kanári-szigeteken terem. A
hazaiak a száraz pusztán, meg a környező
dombos vidéken régibb jellemző cseplye
vegetációt alkotnak. Levele hármas, virága
sárga, de virágzata különböző, egy fajé
kétféle (gömb, fürt) is lehet; hüvelye hosszas
v. szálas, gyakran bolyhos, a délibb fajoké
kopasz is.]
szczodrzeniec (Chamaecytisus Link.) [rodzaj
roślin należący do rodziny bobowatych.
Gatunkiem typowym jest Chamaecytisus
supinus (L.)] – (növ.) aranyeső (növ.,
Laburnum Bauh. Medik., Podocytisus Boiss.
et Heldr.) [a vitorlásviráguak génusza,
gyakrabban csak a zanót (Cytisus L.)
algénusza. Csinos termetü, sárga, csüngő
-
Wersja 01 01 2017.
virágfürtü, alacsony fák gyakrabban ültetett
diszfák.]
szczodrzeniec czerniejący (Cytisus nigricans) –
Fürtös zanót (Cytisus nigricans)
Szczodrzeniec miotlasty (Cytisus scoparius)
[Żarnowiec miotlasty] – seprűzanót v.
seprőzanót (Cytisus scoparius) [a hüvelyesek
(Fabales) rendjébe, a pillangósvirágúak
(Fabaceae)
családjának
Faboideae
alcsaládjába tartozó évelő cserje]
szczodrzeniec rozesłany (Cytisus ratisbonensis) –
Selymes zanót (Cytisus ratisbonensis)
Szczodrzeniec ruski (Chamaecytisus ruthenicus)
[gatunek roślin należący do rodziny
bobowatych. Dziko rośnie w Azji (Syberia,
Azja Środkowa po Kaukaz) i w Europie
Środkowej
i
Wschodniej
(Polska,
Białoruś,
europejska
część
Rosji,
Mołdawia, Ukraina z wyjątkiem Krymu).
Przez Polskę przebiega zachodnia granica
jego zasięgu od Puszczy Augustowskiej,
przez Łomżę i ujście Narwi, po
południowe obszary Wyżyny KrakowskoCzęstochowskiej.] – (növ.) Chamaecytisus
ruthenicus
szczodrzyk
czerniejący
a.
szczodrzeniec
czerniejący (Lembotropis nigricans =
Cytisus nigricans) –
Fürtös zanót
(Lembotropis nigricans)
6810
szczodrzyk miotlasty (Lembotropis scoparius =
Sarothamus scoparius) – (növ.) Lembotropis
scoparius
szczotczyna – ócska v. rossz kefe
szczoteczka [1. mała szczotka – narzędzie; 2. zob.
miotełka w zn. 2.; 3. włoski na nogach
pszczół robotnic ułatwiające zbieranie
pyłku] – kiskefe, kis kefe
szczoteczka do zebów – fogkefe
szczoteczka do nakładania pasty – kefe a krém
felrakására
szczoteczka elektryczna; elektryczna szczoteczka
do zębów – elektromos fogkefe
szczotka [1. narzędzie składające się z oprawki z
umocowanym w niej pionowo włosiem,
szczeciną, drutem itp., służące do
zamiatania, wygładzania lub mycia
czegoś; 2. o czymś, co wyglądem
przypomina to narzędzie; 3. w maszynach
i urządzeniach elektrycznych: nieruchomy
element przewodzący, współpracujący z
elementem poruszającym się; 4. u konia:
kosmyk włosów na tylnej stronie pęciny;
5. zob. odbitka szczotkowa] – kefe; (nyomd)
kefelenyomat, kefelevonat
szczotka do błota – sárkefe
szczotka do butów – cipőkefe
szczotka do czyszczenia lnu – lentisztító kefe
szczotka do froterowania – padlókefe
szczotka do kapeluszy – kalapkefe
szczotka (do włosów) do modelowania –
szárítókefe
szczotka do obuwia – cipőkefe
szczotka do podłogi – padlókefe
szczotka do rąk – körömkefe
szczotka do rozczesywania włosów – tüskés
hajkefe
szczotka do sedesu – vécékefe
szczotka do szorowania – súrolókefe
szczotka do ubrania a. ubrań – ruhakefe
-
Wersja 01 01 2017.
szczotka do usuwania obciętych włosów z karku
– nyíkszirtkefe
szczotka do włosów – hajkefe
szczotka (do włosów) z otworami– hullámkefe
szczotka (do włosów) ze szpilkami – tüskés
(haj)kefe
szczotka do zamiatania – partvis
szczotka do zębów – fogkefe
szczotka druciana – drótkefe
szczotka płaska – laposkefe
szotkarka – kefekötő (nő), kefekereskedő (nő)
szczotkarski, -a, -ie – kefekötő-; kefekötői
szczotkarstwo – kefekötőipar
szczotkarz [rzemieślnik wyrabiający szczotki] –
kefekötő, kefekereskedő (ffi)
szczotkować (szczotkuje) [1. czesać, wygładzać,
czyścić coś za pomocą szczotki;
2. starannie myć zęby] – fésülni; kefélni,
lekefélni; gondosan fogat mosni
szczotkować paznokcie – körmöt kefélni
szczotkować ubranie – ruhát kefélni
szczotkować włosy – keféli a haját, hajat kefélni
szczotkować zęby – gondosan fogat mosni
szczotkowanie – kefélés
szczotkownica – kefélő gép
szczotkowy, -a, -e – kefe-, kefés, kefeszerű
szczuć (szczuje) [1. podjudzać psa do gonienia i
atakowania zwierząt na polowaniu;
2. podjudzać psa do gonienia i atakowania
ludzi; 3. podburzać kogoś przeciw komuś]
– uszítani, ráuszítani, bujtogatni
szczudła – gólyaláb; mankó
szczudło [1. kij z podpórką na stopę, używany do
stawiania kroków bez dotykania ziemi
stopą; 2. zob. II kula w zn. 1.] – mankó,
faláb, gólyaláb
Szczupaczek żyworodny (Belonesox belizanus)
[ryba
z rodziny piękniczkowatych
występująca we wschodniej Ameryce
Środkowej] – Rabló csukaponty (Belonesox
belizanus)
szczupak [1. ryba drapieżna o wydłużonym ciele
i spłaszczonym pysku; 2. pot. długi skok;
3. pot. o kimś chudziutkim] – csuka; (skok)
csukafejes; (átv.) sovány (keszeg) ember
szczupak – csuka
szczupak kanadyjski – kanadai csuka
Szczupak pospolity (Esox lucius L.) [drapieżna
ryba z rodziny szczupakowatych] – csuka
(Esox lucius) [a csontos halak (Osteichthyes)
osztályába a csukaalakúak (Esociformes)
rendjébe és a csukafélék (Esocidae)
családjába tartozó faj]
6811
szczupakowaty, -a, -e – csukaszerű
szczupleć [1. stawać się szczupłym lub
szczuplejszym; 2. stawać się mniejszym
lub
mniej
licznym]
–
lefogyni,
lesoványodni; soványodni, karcsú lesz
szczuplenie – soványodás, karcsúsodás, fogyás
szczuplutki, -a, -ie; szczuplusieńki, -a, -ie –
soványka, nagyon sovány, vékonyka,
ösztövér
szczupło – soványan, szűkösen, szűken
szczupłość – soványság, karcsúság, kicsinyesség
szczupły, -a, -e [1. mający mało ciała i tkanki
tłuszczowej; 2. niezbyt duży lub niezbyt
liczny] – (chudy) sovány, karcsú, vékony;
nyulánk; ösztövér; (mały) kevés, sovány,
csekély, szűkös
szczupły dochód – sovány v. kevés bevétel
szczur (Rattus) [1. rodzaj gryzonia z rodziny
myszowatych obejmujący około 50
gatunków; 2. gryzoń o brunatnoszarej lub
czarnej sierści i długim ogonie] – patkány
szczur faraona [zob. mangusta egipska] –
Ichneumonok vagy manguszták (Mungos E.
Geoffr.); „fáraók patkánya”
szczur faraona – manguszta
-
Wersja 01 01 2017.
szczur hotelowy – (átv.) szállodai tolvaj
szczur lądowy – szárazföldi patkány
szczur piżmowy [zob. piżmak w zn. 1.] –
pézsmapatkány [(Fiber G. Cuv.), a rágcsáló
emlősök rendjének egyik neme a pocokfélék
családjából, melynek egyetlen faja ismeretes,
a cibetpatkány, melynek bőre ondatra néven
jut a kereskedésbe.]
Szczur śniady (Rattus rattus) [gatunek gryzonia z
rodziny myszowatych (Muridae)] – házi
patkány (Rattus rattus) [a rágcsálók
(Rodentia) rendjébe és az egérfélék
(Muridae) családjába tartozó faj]
szczur w pokoju hotelowym – patkány a szállodai
szobában
Szczur wędrowny (Rattus norvegicus) [wywodzi
się z południowo-wschodniej Azji] vándorpatkány (Rattus norvegicus) [az
emlősök (Mammalia) osztályába a rágcsálók
(Rodentia) rendjébe és az egérfélék
(Muridae) családjába tartozó faj]
Szczur wodny – vízipatkány
szczurek [1. młody szczur; 2. pot. o kimś
mającym chudą, wąską twarz lub o kimś
drobnym, chudym] – kis patkány
szczurołap – patkányfogó
Szczurołap [człowiek zawodowo zajmujący się
łapaniem i zwalczaniem szczurów.] –
patkányfogó v. patkányírtó ember
szczurowaty, -a, -e – patkányszerű
szczurzy, -a, -e [1. dotyczący szczura; 2. taki jak
u szczura] – patkányszczurzysko – nagy patkány
szczutek (daw.; zob. pstryczek w zn. 1.) – fricska
szczuwacz – (dawno) agarász
szczwać (szczuć) – uszítani, ráuszítani, bujtogatni
Szczwalnia [1. nazwa budynku cyrkowego w
Warszawie
przy
ul.
Chmielnej,
istniejącego przez lat kilkadziesiąt od
czasów Stanisława Augusta. Widok tego
budynku z rzadkiej ryciny, udzielonej
nam przez p. Matjasa Bersohna,
podaliśmy pod wyrazem Amfiteatr w Enc.
Star. t. I, str. 47. K. Wł. Wójcicki pisze o
nim: Był to gmach obszerny, drewniany,
na kilka pięter wzniesiony, mający loże i
krzesła numerowane”. Pierwotnie szczuto
w nim dzikie zwierzęta, mianowicie
niedźwiedzie, i stąd otrzymał nazwę
6812
„szczwalni”, którą zatrzymał do ostatka.
2.
Szczwalnia,
to
rodzaj
osiemnastowiecznego cyrku, miejsce, do
którego się chodziło, by patrzeć, jak psy,
wilki, niedźwiedzie, byki, czasem też lwy,
tygrysy i pantery, umiejętnie szczute i
rozjuszane, rzucają się na siebie i staczają
krwawe walki. Największa w Wiedniu
szczwalnia powstała w 1755 roku,
korzystała z opieki C. K. Dyrekcji
Teatrów,
cieszyła
się
ogromną
popularnością, w 1796 roku spłonęła i już
się nie odrodziła, bo cesarz Franciszek II
nie zezwalał na tego rodzaju widowiska.
Obraz, atrakcje i inwentarz c. k. szczwalni
to pierwsza z dziewięciu stacji Podróży do
wnętrza Wiednia Gerharda Rotha. Trasa
tej podróży wiedzie przez miejsca, o
których miasto na co dzień nie wie, nie
pamięta, woli zapomnieć: przez podziemia
z
katakumbami
i
ściekami
kanalizacyjnymi,
dawną
dzielnicę
żydowską, więzienia, przytułki dla
bezdomnych, zakłady psychiatryczne.
Uwzględnia też miejsca znane, wręcz
reprezentacyjne,
jak
Katedra
św.
Szczepana
albo
Muzeum
Historii
Wojskowości, których dzieje, jeśli tylko
baczniej się przyjrzeć, kryją niejedną
wstydliwą tajemnicę. Sugestywne obrazy,
wsparte nieubłaganą wymową danych
statystycznych, pod piórem Gerharda
Rotha składają się na niepowtarzalną
mapę stolicy Austrii od wewnątrz.
Gerhard Roth urodził się w 1942 roku w
Grazu, studiował medycynę, przez jakiś
czas pracował w urzędzie statystycznym,
jako pisarz debiutował w 1972 roku.
Mieszka w Grazu, związany jest z
działającymi
tam
stowarzyszeniami
literackimi Forum Stadtpark i Grazer
Autorenversammlung.
3.
(Cyrk)
Zaprojektowana około 1680 roku przez
Tylmana z Gameren jako oś założenia
urbanistycznego. Łączyła Nowy Świat i
Okólnik. Założony w 1883 roku przez W.
Ciniselli. Posiadał widownię na 3000
tysiące osób.] – (daw) XVIII. sz-i cirkusz
Varsóban
-
Wersja 01 01 2017.
dziś
szczwany, -a, -e (przebiegły, chytry) – ravasz
szczwany lis – (átv.) ravasz róka; minden hájjal
megkent fickó
Szczwół plamisty (Conium maculatum L.) [1.
gatunek rośliny z rodziny selerowatych
(Apiaceae Lindl.). Nazwy potoczne:
pietrasznik plamisty, psia pietruszka,
świńska wesz, weszka, szaleń plamisty i
inne. 2. kolejna z najbardziej trujących w
naszej
strefie
klimatycznej
roślin
baldaszkowatych, jest rośliną dwuletnią
lub jednoroczną. Z wysokiej do 200 cm
wzniesionej, bogato rozgałęzionej, drobno
żeberkowanej, niebieskawo oszronionej
łodygi, często u nasady czerwono
plamiastej (stąd nazwa) wyrastają 2-4krotnie pierzaste liście, trójkątne w
zarysie, z wierzchu ciemnozielone, od
spodu szarozielone, w dotyku miękkie.
Białe kwiaty, zebrane w baldachy o
średnicy do 15 cm, o 8-20 promieniach.
Roztarta roślina wydziela nieprzyjemny,
mysi zapach. Występuje na ugorach,
przydrożach,
wysypiskach,
brzegach
rowów, w żywopłotach.] – bürök (Conium
maculatum) [a kaporhoz hasonló, de annál
nagyobb, fehér virágú, az ernyősök
családjába
tartozó,
kétnyári
növény.
Magassága
100–120 cm
vagy
még
magasabb. Karógyökerű növény, magjai
barnák, szárának alsó része halvány
vörösbarna foltos. A bürök gyakorlatilag a
világon mindenütt előfordul mint mezei
gyomnövény.]
W 1944 r.
6813
szczybno krauzka [srebrna lamówka (np. przy
trumnie)] [Teatr Śląski im Stanisława
Wyspiańskiego w Katowicach] – ezüst sújtás,
szegélyezés, paszpól, díszszegély
szczycenie się – dicsekvés, dicsekedés
szczycić się (szczycę się) [być dumnym z kogoś
lub z czegoś] – büszkélkedni; hencegni,
dicsekedni
szczygieł (Carduelis carduelis) [mały ptak
śpiewający o barwnym upierzeniu] –
tengelice (Carduelis carduelis); stiglic,
(állat, Fringilla carduelis L.), [az éneklő
verébalkatuak
rendjébe,
a
kúpcsőrü
pintyfélék családjába tartozó madárfaj.
Kormány- és evezeőtollai feketék; az
utóbbiak aranysárga szalaggal, mig az
előbbiek fekete hegyüek; háta barnás, hasa
fehéres, a tojónál és a fiataloknál foltos.
Csőre pirosas-fehér, végén fekete; lába kékes
hússzinü; a him fejbúbja és tarkója fekete,
homloka és álla vörös, mig pofája fehér.
Különben egyike a legtarkább európai
madaraknak. Hossza 13, szárnyhossza 7,
farkhossza 5 cm. Hazája Európa és KisÁzsia; Magyarországban nem ritka állandó
és helyet változtató madár, mely erdős,
bokros, csalitos helyeken szeret tartózkodni
és télen felkeresi az emberlakta vidékeket is.
Különösen
magvakkal
táplálkozik.
Fogságban jól tartható.]
szczygiełek, szczyglik – kis stiglice, tengelice
fióka
szczyglica – tengelice tojója
szczyny [1. pogardliwie: słaby, złej jakości
napój; 2. pospolicie: mocz] – lötty; köz. pisi
szczypać (szczypie) – csípni, megcsípni;
harapdálni, csipegetni
szczypanie – csípés, csipkedés
szczypawka [1. drapieżny chrząszcz ciemnej
barwy,
o
odwłoku
zakończonym
kleszczami; 2. pot.; zob. skorek] – (áll.)
carabus (futrinka); (átv.) fülbemászó
szczypce [1. narzędzie ręczne zakończone
dwiema zaciskającymi się szczękami,
którymi
się
chwyta
przedmioty;
2. dwudzielny narząd chwytny niektórych
zwierząt] – csipesz, csípőfogó, csiptető,
csípővas, fogó; (rak) olló
szczypce do igieł – tűfogó
szczypce płaskie – laposfogó
-
Wersja 01 01 2017.
szczypczyki – kis csipesz, csipeszke
szczypiący, -a, -e – csípő, csípős, éles, fanyar
szczypior [zielone liście cebuli, szczypiorku itp.]
– hagymaszár
szczypiorek; Czosnek szczypiorek (nazywany w
skrócie
szczypiorkiem)
(Allium
schoenoprasum L.) – metélőhagyma v.
snidling (Allium schoenoprasum)
szczypiorkowy, -a, -e – snidlinges
szczypiorniak [środ. piłka ręczna] – (sp.)
kézilabda (játék)
szczypiornista [piłkarz ręczny], szczypiornistka
– kézilabdázó (ffi/nő)
szczypiór – metélőhagyma
szczypnąć — szczypać (szczypie) [1. o ludziach:
ścisnąć, zwykle krótko i boleśnie, czyjąś
skórę palcami lub paznokciami; też o
zwierzętach: ścisnąć czyjąś skórę dziobem,
kleszczami itp.; 2. szczypać: wywoływać u
kogoś uczucie swędzenia, pieczenia; 3. o
zwierzętach: skubnąć trawę, młode
gałązki itp.] – (szczypnąć) csípni, megcsípni
(egyszer), (szczypać) csipkedni; (grzyźć)
csípni; (átv.) csipkelődni
szczypnąć się — szczypać się [1. szczypać się:
szczypać jeden drugiego; 2. szczypnąć
samego siebie; 3. szczypać się: pot. mieć
skrupuły; 4. szczypać się: pot. niechętnie
wydawać pieniądze] – csipkedik egymást
szczypta [1. odrobina jakiejś substancji sypkiej;
2. o odrobinie jakiejś cechy, jakiegoś
zjawiska itp.] – csipet, csepp
szczypta soli – egy csipet v. csipetnyi v. késhegynyi
só
Szczyr (Mercurialis L.) [rodzaj roślin należący do
rodziny wilczomleczowatych. Gatunkiem
typowym jest Mercurialis perennis L.] Mercurialis L.; Erdei szélfű (Mercurialis
perennis, Euphorbiaceae)
6814
Szczyr roczny (Mercurialis annua) [gatunek
roślin z rodzaju szczyr należący do
rodziny wilczomleczowatych. Występuje
w
we
wschodniej,
środkowej
i
południowo-wschodniej
Europie,
w
Zachodniej Azji i na Kaukazie oraz w
Afryce Północnej. Występuje również w
Ameryce
Północnej,
gdzie
został
zawleczony. W Polsce, rzadki głównie na
zachodzie kraju.] – egynyári szélfű v. szélfű
(Mercurialis annua) [a Malpighiales rendbe,
azon belül a kutyatejfélék családjába tartozó
növényfaj]
szczyr trwały (Mercurialis perennis) [gatunek
byliny
należący
do
rodziny
wilczomleczowatych
(Euphorbiaceae).
Występuje w północnej, środkowej,
wschodniej i południowej Europie, w Azji
Zachodniej i na Kaukazie oraz w
północnej Afryce. Północna granica jego
zasięgu biegnie przez Irlandię, Szkocję,
południową Norwegię i środek Szwecji,
południowa przez Hiszpanię, Sycylię,
Półwysep Bałkański,południową Rosję,
Kaukaz i Persję. Jako gatunek zawleczony
występuje także w Australii W Polsce
roślina dość pospolita od niżu po niższe
położenia górskie.] – Erdei szélfű,
(Mercurialis perennis L.)
szczyt [1. najwyżej wzniesiona część góry; też:
cała
góra;
2. najwyższy,
najdalej
wysunięty punkt jakiegoś obiektu;
3. najwyższy
stopień
intensywności,
nasilenia czegoś; 4. trójkątna ściana
między połaciami dachu dwuspadowego;
też: węższa ściana domu; 5. zwieńczenie
elewacji budynku lub portalu, okna itp.
mające kształt trójkąta ograniczonego
gzymsami; 6. spotkanie przedstawicieli
najwyższych władz państwowych dwóch
lub więcej państw; 7. okres największego
eksploatowania sieci komunikacyjnych,
energetycznych itp. 8. (u Zygmunta
Glogera) Szczyt, puklerz, paiż, pawęż –
tarcza, używana do boju i w czasie
turniejów.
Na
pogrzebie
Jana
Tarnowskiego, hetm. wiel. kor., „syn jego
niósł
szczyt
(herbowy)
świecami
oblepiony”. „Za Jana Olbrachta Kraków od
-
Wersja 01 01 2017.
północy wieżami, blankami, szczytami
obmocniono” (Kromer).] – csúcs, tető;
(górski) csúcs, hegycsúcs, hegytető; (ép)
orom, oromzat, homlokfal; (átv.) tetőfok,
tetőpont, teteje; tető-, csúcspont; (wojsk)
pajzs
szczyt (ang. Peak) – (akusztika) csúcs [ang. Peak csúcsérték]
szczyt dachu – tetőnyereg, tetőgerinc, tetőél
szczyt dominuje nad innymi – ez a csúcs
kiemelkedi a többi közül
szczyt doskonałości – a tökéletesség csúcspontja v.
legfelsőbb foka
szczyt góry – hegycsúcs
szczyt łóżka [ścianka łóżka w głowach] – ágy
csúcs; az ágy fejrésze
szczyt płuc a. płuca a. płucne [górne części płuc]
– tüdőcsúcs
szczyt pokryty śniegiem – havas csúcs; hófödte
csúcs
szczyt pracy – munkacsúcs
szczyt przewozowy – szállítási csúcs
szczyt sezonu – főszezon, főidény
szczyt skalisty – szirt; sziklás csúcs
szczyt stołu [każdy z krótszych boków
prostokątnego stołu] – asztalcsúcs
szczytnie – fenségesen, maagsztosan, méltón
szczytnik – (dawno) fegyverkovács
Szczytnik [wieś w Polsce położona w
województwie mazowieckim, w powiecie
mińskim, w gminie Jakubów] – Szczytnik
(lengyel falu)
Szczytno (niem. Ortelsburg) [miasto w
województwie warmińsko-mazurskim, w
powiecie szczycieńskim. W latach 19751998 miasto administracyjnie należało do
województwa olsztyńskiego.] – Szczytno
(lengyel város)
szczytny, -a, -e [1. przynoszący zaszczyt;
2. wzniosły, górnolotny] – fenséges,
magasztos, fenkölt
szczytne hasło – fenkölt jelszó
szczytowanie (orgazm) – orgazmus
szczytowe nasilenie ruchu – csúcsforgalom
szczytowy, -a, -e – tető-, csúcs-, oromszczytowy poziom dźwięku C: (LCpeak)
[maksymalna wartość chwilowa poziomu
dźwięku C] – LCpeak; dB(C): legnagyobb
C-hangnyomásszint;
Legnagyobb
(C
súlyozású) hangnyomásszint. Lmax. , Leq (C).
szczytowa
moc
mowy
–
maximális
hangteljesítmény
szczytowe ograniczenie amplitudowe (sygnału) –
amplitúdóvágás
6815
szczyty płuc – tüdőcsúcsok
szedł chwiejąc się, bo był zawiany – tántorogva
ment, mert spicces volt
szedł jak na zatracenie – úgy ment, mint akit a
vesztőhelyre visznek
szedł machinalnie – önfeledten v. gépiesen ment
Szechina [jest pojęciem religijnym często
występującym w judaizmie. Jest to słowo
hebrajskie
(‫)שכינה‬,
pochodzenia
chaldejskiego
oznaczające
obecność,
zamieszkiwanie, nie występuje w Biblii, ale
jest używane przez Żydów do określania
widocznej obecności Boga w przybytku
(tabernakulum), a następnie w Świątyni
Jerozolimskiej. Wg przekazu biblijnego,
kiedy Pan wyprowadzał Izraela z Egiptu,
szedł przed nimi w słupie obłoku (hebr. beamud anan; Wj 13, 21). Hebrajskie anan
jest wieloznaczne, bo to nie tylko chmura,
ale również schronienie, ukrycie.] – sekina
(héber: ‫[ )שכינה‬szó jelentése Isten jelenléte
vagy Isten dicsősége; a zsidó vallásban Jahve
megnyilvánulása volt. A ószövetségi zsidó
hit és kultúra középpontjában a frigyláda
fedele fölött, a két kerub között lakó sekina
állt. A templom szentélyében a második
függönyön túl volt a szent sekina – Isten
dicsőségének látható megmutatkozása –,
amely elé csak a főpap léphetett be évente
egyszer úgy, hogy életben is maradt. A főpap
a nép bűneiért engesztelő áldozati vért
mutatott be, hogy a bűnbocsánat és Isten
jelenléte a zsidóság között maradjon. A
Midrás-Tanchuma szerint ahhoz, hogy az
ember Isten Szellemének és jelenlétének
(sekina) felfogására alkalmas legyen, alá kell
vetnie magát az alámerülésnek. A víz alá
merülés nem csupán a vétkezés és a papi
tisztasági
törvények
áthágásának
kiengesztelésére irányult, hanem a szent élet
és az Istennel való szorosabb kapcsolat
előkészítésének jeléül is fogták fel azt. (Ilyen
értelemben
beszél
Josephus,
zsidó
történelemíró
Jochachán
ha-Kohenről,
vagyis Bemerítõ Jánosról.
szef [1. zwierzchnik kierujący jakimś zespołem;
też: dowódca; 2. poufale do mężczyzny, od
którego jest się w jakiś sposób zależnym;
3. (wojk., Jak czytamy u Zygmunta Glogera)
Szef oznaczał dowódcę tytularnego –
właściciela pułku lub jakiego oddziału
wojska.
Pierwotnie
szefowie
byli
fundatorami pułków, a ponieważ nieraz
nie byli wojskowymi, a nawet z
wojskowością nic wspólnego nie mieli, jak
np. osoby duchowne, przeto zadawalali się
tytułem szefa a pułkiem dowodził
pułkownik rzeczywisty. Z biegiem czasu w
-
Wersja 01 01 2017.
XVIII w., w epoce rozwielmożnienia się
tytułomanii, można było kupować tytuł
szefa pułków, dawno już istniejących, tak
jak w Anglii. Honor ten opłacał się jednak,
gdyż szef pobierał płacę ze skarbu
Rzplitej.
W
epoce
Królestwa
Kongresowego (1815 – 1830), jako w
dowód łaski dla wojska polskiego, szefami
niektórych pułków mianowani byli
członkowie Domu panującego. W mowie
potocznej za Księstwa Warszawskiego pod
wyrazem szef rozumiano szefa bataljonu
lub szwadronu czyli podpułkownika. B.
Gemb.] – chef, séf; főnök, felettes; fő,
főember; vezető, vminek a vezetője; (wojsk)
parancsnok; (kierownik interesu) üzletvezető
szef bandy – bandavezér
szef biura – hivatalfőnök
szef do spraw reklamy – reklámfőnök
szef gangu – bandavezér; a banda főnöke
szef kompanii [podoficer zajmujący się
sprawami
administracyjnymi
i
gospodarczymi kompanii] – társaság
vezetője
szef kuchni [osoba układająca menu restauracji i
kierująca pracownikami kuchni] –
főszakács, konyhafőnök
szef kuchni poleca – a konyhafőnök ajánlata
szef państwa [osoba stojąca na czele państwa] –
államfő
szef partii – pártvezér
szef policji – rendőrfőnök
szef prasowy – sajtófőnök
 Otto Dietrich (ur. 31 sierpnia 1897, Essen
- zm. 22 listopada 1952, Düsseldorf)
[niemiecki SS-Obergruppenführer, w
latach 1938-1945 szef prasowy III
Rzeszy i sekretarz stanu w ministerstwie
propagandy] – Otto Dietrich (1897-1952)
birodalmi sajtófőnök
szef rządu, gabinetu, Rady Ministrów [premier]
– elnök; kormányfő; miniszterelnök;
(dawno) a minisztertanács elnöke
szef sztabu [oficer stojący na czele sztabu] –
(wojsk) vezérkari főnök
szef sztabu generalnego – (wojsk) vezérkari főnök
szef warsztatu – műhelyfőnök
szef wydziału – osztályvezető
Szefer * Sefer – Séfer (szépség) [Hegy, amely
mellett Izráel fiai pusztai vándorlásuk során
tábort ütöttek (4Móz 33,23-24)]
szefostwo [1. stanowisko szefa; też: dowództwo;
2. zespół ludzi kierujących czymś] –
vezetőség, főnökség, a főnök és felesége, a
főnökék
6816
szefowa [1. kobieta szef; 2. poufale do kobiety,
od której jest się w jakiś sposób zależnym;
3. żona szefa] – főnöknő, főnök asszony; a
főnök felesége
szefowski, -a, -ie – főnöki, vezetői
szefować – vezetni, irányítani
szefówna – főnök leánya
szeik, szejk (arab. ‫ خيش‬- szajch - dosłownie
'starzec', 'naczelnik') [1. arab. szejch
'starszy; starzec; naczelnik; jw.' głowa
arab. rodziny, klanu, plemienia a. wsi;
tytuł przywódcy arab.; gubernator a.
książę u ludów arab., muzułm.; głowa
muzułm. gminy relig., zakonu, sekty,
szkoły; duchowny, uczony muzułm; 2.
tytuł używany w krajach arabskich w
stosunku
do
osób
starszych
i
szanowanych; też: osoba nosząca ten
tytuł; 3. pierwotnie – naczelnik rodu lub
plemienia
arabskiego,
później
–
zwierzchnik
małej
jednostki
administracyjnej lub gminy religijnej; 4.
powszechnie
stosowane
określenie
arabskiego
władcy
(plemienia
lub
terytorium). Także tytuł honorowy
wyższej
rangi
duchownego
muzułmańskiego] – (arab) sejk, öreg;
főnök, törzsfő; egyes mecsetek, mecset papja
v. templomok papja; a dervisek főnöke;
személyes tekintélyük v. nyilvános állásuk
által előkelő emberek címe a mohamedán
népeknél
szejch al-islam [1. arab., główny sędzia w wielu
dużych miastach muzułm., zwł. wielki
mufti
Konstantynopola,
będący
autorytetem sąd., relig. i polit. w Turcji
sułtańskiej. 2. hist. najwyższy sędzia w
wielu miastach muzułmańskich, gł. w
Konstantynopolu; w Turcji sułtańskiej
stanowiący
autorytet
religijny
i
polityczny.] – (arab) Sejk al-Islam hivatal
szejkant – sejkség
szekel [hebr., jedna z licznych staroż. jednostek
wagi (np. babilońska; żyd.; syryjska)
równa 1/50 a. 1/60 części miny; moneta
oparta na wartości szekla złota a. srebra
(np. tyryjska; fenicka; żyd. w okresie
między II w. p.n.e. i II w. n.e.); waluta
Izraela od 1980 r.] – (héber) sékel; ókori
zsidó pénz- és súlyegység
Szekinach [wyraz hebrajski, oznacza fizyczny
znak (w postaci dymu) obecności Boga] –
Sekinah [Az „égi közvetítők” a Sekinah és a
Metatron. Sekinah általános értelemben Isten
„tényleges jelenlétét” fejezi ki. Azok a
Szentkönyvek, amelyek olyan spirituális
centrumok alapításával foglalkoznak, mint a
Tabernákulum, Salamon temploma vagy a
-
Wersja 01 01 2017.
Zorobabel, erről a jelenlétről egy sajátos
említést tesznek. A spirituális centrum
alapításának
feltételi
szigorúan
meghatározottak; mindig „fénnyel” jelzett,
isteni megnyilvánulás hatása alatt álló helyen
kell lennie.]
Szekler – székely ffi
Szeklerzy, Seklerzy (węg. Székely [l.poj.],
Székelyek [l.mn.], łac. siculitas) [grupa
etniczna zamieszkująca wschodnią część
Siedmiogrodu (nazywaną także Szeklem
bądź Szeklerszczyzną - węg. Székelyföld
lub Székely) w dzisiejszej Rumunii. W
2002 mieszkało tam około 650 tys.
Szeklerów wraz z około 100 tys. Rumunów
i innych narodowości.] – székelyek [a
középkor folyamán nemesi kiváltságokkal
rendelkező magyar anyanyelvű népcsoport,
amely a 13. századtól kezdve külön rendi
nemzetet alkotott. Elsősorban az Erdély
délkeleti részén található Székelyföldön
laknak, de székelynek vallja magát a
Brassótól Nagyszebenig húzódó, ún.
Szászföld magyarajkú lakosságának nagy
része is.]
Szekspir; William Szekspir (ang. William
Shakespeare) [ur. prawdopodobnie 23
kwietnia 1564, data chrztu: 26 kwietnia
1564, miejsce ur. Stratford-upon-Avon,
zm. 23 kwietnia 1616 tamże) angielski
poeta, dramaturg, aktor. Powszechnie
uważany za jednego z najwybitniejszych
pisarzy
literatury
angielskiej
oraz
reformatorów teatru.] – Schakespeare
[William Shakespeare 1564. április 23. (?)
(keresztelési dátum: 1564. április 26.) –
1616. április 23. (Juliánus-naptár) / 1616.
május 3. (Gergely-naptár); angol drámaíró,
költő, színész.]
szekspirolog – Schakespeare-kutató
szekspirologia [wiedza o twórczości i życiu
Szekspira] – Schakespeare kutatás
szekspirologiczny, -a, -e – Schakespeare-kutatói
szekspirowski, -a, -ie [dotyczący twórczości
Szekspira] – schakespeare-i
[żywica naturalna otrzymywana z
wydzieliny czerwców lakowych lub
podobna do niej substancja wytwarzana
syntetycznie] – sellak [egy természetes
gyanta, a legtöbb gyantaféleségtől eltérően
nem növényi, hanem állati eredetű. A
műgyanták megjelenése előtt fontos, sokféle
célra használt anyag volt, napjainkban már
csak antik bútorok és értékes hangszerek
felületkezelésére alkalmazzák. E célra
alkoholos oldata, a politúr szolgál.]
szeląg [1. srebrna moneta bita od XIV w. przez
Krzyżaków, a od XV w. w miastach
pruskich i na Pomorzu Zachodnim; 2. w
Polsce od XVII do XVIII w.: drobna
moneta miedziana; 3. Szeląg, po łac.
zwany solidus, moneta najdrobniejsza ze
wszystkich w Polsce. Dla zasilenia
wyczerpanego
strasznie
najazdem
szwedzkim skarbu Rzplitej, dzierżawca
mennicy polskiej
za
króla Jana
Kazimierza, Tytus Boratyni, zamiast
dozwolonych przez sejm dwuch miljonów
wybił przeszło 20 miljonów złp. w
szelągach, które (nie licząc kwartników
ruskich Kazimierza Wielkiego) były
pierwszą w Polsce monetą miedzianą,
nazywaną od Boratyniego „boratynkami”
a dziś znajdowaną pojedyńczo i w
większych
ilościach
po
wszystkich
zakątkach kraju. W XVIII w. szeląg
miedziany był już tylko 1/3 takiegoż
grosza.] – garas, fillér (régi lengyel pénz);
(lat) szolidus [Attila hun fejedelem korában:
egy szolidus 4,5 gramm aranynak felelt meg]
szelak
6817
szelążek – fillérecske, garasocska
szelbąg, szelbląg [szafa w kuchni z rzędami do
postawienia statków kuchennych.] –
konyhaszekrény (edényeknek)
Szefela [słynna z oliwek i sykomor, żyzna,
nadmorska nizina palestyńska, ciągnąca
się od granicy Galilei ku południowi] –
(bibl.) Schefela v. Shephelah (hebr: ‫הַשְּ ֵפלָה‬,);
Sefela-alföld [1. „A filiszteusok pedig a
Sefela alföld városaiban és Júda déli
tartományában fosztogattak. Elfoglalták BétSemest, Adijálónt, Gederotot, Szokót és
falvait, Timnát és falvait, Gimzót és falvait,
és ott letelepedtek” (2Krón 28–18); 2. A
Mediterrán-tenger és Jeruzsálem között
elhelyezkedő rész, magasan a déli parton,
Nahal Sóreknél. Ez a hely Bét-Semes, a
júdeai dombok lábánál fekszik, és Sefela
néven ismert a mediterrán part és az ország
dombvidéke között Közép-Kánaánban]
-
Wersja 01 01 2017.
bardzo żyzną i urodzajną ziemię. Na równinie tej
znajdują się liczne miasta i szlaki komunikacyjne.
Spośród miast największe znaczenie miał tzw.
Pentapol Filistyński: Gaza, Aszkelon, Aszdod,
Ekron i Gat. — Szefela odnosi się do regionu
niskich wzgórz pomiędzy górami centralnej
Palestyny, a nadbrzeżnymi równinami Filistei.
Wielokrotnie wzmiankowana w Biblii (Pwt 1:7;
Joz 9:1; 10:40; 11:2; 12:8; Sdz 1:9; 2Kn 28:18;
Abd 19; Za 7:7). Szefela pierwotnie należała do
izraelskiego plemienia Judy (Joz 15:33-44). Już w
czasach biblijnych był to urodzajny region o
umiarkowanym klimacie, uprawiano tam zboża
(pszenicę i jęczmień), oliwki, pomarańcze i
winorośl. Znajdowały się tam również pastwiska
dla trzód i stad. Szefela, położona pomiędzy
nadbrzeżnymi równinami a wzgórzami wnętrza
Palestyny, często stanowiła strefę buforową
pomiędzy rywalizującymi potęgami. Jako taka
według Biblii miała decydujące znaczenie dla
bezpieczeństwa Jerozolimy (1Kl 10:27; 2Kl
12:18, 19; 1Kn 27:28; 2Kn 1:15; 9:27; 26:10).
Przebiegał przez nią militarno-handlowy szlak z
Egiptu do Syrii i Mezopotamii. — Szefela to
pasmo wzgórz (do ok 450 m n.p.m.)
poprzecinane niewielkimi dolinami biegnącymi z
zachodu na wschód. Chociaż nazwa ta znaczy
„nizina”, uchodzi za nią tylko w porównaniu z
górami judzkimi leżącymi na wschód od niej.
szelest [cichy odgłos powstający przy poruszaniu
liści, kartek papieru, sztywnych tkanin
itp.] – zörej, zizegés, susogás, nesz, zúgás;
suhogás
szeleszczenie – zizegés, zörrenés, zördülés
szeleścić (szeleszczę, szeleści) [1. wydawać szelest;
2. wywoływać szelest] – suhogni, susogni,
zizegni, zörögni, zörrenni, zördülni
szelężnik (Rhinanthus L.) [rodzaj roślin zielnych
z rodziny zarazowatych. Na świecie ok. 20
gatunków, w Polsce 5. Gatunkiem
typowym jest Rhinanthus crista-galli L..] –
kakascímer [(növ., néhol kakastaréj, lapór
Diószegiéknél;
Alectorolophus
Hall.,
Rhinanthus L.), a tátogatók élősködő füve, 7
fajjal hazánkban.]
Gatunki flory Polski:
 szelężnik Borbasa (Rhinanthus borbasii
(Dörfl.) Soó) – pusztai kakascímer (Rhinanthus
borbasii)
 szelężnik mniejszy (Alectorolophus minor =
Rhinanthus minor L.) [gatunek rośliny
należący
do
rodziny
zarazowatych
(Orobanchaceae)] – Csörgő kakascímer
(Rhinanthus minor Ehrh.) [az ajakosvirágúak
(Lamiales) rendjéhez tartozó vajvirágfélék
(Orobanchaceae) családjába sorolt kakascímer
(Rhinanthus) nemzetség hét, Magyarországon
is élő fajának egyike. A németek kis
csörgőfazéknak nevezik.]
Szefela („nizina”) - równina w zachodnim Izraelu
rozciągająca się od Jaffy na północy do Wadi el–
Gazza w Strefie Gazy na południu. Obfituje w
szelężnik mniejszy
6818
 szelężnik większy (Rhinanthus serotinus)
(Alectorolophus glaber = Rhinanthus maior)
[gatunek rośliny z rodziny zarazowatych.
Występuje w Europie i Azji (w części
zachodniej, na Kaukazie i na Syberii). W
Polsce gatunek pospolity na obszarze całego
kraju] – (növ.)
nagyvirágú kakascímer
(Rhinanthus
angustifolius,
Rhinanthus
serotinus) [az ajakosvirágúak (Lamiales)
rendjéhez
tartozó
vajvirágfélék
(Orobanchaceae) családjában a kakascímer
(Rhinanthus) nemzetség hét, Magyarországon
is élő fajának egyike. A franciák Pétervirágnak, a németek csörgőfazéknak nevezik.
 szelęznik wysokogórski, szelęznik nadobny
(Rhinanthus alpinus Baumg.) – (növ.)
Rhinanthus alpinus Baumg.
 szelężnik włochaty (Rhinanthus alectorolophus
(Scop.) Pollich = Alectorolophus hirsutus)
[gatunek rośliny należący do rodziny
zarazowatych (Orobanchaceae). Występuje
w środkowej Europie. W Polsce na pogórzu
Sudetów i Karpat] – borzas kakascímer
(Rhinanthus alectrolophus)
Szelężnik większy (Rhinanthus serotinus (Schönh.)
Obornţ) [gatunek roślin jednorocznych z
rodziny zarazowatych (wg systematyki
Reveala). W Polsce gatunek pospolity.] –
(növ.) Rhinanthus serotinus
szelf [1. przybrzeżny obszar dna morskiego; 2.
przybrzeżna strefa dna morskiego lub
oceanicznego będąca najniższą, płaską
częścią zalanego wodą kontynentu] –
(földt.) self; szárazföldi talpazat
szelfowy, -a, -e – selfszelinga – visszaverődő hullám
-
Wersja 01 01 2017.
szelka, szelki [1. jeden z dwu pasków z materiału
lub z gumy, przekładany przez ramię i
przypinany lub przymocowywany z
przodu i z tyłu do spodni lub spódnicy w
celu ich podtrzymywania; 2. pas do
przytrzymywania
przenoszonego
przedmiotu;
też:
część
uprzęży
zaprzęgowej, spadochronowej itp. 3.
rodzaj pasków z elastycznej tkaniny
przełożonych przez ramiona i przypiętych
z przodu i z tyłu do spodni w celu ich
podtrzymania. Mocowane są za pomocą
żabek lub, rzadziej, guzików. Mogą mieć z
tyłu dwa paski (na kształt litery X) lub
jeden, przypinany na środku (Y).
Czerwone
szelki
stanowią
atrybut
maklerów. 4. to paski z elastycznej
tkaniny, zakładane na ramiona, w celu
podtrzymywania spodni. Współczesne
szelki mocowane są do spodni za pomocą
tzw. żabek, choć nadal spotykane są
zapięcia guzikowe. Tylna część przyjmuje
zazwyczaj kształt zbliżony do litery Y
bądź X.] – tartó, szíj, emelőszíj; nadrágtartó
szelka regulowana – szabályozható vállpánt
szelma [z dezaprobatą lub z uznaniem o osobie
sprytnej, umiejącej sobie radzić w życiu,
nie zawsze w uczciwy sposób] – (ném.
Schelm) selma; (dawno) huncut, csintalan,
kópé, jómadár; (elav.) gazember
szelmostwo [1. szelmowskie postępowanie lub
szelmowski postępek; 2. zalotność kogoś,
kto wie, że psoci] – kópéság, huncutság
szelmutka [daw. o kobiecie sprytnej i zalotnej] –
(kis)selyma, kis ravasz, huncut, kedves nő
szelmowski, -a, -ie [1. pełen podstępów,
przebiegłości; 2. świadczący o czyjejś
skłonności do żartów lub figli] – pajkos,
kópé, huncut
Szemejasz * Semejasz – Semája (Jahve
meghallgat; Jahve a hírnév; menny) [bibliai
név]
szelmowsko – pajkosan
szemerluki [(u Zygmunta Glogera) rodzaj sukni
niewieściej za czasów Saskich.] – (daw) női
ruha fajta (a szász királyok korában)
6819
Szeminit [czyli chór w którym góruje osiem
głosów] – kórus (amelyben a nyolc hang
kiterjesztése történik) [A megszülető
kereszténység énekei az ószövetségi
istentisztelet elemeiből, elsősorban a
zsoltározásból nőttek ki. Érthető tehát, ha
mind a nyugati, mind a keleti egyház énekei
ószövetségi gyökerekből sarjadtak s azok
mintájára szövődtek. — A keleti egyházi
szertartás számos "szerkezeti elemet" vitt
tovább az Ószövetségből. Az az előírás,
hogy "fényes-héten" sorban mennek a nyolc
hangon, talán a
chanukka nyolcnapos
ünneplésére emlékeztet, ezt viszi tovább a
nyolc hang nyolc egymást követő hétre való
kiterjesztése, ami aztán végigkíséri a
liturgikus évet.]
szemka [(u Zygmunta Glogera) jedwabna materja
przedniejsza i podlejsza. Cła od sztuki tej
materyi płacono r. 1650 po gr. 15 (Vol. leg.
IV, f. 358).] – (daw) selyemanyag
szemrać (szemrzę, szemrze) [1. wydawać szmer;
2. mówić cicho i niewyraźnie; 3. wyrażać
nieśmiało swoje niezadowolenie]
–
mormolni, zúgni, susogni; zúgolódni,
morogni, mormogni, elégedetlenkedni
szemranie [bibl. Bóg miłuje ludzi, wie co
potrzebują, jest sprawiedliwy, chce tylko
dobra człowieka i dlatego do Boga należy
przychodzić z prośbą, a nie z szemraniem,
co czynił krnąbrny Izrael na pustyni. Nie
należy także szemrać przeciwko tym, co
działają z rozkazu Boga i stosownie do
Jego woli. Lud szemrał przeciwko
Mojżeszowi i Aaronowi. Szemranie jest
dowodem nieprzynależności do Boga.
Szemrzący muszą zginąć. Napominanie w
miłości nie jest szemraniem i jest zalecane
przez Pismo Święte.] – zúgolódás, morgás
szemrany, -a, -e [pot. podejrzany, nieuczciwy] –
(podejrzany) gyanús, kétes; gyanúsított,
gyanút keltő; (nieuczciwy) tisztességtelen,
nem becsületes, becstelen, megbízhatatlan
Szeol * Piekło [1. w Starym Testamencie:
miejsce, w którym przebywają cienie
zmarłych; 2. w ST kraina wszystkich
zmarłych - bez rozróżnienia czy doznają
szczęścia, czy kary. W greckiej Biblii Hades (zob.).] – (héb.) Seol; alvilág, a
halottak birodalma [Az ÓSZ-ben az
elhunytak lelkeinek tartózkodási helye,
amelynek megfelel az ÚSZ-i hades; ha a szót
"pokol"-nak (lásd ott is) fordítják, akkor a
büntetés
helye;
a
legvilágosabb
bizonyságtételt a seol körülményeiről
Jézusnak a gazdagról és Lázárról szóló
történetében kapjuk (Lk 16,19-31).]
szeplenić (szeplenie) – selypíteni
-
Wersja 01 01 2017.
szeplenienie – selypítés
szepiet, szepioł, szepielak, szepleniuch, szeplun;
szepietliwy [(u Zygmunta Glogera) człowiek
w mowie szepleniący. Do płci żeńskiej
szepleniącej stosowano nazwy: szepiotka,
szepiołka, szeplunka.] – selypítő; selypítve
beszélő (ffi/nő)
szepnąć — szeptać (szepczę) [1. powiedzieć coś
szeptem; 2. porozumieć się z kimś w
sposób dyskretny; 3. szeptać: szerzyć
jakieś wieści tajemniczo lub po kryjomu]
– pusmogni, suttogni, súgni, megsúgni,
odasúgni; súgni-búgni; sugdolózni; sugdosni;
(szeleścić) susogni; zizegni
szepnąć słówko – súgni v. suttogni egy szót
szept [1. bezdźwięczny, cichy głos słyszany tylko
z bliska; 2. cichy dźwięk czegoś będącego
w stałym, jednostajnym ruchu] – (mowa
cicha) suttogás; (np. drzew) susogás, zizegés
szeptać (szepcze v. szepce) – pusmogni, susogni,
suttogni, súgni, csendesen beszélni
szeptanie – sugdosás
szeptanina [mówienie szeptem lub długotrwałe
szeptanie o czymś] – hosszú susogás, terefere, susmogás
szeptana propaganda – suttogó propaganda
szeptem – suttogva
szereg1 [1. ciąg osób lub rzeczy znajdujących się
obok siebie, w jednej, prostej linii; 2. zbiór
jednostek, np. faktów, uporządkowanych
według określonego systemu; 3. mat.
wyrażenie mające postać sumy skończonej
lub nieskończonej liczby składników] –
sereg; (mat) sor
2
szereg [zaimek komunikujący o dość dużej
liczbie rzeczy, zjawisk lub osób] – (egész)
sereg v. sor; egy csomó, (egy) sor; (pewna
ilość) sok, számos
w matematyce
 Szereg – konstrukcja umożliwiająca wykonanie
uogólnionego dodawania przeliczalnej liczby
składników
 Szereg Fouriera – szereg, pozwalający rozłożyć
funkcję okresową, spełniającą
warunki
Dirichleta,
na
sumę
funkcji
trygonometrycznych
 Szereg funkcyjny – szereg, którego wyrazami
są funkcje o wspólnej dziedzinie
 Szereg geometryczny – ciąg którego n-ty wyraz
jest suma n pierwszych wyrazów ciągu
geometrycznego
 Szereg harmoniczny – szereg liczbowy
 Szereg jednostajnie zbieżny – szereg, którego
wyrazami są funkcje o wspólnej dziedzinie
 Szereg Laurenta – Szereg Laurenta funkcji
zespolonej to reprezentacja tej funkcji w
postaci szeregu potęgowego, w którym
6820
występują również składniki o wykładniku
ujemnym
 Szereg Maclaurina – przedstawienie funkcji
(n+1)-razy różniczkowalnej przy pomocy
wielomianu zależnego od kolejnych jej
pochodnych oraz dostatecznie małej reszty
 Szereg potęgowy – szereg funkcyjny
 Szereg przemienny – szereg liczbowy, którego
wyrazy są na przemian dodatnie i ujemne
 Szereg rozbieżny – konstrukcja umożliwiająca
wykonanie
uogólnionego
dodawania
przeliczalnej liczby składników
 Szereg Taylora – przedstawienie funkcji (n+1)razy różniczkowalnej przy pomocy wielomianu
zależnego od kolejnych jej pochodnych oraz
dostatecznie małej reszty
 Szereg trygonometryczny – szereg funkcyjny
 Szereg Walsha – tworzą funkcje Walsha, które
można uporządkować według jednego indeksu
 Szereg von Neumanna – szereg będący
jednoznacznym i ciągłym rozwiązaniem
drugiego
rodzaju
równania
całkowego
Fredholma
w muzyce
 Naturalny szereg diatoniczny – szereg
dźwięków tworzących oktawę
 Szereg chromatyczny – dźwięk muzyczny
będący
alteracją
(podwyższeniem
lub
obniżeniem) dźwięku należącego do szeregu
diatonicznego
 szereg diatoniczny – szereg dźwięków
odpowiadający białym klawiszom fortepianu
poczynając od dźwięku c (dźwięki gamy C-dur)
 Szereg harmoniczny – szereg alikwotów,
sinusoidalnych tonów składowych, na które
można rozłożyć dowolny dźwięk, o ile jego
barwa i natężenie nie zmienia się zbyt szybko
w czasie
 Szereg zasadniczy – szereg dźwięków
odpowiadający białym klawiszom fortepianu
poczynając od dźwięku c (dźwięki gamy C-dur)
w statystyce
 Szereg
prosty
–
uporządkowanie
(pogrupowanie) notowań (wyników badań
statystycznych)
według
rosnących
lub
malejących poziomów cech
 Szereg rozdzielczy – statystyczny sposób
prezentacji rozkładu empirycznego
 Szereg szczegółowy – uporządkowanie
(pogrupowanie) notowań (wyników badań
statystycznych)
według
rosnących
lub
malejących poziomów cech
 Szereg wyliczeniowy – statystyczny sposób
prezentacji rozkładu empirycznego
Pozostałe
 Harmoniczny szereg sukcesyjny jezior – proces
sukcesji ekologicznej, w której śródlądowe
zbiorniki wodne przechodzą w następny etap
rozwoju bez wyraźnej przewagi jednego
czynnika ekologicznego
 Szereg aktynolitu – roztwór stały Ca-amfiboli
-
Wersja 01 01 2017.
 Szereg







czasowy
–
ciąg
informacji
uporządkowanych w czasie, których pomiary
wykonywane są z dokładnym krokiem
czasowym
Szereg homologiczny – zbiór związków
organicznych o zbliżonej strukturze, które
różnią się między sobą tylko liczbą grup
metylenowych
Szereg izologiczny – szereg, który tworzą
związki organiczne posiadające te same grupy
funkcyjne oraz tę samą liczbę atomów węgla
szereg napięciowy metali – zestawienie
pierwiastków chemicznych o własnościach
metalicznych,
według
ich
potencjału
standardowego E0
Szereg promieniotwórczy – szereg nuklidów
promieniotwórczych przekształcających się
kolejno jedne w drugie na drodze rozpadów
promieniotwórczych
Szereg
tryboelektryczny
–
zestawienie
materiałów pod względem biegunowości i
wielkości ładunku wytwarzanego podczas
zetknięcia i rozdzielania dwóch materiałów
szereg (wojsko)
szereg wartości – wartości nominalne
("znamionowe") rezystancji oporników i
pojemności kondensatorów produkowanych
seryjnie pochodzą z ustalonej w tym celu tabeli
szeregów
szereg arytmetyczny – (mt) számtani so
szereg błędów – egész sereg hiba
szereg dwumianowy, dwumienny [mat. szereg
potęgowy będący uogólnieniem dwumianu
Newtona] – binóm v. kéttagú számtani sor
szereg geometryczny [szereg, którego wyrazy
tworzą ciąg geometryczny] – geometriai v.
mértani sor
szereg harmoniczny [szereg rozbieżny, którego
kolejnymi składnikami są odwrotności
kolejnych liczb naturalnych] – harmónikus
sor; harmonikussor
szereg homologiczny [związki organiczne tej
samej klasy, których cząsteczki różnią się
między sobą liczbą grup metylenowych] –
homológ sor
szereg ludzi – az emberek egész serege, egy csomó
ember, egész sereg ember, rengetegen
szereg ludzi o tym wiedziało – rengetegen v. igen
sokan tudtak erről
szereg ławek – padsor
szereg rozbieżny – (mt) divergens sor
szereg zbieżny – összetartó v. konvergens sor
szereg zębów – fogsor
szeregi [1. oddziały wojska; 2. o jakiejś
zbiorowości związanej wspólnym celem,
programem i wspólną działalnością] –
seregek, sorok
6821
szeregi rozstąpiły się – a csapatok rendekre
szakadoztak
szeregować [układać coś w pewnej kolejności] –
sorba állítani, sorakoztatni; osztályozni
szeregować się [układać się w pewnej kolejności]
– sorba állni, sorakozni, osztályozódni
szeregowanie – sorakoztatás, sorba állítás;
osztályozás
szeregowi – kat. legénység
szeregowiec1, szeregowy [najniższy stopień w
hierarchii wojskowej; też: żołnierz mający
ten stopień] – honvéd, közkatona,
közlegény; baka
szeregowiec2 [pot.; zob. dom szeregowy] – sorház
szeregowy, -a, -e [1. zajmujący kolejne miejsce w
szeregu; 2. niczym się niewyróżniający] –
soros
szeregowy interfejs – soros interfész
szeregowy [najniższy stopień w hierarchii
wojskowej; też: żołnierz mający ten
stopień] – közkatona; baka; közlegény
szermeza (1) [bardzo miękka, lekka jedwabna
tkanina,
o
delikatnej,
ziarnistej
powierzchni i bardzo błyszczącym
spodzie; tkane za pomocą techniki
podwójnego nabierania, gdzie wyższy,
krepowy wątek jest włączony w splot
płócienny a niższy wątek z wysokim
splotem w splot atłasowy. Stosowany do
damskich sukienek i lekkich płaszczy.] –
Charmeuse szövet [Közepes súlyú, nagyon
puha selyem típusú szövet, a színoldala
finoman szemcsés, a baloldala sima, fényes.
Egy lánc-és két vetülékfonal-rendszerrel
szövik, az egyik vetülékfonal-rendszer
anyaga igen laza sodratú grege, a másiké
krepp fonal. Az előbbit vászonkötésben, az
utóbbit atlaszkötésben dogozzák be. Női
ruhákat és könnyű kabátokat készítenek
belőle.]
szermeza (2) [jednostronny osnowowy podwójny
splot z dwóch pełnych nici osnów, z
których jeden tworzy splot trykotowy i
inny płaski splot. Dzianina w splocie sz.
Jest stosowana do bielizny i odzieży
wierzchniej.] – Charmeuse (kötött kelme)
[A charmeuse (ejtsd: sarmőz) az egyik
legfontosabb lánchurkolt kelmeszerkezet.
-
Wersja 01 01 2017.
Egytűágyas gépen, két láncfonalrendszerből
készül, az alsó egy-, a felső kétugrásos
trikófektetést készít ellenfektetésben (lásd
trikó kötés). Puha, hajlékony, rugalmas
kelme, igen alkalmas mind alsó-, mind
felsőruházati termékek készítésére. Ha az
alsó fonalrendszerben elasztánfonalakat
használnak, így széles körben használt
fürdőruha- vagy rugalmas fehérnemű-kelme
gyártható. A francia "charmeuse" szó
jelentése: elbűvölő.]
szermierczy, -a, -e; szermierski, -a, -ie – vívó-;
vívó
szermierka
(dawniej
zwana
fechtunkiem)
[1. sztuka
władania
bronią
białą;
2. dyscyplina sportowa obejmująca walkę
na florety, szable i szpady; też: walka
sportowa dwóch przeciwników w tej
dyscyplinie; 3. w szerszym sensie sztuka,
praktyka władania bronią białą; w
węższym sensie jej sportowa forma czyli
dyscyplina sportowa, jeden ze sportów
walki.
Szermierka
sportowa
jest
dyscypliną
olimpijską
(turnieje
indywidualne i drużynowe) od 1896 roku,
jedną z czterech dyscyplin sportowych
(obok gimnastyki sportowej, lekkoatletyki
i pływania), które były do tej pory
rozgrywane na wszystkich nowożytnych
igrzyskach olimpijskich. Szermiercza
konkurencja szpady jest także jedną z
konkurencji w pięcioboju nowoczesnym] –
vívás [technikai jellegű küzdősport. A
küzdőtéren (páston) két versenyző vív
egymással mérkőzést (asszót). A mérkőzés
célja, hogy a versenyzők közül az egyik
minél hamarabb elérje a megadott
találatszámot (5, 15 találat, tus), így
megnyerve az asszót]; kardvívás
6822
szermierka na bagnety [technika ćwiczebnej
walki na bagnety] – szuronyvívás
szermierka na florety (floret) – tőrvívás
szermierka słowna – szópárbaj, szócsata, vita,
polémia
szermierstwo – vívás
szermierz [1. osoba władająca bronią białą lub
sportowiec
uprawiający
szermierkę;
2. osoba walcząca za jakąś sprawę, ideę
itp.; 3. człowiek władający białą bronią;
4.
sport. sportowiec uprawiający
szermierkę; 5. przen. bojownik za jakąś
sprawę czy ideę — syn.: a) szablista,
fechmistrz, fechtmistrz; syn. b.) adwokat,
rzecznik, orędownik, ideolog, bojownik,
zwolennik] – vívó, vívómester, kardvívó;
(átv.) harcos, bajnok; polemista
szermować [nadużywać jakichś argumentów,
haseł lub słów w dyskusji, wystąpieniu
publicznym itp.] – karddal harcolni,
bírkózni
szermować językiem – feleselni, vitatkozni,
szóharcot vívni, nyelvelni
szermować piórem – tollal harcolni v. viaskodni,
polemizálni
szeroka spódnica – bő szoknya
szeroka ulica – széles utca
szeroka klientela – gazdag vevőkör v. kliensek
szeroki, -a, -ie [1. mający określony wymiar
poprzeczny; 2. mający duży wymiar
poprzeczny w stosunku do obiektów,
przedmiotów
tego
samego
typu;
3. rozciągający się daleko we wszystkie
strony; 4. o ubraniu: nieprzylegający
ściśle do ciała lub za duży; 5. mający
znaczny zasięg, dotyczący różnych spraw,
osób, rzeczy] – széles, tág, tágas; (lużny) bő;
(átv.) tág, nagy, széles körű
szeroki biustonosz [Biustonosz, który posiada
poniżej miseczek pasek o szerokości 15 do
20 cm.] – hosszú melltartó [Olyan melltartó,
amely a kosarak alatt egészen a derékig leér
egy 15-20 cm széles kelme hozzátoldásával.]
szeroka droga – széles út
szeroka działalność – széles körű tevékenység
szeroki antyfaszystowski front ludowy –
széleskörű antifasiszta népfront
szeroki ekran [ekran filmowy, którego proporcje
szerokości do wysokości są większe od
standardowego formatu, umożliwiający
projekcję filmu panoramicznego] – széles
vetítővászon v. képernyő
szeroki jest świat – le is út, fel is út ('elmehet')
szeroki materiał – szerteágazó anyag
szeroki na dwa cale – két hüvelyk, két hüvelyknyi,
két ujjnyi széles
-
Wersja 01 01 2017.
szeroki na ileś metrów – vhány méter széles
szeroki ogół – nagyközönség
szeroki płaszcz – bő köpeny
szeroki rozgłos – széles körű visszhang
szeroki uśmiech – széles mosoly
szeroki w barach – szélesvállú
szerokie męskie spodnie z płótna noszone jako
odzież wierzcznia – gatya
szerokie plecy – (átv.) jó protekció
szerokiej drogi – jó utat! (autósoknak)
szeroko – szélesen, tágasan; széltében-hosszában
szeroko otwierać – kitárni (ajtót, ablakot)
szeroko otwierać v. otworzyć oczy – tágra nyitni a
szemeket (tágra nyitja a szemét)
szeroko roztwierać (roztworzyć) – kitárni
szerokoekranowy, -a, -e – szélesvásznú
szerokogłowy, -a, -e – széles fejű [wombat
szerokogłowy: déli szőrösorrú vombat]
szerokokątny, -a, -e [w odniesieniu do obiektywu
aparatu fotograficznego: mający krótszą
ogniskową niż obiektyw standardowy,
obejmujący większe od niego pole
widzenia] – nagylátószögű
szerokolistny, -a, -e [mający szerokie liście] –
széles levelű
szerokopasmowe sztuczne ucho – szélessávú
műfül
szerokopasmowy transformator symetryzujący –
szélesávú szimmetrizáló transzformátor
szerokosiężny, -a, -e – széles, tágas, messzemenő
szerokoskrzydły, -a, -e [1. o kapeluszu: mający
szerokie rondo; 2. o ptakach: mający duże
skrzydła] – szélesszárnyú; széles karimájú
szerokości palca – ujjnyi
szerokość
[poprzeczny
wymiar
liniowy
powierzchni lub bryły] – szélesség, bőség
szerokość
geograficzna
[1. jedna
ze
współrzędnych
geograficznych,
kąt
zawarty między kierunkiem prostej
prostopadłej do powierzchni Ziemi w
danym punkcie a płaszczyzną równika
ziemskiego liczony w kierunku północnym
i południowym; 2. miejsce na kuli
ziemskiej wyznaczone tym punktem na
mapie; 3. Kąt mierzony w stopniach na
północ i na południe od równika.
Szerokość geograficzna zwiększa się w
miarę oddalania się od równika (0°) i
wynosi 90° (odpowiednio szerokości
północnej i południowej) na biegunach.] –
földrajzi szélesség
szerokość geograficzna – földrajzi szélesség
szerokość
(czas
trwania)
impulsu
–
impulzushossz, impulzustartam
szerokość koleiny – (keréké) nyomtáv
6823
szerokość mniejsza, długość jak wyżej… - a
széleség kisebb, a hosszúság, mint fent
szerokość palca – ujjnyi
szerokość pasma – sávszélesség
szerokość
pasma
akustycznego
–
hangsávszélesség
szerokość pasma impulsu – impulzussávszélesség
szerokość pasma [Zakres częstotliwości, które
mogą przejść przez obwód. Obwody
analogowe zazwyczaj mają pasmo
przenoszenia ograniczone do pasma
ludzkiego głosu (około 3kHz). Fale
kwadratowe
sygnałów
cyfrowych
wymagają większych szerokości pasma
przenoszenia. Im większa prędkość
transmisji, tym większe wymagania
odnośnie szerokości pasma. Światłowód i
kabel koncentryczny odznaczają się
doskonałą
szerokością
pasm
przenoszenia.]
–
sávszélesség
[egy
frekvenciatartomány
kiterjedése,
amit
hertzben mérnek. A sávszélesség alapvető
jelentőséggel
bír
több
területen,
legfontosabbak
ezek
közül
az
információelmélet, a rádiós kommunikáció, a
jelfeldolgozás és a spektroszkópia. A
sávszélesség felmerül még az adatrátákkal
kapcsolatosan, valamilyen közvetítő közeg
vagy berendezés vonatkozásában is. A
Shannon–Hartley-tétel szerint egy működő
kommunikáció esetén az adatráta egyenesen
arányos az átvitel során használt frekvenciatartomány nagyságával. Ebben az értelemben
a sávszélesség az adatrátára vagy
kommunikációs
rendszerben
használt
frekvencia-tartományra vonatkozik (vagy
mindkettőre). A sávszélesség alkalmazása
alapvetően fontos egyes területeken. A
rádiókommunikáció esetén például a
sávszélesség
egymástól
elválasztott
frekvenciatartomány(oka)t jelöl, amelyek a
modulált
vivőhullámok
számára
fenntartottak, míg például az optikában egy
különálló színképvonal szélességét jelenti,
vagy egy színképtartományt.]
szerokość południowa – déli szélesség (Dsz.)
szerokość północna – északi szélesség (Ész.)
szerokość ramion – vállszélesség
-
Wersja 01 01 2017.
szerokość siedzenia [szerokość przedniej lub
tylnej części spódniczki lub spodni.
Bierzemy pod uwagę, czy brzegi są
zawarte w pomiarach.] – ülepbőség [Egy
nadrág vagy szoknya elejének vagy hátának
szélessége az ülep környezetében.]
szerokość
ścieżki
–
sávszélesség
(magnetofonszalagé, filmé)
szerokość taśmy – szalagszélesség (mm) [a
hangtechnikában
általánosan
használt
magnószalag névleges szélessége]
szerokość toru a. torów – vágányköz;
vágánytávolság,
nyomtávolság,
vágánytengely-távolság;
nyomtáv;
vágányszélesség; síntávolság
szerokość wiązki (strumienia) – sugárnyalábszélesség
szerokotorowy, -a, -e [mający szerzej niż
normalnie rozstawione szyny kolejowe;
też: dostosowany do szerokiego toru] –
széles vágányú; széles nyomtávolságú
szerokotorowy parowóz – széles nyomtávolságú
gőzmozdony
szerpentyna (serpentyna) – szerpentin (kanyargós
út)
szerszeń, Szerszeń europejski (vespa crabro)
[duży owad o brunatnoczerwonym
ubarwieniu z żółtym odcieniem i czarnym
deseniem] – darázs, lódarázs (Vespa crabro)
szerszy, -a, -e (szeroki) – szélesebb, tágabb,
bővebb
szerść (sierść) – szőr, szőrzet
szeryf1 [1. w Stanach Zjednoczonych: urzędnik
lokalny
o
uprawnieniach
administracyjnych i sądowych; 2. w
Anglii: tytuł honorowy nadawany przez
króla; też: osoba mająca ten tytuł; 3. w
średniowiecznej
Anglii:
urzędnik
królewski w hrabstwie mający rozległe
kompetencje] – (ang) seriff; közigazgatási
és bírói tisztséget betöltő egyén az angliai
grófságokban és az Amerikai Egyesült
Államokban
szeryf2 [zob.
szarif:
1. w
krajach
muzułmańskich:
tytuł
honorowy
przysługujący członkom klanu, do którego
należał
Mahomet;
2. dawny
tytuł
gubernatora Mekki z arabskiego rodu
Haszymidów] – (arab) serif; Mohamed
próféta utódainak címe
szerokość siedzenia
szeryf3 [w niektórych krojach pisma: krótka
kreska stanowiąca zakończenie znaku
graficznego, nadająca mu charakter
dekoracyjny; zdobnik] – (nyomd.) díszítő
elem; grafikai ábrázolás, betűdíszek
6824
szerzej (szeroko) – szélesebben
szerzenie – szélesítés, terjesztés
szerzenie plotek – rémhírterjesztés, pletykálkodás
szerzenie Słowa Bożego – zob. Ewangelizacja –
igehirdetés; evangelizáció
szerzenie się – szélesedés, terjedés, kitágulás,
nagyobbodás
szerzenie się chorób – a betegségek elterjedése
szerzyciel, szerzycielka – terjesztő, elterjesztő
(ffi/nő)
szerzyć [1. rozpowszechniać jakieś poglądy,
postawy, zasady itp.; 2. rozpowszechniać
jakieś negatywne zjawiska] – szélesíteni,
tágítani, bővíteni; széthúzni, nagyobbítani;
(rozpowszechniać) terjeszteni,
hírdetni;
(szokást) meghonosítani
szerzyć ferment – elégedetlenséget terjeszteni v.
szítani
szerzyć oświatę – kultúrát terjeszteni
szerzyć a. powodować a. spowodować panikę ―
pánikot kelteni
szerzyć pogłoski – híreket terjeszteni, híresztelni
szerzyć trwogę – nyugtalanságot terjeszteni,
rémületet szítani, riadalmat okozni
szerzyć wiadomości – híreket terjeszteni,
híresztelni
szerzyć się [1. o jakichś poglądach, zasadach itp.:
rozpowszechniać się; 2. o negatywnych
zjawiskach: przybierać coraz większe
rozmiary]
–
kitágulni,
bővülni,
nagyobbodni; terjedni
szesnasta [godzina czwarta po południu] –
tizenhat óra; (du.) 16.00 óra
szesnastka [1. liczba 16; 2. całość składająca się z
szesnastu części lub jednostek; 3. to, co
jest
oznaczone liczbą 16;
4. pot.
szesnastoletnia dziewczyna; 5. dźwięk o
długości 1/16 całej nuty; też: znak graficzny
oznaczający czas trwania takiego dźwięku
lub pauzy; 6. format książki, w której
arkusz drukarski jest złożony na
szesnaście części] – tizenhatos; (átv.)
tizenhatéves lány
szesnastodniowy, -a, -e [mający szesnaście dni,
trwający
szesnaście
dni
itp.]
–
tizenhatnapos v. tizenhat napos
szesnastogodzinny, -a, -e [trwający szesnaście
godzin] – tizenhatórai, tizenhatórás
-
Wersja 01 01 2017.
szesnastolatek [chłopiec mający szesnaście lat;
też: zwierzę, roślina lub przedmiot mające
tyle lat] – tizenhatéves (fiú)
szesnastolatka – tizenhatéves (lány)
szesnastoletni, -ia, -ie [mający lub trwający
szesnaście
lat]
–
tizenhatéves,
tizenhatesztendős
szesnastoletnia piosenkarka – tizenhatéves
énekesnő
szesnastoramienny, -a, -e [mający szesnaście
ramion, odnóg itp.] – tizenhat karú
[żyrandol szesnastoramienny: tizenhat karú
csillár]
szesnastostopniowy, -a, -e [1. mający szesnaście
stopni (w jakiejś skali); 2. mający
szesnaście stopni, etapów] – tizenhat fokos
v. fokú
szesnastotomowy, -a, -e
– tizenhat kötetes
[szesnastotomowy
słownik
języka
francuskiego z XIX i XX w.: XIX-XX. sz.-i
tizenhat kötetes francia szótár]
szesnastowieczny, -a, -e [dotyczący XVI wieku] –
tizenhatodik századi
szesnastu [liczebnik oznaczający liczbę 16] –
tizenhatan, tizenhat ember
szesnasty, -a, -e [będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z szesnastu
jednostek lub jedną z szesnastu części, na
które można coś podzielić] – tizenhatodik
szesnasty [szesnasty dzień miesiąca]
–
tizenhatodika
szesnaście [liczebnik główny oznaczający liczbę
16] – tizenhat
szesnaścioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający
liczbie 16, używany w odniesieniu do osób
różnej płci, dzieci i młodych zwierząt oraz
do przedmiotów o nazwie występującej
tylko w liczbie mnogiej] – tizenhat (csak
semlegesnemű főneveknél)
szesnaścioro dzieci – tizenhat gyerek
Szeszak * Sesak – Sésák [Talán Bábel vagy
Babilon rejtjeles neve (Jer 25,26; 51,41).]
sześciokąt [1. wielokąt o sześciu kątach;
2. kształt zbliżony do sześciokąta; też:
przedmiot tego kształtu] – mat. hatszög
sześciokąt foremny [1. sześciokąt o wszystkich
bokach i wszystkich kątach równych; 2. to
sześciokąt wypukły o wszystkich bokach
równej długości i wszystkich kątach
równych.] – szabályos hatszög
sześciokąt opisany – körülírt hatszög
sześcioukosowy, -a, -e – (bélletes kapu) hatosztású;
hatosztatú; hat kapuzatból álló [A bélletes
kapuban fokozatosan szűkülő kapuzatok
sorakoznak, melyek díszítése egységes:
oszloplábazatokból,
oszlopokból,
oszlopfőkből, majd a timpanont keretező
ívelt hengeres tagból állnak.]
Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Drawsku
Pomorskim
6825
sześcian
[prostopadłościan
ograniczony
sześcioma kwadratowymi ścianami] –
(bryła geometryczna) kocka, hexaéder;
(mat.) köb
sześcianek [kulista lub owalna bakteria tworząca
kolonie
podobne
do
sześcianów;
pakietowiec] – kis kocka, kockácska; –
kockába rendeződött baktériumcsoport
sześcienny, -a, -e – köb- (3); kocka alakú
sześcioboczny, -a, -e – hatszögű
sześciobok (zob. sześciokąt) – hatszög, hatszöglet
sześciodniowy, -a, -e [mający sześć dni, trwający
sześć dni itp.] – hatnapos, hatnapi
sześciocylindrowy, -a, -e [mający sześć
cylindrów,
np.
samochód
sześciocylindrowy] – (műsz.) hathengeres
sześciofazowy, -a, -e [1. składający się z sześciu
faz, etapów; 2. działający w układzie
odpowiednich
sześciu
prądów
przemiennych] – hatfázisú, hatfázisos
sześciogłosowy, -a, -e – hathangú, hatszólamú
[stroik
sześciogłosowy:
hatszólamú
hangvilla]
-
Wersja 01 01 2017.
sześciojęzyczny, -a, -e – hatnyelvű [sześciojęzyczny
słownik techniki rolniczej : polski,
angielski, niemiecki, francuski, włoski,
rosyjski]
sześciokąt (sześciobok, heksagon) [1. to wielokąt
o sześciu bokach; wielokąt o sześciu
kątach; 2. kształt zbliżony do sześciokąta;
też: przedmiot tego kształtu] – hatszög [A
geometriában hatszögnek nevezik az olyan
sokszögeket, melyeknek hat oldaluk és hat
csúcsuk van. Minden hatszögre igaz, hogy
szögeinek összege 720°.]
sześciokątny, -a, -e [mający sześć kątów;
heksagonalny; seksagonalny] – hatszögű,
hatszögletes
sześcioklasowy, -a, -e [obejmujący sześć klas lub
podzielony na sześć klas] – hat osztályú
sześciokołowy, -a, -e [mający sześć kół] –
hatkerekű
sześciokonny, -a, -e [1. o pojeździe: zaprzężony w
sześć koni; 2. o silniku: mający moc
sześciu koni mechanicznych] – hatlovas;
hat lóerős
sześciokrotnie – hatszorosan; hatszor
sześciokrotny, -a, -e [1. powtarzający się sześć
razy; 2. taki, który osiągnął coś sześć razy;
3. sześć razy większy lub mniejszy od
czegoś] – hatszoros
sześciolatka [1. forma ż od sześciolatek;
2. sześcioletni okres objęty planem
gospodarczym] – hatéves kanca; hatéves
terv
sześciolatek [dziecko mające sześć lat; też:
zwierzę, roślina lub przedmiot mające tyle
lat] – hatéves fiú; hatéves állat, növény
sześciolecie [1. okres sześciu lat; 2. szósta
rocznica] – hat év, hatodik évforduló
sześcioletni, -ia, -ie [mający lub trwający sześć
lat] – hatéves, hatesztendős, hatévi
sześcioletni plan (Plan Sześcioletni (1950–1955)
to drugi, po Planie Trzyletnim, z planów
gospodarczych wprowadzonych w PRL.) –
(dawno) hatéves terv (1950-55)
sześciometrowy, -a, -e [mający długość sześciu
metrów, wynoszący sześć metrów] –
hatméteres
sześciomiesięczny, -a, -e [mający sześć miesięcy,
trwający sześć miesięcy itp.] – hathónapos,
hatévi
sześcionóg [urządzenie mechaniczne, którego
ruch opiera się o trzy pary nóg. Termin
ten zwykle wiąże się z robotyką.
Urządzenia tego typu uważa się z
stabilniejsze od robotów dwunogich
ponieważ w większości przypadków
cechują się one stabilnością statyczną i nie
wymagają
sterowania
w
czasie
rzeczywistym.
Z
drugiej
strony
udowodniono jednak, że sześcionogie
owady (np. karaluchy) uzależniają swój
ruch od uwarunkowań dynamicznych.] –
hatlábú állat v. robot
6826
sześcionóg – hatlábú robot
sześcioosobowy, -a, -e [1. składający się z sześciu
osób; 2. przeznaczony dla sześciu osób] –
hatszemélyes
sześciopiętrowy, -a, -e [mający sześć pięter] –
hatemeletes
sześciopokojowy, -a, -e [o budynku, lokalu itp.:
składający się z sześciu pokojów] –
hatszobás, hattermes (lakás, helyiség)
sześcioraczki, -a, -ie [sześcioro dzieci urodzonych
podczas jednego porodu] – hatosikrek
sześcioraki, -a, -ie [występujący w sześciu
formach, odmianach] – hatféle, hatrétű
sześciorako – hatféleképpen, hatrétűen
sześcioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający
liczbie 6] – hat; hatan
sześciorodzinny, -a, -e – hatcsaládos
sześciorodzinny budynek – hatcsaládos épület
sześciowiersz [tekst składający się z sześciu
wersów] – (ir.) hatsoros (vers), sestina
sześciowierszowy, -a, -e – hatsoros
sześciu – hat (hímnemű személyekre vonatkozóan)
sześć (sześciu) [1. liczebnik główny oznaczający
liczbę 6; 2. ocena celująca w szkolnym
systemie ocen] – hat
sześć całych pięć dziesiątych - hat egész öt tized
sześć razy [sześciokrotnie; sześćkroć] – hatszor
sześć tysiący – hatezer
sześćdziesiąt (sześćdziesięciu) [liczebnik główny
oznaczający liczbę 60] – hatvan
sześćdziesiątka [1. liczba 60; 2. całość składająca
się z sześćdziesięciu części lub jednostek;
3. to, co jest oznaczone liczbą 60; 4. pot. o
wieku: sześćdziesiąt lat; 5. pot. szybkość
sześćdziesięciu kilometrów na godzinę;
6. pot. kobieta mająca sześćdziesiąt lat] –
hatvanas; hatvan év; hatvan (km/h); hatvan
éves nő; fn. hatvanas
sześćdziesiąty, -a, -e [będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z sześćdziesięciu
jednostek lub jedną z sześćdziesięciu
-
Wersja 01 01 2017.
części, na które można coś podzielić] –
hatvanadik; mn. hatvanas
sześćdziesięciolecie [1. okres sześćdziesięciu lat;
2. sześćdziesiąta rocznica] – hatvanadik
évforduló
sześćdziesięcioro
[liczebnik
zbiorowy
odpowiadający liczbie 60] – hatvan
(különnemű gyerekre, fiatal állatokra v. csak
tsz-ban használatos főnevekre vonatkozó
gyűjtőszámnév)
sześćdziesięcioro drzwi – hatvan ajtó
sześćdziesięcioro kacząt – hatvan kiskacsa
sześćkroć [sześć razy; sześciokrotnie] – hatszor,
hatszorta
sześćset
(sześciuset)
[liczebnik
główny
oznaczający liczbę 600] – hatszáz
sześćsetlecie [1. okres sześciuset lat; 2. sześćsetna
rocznica] – hatszáz éves időszak; hatszáz
éves évforduló
sześćsetny, -a, -e [będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z sześciuset
jednostek lub jedną z sześciuset części, na
które można coś podzielić] – hatszázadik
szetland [od nazwy wysp Szetlandów (ang.
Shetland Islands) na Atlantyku, ok. 200
km na płn.wsch. od wybrzeży Szkocji; ―
szetlandzka wełna, delikatna, puchowa
okrywa
wewnętrzna
runa
owiec
hodowanych na Wyspach Szetlandzkich,
ręcznie
skubana;
przędza
ręcznie
uprzędziona z tej wełny; materiał z tej
przędzy używany gł. na płaszcze, zwł.
damski]
–
shetland;
(text)
fésűsgyapjúszövet;
köpenyés
kosztümanyag (az Északi-tengerben fekvő
Shetland-szigetek nevéből)
szetlandzki pony [najmniejsza rasa koni (ok. 1 m
wys.),
pop.
towarzysz
zabaw
i
wierzchowiec dzieci, przystosowany do
ostrego klimatu Wysp, jest silnym,
odpornym zwierzęciem pociągowym,
długowiecznym,
niewymagającym,
łagodnym i zrównoważonym] - Shetland-i
póni
Szetlandy (Wyspy Szetlandzkie, Shetland Islands,
dawniej
Hjaltland,
gael.
Sealtainn)
[archipelag na Oceanie Atlantyckim,
6827
około 200 km na północ od wybrzeży
Wielkiej Brytanii. Stanowią odrębną
jednostkę
administracyjną
Wielkiej
Brytanii z głównym ośrodkiem w
Lerwick.] – Shetland v. Shetland szigetek
(régies betűzéssel Zetland, korábban
Hjaltland) [szigetcsoport az Orkney-szigetek
és Feröer között, Skócia szárazföldjétől
északra. Skócia 32 tanácsi területének
(council area) egyike. Adminisztratív
központja és az itteni egyetlen burgh státuszú
település Lerwick.]
szetlandzki owczarek [sheltie, mały (do 41 cm
wys.) [owczarek pilnujący małych owiec
Wysp Szetlandzkich, przypominający
collie, silny i ruchliwy, o długiej sierści,
czarnej, brązowej a. niebieskoszarej z
czarnymi plamami] - Shetland-i juhász v.
juhászkutya
szew [1. miejsce zszycia kawałków tkaniny, futra
itp. wraz z nićmi, którymi te kawałki
zszyto; 2. operacyjne zszycie tkanek
miękkich; 3. blizna pozostała po takim
zszyciu; 4. naturalne połączenie dwu
przylegających do siebie kości spojonych
tkanką łączną; 5. połączenie brzegów
przedmiotów metalowych za pomocą
nitowania lub spawania; 6. miejsce, w
którym dwie lub więcej powłok materiału
włókienniczego są połączone. Osiągnięte
za pomocą szycia, sklejania, innego
sposobu łączenia. W zależności od szycia
rozróżniamy szew ręczny za igłą, szwy
lamówkowe, szew kapowany, szew
obrębiający, i paru innych specjalnych
szwów. 7. miejsce połączenia dwóch lub
więcej fragmentów ubioru za pomocą
połączeń nitkowych lub innych. Biorąc
pod uwagę przeznaczenie możemy
wyróżnić: szwy łączące i brzegowe
stanowiące wykończenie krawędzi. Ze
względu na sposób łączenia natomiast
szwy dzielimy na szyte, klejone i
zgrzewane.] – varrás, varrat [A varrat - a
varráson belül - egy vagy több varrócérnának
vagy varrófonalnak a varrt anyagokon át
egymással létrehozott kapcsolata során
létrejött képződmény, azaz csupán a varratot
alkotó varrófonalak ill. -cérnák az összevarrt
kelmék nélkül.]
-
Wersja 01 01 2017.
szew bieliżniarny – fehérnemű varrás v. beszegés
szew czaszki – koponyavarrat
szew kapowany [tworzony za pomocą łączenia
dwóch
lub
kilku
materiałów
włókienniczych złożonych na ich końcach
lub wzdłuż ich powierzchni. Łączenie jest
wykonane za pomocą jednego lub więcej
rządków splotów, lub za pomocą
połączenia adhezyjnego.] – átlapolt varrás
[Széleikkel vagy nagyobb felületeikkel
egymásra fektetett két vagy több kelmeréteg
öszekapcsolása varrás útján. A varrás
készülhet egy vagy többsoros varrattal, vagy
esetleg varratot helyettesítő ragasztással
vagy hegesztéssel.]
szew klejony [Połączenie dwóch warstw tkaniny
lub
materiału
przy
zastosowaniu
materiału wiążącego, ciśnienia i wysokiej
temperatury.
Cała
powierzchnia
materiału jest pokryta substancją klejącą
albo są tylko kropkę „kleju“.] – ragasztott
varrat [Két kelmeréteg tartós egyesítése
ragasztóanyaggal, hő és nyomás hatására.
Típusai a pontragasztás és a felületi
ragasztás.]
szew kuśnierski – szűcsvarrat
szew maszynowy [tworzony przemysłowo za
pomocą szycia
maszynowego.
Jest
tworzony poprzez wykorzystanie dwóch
lub więcej nici. Różne rodzaje s.m. mogą
być
wytwarzane
na
specjalnych
maszynach,
do
niektórych
celów
dekoracyjnych.] – gépi öltés [Varrógéppel
készített öltés, amely egy vagy több fonalból
(tkp. cérnából) áll. Nagyon különböző fajtái
vannak, az iparban használatos sokféle
varrógépnek és az összevarrást vagy díszítő
varrást
igénylő termékek igényeinek
megfelelően.]
szew owerlokowy [Typ płaskiego szwu który
łączy materiały , jego krawędzie.] –
overlock varrat [Kétfonalas láncöltésű
szegővarrat, amelynek készítésénél egyúttal
az összevarrt kelmék szélét is levágják. Lásd
még: overlock öltés, tisztázás.]
szew ozdobny – díszítővarrás
szew podłożenia [schludny szew, k tory jest
tworzony za pomocą składania materiału
włókienniczego na jego końcach. Może
być odwrócony w górę, za pomocą
odwracania i łączenia krawędzi materiału
tekstylnego z s.p.; lub odwrócony w dół, za
pomocą odwrócenia i połączenia z
krawędzią materiału włókienniczego.] –
visszahajtott szegés [A kelme szélének olyan
eldolgozása, hogy a kelme szélét akár az
egyik, akár a másik oldal felé behajtják és
egy varrattal rögzítik.]
6828
szew ręczny "za igłą" [tworzone poprzez
łączenie dwóch lub większej ilości tkanin.
Łączenie jest osiągnięte poprzez jeden lub
kilka rzędów splotów tego samego lub
różnego typu.] – jobb-balos varrás [Két
vagy több kelme egymásra fektetett szélének
összevarrásakor létrejött varrás. A varrásban
egy- vagy többsoros varratok fordulhatnak
elő, utóbbi esetben azonos vagy különböző
öltéstípussal.]
szew się odpruł – a varrás felfeslett
szew
zgrzewany
[Połączenie
materiałów
włókienniczych
i
niewłókienniczych
materiałów termoplastycznych za pomocą
zgrzewania. Niektóre szwy w odzieży
z membraną są zgrzewane.] - hegesztett
varrat [Hőre lágyuló műanyagból (pl.
szintetikus szálakból) készült textilanyagok
és/vagy ilyen nyersanyagból készült nem
textil anyagok (pl. fóliák) összeerősítése hő
és nyomás hatása alatt.]
szewc [rzemieślnik zajmujący się wyrobem i
naprawą obuwia] – cipész, varga,
csizmadia, (dawno) suszter (jestem szewcem)
szewc w dziurawych butach chodzi – rongyos a
varga cipője
szewcki gnyp [(u Zygmunta Glogera) Gnypem
nazywają szewcy nóż do krajania skóry;
że zaś rzemiosło szewckie uważane było w
dawnej Polsce za zyskowne, więc też
powstało przysłowie ludowe: „Szewski
gnyp kraje chleb”.] – (daw) cipészkés;
bőrvágó kés; dikics [A Frecskay ismertette
lábbelikészítő eszközök között kettő van,
amelyek inkább a csizmadiákhoz látszanak
kötődni. Az egyik a bőr kiszabásához
használt kés, a bicskia, a másik a dikics nevű
kés. A csizmadiamesterséghez tartozik a
törökösen hangzó dikics nevű kés is,
amelynek szintén elég késői az első írásos
előfordulása: 1767. Az etimológiai szótár
(TESz I. 635) szerint mégis „ismeretlen
eredetű”. Majd ugyanott így folytatja e
szótár: „Az oszm. dikiº ’varrás, varrat’
átvételeként való magyarázata jelentéstani
okok miatt elfogadhatatlan. Esetleges
összefüggése más török szavakkal … további
vizsgálatot igényel.”]
szewcowa (żona szewca) – cipészné, a cipész
felesége
szewcówna – a cipész leánya
-
Wersja 01 01 2017.
szewczyk, szewek (zdrobnienie od: szewc) –
cipészsegéd, suszterinas; suszterka
szewczyna – ügyetlen, rossz cipész; suszter
szewiot, cheviot [1. wełna rasy owiec
wyhodowanej na angielskich wzgórzach
Cheviot. Mianem szewiota określa się
również tkaninę z tej wełny (ewentualnie
wełny czesankowej), o splocie skośnym,
obustronnie opalonej, z wyraźnym
rysunkiem splotu. 2. owca o długiej, gęstej
i lśniącej sierści, wyhodowana na
wzgórzach Cheviot; 3. tkanina ubraniowa
z wełny tych owiec; też: tkanina z wełny
czesankowej; 3. ang. i fr. cheviot – od
wzgórz Cheviot w Wielkiej Brytanii) –
tkanina wełniana z przędzy czesankowej,
bywa też półwełniana. Szorstka, lekko
połyskliwa,
odporna
na
działanie
mechaniczne. Używana do wyrobu odzieży
mundurowej i sportowej od XIX w.; 4.
tkanina o splocie skośnym wytwarzana z
przędzy czesankowej, bardzo sztywna,
gładka
o
widocznym
splocie,
jednokolorowa. Stosowana do produkcji
mundurów, ubrań i kostiumów; 5. tkanina
wyrabiana z wełny owiec hodowanych na
wzgórzach Cheviot w Wielkiej Brytanii.] –
(ang.) cheviot, seviot; báránygyapjúszövet;
robusztus
gyapjúanyag,
legtöbbször
sávolykötésben (sávoly) (leginkább sportos
dzsekik, öltönyök, kosztümök és kabátok
alapanyaga)
szewiotowy, -a, -e – seviotszewro (z francuskiego chevreau) [zob. giemza w
zn.
1.;
skóra
kozia
garbowania
chromowego, wykończona z zachowaniem
naturalnego rysunku lica. Niekiedy skórę
końską garbowania chromowego określa
się mianem szerwo końskie.] –(skóra)
zergebőr, sevróbőr, sevró, zsevro; fiatal
kecske bőréből krómcserzéssel készült finom
felsőbőr
szewrolet
[samochód
marki
Chevrolet;
chevrolet] – chevrolet márkájú gépkocsi
szewron [1. naszywka w kształcie litery V na
rękawie
munduru
wojskowego,
oznaczająca liczbę wysłużonych lat lub
stopień wojskowy; 2. tkanina o splocie
skośnym, łamanym] – (wojsk) (ékalakú
jelzés a zubbony ujján, karpaszomány)
szewski, -a, -e – cipészszewski stołek – cipészszék, vargaszék, suszterszék
szewstwo – cipészet, cipészmesterség, cipészipar,
cipészség
szewstwo ortopediczne – ortopéd cipészet
szewczyk – cipészsegéd
szewstwo – cipésmesterség; (dawno) suszterség
szezlong [kanapa w kształcie wydłużonego fotela,
na której można odpoczywać w pozycji
półleżącej] – sezlon, kerevet, pamlag,
divány
6829
Szibolet * Szybolet – Sibbolet (gabonaaratás, folyó,
folyam) [Héber szó, amelyet a Jordán egyik
partján "szibbolet"-nek ejtettek, és ezt a szót
használták fel Gileád (1) férfiai annak
felismerésére, hogy a menekülő ember
Efraimból való-e vagy sem (Bír 12,5-6).]
Szilo * Sylo – Siló (a nyugalom, biztonság, gond
nélküliség helye) [Város Efraim területén,
Bételtől (1)
mintegy 18 km-nyire
északkeletre]
Szinear * Senaar [inna nazwa Babilonii] – Hinár
(Senaar) [I. Sargon, a Sem-törzsek vezére és
az asszír nép ősatyja (Assur, Sem fia, de
város is volt Asur-Assur. (Gen. X. 22, Gen.
II. 14, I. Par. 1-17, 2-24.)]
szinto, szintoizm [zob. sinto] – sintoizmus
szirinka [stosunkowo duża chustka, jedwabna
albo z cieniutkiego lnianego płótna,
bardzo ozdobna służąca do trzymania w
ręce, moda wśród kobiet rosyjskich z XVI
i XVII wieku. Szirinki były haftowane
złotą nicią lub kolorowym jedwabiem,
naszywano je perłami, a czasem dawano
również
obrzeżenie
z
frędzli.
Najpiękniejsze i najcieńsze produkowano
z muślinu krymskiego.] – (daw) hímzett
selyem v. lenvászon orosz kendő
Szittim * Sytym – Sittim (akác) fa
Sziwa, Siwa, Śiwa [stwórca, opiekun i niszczyciel
świata, jeden z trzech najważniejszych
bogów hinduizmu] – Siva (hindu isten); a
hindu szentháromság egyik tagja; az életet
elpusztító és megújító istenség a hindu
vallásban
szkalować [mówić o kimś lub o czymś źle] –
rágalmazni,
ócsárolni,
piszkálódni,
-
Wersja 01 01 2017.
becsmérelni, gyalázni, sérteni, pletykázni;
mocskolni
szkalować kogo – hírbe hoz (vkit); megtépázni
vkinek a becsületét
szkalować się [szkalować jeden drugiego] –
rágalmazzák, ócsárolják egymást
szkalowanie – piszkálódás, rágalmazás, sértés,
becsmérlés, pletykálás
szkapa, szkapina,
szkapsko
[o bardzo
zabiedzonym koniu] – gebe, sajnálatméltó
ló; (szkapina) lóhús
szkapa najęta – bérelt gebe
szkapieć – meggebedni
szkaplerz (łac scapulare od scapula – ramiona,
barki, plecy) [1. wierzchnia część habitu w
postaci szerokiego płata materiału, takiego
samego z jakiego uszyty jest habit, z
otworem na głowę. Szkaplerz okrywa
barki oraz sięga na plecy i na piersi – stąd
bierze się jego nazwa. Jednym z
najbardziej charakterystycznych krojów
szkaplerzy jest tzw. kukulla noszona przez
mnichów benedyktyńskich. Różni się od
zwykłego szkaplerza długim kapturem.
Szkaplerz karmelitański nosili do śmierci
m.in. Jan Paweł II oraz św. Josemaria
Escriva. 2. Tak zakonnicy polscy oprócz
szkaplerzy małych, noszonych na koszuli
przez członków, zapisanych do różnych
bractw, nazywali swój ubiór zwierzchni,
noszony w wielu zakonach a składający się
z dwuch kawałków sukna, z których jeden
na piersi a drugi na plecy spadał. Taki
szkaplerz przepisał św. Benedykt swym
uczniom i braci dla ochrony sukienki
zakonnej przy pracy.] – skapuláré (A szent
Skapulárét az utolsó óra, tehát boldog
halálunk érdekében hordjuk. A szent
Skapuláré első viselői a Kármel hegyén élő egyszerűen csak kármelitáknak nevezett szerzetesek voltak. Ők a legrégibb időkben
kötényként viselték, tulajdonképpen azért,
hogy igazi szerzetesi ruhájukat védje a
munka idején. A Szent Skapuláré két részből
áll: 4x6 cm, pamutszövetből készül. A két
részt vékony zsinór köti össze úgy, hogy a
két rész egészen a vállon nyugszik. Az egyik
hátul, a másik elől lóg. (Skapula = váll) Ez a
kis Szent Skapuláré a világiak számára
készül. A nagy Skapulárét a szerzetesek
viselik. Ez az úgynevezett vállruha, a habitus
fölött hordják.)
6830
szkarada [osoba lub rzecz bardzo brzydka] –
csúfság, csúnyaság, rondaság
szkaradnie – utálatosan, undokul, aljasan, csúfan,
csúnyán, rondán
szkaradnieć – csúffá, rondává válni; elcsúnyulni,
elcsúfulni
szkaradnik – csúfság, rondaság, ronda alak v.
fráter
szkaradność – utálatosság, undokság, aljasság,
csúfság, csúnyaság, rondaság
szkaradny, -a, -e [1. budzący wstręt pod
względem fizycznym; 2. bardzo zły pod
względem
moralnym;
3. dokuczliwy,
uciążliwy] – utálatos, undok, aljas; csúf,
csúnya, ronda
szkaradzieństwo [1. rzecz lub osoba budząca
odrazę swoim wyglądem; 2. czyn naganny
moralnie] – csúfság, rútság, rondaság
szkarlatyna (Płonica) [fr. scarlatine jw.' od
śrdw.łac. scarlatum 'szkarłat'. med.
płonica; ostra choroba zakaźna wieku
dziecięcego] – scharlach; (ol) skarlát; (orv.)
vörheny
szkarłat [1. kolor ciemnoczerwony; 2. tkanina
takiego koloru; też: strój w tym kolorze,
będący oznaką czyjejś wysokiej godności;
3. (u Zygmunta Glogera) Szkarłat,
karmazyn,
purpura,
barwa
uprzywilejowana
domu
panującego
Piastów oraz stanu rycerskiego czyli
szlachty, od czasów gdy ta stanowiła
drużyny rycerskie Piastowiczów. Dawniej
mówiono: szarłat, szarłatny, szarłatowy,
czerwień, ale już w XVIII w. zaczęto
używać stale: szkarłat, szkarłatny.
Szarłatem nazywano i kolor i każdą
tkaninę tej barwy. 4. odmiana czerwieni.
Oznacza godność królewską; podobnie jak
kolor purpurowy. Szydercy nałożyli Panu
płaszcz szkarłatny. Fałszywy kościół
będzie siedział na szkarłatnej bestii.] – (ol)
skarlát; (tkanina) bíbor; (barwa) bíborszín,
bíborvörös szín, skarlátvörös, skarlátszín [A
murex csigafajtákból, melyek a Földközitenger térségében honosak, nyerhetőek a
bíborszínanyagok. Az általuk termelt
folyadék a napfénytől zölddé színeződik,
majd sötét violává, később ibolyakékké és
így alakul ki ez a színezet.]; (bibl.) bíbor [Az
ókorban sokra becsült szín; mivel a festék
igen drága volt, nagy jólétre vallott, ha valaki
bíborszínű ruhát hordott; királyi viselet volt:
a bíbor a karmazsinvörös és lila közti színek
egész skáláját tartalmazta (2Móz 25,4; 28,15;
Bír 8,26; 2Krón 2,14).]
Szkarłatka amerykańska (Phytolacca americana)
[gatunek rośliny należący do rodziny
szkarłatkowatych. Pochodzi z Ameryki
-
Wersja 01 01 2017.
Północnej, jest też uprawiana w wielu
krajach świata. W swojej ojczyźnie
uważana bywa za chwast. W Polsce
znajduje się w kolekcji niektórych
ogrodów
botanicznych,
bywa
też
uprawiana przez hobbystów jako rzadko
spotykana tutaj roślina ozdobna.] –
Amerikai alkörmös (Phytolacca americana
L. Phytolaccaceae) [Más néven: amerikai
karmazsinbogyó,
berzseny
vérfürt,
festőbogyó, festőszőlő]
Szkarłatka amerykańska
(Phytolacca americana)
szkarłatnie – skarlát színűen
szkarłatnieć – vörösödni, megvörösödni; pirulni,
elpirulni
szkarłatny, -a, -e – skarlát színű
szkarłupień
[bezkręgowiec
morski
o
promienistej budowie ciała wzmocnionego
wapiennym szkieletem] – (áll.) tüskésbőrű
Szkarłupnie (Echinodermata, z gr. echinos - jeż
+ derma - skóra) [halobiontyczne
zwierzęta
wtórouste.
Najstarsze
skamieniałości znane z osadów kambru.
Ich przodkami były zwierzęta dwubocznie
symetryczne. Większość prowadzi osiadły
tryb życia, choć niektóre są biernie
przenoszone przez wodę.] – tüskésbőrűek
(Echinodermata) törzsébe olyan újszájú
tengeri állatok tartoznak, amelyek többnyire
a mederfenéken élnek. Lárváik kétoldalas
szimmetriát mutatnak.
szkarpa (skarpa) – (ép.) gyámfal, gyámpillér;
(dawno, wojsk.) (belső) árokrézsű; (földr.)
partrézsű
szkarpowy, -a, -e – lejtős
szkatuła,
szkatułka
[1. skrzynka
do
przechowywania kosztowności, pieniędzy
itp.; 2. o pieniądzach, którymi ktoś
dysponuje; 3. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera)
Jako
wyrób
stolarski
niewątpliwie
krajowy
z
pięknemi
inkrustacjami drzewnemi i rokiem 1778
podajemy tu w rysunku szkatułkę,
6831
znajdującą się w zbiorach jeżewskich.
Nazewnątrz
pochyłego
jej
wieka
umieszczona jest poduszeczka do szpilek i
igieł, zwana dawniej „pultynkiem”.
Szkatułka zatem należała widocznie do
damy i osoby znacznej, której pierwsze
litery imienia, nazwiska i tytułu: J. A. M.
K. B. znajdują się na wewnętrznej stronie
wieka, wyłożone drzewem białem na tle
drzewa ciemnego. Wewnątrz znajduje się
także przy boku tylnym tak zw.
„przytworek” czyli zachowanko w
kształcie żłobka z wieczkiem, na
drobiazgi. Podobne przytworki pospolite
są we wszystkich wielkich staroświeckich
skrzyniach u ludu, który naśladował w
tem sprzęty możniejszych.] – skatulya,
doboz, nagy doboz, karton; (dawno)
pénzesláda
szkatułeczka (szkatułka) – skatulya, doboz
szkatułka ma dobre zamknięcie – a kis doboznak
jó a zárja
szkatułka z klejnotami – ékszeresdoboz
szkatułkowy, -a, -e – dobozszkatułkowa forma, kompozycja utworu, dzieła
itp. [forma, kompozycja utworu, dzieła
polegająca na wpleceniu w opowieść
główną
opowiadań
pobocznych,
stanowiących odrębne całości] – alkotás,
mű szerkezete v. formája
szkic [1. wstępny projekt czegoś, co ma być
wykonane; też: rysunek przedstawiający
główne
zarysy
czegoś;
2. artykuł,
rozprawa naukowa, krytycznoliteracka
itp. o treści ujętej w sposób ogólny;
3. pierwsza
realizacja
koncepcji
artystycznej, ulegająca zmianom w dalszej
pracy nad dziełem; 4. krótki utwór prozą
przypominający opowiadanie, niemający
jednak wyraźnie zarysowanej fabuły] –
(ol-ném) skicc; (rysunek) rajz, tervrajz,
vázlat; (utwór literacki) néhány szóban
feljegyzett esemény; (irod) karc, karcolat;
(zarys) pár vonással felvázolt kép; vázlat;
tervezet
szkic
dokumentacyjny
[rodzaj
szkicu
stosowanego w geodezji, dokument
techniczny, według którego wykonuje się
tyczenie obiektów budowlanych] –
dokumentációs terv
szkic referatu – az előadás, beszámoló terve
szkic z natury [zob. studium z natury] –
természetrajz
szkicować [1. rysować, malować coś od ręki, w
głównych zarysach; 2. opracowywać coś
ramowo, pobieżnie] – (ol-ném) skiccelni;
-
Wersja 01 01 2017.
felvázolni, vázolni (rajzolni); rajzolni;
karcolni; tervezni; körvonalazni
szkicować coś – skiccelni, vázolni vmit
szkicowanie – vázolás, rajzolás; tervezés
szkicownik [album, blok do szkicowania,
rysowania, kreślenia itp.; też: album,
teczka zawierające szkice rysunkowe,
malarskie itp.] – vázlatfüzet, skiccfüzet;
vázlatkönyv
szkicowo – vázlatosan
szkicowość – vázlatosság
szkicowy, -a, -e [1. dotyczący szkicu – rysunku;
2. opracowany w ogólnych zarysach] –
vázlatos
szkielet [1. twarda konstrukcja stanowiąca część
organizmu ludzkiego lub zwierzęcego,
pełniąca
funkcję
podporową
i
usztywniającą w stosunku do miękkich
części organizmu; 2. pot o kimś bardzo
chudym, wycieńczonym; 3. przen. to, co
zostaje
po
zniszczeniu
obiektu
materialnego; 4. zespół najważniejszych
elementów jakiejś całości; 5. system
konstrukcyjny budowli lub urządzenia
technicznego składający się z prętów
sztywno ze sobą połączonych; 6. Szkielet,
inaczej kościec lub układ kostny (łac.
systema sceleti,
skeleton-szkielet) –
wszystkie kości składające się na ciało
człowieka.] – (techn.) váz, alapszerkezet;
(anat) csontváz; roncs; csont-, bőr ember
szkielet, (ang.) backbone [Część sieci która łączy
poszczególne grupy robocze lub małe sieci
w całość w budynku. Jest także używane
to łączenia poszczególnych sieci w
budynku razem w jedno środowisko.] –
(ang.) backbone gerinchálózat (szószerint =
hátgerinc) [1. számítógépes hálózatok
központi, nagysebességű kommunikációs
csatornája (gerinchálózata), melyhez a
kisebb és rendszerint lassabb (helyi)
hálózatok csatlakoznak; 2. a számítógépes
hálózatok
központi,
nagysebességû
kommunikációs csatornája, amelyhez a
kisebb és rendszerint lassabb (helyi)
hálózatok
csatlakoznak;
3.
bármely
távközlőhálózat főrészét, esetünkben az
Internet gerincét képező nagyteljesítményű
(pl. üvegszálas, műholdas, stb.) hálózat;
kapacitásuk napjainkban a 34...622 Mbps-es
sebességtartományba
esik;
a
gerinchálózatok üzemeltetőit csúcs színtű
szolgál- tatóknak (top level providers)
nevezik, ellentétben a közvetlen csatlakozást
szolgáltatókkal
(service
provider);
nemzetközi
gerinchálózatot
üzemeltető
vállalatok pl. az Unisource, a Global One, a
Global Crossing, stb.]
6832
szkieletowato – csontvázszerűen
szkieletowaty, -a, -e – csontvázszerű, csontvázas
szkieletowy, -a, -e ― váz-, csontváz-; roncsszkielecik – vázacska
szkielet chitynowy – kitinváz, chitinváz
szkiełko [1. mała płytka szklana lub niewielki
przedmiot ze szkła; 2. kawałek rozbitej
płyty szklanej lub przedmiotu ze szkła;
3. imitacja drogich kamieni] – üvegecske,
üvegdarab; üvegcse
szkiełko do zegarka – óraüveg
szkiełko mikroskopowe [szkiełko do nakładania
lub
przykrywania
preparatów
mikroskopowych] – mikroszkóp üveg
szkiełko przedmiotowe [prostokątne szkiełko, na
które kładzie się preparaty badane pod
mikroskopem] – (tárgy) üveg, miroszkóp
üveglemez
szkiełko przykrywkowe [prostokątne szkiełko do
przykrywania preparatu badanego pod
mikroskopem] – fedő üveg
szkiełka (sztuczna biżuteria) – üveg bizsu
szklaneczka – (kis) pohár, pohárka; poharacska, kis
pohár
szklanica, szklenica, śklenica [(Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) kubek szklany do
napoju. Wspominają nieraz o śklenicy
dawni pisarze polscy, jak również i pieśni
ludowe. Szklenic używano do piwa a w
wyjątkowych razach do wina i miodu. W
zbiorach jeżewskich posiadamy szklenicę
ze szkła pięknego objętości 3 zwykłych
szklanek dzisiejszych.] – nagy pohár;
söröspohár, kivételesen borospohár
szklanka [1. szklane, walcowate naczynie o
pojemności około 1/4 litra, przeznaczone
-
Wersja 01 01 2017.
do picia z niego napojów; też: zawartość
takiego naczynia; 2. pot. cienka warstewka
lodu pokrywająca jezdnie i chodniki;
3. odmiana wiśni; też: owoc tej wiśni] –
pohár, üvegpohár, vizespohár; ivópohár
szklanka do piwa – söröspohár
szklanka do piwa z nóżką – talpas söröspohár
szklanka do płukania ust – fogmosópohár
szklanka do wina – borospohár
szklanka do wody – vizespohár
szklanka herbaty – egy pohár tea, egy csésze tea
szklanka jasnego piwa – egy pohár világos (sör)
szklanka laboratoryjna – mérőpohár
szklanka na wodę napełniana automatycznie –
(fogászaton)
automatikusan
töltődő
vizespohár
szklanka piwa – egy pohár sör
szklanka wina – egy pohár bor
szklanka z nóżką – talpas pohár
szklany, -a, -e; szklanny, -a, -e [1. zrobiony ze
szkła; 2. podobny do szkła]; ze szkła –
üveg, üveg-; üvegből való
szklana góra – üveghegy
szklany, -a, -e; szklanny, -a, -e – (bez wyrazu)
üveges; (szklany) üvegből való, üvegszklany dom – üvegház [általában öntöttvas
szerkezetű üvegezett épület]
szklarnia [1. oszklone pomieszczenie, zwykle
sztucznie
ogrzewane,
zapewniające
odpowiedni mikroklimat dla rozwoju
roślin warzywnych i ozdobnych; 2.
oszklony budynek służący uprawie roślin
tropikalnych oraz roślin krajowych poza
sezonem, ogrzewany w chłodnej porze
roku; cieplarnia] – (cieplarnia) üvegház,
melegház; (warsztat) üvegműhely
szklarniany, -a, -e – melegházi, üvegházi
szklarniany gaz dwutlenek węgla – üvegház
hatású széndioxid gáz
Szklarnikowate (Cordulegastridae) [rodzina
owadów z rzędu ważek należąca do
podrzędu ważek różnoskrzydłych] – hegyi
szitakötők (Cordulegastridae) [a rovarok
(Insecta) osztályába, ezen belül a szitakötők
(Odonata) rendjébe tartozó család.]
szklarniowy, -a, -e – melegházi, üvegházi
szklarski, -a, -ie – üveges, üvegszklarstwo – üveges mesterség, üvegfúvás,
üvegkészítés
szklarz [1. rzemieślnik wstawiający szyby;
2. wytwórca przedmiotów szklanych;
3. pracownik huty szkła zatrudniony w
produkcji] – üvegesmester, üveges,
üvegező; (robotnik w hucie) üveggyári
munkás
6833
szklenie – üvegezés, beüvegezés; ablaküvegezés
szklić (szklię) [1. wstawiać szyby; 2. lekko
podsmażać warzywa, aby stały się szkliste]
– üvegezni, beüvegezni
szklić okno – az ablakot üvegezni
szklić się (lśnić) – ragyogni, tündökölni, csillogni,
fényleni, szikrázni, üvegesedni
szklistość – üvegesedés
szklisty, -a, -e [lśniący, przejrzysty] – üveges,
üvegszerű
szkliste oczy – üveges szem
szkliście – üvegesen, üvegszerűen
szkliwo (łac. enamelum) [tkanka pokrywająca
zębinę w obrębie korony zęba.] – (zęba)
fogzománc; zománc
szkła kontaktowe [zob. soczewki kontaktowe] –
kontaktlencse
szkła kwarcowe – kvarcüveg
szkła lunetowe – távcsőüveg, messzelátólencse
szkła ochronne – védőüveg
szkła optyczne [I. soczewki używane do
przyrządów optycznych; II. szkła do
okularów, z jednej strony wypukłe, z
drugiej wklęsłe lub płaskie] – optikai üveg
szkła taflowe walcowane – hengerelt táblaüveg
szkła zachodzą mgłą – az üveg elhomályosodik v.
elhomályosul
szkło
[1. substancja
przezroczysta,
bezpostaciowa, używana do wyrobu szyb,
naczyń, przedmiotów artystycznych itp.;
2. tafla z tej substancji; też: zbiorowo o
przedmiotach z tej substancji; 3.
zbiorowo: szklanki, kieliszki, butelki,
słoiki itp.; też: pojedyncze takie naczynie;
4. odłamek powstały ze stłuczonego
przedmiotu szklanego; 5. soczewka w
okularach, lornecie i innych przyrządach
optycznych; 6. pot. butelka lub butelki z
alkoholem; 7. znane było już Fenicjanom i
Egipcjanom.
Nie
było
jednak
wykorzystywane w sposób, w jaki to czyni
się dzisiaj] – üveg (anyag); üvegáru,
üvegedény [Az egyiptomiak már Kr. e.
2500-ban készítettek üveget, majd a
föníciaiak
is,
akik kibővítették és
megjavították a gyakorlati használhatóságát,
kivált az aranyművesség és az ékszerek
területén. Az izráeliták aligha ismerhették,
mert az egész ÓSZ csupán egyetlenegyszer
említi (Károli Bibliában: gyémánt; Jób
28,17). A Pál (1Kor 13,12) és Jakab (Jak
1,23) által említett tükrök nem üvegből,
hanem csiszolt fémből készültek. A Jel
21,18.21 kristályüvegre utalnak.]; (okulary)
szemüveg
-
Wersja 01 01 2017.
szkło
alabastrowe
[szkło
półprzejrzyste,
szarawobiałe lub barwione na kolory
pastelowe] – alabástrom üveg
szkło bakaratowe [zob. bakarat] – bakarát üveg
szkło bezpieczne [szkło, które przy rozbiciu lub
pękaniu nie rozpada się lub rozpada się na
kawałki o zaokrąglonych krawędziach] –
biztonsági üveg
szkło budowlane [szkło w postaci płyt lub
kształtek, stosowane w budownictwie] –
építő üveg v. ablaküveg
szkło deseniowe [szkło płaskie ze wzorem
naniesionym na jedną powierzchnię] –
mintás üveg
szkło dęte – fújt üveg
szkło do lampy – lámpaüveg
szkło do lampy naftowej – petróleum lámpa üvege
szkło hartowane [rodzaj szkła bezpiecznego,
które stosuje się m.in. do wyrobu szyb
pojazdów mechanicznych] – edzett üveg
szkło jenajskie [szkło odporne na działanie
chemikaliów i podwyższonej temperatury]
– jénai üveg
szkło katedralne [szkło deseniowe o powierzchni
wzorzystej, sprawiającej wrażenie kutej w
metalu oraz lekko pofalowanej drugiej
powierzchni] – katedrálüveg
szkło kamienne – edzett üveg
szkło kobaltowe – kobaltüveg
szkło kryształowe, ołowiowe [zob. kryształ w zn.
2.] – kristályüveg; ólomüveg
szkło kwarcowe [szkło bardzo wysokiej jakości,
stosowane do wyrobu przyrządów
optycznych, aparatury laboratoryjnej i
elektronicznej] – kvarcüveg
szkło laboratoryjne [wysokogatunkowe szkło
przeznaczone m.in. do wyrobu naczyń
laboratoryjnych] – laboratóriumi üveg
szkło matowe – homályos v. matt üveg
szkło mącone, alabastrowe, mleczne [szkło
nieprzezroczyste, białe, stosowane głównie
na osłony źródeł światła] – alabástrom
üveg, tejüveg
6834
szkło mrożone [szkło dekoracyjne o powierzchni
imitującej zamarzniętą parę wodną na
szkle] – jégüveg
szkło mleczne – tejüveg
szkło od lampy – lámpaüveg
szkło okienne – ablaküveg, táblaüveg
szkło ołowiowe – ólomkristály
szkło ołowiowe (kryształowe) [bezbarwna i
przezroczysta odmiana szkła stosowana
do wyrobu przedmiotów dekoracyjnych,
zawierająca
pewną
ilość
ołowiu
wprowadzonego w postaci tlenków (glejty
lub minii). Ołów występuje w gotowej
masie szklanej pod postacią jonu
modyfikującego Pb2+. Za szkło ołowiowe
uważa się według norm takie szkło, które
zawiera ponad 18% tlenku ołowiu. Jego
zawartość może sięgać nawet 80%.] kristályüveg v. ólomüveg [olyan, kis
vastartalmú, igen jó minőségű üveg, aminek
anyagához a fénytörés javítására ólomoxidot (PbO) adagolnak.]
szkło optyczne [szkło odznaczające się dużą
przepuszczalnością światła, stosowane
m.in. do wyrobu soczewek oraz szkieł do
okularów] – optikai üveg
szkło palące – gyújtólencse
szkło powiększające [przyrząd optyczny dający
powiększony
obraz
niewielkich
przedmiotów oglądanych z bliskiej
odległości] – nagyítóüveg; nagyító
szkło rznięty – csiszolt v. vágott üveg
szkło sferyczne – gömbfelületű v. szférikus üveg
szkło szlifowane – tejüveg
szkło szlifowane na mat – tejüveg, mattüveg;
mattírozott üveg
szkło wodne [roztwór wodny krzemianów sodu,
potasu lub sodu i potasu (tzw. szkło wodne
mieszane) o zmiennym składzie i wzorze
ogólnym:
mMe2O•nSiO2•xH2O]–
vízüveg [A nátrium-szilikát (más néven
E550, vagy köznapi nevén folyékony üveg,
illetve vízüveg) egy nagyon széles körben
használt vegyület, melyet elsősorban
cementben, tűzálló anyagok gyártása során,
textil- és fafeldolgozás során, valamint
élelmiszeripari
adalékanyagként
alkalmaznak.]
-
Wersja 01 01 2017.
szkło zmniejszające – kicsinyítő üveg
szkło zadymione – füstös üveg
szkło żeberkowe – bordás üveg
Szkoci (Scots) [naród celtycki] – (kelta) skót; kelta
eredetű népcsoport; skótok, a kelta népcsalád
legészakibb ága, amely ősi nyelvét majdnem
teljesen elfelejtette (irodalmi nyelve az
angol)
Szkocja (ang. Scotland, gael. Alba) [dawniej
niezależne królestwo, obecnie część
składowa
Zjednoczonego
Królestwa
Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.
Obejmuje północną część wyspy Wielkiej
Brytanii oraz Hebrydy, Orkady i
Szetlandy. Od południa graniczy z Anglią]
– Skócia (angolul: Scotland, skótul: Alba)
[Nyugat-Európában
található,
NagyBritannia második legnagyobb országrésze
terület és népesség alapján. A Brit-sziget
északi harmadát foglalja el, délről Anglia,
keletről az Északi-tenger, északról és
nyugatról az Atlanti-óceán határolja,
délnyugatról pedig az Északi-csatorna és az
Ír-tenger. Mintegy 790 sziget tartozik hozzá.]
szkocka – skótkockás, skótkocka
szkocka
krata
[duża,
kolorowa krata,
charakterystyczna
dla
tradycyjnych
strojów szkockich; też: materiał w taki
wzór] – skótkocka, skótkockás
szkocki, -a, -ie [przymiotnik od: Szkocja] – skót
szkoda1 [1. strata materialna lub moralna;
2. miejsce w polu, ogrodzie itp., w którym
zasiewy zostały zniszczone przez żerujące
zwierzęta] – hátrány, kár, veszteség,
károsodás (Jaka szkoda! - Milyen kár!);
(mezőg.) tilos (hely v. terület)
szkoda2 [żal, przykro, że...] – kellemetlen, hogy...
Szkoda! – kár!
szkoda całkowita – totálkár, teljes kár
szkoda czasu – kár az időért
szkoda czasu i atłasu – kár fáradtságért; kár a
gőzért
szkoda czasu! – kár az időért!
szkoda czasu, szkoda czasu i atłasu – kár az időért
szkoda fatygi – kár a fáradtságért
szkoda gadać! – (biz.) kár a szóért! hiába is mondja
v. mondod!
szkoda gadania – kár a szóért, kár beszélni róla
szkoda go – kár érte
szkoda łowiecka [szkoda wyrządzona przez
myśliwych na polowaniu lub przez
zwierzynę łowną] – vadászati kár
szkoda majątkowa – vagyoni kár
szkoda materialna – anyagi kár
szkoda mi ciebie – kár érted, sajnállak, te szegény!
6835
szkoda mitręgi – kár a fáradtságért
szkoda mówić! – kár a szóért!, fölösleges v. kár
beszélni!
Szkoda na skutek klęski żywiołowej – elemi kár
szkoda niepowetowana – jóvátehetetlen kár
szkoda o tym mówić – kár a szóért
szkoda osobowa – emberéletben eső kár
szkoda pieniędzy – kár a pénzért
szkoda pieniędzy podatników – kár az adózfizetők
pénzéért
szkoda powstała podczas transportu – szállítás
közben keletkezett kár
szkoda słów – kár a szóért v. szavakért
szkoda spowodowana przez powódź – árvíz
okozta kár; árvízkár
szkoda w czasie transportu – szállítási veszteség
szkoda, że… - kár, hogy…
szkoda, że my już nigdzie nie chodzimy – kár,
hogy mi már soha sem megyünk
szkoda, że tam nie byłeś – kár, hogy nem voltál ott
szkodliwie – károsan, ártalmasan
szkodliwość – kártékonyság
szkodliwy, -a, -e [przynoszący szkodę] – káros,
ártalmas; (szkodzązy) kártékony, károkozó
szkodliwe nateżenie hałasu – zajártalom
szkodliwe skutki [oznaczają niekorzystne
oddziaływanie na zdrowie ludzkie] – káros
hatás; káros következmények
szkodliwe zjawisko – káros jelenség
szkodliwy dla zdrowia – ártalmas az egészségre
szkodnictwo – kártétel, kártevés
szkodnictwo gospodarcze – gazdasági kár v.
kártevés
szkodnik [1. osoba wyrządzająca szkodę komuś
lub czemuś; 2. o osobie lub zwierzęciu,
których działanie powoduje jakąś niezbyt
dotkliwą szkodę; 3. zwierzę wyrządzające
szkody gospodarce ludzkiej, np. gąsienice
owadów niszczące lasy lub zboża] –
kártevő, károkozó
szkodnik owadzi – rovarkártevő
szkodny, -a, -e [pot. o zwierzętach: niszczący
zasiewy, plony itp.] – (dawno) kártevő
szkody górnicze [straty gospodarcze powstałe
wskutek prowadzenia eksploatacji złóż] –
bányászati veszteség; bányakár
szkody w polach i lasach [(u Zygmunta Glogera)
Dozwolone było w takich razach
fantowanie, zwane inaczej ciążą a po łac.
impignoratio. Bydło, zajęte ze szkód w
polach lub łąkach, należało zapędzać do
dóbr królewskich lub kasztelańskich a
oddawać właścicielowi za rękojmią.
Szkodę oszacowaną przez dwuch szlachty
-
Wersja 01 01 2017.
w przytomności woźnego, właściciel bydła
obowiązany był wynagrodzić i oborne
zapłacić. Zajmujący bydło mógł je tylko
jeden dzień przetrzymać u siebie, a gdyby
3 dni przetrzymał lub za rękojmią wydać
nie chciał, płacił karę. W lasach
ścinającemu cudze drzewo za pierwszy raz
wolno było zabrać siekierę na fant, za
drugi raz suknię, za trzeci woły lub konie
(Vol. leg. I, f. 28, 47, 331; II, f. 934, 1220).]
– (praw) erdő és mezőkárok (állatkárok,
állattartás, legeltetés)
szkody wyrządzone przez cywilizację –
civilizációs ártalmak
szkody wyrządzone przez mróz – fagykár
szkodzenie – károsítás, ártás
szkodzić (szkodzę) [1. wyrządzać komuś szkodę;
2. niekorzystnie wpływać na czyjeś
samopoczucie lub zdrowie] – ártani, kárt
tenni v. okozni; megártani
szkodzić komu/czemu – árt vkinek/vminek ; kárt tesz
vkiben/vmiben
szkodzić zdrowiu – árt az egészsének
szkofia [ozdoba szyszaka lub czapki futrzanej
męskiej w postaci srebrnego orlego
skrzydła, ozdabianego filigranem i
wysadzanego klejnotami. Używana na
przełomie XVI i XVII wieku w Polsce i na
Węgrzech. Do metalowych szyszaków
wykonywano szkofie większe, które były
przystosowane do osadzania w nich
prawdziwych orlich piór. Szkofie do
czapek przyznawano tylko zasłużonym
rycerzom jako wyraz uznania.] – tollforgó;
sisakdísz v. férfi prémsapka dísze
Szkofia na szyszakhusarski Stefana Batorego, Muzeum
Narodowe w Krakowie
szkolarski, -a, -ie [lekcew. zgodny ze szkolnymi,
uproszczonymi formułami] – iskolás,
unalmas, száraz, pedáns
szkolarsko – iskolásan, unalmasan, szárazan,
pedánsan
szkolarskość – iskolásság, unalmasság, szárazság,
pedánsság
szkolarstwo – iskolás pontosság, pedantéria
6836
szkolenie (training) [1. cykl wykładów z jakiegoś
przedmiotu, zorganizowanych w celu
uzupełnienia czyjegoś wykształcenia lub
czyichś wiadomości z jakiejś dziedziny; 2.
Szkolenie,
to
forma
kształcenia
pozaszkolnego mająca na celu uzyskanie,
uzupełnienie
lub
doskonalenie
umiejętności i kwalifikacji zawodowych
lub
ogólnych,
potrzebnych
do
wykonywania pracy, w tym umiejętności
poszukiwania zatrudnienia.] – oktatás,
tanítás, képzés, iskolázás (ang. training)
szkolenie bojowe żołnierzy – katonák fegyveres
kiképzése
szkolenie fachowe – szakoktatás
szkolenie kadr – káderképzés
szkolenie partyjne – pártoktatás
szkolenie polityczne – politikai képzettség;
politikai oktatás
szkolenie przyzakładowe – gyári tanfolyam,
továbbképzés
szkolenie nauczycieli – tanárképzés
szkolenie wspomagane komputerowo – (kat.:
informatyka) CAL, Computer Assisted
Learning, számítógéppel segített tanulás
szkolenie zawodowe – szakoktatás, szakképzés,
szakmai oktatás
szkoleniowiec [osoba trudniąca się szkoleniem]
– oktatásban v. pártoktatásban dolgozó
szkolić [1. kształcić kogoś w określonej
dziedzinie, zwykle w trybie skróconym na
kursie lub wykładach; 2. ćwiczyć np. głos,
palce w jakimś zakresie] – oktatni, képezni,
iskolázni, taníttatni; iskoláztatni; kiművelni
szkolić w określonej dziedzinie – szakosítani
szkolić się [być szkolonym lub dokształcać się] –
képzésben venni részt
szkolne świadectwo półroczne – félévi iskolai
bizonyítvány
szkolnictwo [1. ogół szkół i ich organizacja;
2. całokształt zagadnień związanych ze
szkołą i nauczaniem] – tanügy, oktatásügy;
(nauka szkolna) iskoláztatás, oktatás;
közoktatás, iskolaügy; iskolarendszer
szkolnictwo akademickie – egyetemi oktatás
szkolnictwo podstawowe – alapfokú oktatás
szkolnictwo średnie – középfokú oktatás
szkolnictwo wyższe – felsőoktatás; egyetemi
oktatás
szkolnictwo zawodowe – szakmai oktatás
szkolony, -a, -e – iskolázott
szkolny, -a, -e (szk.) [1. dotyczący szkoły jako
instytucji; 2. dotyczący nauki w szkole;
3. posługujący się gotowymi formułkami,
schematami] – iskolai; iskola- (isk.)
-
Wersja 01 01 2017.
Szkolny Klub Sportowy (SKS) – Diáksport
Egyesület (DSE)
Szkolny system interoperacyjności (ang. Schools
Interoperability Framework lub Systems
Interoperability Framework; oficjalny
skrót to SIF) [systemem umożliwiającym
dzielenie się danymi między instytucjami
szkolnymi od przedszkola poprzez
dwunastoklasowy system szkolny. Do
niedawna był używany tylko w USA,
ostatnio jest jednak stosowany także w
Australii, Anglii, Indiach oraz w innych
krajach.] – SIF Schools Interoperability
Framework (iskolák
interoperabilitásos
keretrendszere)
szkoła (szk.) [1. instytucja zajmująca się
kształceniem, głównie dzieci i młodzieży;
2. siedziba tej instytucji; 3. uczniowie i
pracownicy tej instytucji; 4. kurs, na
którym uczy się czegoś z konkretnej
dziedziny
lub
zdobywa
jakieś
umiejętności; 5. wiadomości i umiejętności
zdobyte przez naukę w szkole; 6. pot. czas
spędzony w szkole na zajęciach; 7.
kierunek lub metoda w nauce, sztuce,
literaturze itp. mająca wspólne cechy
charakterystyczne, oparte na tych samych
założeniach; 8. grupa twórców lub
naukowców związana z jakąś wybitną
osobistością lub pozostająca w kręgu tych
samych
oddziaływań;
9. sytuacja
kształtująca
w
określony
sposób
osobowość lub jakieś konkretne cechy
człowieka; 10. podręcznik do nauki gry na
jakimś instrumencie] – (gör, lat.) schola;
iskola (isk.), oktatás, tanítás; arg. suli
szkoła aktorska – színiiskola
Szkoła antiocheńska [grupa egzegetów i
teologów, działających w Antiochii, stolicy
Syrii, pod koniec IV w. i na początku V
wieku. Jako głównych autorów wymienia
się św. Lucjana, Euzebiusza z Nikomedii,
Marisa z Chalcedonu, Eudoksjusza,
Teognisa z Nicei, Asteriusza, Ariusza,
Diodora z Antiochii, biskupa Tarsu, oraz
jego trzech wielkich uczniów,Teodora z
Mopswestii, jego brata Polichromiusza,
oraz Jana Chryzostoma. Także św. Efrem
jest zaliczany do tej szkoły ze względu na
jego
przywiązanie
do
literalnego
odczytywania Pisma Świętego. Ze Szkołą
Antiocheńską, wiąże się też dwóch innych
autorów, uczniów Teodora z Mopswestii
oskarżonych
w
okresie
Soboru
Konstantynopolitańskiego II (553 r.) o
nieortodoksyjne interpretacje natury
Chrystusa w sporze o Trzy Dzieła Teodoret z Cyru oraz Ibas z Edessy.
Uczniem Teodora był również Nestoriusz.
6837
W interpretacji Biblii przedstawiciele
Szkoły Antiocheńskiej poszukiwali sensu
wyrazowego i historycznego, czym
odróżniali się od Szkoły aleksandryjskiej.]
– antiochiai iskola [a 3. században a szíriai
Antiochiában kialakult teológiai reflexió,
illetve gondolkodás. Tehát az alexandriai
iskolával szemben nem intézmény, és nem
annyira meghatározott tanbeli nézet, hanem
inkább szentírástudományi és dogmatikai
módszer, mely néhány kiemelkedő tudós
életművéhez
köthető.
Legkiválóbb
képviselője
Aranyszájú
szent
János
(Khrüszosztomosz)]
szkoła baletowa – balettiskola
szkoła bankowa – bankiskola
szkoła cerkiewna [szkoła elementarna w dawnej
Rosji, prowadzona przy parafiach przez
duchownych
prawosławnych]
(görögkeleti) egyházi iskola
szkoła ćwiczeń – gyakorolóiskola
szkoła dekadencka – dekadens iskola; a
dekadensek
szkoła dla pracujących – dolgozók iskolája
szkoła dwujęzyczna – kétnyelvű iskola
szkoła elementarna, ludowa [daw. szkoła dająca
minimum wykształcenia, odpowiednik
dzisiejszej szkoły podstawowej] – elemi
iskola, népiskola
szkoła flamandzka [staroholenderska szkoła
malarstwa,
charakteryzująca
się
bogactwem kolorytu i drobiazgowym
wykańczaniem szczegółów] – (műv.)
flamand iskola
szkoła florencka malarzy – firenzei festőiskola
szkoła handlowa – kereskedelmi iskola
szkoła fundacyjna – alapítványi iskola
szkoła gospodarstwa domowego – háztartási
iskola
szkoła gospodarstwa wiejskiego – mezőgazdasági
iskola
szkoła handlowa – kereskedelmi iskola
szkoła zajdy – autósiskola
szkoła jednoklasowa [szkoła, w której wszyscy
uczniowie uczą się w jednej grupie] –
egyosztályos iskola
szkoła językowa – nyelviskola
szkoła kadecka, szkoła kadetów – hadapródiskola
szkoła katedralna [szkoła zakładana w
średniowieczu w stolicach diecezji,
kształcąca
kandydatów
do
stanu
duchownego] – székesegyházi iskola,
káptalani iskola, dómiskola [a IX–XVI. sz.ban a káptalanok által fenntartott iskolák
neve]
-
Wersja 01 01 2017.
szkoła
klasztorna [daw. szkoła świecka
zakładana przy klasztorach i prowadzona
przez zakonników] – kolostori iskola
szkoła koedukacyjna – koedukációs iskola
szkoła konnej jazdy – lovagló iskola, lovarda
szkoła kościelna – egyházi iskola
szkoła kroju i szycia – szabászati és varrászati
iskola
szkoła leśna – erdei faiskola
szkoła lotnicza – repülőiskola
szkoła ludowa a. wiejska – népiskola; falusi iskola
szkoła mechaniczna – gépészeti iskola [olyan
ipariskola, mely gépészek és fémvasmunkások, illetőleg művezetők és önálló
iparosok képesítésével foglalkozik]
szkoła murowany – kőből, téglából épült iskola
szkoła muzyczna – zeneiskola
szkoła na fortepian – zongoraiskola
szkoła narodowościowa – nemzetiségi iskola
szkoła oficerska – tiszti v. katonatiszti iskola
szkoła ogrodnicza – kertészeti iskola
szkoła
ogólnokształcąca
[Ogólnokształcąca
Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. F.
Chopina; Ogólnokształcąca Szkoła Sztuk
Pięknych] – általános irányú iskola;
általános iskola
szkoła ośmioklasowa – nyolcosztályos iskola
szkoła państwowa – állami iskola
szkoła parafialna [w dawnej Polsce: szkoła
zakładana przy parafii, w której uczono
czytania, pisania, modlitw i śpiewu] –
egyházi iskola (parokiánál)
szkoła partyjna – pártiskola
szkoła pływacka – úszóiskola
szkoła
podchorążych
[szkoła
kształcąca
oficerów] – (wojsk) hadapródiskola
szkoła
podchorążych
[szkoła
kształcąca
oficerów] – (wojsk) hadapródiskola
szkoła podstawowa [szkoła obowiązkowa, dająca
minimum wykształcenia] – alsó tagozatos
(alapfokú) iskola; általános v. elemi iskola
6838
szkoła polityczna – politikai tanfolyam v. iskola
szkoła pomaturalna [dwuletnia lub trzyletnia
szkoła
dla
osób
po
maturze,
przygotowująca
do
wykonywania
określonego zawodu] – érettségi utáni,
szakképesítést adó iskola
szkoła pomaturalna [dwuletnia lub trzyletnia
szkoła
dla
osób
po
maturze,
przygotowująca
do
wykonywania
określonego zawodu] – érettségi utáni
iskola
szkoła ponadpodstawowa [każda szkoła, do
której uczęszcza się po ukończeniu szkoły
podstawowej] – felső tagozatos iskola
szkoła
powszechna
[daw.;
zob.
szkoła
podstawowa] – általános v. elemi iskola
szkoła propagandystów – propagandaiskola
szkoła prywatna – magániskola
szkoła przetrwania [kurs organizowany w
trudnych warunkach, np. w puszczy lub
na bagnach, uczący, jak sobie radzić z
dala od cywilizacji] – túlélő iskola
Szkoła rycerska [1. Akademia Szlacheckiego
Korpusu Kadetów – szkoła państwowa
założona 15 marca 1765 w Warszawie
przez
króla
Stanisława
Augusta
Poniatowskiego,
utrzymywana
przez
skarb państwa. Mieściła się w Pałacu
Kazimierzowskim. Zamknięta w grudniu
1794,
po
upadku
insurekcji
kościuszkowskiej. 2. (Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Na sejmie w r. 1633
uchwalono potrzebę założenia szkoły
rycerskiej we Lwowie i że temu, ktoby jej
pierwsze fundamenta założył, przywilej na
to ma być dany (Vol. leg. III. f. 789).
Także August II Sas szkołę rycerską, na
ćwiczenie młodych ludzi in mathematica
militari, obiecał w Paktach konwentach
kosztem swoim wystawić (Vol. leg. VI, f.
31). Dla celnego strzelania przy
odpieraniu najazdów nieprzyjacielskich w
czasie szturmów do miast, istniała w
Krakowie od niepamiętnych czasów do
XIX w. szkoła strzelecka, w której
ćwiczyli się mieszczanie w strzelaniu z
łuków i kusz a później z broni ognistej (ob.
Kurkowe towarzystwo w Enc. Star. t. III,
str. 122). Podobne szkoły istniały we
wszystkich większych miastach. W r. 1526
Zygmunt I, postanowił, iż w Zielone
Święta przez 3 dni w Gdańsku
międzymurza,
gdzie
się
ćwiczą
Gdańszczanie w strzelaniu (dla uniknięcia
wypadków), odwiedzane być nie powinny.
W Warszawie, za Augusta III, król sam i
znakomitsze osoby strzelały do tarczy w
ogrodzie Saskim. Za Stanisława Augusta,
-
Wersja 01 01 2017.
przy ulicy Pańskiej, koło czerwonego
wiatraka, na t. zw. Holandyi ćwiczono się
w strzelaniu do tarczy (okrągłej białej z
czarnym środkiem).] – (hist) tiszti iskola;
hadapród iskola
szkoła sposobienia przemysłowego – ipari átképző
iskola
szkoła przyzakładowa [szkoła zorganizowana
przez zakład pracy w celu dokształcania
pracowników] – üzemen belül szervezett
továbbképzés; gyári tanfolyam, képzés
szkoła pułkowa – ezrediskola
szkoła realna – (lat.) reáliskola, reál; (dawno) az
élő nyelvek, a természettudományok és a rajz
oktatásának előtérbe helyezésével latint és
görögöt nem tanító középiskola
szkoła rodzenia, szkoła matek [kurs, na którym
kobiety
spodziewające
się
dziecka
zdobywają podstawowe informacje o
przebiegu
porodu
i
pielęgnacji
niemowlęcia] – anyaiskola, szülőiskola,
terhestanfolyam
szkoła rolnicza – mezőgazdasági iskola v.
szakiskola
szkoła seksu – szex iskolája
szkoła siedmioklasowa – hétosztályos iskola
szkoła sześcioklasowa – hatosztályú iskola
szkoła sztuk pięknych – képzőművészeti iskola v.
líceum
szkoła średnia – középiskola; középfokú iskola
(szakiskola, gimnázium, szakközépiskola)
szkoła średnia zawodowa – szakközépiskola
szkoła tańca a. szkoła taneczna – tánciskola
szkoła teatralna – színiakadémia; színitanoda;
színiiskola
szkoła techniczna – műszaki iskola
szkoła techniczno-przemysłowa – technikum
szkoła tysiąclecia [jedna z tysiąca szkół
wybudowanych ze składek społeczeństwa
na tysiąclecie państwa polskiego] –
milleniumi iskola
szkoła wieczorowa – esti iskola; dolgozók iskolája
szkoła wyznaniowa – felekezeti iskola
szkoła wyższa [szkoła kształcąca pracowników
naukowych
oraz
najwyżej
kwalifikowanych
pracowników
w
poszczególnych zawodach] – felső iskola;
főiskola; egyetem
Szkoła Wyższa Rzemiosł Artystycznych i
Zarządzania we Wrocławiu – Wrocław-i
Iparművészeti és Igazgatási Főiskola
szkoła zawodowa – ipariskola, szakiskola;
szakmunkásképző iskola
szkoła żeńska [W szkole bez chłopaków
dziewczyny lepiej się uczą. Absolwentki
6839
żeńskich szkół więcej osiągają w życiu pokazują badania naukowe.] – leányiskola
szkoły akademickie – főiskolák, egyetemek [np.
Szkoły akademickie Da Vinci – szkoła
podstawowa,
gimnazjum,
liceum
(Poznań); SZKOŁY AKADEMICKIE SP Z
O O, ul. św. Leonarda 9, 25-516 Kielce]
szkoły klasztorne – egyházi 8kolostori) iskolák
szkoły o kierunku klasycznym – (átv.) humán
(irányú) iskolák
szkoły pobożne – (hist) piarista iskolák
szkoły polskie średniowieczne [(u Zygmunta
Glogera) Pierwszy ich okres obejmuje
czasy od 966 do 1214 r. W tej dobie
przeszczepiły się na grunt polski z
Zachodu istniejące tam już oddawna
szkoły katedralne, klasztorne i kolegjackie
z tem samem, co tam, zadaniem i tą samą
organizacją.] – (hist.) középkori lengyel
iskolák
szkoły rzemieślnicze [(u Zygmunta Glogera) Szkół
rzemieślniczych w dzisiejszem tego słowa
znaczeniu dawne wieki nie znały. Ustawy
cechowe traktowały tylko naukę uczniów
w prywatnych warsztatach mistrzów czyli
majstrów cechowych. Były jednak poza
tymi niektóre klasztory i bractwa, gdzie
ćwiczono ubogą młodzież w różnych
rękodziełach. W r. 1623 założone zostało
w Warszawie przez Jerzego Lejera,
jezuitę, bractwo św. Benona w celu
uczenia osieroconych dzieci.] – (daw)
ipariskolák; oly intézetek, melyekben
iparosokat képeznek
szkopek [1. zob. skopek; naczynie drewniane w
kształcie wiaderka z jednym uchem;
używane najczęściej przy dojeniu;
dojnica; 2. żart. sztywna czapka podobna
w kształcie do tego naczynia] – sajtár;
wojsk. régi katonasapka fajta
szkopuł [coś, co utrudnia realizację czegoś] –
nehézség, veszély; kőszikla, kőszirt
szkorbut [późn.łac. scorbutus 'jw.' gnilec, med.
choroba wywoływana niedoborem a.
brakiem witaminy C, znana dawn. jako
choroba
marynarzy,
więźniów,
mieszkańców oblężonych miast itd.] –
(lat.) skorbut; (orv.) a C-vitamin hiánya
következtében
fellépő,
általános
elgyengüléssel járó betegség
szkorbutowy, -a, -e – skorbutos
szkot [lina służąca do ustawiania żagla; szot] –
vitorla beállításához szolgáló vonal
Szkot [mieszkaniec Szkocji] – skót, skót férfi
-
Wersja 01 01 2017.
Szkot
Szkotka – skót nő
Szkotka z Edynburga – skót lány Edinburghból
szkółka [1. zdr. od szkoła; 2. kurs nauki dla
początkujących w jakiejś dyscyplinie
sportowej; 3. obszar ziemi przeznaczony
do uprawy sadzonek roślin w celu
późniejszego
przesadzenia
ich
na
określone miejsce] – kis iskola; (drzewna)
faiskola; óvoda
szkółka drzew – faiskola, csemetekert
szkółka leśna – faiskola, csemetekert
szkółka narciarska – (sp) kezdő sítanfolyam
szkółkarski, -a, -ie – fatermesztési
szkółkarstwo [hodowla siewek i sadzonek w
szkółkach] – fatermesztés; fatenyésztés,
[erdőgazdasági művelet; segítségével nevelik
a gazdálkodás céljaira szükséges fafajokat és
cserjéket. A fatenyésztés a csemetekertekben
magról és dugványozással történik; nemcsak
a csemeték gondozásával és ápolásával,
hanem a nyesési, alakítási munkákkal és a
betegségek
elleni
védekezéssel
is
foglalkozik.]
szkółkarz – fatermesztő
szkółkować – fákat tenyészteni (faiskolában)
szkółkować dąb czerwony – vöröstölgyet
tenyészteni
szkółkowanie – fatenyésztés (faiskolában)
szkółkowy, -a, -e – faiskolai
szkuner, skuner [ang. schooner: statek żaglowy
mający od dwóch do siedmiu masztów z
ożaglowaniem
skośnym
żaglowiec
dwumasztowy,
ożaglowany
gaflowo;
żaglowiec posiadający od 3 do 7 masztów';
jw.; wysoka szklanka na piwo] – (ang.)
schooner,
skuner,
szkúner;
kisebb,
kétárbócos vitorláshajó; keskeny, hosszú,
két- v. háromárbócos hajó [a 16. században
Hollandiában kialakított, legalább két
árboccal rendelkező vitorláshajó-típus];
robogó; (átv.) schooner – söröskorsó, hosszú
söröspohár
-
Wersja 01 01 2017.
Szla [wieś w Polsce położona w województwie
mazowieckim, w powiecie przasnyskim, w
gminie Przasnysz] – Szla (lengyel falu)
szlaban1 [1. ruchoma bariera do zamykania i
otwierania
drogi
na
przejazdach
kolejowych, rogatkach, na granicy itp.;
2. pot. zakaz robienia czegoś, np.
wychodzenia z domu] – sorompó
6840
szkuta (z niem. die Schüte) [1. średniowieczny
niewielki statek żaglowy z jednym
masztem; 2. żaglowo-wiosłowy statek
rzeczny używany w XVI–XVIII w. do
przewozu ładunków; 3. drewniany statek
kaszubski używany w XIX i XX w. w
Zatoce Puckiej do przewozu kamieni i
piasku; 4. Szkuta (także krypa) jest to
duży, beznapędowy statek (dawniej
żaglowy),
płaskodenny,
pozbawiony
pokrycia w postaci pokładu. Szkuta jest
przeznaczona przede wszystkim do
transportu
śródlądowego
ładunków
masowych (jednorazowo ładuje się na jej
pokład do 100 ton, np. zboża). 5. statek
wodny najpospoliciej używany na Wiśle
przez szlachtę polską do spławu zboża. O
„szkutach kupieckich” wzmiankują Vol.
leg. III f. 59.] – teherszállító hajó,
gabonauszály; dereglye, bárka
szkutnictwo [budowanie kutrów, jachtów itp. z
drewna lub tworzyw sztucznych] –
hajóácsműhely
szkutniczy, -a, -e – hajóácsműhelyszkutnik – hajóács
szkwał czyli nawałnica [1. nagły wzrost
prędkości wiatru o co najmniej 8 m/s od
prędkości początkowej powyżej 10 m/s.
Może osiągać do 9 stopni w skali
Beauforta. Szkwał trwa krótko, do kilku
minut i może nieść ze sobą śnieg lub
deszcz. Powstaje zazwyczaj tam, gdzie
stykają się dwie masy powietrza o dużej
różnicy temperatur. Bardzo często to
zjawisko związane jest z chmurą
cumulonimbus;
2. nagły, silny i
krótkotrwały wiatr występujący nad
obszarami mórz i oceanów] – tájfun;
fergeteg, förgeteg; viharos záporeső, orkán
szkwałowy, -a, -e – tájfunszla – istráng
szlaban kolejowy – vasúti sorompó
szlabanowy, -a, -e – sorompós
szlaban2 [1. daw. drewniana skrzynia służąca
jako prosty tapczan; 2. Szlaban,
szlabanek, ślubanek (również szelbąg lub
szelbiąg, z niem. Schlafbank - ława do
spania) - prosty, zwykle ludowy mebel
służący w dzień za ławę do siedzenia, a na
noc za łóżko. Rozkładanie polegało na
podniesieniu siedziska i wysunięciu części
przedniej oskrzyni wraz z nogami co
odsłaniało wnętrze skrzyni w której
mieścił się siennik. 3. z niem. der
Schlagbaum – rogatki mytne, na drogach
sypanych czyli groblach i przy mostach do
pobierania myta grobelnego i mostowego
już w XVIII wieku a może i dawniej
stawiane. Szlabanem, także z niem., ale od
Schlafbank, nazwano skrzynię do spania,
która przymknięta służyła za ławę.] –
(dawno) fa utazóláda; pad, alvópad
Szlachar, tracz długodzioby, długodziób (Mergus
serrator) [gatunek średniego lub dużego
ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych
(Anatidae)] – örvös bukó (Mergus serrator)
[a madarak osztályának a lúdalakúak
(Anseriformes) rendjébe, ezen belül a
récefélék (Anatidae) családjába tartozó faj]
6841
szlachcianka
[dama,
matrona,
pani,
arystokratka, kobieta z wyższych sfer] –
(hist.) nemesasszony
szlachcic (szlachta) – (hist.) nemes
szlachcic karmazynowy – törzsökös lengyel
nemes, ősnemes, mágnás
szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie
[(przysłowie polskie) każdy człowiek ma
takie same prawa, niezależnie od tego czy
jest bogaty czy biedny] – (közb.) a birtokos
nemes egyenlő a vajdával
szlachcic zagonowy – hétszilvafás nemes,
kurtanemes, bocskoros nemes
szlachcic zagrodowy – (hist.) bocskoros nemes
szlachciura [lekcew. o szlachcicu, zwykle
prostym i niezbyt bogatym] – (dawno)
modortalan, neveletlen nemes
szlachecki, -a, -ie – nemesi
szlacheckość – nemesség
szlachectwo [1. przynależność do stanu
szlacheckiego, do szlachty; tytuł, prawa
szlachcica.
2.
zespół
prerogatyw
zastrzeżonych obowiązującym prawem
dla tych i tylko dla tych, któży przez toż
prawo uznani zostali za szlachtę.] – (hist.)
nemesség
szlachetczyzna [ogół cech i zwyczajów szlachty]
– (gúny.) kisnemes
szlachetna ambicja – nemes becsvágy
szlachetne kamienie – drágakövek
szlachetne metale – nemesfémek
szlachetnie – nemesen, nagylelkűen
szlachetnieć [1. stawać się wspaniałomyślnym,
prawym;
2. stawać
się
pięknym,
subtelnym, harmonijnym; 3. nabierać
lepszej jakości] – nemesedni, érni
szlachetnienie – (átv.) nemesedés, nemessé válás
szlachetność
–
nemeség,
nagylelkűség,
nemeslelkűség
szlachetny, -a, -e [1. postępujący w sposób
wspaniałomyślny,
uczciwy
i
bezinteresowny; też: świadczący o takich
cechach; 2. odznaczający się harmonią,
subtelną
prostotą,
umiarem;
3. wyróżniający się jakimiś rzadkimi
cechami lub odznaczający się doskonałą
jakością; 4. postępujący w sposób
wspaniałomyślny,
bezinteresowny,
odznaczający się wielkimi przymiotami
charakteru; prawy.] – nemes-; nemes,
nemeslelkű, tisztességes, nagylelkű,
szlachetny człowiek – nemes ember
szlachetny gatunek winogron – nemes szőlőfajta
szlachetny gest – nemes gesztus; nemes,
nmagylelkű tett
-
Wersja 01 01 2017.
szlachetny metal – nemesfém
szlachta (z niem. Geschlecht - ród) [1. stan
społeczny
obdarzony
dziedzicznym
prawem własności ziemi i przywilejami
nadawanymi przez władców; 2. ludzie
należący do tego stanu; 3. stan społeczny
istniejący
w
Królestwie
Polskim,
Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz
na polskich, litewskich i ukraińskich
ziemiach w czasie rozbiorów. Powstała z
przekształcenia się stanu rycerskiego w
szlachecki. 4. wyższa warstwa społeczna,
wywodząca się ze stanu rycerskiego w
społeczeństwie
feudalnym.
Szlachta
posiadała zespół przywilejów społecznych,
z których najbardziej podstawowym był
przywilej posiadania ziemi. Przynależność
do szlachty łączyła się z obowiązkiem
służby wojskowej. 5. uprzywilejowany
stan społeczny w państwach typu
feudalnego powstały w XIII-XIV w.,
wywodzący się z rycerstwa, zwykle
feudalni właściciele ziemscy. Szlachta
miała dziedziczne prawa i przywileje
nadane przez panujących] – (a szlachta
„nemesség” szó feltehetően német eredetű
(Geschlecht = nemzetség”), és cseh
közvetítéssel jutott Lengyelországba más
fogalmakkal együtt) szlachcic; nemes,
köznemes; a lengyel köznemesség neve;
(lengy) szlachta, nemesség, köznemesség,
nemesi osztály [nemesség kiváltságokat
jelentő rang és jogállás, illetve az ezekkel
rendelkező társadalmi osztály volt Európa
nagy részén. A középkorban és az újkorban a
társadalom uralkodó csoportját alkotta és a
fő politikai és gazdasági hatalmat birtokolta.
Ma már inkább csak jelképes társadalmi
jelentőségű öröklődő rang egyes európai
országokban.]
szlachta chodaczkowa [drobna, uboga szlachta]
– bocskoros nemes v. nemesség, szegény
nemes
v.
nemesség
[a
nemesség
legszegényebb rétege Magyarországon a
kései feudalizmus korában. A birtok nélküli,
műveletlen bocskoros nemesek a jobb módot
kifejező csizma helyett a szegényparaszti
bocskort viselték (nevüket is innen kapták).
6842
A reformkorban (1825–48) a polgári
átalakulást elősegítő reformok ellenzői közé
tartoztak. A jobbágyfelszabadítás (1848)
után beolvadtak a parasztságba.]
szlachta chorągwiana [szlachta zobowiązana
zgłaszać się do pospolitego ruszenia do
swoich chorągwi] – zászlós nemes
szlachta drobna – kisnemesség v. kisnemes
szlachta herbowa – (dawno) címeres nemesség
szlachta obszarnicza – földbirtokos nemesség
szlachta
szaraczkowa
[uboga
szlachta
zaściankowa] – (dawno, hist) hétszilvafás v.
bocskoros nemes v. nemesség
szlachta zagrodowa, zaściankowa [1. drobna
szlachta, która sama uprawiała swoją
ziemię; 2. najliczniejsza w XVIII wieku
grupa szlachty w Rzeczypospolitej Obojga
Narodów. Składała się ze zbiedniałych
członków
stanu
szlacheckiego
posiadających ziemię na prawie pańskim,
lecz nie
posiadających
poddanych
chłopów (ani tym bardziej poddanych
mieszczan w miastach prywatnych czy też
własnej szlachty służebnej). Najczęściej od
włościan odróżniała się jedynie prawem
głosu na sejmach i sejmikach, wyłącznym
prawem posiadania ziemi na prawie
pańskim, dziedzicznym prawem sądzenia
swoich poddanych (nawet jeśli w danym
pokoleniu ich nie miała), wyłącznym
prawem obejmowania wyższych godności
kościelnych, wyłącznym prawem do
starania się o urzędy i tytuły honorowe
nadawane przez króla i Sejm, prawem
osobistego udziału w obiorze króla,
przywilejami sądowymi i ekonomicznymi
oraz
tradycjami
rodzinnymi
i
posiadaniem herbu szlacheckiego.] –
(dawno, hist) bocskoros nemes v. nemesség
szlachtować [1. daw. dokonywać uboju bydła;
2. pot. mordować ludzi] – marhákat levágni;
mészárolni
szlachtuz (daw. rzeźnia) – (dawno) vágóhíd,
mészárszék
szlaczek – útjelzés, nyom, szegély
szlaczkoń sylwetnik (Colias crocea) [mały motyl
z rodziny bielinkowatych] – sáfránylepke [a
fehérlepkék (Pieridae) családjában a
kéneslepke (Colias) nemzetség egyik faja]
-
Wersja 01 01 2017.
szlafmyca [1. miękka czapka męska używana
dawniej do spania; 2. wysoka czapka
noszona przez kucharzy lub piekarzy; 3.
nakrycie głowy zakładane dawniej do
łóżka. Była to zazwyczaj biała miękka
czapka w kształcie stożka, czasem z
wydłużonym
końcem,
zakończona
pomponem lub kutasem. Używana
zazwyczaj przez ludzi starszych lub
łysych, a także w czasach gdy modne były
peruki, ściągane na noc, a więc nie dające
ochrony przed chłodem jak naturalne
włosy.] – (dawno) hálósapka; szakácssapka
szlafrok, szlafroczek [1. wyraz zapożyczony z
języka
niemieckiego
(Schlafrock)
oznaczający luźny strój domowy, używany
zazwyczaj do okrycia przed położeniem
się do łóżka lub krótko po wstaniu, często
na piżamę lub nocną koszulę. Znajduje
także zastosowanie jako strój dzienny w
szpitalach, dla chorych mogących chodzić.
Zazwyczaj jest to rodzaj płaszcza albo
luźnej lekkiej togi, często bez zapięcia,
wiązanego w pasie paskiem. Na ogół
szlafroki występują bez kaptura, choć
spotykane są także wersje z kapturami.
Często funkcję szlafroka pełni płaszcz
kąpielowy.
2.
ubiór
domowy
przypominający luźny płaszcz lub
rozpinaną sukienkę, nakładany zwykle na
nocną bie; 3. element ubioru domowego w
formie płaszcza narzucanego na piżamę.
Noszony zwykle przed położeniem się do
łóżka lub po wstaniu. Przewiązywany w
pasie, najczęściej nie zapinany, może mieć
kaptur. Wykonany z weluru, polaru,
tkaniny frotte lub w wersjach bardziej
ekskluzywnych z jedwabiu.] – (ném)
slafrok; pongyola; köntös, reggeli köntös;
hálókabát
wyraz zapożyczony z języka niemieckiego
(Schlafrock) oznaczający luźny strój domowy,
używany zazwyczaj do okrycia przed położeniem
się do łóżka lub krótko po wstaniu, często na
piżamę lub nocną koszulę. Znajduje także
zastosowanie jako strój dzienny w szpitalach, dla
6843
chorych mogących chodzić. Zazwyczaj jest to
rodzaj płaszcza albo luźnej lekkiej togi, często bez
zapięcia, wiązanego w pasie paskiem. Na ogół
szlafroki występują bez kaptura, choć spotykane
są także wersje z kapturami. Często funkcję
szlafroka pełni płaszcz kąpielowy.
Odmianą damskiego szlafroka jest peniuar
(zapożyczone z fr. peignoir, pierwotnie jako
pelerynka
zabezpieczająca
odzież
przed
zabrudzeniem podczas czesania, od peigner –
"czesać"; później znaczenie tego określenia
rozciągnęło się na kobiecy strój poranny),
natomiast męskiego – bonżurka (fr. bonjour –
"dzień dobry").
W latach sześćdziesiątych XX wieku tygodnik
Przekrój ogłosił na swoich łamach konkurs na
nowy wyraz zastępujący niemiecką nazwę
"szlafrok". Zwyciężyła nazwa "podomka". W
następnych dziesięcioleciach wyraz ten przyjął się
w polszczyźnie i używany jest zamiennie ze
słowem szlafrok. Po II wojnie światowej puryści
językowi promowali wyraz "okryjciałko", forma
ta nie przyjęła się jednak w języku.
szlafrok, podomka [w talii posiada pasek.
Zwykle posiada kolnierz z klapą.
Produkowany z miękkiego materiału.
Damski zwykle sięga stóp, męski
natomiast jest do kolan. Modny powinien
być krótki lub o długości trzy czwarte.
Zwykle nie posiada podszewki.] –
házikabát, köntös, pongyola [A derekán
övvel megkötött kabát. Általában kihajtóval,
vagy sálgallérral készül puha szövetből. A
nőké rendszerint bokáig ér, a férfiaké csak
térd alá, de divatos lehet a háromnegyedes
hosszúságú is. Jellemzően béleleltlen.]
szlafrok kąpielowy – fürdőköpeny
szlafrok kąpielowy welurowy – velúr fürdőköpeny
szlag [daw. apopleksja] – apoplexia, agyszélhűdés,
szélütés, guta; gutaütés, agyvérzés
szlag go trafił – megütötte a guta
szlagier [1. piosenka modna w jakimś okresie;
2. nowość mająca w danym czasie duże
powodzenie] – (ném) sláger; (zene) hatásos,
divatos, könnyű zeneszám, dal; (nowość)
-
Wersja 01 01 2017.
kelendő, divatos áru; (átv.) fénypont,
csattanó
szlagierowy, -a, -e – slágerszlagon [daw.
niewykształcony
szlachcic,
mieszkający na prowincji] – (gúny) nemes
szlak [1. droga naturalna, np. rzeka, lub
wytyczony
trakt,
prowadzące
do
określonego
miejsca;
2. specjalnie
wytyczona
i
oznakowana
trasa
przeznaczona dla turystów, narciarzy,
rowerzystów itp.; 3. określony sposób
myślenia lub postępowania; 4. motyw
dekoracyjny w formie pasa odcinającego
się od tła inną barwą; 5. łow. ślad
zwierzęcia] – (droga) út, útvonal; (trop)
(vad) állatnyom, patanyom; járás, csapás,
mezsgye, nyom, sáv, szél, szegély
szlak handlowy [droga, którą ciągnęły dawniej
karawany kupieckie] – kereskedelmi
útvonal
szlak kolejowy – vasúti útvonal, vasútvonal
szlak lotniczy – légi útvonal
szlak tatarski – tatárjárás
szlak turystyczny – turistaút, csapás, turistaösvény
szlak wojenny – hadi út
szlaka [produkt odpadowy procesów hutniczych]
– (koh.) salak
szlakowy, -a, -e – salak-, salakos
szlaki handlowe – kereskedelmi útvonalak
Szlaki napadów tatarskich [(Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Tatarzy mieli prawie
stałe swoje szlaki, którymi od „pól
dzikich” czyli stepów, od ujść Dniepru i
Dniestru, zapuszczali swe zagony wgłąb
Ukrainy i Polski. Szlak tatarski – mówi Al.
Jabłonowski – nie był drogą ani gościńcem
kupieckim, ale nosił wyłączny charakter.
Wszystkim
wiadomy
był
rzadko
widomym. Znanym był jego ogólny
kierunek wymijający przeprawy przez
większe
rzeki,
wiodący
zatem
wododziałami, ale nie były znane nigdy
poszczególne jego zwroty. Szerokość
szlaku odpowiadała sile czambułu.
Pospolicie rozciągał się on wszerz „na
dwoje strzelanie z łuka”, ale nieraz gdy
szła cała horda, potrzebująca trawy dla
koni, to i na mil parę. W pustyni
orjentowano się mogiłami. Szlaki główne,
po doprowadzeniu hordy lub czambułu
przez
„dzikie
pola”
do
okolic
zaludnionych, jako celu każdej wyprawy,
dzieliły się na uboczne zagony, okrywające
siecią kraj cały lub upatrzone jego części.
Dopiero na tych ubocznych szlakach
odbywały się łowy na zaskoczonych
znienacka mieszkańców i ich dobro.
6844
Ponieważ szlaki większe odpowiadały
wododziałom większych rzek Ukrainy,
było więc ich tyle, ile samych
wododziałów, a mianowicie 3-y: Szlak
czarny między dopływami Dniepru i
Bohu; Kuczmański między Bohem i
Dniestrem i Murawski między Dnieprem i
Donem. Był jeszcze czwarty szlak Wołoski
na południe od Dniestru, który z Budziaku
czyli nadmorskiej Bessarabii prowadził na
Ruś Czerwoną, ale ten Ukrainy nie
dotykał. Trzy pierwsze miały za główny
punkt wyjścia Perekop, od którego
rozchodziły się w różne strony. Szlak
Czarny, po tatarsku Dżorna islach,
rozpoczynał się właściwie dopiero w
Czarnym lesie, od którego i nazwę swoją
nosił, w uroczysku na wierzchowiskach
rzeki Ingułu, gdzie Tatarowie „zapadali
koszem”, dopóki się wszyscy nie zebrali.
Szlak Kuczmański, rozdzieliwszy się ze
szlakiem Czarnym u Martwych wód,
przechodził na prawą stronę Bohu przez
bród i zwróciwszy się wododziałem Bohu i
Dniestru aż ku granicy podolskiej, gdzie
na wododziale z Rowem znajdowało się
uroczysko Kuczman, biegł już Podolem ku
Lwowu, omijając Bar i Czarny Ostrów.
Szlak Murawski od Perekopu biegł
między dorzeczami Dniepru i Donu
wzdłuż wschodniej granicy Ukrainy
zadnieprskiej do Tuły i Moskwy. (Ob. Al.
Jabłonowskiego w „Źródłach dziejowych”
„Ukrainę” i Z. Glogera „Geografję
historyczną ziem dawnej Polski”, Kraków,
1900, str. 257). Szlaki napadów tatarskich
oznaczone są, lubo niedokładnie, na mapie
z r. 1684, p. t. Corso del Danubio da
Belgrado fino al Marnero i t. d.] – (hist.)
tatár betörések és inváziók útvonalai
szlam [1. zob. muł; 2. wszelki osad zbierający się
na dnie zbiorników wodnych] – iszap
szlamować [1. oczyszczać ze szlamu stawy i inne
zbiorniki wody; 2. oczyszczać z błon
śluzowych, śluzu i resztek pokarmu jelita
z ubitych zwierząt rzeźnych] – iszapolni
szlamować staw – tavat iszapolni
szlamowanie – iszapolás
szlamowatość – iszaposság
szlamowaty, -a, -e [mulisty, błotnisty] – iszapos,
sáros, moszatos, mocsaras, lápos, lucskos
szlamowy, -a, -e [przymiotnik od: szlam] –
iszapos, iszapszlarka – szegély, fodor
szlarka z barwnej taśmy wiązana dokoła głowy –
színes szalagból fej köré kötött fodor; főkötő
-
Wersja 01 01 2017.
szlauch [niem. Schlauch; pot. rura gumowa; wąż
ogrodowy] – slag; gumicső; locsolótömlő
szleja [najprostsza uprząż szorowa, zakładana
koniowi na kark i pierś] – hajtószíj,
kantárszíj
szlem [ang. slam 'jw wzięcie wszystkich lew w
grze w wista a. brydża], szlemik – (ang)
slam, szlem v. szlemm; (ká) a bridzs egyik
műszava
szlemię, ślemię (pewnie od wyrazu szłom, hełm)
[(u Zygmunta Glogera) belka pozioma, dwa
pionowe słupy szubienicy nakrywająca.] –
(ép.) járomgerenda
szlemik [w grze w brydża: wzięcie dwunastu
lew] – (ká) kis szlem
szlęga, szlęg [(u Zygmunta Glogera) z niem. die
Schlange rodzaj małej armatki lub
śmigownicy.
Bielski
w
„Sejmie
niewieścim” (druk z roku 1595) pisze:
„Pierwej szlęgi wypalić, a potym kartany”.]
– (daw) kis ágyu fajta
szli – (ők) mentek
szli jednostajnym krokiem – egyenletes v.
egyforma léptekkel haladtak v. meneteltek
szli z sobą pod rękę – kézenfogva vezették v.
tartották egymást
szlichta (niem. Schlichte) [tech. cienka, do dwóch
centymetrów
grubości,
warstwa
wyrównawcza z cementu, ułożona na
podłożu betonowym ściany lub podłogi
jako podkład pod warstwę wierzchnią,
właściwą; gładź] – aljzatbetonra kerülő
simítóhabarcs
szlif [1. sposób wygładzania, szlifowania drogich
kamieni; 2. kształt i połysk nadany
kamieniowi
szlachetnemu
poprzez
szlifowanie; 3. w odniesieniu do rzeczy,
dzieł itp.: wykończenie, ostateczny kształt;
4. w odniesieniu do ludzi: ogłada,
wyrobienie,
udoskonalenie
jakichś
umiejętności] – csiszolás
szlif brylantowy [zob. brylant w zn. 3.] – gyémánt
csiszolás
szlif diamentu – gyémántcsiszolás
szlif kaboszonowy [szlif wypukły nadający
kamieniom formę kulistą, półkulistą,
elipsoidalną itp.] – idomcsiszolás
szlifa [1. naszywka z oznaczeniem stopnia
wojskowego, umieszczana na ramieniu
munduru; 2. Szlifa, szlufa (z niem. die
Schleife) – naramiennik, epolet do zasłony
ramienia przed cięciem oraz znak stopni
oficerskich.
Oficerowie
nosili
naramienniki kruszcowe, żołnierze zaś
sukienne, włóczkowe lub też metalowe,
lecz z frendzlą włóczkową. Od r. 1790
znaki oficerskie na szlifach były
6845
następujące: szef nosił szlifę z czterema
paskami,
pułkownik
z
trzema,
podpułkownik z dwoma, major nosił
pasek jeden, kapitan gwiazdki cztery,
porucznik trzy gwiazdki, podporucznik
dwie, chorąży jedną gwiazdkę. W epoce
Księstwa Warszawskiego generałowie
wszelkiej broni nosili naramienniki z
buljonami z wyobrażeniem haftowanem
tarczy greckiej „amazonek” w kształcie
półksiężyca, na której były trzy gwiazdki,
oznaczające stopień generała dywizyi, a
dwie – stopień generała brygady….] –
(wojsk) vállrojt
szlifiarka – köszörű
szlifiarz, szlifierka – köszörűs (ffi/nő)
szlifiarz meblowy – bútorcsiszoló szakmunkás
szlifibruk – aszfaltkoptató
szlifierka [1. obrabiarka do szlifowania metali
lub
innych
materiałów;
2. zajęcie
szlifierza] – csiszolás, köszörülés, reszelés;
köszörű, csiszológép, csiszolópad; (cipő)
kikészítőgép
szlifierka kątowa – sarokcsiszoló
szlifierka narzędziową – szerszámköszörűgép,
szerszámköszörülőgép
szlifierka pneumatyczna – sűrített levegős
csiszológép
szlifierka uniwersalna – univerzális köszörűgép
szlifiernia
[oddział
fabryki,
zakładu
mechanicznego itp. lub samodzielny
zakład zajmujący się szlifowaniem
przedmiotów] – csiszolóműhely, csiszoló,
köszörülő műhely
szlifierski, -a, -ie – csiszoló-, köszörülő-, köszörűszlifierstwo
–
csiszolás,
köszörűsség,
köszörűsmesterség
szlifierz [1. pracownik szlifierni; 2. rzemieślnik
zajmujący się ostrzeniem noży, pilników
itp.] – csiszoló, csiszolómunkás; köszörűs,
köszörűs mester
szlifować [1. nadawać gładkość, dokładne
wymiary,
połysk
obrabianym
przedmiotom z metalu, szkła, drewna itp.
przez pocieranie ich czymś szorstkim i
twardym; 2. o siłach przyrody: ścierając,
wygładzać powierzchnię skał, kamieni
itp.; 3. pracować nad ulepszeniem czegoś]
– csiszolni, köszörülni; koptatni; pallérozni
szlifować coś – csiszolni v. köszörülni vmit
szlifować bruki – aszfaltot koptatni, munkanélkül
lődörögni, ténferegni
szlifować noże – késeket köszörülni v. élesíteni
szlifowanie – köszörülés, csiszolás; koptatás
szlifowanie bruków – aszfaltkoptatás, lődörgés
szlifowany, -a, -e – vésett, köszörült, csiszolt
-
Wersja 01 01 2017.
szlify
[patki na ramieniu munduru z
umieszczonymi na nich odznakami stopni
wojskowych] – vállpánt
szlify generalskie – tábornoki vállrojt
szlochać [płakać, wydając krótkie, urywane
dźwięki] – zokogni
szlochanie, szloch – zokogás
szlompra (z niem. Schlumper) [1. suknia
niewieścia za czasów Saskich; 2. rodzaj
luźnej salopy; 3. z niem. schlumper, ubiór
kobiecy, przylegający na przedzie do talii,
zapinana jedynie w pasie, ukazywała
fragment sukni. Popularna w Polsce w
XVIII
wieku,
stanowiła
okrycie
wierzchnie. Moda na szlompry dotarła do
nas z Niemiec. Popularniejszą nazwą dla
tego typu odzienia jest salopa. 3. ubiór
kobiecy, przylegający na przedzie do talii,
zapinana jedynie w pasie, ukazywała
fragment sukni. Popularna w Polsce w
XVIII
wieku,
stanowiła
okrycie
wierzchnie. Moda na szlompry dotarła do
nas z Niemiec. Popularniejszą nazwą dla
tego typu odzienia jest salopa.] – (daw)
lazább hosszú ruha
szlufka [1. wąska patka lub pętelka przy
spodniach, spódnicy, sukni itp., przez
którą przewleka się pasek; 2. opaska
umieszczona na pasku, przez którą po
zapięciu przewleka się jego koniec] –
bújtató (szíjon v. ruhán)
6846
szlusować [1. pot. przyłączać się, dochodzić do
kogoś lub czegoś; 2. daw. zwierać,
wyrównywać szeregi; też: wstępować na
miejsce żołnierza, który ubył z szeregu] –
(wojsk) felzárkóztatni, összegyűjti v.
sorakoztatja a sereget
szłap’ [duży krok koński; stąd szłapakiem,
człapakiem zwano stępaka, idącego dość
prędko dużym krokiem. I człowieka
piechura, piechotnika zwano człapakiem.]
– poroszkálás
szłapak [koń chodzący szłapią] – poroszkáló ló,
gebe; (átv.) baka, talpas
szło mu niełatwo – rosszul ment neki, nem volt
könnyű
szłom, hełm [1. wyraz średniowieczny, będący
spolszczeniem gockiego hilms, wyszedł z
użycia
pod
koniec
XV
w.;
2.
średniowieczna nazwa hełmu] – sisak
szłyk (z tureck. baszłyk) [1. czapka futrzana w
rodzaju kaptura. Stryjkowski powiada, iż
„stary Litwin zwierzęcy łeb obłupił i wdział
miasto szłyka”, a „panowie litewscy (jak w
on czas strój był 1325 roku) w niedźwiedzie
kożuchy i wilcze szłyki z sajdakami świetno
przyjechali do Krakowa”. Mężczyźni w
Polsce nosili szłyki marmurkowe i lisie,
niewiasty popielicze i sobole, a lud prosty
– słomiane. 2. wysoka czapka z futra
noszona w Polsce za panowania
Jagiellonów; 3. wysoka czapka futrzana
zwężająca się ku górze. Popularna w XIV
wieku na ziemiach rusko-litewskich a
później
w
Polsce
za
panowania
Jagiellonów. Do jego wyrobu używano
futer różnych zwierząt, mógł być barani,
wilczy lub z futra soboli albo popielic.
Noszony zarówno przez mężczyzn jak i
kobiety. 4. polska czapka futrzana,
zwężająca się ku górze. Najpierw tylko
królowie nosili szłyki baranie. Na Litwie
używano szłyków wilczych; dodawały
powagi i grozy. Kobiety nosiły szłyki z
soboli i popielic. Lud nawet ze słomy. 5.
wysoka czapka futrzana zwężająca się ku
górze. Popularna w XIV wieku na
ziemiach rusko-litewskich a później w
Polsce za panowania Jagiellonów. Do jego
wyrobu używano futer różnych zwierząt,
mógł być barani, wilczy lub z futra soboli
albo popielic. Noszony zarówno przez
mężczyzn jak i kobiety.] – (dawno) kámzsa,
csuklya; szőrmés sapka, kucsma
szmaciany, -a, -e [zrobiony z resztek materiału]
– rongyból készült
szmaciarka – rongyszedőnő; női ócskás
szmaciarnia – rongyraktár
-
Wersja 01 01 2017.
szmaciarz [1. pot. człowiek zajmujący się
zbieraniem szmat i handlowaniem nimi;
2. pogard. mężczyzna nędznie ubrany,
zaniedbany; 3. pogard. wyzwisko] –
rongyszedő ffi; rongyos; ócskás; ószeres; átv.
csúfnév, gúnynév
szmalec (smalec) – zsír, olvasztott disznózsír v.
sertészsír
szmaragd [1. przezroczysty minerał barwy
zielonej, kamień szlachetny; 2. kolor
intensywnie
zielony;
3.
kosztowne
kamienie] – (szanszkrit→lat.) smaragd; zöld
színű drágakő; a berül zöld színű változata (a
legszebbeket Ceylon szolgáltatja); smaragd
(2Móz 28,17)
szmaragdowy, -a, -e – smaragd-; smaragd v.
tündöklő zöld színű
szmaragdowo – smaragdszerűen
szmat [1. znaczna część jakiejś powierzchni lub
przestrzeni; 2. duży odcinek czasu lub
czegoś odbywającego się w czasie] – rész,
darab, rongy, cafat
szmat czasu – jó kis idő
szmat drogi – jókora út; (átv.) messze
szmata [1. kawał zniszczonej, podartej lub
brudnej tkaniny; 2. zniszczona lub nędzna
odzież; 3. pogard. człowiek o słabym
charakterze,
pozbawiony
godności;
4. pogard. prostytutka; 5. pogard.; zob.
szmatławiec w zn.1.] – rongy, rongydarab;
cafat; (átv.) gyenge jellem; prostituált; rongy
ember
szmatka [1. kawałek tkaniny; 2. pot. strój
kobiecy] – rongyocska; (átv.) női viselet,
rongy
szmatka do kurzu – porrongy, portölőrongy
szmatławiec [1. pogard. bezwartościowa gazeta;
2. pogard.
w
okresie
okupacji
hitlerowskiej: organ prasowy okupanta] –
rongy sajtótermék, ponyva
szmaty – ócskaság
szmelc [1. pot. zardzewiałe i zniszczone
przedmioty metalowe; 2. pot. zniszczone
lub
bezużyteczne
przedmioty]
–
fémhulladék, ócskavas, vasolvadék; (dawno)
zománc
szmelcować – zománcozni, fényezni (fémeket)
szmelcowany, -a, -e – zománccal bevont, fényes,
fényezett
szmelcowany ze złotem – aranyozott
szmer [1. cichy i jednostajny odgłos; 2. zjawisko
akustyczne
wywoływane
przez
nieregularne drgania fal powietrza;
3. cichy
odgłos
w
narządach
wewnętrznych świadczący zwykle o
6847
zmianach chorobowych] – zörej, nesz,
tompa hang; zizegés
szmer lasu – az erdő susogása v. zúgása
szmer tarcia – (orv.) súrlódási zörej
szmer w sercu – szívzörej
szmerek – kis zaj, halk zörej
szmergiel, szmirgel [nm. Schmergel, Schmirgel
'jw.';
Schmirgelpapier
'jw.'
drobnoziarnista skała metamorficzna,
zawierająca gł. ziarna korundu, hematytu
(a. magnetytu) i kwarcu, używana w
postaci luźnego ziarna do polerowania i
docierania] – (ném) smirgli; csiszolópapír,
csiszolóvászon
szmerglowanie
[proces
wykończania
powierzchni, najczęściej wykorzystywany
dla bawełnianychtkanin, mniej dla tkanin
wełnianych. Tkanina zostaje obrabiana za
pomocą
ścierającego
wałka
szmerglującego lub szklanego proszku. Na
powierzchni tkaniny powstaje okrywa,
dając miękki, aksamitny chwyt.] –
csiszolás
[Felületi
kikészítés,
amit
leggyakrabban
pamutszöveteken
alkalmaznak, gyapjúszöveteken ritkábban. A
szövetet forgó dörzshenger hatásának teszik
ki, amit csiszolóporral vagy üvegporral
borítanak. A szövet felületén finom
bolyhréteg képződik, ami puha, bársonyos
fogást ad.]
szmerglowy papier, szmerglowe płótno [pokryte
warstwą
szmerglu
a.
materiałów
syntetycznych, służące jako materiał
ścierny do obróbki szlifowaniem] – (ném)
smirgli; csiszolópapír, csiszolóvászon
szmermel [rodzaj ogni sztucznych] – (kígyószerű
kilövésű) rakéta; (átv.) nagyot mondó ember
szminka [1. kosmetyk do malowania warg;
2. kosmetyk używany przez aktorów do
charakteryzacji] – smink; rúzs, ajakrúzs,
szájrúzs; ajakpirosító; ajak és arcfesték;
kendőzőszer, sminkelés, vkinek ezzel készült
maszkja
-
Wersja 01 01 2017.
szminka do ust – ajakrúzs
szminkować
[1. malować
usta
szminką;
2. charakteryzować za pomocą szminki] –
(ném.) sminkelni; kikészíteni, kifesteni;
kirúzsozni
szminkować się [1. malować sobie usta szminką;
2. charakteryzować się
za pomocą
szminki] – kirúzsozza a száját; arcát kifesti;
sminkeni magát, kisminkeli v. kikészíti
magát
szminkowanie [farbowanie twarzy] – (közb.)
sminkelés
szminkowanie się – sminkelés
szmira
[utwór
literacki,
przedstawienie
teatralne, obraz itp. bez żadnych wartości
artystycznych]
–
(közb.)
vacakság,
semmiség, egy nagy semmi; (ir.) fércmű;
giccs
szmirowato – vacakul, sehogy; fércműen
szmirowatość – vacakság, semmiség
szmirowaty, -a, -e – vacak, semmi; férc-, ócska,
giccses
szmizjerka (z franc. chemisière – koszularka) [1.
sukienka
o
sportowym
kroju
przypominającym męskie koszule; 2.
sukienka o kroju podobnym do formy
koszuli męskiej. Może posiadać długie lub
krótkie rękawy zakończone mankietami
oraz koszulowy kołnierz. Często zapinana
na guziki na całej długości, z nakładanymi
kieszeniami.] – ingruha
szmizjerka
szmuctytuł (zob. przedtytuł) – (nyomd.) előzéklap
6848
szmugiel [1. pot. nielegalne przewożenie przez
granicę towarów lub przeprowadzanie
przez nią ludzi; 2. pot. przemycony towar]
– csempészés, csempészet, csmpészáru
szmuglerz, szmugler; przemytnik [człowiek
zajmujący się szmuglem] – csempész (ffi)
szmugler narkotyków – kábítószercsempész
szmuglerski, -a, -e – csempész
szmuglować coś [(niem. schmuggeln) uprawiać
szmugiel; przemycać] – csempészni vmit
szmuglowanie – csempészés
szmuklerski, -a, -ie – paszományos
szmuklerstwo (niem. Schmuck – ozdoba) [1. (u
Zygmunta Glogera) po niemiec. die
Pasamentirerey; 2. wyrabianie sznurków,
frędzli plecionek, galonów. W Polsce
wykształciło się w pierwszej połowie XVII
w. z cechu pasamonicznego; 3. rzemiosło
polegające na wyrobie różnych ozdób i
dodatków do ubiorów, tzw. pasmanterii.
Szmuklerzy zajmują się m.in. wyrobem
wszelkiego rodzaju frędzli, sznurków,
plecionek, tasiemek, pomponów itp. Inna
nazwa szmuklerstwa to pasamonictwo.] –
paszományosság
szmuklerz (zob. pasamonik) [W Vol. leg.
znajdujemy wymienionych obok siebie:
szmuklerzy, pasamoników i haftarzy.],
szmuklerka
–
paszománykészítő,
paszományos (ffi/nő)
sznaps [nm. Schnaps 'jw.; kieliszek wódki' z
d.nm. snaps 'łyk'; żart. wódka] – (ném)
snapsz; (biz.) pálinka
-
Wersja 01 01 2017.
sznur [1. duża ilość skręconych albo splecionych
długich nici lub włókien lnu, konopi itp.;
2. izolowany
przewód
służący
do
połączenia źródła energii elektrycznej z jej
odbiornikiem; 3. duża liczba ludzi lub
przedmiotów umieszczonych jeden za
drugim; 4. (u Zygmunta Glogera)
mierniczy, pierwotnie długi 3 laski czyli 6
prętów a 45 łokci, później zawierał 10
prętów, 100 pręcików, 1000 ławek a łokci
75 czyli 1800 cali polskich. Sznurem w
mowie łowieckiej zwano ślad zwierza
drapieżnego, w prostym kierunku idący.
Ogary za nim tropiące „gonią sznurem”.]
–
zsinór,
zsineg,
madzag,
kötél;
függönyzsinór
sznur do bielizny – ruhaszárító kötél
sznur do żelazka – vasalózsinór
sznur elektryczny – elektromos vezeték
sznur galowy [element munduru galowego.
Mogą
go
generałowie,
oficerowie,
chorążowie, aspiranci i podoficerowie
różnych jednostek mundurowych (np.
wojskowi, policjanci i strażacy). W
zależności od stopnia noszącego i rodzaju
formacji sznury mogą mieć różną
grubość, kolor i liczbę plecionek. Nosi się
je na prawym ramieniu z warkoczem
sznura przypiętym do pierwszego guzika
marynarki mundurowej.] – (wojsk)
díszzsinór (egyenruhán)
sznaucer – schnauzer
Sznaucer miniaturowy [rasa psów, należąca do
grupy
pinczera
i
sznaucera,
molosowatych,
szwajcarskich
psów
pasterskich
i
innych
ras.
Jest
zaklasyfikowana do sekcji psów typu
pinczera i sznaucera - w podsekcji
sznaucery] – Törpe schnauzer
Sznur galowy oficerski
sznur naramienny [ozdobny, pleciony sznur
noszony przy galowych mundurach,
wskazujący na stopień lub pełnioną
funkcję] – (wojsk) vállzsinór
sznur okrętowy – hajókötél
sznur pereł – gyöngysor, gyöngyfüzér
6849
-
Wersja 01 01 2017.
sznurowadło, sznurowadła [1. sznurek do
sznurowania butów; 2. daw. tasiemka do
wiązania gorsetów] – fűzőfonal; (u obuwie)
cipőfűző,
cipőzsinór;
(dawno)
fűző,
fűzőszalag
sznur pępkowy [zob. pępowina] – köldökzsinór
sznur samochodów – gépkocsioszlop
sznur telefoniczny – telefonzsinór
sznureczek – madzagocska
sznurek [1. cienki sznur z nici, z włókien lnu,
konopi itp.; 2. osoby, przedmioty tworzące
szereg] – zsineg, zsinór, madzag, spárga,
kötőfonal
sznurek konopny – kenderzsineg
sznurek pakowy – csomagolózsineg
sznurek papierowy – papírmadzag
sznurek pępkowy (pępowina) – köldökzsinór
sznurek u kapelusza, sznurek do kapelusza –
kalapzsinór
sznurkowaty, -a, -e – zsinóros, zsinórszerű
sznurkowy, -a, -e – zsinór-, madzag-, spárgás,
spárgasznurować [1. łączyć dwa brzegi czegoś,
przewlekając sznurek, tasiemkę lub
sznurowadło przez dziurki; 2. związywać
coś sznurkiem; 3. łow. o niektórych
drapieżnikach: biec w ten sposób, że linia
tropu
przypomina
sznur;
4. daw.
przewlekać przez karty książki sznur,
żeby żadnej karty nie można było wyrwać
albo dodać] – fűzni, bekötni, átkötni
sznurować komu ust – beköti a száját, ajkára
fagyasztja a szót; elnémítani; (átv.)
összeszorítja a torkát
sznurować się [daw. «ściskać się sznurowadłem
gorsetu] – összefűzi magát, összeszorítja
magát fűzővel
sznurowanie [1. sznurowana część buta, sukni
itp.; 2. daw. sznurowana część gorsetu] –
fűzés, zsinórozás
sznurowanie się – (önmaga) befűzése v.
összefűzése
sznurowadło [bliźniacze, puste wstążki o
diagonalnym, pojedynczym układzie nici,
który jest z lub bez wypełniacza, o
szerokości między 3 mm a 10 mm.
Wytwarzane jednokolorowo i w jasnych
kolorach, z końcówkami z metalu lub
innego
materiału.
Stosowane
do
zawiązywania obuwia.] – cipőfűző [Lapos
vagy kör keresztmetszetű fonatolt zsinór.
Különböző színekben, vastagságban és
hosszúságban készítik, a végeit merevítő
bevonattal
látják
el
a
fejtődés
megakadályozására
és
a
befűzés
megkönnyítésére. Anyaga pamut vagy
szintetikus fonal.]
sznurowanie [Sposób dopasowywania lub
dekorowania
odzieży
umożliwiający
zmienne
dopasowywanie
odzieży.
Najczęściej stosowana do modelowania
kształtu ciała w gorsecie.] – befűzőszalag,
befűzőzsinór
[Ruhadarab
szorosabbra
húzására szolgáló szalag vagy zsinór.]
sznurowany, -a, -e – fűzős, zsinórozott
sznurowy, -a, -e – zsinór-, kötélsznurówka [1. sznurek do sznurowania butów,
sukienek itp. 2. (u Zygmunta Glogera) dziś
zwana gorsetem. Ł. Gołębiowski powiada,
że był to „kaftanik kobiet do sznurowania,
rogami i żelazkami przekładany, którym
męczono je od dzieciństwa, co zdrowiu nader
było szkodliwe”. 3. reg. krak. sznurowadło;
4. rodzaj gorsetu sznurowanego z tyłu i
zeszytego z przodu, często zdobionego.
-
Wersja 01 01 2017.
melyet kürt módjára szólaltatnak meg. A
tölcséres fúvókájú hangszerek családjába
tartozik. A sófár szó az (arámi nyelvű) sapír
(szép) szóból származik, így feltételezett
jelentése: szép hangú. A Talmud szerint ez a
kosszarv emlékezteti a zsidókat arra a kosra,
amelyet Ábrahám feláldozott fia helyett:
„És felemelé Ábrahám az ő szemeit, és látá
hogy ímé háta megett egy kos akadt meg
szarvánál fogva a szövevényben. Oda méne
tehát Ábrahám, és elhozá a kost, és azt
áldozá meg égő áldozatul az ő fia helyett.”
Mózes I. könyve 22. fejezet 13. (Károli
Gáspár fordítása)
A ros hásáná reggeli szertartás központi
eleme is a sófárfújás. Ennek során száz
sófárhangot
szokás
meghallgatnia
a
hívőknek, de harminc a háláhá szerint
kötelező.
A
sófár
eredetének
magyarázataként
első
napon
Izsák
születését,
másodikon
megkötözését
tanulmányozzák tisri elsején.]
Między dwie warstwy płótna gęsto
wszywano fiszbiny, dodatkowo górny
brzeg sznurówki także bywał usztywniony
drutem obszytym skórką. Na dole
sznurówek często umieszczano obszywane
zamszem
wałeczki
służące
do
podtrzymania spódnicy lub rogówki.
Sznurówki w Polsce stosowane były w
XVIII, we Francji pod nazwą corps znane
były już w wieku XVII.] – (dawno, népi)
fűző; (dawno) (fr.) corsette, korzett; fűző
6850
sznutychla [chusteczka do nosa] [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] –
zsebkendő
sznycel [1. bity kotlet panierowany, zwykle
cielęcy; 2. reg. kotlet mielony] – hússzelet;
rántott szelet v. hússszelet; (reg) darált kotlet
sznycel wiedeński, sznycel po wiedeńsku [1.
austriacka potrawa, kawałek cielęciny
panierowanej w bułce tartej, usmażony na
maśle i podany z plasterkiem cytryny; 2.
bity kotlet cielęcy podawany z jajkiem
sadzonym i cytryną] – bécsiszelet v. bécsi
szelet
sznycel wieprzowy – sertéskaraj
sznyclówka – borjúremek, frikandó
szoah [1. hebr., zagłada; 2. por. (the) Holocaust
[wym. holeko:st] ang., dosł. 'całopalenie',
dokonana przez hitlerowców zagłada Żydów
europejskich w czasie 3. wojny świat] –
(héb.) shoa; teljes pusztulás, a holokauszt
héber nyelvi és tartalmi megfelelője
szodon [gorący sos do deserów, z ubitych żółtek,
cukru i białego wina] – sodó
szodon waniliowy – vaníliás sodó
szodon z wina – borsodó
Szofar
[instrument dęty o charakterze
liturgicznym. Jest to rodzaj rogu
wykonanego
z
rogu
zwierzęcia
koszernego,
najczęściej
baraniego.
Używany przez Żydów do ogłaszania
niektórych świąt (m.in. Rosz ha-Szana i
Jom Kippur), dźwięk rogu był słyszalny
na
bardzo
dużym
obszarze.
Przechowywany był w synagogach.] –
sófár (héber betűkkel: ‫)שופר‬, [1. kosszarvból
készült, a zsidó újévkor megfújt kürt 2. egy
ősi zsidó hangszer: egy egyszerű kosszarv,
Askenázi zsidók stílusában készült sófár
[1. osoba zajmująca się zawodowo
prowadzeniem
samochodu;
2. daw.
kierowca samochodu], szoferka – (fr)
sofőr;
gépkocsivezető,
gépjárművezető
(ffi/nő)
szofer usiadł v. szoferka usiadła przy kierownicy
– a gépkocsivezető a volánhoz ült
szoferka [1. kabina samochodu ciężarowego, w
której siedzi kierowca; 2. pot. kobieta
szofer; 3. pot. zawód szofera] – női
gépkocsivezető,
sofőrnő;
(kabina
samochodu)
sofőrfülke
(autóban
v.
teherautóban); (közb.) sofőrszakma
szofer
6851
szoferki – autóskesztyű
szok [1. silna reakcja psychiczna wywołana
gwałtownym,
zwykle
negatywnym
zdarzeniem lub przeżyciem; 2. groźne dla
życia zaburzenia czynności organizmu;
3. ekon. silna, zwykle negatywna reakcja
rynku na jakieś zjawisko lub wydarzenie]
–
(fr-ang.)
sokk;
megrázkódtatás,
megrendülés; (orv.) idegroham; a testi v.
lelki erőnek erős fizikai v. lelki
megrázkódtatásra
történő
hirtelen
összeomlása; az ilyen összeomlást követő
gyakori utótünet
szok akustyczny (ang. acoustic shock) –
akusztikai sokk
szok transsyberyjny – transzszibériai sokk
szokować [mocno zaskakiwać lub bulwersować
czymś
niespodziewanym]
–
megrázkódtatni, sokkolni, megsérteni
szokować kogoś czymś – megdöbbenteni vkit
vmivel
szokować publiczność swoim zachowaniem –
megbotránkoztatja
a
közönséget
viselkedésével
szokować się – megbotránkozni
szokująco – sokkolóan, megbotránkoztatóan,
megrázóan
szokujący, -a, -e [wywołujący silne zdziwienie
lub
zgorszenie]
–
sokkoló,
megbotránkoztató
szołdra lub sołdra (potrawy wielkanocne - szynka
wielkanocna) [z niemiec. Schulter – szynka
wieprzowa.] – sódar, sonka; (átv.)
gazember; sváb
J. Kochanowski pisze:
Dobra szoldra zimie,
Kiedy uschnie na wietrze albo w gęstym dymie.
Szombathely (niem. Steinamanger, chorw.
Sambotel, słoweń. Sombotel, słowacki
Kamenec) [miasto na zachodzie Węgier;
(dawno) łac. Sawaria] – Szombathely
(Savaria)
szop [1. nadrzewny ssak drapieżny o gęstym,
lśniącym futrze, żyjący w Ameryce;
2. wyprawiona skóra szopa pracza] –
mosómedve, jenot; mosómedve préme
-
Wersja 01 01 2017.
szop pracz (Procyon lotor) [1. ssak łożyskowy z
rodziny szopowatych, rzędu drapieżnych,
występujący w Ameryce Północnej.
Introdukowany w Europie Środkowej i
Wschodniej, w tym Polsce; 2. szop o szarej
sierści z żółtawym odcieniem, płuczący w
wodzie pokarm przed zjedzeniem.] –
mosómedve (Procyon lotor) közismert,
csíkos farkú és jellegzetes banditamaszkot
viselő mindenevő emlős
szopa [1. prowizoryczny budynek drewniany
przeznaczony m.in. do przechowywania
sprzętu
gospodarskiego;
2. pot.
zmierzwiona, gęsta czupryna; 3. pot.
zabawne zdarzenie; 4. (u Zygmunta
Glogera) Budynek ten, wystawiony w
środku okopanego miejsca na polu
elekcyjnem, kryty był tarcicami a ściany
miał z płótna. Pierwszą taką szopę
wystawiono na elekcję Zygmunta III.
Podczas obioru Henryka był tylko namiot
zrobiony
z
kosztownych
materyi
pozostałych po Zygmuncie Auguście.
Wystawienie szopy należało do marszałka
wielkiego, na koszt skarbu publicznego.
Przy wyborze Stanisława Augusta szopa
miała dach i boki z tarcic. Po elekcyi
zwykle szopę palono.] – csűr, szín,
kocsiszín, pajta, fészer, faház, deszkabódé;
(átv., tréf.) üstök; (közb.) hecc, zrí, botrány
szopa do maszyn; szopa na maszyny; szopa dla
maszyn – gépszín
Szopen (francuską wersją nazwiska – Chopin) –
Chopin
szopenista – Chopin-kedvelő v. -előadó v. -kutató
szopenowski, -a, -ie – Chopinszopka [1. mała szopa – budynek; 2. model
stajenki betlejemskiej ze żłobkiem i
figurkami;
3. widowisko
teatralne
związane
tematycznie
z
Bożym
Narodzeniem; 4. widowisko satyryczne
ukazujące znane osobistości z życia
publicznego na tle aktualnych zdarzeń;
5. pot. sytuacja, zachowanie itp. obliczone
na pokaz, oceniane jako niepoważne] – kis
csűr v. szín; jászol; Betlehem, betlehemezés,
karácsonyi ünnepély; szatírikus bábszínház
(előadás); (tréf.) hecc, komédia, cirkusz;
(átv.) kupleráj
6852
Szopki krakowskie (Betlejem krakowskie) [to
związane ze świętami Bożego Narodzenia
dzieła
sztuki
rękodzielniczej
przedstawiające miniatury zabytkowych
budowli Krakowa]
– sopka (krakkói
karácsonyi építmény)
-
Wersja 01 01 2017.
szorc [(u Zygmunta Glogera) z niem. der Schurz
fartuch
przednik,
zapaska.
Bywał
płócienny zwany szorstuchem, szewcki
skórzany, i żelazny w zbroi. Budny w XVI
w. pisze: „Pozszywali liście figowe, a
poczynili sobie szorce”.] – (daw) kötény
szorować (szoruje) [1. trąc czymś, czyścić, myć
jakąś powierzchnię; 2. ocierać się o coś;
3. pot. iść lub jechać bardzo szybko] –
sikálni, súrolni (edényt); felsúrolni; (közöns.)
„spurizni”, nagyon gyorsan menni v. szaladni
szoruj do domu! – spurizz haza
szorować się [myć się, trąc gąbką lub szczotką] –
lesúrolja magát; megsikálja magát
szorowanie – súrolás
szorstki [1. mający chropawą powierzchnię;
2. oschły, nieprzyjemny w obejściu; też:
świadczący o takich cechach; 3. o
dźwiękach, odgłosach: nieczysty, brzmiący
przenikliwie] – érdes, durva; (átv.) rideg
szorstko – érdesen, durván, ridegen, kellemetlenül
szorstkolistny, -a, -e – érdeslevelű
szorstkość – érdesség, durvaság, ridegség
szorstkowłosy, -a, -e [o zwierzętach, zwykle o
psach: mający szorstką sierść] – szálkás
(szőrű)
szorty [1. krótkie spodnie o sportowym kroju; 2.
rodzaj
krótkich
spodni
noszonych
zarówno przez mężczyzn jak i kobiety, z
nogawkami
sięgającymi
najczęściej
najdalej do połowy uda. Kobiece szorty
mogą być bardzo krótkie, zakrywające
jedynie pośladki. Zwykle szorty szyje się z
bawełny lub jeansu. 3. Króciutkie
spodenki, ledwo przykrywające pośladki.
Początkowo rekreacyjne, od początku lat
70 uniwersalne, lansowane jako hot
pantsy. Mniej odważnym kobietom
proponowane pod „otwartą” spódnicę
maksi.] – short; sortos fehérnemű,
rövidnadrág
Szopka krakowska
szopkarz [1. ten, kto konstruuje modele stajenki
betlejemskiej; 2. kolędnik chodzący z
szopką] – betlehemes, betlehem-készítő;
betlehemező
szopki stroić – komédiát rendezni, cirkuszozni,
komédiázni
szopowy, -a, -e – I. mosómedve-; II. csűr-, fészerszopy [futro ze skórek szopów praczy] –
mosómedve prém
szorba, czorba [(z turec. szorba i czorba) polewka.
Tłómacz Gwagnina pisze: „Na łęku torba,
sucharki, rzadko w święto z skopowiną
szorba”.] – csorba (savanyú leves); rántott
leves
szorty [damska, dziewczęca lub dziecięca część
garderoby z nogawkami o różnej długości
lub
bez
nogawek,
najczęściej
produkowane z bawełnianej dzianiny, ale
także z lekkiej tkaniny.] – bugyi [Nők és
gyermekek alsónadrágja. A szár különböző
hosszúságú lehet, vagy szár nélkül is
készülhet. Többnyire pamutból vagy pamut-
elasztánfonal keverékéből előállított, könnyű
kötött kelméből varrják.]
6853
szory [uprząż końska w postaci szerokiego pasa
zakładanego na pierś konia wraz z
pomocniczymi rzemieniami] – hám
szorowy, -a, -e – hámos
szos [1. w dawnej Polsce: podatek miejski od
domów i działalności rzemieślniczej; 2. z
niem. Schoss – podatek miejski, płacony z
domów. Szczerbicz w XVI w. pisze:
„Rzemieślnicy szosy, stróżne i inne podatki
miejskie odprawują”.] – (dawno) ház- és
iparadó
szosa
[droga
o
twardej
nawierzchni
przeznaczona dla pojazdów] – országút,
műút; kocsiút, autóút (na szosi: az
országúton)
szosowiec [zawodnik biorący udział w kolarskich
wyścigach szosowych] – (sp) országúti
kerékpározó
szosowy, -a, -e – országúti
szot [lina służąca do ustawiania żagla; szkot] –
vitorla beállításához szolgáló vonal
szot (czyli Szkot, tak bowiem Szkotów w Polsce
zwano) [1. (u Zygmunta Glogera) walec
szkocki, taniec, który upowszechnił się w
Polsce najprzód u warstw wyższych a
potem przez nie zapomniany, dochował się
do naszych czasów u ludu wiejskiego. 2.
polski taniec ludowy, metrum 2/4, szybkie
tempo. Taniec wirowy. Wykonywany z
przyśpiewką. Miejsko – Gminne Centrum
Kultury w Zalewie realizuje projekt
„Taniec „Szot” kultywowaniem tradycji
Warmii i Mazur”.] – (daw) lengyel néptánc
szowinista
[1.
osoba
przyznająca
uprzywilejowaną pozycję własnej płci,
rasie lub grupie; 2. skrajny nacjonalista o
bezkrytycznym stosunku do własnego
narodu odnoszący się z pogardą i
nienawiścią
do
innych
narodów],
szowinistka – (fr-lat.) soviniszta; a
sovinizmus híve
szowinistycznie – (fr-lat.) soviniszta módon
szowinistyczny, -a, -e – (fr-lat.) soviniszta; a
sovinizmus alapján álló, rá jellemző
-
Wersja 01 01 2017.
szowinizm (fr. chauvinisme) [1. postawa, którą
charakteryzuje
brak
tolerancji
i
przyznawanie uprzywilejowanej pozycji
własnej płci, rasie lub grupie; 2. skrajny
nacjonalizm
wyrażający
się
w
bezkrytycznym stosunku do własnego
narodu oraz w pogardzie i nienawiści do
innych narodów; 3. na ogół skrajna postać
nacjonalizmu, głosi solidarność wszystkich
grup społecznych danego narodu, a wobec
mniejszości narodowych i innych narodów
nakazuje przyjmować wrogą postawę.
Wyrażenie
pochodzi
od
nazwiska
Chauvin, anegdotycznej postaci żołnierza
napoleońskiego z komedii Eugene'a
Scribe'a; bohater tej opowieści był
fanatycznie
i
naiwnie
oddany
Napoleonowi.] – (fr-lat.) chauvinisme,
chauvinizmus, sovinizmus; a más népek
elleni
gyűlöletet
szító,
a
nemzeti
felsőbbrendűséget, a fajelméletet hirdető
politikai irányzat (Chauvin Napoleon-imádó
francia színpadi alak nevéről); az elvakult,
túlzó hazafiaskodás
szowinizm
gatunkowy,
dyskryminacja
gatunkowa (proponowane są również nazwy
gatunkizm,
gatunkowizm)
((ang.))
speciesism) [postawa stawiająca interesy
własnego gatunku (w domyśle: Homo
sapiens)
ponad
interesami
innych
gatunków.
Określenie
to
zostało
utworzone na zasadzie analogii do
rasizmu i seksizmu przez bioetyków, a
podjęte
zostało
głównie
przez
zwolenników praw zwierząt.] – faji
sovinizmus;
faji
megkülönböztetés,
diszkrimináció
szósta [godzina szósta: rano lub wieczorem] – hat
(óra)
szósta część – hatod, hatod rész
szósta za minutę – egy perc múlva hat
szóstak [1. srebrna moneta równa 6 groszom
bita w Polsce i na Litwie w latach 1528–
1765.;
2.
(u
Zygmunta
Glogera)
Upowszechniona za Zygmunta III nazwa
monety, obejmującej w sobie 6 groszy
srebrnych. 12 takich szóstaków szło na
talar.] – hatos (pénzdarab); (átv.) hatágas
szarvas
szóstego maja – május 6-án
szóstego stycznia – január hatodikán
szóstka [1. cyfra oznaczająca liczbę 6; 2. całość
składająca się z sześciu części lub
jednostek; 3. to, co jest oznaczone cyfrą 6;
4. szereg złożony z sześciu osób,
samochodów itp., wchodzący w skład
kolumny; 5. zob. ocena celująca; 6. sześć
punktów na kostce do gry, sześć oczek na
6854
kostce domina; 7. karta oznaczona cyfrą
6; 8. sześć prawidłowych skreśleń w
totolotku; 9. sześć koni w zaprzęgu] –
hatos; hatos szám v. számjegy; hat személy
v. állat; hatos jelű kártya, dobókocka; hatos
busz v. villamos; (hatos) szoba
szóstka (ocena celująca) – (általános és
középiskolában) kitűnő
szóstoklasista
[uczeń
szóstej
klasy]; szóstoklasistka – hatodikos, hatodik
osztályba járó (fiú/lány)
szósty, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru
składającego się z sześciu jednostek lub
jedną z sześciu części, na które można coś
podzielić] – hatodik
szósty [szósty dzień miesiąca] – nyolcadika; a
hónap nyolcadik napja
szósty zmysł – hatodik érzék
szpachla [nm. Spap(ch)tel 'kopystka' z łac.
spatula zdrobn. od spatha 'jp.; 1. łopatka
do nakładania szpachlówki, gipsu itp. na
nierówne
powierzchnie;
2. łopatka
używana przez artystów do rozcierania
farb na palecie i nakładania ich na płótno;
3. zob. szpachlówka; 4. szeroki miecz' z gr.
spáthē 'jp.'; płaska łopatka do nakładania,
mieszania i rozcierania farb, leków, do
szpachlowania, zacierania, wygładzania
ścian, płótna przed malowaniem.] – (lat.)
spachtli,
spatula,
spatulya;
festőkés,
palettakés, palettakaparó; (orv) lapoc;
torokvizsgálatnál a nyelv leszorítására
használt kis falapocska
szpachla do skrobania – japán spakli, kaparó
szpachla malarska – festőspakli, spatulya
szpachelka – kis spachtli, spatula, spatulya;
festőkés
szpachlować
[1. wyrównywać
szpachlą
powierzchnię
czegoś,
nakładając
szpachlówkę, gips itp.; 2. nakładać
szpachlą na płótno roztarte na palecie
farby] – festőkéssel elsimítani v. rárakni v.
levakarni; spatulyázni
szpachlowy, -a, -e – (lat.) spachtli-, spatula-,
spatulyaszpaczek – kis seregély; szürke (lovacska)
szpada [1. dawna broń sieczna o prostej i ostro
zakończonej głowni; 2. broń sportowa o
podobnym
wyglądzie,
używana
w
szermierce; 3. jedna z konkurencji
szermierczych] – (olasz) spádé; párbajtőr,
hosszú tőr [Egyenes, keskeny, két oldalán
éles, rövidebb kard. "Csuda, ollyan vitéz,
sem lőtt, sem vágott az kanhoz, stuc (=
pisztoly), spádé lévén nála" (Bethlen Miklós
Zrínyi haláláról). Elavult szó.]
-
Wersja 01 01 2017.
szpadel [Termin "szpadel" wywodzi się z języka
staroagielskiego: ‘spadu, spćdu (f.) lub
spada (m.). To samo słowo może być
znalezione w języku starofryzyjskim:
spade oraz starosaksońskim: spado.
"Spaten" z języka wysokoniemieckiego
występuje
wyłącznie
we
wczesno
współczesnym języku niemieckim i jest
prawdopodobnie zapożyczeniem z języka
niskoniemieckiego. Skandynawska forma
jest zapożyczeniem z języka niemieckiego.
Termin jest także ściśle spokrewniony z
greckim σπαθη, tudzież łacińskim spatha.
— 1. ręczne narzędzie do kopania ziemi,
przerzucania materiałów sypkich itp.; 2.
jest to rodzaj łopaty, skonstruowany
głównie do kopania i przenoszenia ziemi.
Pierwszy szpadel wykonany był z drewna.
Po odkryciu rzemiosła metalurgicznego,
szpadle zaczęto zakańczać ostrzejszymi
końcówkami metalu. Przed pojawieniem
się metalowych szpadli, praca przy
usuwaniu ziemi była mniej wydatna i
skuteczna. Przy przenoszeniu błota i
ziemi, oprócz szpadla, potrzebne były
dłuta do rozkruszania ziemi. Szpadel z
metalową
końcówką
umożliwił
jednoczesne rozkruszanie i przenoszenie
ziemi, powodując wzrost skuteczności i
wydajności pracy] – (ang.) spade, ásó [a
talaj lazítására és keverésére szolgáló eszköz,
főleg csak kertművelésnél van szerepe. A
szerszámot 3–4 mm vastag, 150–200 mm
széles és 200–300 mm hosszú, alul csapott,
gömbölyű vagy hegyes végű acéllap képezi,
melyhez a lap egyenes irányú folytatásában
fogóval biró 0,7-1 m hosszú, 2,5-3,5 cm
vastag kőrisfa nyél van erősítve. Az ásók
átlagos súlya 1-2,5 kg.]
szpadelek – kis ásó, ásócska
szpadowy, -a, -e – párbajtőrszpadzista, szpadzistka
–
vívó,
tőrvívó,
párbajtőröző (ffi/nő)
szpagat [1. cienki, mocny sznurek; 2. figura
gimnastyczna, w której ćwiczący siada,
wyprostowując nogi w maksymalnym
rozkroku tak, że obie tworzą linię prostą]
– zsineg, spárga; (sp) spárga
6855
szpagatowy, -a, -e – spárgás
szpagatówka – tiszta, színtelen, pálinka
szpak (szpak zwyczajny) (Sturnus vulgaris)
[1. ptak
o
czarnym,
połyskliwym
upierzeniu; 2. koń maści ciemnosiwej] –
(ptak) seregély
(Sturnus vulgaris) [a
madarak
osztályának
verébalakúak
(Passeriformes) rendjébe és a seregélyfélék
(Sturnidae) családjába tartozó faj]; (koń)
deres, szürke ló; (átv.) deresedő férfi
szpakowacieć [stawać się szpakowatym] –
őszülni, deresedni
szpakowaty, -a, -e [1. o włosach: siwawy; też o
ludziach: mający takie włosy; 2. o maści
konia: ciemnosiwy] – szürkés; (o włosach)
öszülő, deres, szürkülő
szpaler [1. dwa szeregi drzew lub krzewów
tworzące aleję; 2. dwa szeregi ludzi
ustawionych po obu stronach przejścia,
ulicy itp.; 3. to jednorzędowe nasadzenie
drzew,
których
korony,
dzięki
odpowiednim zabiegom pielęgnacyjnym,
tworzą zwartą ścianę zieleni. Podobnie jak
żywopłot
szpaler
jest
jedną
z
podstawowych form nasadzeń parkowych.
Szpalerowi zwykle pozostawia się swobodę
wzrostu wzwyż natomiast przycina się
gałęzie zewnętrzne, wzdłuż linii sadzenia
tworząc "zielony płot – zasłonę". Dwa
równoległe do siebie szpalery tworzą
aleję.]
–
(dawno)
tapéta,
faldísz;
sövénykerítés, kettős fasor; (wojsk) sorfal
-
Wersja 01 01 2017.
alakulat; az utca kétoldalán sorban menő
emberek
szpalery [(u Zygmunta Glogera) z włos. spalliere.
Tak nazywano w ogrodach polskich aleje,
niby ściany z drzew gęsto sadzonych,
najczęściej lip, a niekiedy grabów lub
świerków, zwykle proste, sad owocowy
osłaniające, czasem strzyżone. Szpalerami
nazywano również opony, kołtryny i
obicia ścian pokojowych: płócienne,
malowane,
skórzane,
papierowe,
włóczkowe lub gobelinowe.] – fasor
szpalerować – (dawno) tapétázni; sövénykerítést
állítani; (wojsk) sorfalat állni
szpalerowy, -a, -e – sorfalszpalta [1. skład tekstu o dowolnej liczbie
wierszy
tworzących
pionowy
pas;
2. próbna odbitka korektorska wykonana
z takiego składu; 3. strona czasopisma lub
książki z wydrukowanym na niej tekstem]
– (druk) hasáb (nyomda)
szpaltowy, -a, -e – hasáb-; hasábos
szpan [potocznie: nietypowy sposób bycia lub
ubierania się w celu zaimponowania
komuś;
bufonada,
efekciarstwo,
szpanerstwo, snobizm] – hencegés,
kérkedés, hatásvadászat; sznobizmus
szpaner [pot. osoba starająca się zwrócić na
siebie uwagę otoczenia modnym ubiorem
lub ekstrawaganckim sposobem bycia];
szpanerka – hencegő, kérkedő, hatásvadász;
sznob (ffi/nő)
szpanerski, -a, -ie – hencegő, kérkedő,
hatásvadász; sznob
szpanersko – hencegő, kérkedő, hatásvadász
módon; hencegve, kérkedve; sznob módon
szpanerstwo [potocznie: wyróżnianie się poprzez
ekstrawagancki
sposób
bycia
lub
ubierania się w celu zaimponowania
komuś, wywołania wrażenia; bufonada,
efekciarstwo, szpan, snobizm] – hencegés,
kérkedés, hatásvadászat; sznobizmus
szpanować – hencegni, kérkedni
szpanowanie – hencegés, kérkedés, hatásvadászat;
sznobizmus
szpara [wąska, podłużna przerwa między
elementami położonymi blisko siebie] –
hézag, nyílás, rés, repedés, hasadék
Szparag (Asparagus L.) [rodzaj bylin należących
do rodziny szparagowatych], szparagi
[1. roślina o długich, gałęzistych pędach z
drobnymi,
łuskowatymi
listkami;
2. jadalny pęd szparaga lekarskiego] –
(növ.) spárga; nyúlárnyék, csirág (másnéven
spárga, zöldségnövény)
szparag lekarski – orvosi cérna
6856
Szparag lekarski (Asparagus officinalis L.) [1.
szparag o jadalnych młodych, grubych
pędach wyrastających z kłącza 2. gatunek
byliny
z
rodziny
szparagowatych.
Występuje
naturalnie
w
obszarze
śródziemnomorskim i na terenach
przyległych. Jest jedynym jadalnym
przedstawicielem
rodzaju
szparag
(Asparagus) i jako roślina uprawna
rozpowszechniony został na całym świecie,
z największym obecnie ośrodkiem
produkcji w Chinach.] – Étkezési spárga v.
közönséges spárga (Asparagus officinalis L.)
[a spárgavirágúak rendjébe (Asparagales), a
spárgafélék családjába (Aspargaceae) és a
spárgák nemzetségébe (Asparagus) tartozó
növényfaj]; Aszparágusz
szparagarnia [miejsce uprawy szparagów] –
spárgaültetvény, spárgaágy
szparagowy, -a, -e – spárga-, csirágszpareczka – kis hézag v. repedés, szűk nyílás
szpargał
[rzecz
niepotrzebna,
zwłaszcza
pozostawiony w nieładzie zapisany papier,
stary dokument itp.] – salabakter,
makulatúra papír; régi kézirat, régi
haszontalan
papír;
ütött-kopott,
régi
használhatatlan, elavult könyv v. papír
szparka – kis rés v. repedés, vékony nyílás
szparka w liściu – (növ.) légzőnyílás, lélegzőnyílás
szparki oddechowe [otworki w skórce liścia,
kwiatu lub owocu służące do wymiany
gazów] – (növény) légzőnyílások
szparki, -a, -ie [1. szybki, żwawy; 2. skory do
czegoś, popędliwy] – fürge, élénk, gyors
szparkość – fürgeség, élénkség, gyorsaság
szpat1 [1. przewlekłe zapalenie stawu skokowego
u koni; 2. Szpat, zwany też włogacizną jest
artrozą (czyli chorobą zwyrodnieniową
stawów) kończyn tylnych. Jest to choroba
-
Wersja 01 01 2017.
przewlekła polegająca na wytworzeniu się
narośli na wewnętrznych stronach kości.
Szpat występuje z reguły tylko na stawie
skokowym jednej kończyny tylnej i
poważnie
zakłóca
przebieg
ruchu
zwierzęcia.] – lóbetegség
szpat2 – (vegyt.) pát
szpat tabliczkowy – (ásv.) táblás pát
szpat talkowy – talk pát
szpatowy, -a, -e – pátszpat islandzki [minerał, bezbarwna i
przezroczysta odmiana kalcytu] – izlandi
pát [(ásv.), viztiszta, teljesen átlátszó,
üvegfényü, kitünően kettős fénytörésü
mészpát, mely Izlandról kerül kereskedésbe,
azért e név]
szpat wapienny (zob. kalcyt) – mészpát [(kalcit),
szénsavas
mész
(CaCO3)
hatszöges
rendszerbeli romboédrikus kristályokban; az
alapalak romboéder 74° 55" szöggel, mely
azonban magában nem gyakori]
szaptułka – (orv.) nyelvleszorító kanál, spatula
szpecenie – csúfítás
szpecenie wrocławskich zabytków – wrocław-i
műemlékek elcsúfítása
szpecić (szpecę) [wpływać ujemnie na wygląd
czegoś lub kogoś] – elrútítani, elrontani,
elcsúfítani, maszatolni, elmaszatolni
szpecić się [szpecić samego siebie] – elcsúfulni,
elromlani
szperacz [1. pot. ten, kto lubi szperać, zwłaszcza
w bibliotekach lub archiwach; 2. środ.
żołnierz
z
patrolu
stanowiącego
ubezpieczenie kolumny w marszu; 3. pot.
ruchomy reflektor, który oświetla coraz to
inne miejsca w terenie; 4. łow. pies
myśliwski
używany
do
tropienia
zwierzyny] – kutató, böngésző; pásztázó;
turkáló; (wojsk) felderítő
szperać [1. szukając czegoś, przerzucać rzeczy w
jakimś miejscu; 2. poszukując informacji,
przeglądać książki, dokumenty itp.] –
tallózni, keresni, kutatni; kotorászni,
motoszkálni, böngészni
szperać gdzieś – kotorászni v. vacakolni vhol
szperać po szufladach – kutatni a fiókokban
szperanie – kotorászás, motoszkálás, böngészés,
matatás
szperanina [pot. długie, żmudne poszukiwania] –
kutatás, böngészés, kotorászás, motoszkálás
szpergał [1. rzecz niepotrzebna, zwłaszcza
pozostawiony w nieładzie zapisany papier,
stary dokument itp.; 2. niepotrzebna,
drobna rzecz w stanie nieładu, zwłaszcza
zapisany papier; 3. stary dokument,
papier lub inna zbędna rzecz będąca w
6857
nieładzie] – salabakter; elhasználódott tárgy;
régi dokumentum; nagyon régi dolog; átv.
makacs, buta öregember
szperka, szpyrka, sperka, spyrka [daw. słonina]
– bőrke, szalonnadarabka; töpörtyű; füstölt v.
sült szalonna
szpetnie – rútul, csúnyán, csúfosan
szpetnieć [stawać się coraz bardziej szpetnym] –
megcsúnyúlni, elrútulni
szpetność – csúnyaság, rútság, csúfság
szpetny, -a, -e [1. wyglądający nieestetycznie,
odrażająco; 2. budzący odrazę ze względu
na swoją nieprzyzwoitość, nieetyczność] –
rút, csúf, csúnya
szpetota [1. bycie szpetnym; 2. to, co jest
szpetne] – csúfság, csúnyaság, rútság
szpic [I. pies o długiej, gęstej sierści i puszystym,
zawiniętym do góry ogonie; II. 1. ostre
zakończenie czegoś; 2. ozdoba zakładana
na czubek choinki] – spic (kutyafajta); éles
vége, hegye, csúcsa vminek
szpic [to nazwa określonego typu psa,
obejmująca grupę wielu ras z północy,
wschodu i centralnej części kontynentu
euroazjatyckiego oraz z podbiegunowych
obszarów Ameryki Północnej, a także z
Grenlandii i Islandii. Psy z tej grupy
odznaczają się stosunkowo pierwotną
budową, słabo zmienioną przez człowieka.
Pies rasy Siberian Husky - jednej z
najbardziej popularnych ras z grupy
szpiców] – spicc (kutya)
Szpic miniaturowy (Pomeranian) [jedna z ras
psów, należąca do grupy szpiców i psów
pierwotnych, zaklasyfikowana do sekcji
szpiców europejskich] – törpe spicc [a
legkisebb méretváltozat a maga 20 (+ 2)
centiméteres
marmagasságával.
Német
nyelvterületen kívül pomerániaiként ismert.]
[pododdział wojska ubezpieczający
kolumny w marszu] – (wojsk) elővéd
szpichródka – hegyes- v. kecskeszakáll
szpicel [pogard. osoba, która szpieguje kogoś i
donosi na niego] – spicli, besúgó, kopó
szpicel policyjny – rendőrbesúgó, rendőrspicli
szpiclować – besúgni, kémkedni, „spicliskedni”
szpiclowski, -a, -ie – besúgó-, kémszpicrózga (szpicruta) – lovaglóostor
szpica
-
Wersja 01 01 2017.
szpicruta [elastyczny pręt pokryty skórą lub
rzemienna
plecionka
używane
do
poganiania
konia]
–
lovagóostor,
lovaglópálca
szpiczastość
(spiczastość)
–
hegyesség,
csúcsosság, élesség, vminek a hegyes volta
szpiczasty, -a, -e; spiczasty, -a, -e [mający
wąskie, ostre zakończenie] – hegyes
Szpiedzy [w czasach, kiedy chodziło o fizyczne
rozmnożenie Izraela, staczano wojny i
wysyłano szpiegów. Dawid wysyłał
szpiegów. W działaniach chrześcijan
misjonarze muszą poznać kraj i jego
język, zanim pójdą głosić Ewangelię ale
nie mogą uprawiać polityki.] – kémek,
titkos felderítők
szpieg [1. osoba zdobywająca i przekazująca
władzom obcego państwa tajemnice
państwowe lub wojskowe; 2. osoba, która
obserwuje kogoś, a następnie donosi na
niego] – (lat.) spion; kém, titkos felderítő
(1Móz 42,9; 4Móz 13,3kk.; Józs 6,23; 1Sám
26,1-4; Lk 20,20).
szpieg gospodarczy, przemysłowy [osoba
zdobywająca
i
przekazująca
zleceniodawcy
wiadomości
o
obserwowanej firmie] – ipari kém
szpiegostwo [forma działalności wywiadowczej
polegająca na zdobywaniu informacji
stanowiących tajemnice i przekazywaniu
ich wywiadowi. W większości krajów
świata szpiegostwo na rzecz obcego
państwa jest przestępstwem kryminalnym
zagrożonym
najwyższymi
karami.];
szpiegowanie – kémszolgálat; kémkedés
szpiegostwo gospodarcze, przemysłowe –
gazdasági, ipari kémkedés
szpiegować – kémkedni, leselkedni; kilesni
szpiegowski, -a, -ie – kémszpigel [wzorzysta odświętna chusta] [Teatr
Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w
Katowicach] – mintás ünnepi kendő
szpik [gąbczasta, silnie ukrwiona tkanka
wypełniająca kości] – velő (csontban),
gerincvelő
szpik kostny (łac. medulla ossium) [miękka, silnie
ukrwiona, mająca gąbczastą konsystencję
tkanka znajdująca się wewnątrz jam
szpikowych kości długich oraz w małych
jamkach w obrębie istoty gąbczastej kości.
Masa całego szpiku u osoby dorosłej
wynosi około 2,5 kg.] – csontvelő (latinul
medulla ossium, angolul bone marrow) [a
gerincesek csontjaiban elhelyezkedő szövet,
melynek
fő
feladata
a
vérsejtek
(vörösvérsejtek,
fehérvérsejtek
és
vérlemezkék) termelése.]
Rozróżniamy:
 szpik kostny żółty (łac. medulla ossium
flava), składający się głównie z komórek
tłuszczowych
(stąd
barwa),
którego
zawartość wraz z wiekiem każdego osobnika
wzrasta.
Ten
rodzaj
szpiku
jest
hematologicznie nieczynny.
 szpik kostny czerwony (łac. medulla ossium
rubra), który jest miejscem powstawania
elementów morfotycznych krwi, takich jak
erytrocyt, leukocyt, trombocyt
6858
szpikanardowa maść, maść nardowa [znano ją
już w czasach Salomona. Robiono ją w
Izraelu z rośliny, którą importowano z
Himalajów w Indiach, gdzie ona rośnie na
wysokości około 3500-5500 m. Ma silny i
przyjemny zapach. Tylko korzonki i dolna
część łodygi są używane do wyrobu maści.
Była bardzo droga ze względu na koszt
importu.
Przechowywano
ją
w
alabastrowych słoikach.] – nárdus kenet v.
kenőcs; nárdus olaj [A nárdus egy illatos
növény, melynek gyökerét Jézus idejében
illatos és igen drága parfüm készítésére
használták.
Mária
szolgálata:
Mária
Magdolna felkeni Jézust Lázár/Simon
házában nárdus olajjal. Mária nagyon hálás.
Vesz 300 dénár (1,2 kg ezüstpénz! – kb egy
évi kereset – valószínű az összes spórolt
pénze benne volt) értékben olajat. Kb 33
dkg-nyit és megkeni vele Jézus lábát. A
nárdusolajat
a
Himalájában
termő
Nardostachys vagy Valeriana Gatamansi
gyökeréből nyerték, Plinius szerint igen
drága olaj volt. Nárdust használtak a
templomi illatáldozathoz. Lezárt edényekben
szállították, csak különleges alkalommal
nyitották ki. — Mária Magdala, amikor
Jézus Urunkat felkeni illatos olajjal,
(uralkodói és a püspöki méltóság) ott vannak
körében a tanítványok, de meghaladta a
tudásukat, hogy az mit jelent. Régi ősi rítus,
amit már Egyiptomban is gyakoroltak.
Jézusnak a tudása egyiptomi, Isteni hitét
tükrözi, és nem a jeruzsálemi hitet.]
szpikować [1. przetykać jedzenie, zwykle mięso,
słoniną lub przyprawami; 2. umieszczać w
tekście lub wypowiedzi dużo cytatów,
informacji itp.; 3. pot. dostarczać komuś
czegoś w dużych ilościach] – szpékelni (a
német Speck szótól); tűzdelni; metélt
alakban
vágott
szalonnadarabokkal
megtűzdelni a sütni való húst
szpikować słoniną – szalonnával spékelt v.
megtűzdelt
szpikować się [pot. dostarczać sobie czegoś w
nadmiarze] – spékelődni, tűzdelődni
szpikowy, -a, -e – csontvelő-
-
Wersja 01 01 2017.
szpikulec [1. pręt o zastrzonym końcu, służący
do nakłuwania czegoś; 2. ostre, zwykle
metalowe, zakończenie czegoś] – spékelőtű
szpil [zob. kabestan w zn. 1.] – (hajózás) járgány,
gugora
szpila [1. zgr. od szpilka; 2. łow. boczny palec
będący częścią racicy u zwierzyny płowej i
dzików] – tű
szpileczka – gombostű
szpilka [1. metalowy pręcik ostro zakończony, z
główką na drugim końcu, służący do
spinania
lub
przypinania
czegoś;
2. ozdoba o takim kształcie, zwykle z
metalu szlachetnego, zdobiona drogimi
kamieniami; 3. przedmiot do upinania
włosów, zwykle z drutu zgiętego na pół lub
z plastiku; 4. cienki, ostro zakończony liść
drzewa iglastego; 5. kawałek pręta zagięty
z jednej strony, ostro zakończony z
drugiej, służący do przymocowywania
namiotu do ziemi; 6. cienki, wysoki obcas
damskiego buta; też: but na takim
obcasie; 7. drewniany ćwieczek używany
przy wyrobie obuwia do przybijania
podeszwy] – gombostű; tű; fenyőtű
szpilka do kapelusza – kalaptű
szpilka do krawata, szpilka do krawatu [element
biżuterii
męskiej,
służący
ozdobie
krawata] – nyakkendőtű
szpilka do przytrzymywania wałka – hajtű
szpilka do włosów – hajtű
szpilki [1. rodzaj butów na wysokim cieniutkim
obcasie. Obcasy tego typu spotyka się
zarówno w obuwiu typu kozaki, jak i w
lżejszych pantoflach kobiecych oraz
sandałach. Mogą mieć długość od 2,5 cm
aż do 20 centymetrów (lub więcej jeśli but
posiada podeszwę koturnową) i średnicę
obcasa nie większą niż 1 cm. Znane już od
XIX wieku.; 2. buty na szpilkach] –
tűsarkú cipő
Czerwone szpilki Alexander McQueen Wiosna Lato 2010
szpilkować [przybijać drewnianymi szpilkami
podeszwę do buta] – tűzni, összetűzni,
összetűzdelni
szpilkowy, -a, -e – tűszerű; tűlevelű
szpinak (Spinacia L.) [1. warzywo o podłużnych,
ciemnozielonych liściach; 2. potrawa z
tego warzywa; rodzaj roślin z rodziny
komosowatych] – paraj, spenót (Spinacia
L.)
6859
Szpinak warzywny (Spinacia oleracea L.)
[gatunek rośliny jednorocznej z rodziny
szarłatowatych (Amaranthaceae s.l.), ew. z
wyodrębnianych osobno komosowatych
(Chenopodiaceae). Jest popularną rośliną
warzywną, nieznaną współcześnie ze
stanowisk
naturalnych.
Pochodzi
najprawdopodobniej
z
południowozachodniej Azji. Szpinak jest ceniony jako
bogate źródło witamin, białka, błonnika,
karotenoidów i soli mineralnych. Istotnym
walorem tego warzywa są niskie koszty
uprawy i jego dostępność niemal przez
cały rok, zwłaszcza w okresach niedoboru
świeżych warzyw. Ze względu na znaczną
zawartość szczawianów przy spożywaniu
dużych ilości może być toksyczny z
powodu blokowania wchłaniania wapnia.
Podobnie związane chemicznie i w
ograniczonym stopniu dostępne dla
człowieka są zawarte w tej roślinie żelazo i
fosfor.] –
spenót v. paraj (Spinacia
oleracea)
[a
disznóparéjfélék
(Amaranthaceae) (korábban: libatopfélék)
családjába tartozó, világszerte elterjedt
kultúrnövény. Közép- és DélnyugatÁzsiában őshonos. Ismert nevei még: spinót,
spenát,
spinát,
spinác,
barátparéj.
Valószínűleg Perzsiából származik, innen
vitték a mórok Spanyolországba. Angliában
a 16. században, Medici Katalin udvarában
vált népszerűvé. Magyarországra korán
eljutott,
Szikszai
Fabricius
Balázs
Nomenclaturájában (1590) már említi a
spinácz
nevű
levélzöldséget.
A
parajszövőmoly fő gazdanövénye, de az nem
okoz érdemleges kárt kultúráiban – annál
inkább a levéltetvek és a spenótperenoszpóra
(Peronospora spinaciae).]
szpinet, spinet [nm. Spinett 'jw.' z wł. spinetta
'jw.' od (?) nazwiska wynalazcy
wenecjanina Giovanni Spinetti (ok. 1503
r.). oktawka, rodzaj małego klawesynu
(XVI w.); por. wirginał] – (ol-ném) spinét;
(zene) téglalap alakú régi húros ütőhangszer;
a zongoea egyik őse
szpital (szpit.) [zob. lecznica] [1. zakład
lecznictwa zamkniętego, w którym bada
się i leczy chorych wymagających stałej
opieki lekarskiej i pielęgniarskiej; 2. pot.
pobyt w takim zakładzie; 3. pot. ludzie i
sprzęt znajdujący się w takim zakładzie] –
kórház (kh.) [(dawno) ispita, ispotály, ném.
Hospital; a kórház, ill. aggok otthonának
megnevezése, vendégház, a középkorban a
városfalon kívül, a várkapu közelében]
szpital a. dom dla obłąkanych – tébolyda, őrültek
v. bolondok háza
szpital dla zakaźnie chorych – járványkórház
-
Wersja 01 01 2017.
szpital dziecięcy – gyermekkórház
szpital kardiologiczny – szívklinika
szpital oftalmiczny – szemészeti kórház
szpital państwowy – állami kórház
szpital położniczy – szülészeti kórház, szülészet
szpital polowy [szpital wojskowy zorganizowany
blisko pola walki] – tábori kórház;
mozgókórház
szpital prywatny – magánkórház
szpital psychiatryczny [zob. zakład dla
obłąkanych v. zakład dla umysłowo
chorych] – elmegyógyintézet, bolondokháza
szpital publiczny – közkórház
szpital wojskowy – katonakórház, honvédkórház
szpital zakaźny [szpital zajmujący się leczeniem
chorób zakaźnych] – járványkórház
szpitale [W średniowiecznych kronikach i
dokumentach naszych znajduje się dużo
wiadomości
o
zakładaniu
i
podtrzymywaniu szpitali przez ludzi
pobożnych.] – (daw) ispotályok, kórházak
szpitalniany, -a, -e – kórházi
szpitalnictwo – kórházügy
szpitalny, -a, -e – kórházi, kórházszplatki [sznurówki] [Teatr Śląski im Stanisława
Wyspiańskiego w Katowicach] – (dawno,
népi) fűző; (dawno) (fr.) corsette, korzett;
fűző
szpon [1. ostry, zakrzywiony pazur ptaków
drapieżnych; 2. pot. o czyimś długim
paznokciu; 3. pot. ręka ludzka o zagiętych
palcach] – karom, köröm
szpona [rozdwojone, półkoliste zakończenie lub
okucie gafla albo bomu, obejmujące
maszt] – haj a vitorlázat része; karmos;
kapocs
6860
szponder [część mięsa wołowego, zwykle z
grzbietu za łopatką; też: potrawa z tej
części] – szegy
szponder poprzeczny – szél, szegély (szöveté)
szponga [połączenie poprzeczne desek; też:
kawałek drewna użyty do tego połączenia]
– csapolás, csap, ék, tengelyék
szpongi [1. hiszpańskie, męskie, krótkie spodnie,
będące częścią kostiumu teatralnego; 2.
męskie, hiszpańskie spodnie kostiumowe]
– spanyol férfinadrág (színházi kosztüm
része)
szponiasto – karmosan
szponiasty, -a, -e – karmos, karmokkal ellátott
szponton [1. W piechocie polskiej XVIII wieku
oficerowie niżsi używali podczas pełnienia
służby szpontonów czyli rodzaju krótkiej
piki-halabardy. Kitowicz tak opisuje
oficera janczarów straży przybocznej
hetmańskiej za panowania Augusta III:
„w ręce prawej juka czyli szponton długi,
czarno farbowany, drewniany, o dwuch
konarach
u
wierzchu
mosiężnych,
pozłacanych z dwoma dzwonkami takimiż”.
2. jest rodzajem broni drzewcowej
(odmiana partyzany), który zastąpił pikę i
rozpowszechnił się w Europie w XVII
wieku. Prawdopodobnie jako pierwsi
zaczęli go używać Włosi. Rzadko używano
go w bitwie, częściej zaś służył w
funkcjach reprezentacyjnych lub oznaczał
godności wojskowe. Szponton posiada grot
z kolcami lub hakami. Nazywa się go
również europejską półpiką, gdyż od piki
szponton rozróżnia w zasadzie tylko
mniejsza długość - drzewce mierzyło
zazwyczaj nie więcej niż około 1,5m. W
XVII wieku i aż do początków XIX wieku
był w Polsce oznaką godności oficerskiej
lub podoficerskiej.] – (franc., ejtsd:
eszponton), sponton, alabárd-féle döfő
fegyver
-
Wersja 01 01 2017.
szpotawy [krzywonogi, kuternoga, koślawy, iść
szpotawo znaczy nakuliwać, fajtać nogą] – (dawno) görbelábú, karikalábú; csámpás
szprot, szprotka; Sprat (Clupea sprattus) [mała
ryba morska] – Spratt; Clupea sprattus =
Sprattus sprattus sprattus; sprotni; a
heringhez hasonló halfaj; 10-15 cm. (Az
Északi-tengerben honos.); kisebb heringféle
halból készült konzerv
szpryca [1. przyrząd do wstrzykiwania lub
rozpryskiwania płynów albo wyciskania
półpłynnej masy; 2. pot. strumień płynu
wytłoczony z takiego przyrządu; 3. pot.
strzykawka, zwykle duża; też: zastrzyk
zrobiony taką strzykawką; 4. środ. bryzgi
wody z roztrącanych przez statek fal,
spadające na pokład] – kézifecskendő
szpryca do zdobienia a. dekorowania tortów –
tortadíszítő zsák, tortacifrázó
szprycer [to napój powstały ze zmieszania
białego wina z wodą sodową] – fröccs
Szprycer to napój powstały ze zmieszania
białego wina z wodą sodową. W
zależności od proporcji rozróżniamy
nagyfröccs (duży fröccs, 2 dl wina, 1 dl
wody), hosszú lépés (długi krok, 1 dl
wina, 2 dl wody), kisfröccs (mały fröccs,
po jednym decylitrze wina i wody) a także
házmester (dozorca, 3 dl wina, 2 dl wody),
viceházmester (wicedozorca, 2 dl wina, 3
dl wody) oraz lakófröccs (fröccs
lokatorski) skladający się z 1 dl wina i 4 dl
wody. Niedawno pojawił się fröccs
jabłkowy składający się z dwóch części
soku jabłkowego i jednej części wody
sodowej.
szprycha [1. jeden z prętów łączących piastę koła
z jego obręczą; 2. pot. o szczupłej,
zgrabnej dziewczynie] – küllő, kerékküllő;
(bonc.) orsócsont, rádiusz
szprychowy, -a, -e – küllős, küllőszprycka – kis fecskendő
szprycować [1. pot. podawać, często w
zastrzykach, lekarstwa lub używki w
dużych ilościach; 2. wytłaczać płyn lub
masę ze szprycy lub podobnego
przyrządu] – fecskendezni, befecskendezni
szprycować się [pot. «przyjmować, często w
zastrzykach, leki lub używki w dużych
ilościach] – befecskendeződni
szpula [1. walec, szerszy na brzegach niż w
środku, na który nawija się nici, drut itp.;
też: nić, drut itp. nawinięte na taki walec;
2. pot. wykrzyknik będący sygnałem do
ucieczki] – (műsz.) orsó, cséve
szpula filmowa – filmorsó
6861
szpula nawijająca – tekercselőcséve (film)
szpuleczka – orsócska
szpulka [1. mały walec drewniany lub
plastikowy do nawijania nici albo drutu;
2. nawinięte nici albo drut], szpuleczka
[zdrobnienie od: szpulka] – orsó, cséve
szpulka białych nici – egy orsó fehér cérna
szpulkowy, szpuleczkowy, -a, -e – orsós, orsószpulować – tekerni, tekercselni, csévézni, orsózni
szpulowanie – tekercselés, orsózás
szpulowy, -a, -e – orsós, orsószpunt [kołek do zatykania otworu w beczce] –
dugó, csap, szád, szádlófa
szpuntować [zatykać szpuntem otwór w beczce]
– dugaszolni, bedugaszolni, szádolni
szpuntowy, -a, -e – dugó-, csapszpyrka (szperka) – füstölt v. sült szalonna
szrama [szpecący kogoś ślad po zagojeniu się
rany] – sebhely, forradás, heg
szrank [niem. Schrank; reg. śl. szafa] – szekrény
szranki [1. ogrodzony plac, na którym odbywały
się
średniowieczne
turnieje;
też:
ogrodzenie takiego placu; 2. daw. walka,
pojedynek] – küzdőtér, versenypálya,
hatáskör
szranki turniejowe – tornasorompó
szrapnel [pocisk artyleryjski napełniony lotkami
(kulkami) ołowianymi, rozpryskującymi
się szeroko przy wybuchu; stosowany był
do rażenia ludzi od 1784 do 1918 r.; od
nazwiska konstruktora, oficera bryt.
Henry Shrapnella, 1761-1842.] – srapnel;
(wojsk) időzített, előre beállított távolságban
a levegőben robbanó apró golyókkal töltött
tüzérségi lövedék (a feltaláló, H. Shrapnel
angol tábornok nevéből)
szron [1. osad z kryształów lodu powstały z
zamarzniętej mgły; 2. przen. siwizna] –
dér, zúzmara; (átv.) ősz haj
szrotownica [1. staropolska nazwa śrutownicy,
czyli małego działka miotającego na
-
Wersja 01 01 2017.
niewielkie odległości drobne kawałki
żelaza bądź kamienie. Szrotownicy
używano w XVI - XVIII w. do rażenia
wojsk nieprzyjaciela podczas obrony
zamków, miast i twierdz. 2. (u Zygmunta
Glogera) W tomie II naszej encyklopedyi
w artykule Działo, podaliśmy na str. 99
rysunki dwuch dział lwowskich z r. 1529 i
1534, nazywając pierwsze moździerzem, a
drugie tylko działem. Już po wyjściu
pomienionego tomu wydana została (r.
1902) „Historja artyleryi polskiej”
Konstantego Górskiego, gdzie te same
działa nazwane są Szrotownicami, a
dziejopis ten naszej artyleryi] – (daw,
wojsk) mozsárágyu; kis ágyu
szreń [pokrywa śnieżna, której górna część
utworzona jest ze zlodowaciałego śniegu] –
könnyű hó
szt., sztuka – db, darab
sztab [1. w wojsku: organ dowodzenia
zajmujący
się
przygotowaniem
i
prowadzeniem działań bojowych; 2. grupa
ludzi powołana doraźnie do kierowania
określonymi działaniami; 3. duży zespół
specjalistów] – (ném) stáb; (wojsk) vezérkar,
törzs, törzskar, magasabb parancsnokság;
tisztikar; (átv.) irányító, vezető szerv;
vezetőség; (biz) vkihez szegődött csoport,
kíséret; törzs, kar
sztab filmowy – stáb, forgatócsoport
sztab generalny, sztab główny [centralny organ
dowodzenia
całością
sił
zbrojnych
państwa] – vezérkar
sztab generalny węgierskiej armii a. Sztab
Obrony Węgier – Honvéd Vezérkar
(rövidítése: HVK) [a Magyar Honvédség
(MH)
felső
szintű
hadászati
és
összhaderőnemi
tervezőés
elvi
kidolgozószervezete, koordinálja a fegyveres
erők feladatait, javaslatokat dolgoz ki az MH
katonai
tevékenységének
tervezésére,
szervezésére és ellenőrzésére, valamint a
harcképesség fejlesztésére.]
 szef Sztabu Obrony Węgier – gen. Tibor
Benko ‒ vezérkari főnök: Benkő Tibor
vezérezredes (2010. június 6. –)
sztab główni – hadseregtörzs, főparancsnokság
sztaba [1. płaska metalowa listwa używana
głównie
do
zamykania
drzwi;
2. uformowana bryła metalu szlachetnego
o prostokątnej podstawie; 3. belka
wiążąca poszycia burt] – rúd, keresztfa
sztaba złota – rúdarany, aranyrúd
sztaba żelaza – vasrúd
6862
sztabik [w poligrafii rodzaj justunku o długości
2-28 cycer, o stopniach 2, 3 i 4 cycera.] –
(nyomd.) dursusz
sztabikowy, -a, -e – rudas
sztabka – rudacska
sztabowiec [oficer pracujący w sztabie] –
törzskari tiszt
sztabowy, -a, -e [1. mający związek ze sztabem
wojskowym; 2. w nazwach stopni w
wojsku, policji, straży pożarnej: wyższy
od innych stopni tego samego rodzaju] –
(wojsk) törzs-; rúd-; vezérkari
sztabny, -a, -e – törzs-; törzskari
sztabowy, -a, -e – törzssztabskapitan [ros. sztabs-kapitán 'jw.' z nm.
Stab 'laska; pastorał; sztab'; Kapitän
'kapitan' od śrdw.łac. capitaneus; w Rosji
carskiej ‒ w Imperium Rosyjskim stopień
oficerski pośredni między stopniem
porucznika i kapitana. Odpowiednikiem
sztabskapitana w armii był stopień
sztabsrotmistrza
(sztabrótmistr)
w
kawalerii] – (dawno, wojsk) vezérkari
százados; törzskari százados
sztabsoficer czyli oficer wyższy (niem.
Stabsoffizier) [1. t. j.: pułkownik, major,
podpułkownik czyli szef bataljonu lub
szwadronu.
W
epoce
Królestwa
Kongresowego (1815 – 1830) po
pułkowniku
następował
stopień
podpułkownika, po nim zaś stopień
majora. B. Gemb 2. oficer sztabowy lub
oficer wyższej rangi w dawnym wojsku
polskim. 3. hist. w dawnym wojsku
polskim – oficer sztabowy wyższej rangi.]
– (daw, wosk) főtiszt; törzskari tiszt
sztabsrotmistrz (sztabrótmistr) – törzskari
lovassági százados
sztacheta [wąska deska będąca częścią
ogrodzenia] – léc, kerítés, cölöp
sztachetka – lécecske
sztachetowy, -a, -e – léc-, kerítés-, cölöpsztafaż [] – festőállvány
sztafaż [1. nm. Staffage 'jw.' od (aus)staffieren
'przyozdabiać'. upiększenie, ozdobienie;
mal. ożywienie kompozycji pejzażu przez
wprowadzenie
postaci
ludzkich
a.
zwierzęcych; 2. mało istotne elementy,
uzupełniające lub ozdabiające coś, np.
utwór literacki; 3. postacie ludzi i zwierząt
lub przedmioty uzupełniające obraz lub
rysunek, którego głównym tematem jest
krajobraz albo wnętrza.] – (fr.) staffázs;
emberi és állati alakok szerepeltetése a
tájképekben, v. architektonikus keretben, a
kép élénkítése céljából; festőállvány
-
Wersja 01 01 2017.
sztafeta [1. konkurencja zespołowa w lekkiej
atletyce, pływaniu i narciarstwie, w której
każdy z zawodników danego zespołu może
startować dopiero wtedy, gdy jego
poprzednik pokona określony odcinek
trasy; 2. zespół zawodników startujących
w takiej konkurencji; 3. przekazywanie
inicjatywy przez osoby lub grupy osób
kończące jakąś działalność tym, które ją
rozpoczynają] – (fr. estafette) staféta;
váltófutás, váltó; (dawno) gyorsfutár, lovas
hírnök v. küldönc, hírvivő futár
sztafeta olimpijska [sztafeta rozpoczynająca się
w greckiej Olimpii, a kończąca się w
mieście organizującym aktualne igrzyska
olimpijskie, której uczestnicy przekazują
sobie ogień olimpijski] – olimpiai staféta
Sztafeta olimpijska w 2008 roku [trwała do 8
sierpnia 2008 roku, poprzedzając Letnie
Igrzyska Olimpijskie 2008 w Chinach.
Plany sztafety zostały ogłoszone 26
kwietnia 2007 roku w Pekinie.] – 2008. évi
olimpiai staféta
sztafeta pokoju – békestaféta
sztafetowy, -a, -e – stafétasztafirować (się) stroić (się); elegantować się,
wygalować, wyfiokować się, ubierać się z
pretensjonalnym szykiem; pot. stroić się
przesadnie] – túldíszteni, kicicomázni;
túldíszíti magát, kicicomázza magát, ellátja
magát; (közb.) kicsípi magát
sztajer
[1. ludowy
taniec
austriacki
z
przyśpiewkami; też: muzyka do tego
tańca; 2. w dawnym polskim folklorze
miejskim: rodzaj żywej polki; też: muzyka
do tego tańca] – stájer tánc, stirienne
sztakiety [(u Zygmunta Glogera) Tak nazywano
palisadę, ostrokół, okół, sztachety obronne
na wałach grodowych i koło dawnych
dworów.] – (fr. palissades) (dawno) paliszád
(ol. palancato); szádfal, szádalás; (wojsk)
karósánc, cölöpsor, cölöpfal, palánk, védelmi
palánk régebbi erődítéseknél; védőlapánk,
cölöpfal, sáncolás
sztaluga, sztalugi [stojak z regulowaną
wysokością, na którym malarz umieszcza
6863
obraz podczas malowania] – állvány,
festőállvány
sztaluga malarska – festőállvány
sztama [pot. koleżeński lub przyjacielski układ z
kimś, zobowiązujący do wzajemnej
pomocy] – (közb.) barátság
sztambuch [nm. Stammbuch 'album, pamiętnik';
przest. album, wspomnik, pamiętnik,
książka do wpisywania miłych życzeń,
wierszy, sentencji itd.] – (ném) stammbuch;
törzskönyv,
(dawno)
vendégkönyv,
emlékkönyv
sztamgast [Stammgast 'stały gość'; Stamm 'pień;
ród; stali goście a. odbiorcy; kapitał;
stawka'; Buch 'książka'; Gast 'gość'.
przest. stały gość (w lokalu); por.
Stammtisch] – (ném., biz.) stammgast;
törzsvendég
sztampa [mechaniczne powtarzanie utartych
wzorów,
zwłaszcza
w
twórczości
artystycznej; też: taki powtarzany wzór] –
sablon, közhely
sztampowo – sablonosan, közhelyszerűen
sztampowość – sablonosság, közhelyszerűség
sztampowy, -a, -e – sablon-, sablonos,
közhelyszerű
sztanca [1. forma do wytłaczania lub wycinania
form z czegoś albo wzorów na
przedmiotach; 2. utarty, mechanicznie
powtarzany wzór w myśleniu lub
postępowaniu] – présminta
sztancować – mintázni v. mintába préselni
sztancowanie – minta-préselés
sztandar
[1.
reprezentacyjna
chorągiew
państwa, jednostki wojskowej, organizacji
itp., zawierająca ich godło; 2. proporzec
jazdy. Chorągwie duże, używane w
piechocie, po kościołach i przez cechy
rzemieślnicze,
noszone
były
przez
chorążych. Chorągwie małe, używane
przez jazdę, nazywano proporcami lub
sztandarami i te noszone były przez
proporników i sztandarowych.] – zászló,
lobogó
-
Wersja 01 01 2017.
sztandar biało-czerwony – fehér-piros zászló,
lengyel nemzeti lobogó
sztandar narodowy – nemzeti lovogó v. zászló
sztandar powiewa – a zászló lobog
sztandar przechodni – vándorzászló
sztandar załopotał – a zászló lobogott
sztandarowy, -a, -e [1. mający związek ze
sztandarem;
2. najbardziej
reprezentatywny dla jakiegoś okresu,
środowiska itp.] – zászlóvivő
sztandarowa postać – (átv.) vezető egyéniség
sztandarowy [ten, kto niesie sztandar] –
zászlótartó, zászlóvivő
sztanga [1. sprzęt sportowy składający się ze
stalowego drążka i nakładanych na niego
pierścieni o różnej wadze, używany w
podnoszeniu ciężarów; 2. metalowy pręt] –
rúd, léc; súlyzó, súly (súlyemelő sportban)
sztangista [sportowiec uprawiający podnoszenie
ciężarów] – súlyemelő
sztangistka – súlyemelőnő; női súlyemelő
sztany [1. spodnie męskie popularne w XVII i
XVIII wieku wśród rosyjskich bojarów.
Miały one szeroki i obszerny krój w
górnej części i nogawki zwężane u dołu na
wzór turecki. Występowały zarówno w
wersji zimowej i letniej. Na lato szyto je z
tafty, zimowe sztany pikowano na wacie
albo podbijano futrem. 2. potocznie o
spodniach] – (daw) XVII. sz-i orosz bojár
nadrág
sztarsza pani – az öreg hölgy; idősebb hölgy v.
asszony
sztarsza siostra – nővér
szteker [kontakt elektryczny] – villanykapcsoló
sztelongi robić [przybierać prowokacyjne pozy]
[Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego
w Katowicach] – provokatív pózt felvenni
szterling, sterling (zob. funt szterling) – (Funt
szterling: Font sterling)
sztandar
sztokfisz [1. (z niemieckiego stockfisch) - nazwa
handlowa
produktu
przetwórstwa
rybnego; 2. ryba, zwykle dorsz, rozcięta
wzdłuż, oczyszczona i wysuszona] –
tőkehal (Gadus L.) [A tőkehalak, Gadus L.,
nemzetségének tagjain három hát- és két
alsóúszó van. Az utolsó hát- és alsóúszó
élesen különválva marad a farokúszótól.];
szárított tőkehal
-
Wersja 01 01 2017.
stosuje się je ze spodniami na szelkach
również szytymi z podobnej tkaniny.
Charakteryzują się dużym kapturem o
szerokim rondzie.] – viharkabát; Vízhatlan
anyagból készült hajós kabát
6864
Sztokholm [największe miasto i stolica Szwecji.
Siedziba rządu, parlamentu oraz rodziny
królewskiej.] – Stockholm [Svédország
fővárosa és egyben legnagyobb városa.
Közigazgatásilag a Stockholm községhez
tartozik.]
sztokholmski, -a, -ie – stockholmi
sztolnia [korytarz w kopalni prowadzący ze
stoku góry w głąb do złóż kopaliny] –
tárna, akna
sztolnia wodna [podziemny tunel stanowiący
przewód wodny melioracyjny, żeglugowy
itp.] – vízakna
sztomel [niedopałek] [Teatr Śląski im Stanisława
Wyspiańskiego
w
Katowicach]
–
cigarettavég, cigarettacsutka, szivarvég,
csikk
szton [krążek używany zamiast pieniędzy w
grach hazardowych, przy korzystaniu z
automatów itp.] – (ká) zseton
sztorc [daw. krawędź czegoś] – bütü (faipari kif.);
homloklap
sztorcem [ostrym końcem lub krawędzią do
góry] – bütüre vágni, haránt metszeni
sztorcować [pot. upominać kogoś] – levágni,
leszelni, bütüzni; (átv.) rendreutasítani
sztorcować kogo – (átv.) megmossa vkinek a fejét,
megszidja
sztorm [burza morska, podczas której wieje
bardzo
silny
wiatr
powodujący
powstawanie wysokich fal] – tengeri vihar,
szélvész
sztorm na Bałtyku – a Balti tengeren
sztormiak [kurtka żeglarska, bardzo mocna
wykonana
z
nieprzemakalnych
materiałów. Początkowo sztormiaki szyto
z
tkanin
gumowanych
nie
przepuszczających powietrza, obecnie
produkuje
się
je
z
tkanin
z
półprzepuszczalną membraną np. typu
goretex.
W
dzisiejszych
czasach
sztormiaki mają raczej długość do bioder i
sztormiak
sztormowy, -a, -e – viharos, viharsztormowe zapałki – matrózgyufa; vihargyújtó
sztormowy wiatr – viharos szél
sztormówka
[1. ubranie
ochronne
z
impregnowanego materiału, zakładane w
czasie sztormu; 2. lampa o szczelnej
osłonie, używana podczas sztormu] – (haj.)
viharkabát, viharlámpa
sztort [1. (wł. storta) muz. dawny instrument
dęty, prototyp fagotu, popularny w XVI
w. w kapelach dworskich i kościelnych. 2.
w muzyce dętej wieku XVII i XVIII
rodzaj wielkiej piszczeli, jak pomort,
głuszący inne narzędzia, przy wielkiej
tylko muzyce wojskowej używany. Na
sztorcistów dobierano chłopów o silnych
płucach (Ł. Gołęb. „Gry i zabawy”, str.
221). 3. zob. dulcian] – dulcián (latin dulcis
= 'édes'; még douçaine, Dulzian, bajón,
fagotto)
sztrajmł także sztrejmeł lub sztrajmel (jid.
‫ ;שטריימל‬wymawiane też: sztrajml, sztrejmeł,
sztrajmel) [1. futrzana czapka (zwana
również lisiurką) noszona przeważnie
przez chasydów podczas szabasu oraz
świąt; 2. szeroka futrzana czapa męska w
kształcie koła, stosunkowo wysoka.
Przeważnie w kolorze czarnym lub
brązowym. Noszą ja chasydzi podczas
Szabasu albo świąt. W Polsce podobne
czapki nazywa się lisiurkami.] – strájmli v.
strámli; szőrmekalap, amit a haszid zsidók
szoktak viselni [Egykor a kelet-európai
zsidók körében népszerű, széles karimájú
kalap volt, főleg a haszidok viselték sábátkor
és ünnepeken. A kalap kerek, selyemből
vagy bársonyból készült közepét tizenhárom
barna cobolyprém vette körül (a rabbi
strájmlijának oldalán 13 cobolyfarok lógott).
A strájmli alatt kisméretű kipát (jármülkét)
viseltek. A strájmli egykor a lengyelek
öltözékének egy darabja volt, melyet a
zsidók
akkor
vettek
át,
amikor
Lengyelországban a nyugati öltözködés
kezdett terjedni. Ezáltal elkülönültek más
lengyelektől, s a strájmli lassanként
különleges
zsidó
viseletnek
kezdett
számítani. A vőlegény először esküvőjén
teszi fel a strájmlit. Ma is elsősorban – bár
egyáltalán nem kizárólag – haszid viselet.]
-
Wersja 01 01 2017.
sűrűségekkel és különböző szélességű
bordázottsággal gyártják; a könnyebb
változatok női és gyermekruházati, a
nehezebbek sport- és munkaruházati célt
szolgálnak. Használatos elnevezései még:
"corduroy" (jelentése: hosszanti bordás
bársony) és manchester.]
6865
sztruks (albo kord) [1. tkanina bawełniana
wytłaczana w prążki; 2. lekka i o średniej
masie bawełniana tkanina, z wzdłużnym,
płaskim żebrowaniem, które tworzą
pokrycia wątkowe. Podstawowa tkanina
posiada wartości skoku wątkowego 3,
wykonana splotem diagonalnym lub
płóciennym. Produkowany o różnych
masach
i
prążkach
o
różnych
szerokościach. Lżejszy typ sztruksu
wykorzystywany jest w dziecięcej i
damskiej odzieży a cięższa forma na
sportową i roboczą odzież. Słowo
"sztruks" oznacza "aksamit żebrowany
po długości"; znany także pod nazwą
Manchester aksamit. 3. prążkowana
tkanina bawełniana, rzadziej wełniana, z
której szyje się spodnie, marynarki i inne
części garderoby wierzchniej. Nazwa
wywodzona z niem. Struck, synonimu
częściej używanej dziś nazwy Cord. 4.
bardzo ciepła gęsta i gruba tkanina
bawełniana
typu
welwet.
Charakterystyczną jej cechą są wypukłe
podłużne prążki utworzone z przędzy
wątkowej posiadającej strukturę runową.
Sztruks ma szerokie zastosowanie w
produkcji odzieży wierzchniej. W języku
polskim funkcjonuje również nazwa cord.]
– kordbársony [Könnyű vagy középnehéz
pamutszövet kiemelkedő hosszanti, a
vetülékfonal felbolyhozásából képződött
csíkokkal, amelyek bordázottságát adják. Az
alapkelme háromfonalas sávoly- vagy
vászonkötésben készül, de ezt a bolyhos
csíkok teljesen eltakarják. Különböző területi
sztruksowy, -a, -e – kordbársony-, kordbársonyból
való
sztruksy [spodnie ze sztruksu] – bársonynadrág,
kordbársony nadrág
sztruksy dziewczęce – gyerek bársonynadrág
sztrych [daw. linia, kreska lub rysa; też:
pociągnięcie piórem, pędzlem itp.] – vonás,
aláhúzás; irány, útirány
sztuba [daw. szkoła] – (tréf.) elemi iskola
sztubacki, -a, -ie [1. właściwy osobom młodym i
niedojrzałym; 2. daw. dotyczący ucznia
gimnazjum lub szkoły średniej] – (közb.)
kisiskolás, gyerekes, éretlen
sztubacki żarty, figle – gyerekes tréfák, csínyek
sztubaczka – (dawno) diáklány, gimnáziumi v.
középiskolai tanulólány
sztubak [daw. uczeń gimnazjum lub szkoły
średniej] – (dawno) diákgyerek, elemi
iskolás fiú v. iskolai tanuló; (dawno)
gimnáziumi v. középiskolai tanuló, nebuló
sztucer [1. myśliwska broń używana do polowań
na grubą zwierzynę; 2. daw. ręczna broń
palna o krótkiej, gwintowanej lufie] –
rövid vadászpuska
sztucer myśliwski – vadászfegyver; vadászpuska
sztuciec [nóż, widelec lub łyżka] – étkészlet;
készlet, műszer
sztuciec chirurgiczny – orvosi műszer
sztuciec stołowy – asztali evőkészlet, étkészlet
6866
sztuczka [1. zachowanie, posunięcie, przez które
chcemy coś osiągnąć, korzystając z cudzej
naiwności,
niewiedzy itp.;
2. popis
umiejętności, zręczności, często wykonany
tak sprawnie, że trudno dostrzec jego
mechanizm; 3. lekcew. krótki utwór
sceniczny o błahej treści] – kis színmű;
móka, tréfa; tekercs
sztuczka eskamoterska
–
szemfényvesztő
mutatvány, szemfényvesztés, bűvészkedés
sztuczka teatralna – könnyű, rövid színmű
sztuczka wstążki – szalagtekercs
sztuczki – szemfényvesztés
sztuczkowy, -a, -e [daw. o ubraniu, materiale: w
prążki lub wąskie paski] – más anyagból
készült, tákolt
sztucznie
–
mesterségesen;
mesterkélten,
természetellenesen
sztucznie
zapłodnić
–
mesterségesen
megtermékenyíteni
sztuczność – mesterséges volta vminek
sztuczny, -a, -e [1. o substancji, przedmiocie lub
zjawisku: stworzony przez człowieka w
celu
zastąpienia
naturalnego
odpowiednika; 2. niezgodny z naturalną
koleją rzeczy; 3. zachowujący się w sposób
nienaturalny; też: świadczący o takim
zachowaniu]
–
mesterséges,
nem
természetes, mű, szintetikus, műdíszes;
(wyszukany) mesterkélt
sztuczna biżuteria – ékszer utánzat
sztuczna cerowalnia – műstoppoló, műfoltozó;
műszövő
sztuczna inteligencja (ang. Artificial Intelligence –
AI) [1. dział informatyki badający reguły
rządzące zachowaniami umysłowymi
człowieka i tworzący programy lub
systemy komputerowe symulujące ludzkie
myślenie;
2.
nauka
obejmująca
zagadnienia logiki rozmytej, obliczeń
ewolucyjnych,
sieci
neuronowych,
sztucznego życia i robotyki. Sztuczna
inteligencja to dział informatyki, którego
przedmiotem
jest
badanie
reguł
rządzących inteligentnymi zachowaniami
człowieka, tworzenie modeli formalnych
tych zachowań i – w rezultacie –
programów
komputerowych
symulujących te zachowania. Można ją też
zdefiniować jako dział informatyki
zajmujący
się
rozwiązywaniem
problemów, które nie są efektywnie
algorytmizowalne.]
–
mestrséges
intelligencia (MI vagy AI – az angol
Artificial Intelligence-ből) [egy gép,
program vagy mesterségesen létrehozott
-
Wersja 01 01 2017.
tudat által megnyilvánuló intelligenciát
nevezzük.]
sztuczna krtań – műgégefő
sztuczna kwoka [urządzenie zapewniające
pisklętom odpowiednią temperaturę] –
keltető; (hősugárzó) műanya, csibenevelő
sztuczna nerka [aparat medyczny zastępujący
okresowo pracę nerek] – művese
sztuczna perła – hamisgyöngy
sztuczna przeszkoda – mesterséges akadály
sztuczna ruina – műrom [a barokk építészetben a
főúri kastélyok angol kertjeinek egyik egyik
kedvelt építménye, amelynek célja, hogy
környezetének festői hangulatát emelje]
sztuczna
selekcja
[proces
celowego,
dokonywanego przez ludzi wyboru
osobników do rozrodu ze względu na daną
cechę użytkową. Proces ten jest
powszechnie wykorzystywany w hodowli
zwierząt.
To pozwoliło ograniczyć
heterozygotyczność
populacji
hodowlanych i uzyskać bardzo wiele
odmian o pożądanych cechach np. krów o
większej mleczności itd.] – (ang. artificial
selection); mesterséges kiválogatás v.
szelekció egy faj módosítása válogató
(szelektív) tenyésztéssel
sztuczna skóra [1. tworzywo sztuczne imitujące
wyglądem skórę naturalną; 2. plastikowa
warstwa, produkowana przez pigmentację
nałożoną na plastik , tkaninę lub inne
materiały warstwowe. Jako tworzywo
sztuczne stosuje się chlorek poliwinylu,
poliuretan, poliakryl lub ich mieszanki. Ze
sztucznej
skóry
i
materiałów
mieszankowych produkuje się damskie i
męskie płaszcze, żakiety.] – műbőr
[Kikészített állatbőr utánzata. Vékony kötött
vagy szövött alapkelmére rétegelt műanyag
[poli(vinil-klorid)
(PVC),
poliuretán,
poliakrilát stb.] alkotja. A ruházati iparban
felsőruhák (kabátok, sportdzsekik stb.)
készítésére használják, de felhasználja a
cipő-, a bőrdíszmű- és a kárpitosipar is.]
6867
sztuczna szczęka [proteza zastępująca naturalne
uzębienie] – protézis; műfogsor
sztuczna wełna – műgyapjú [1. Viseltes
gyapjúszövetekből tépés útján visszanyert
gyapjú;
alacsonyabbrendű
posztókba
keverik. 2. lanital: mesterséges gyapjú,
kazeinből készített kitűnő pótanyag, Feretti
olasz vegyész találta fel, 1935-ben]
sztuczne (zastępcze) efekty dźwiękowe –
ekvivalens
akusztika,
helyettesítő
hangjelenség
sztuczne echo – mesterséges visszhang
sztuczne fale – hullámfürdő
sztuczne futro tkane [ma wygląd prawdziwego
futra.
Wytwarzane
na
podwójnie
pluszowym krośnie, gdzie runo jest
tworzone przez osnowę runową, która
zwykle
jest
z
włókien
poliakrylonitrylowych fibres, sztucznego
jedwabiu lub wełny. Podstawą tkaniną
jest bawełna lub mieszana i jest
wzmocniona za pomocą wykończenia na
jej tyle. Runo jest wykończone różnymi
technikami
barwienia,
tkania
żakardowego, nadruku, cięcia, czesania,
itp. Stosowane do produkcji zimowych
płaszczy i dekoracyjnych elementów do
odzieży.] – szövött műszőrme [A valódi
szőrmét utánzó szövött kelme. Kettős plüssszövőgépen készítik. A szőrmefelületet a
plüsslánc-fonalakból alakítják ki - ezek
jellemzően poli(akril-nitril), viszkóz- vagy
pamutfonalak -, a szövet alapja pamut vagy
pamut típusú keverékfonal. Színmintás
műszőrmét jacquard-berendezéssel ellátott
szövőgépen vagy utólagos színnyomással
lehet előállítani. A száltakarót a kikészítés
folyamán nyírják, csiszolják, a szálak jobb
megkötése
érdekében
a
hátoldalt
műgyantával vonják be. Télikabátokat és
lakástextíliákat
készítenek
szövött
műszőrméből.
(Lásd
még:
kötött
műszőrme.)]
sztuczne jezioro – mesterséges tó
sztuczne karmienie – mesterséges táplálás
sztuczne lodowisko – műlyégpálya
sztuczne oddychanie – mesterséges légzés v.
lélegeztetés
sztuczne odżywianie [dostarczanie organizmowi
chorego substancji odżywczych za pomocą
rurki wprost do żołądka lub przez
kroplówkę do krwi] – mesterséges
táplálkozás v. táplálás
sztuczne ognie (fajerwerki, od niemieckiego
Feuerwerk)
[wyroby
pirotechniczne
wykorzystywane do celów widowiskowych
i sygnalizacyjnych, po zapaleniu dające
-
Wersja 01 01 2017.
efekty świetlne i akustyczne. Obecnie
największym producentem fajerwerków
są Chiny.] – tűzijáték, mesterséges tűz,
görögtűz
sztuczne oko – műszem
sztuczne paliwo płynne – mesterséges folyékony
tüzelőanyag
sztuczne ruiny – műromok
sztuczne serce [aparat zastępujący, zwykle na
czas operacji, pracę serca] – műszív
sztuczne tworzywo – műanyag
sztuczne ucho – műfül
sztuczne unasiennianie, inseminacja [metoda
rozrodu zwierząt, która ma zastosowanie
u: bydła, koni, owiec, kóz, świń, drobiu
oraz pszczół] – (állat) mesterséges
megtermékenyítés(e)
sztuczne usta – műszáj
sztuczne zapłodnienie [1. zapłodnienie kobiety
nasieniem pobranym wcześniej od
mężczyzny;
2. zapłodnienie
samicy
zwierzęcia
nasieniem
pobranym
uprzednio od samca] – mesterséges
megtermékenyítés
sztuczne zapłodnienie heterologiczne – heterológ
mesterséges megtermékenyítés
sztuczne zapłodnienie homologiczne – homológ
megtermékenyítés
sztuczne złoto [zob. tombak] – mű- v. mesterséges
arany; tombak
sztuczny głos – mesterséges beszéd
sztuczny horyzont (ang. artificial horizon,
attitude indicator - ADI) [1. przyrząd
wskazujący
odchylenie
statku
powietrznego lub wodnego od płaszczyzny
poziomej, 2. jest lotniczym przyrządem
żyroskopowym służącym do określenia
orientacji
przestrzennej
statku
powietrznego
względem
płaszczyzny
horyzontu lokalnego (kąt pochylenia i
przechylenia). Sztuczny horyzont jest
niezbędny do wykonywania lotów bez
widoczności ziemi (loty w chmurach lub w
nocy) ze względu na szybką utratę
orientacji przestrzennej przez pilota,
zagrażającej wprowadzeniem samolotu w
korkociąg. ] – műhorizont, mesterséges
horizont, amelynek segítségével a hajó v.
repülőgép helyzetét lehet ellenőrizni
[repülőgépekben használatos olyan műszer,
amely rossz látási viszonyok között, illetve
éjszaka repülve segíti a pilótát a
tájékozódásban a repülőgép horizont-hoz
viszonyított
helyzetének
kijelzésével.
Megfelelő látási viszonyok mellett a valódi
horizont látványa segít a repülőgép
helyzetének megítélésében, de ha ez az
6868
információ hiányzik, valamivel pótolni kell.
Erre megoldás a műhorizont, ami a
pörgettyűs
(giroszkópos)
műszerek
családjába tartozik.]
sztuczny jedwab – műselyem
sztuczny karuk – mesterséges halenyv
sztuczny księżyc (satelita) [sztuczny satelita
Ziemi] – műhold, mesterséges hold;
mesterséges bolygó
sztuczny
lód
[lód
otrzymywany
przez
zamrożenie wody w lodowniku] – műjég
sztuczny mastoid (wyrostek sutkowy) –
műsziklacsont
sztuczny miód – műméz
sztuczny nawóz – műtrágya
sztuczny port – mesterséges kikötő
sztuczny satelita [1. zob. satelita w zn. 2.; 2.
satelita wykonany przez człowieka
poruszający się po orbicie wokół ciała
niebieskiego] – műhold; mesterséges hold,
szputnyik; mesterséges bolygó
sztuczny satelita ziemi – műhold v. mesterséges hó
sztuczny ząb, sztuczne zęby – műfog, műfogak;
műfogsor, hamis fogsor
sztuczydło [pogard. bezwartościowy utwór
dramatyczny] – ócska v. csapnivaló
színdarab, fércmű
sztuczyna – rossz, gyenge darab
sztuczyna teatralna – színházi rossz darab
sztućce [1. nóż, widelec lub łyżka; 2. strzelby o
lufach dostosowanych do strzelania
kulami] – evőeszközök; (wojsk) puskák,
lőfegyvererek
Broń myśliwska
sztufada
[potrawa
z
mięsa
wołowego
naszpikowanego słoniną, obsmażonego i
duszonego z przyprawami] – párolt hús
sztuka
(szt.)
[1. dziedzina
działalności
artystycznej wyróżniana ze względu na
reprezentowane przez nią wartości
estetyczne; też: wytwór lub wytwory
-
Wersja 01 01 2017.
takiej
działalności;
2. umiejętność
wymagająca talentu, zręczności lub
specjalnych
kwalifikacji;
3. czyn
dokonany dzięki takiej umiejętności;
4. utwór dramatyczny przeznaczony do
wystawiania na scenie; 5. przedstawienie
skonstruowane na podstawie takiego
utworu; 6. pojedynczy przedmiot, roślina
lub zwierzę jakiegoś gatunku; 7. pot.
osoba o określonych cechach; 8. daw.
oddzielona część czegoś; 9. daw. określona
ilość tkaniny sprzedawana jako całość] –
(twórczość) művészet (műv.) [A hat fő
művészet: zene, tánc, építészet, szobrászat,
festészet és költészet. Feloszthatjuk őket
térbeli (építészet, szobrászat, festészet) és
időbeli művészetekre (zene, költészet), míg a
táncot mindkét csoporthoz sorolhatjuk. A
második parancsolat mindenféle ábrázoló
művészetet megtiltott (2Móz 20,4), ezért a
festészet és szobrászat Izráelben úgyszólván
teljesen ismeretlen volt. A nagyobb épületek
kivitelezésében föníciai kézművesek és
ércművesek segítettek Izráelnek. A táncot
gyakorolták; a zene is magas fokot ért el;
Izráel költészete az egész ókorban
felülmúlhatatlan volt.]; (jeden przedmiot)
darab (db), példány; képesség, tudomány,
művészet;
bűvészet,
boszorkányság;
(teatralna, dramatyczna) színdarab, darab,
színmű
sztuka abstrakcyjna – absztrakt művészet; az
adott valóságtól elvonatkoztatott mértani
formákkal
és
színekkel
dolgozó
képzőművészeti irány
sztuka akademicka – akadémikus, konzervatív
művészet
sztuka akcji – akcióművészet
sztuka alternatywna – alternatív művészet
sztuka bezprzedmiotowa [sztuka abstrakcyjna] –
absztrakt művészet
sztuka cechowa – céhművészet
sztuka
dekoracyjna
–
díszítőművészet,
iparművészet
Sztuka dla sztuki [(fr. L'art pour l'art, także:
sztuka jest celem sama w sobie) - hasło
propagowane przez niektórych twórców
polskiego i europejskiego modernizmu.] (fr.) L'art pour l'art; öncélú művészet
sztuka dramatyczna – színművészet; színház
sztuka estradowa – esztrádművészet
sztuka etruska [lud Etrusków zamieszkiwał
środkową część Italii (obszar dzisiejszej
Toskanii) od X do I w. p.n.e. (Rzymianie
podbili Etrurię w III w. p.n.e.)] – etruszk
művészet
sztuka filmowa – filmművészet
6869
sztuka funkcjonalna – funkcionális művészet
sztuka garncarska – fazekas mesterség,
fazekasság
sztuka idzie w nowej obsadzie – (w teatrze) a
színdarab új szereposztásban megy
Sztuka Infiltracji (tytuł oryginału: The Art of
Intrusion: The Real Stories Behind the
Exploits of Hackers, Intruders & Deceivers)
[książka autorstwa Kevina Mitnicka i
Wlliama L. Simona dotycząca crackingu,
oraz hackingu. Wydana została w 2005
roku. W Polsce rok później, przez
wydawnictwo Helion w tłumaczeniu
Cezarego Frąca. W przeciwieństwie do
poprzedniej książki Mitnicka, w tej nie
przyjęto socjotechnik mających na celu
uzyskanie
dostępu
do
systemów
komputerowych
za
temat
główny,
wspominając tylko o nich. Poświęcono ją
opisom wziętych z życia przykładów
łamania zabezpieczeń sieci telefonicznych,
systemów bankowych, czy systemów
obsługujących wielkie firmy i koncerny
prasowe. Autorzy skupili się głównie na
najczęściej popełnianych błędach przy
projektowaniu sieci i oprogramowania,
oraz sposobach wykorzystania ich przy
uzyskiwaniu nieautoryzowanego dostępu
do tych sieci, bądź systemów błędnie
oprogramowanych.]
–
A
behatolás
művészete (The Art of Intrusion: The Real
Stories Behind the Exploits of Hackers,
Intruders & Deceivers)
-
Wersja 01 01 2017.
kibertámadás igaz történetét osztja meg
velünk - ördögien zseniális, rendkívül
hatásos
mesterkedéseket,
amelyek
szaporábbá teszik pulzusunkat, miközben
rácsodálkozhatunk az elkövetők hihetetlen
vakmerőségére. A történeteket Mitnick
elemzése követi, amelyben leírja, hogy
lehetett volna megelőzni a támadást. Ő
aztán igazán tudja, mi a teendő... A szerző
a behatoló elleni egyetlen használható
fegyvert adja a kezünkbe - a hacker
briliáns és állhatatos elméjének alapos
ismeretét.
A(z) A legendás hacker 2. A behatolás
művészete Könyv szerzője William L.
Simon, Kevin D. Mitnick.
sztuka jednoaktówka – egyfelvonásos színmű
sztuka kinetyczna [tendencja w sztuce XX w.
polegająca na tworzeniu dzieł dających
wrażenie ruchu lub będacych w ruchu] –
kinetikus művészet v. mozgás művészete
sztuka komputerowa – számítógépes művészet
sztuka konkretna [nurt w sztuce niefiguratywnej
przyjmujący za podstawę kompozycji
figury geometryczne wypełniane farbą
wyrazistego koloru] – konkrét v. valóságos
művészet
sztuka krasomówcza – a szónoklás művészete,
szónoki tehetség, ékesszólás
sztuka
kucharska
–
szakácsművészet;
szakácsmesterség
sztuka
kulinarna
–
szakácsművészet,
szakácsmesterség, konyhaművészet
sztuka
lakiernicza
–
fényezőipar,
lakkozómesterség
sztuka lekarska – orvosi szaktudomány,
orvostudomány
sztuka ludowa – népművészet
sztuka lutnicza – a húros hangszergyártás
művészete
sztuka malarska – festőművészet
sztuka mięsa [kawałek gotowanego mięsa
wołowego jako potrawa] – főtt hús; főtt
marhahús
sztuka mięsa, mięso gotowane [kawałek
gotowanego
mięsa
wołowego
jako
potrawa] – vagdalt hús (fasírozott)
Négy fickó zsebre vágja Vegas-t egy apró
számítógéppel. Egy tizenéves hozzáférést
szerez
egy
nagy
bank
átutalási
műveleteihez. Bin Ladenhez kötődő
terroristák kölyköket bérelnek fel egy
védelmi információrendszer feltörésére. És
ezek igaz történetek... Kevin Mitnick, a
hackeralvilág legendás alakja és a
kiberbűnözés elleni harc tábornoka most
folytatja sikerkönyvét. Több mint egy tucat
6870
sztuka minimalna [zob. minimal art.: kierunek w
malarstwie i rzeźbie charakteryzujący się
prostotą,
monumentalnością
i
geometryzacją form] – minimalizmus; a
minimum művészete, minimális művészet
sztuka muzyczna – zeneművészet
sztuka naiwna – naív művészet
sztuka naturze nigdy nie dorówna – a művészet
sose ér fel a természettel
sztuka odlewnicza – öntőmesterség, műöntés
sztuka optyczna – op-art; optikai művészet
sztuka parateatralna – akcióművészet
sztuka pisania – írásművészet [Mezopotámiában
találták fel; valószínűleg a sumérok,
legkésőbb Kr. e. 2500-ban; ennek az írásnak
nem volt ABC-je, sem hangjai, hanem képei,
tehát a gondolatokat képes alakban vagy
szimbólumokkal fejezte ki, nem pedig
hangzásjelekkel; az írás történetének
következő állomása a hang szerinti írás
bevezetése volt, azaz a jelek bizonyos
fajtájáé, amelyek hangoknak felelnek meg,
ebből fejlődött ki később a betűrendes
írásrendszer.
Az
első
betűrendes
írásrendszert az egyiptomiak fejlesztették ki
(hieroglifák); az izráeliták a föníciaiaktól
származtatták betűrendszerüket; a sémita írás
Kr. e. 1900 és 1500 közt keletkezett; az első
írásos emlékét Serabit el-Kadimnál találták a
Sínai-félszigeten; a görögök az ABC-jüket a
föníciaiaktól és arameusoktól kapták; az írást
a Biblia először a 2Móz 17,14-ben említi; a
tízparancsolatot maga Isten írta ujjával
(2Móz 31,18; 32,15-16); az ókorban írtak
nedves agyagra, viaszra, fémre, fára, kőre,
vakolatra (5Móz 27,2-3; Józs 8,32; Lk 1,63),
később pergamenre (2Tim 4,13) és
papíruszra (2Jn 12); íróeszközök: náddal és
tollal pergamenre és papiruszra írtak, a
keményebb anyagra pedig vésővel.]
sztuka plastyczna – (plastyka) képzőművészet
sztuka płótna – egy vég vászon
Sztuka podstępu (tytuł oryginału: The Art of
Deception: Controling the Human Element
of Security) [książka autorstwa Kevina
Mitnicka na temat socjotechniki, wydana
w roku 2002. W Polsce wydana w roku
2003 przez wydawnictwo Helion, w
tłumaczeniu Jarosława Dobrzańskiego.
Książka opisuje stosowane przez Mitnicka
sposoby uzyskiwania tajnych informacji z
użyciem inżynierii społecznej. Autor
udowadnia, że najsłabszym punktem
kosztujących miliony dolarów systemów
bezpieczeństwa jest zawsze człowiek.
Wszystko
podparte
jest
wieloma
przykładami zaczerpniętymi z życia
codziennego, opisującymi przykładowe
-
Wersja 01 01 2017.
zastosowanie technik wpływania na
innych ludzi. Książka zawiera też dodatek,
opisujący
przykładową
politykę
bezpieczeństwa firmy.] – A megtévesztés
művészete (The Art of Deception: Controling
the Human Element of Security) [A világ
egyik leghírhedtebb hackere, Kevin Mitnick,
miután szabadulását követően számítógépes
biztonsági szakértőként és színészként is
kereste kenyerét, hamarosan könyvet ad ki.
A The Art of Deception (A megtévesztés
művészete) című munkában Mitnick számos
olyan történetet ír le, melyekben a főhős
kényes információkat, jelszavakat vagy
titkosítási
kulcsokat
csal
ki
rendszeradminisztrátoroktól vagy vállalati
alkalmazottaktól. A volt hacker elmondása
szerint azonban a könyvben olvasható
történetek fiktívek, azaz nem saját múltjáról
ír. A kötetben felbukkanó szereplők és
vállalatok kitalált néven szerepelnek, és a
szerző személyére sem találhatunk utalást a
könyvben. Amint azt Mitnick elmondta: "Ez
nem a Kevin Mitnick-történet. Olyan fiktív
történeteket mesélek el, melyben ugyanazok
a technikák bukkannak fel, melyeket én és
mások használtak [bizalmas információk
megszerzésére -- a szerk.]."]
sztuka popularna – népszerű művészet
sztuka prymitywna, naiwna [zob. prymitywizm:
spontaniczna
twórczość
artystyczna
niezwiązana z tradycjami sztuki ludowej
ani z żadnymi kierunkami sztuki
współczesnej,
charakteryzująca
się
naiwnym realizmem] – naív művészet;
primitívizmus [A primitív művészet utánzása
a hivatásos művészetben, a folklorizmussal
rokon jelenség. Szoros kapcsolatban van az
őskori
művészerek
sajátosságainak
utánzásával és az orientalizmussal is, annál is
inkább, mert általában nem nagyon
különböztették meg egymástól a keleti
primitív és nemprimitív művészeteket.
Különösen a romantikára jellemző, a
neoprimitívizmus pedig a 20. sz.-i
avantgardeban bontakozik ki.]
6871
sztuka przedmiotowa [sztuka odtwarzająca i
przedstawiająca świat zewnętrzny, jego
zjawiska i przedmioty] – tárgyas v. tárgyi
művészet
sztuka
przedstawiająca
[sztuka
wiernie
odwzorowująca rzeczywistość] – ábrázoló
v. bemutató művészet
sztuka przez wielkie „S” – művészet, nagy „M”mel
sztuka reklamy – reklámművészet
sztuka romańska (styl romański, romanizm)
[zob. styl romański; styl w sztukach
plastycznych wykonywanych z kamienia
XI – XIII wieku] – román stílus
sztuka rządzenia – a kormányzás művészete
sztuka rzemiosło, w których tworzywem jest
srebro – ezüstművesség
sztuka salami – egy rúd szalámi
sztuka sceniczna, sztuka teatralna – színdarab;
színművészet, színmű
sztuka sceniczna oparta na bajce – mesejáték
sztuka sprzedaży – az eladás művészete
sztuka stosowana – alkalmazott művészet;
iparművészet
sztuka teatralna – színmű, színdarab
sztuka taneczna – táncművészet
sztuka teatralna – színdarab, színjáték
sztuka teatralna w 5 aktach – 5 felvonásos
színmű
sztuka tradycyjna – hagyományos művészet
sztuka użytkowa, zdobnicza [wytwarzanie
przedmiotów codziennego użytku o
walorach artystycznych; też: takie
przedmioty] – alkalmazott v. felhasználó
művészet; díszítő művészet, iparművészet
sztuka w 2 aktach – színmű 2 felvonásban;
kétfelvonásos színmű
sztuka w ośmiu obrazach – színdarab nyolc
színváltozásban
sztuka w trzech aktach – háromfelvonásos
színdarab
sztuka wideo [zob. wideo-art] – videó-művészet
sztuka wojenna [ogół uporządkowanej i
uzasadnionej wiedzy o wojnie, o istocie i
charakterze
wojen
jako
zjawisku
społecznym oraz o zasadach i sposobach
przygotowania państwa i sił zbrojnych do
wojny.
To
również:
uzasadniona
historycznie i naukowo wiedza o
sposobach
prowadzenia
działań
wojennych (walk, bitew, operacji). W
starożytności zaliczana do filozofii.] –
hadtudomány, hadművelet, hadászat
sztuka z okresu Renesansu – reneszánkori
művészet
-
Wersja 01 01 2017.
sztuka zaangażowana [sztuka poruszająca
problematykę ideologiczną i społeczną] –
alkalmazott
művészet; felfogadott v.
szerződtetett művészet
sztuka zdobnicza – díszítőművészet
sztuka złotnicza – ötvös művészet
sztukateria [wł. stuccatura 'sztukateria' i
stuccatore 'sztukator' od stucco 'stiuk'
pochodzenie germ. ornamenty, ozdoby
rzeźbiarskie ze stiuku (szlachetnego tynku
z zaprawy wapiennogipsowej) a. gipsu na
sufitach, ścianach itd., wykonywane przez
sztukatora] – (ol) stukkatura, stukatura;
mennyezetet borító vakolat; (ol) stukkó [a
belső felületek díszítésére szolgáló speciális
keverékű (enyves víz, gipsz, műmárvány és
festék)
gipszvakolat,
gipszplasztika];
nádazás
sztukateria gipsowa – gipsz stukkó
sztukator [rzemieślnik lub artysta zajmujący się
wykonywaniem sztukaterii i innych prac
ze stiuku] – vakolómunkás
sztukatorski, -a, -e – stukatur-; stukatúrasztukatorstwo – stukatura készítés
sztuka w reklamie czy reklama w sztuce? –
művészet a reklámban vagy reklám a
művészetben?
sztukę grają w nowej obsadzie – a darabot új
szereposztásban játsszák
sztuki abstrakcyjne – absztrakt művészet
sztuki akrobatyczne – akrobatamutatványok.
mutatványszámok
sztuki magiczne – mágikus tudományok
sztuki odtwarzające – reprodkáló művészetek
sztuki piękne – szépművészet v. szépművészetek,
művészet, képzőművészet
sztuki plastyczne [jeden z podstawowych obok
literatury i muzyki działów sztuk
pięknych, obejmuje dziedziny wizualnej
twórczości artystycznej.] – képzőművészet
v. képzőművészetek
sztuki przedstawiające – ábrázoló művészet
sztuki wizualne – vízuális művészet
sztuki
wyzwolone
[zespół
przedmiotów
wykładanych w szkołach w starożytnym
Rzymie i średniowiecznej Europie,
obejmujący
gramatykę,
retorykę,
dialektykę oraz arytmetykę, geometrię,
astronomię i muzykę] – (dawno, hist.) a
szabad művészetek
sztukfarki hebanowe [1. w urządzeniu domowem
wspomina M. Rej w „Żywocie człowieka
poczciwego”. 2. stokwark, stukfark,
sztukfark,
sztukwerk;
‘mozaika,
inkrustacja’] – ébenfa berakásos díszítés
(bútor, falborítás, ajtó stb. felületén)
6872
sztukmistrz [daw. człowiek pokazujący sztuki
akrobatyczne, cyrkowe itp.] – bűvész,
artista (ffi)
sztukmistrzostwo – bűvészien, artista módon
sztukmistrzowski, -a, -ie – bűvész, artista
sztukować [powiększać długość lub szerokość
czegoś przez doszycie, doklejenie itp.
kawałków czegoś] – toldozni, foltozni;
toldozni-foltozni
sztukowanie – toldozás
sztukowany, -a, -e – toldott-foldott, hozzávarrott
szturchaniec [pot. uderzenie lub potrącenie
kogoś łokciem, końcem kija itp.],
szturchnięcie – lökés, oldalba lökés, oldalba
billentés
szturchnąć — szturchać [lekko uderzyć kogoś
lub coś, pchnąć łokciem, końcem kija itp.]
– lökni; (szturchać) lökdösni, taszigálni;
(szturchnąć)
meglökni,
megtaszítani
(egyszer); piszkálni; (szturchać) taszigálni;
tuszkolni
szturchnąć się — szturchać się [szturchnąć siebie
nawzajem] – lökdösik, taszigálják egymást
szturm
[1. skoncentrowane
bezpośrednie
uderzenie wojska w celu zdobycia
bronionego
rejonu,
obiektu
itp.;
2. energiczna,
często
siłowa
próba
dostania się do jakiegoś miejsca lub
jakiejś osoby] – támadás, roham, ütés
szturmak [1. krótka strzelba z lufą rozszerzoną
u wylotu, używana w Europie w XVII–
XVIII w.; 2. hełm zaopatrzony w osłony
policzków oraz daszek osłaniający oczy,
używany w Europie w. XVI–XVII w; 3.
rodzaj popularnego hełmu renesansowego
używanego w Europie do poł. XVII w.
przez piechotę i kawalerię. Dzwon hełmu
wyposażony był w: grzebień, nakarczek,
ruchome bądź stałe policzki oraz daszek
osłaniający oczy; 4. w XVII i XVIII wieku
garłacz, broń palna z szerokim wylotem
lufy. Pierwotnie hełm burgundzki z
grzebieniem, nakarczykiem, policzkami i
daszkiem, używany m.in. przez rajtarów i
piechotę; 4. (u Zygmunta Glogera) hełm
czyli szyszak żelazny dobrze podściełany,
wkładany na głowę przez szturmujących
do murów twierdzy, ukuty z tak grubej
blachy, żeby nie mógł być przebity ani
zmiażdżony rzuconym z góry kamieniem.
Szturmakiem nazywano także strzelbę
przy wylocie rozszerzoną. W dawnej
artyleryi polskiej szturmakiem nazywano
także petardę czyli puszkę nabitą prochem
do
wysadzania
bram
i
murów
fortecznych.] – rohamsisak; (dawno) puska;
(átv.) közönséges ember
-
Wersja 01 01 2017.
szturman [oficer nawigacyjny] – navigációs tiszt
(hadihajón)
szturmański, -a, -ie – navigációs tiszt- v. tiszti
szturmem
[1. przeprowadziwszy
szturm
wojskowy; 2. energicznie, przebojowo] –
rohamozva; energikusan, harcosan, bártan
szturmować [nacierać, atakować coś w celu
przejęcia bronionego rejonu, obiektu] –
rohamozni, megrohamozni; (zając) rohamal
bevenni; támadni, rohamozni; erőszakosan
követelni
szturmuje o podwyżkę pensji – erőszakosan
követelni a fizetésemelést
szturmowanie – támadás, rohamozás; ostromlás
szturmowiec [1. samolot myśliwski opancerzony
i silnie uzbrojony; 2. członek grupy
szturmowej]
–
rohamosztagos,
rohamcsapatos, rohamcsapat tagja; (STAR
WARS) birodalmi klón Star Wars 4, 5, 6
STAR WARS
szturmowy, -a, -e – rohamszturmówka [1. niewielka chorągiew noszona w
pochodach i manifestacjach; 2. pałka
używana przez policję do rozpędzania
tłumu; 3. zob. grupa szturmowa] –
rohamosztag, rohamcsapat
szturnichab [rodzaj hełmu przywdziewanego
niekiedy przez rycerzy jadących w
kondukcie pogrzebowym królewskim.] –
(daw, wojsk) sisakfajta (néha a királyi
gyászmenetben lovagló lovagok viselték)
Szturowo (do 1948 Parkan, Parkáň, węg.
Párkány, niem. Gockern) [miasto na
Słowacji, przy granicy z Węgrami, miejsce
dwóch bitew stoczonych przez Jana III
Sobieskiego z Turkami w 1683.] – Párkány
(szlovákul Štúrovo, németül Gockern) [város
Szlovákiában a Nyitrai kerület Érsekújvári
járásában]
6873
sztyblety [1. obuwie jeździeckie pół wysokie,
zakrywające kostkę. Skórzane buty na
płaskiej
podeszwie
zapewniają
prawidłowe ułożenie stopy w strzemieniu.
Mogą być zapinane na zamek z boku, choć
najczęściej są wsuwane, a ubieranie
ułatwia umiejscowiona w bocznej części
buta wkładka z szerokiej elastycznej
taśmy. 2. skórzane buty na płaskiej
podeszwie i z nierozcinaną cholewą ponad
kostkę, która zaopatrzona jest w
elastyczną gumę po bokach ułatwiającą
zakładanie. Pierwotnie używane w
jeździectwie. Mają zapewnić prawidłowe
ułożenie nogi w strzemieniu i wygodę.
Wysokość ponad kostkę ochrania ją przed
obcieraniem.] – magasszárú, gumibetétes
lovaglócipő
sztych [1. obraz wyryty na płycie metalowej,
pokryty farbą i odbity na papierze;
dawniej też: każda rycina wykonana
dowolną techniką rytowniczą; 2. ostry
koniec broni białej; 3. pchnięcie czymś
ostrym, zwłaszcza bronią białą; 4. pot.
zagłębienie w ziemi łopaty na całą długość
ostrza] – szúrás; (rycina) metszet, karcolat
sztycharnia – rézmetsző műhely
sztycharski, -a, -ie – metsző-, rézmetszősztycharstwo – rézmetszés
sztycharz [rytownik wykonujący sztychy] –
rézmetsző mester
sztychować – rézkarot készíteni
sztyfcik [mały sztyft] – kis szeg, szegecske
sztyft [1. pałeczka nasączona jakąś substancją
leczniczą, kosmetyczną itp. albo z niej
uformowana; 2. pręcik metalowy służący
do osadzania czegoś; 3. wkład do ołówka,
pisaka itp.; 4. długie pióro gęsie lub kacze
wchodzące w skład zewnętrznej pokrywy
skrzydeł] – stift, szeg
sztyftować ('nastawiać, namawiać') – (dawno)
előkészíteni, alapítani; (dawno) kiállítani,
felszerelni
sztyftować pułk własnym kosztem – ezredet állít
saját költségén
sztyftować wszystko do podróży – mindent
előkészít az útra
sztyftować się – felöltözni, felcicomázza magát
-
Wersja 01 01 2017.
sztygar [kierownik oddziału kopalni] – aknász,
főaknász;
bányamester;
bányaőr,
bányafelügyelő
sztygarski, -a, -ie – aknász-, bányamester-;
bányamesteri
sztylecik [zdrobnienie od: sztylet] – kis tőr,
tőröcske
sztylet [1. broń o krótkim, obosiecznym ostrzu
zwężającym się na końcu; 2. narzędzie
zecerskie do wstawiania i wyjmowania
czcionek i wierszy ze składu; 3. pióro gęsie
z pokrywy skrzydła; 4. krótki miecz,
którym Ehud zasztyletował Eglona, króla
Moabu.] – tőr, gyilok
sztyletować [1. zadawać ciosy sztyletem, często
śmiertelne;
2. przeszywać
kogoś
spojrzeniem] – tőrrel gyilkolni v. vívni
sztylpa [1. wysoki skórzany but do konnej jazdy;
2. daw. wysoka cholewka nakładana na
krótki but] – lábszárvédő; magasszárú
lovaglócsizma
sztywnie, sztywno – mereven; (átv.) hidegen,
visszautasítóan
sztywnieć [1. tracić sprężystość, giętkość; 2. o
ciele, jego częściach: tracić łatwość
zginania się, drętwieć; 3. stawać się
oficjalnym, nienaturalnym] – merevedni,
megmerevedni
sztywnienie – merevedés
sztywnik [to, co służy do usztywnienia czegoś] –
merevítő
sztywność [np. opór jaki stawia wyrób papierowy
przy jego zginaniu] – merevség; kimértség,
hidegség
sztywność akustyczna – akusztikai keménység
sztywność membrany – membránmerevség
sztywny, -a, -e [1. tak mało giętki, że utrzymuje
swoją formę, nie ugina się ani nie
odkształca
w
inny
sposób;
2. doprowadzony do takiej konsystencji,
że nie da się wylać; 3. o ciele ludzkim lub
zwierzęcym: zastygły po śmierci; 4. o
częściach ciała: niedający się zginać,
zdrętwiały; 5. trzymający się prosto,
niewykonujący zbędnych ruchów; też o
czyichś ruchach, czyjejś postawie:
pozbawiony
elastyczności;
6. ściśle
określony i niepodlegający zmianom;
7. nieumiejący
dostosować
się
do
zmieniającej się sytuacji; 8. zachowujący
się niespontanicznie, często w sposób
skrępowany;
9. pozbawiony
spontaniczności, oficjalny; 10. pot. o
człowieku: nieżywy; 11. pot. zupełnie
pijany] – merev; kimért; peckes, rideg; (átv.)
halott, hulla; teljesen részeg; (fiz.)
rugalmatlan
6874
sztywna cena – merev ár
sztywne – (włosy) sprőd
sztywne reguły – merev szabályok
sztywny jakby kij połknął – (merev), mintha
nyársat nyelt volna
sztywny kolnierzyk – kemény v. merev gallér
sztywny2, sztywna [1. pot. człowiek nieżywy;
2. pot. człowiek zupełnie pijany] – (átv.)
halott, hulla; teljesen részeg ember
szuba [1. daw. długie wierzchnie okrycie podbite
futrem; 2. Muchliński powiada, że po
turecku dżuppa jest nazwą sukni krótkiej,
podbitej futrem z rękawami krótkimi,
noszonej pod wielką szubą albo
płaszczem.
Już
od
czasu
wojen
krzyżowych zaczęły się upowszechniać na
Zachodzie Europy różne wschodnie nazwy
przynoszonych
ze Wschodu drogą
zdobyczy lub handlu ubiorów, tkanin i
uzbrojeń. Stąd też z tureckiego dżuppa
powstało włoskie giuppa, franc. jupe,
polskie: szuba, szubka i jupka. Noszone
przez Polaków w zimie odwieczne kożuchy
baranie, lisie, niedźwiedzie, wilcze, rysie i
sobole, zwane lisiurami, niedźwiedniami,
wilczurami i t. d., nie pokrywano
pierwotnie niczem lub szarem suknem
domowej roboty z wełny owiec polskich,
bo o tej barwie jako tradycyjnej z
przeszłości wspominają nieraz pisarze
polscy XVI w. Dopiero gdy możni zaczęli
na wzór szub tureckich pokrywać swoje
futra wzorzystym adamaszkiem, atłasem,
aksamitem, szkarłatem i t. d., przerobiono
i turecką nazwę dżuppy dla tych futer na
polską szubę. Surowszy klimat wymagał
większych kołnierzy do podnoszenia w
razie potrzeby, ale rycerze zostawiali
krótkie
wschodnie
rękawy
dla
swobodnych
ruchów
ręki.
Panów
naśladowała średnio-zamożna szlachta,
więc spotykamy w XVI w. szlachcica
podlaskiego
Stanisława
Wojnę
na
Wojnach, który musiał zadziwić swój
powiat jakąś niezwykłą szubą, skoro
został przezwany „szubą”, a przezwisko to
stało się przydomkiem potomków i jego
wsi dziedzicznej (niedawno jeszcze do nich
należącej) po dzień dzisiejszy. Szuba,
zastosowana do konnej jazdy, przeszła na
delję (z turec. telej, ob. Enc. Star. t. I, str.
312). Niewiasty nosiły futrzane szubki,
półszubki i jupki. Katarzyna z Lipowca
Dydyńska w testamencie z r. 1653 zapisała
Annie Siemieńskiej „szubkę czarną
gronostajami podszytą”. Stryjkowski
mówi o królu „w hatłasowej szubce
podbitej rysiami”. Starowolski wspomina
-
Wersja 01 01 2017.
o „szubeczkach popieliczych”. 3. luźne
wierzchnie okrycie męskie szyte z sukna
lub adamaszku, podszyte futrem z
futrzanym kołnierzem. Szuba posiadała
rękawy, choć często np. w Polsce noszono
ją narzuconą tylko na ramiona. Nie
posiadała zapięcia, czasem spinano ją pod
szyja jednym ozdobnym guzem (również
zwyczaj polski). Używana od XV wieku a
w Rosji aż do wieku XVIII. 4. obszerne
okrycie wierzchnie sięgające kostek,
podbite kosztownym futrem] – suba
[bokáig érő, ujjatlan felsőruha, birkabőrből,
amely különösen az alföldi magyarságnál
volt / van elterjedve.], bunda
Hans Holbain, Charles de Solier portréja, 1534-1535
Portrait of Charles de Solier, Lord of Morette
1534-35
Oak, 92,5 x 75,4 cm
Gemäldegalerie, Dresden
szubienica (z niem. schieben – szybować, bujać)
[1. konstrukcja, na której wiesza się
skazańców;
2. kara
śmierci
przez
powieszenie; 3. (u Zygmunta Glogera) dwa
słupy pionowe z trzecim poziomym na
wierzchu, który zwał się szlemię (od
szłom, hełm). Same nazwy niemieckie
mówią o źródle pochodzenia, które było
wspólne ze wszystkimi przyrządami
torturowymi
w
średniowiecznych
miastach niemieckich i zachodniej
Europie wydoskonalonymi. Słowianie
wieszali złoczyńców wprost na gałęzi, stąd
stare polskie wyrażenia: „na gałąź, wart
gałęzi”, a dopiero prawa niemieckie
miejskie
wprowadziły
budowanie
szubienic na urząd, takich] – akasztófa;
bitófa; felakasztás
szubienicznik – akasztófára való, gazember
szubieniczny, -a, -e – akasztófa-; bitófa-
6875
szubieniczka [1. zdrobnienie od: szubienica; 2.
starodawna gra studencka, do której
kreśli się kredą figura, jak na rysunku,
podanym w t. II str. 48 niniejszej
Encyklopedyi. Jeden z grających pisze
kreski, a drugi kółka do 3-ch razy; później
piszą również, ale tylko zmazując swe
poprzednie. Kto pierwszy wzdłuż lub
wpoprzek, albo ukośnie ustawił swoje trzy
znaki, wygrywał.] – akasztó; (daw) régi
diák játék
szubka [ciepły kaftan watowany męski lub
damski] – bélelt, hosszú férfi v. női kabát
szubrawiec [nikczemnik, ciemny typ, człowiek
bez zasad] – gazember, gazfickó, gézengúz
Szubrawcy [Towarzystwo literacko-moralne w
Wilnie. Ignacy Lachnicki, dr. filoz., wydał
w r. 1817 w tem mieście parę numerków
luźnego pisemka p. t. „Wiadomości
brukowe”, do którego dały powód
okoliczności i zdarzenia współczesne.
Kazimierz
Kontrym
nadał
„Wiadomościom brukowym” trwałość i
kilkoletnie istnienie (do r. 1822) przez
założenie
towarzystwa
literackiego
„Szubrawców,” do którego należeli uczeni
i obywatele litewscy, dbali o poprawę
moralną spółziomków i prostowanie
krzywych pojęć.] – (daw) régi irodalmimorális társaság Vilniusban
szubrawy, -a, -e [nieuczciwy i podły] –
(nieuczciwy) tisztességtelen, nem becsületes,
becstelen, megbízhatatlan; (podły) aljas,
alantas, hitvány, alávaló; (átv.) piszkos
szuchaleja [łódź obszerna w rodzaju batu,
mogąca pomieścić kilkanaście do 30 osób,
używana
szczególniej
na
rzekach
pińskich.] – (daw) tágas csónakfajta; sajka
szufelka – kislapát, szemétlapát
szufelka do węgla – szeneslapát
szufelka do śmieci – szemétlapát
szufla [1. narzędzie do przerzucania lub
zgarniania materiałów sypkich; też: ilość
materiału mogąca zmieścić się na takim
narzędziu; 2. zob. szufelka w zn. 2; 3. pot.
wykrzyknik będący zachętą do podania
ręki na przywitanie] – lapát, falapát; ásó;
(vad) rénszarvas szarva
szuflada [wysuwana część jakiegoś mebla w
postaci otwartej skrzynki] – fiók (pl.
asztalban); asztalfiók
szuflada odsuwa się lekko – a fiók könnyen nyílik
szufladka, szufladeczka [mała szuflada] –
fiókocska; (a kontratánc egyik figurája)
szufladkowa forma, kompozycja utworu, dzieła
itp. [zob. szkatułkowa forma] – alkotás, mű
szerkezete v. formája
-
Wersja 01 01 2017.
szufladkować [zaliczać kogoś, coś do jakiejś
kategorii mechanicznie, według schematu]
– osztályozni, besorolni vhová
szufladowy, -a, -e; szufladkowy, -a, -e – fiókos
szuflować [przerzucać, przesypywać coś szuflą] –
lapátolni
szuhaleja [płaskodenna łódź rzeczna zrobiona z
jednego pnia dużego dębu, mieszcząca do
30 osób, używana dawniej na Ukrainie i
Białorusi (zwłaszcza na Polesiu).] – (táj)
ladik
szuja [pogard. człowiek podły, budzący wstręt] –
gazember, hitvány v. aljas ember
szujowaty, -a, -e – hitvány, aljas
szukać (szukam, szukasz, -ają) [1. starać się
ustalić, gdzie ktoś lub coś jest; 2. dążyć do
czegoś] – keresni, megkeresni; kutatni,
nyomozni, motozni, jutni vmihez; fordulni
vkihez; (kogo/czego) keresni vkit/vmit;
keresgélni; utánanézni
szukać błędów – hibát keresni (keresi a hibákat)
szuka czego nie zgubił – keresi, amit el sem
vesztett; (átv.) lopni akar
szuka dnia wczorajszego – keresi a tegnapi napot
szukać możliwości na rynku – piaci lehetőségeket
keresni
szukać nocleg – szállást keresni
szuka wczorajszego dnia – keresi a tegnapi napot;
(átv.) a múltat keresi
szukać chaty – lakást keresni
szukać czego – keresni vmit
szukać czegoś w sieci – keres vmit a hálózatban
szukać do czego pretekst – ürügyet keresni vmire
szukać dziury w całym – mindenben lyukat
keresni; a kákán is csomót keresni
szukać guz a. guza – (átv.) veszélynek teszi ki
magát
szukać inspiracji – inspirációt keresni
szukać kariery – karrier után futni
szukać na próżno – hiába v. hasztalan keresni
szukać oferty – ajánlatot keresni
szukać okazji – alkalmat keres, keresi az alkalmat
szukać oparcia – segítséget, támogatást, támaszt
keresni
szukać plam na słońcu – (átv.) a kákán is csomót
keresni
szukać po kieszeniach – zsebeiben kutat,
végigkutatja zsebeit
szukać pracy – munkát keresni
szukać rozumu za co – vmin túl értelmet keresni
szukać rozumu za morzem – (átv.) nem tud a
közvetlen tapasztalatokra támaszkodni
szukać sobie pary – párját keresi
6876
szukać sposobności – keresi az alkalmat,
lehetőséget
szukać sprawiedliwości – igazságot keresni
szukać stacji – állomást keresni
szukać u kogo rady – tanácsért fordulni vkihez
szukać ucieczki w kim/czym – menedéket keresni
vkinél/vminél
szukać w pamięci – keresgél az emlékezetében
szukać wiatra w polu; szukać wiatru w polu –
[szelet keres a mezőn] (közm.) a Dunába
vizet önteni; keresi a tegnapi napot
szukać wiatru w polu – lyukat keres a levegőben;
keresi a tegnapi napot, hiába keres vmit
szukać zaczepki (kogo) – kötekedni (vkivel)
szukaj wiatru w polu – (átv.) a viszontlátásra soha
többé nem látlak
szukać się [szukać jeden drugiego] – keresik
egymást
szukałem cię, ale na próżno – kerestelek téged, de
hiába
szukam – keresek, keresem
szukam
mieszkania
(pokoju,
pokoju
umeblowanego) – lakást (szobát, bútorozott
szobát) keresek
szukam paska skórzanego do tej sukienki (do
tych spodni) – egy bőrövet keresek ehhez a
ruhához (nadrághoz)
szukający pracy – munkakereső [młody
mężczyzna szukający pracy: munkakereső
fiatalember]
szukanie – keresés, kutatás, nyomozás, motozás;
keresgélés
szukanie [jest wielkim słowem w Piśmie
Świętym. Dawid szukał oblicza Pańskiego
w modlitwie i kazał szukać Pana. Kto
Pana szukać będzie, ten Go znajdzie. Pan
nie opuszcza tych, co Go szukają.
Szukanie Boga jest pierwszym krokiem w
narodzeniu się na nowo. Grecy szukali
mądrości, a Żydzi cudów, ale nie
Chrystusa. Chrześcijanie nie powinni
szukać chwały ludzi. Starszy zboru nie
szuka zysku. Bóg szuka człowieka.] –
keresés
szukanie dziury w całym – szőrszálhasogatás
szukanina [długotrwałe, żmudne szukanie,
zwykle źle zaplanowane i chaotyczne] –
keresés, keresgélés
szuler [hazardowy gracz w karty, oszukujący
podczas gry] – (csaló) hazárd játékos,
sipista, hamis kártyajátékos
szulerka [1. nieuczciwie prowadzona gra w
karty; 2. kobieta szuler] – (csaló) hazárd
játékos nő; csaló játék
-
Wersja 01 01 2017.
szulernia [miejsce, w którym uprawia się
hazardową grę w karty] – játékbarlang
szulerski, -a, -ie – (csaló) hazárdjátékos
szulerstwo – vakmerő kockáztatás
szum1
[1. jednostajny,
głuchy
dźwięk
wywoływany np. przez wiatr lub płynącą
wodę; 2. hałas przypominający taki
dźwięk; 3. zamieszanie wokół kogoś lub
czegoś; 4. głuchy, jednostajny dźwięk
zakłócający odbiór audycji radiowych,
rozmowę telefoniczną itp.] – zaj, lárma;
hűhó; zizegés; zúgás, morgás, zajongás;
zörej [periódusos tulajdonság nélküli v.
nehezen
felismerhető
periódusos
tulajdonságú hallható hang, nem harmónikus
felhangokból álló, folytonos v. vegyes
színképpel], zaj [az a hang, amelyet
nemkívánatosnak minősítünk (A zaj több
eltérő frekvenciájú és intenzitású jel zavaró
összessége.
A
jelek
forrása
és
frekvenciaspektruma attól függ, milyen
zajról van szó.)]
szum (hałas) otoczenia – környezeti zaj
szum (hałas) sali – teremzaj
szum (obwodu, układu) – áramköri zaj
szum biały [Dźwięk złożony, którego gęstość
widmowa mocy akustycznej nie zależy od
częstotliwości.
Poziom
ciśnienia
akustycznego w pasmach oktawowych dla
szumu białego rośnie ze wzrostem
częstotliwości środkowej pasma 3 dB na
oktawę.] – fehérzaj [az elektronok
hőmozgásának
zaja.
Energiaeloszlása
egyenletes, ennek folytán oktávonként 6
decibellel emelkedő jelleget mutat. A
gyakorlatban előforduló zajok többsége
fehérzaj-jellegű. A fehérzajt ha oktávonként
6 decibellel vágják, rózsazajt kapunk.]
szum brzęczący – zümmögő hang, berregő zaj
szum cipelny (Johnsona) – termikus zaj
[("Johnson-zaj"): Elektromos zaj, amely egy
ellenállás két vége között a töltéssűrűség
állandó
szabálytalan
változása
miatt
keletkezik.]
szum elektronówki – csőzaj
szum galaktyczny – galaktikus zaj
szum Gaussa – Gauss-zaj
szum igły (gramofon) – tűzörej [a hanglemez
lejátszásakor keletkező, a lejátszótű és a
hangbarázda
súrlódásából
eredő
zajfeszültség, amely nem tartalmaz hasznos
információt]
szum impulsowy – impulzusszerű zaj, impulzuszaj
szum informacyjny [nadmiar informacji
utrudniający wyodrębnienie informacji
prawdziwych i istotnych] – információs
felesleg
6877
szum intermodulacyjny – intermodulációs zaj
szum kawitacyjny – kavitációs zaj
szum kwantyzacji [zwany także błędem
kwantyzacji jest zniekształceniem sygnału
powstającym w procesie kwantyzacji] –
kvantálási zaj
szum mikrofonu – mikrofonzaj
szum modulacyjny – modulációs zaj [mindennemű
moduláció velejárója. Az analóg magnókon a
modulációs zaj kevéssé zavaró, inkább csak
elfátyolozza valamelyest a műsorjelet, főleg
a komplex zenei részeken. A digitális
technika modulációs zaja, a felbontási zaj
kellemetlenebb, érdes karakterű granulációs
zaj, de a jóminőségű készülékeken igen
csekély.]
szum morza – tengerzaj
szum mowy – beszédzaj [több személy egyidőben
lefolyó, különböző szövegű beszédének
együttes hangzása]
szum mowy w audiometrii – beszédzaj az
audiometriában
szum nośnika – alapzaj, sajátzaj, önzaj
szum nośnika (dźwięku)
–
hordozózaj,
szalagsajátzaj, lejátszási zaj
szum o rozkładzie przypadkowym – térben
statisztikus eloszlású zaj
szum o widmie ciągłym – folytonos színképű zaj
szum obcy (pochodzący z otoczenia) – idegen zaj
szum obudowy (głuchosłucha) – súrlódási zaj
(hallókészülék)
szum odbiornika – vételi zaj
szum otoczenia – környezeti zaj (mikrofon)
szum proszku (mikrofonu) węglowego – szénzaj
szum przerywający (od przerywania) –
szaggatási zaj
szum rezystancji (oporowy) – ellenállászaj
szum róźowy [1. Dźwięk złożony, którego gęstość
widmowa
mocy
akustycznej
jest
odwrotnie
proporcjonalna
do
częstotliwości.
Poziom
ciśnienia
akustycznego w tercjowych (oktawowych)
pasmach częstotliwości nie zależy od
częstotliwości środkowej pasma. 2. Szum
losowy, w którym energia rozłożona jest w
całym zakresie słyszalnym w taki sposób,
że w każdym paśmie oktawowym poziom
ciśnienia akustycznego jest jednakowy.] –
rózsazaj
[oktávonként
6
decibel
meredekséggel vágott fehérzaj. Mérési
célokra használják.]
szum sierci – hálózati zaj, hálózati búgás
(végerősítő
kimenetén
megjelenő,
a
hangszóróban hallható 50 vagy 100 hz
frekvenciájú zavaró hang, amely az erősítő
tápegységének hiányosságából adódik)
-
Wersja 01 01 2017.
szum śrutowy – sörétzaj
szum szerokopasmowy (o szerokim widmie) –
szélessávú zaj
szum taśmy – szalagzaj
szum tła (background noise) [Dowolne
zakłócenia na linii telefonicznej, zazwyczaj
spowodowane elektrycznością statyczną.
Szumy potrafią być czasem tak silne, że
połączenie zostaje zerwane.] – alapzaj
[background noise <ang.>: a magyar
szabvány szerint olyan zaj, amelyet az
alapzaj vizsgálat helyén nem a vizsgált
zajforrás okoz. A környezeti zajméréseknél
az alapzajt csak méréstechnikai fogalomként
használjuk, mint olyan zajt, amely a mérést
zavarja, ill. az eredményt befolyásolhatja.]
szum tła sunaru – szonárháttérzaj, hanglokátorháttérzaj
szum tłowy (własny układu) – háttérzaj, sajátzaj
szum tłumu – a tömeg zúgása v. morajlása
szum w postaci trzasków – sercegő (recsegő)
zörej, tőzörej
szum w uszach – fülzúgás
szum wejściowy – bemenőzaj
szum wewnętrzny [1. związany jest ze stanami
psychicznymi i cielesnymi rozmówców; 2.
ból głowy, zęba, głód] – belső zaj; (átv.)
zavar, fejfájás
szum wiatru – szélzaj; a szél zúgása
szum własny – sajátzaj
szum własny sonaru – szonársajátzaj
szum własny, trzeszczenie – fütty, alapzaj, sercegő
zaj
szum wskutek sprzężenia elektroakustycznego
polegający na okresowym wzmacnianiu i
osłabianiu odbieranego sygnału – fújászaj
szum wskutek zakurzenia (nośnika dźwięku) –
poros (piszkos) hanglemez zaja, porzaj
szum wytwarzany przez publiczność – teremzaj
szum wywolany tarciem – tűzaj
szum wzmacnicza – erősítő zaja
szum Zenera – Zener-zaj
szum zmienny (niejednostajny)
– nem
stacionárius zaj
szum2 [zob. szumowina w zn. 1.] – tajték, hab
szumek – zajocska, halk nesz v. zörej
szumieć1 (szumię) [1. powodować jednostajny,
głuchy dźwięk; 2. o wielu osobach:
wywoływać, zwykle rozmawiając, hałas
przypominający szum wiatru, wody itp.;
3. pot. o wielu osobach: mówić o czymś, o
kimś
z
podekscytowaniem;
4. pot.
wprowadzać zamieszanie, buntując się] –
zúgni, susogni, zizegni; (hałasować)
6878
zajongani, lármázni, morogni; mulatni,
dáridózni
szumi mi w głowie – zúg a fejem
szumi mi w uszach – zúg a fülem
szumieć2 [1. musować, pienić się; 2. bawić się,
żyć hucznie] – (musować) habzani,
pezsegni, tajtékozni, pezsegni, erjedni,
forrni; (pienić się) habozni, pezsegni,
tajtékozni; gomolyogni, csomósodni; (átv.)
háborogni; (bawić się) dühöngeni; játszani,
szórakozni, mulatni
szumienie – zúgás, zizegés
szumka – (ukrán) vidám dal
szumnie, szumno – hangosan, nagyhangon,
zahosan, lármásan
szumny, -a, -e1 [1. górnolotny, pompatyczny;
2. wystawny, bogaty; 3. powodujący szum]
– hangos, zajos, bombasztikus; hangzatos
szumne słowa, frazesy – bombasztikus szavak,
nagyhangú frázisok
szumny, -a, -e2 [daw. pieniący się, musujący] –
habzó, pezsgő, forró; tajtékzó, gomolygó
szumonamiernik
[bierne
urządzenie
hydrolokacyjne (hydrolokator pasywny),
służące
do
wykrywania
obiektów
podwodnych
poprzez
odbiór
fal
akustycznych wytwarzanych przez te
obiekty. Nazywany jest też sonarem
pasywnym] – passzív szonár
szumować [zbierać szumowiny z gotowanych
płynów lub potraw] – leszedi v. lemeri a
habot vmiről
szumowina,
szumowiny
[1. piana,
męty
powstające na powierzchni niektórych
płynów lub potraw podczas gotowania;
2. pot. człowiek zdegenerowany moralnie,
żyjący z przestępstwa] – hab, tajték; salak;
(átv.) söpredék
szumowina społeczne – a társadalom salakja
szumowiny społeczeństwa; szumowiny społeczne
– a társadalom söpredéke
szumowy, -a, -e – zajos, lármás
szumy atmosferyczne – atmoszferikus zaj
szumy rozpływu – árameloszlási zaj
szumy uszne (własne układu słuchowego) –
fülzúgás
Szunamitka * Sunamitka – Sunemita (Sunemből
való) [Annak az asszonynak a mellékneve,
akinek fiát Elizeus feltámasztotta a halálból
(2Kir 4,12).]
szupasem odesłać – kizsuppolni, elzsuppolni
szupienie [Tak zwano na Żmudzi kaszę
jęczmienną lub groch utarty, okraszone
słoniną, a zwłaszcza wieprzowym ogonem.
U ludu i drobnej szlachty żmudzkiej był
zwyczaj, że gdy konkurentowi o rękę
-
Wersja 01 01 2017.
panny chciano dać znak pomyślny,
zatykano w szupieniu kawałki ogona do
góry, jeśli zaś nadół były spuszczone,
znaczyło, że żadnej nie może mieć nadziei,
tak samo jak w innych okolicach kraju
czernina, arbuz lub wieniec grochowy. 2.
Na Żmudzi podawano na obiad szupienie gęstą grochówkę z zatkniętymi ogonkami
wieprzowymi. Jeśli sterczały one w górę,
oznaczało to przychylność, natomiast gdy
końcówki ogonków pokazywały w dół epuzer musiał odjechać z niczym. Obyczaj
ten traktowano śmiertelnie poważnie.
Poeta Julian Ursyn Niemcewicz pisał z
goryczą,"że gdy w 1782 roku pojechał w
konkury do panny Bogatkówny, został
przez jej rodziców "zrekuzowany" gęsią
na szaro.] – (daw) árpakása v. fejtett borsó
malacfarokkal (helyi ételkülönlegesség)
szurać nogami – csoszogni
szuranie – zörgés, zajongás, csoszogás
szurfować – próbálkozásokat végezni
szurfować w Internecie – próbálkozni az
Interneten
szurgnąć — szurgać [daw.; zob. szurnąć w zn. 1,
2.] – zajjal csinálni vmit; lábbal zajongani
szurgot [hałas spowodowany przesuwaniem lub
przesuwaniem się czegoś ciężkiego] –
csoszogás, nyikorgás, csikorgás (lábbal);
rongy, kacat
szurnąć — szurać [1. przesunąć czymś twardym
po twardej lub chropowatej powierzchni,
powodując charakterystyczny dźwięk; 2. o
twardych przedmiotach: przesunąć się po
twardej lub chropowatej powierzchni z
charakterystycznym dźwiękiem; 3. pot.
rzucić, posunąć coś szybkim ruchem;
4. pot. przemieścić się szybko; 5. pot.
usunąć kogoś np. z pracy, ze szkoły;
6. szurać: pot. zachowywać się zaczepnie,
sprzeciwiając się; 7. pot. uderzyć kogoś] –
hangot adni, zajongani, zörögni, zajong
vminek (tologatása közben)
szurzy albo szurza [brat żony, dziewierz,
szwagier] – (daw) sógor
szus [1. szybki zjazd na nartach prosto w dół;
2. pot. szybki ruch w jakimś kierunku,
wykonany np. w czasie zjazdu lub biegu;
3. daw.
wybryk]
–
bolond
ötlet,
kicsapongás, túlkapás; rohanás; (sp) lesiklás
szusować [zjeżdżać szusem na nartach] – (sp)
lesiklani (sível); (átv.) kicsapongani
szusowy, -a, -e – kicsapongó; lesiklószustmana [(u Zygmunta Glogera) strój niewieści
wspominany w XVII w. przez Haura,
mający zapewne jakiś związek z
-
Wersja 01 01 2017.
późniejszym szustem z czasów Saskich,
także ubiorem kobiecym. A była i gra w
karty, zwana szustem.] – (daw) XVII. sz-i
női viselet; (ká) kártyajáték
6879
Don Luis de la Cerda w szustokorze, Jacob Ferdinan
Voet
szustokor (nazwa pochodzi od francuskiego
słowa
justaucorps)
[wierzchni,
dopasowany kaftan, jaki nosili mężczyźni
w XVII i XVIII wieku. Szustokor sięgał do
kolan i posiadał długie rękawy z
mankietami. Szyto go z jednolitych, raczej
grubych materiałów. Szustokory zdobione
były guzikami i haftami. Początkowo
szustokor był używany jako wojskowy
mundur, zaś od końca XVII do połowy
XVIII wieku traktowany był jako bardzo
elegancki strój noszony przez cywili,
według mody francuskiej.] – (hist.) ffi zakó
őse
szustokory [bławatne wspominane są w XVIII w.
jako ubiór strojny niewieści. Zdaje się, że
nazwa ta jest spolszczeniem francuskiej
juste au corps.] – (daw) (fr.) juste au corps;
díszes női viselet a XVIII. sz.-ban; (mod) ffi
zakó őse
szuter [drobno pokruszone kamienie używane
m.in. do wysypywania nawierzchni
drogowych] – sóder
szutrowy, -a, -e [przymiotnik od: szuter] –
sóderes; sóderszutrować [wysypywać coś szutrem] – sóderezni
szutrowisko [obszar, zwykle na brzegach rzek,
pokryty szutrem zmieszanym z mułem i
piachem] – sóderhegy
szuwaks [1. daw. czarna pasta do butów; 2. daw.
czernidło do włosów lub wąsów] –
bakancspaszta, fekete cipőpaszta; suviksz
szuwar [zarośla składające się z dużych bylin,
porastające brzegi jezior, moczarów itp.] –
nádas, nádas terület
szuwarowy, -a, -e – nádas, náddal benőtt
szwab [1. gwarowo: karaluch; 2. potocznie o
Niemcu; Szwab] – sváb-; svábbogár
Szwab [1. pogard. o Niemcu; 2. mieszkaniec
Szwabii, krainy w Niemczech, Francji i
Szwajcarii; 3. potocznie o Niemcu; szwab]
– német ember, sváb (ffi)
szwabacha [odmiana pisma gotyckiego] – gótikus
írás
szwabiątko – sváb gyerek, kis sváb
Szwabka – német, sváb nő
szwabka – fejviselet
szwabski, -a, -e – svábszwaczka [1. kobieta zawodowo zajmująca się
szyciem; 2. kobieta zajmująca się
zawodowo szyciem w szwalni; 2. daw.
krawcowa, bieliźniarka] – varrónő;
szabónő; varrólány
szwadron [nm. Schwadron 'jw.' z wł. squadrone
'wielki czworokąt (wojska); jw.' od
squadra,
pododdział
kawalerii,
odpowiednik kompanii w piechocie (w
Europie od XVIII w. do 1945 r.)] – (ném)
svadron; (dawno) lovasszázad
szwadron lansjerów – dzsidás-század, ulánus
lovasszázad
szwagier [mąż siostry albo brat żony lub męża;
też: mąż szwagierki; brat żony; mąż
siostry] – sógor
6880
szwagierka [siostra męża lub żony; też: żona
szwagra] – sógornő; sógorasszony
szwagiereczka [zdrobniale o szwagierce] sógornőcske
szwagrostwo [1. szwagier z żoną lub szwagierka
z mężem; 2. powinowactwo ze szwagrem,
szwagierką] – sógorság; sógorék
szwagrowski, -a, -ie – sógori
szwajcar [daw. portier lub odźwierny] – (dawno)
portás,
kapus,
ajtónálló,
házmester,
házfelügyelő
Szwajcar [obywatel Szwajcarii], Szwajcarka –
svájci (ffi/nő v. lány)
Szwajcaria,
Konfederacja
Szwajcarska
(Confoederatio
Helvetica,
Schweiz,
Schweizerische
Eidgenossenschaft)
[państwo
federacyjne
w
Europie
Zachodniej] – Svájc, Svájci Államszövetség
(nem hivatalos fordításban néha Svájci
Konföderáció,
tükörfordításban
Svájci
Esküszövetség)
szwajcarski, -a, -ie [związany ze Szwajcarią] –
svájci
szwalnia
[1. dział
zakładu
odzieżowego,
skórzanego itp., w którym się coś szyje;
2. daw.
pracownia
krawiecka,
bieliźniarska] – varroda, varróműhely
szwalniczy, -a, -e – varrodai
szwalnia
szwank [daw. krzywda, ujma] – kár, rongálódás,
megrongálódás, veszteség, sérülés
szwankować [być w złym stanie, mieć wady lub
źle funkcjonować] – szenvedni, károsulni,
hibázni
szwankować na sławie – nincs jóhíre vkinek, inog
a jóhíre
szwankować na zdrowiu – gyengélkedni
szwankowanie – gyengélkedés, szenvedés,
károsulás
szwarc (zob. szuwaks) – (dawno) fekete cipőkenőcs,
suvick;
(dawno)
feketézés,
csempészés; csempészáru, fekete áru
szwarcować [pot. przenosić, przewozić kogoś lub
coś nielegalnie, zwykle przez granicę] –
-
Wersja 01 01 2017.
befeketíteni, cipőjét bekeni; csmpészni,
feketézni
szwarcować się [pot. nielegalnie przedostawać się
gdzieś,
zwykle
przez granicę]
–
csempészkedni;
illegális
határátlépést
elkövetni
szwarcownik – csempész, feketéző
szwargot [pot. rozmowa w języku, którego ktoś
nie zna lub nie lubi, zwłaszcza w języku
niemieckim] – zagyva, értelmetlen beszéd
szwargotać (szwargocze v. szwargoce) [mówić w
języku, którego ktoś nie zna lub nie lubi,
zwłaszcza po niemiecku] – hadarni;
zagyválni, zagyván v. értelmetlenül beszélni;
(közb.) halandzsázni
szwargotanie – zagyvaság, értelmetlen beszéd;
(közb.) halandzsa
Szwecja,
Królestwo
Szwecji
(Sverige,
Konungariket Sverige) [państwo w Europie
Północnej,
zaliczane
do
państw
skandynawskich] – Svédország, Svéd
Királyság (Konungariket Sverige svédül)
[Skandináviában,
Észak-Európában
található]
Szwed [obywatel Szwecji], Szwedka – svéd (ffi/nő
v. lány)
szwed [1. klucz nastawny; 2. dawniej, gwarowo:
duża skwarka] – állítható svédkulcs;
(dawno) nagy töpörtyű
Szwedka [obywatelka Szwecji] – svéd nő
szwedka [suknia niewieścia na wzór szwedzki,
noszona w Polsce w okresie wojen
szwedzkich w XVII wieku. Robiono ją z
ciężkich materii jedwabnych albo z
aksamitu, obszywano złotym galonem i
podbijano drogim futrem.] – (daw) svéd
szabású, XVII. sz.-i női ruha (a lengyel-svéd
háború alatt viselték)
szwedzki, -a, -ie [dotyczący Szwecji, Szwedów] –
svéd, svédországi
szwedzki [język szwedzki] – svéd; svéd nyelv
szwedzka gimnastyka – svédtorna
szwedzkie zapałki – svéd gyufa
szwedzki półmisek [różne zimne zakąski podane
na jednym półmisku] – svéd tál
szwedzki stół – svédasztal
szwejsować [pot. lutować lub spawać metale] –
(dawno) fémet hegeszteni
szwendać się [pot. chodzić, jeździć w różne
miejsca bez celu] – (céltalanul) csavarogni,
lődörögni, csellengeni; tekeregni, sétálni,
tétlenkedni
szwendalski, -a, -ie – csavargó, tétlenkedő,
naplopó
szwendanie się – csavargás, lődörgés
6881
szwindel [pot. pospolite oszustwo, zwłaszcza w
interesach] – (ném) svindli; csalás,
szédelgés, szélhámosság
szwindelek [zdrobnienie od: szwindel] – kisebb
svindli v. csalás;
szwindler (fałszerz), szwindlarz – (ném.) svindler;
csaló, szélhámos
szwindlować – (ném.) svindlizni, (ká) svindlit
játszani; csalni
szwoleżer [1. żołnierz lekkiej kawalerii w
niektórych państwach Europy w XVI–XX
w.; 2. żołnierz jednego z polskich pułków
gwardii napoleońskiej; też: żołnierz
jednego z pułków kawalerii w wojsku
polskim w okresie międzywojennym; 3.
francuski żołnierz lekkiej kawalerii] –
könnyűlovassági katona
Szwoleżerowie [(u Zygmunta Glogera) Dekretem
d. 6 kwietnia 1807 roku ces. Napoleon
utworzył pułk gwardyi swojej, mający się
składać z Polaków klag wyższych. Nazwa
pułku po francusku brzmiała I-r Régiment
de chevau-légers (polonais) de la Garde
Impériale, po polsku: „pułk lekkokonny
polski gwardyi”. Od r. 1809 pułk ten
otrzymał lance i z tego powodu do wyrazu
chevau-légers dodany został wyraz
lanciers czyli ułani. Pułk ten ułanów
gwardyi odznaczał się świetnie we
wszystkich kompanjach cesarstwa. Jego
wiekopomny atak pod Somo-sierra w
Hiszpanii, który był pierwszym czynem
wojennym pułku, przytaczany jest w
szkołach wojskowych jako wzór męstwa.
Pomimo, iż pułk ten liczył się w wojsku
francuskiem, był na żołdzie tego państwa i
używał komendy francuskiej, jednakowoż
zachował w zupełności uczucia narodowe.
Jako widomy znak tego służy zachowany
dotąd
proporczyk
prawdopodobnie
noszony przy pułkowniku (fanion du
colonel). Napisy na prawej stronie są
następujące: „N wybawiciel – Polk lekkokonny-polski – przy boku – Napoleona
Wielkiego” z boku równolegle do drzewca
„Znak zwycięstwa”. Napisy i znaki po
lewej stronie: przy drzewcu z boku
„Znamie Polaka”, pośrodku orzeł polski
na tle gwiazdy karmazynowej o 6
promieniach; napisy na promieniach:
„Honor, Ojczyzna, Rząd, Prawo, Cnota,
Własność”,
wokoło
gwiazdy
zaś:
„Odwaga, męstwo, karność. Poświęcenie,
pojednanie,
stałość.
Posłuszeństwo,
gorliwość, wierność. Oświecenie, praca,
skromność.
Czułość,
sprawiedliwość,
ludzkość.
Staranność,
oszczędność,
przezorność”. W r. 1899 wyszło obszerne
-
Wersja 01 01 2017.
dzieło pod tytułem: „Źródła do historyi
pułku polskiego lekko-konnego Gwardyi
Napoleona I”, wydał A. Rembowski.] –
(daw, wojsk) könnyűlovasság
szwoleżerski, -a, -ie – könnyűlovassági
szyb [1. wyrobisko korytarzowe wraz z
urządzeniami naziemnymi, prowadzące
pionowo z powierzchni terenu do złoża;
2. otwór wiertniczy wraz z naziemną
wieżą, służący do wydobywania ropy
naftowej lub eksploatacji gazu ziemnego;
3. pionowy kanał wewnątrz budynku, w
którym
np.
porusza
się
winda;
4. podziemny
wykop
budowlany
wykonany pionowo w głąb gruntu;
5. pionowa komora grzejna pieca] – kút,
akna, bányaakna; tárna
szyb albo szaszor [dawna nazwa latawca
klejonego zwykle w kształcie orła przez
chłopców do puszczania na cienkim
sznurku w powietrze] – (daw) enyvezett
papírsárkány
szyb kopalniany – bányaakana
szyb naftowy – olajkút, petróleumkút
szyb windy – liftakna
szyb wentylacyjny – szellőzőakna
szyb wydobywczy – fejtőakna
szyb zjazdowy – szállítóakna
szyba [szklana tafla oprawiana w ramę lub w
odpowiedni uchwyt] – ablaküveg, táblaüveg
szyba boczna – ajtóüveg (autónál)
szyba matowa – mattüveg
szyba mleczna – tejüveg
szyba pancerna – edzett biztonsági üveg
szyba panoramiczna [przednia lub tylna szyba
samochodowa zapewniająca szerokie pole
widzenia] – panorámaüveg
szyba pękła – az üveg megrepedt
szyba przednia – szélvédő, szélvédőüveg
szyba tylna – hátsó ablaküveg
szyba wystawowa – kirakatablak
szybciej – gyorsabban; hamarabb
szybciutko – gyorsacskán; sietősen
szybciutko
się
spakować
–
sietősen
összecsomagolt
szyber [1. zasuwa do przymykania kanału
kominowego w celu regulacji ciągu;
2. zasuwane drzwiczki pieca; 3. łopata do
wsuwania pieczywa do pieca] – tolóka,
kemencetolózár
szyberdach [zamykany otwór w dachu
samochodu
umożliwiający
jego
wietrzenie; też: całe to zamknięcie wraz z
mechanizmem] – napfénytető
szybik – kutacska, aknácska
6882
szybka [niewielka szyba] – kis ablaküveg
szybki, -a, -ie [1. przebiegający w dużym,
większym niż zwykle tempie; 2. taki,
którego elementy następują jeden po
drugim z dużą, większą niż zwykle,
częstotliwością;
3. następujący
w
niedługim
czasie;
4. o
ludziach,
zwierzętach,
urządzeniach
itp.:
przebywający większą odległość lub
wykonujący większą pracę niż inny w tym
samym czasie; 5. trwający krócej niż
zwykle; 6. reagujący natychmiast, często
bez zastanowienia] – gyors, sebes; fürge;
szilaj; rohamos
szybka jazda – gyorshajtás
szybka jazda na łyżwach, jazda szybka na
łyżwach/łyżwy a. szybka jazda na lodzie –
gyorskorcsolyázás
Tóth Ágota, az OXXO Energy Drink gyorskorcsolyázója
szybka obsługa – gyors kiszolgálás
szybki refleks – gyors reflex
szybka śmierć – gyors halál
szybka transformacja Fouriera (ang. FFT od
Fast Fourier Transform) [to algorytm
liczenia dyskretnej transformaty Fouriera
oraz transformaty do niej odwrotnej] –
FFT (Fast Fourier Transform); gyors Fourier
transzformáció [1. hasonló a diszkrét
Fourier-transzormációhoz azt leszámítva,
hogy a pontok számának kettőn hatványának
kell lennie. 2. Olyan digitális jelfeldolgozó
algoritmus, amely végeredményét tekintve
azonos adott számú diszkrét Fouriertranszformáció végrehajtásával, de a
számítási szimmetriák és redundanciák
kihasználásával jelentősen csökken a
számításigény.]
szybki wzrost – gyors növekedés v. emelkedés v.
fejlődés
szybkie męczenie się – fáradékonyság
szybkie tempo – gyors ütem
szybkim manewrem odbił od przeciwnika –
gyors fogással megszabadult az ellenféltől
szybko
–
gyorsan,
sebesen,
rohamosan;
(mozdulatról) frissen
-
Wersja 01 01 2017.
szybko działający – gyorsan ráfelelve (válaszolva)
szybko oddychać – pihegni; lihegni; zihálni
szybko się orientować, szybko reagować – átv.
gyorsan kapcsol
szybko- [pierwsza część wyrazów złożonych
wskazująca, że to, co jest nazwane drugim
członem, jest szybkie lub szybko
wykonywane] – gyorsszybkobiegacz (krótkodystansowiec, sprinter)
[1. ten, kto szybko biega; 2. daw. biegacz,
zwłaszcza sprinter lub łyżwiarz szybki] –
(sp) gyorsfutó; rövidtávfutó, sprinter
szybkobiegaczka [zob. sprinterka] – rövidtávú
futónő; női sprinter
szybkobiegaczka – (kutya) rövidtávú versenyző,
sprinter (nőstény)
szybkobieżnia – mezőny, pálya, idomítópálya
szybkobieżny,
-a,
-e
[1. o
pojazdach,
urządzeniach: mogący rozwijać dużą
prędkość; 2. o maszynach: mający dużą
prędkość obrotową] – gyors, gyorsfutó,
sebes
szybkobieżny pociąg – sebesvonat [TGV (pociąg
szybkobieżny): nagysebességű vonat, TGV]
szybkolotny, -a, -e – gyorsrepülő
szybkolotny sokół – gyorsan szálló sólyom
szybkonogi, -a, -ie [szybko biegający, chodzący]
– gyorslábú, gorsfutó
szybkonoga panna – gyorslábú asszony
szybkonośny, -a, -e – gyorslövetű
szybkoobrotowy,
-a,
-e [o maszynach,
przyrządach itp.: pracujący na szybkich
obrotach] – magas v. nagy fordulatszámú
szybkopalny, -a, -e – gyorségésű (lont
szybkopalny: gyorségésű gyújtózssinór)
szybkostrzelny, -a, -e [o broni palnej: taki, z
którego można oddać dużą liczbę strzałów
w określonej jednostce czasu] –
gyorslövetű
szybkostrzelna broń – gyorslövetű fegyver
szybkostrzelny karabin – gyorslövetű puska
szybkościomierz [zob. prędkościomierz] –
sebességmérő
szybkościowy, -a, -e – gyorsasági, gyors-
6883
szybkościowe skrawanie metali – (műsz.)
gyorsvágás, gyorsdarabolás
szybkościowiec [1. pot. pracownik wykonujący
swoją pracę z nastawieniem na szybkość
jej wykonania; 2. pot. budynek, którego
budowa trwała rekordowo krótko] –
gyorsfalazó munkás; rekord idő alatt
elkészült épület
szybkościowo – gyorsasággal
szybkościowy, -a, -e [1. dotyczący szybkości
poruszania się; 2. sport. polegający na
wykazaniu się szybkością; 3. szybko
poruszający
się,
funkcjonujący;
4. wykonywany bardzo szybko; 5. przy
wykonywaniu pracy nastawiony na
szybkość jej wykonania] – gyorsasági,
gyorsszybkościowe walcowanie – gyorshegesztés
szybkościowí wytop stali – acélgyorsolvasztás
szybkość [1. cecha tego, co przebiega w
większym
tempie,
z
większą
częstotliwością, krócej niż zwykle; 2. cecha
tego, kto szybko porusza się, pracuje lub
reaguje; 3. wartość określająca, jak
szybko coś lub ktoś się porusza lub coś się
dzieje;
4. fakt,
że
coś
następuje
natychmiast, niezwłocznie] – sebesség (v);
gyorsaság
szybkość handlowa – kereskedelmi gyorsaság
szybkość kosmiczna (zob. prędkość kosmiczna) –
szökési sebesség
szybkość mowy – beszédsebesség [a beszédelemek
iőegységre eső átlagos száma egy
meghatározott beszédszakasz folyamán]
szybkość naddźwiękowa – szuperszónikus
sebesség
szybkość normalna – szabályos v. rendes sebesség
szybkość obiegu pieniądza – pénzforgalom
sebessége
szybkość obrotowa – fiz. forgási sebesség
szybkość obrotów – fordulatszám, forgási sebesség
szybkość początkowa – kezdősebesség
szybkość rejsowa – utazási sebesség
szybkość wybierany – letapogatási sebesség
bárminemű jelátvitelnek fontos jellemzője a felső
határfrekvencia,
amelyet
nagymértékben
meghatároz a letapogatás sebessége. Ez
lényegében a jelhordozó közeg és az információt
felvevő (illetve lejátszó) fej közötti relatív
sebesség. A kazettás magnók rögzített fejjel
dolgoznak,
letapogatási
sebességük
(szalagsebességük)
4,75cm/s,
felső
határfrekvenciájuk körülbelül 20kHz. A házi
videómagnók letapogatási sebessége (a fej és a
szalag relatív sebessége, lásd VHS) eléri a
484cm/s-ot, a határfrekvencia a 3MHz-et. A
szalagsebesség valójában igen alacsony (2,34cm/s
a VHS-rendszerben), a fejdob viszont gyorsan
-
Wersja 01 01 2017.
forog. Stúdiógépek letapogatási sebessége elérheti
a 4000cm/s-ot.
szybkozmienny, -a, -e [1. o zjawiskach
fizycznych: taki, który ulega szybkim
zmianom; 2. o urządzeniach: rejestrujący
szybkie zmiany zjawisk fizycznych] –
gyorsan változó
szybkozmienny prąd – nagyfrekvenciájú áram
Szybolet,
Szibolet
[Gileadczycy
kazali
Efraimitom powiedzieć ''szybolet'', a gdy
wymawiali ''sybolet'', wtedy wiedzieli, że
są Efraimitami. W ten sposób wykryto
czterdzieści dwa tysiące Efraimitów,
którzy byli wrogami Gileadczyków i ich
zabito.] – Sibbolet (gabonaaratás, folyó,
folyam) [Héber szó, amelyet a Jordán egyik
partján "szibbolet"-nek ejtettek, és ezt a szót
használták fel Gileád (1) férfiai annak
felismerésére, hogy a menekülő ember
Efraimból való-e vagy sem (Bír 12,5-6).]
szybować [1. latać na szybowcu; 2. o szybowcu:
latać, wykorzystując wznoszące prądy
powietrzne;
3. o
innym
statku
powietrznym: latać bez używania mocy
silnika lub przy silniku pracującym na
minimalnych obrotach; 4. o ptakach,
owadach itp.: latać z rozpostartymi
skrzydłami
bez
poruszania
nimi;
5. przemieszczać
się
w
powietrzu
swobodnie i płynnie; 6. myśleć, marzyć o
rzeczach
odległych;
7. o
myślach,
marzeniach
itp.:
dotyczyć
spraw
odległych] – repülni, lebegni, libegni,
vitorlázni; vitorlázó repülőgépen repülni;
vitorlázó repülést végezni
szybkowar [garnek z hermetyczną pokrywą do
szybkiego
gotowania
potraw
pod
ciśnieniem pary] – gyorsfőző edény; kukta
szybowiec [statek powietrzny podobny do
samolotu, utrzymujący się w powietrzu
dzięki wznoszącym prądom powietrznym
działającym na jego skrzydła] –
vitorlázógép, vitorlázó repülőgép (levegőnél
nehezebb, hajtómű nélküli repülőgép)
szybowiec bezogonowy [zob. bezogonowiec] –
faroknélküli vitorlázógép
szybowisko [lotnisko dla szybowców] – repülőtér
(vitorlázó repülőgépek számára)
szybownictwo [1. latanie na szybowcach;
2. konstruowanie
szybowców]
–
vitorlázórepülés; vitorlázórepülő szerkesztés
szybowniczy, -a, -e – vitorlázó repülő
szybownik [konstruktor lub pilot szybowców],
szybowniczka – vitorlázó repülő (ffi/nő)
szybowy, -a, -e [1. związany z szybem, np. piec
szybowy, wieża szybowa; 2. związany z
szybą] – vitorlázó; akna
6884
szybowy [górnik pracujący przy głębieniu
szybu] – aknász
szyby powylatywały z okien – az ablaküvegek
kirepültek (a keretből)
szyby zapotniały – elhomályosodtak az
ablaktáblák v. ablaküvegek
szych [1. węg. sikk 'szyk, wytworność;
dystynkcja, smak' z fr. chic 'szyk(owny)';
nić z metalu mającego naśladować złoto a.
srebro, do obszywania galonów, haftów
itp.; przen. blichtr.; 2. nitka owinięta
drucikiem, używana do haftów i wyrobów
pasmanteryjnych;
3. daw.
pozorna
świetność] – (fr.) sikk; kellem, báj; finom
könnyedség (fellépésben); divatosság, ízlés
(öltözködésben);
fémpikkely,
flitter,
hamisarany; (átv.) hamis csillogás
szycha [1. pot. zgr. od szyszka; 2. pot. osoba
bardzo
wpływowa,
na
wysokim
stanowisku] – toboz; átv. magas beosztású,
nagyon befolyású személy
szychciarz – olvasztár
szychowy, -a, -e – hamis csillogással kapcsolatos
szychta [nm. Schicht 'warstwa; pokład; jw.' czas
pracy górnika w ciągu 1 doby; zmiana
robocza w kopalni] – (ném.) schicht, siht;
réteg; szakmány, (bány.) műszak (8 órai
munka); váltás
szychtuch [(u Zygmunta Glogera) tkanina z
szychu czyli lama fałszywa, naśladowana]
– (daw) lamé utánzatú vagy csillogó
ruhaanyag, kelme
szychta nocna – éjjeli műszak
szycie [1. pot. rzecz szyta lub uszyta; 2. łączenie
tkanin
i
innych
materiałów
włókienniczych za pomocą igły i nitki.
Wyróżniamy szycie ręczne i maszynowe.
Ręczne szycie wykorzystuje tylko jedną
igłę, maszynowe dwie igły i więcej niż
jedną nitkę] – varrás [A varrás - mint
művelet - egy vagy több anyagréteg,
alkatrész vagy kellék összeerősítése ill.
díszítése különféle varratokkal. A varrás mint a varrási művelet eredménye - az
anyagrétegek, alkatrészek vagy kellékek
összeerősítése, megerősítése, díszítése során
létrehozott képződmény, azaz a varrat és az
összevarrt kelme együttese.]
-
Wersja 01 01 2017.
szycie (odzieży) – varratás
szycie miarowe odzieży; szycie odzieży na miarę
– mérték utáni varratás
szyć (szyje) [1. łączyć nićmi części materiału,
skóry itp.; 2. wykonywać coś, łącząc
szwami wykrojone z materiału, skóry itp.
części tego; 3. zlecić komuś wykonanie
ubrania, butów itp.; 4. łączyć za pomocą
nici
chirurgicznych
brzegi
rany,
uszkodzone mięśnie itp.; też: poddawać
kogoś
takiemu
zabiegowi;
5. daw.
Wyszywać; 6. daw. strzelać z łuku; 7. daw.
przelatywać, spadać szybko przed czyimiś
oczami] – varrni; átv. nyilazni
szyć bez naparstka – gyűszű nélkül varrni
szyć coś – varrni vmit
szyć futro – bundát varrni
szyć komu buty – cipőt készíteni vkinek; (átv.)
ármánykodni, fondorkodni vki ellen;
megfúrni vkit
szyć kordonkiem – vastag varróselyemmel varrni
szyć na maszynie – (varrógépen) gépelni
szyć na okrętkę – huroköltéssel beszegni
szydełko [1. pręcik o jednym końcu zagiętym w
mały haczyk, używany do robienia
różnych rzeczy z włóczki, kordonku itp. 2.
(daw.) broń biała, szpada walońska z
XVII/XVIII wieku] – horgolótű; (daw.)
olasz tőr
Szpada walońska z XVII/XVIII w
szydełkować (szydełkuje) [robić szydełkiem
czapki, serwetki itp.] – horgolni
szydełkowanie – horgolás
6885
szydełkowy, -a, -e – horgolótű-; horgolt
szyderca [ktoś szyderczy; osoba komentująca
coś w sposób zgryźliwy i uszczypliwy dla
odbiorcy] – gúnyolódó ffi
szydercy * naśmiewcy – csúfolódók [Péter II.
levele 3,3-4]
szyderczo – csúfosan, gúnyosan
szyderczy, -a, -e [właściwy dla szydercy,
szyderstwa]
–
gúnyos,
gúnyolódó,
csúfondáros
szyderczy uśmiech – vigyor
szyderstwo [1. drwiący stosunek do kogoś,
czegoś,
nacechowany
dodatkowo
lekceważeniem lub pogardą; 2. słowa lub
żart będące wyrazem takiego stosunku] –
gúny, csúfolódás; gúnyolódás
szydlasty, -a, -e – szálas
szydło [1. narzędzie w postaci metalowego kolca
osadzonego w trzonku, służące do
przekłuwania
twardego
materiału;
2. gruba igła do szycia twardego
materiału; 3. „Wtedy jego pan zaprowadzi
go przed Boga, potem postawi go u drzwi
albo u odrzwi i przekłuje mu pan jego ucho
szydłem, i będzie niewolnikiem jego na
zawsze.” (2 Moj. 21.6)] – (szerszám) ár
[Hegyes szúrószerszám, a cipészárhoz
hasonló, arra szolgált, hogy vele átfúrják
annak a rabszolgának a fülét, aki önként
végleg az uránál akart maradni (2Móz 21,6;
5Móz 15,17). — 2 Móz. 21,6: Akkor vigye
őt az ő ura a bírák elé, és állítsa az ajtóhoz
vagy az ajtófélhez, és az ő ura fúrja által az ő
fülét árral; és szolgálja őt mindörökké. 5
Móz. 15,17 Akkor vedd az árat, és fúrd a
fülébe és az ajtóba; [2 Móz. 21,5.6.] és
legyen szolgáddá mindvégig; így cselekedjél
szolgálóleányoddal is.]
szydło szewskie – cipészár
szydło tapicerskie – kárpitostű, kárpitosár
szydzenie – gúnyolás, csúfolás
szydzić (szydzę) [odnosić się do kogoś lub do
czegoś z szyderstwem] – gúnyolódni,
csipkelődni; (z kogo/czego) csúfolni,
gúnyolni (vkit/vmit)
szydzić z kogoś – csúfolni vkit; kigúnyolni vkit;
gúnyt űzni vkiből
szydzić z kogo/czego – gúnyolni vkit/vmit
szyfer [odmiana łupku] – dawn. palavessző
szyfon [1. cienka, przezroczysta i przewiewna
tkanina jedwabna lub bawełniana; 2.
przewiewna, przejrzysta tkanina o splocie
płóciennym,
utkana
z
jedwabiu
naturalnego (zwana też crêpe-chiffon) a.
sztucznego lub z bawełny; 3. rodzaj
lekkiej i przejrzystej tkaniny jedwabnej
-
Wersja 01 01 2017.
lub wełnianej. Posiada splot płócienny a
wykonana jest z mocno skręconej, cienkiej
przędzy. Może być drukowana lub
jednobarwna, stosuje się ją do produkcji
sukienek i bluzek kobiecych. 4. Bardzo
cienka, lekka i przeźroczysta tkanina
jedwabna,
bawełniana,
z
włókien
chemicznych. Faworyt letnich tunik i
wizytowych sukienek z rozkloszowanymi
dołami.] – sifon; (text) vászon, fehérített
pamutvászon
szyfon (1) [miękka tkanina bawełniana delikatna
w dotyku o płaskiej powierzchni; w
splocie płóciennym z czystych przędz.
Stosowana
do
bielizny.]
–
sifon
(pamutszövet) [Finom fogású, keményített
pamutszövet,
finom
fonalakban
vászonkötésben szövik. Ágyneműk és
fehérneműk készítésére használják.]
szyfon (2) [delikatna, przejrzysta jedwabna
tkanina o ziarnistej powierzchni; w splocie
płóciennym z przędz z naturalnego
jedwabiu lub syntetycznych włókien o
skręcie S lub Z. Stosowana do lekkich
sukienek, szali i chust.] – sifon
(selyemszövet) [Finom, fényes, érdes
felületű
selyem
típusú
szövet;
vászonkötésben szövik S- és Z-sodratú
hernyóselyem- vagy szintetikus fonalakból.
Ha krepp-fonalakat használnak a gyártáshoz,
krepp-sifon a neve. Könnyű ruhák, sálak,
kendők készítésére használják.]
szyfon welurowy [wspólne określenie dla tkanin
runowych o delikatnym, miękkim runie
(w bawełnianych, jedwabnych lub
syntetycznych włóknach), co tworzy na
tkaninie w poprzeczne pasy i jest
częściowo oznakowane. Stosowana w
damskich sukniach i płaszczach.] – sifonbársony [Puha láncbársony, gyakran
keresztirányú
bordázattal,
esetleg
kötésmintázattal,
de
mindig
olyan
kikészítéssel, ami a láncirányú száltakarót
fellazítja. Női ruhák és kabátok készítésére
hazsnálják.]
szyfoniera, szyfonierz (fr. chiffonnier; fr. chiffon gałganek) [1. fr. chiffonier 'gałganiarz,
szmaciarz; komódka' od chiffe, chiffon
'szmata' z ang. chip 'drzazga; skrawek';
wysoka komoda z szufladami na bieliznę;
2. wysoka komoda z szufladami na
bieliznę, używana od połowy XVII w.,
mogła
służyć
do
przechowywania
ręcznych robótek i skrawków tkanin; 2)
małe pudełko tekturowe pokryte tkaniną,
wieszane na ścianie; 3) woreczek na
robótki ręczne.] – (fehérneműs és ruhás)
szekrény
6886
szyfonierka [komódka, szafka na bieliznę i
drobiazgi; przest. woreczek na robótki
kobiece i skrawki materii] – fehérneműs
szekrényke
szyfr [fr. chiffre 'cyfra; jw.; monogram' ze
śrdw.łac. cifra 'zero' od arab. sifr 'pusty;
zero';
1. kod
do
zapisywania
i
przekazywania informacji, których treść
powinna pozostać nieznana osobom
niepowołanym; 2. szereg cyfr lub innych
znaków, których znajomość umożliwia
otworzenie specjalnego zamka; 3. zapis
tekstu za pomocą jednej z wielu metod
mających na celu zatajenie treści tekstu
przed osobami niepowołanymi, zwł. w
korespondencji dypl., wojsk. i handl.] –
(fr.) chiffre, sifre; rejtjel, számjel, titkosírás;
sifrírozott írás; betűkkel v. számokkal,
bizonyos kulcs szerint leírt szöveg, amely
csak a kulcs ismeretével olvasható
szyfr
(inaczej
kryptograficzny
algorytm
szyfrujący) [jest to funkcja matematyczna
wykorzystywana do szyfrowania tekstu
jawnego
lub
jego
deszyfrowania.
Zazwyczaj jedna funkcja wykorzystywana
jest do szyfrowania, a inna do
deszyfrowania wiadomości. Wiadomość
przed zaszyfrowaniem nazywana jest
tekstem
jawnym,
zaś
wiadomość
zaszyfrowaną nazywamy szyfrogramem.
Proces zamiany tekstu jawnego na
szyfrogram nazywamy szyfrowaniem.] –
rejtjelező kriptográfiai algoritmus [A
rejtjelezô
algoritmusok
alatt
olyan
matematikai apparátust kell érteni, amely
egy tetszôleges, "nyílt" adathalmazból úgy
állít elô egy transzformált, "kódolt"
adathalmazt, hogy abból az eredeti nyílt
adathalmaz visszanyerhetô, visszafejthetô
legyen.]
szyfr handlowy – kereskedelmi rejtjel
szyfrant [osoba, która nadaje, odbiera i
odczytuje tajną korespondencję podaną
szyfrem]; szyfrantka – sifírozó, desifírozó,
rejtjelező (ffi/nő)
szyfrarka
telegraficzna
[urządzenie
do
przetwarzania tekstu jawnego na szyfr i
odwrotnie] – távírókészülék
szyfrogram [1. tekst nadany szyfrem; 2. zabawa
umysłowa, w której litery odgadywanych
wyrazów ustawione w kolejności według
odpowiadających
im
liczb
tworzą
rozwiązanie] – rejtjelezett szöveg; fejtörő
játék
szyfrować [zapisywać, przekazywać informacje,
używając szyfru] – (fr-ném) sifrírozni;
rejtjelezni, számjelezni
szyfrowanie – rejtjelezés, számjelezés
-
Wersja 01 01 2017.
szyfrowanie asymetryczne (ang. asymmetric
encryption) [sposób szyfrowania, w którym
szyfrowanie przebiega za pomocą jednego
klucza, a odtworzenie wiadomości
(deszyfrowanie) za pomocą drugiego.
Szyfrowanie takie uniemożliwia podszycie
się pod nadawcę przez osoby uprawnione
do
deszyfrowania
wiadomości
(posiadające klucz odkodowujący).] —
(ang. asymmetric encryption) szimmetrikus
titkosítás
szyfrowanie danych (ang. encryption) [metoda
zabezpieczania danych podczas ich
transmisji. Polega na zmianie postaci
przesyłanych danych, dzięki czemu stają
się one bezużyteczne dla osoby, która nie
posiada
dostępu
do
programu
rozkodowującego (klucza).] — (ang.
encryption) titkosítás v. rejtjelezés [a
kriptográfiának az az eljárása, amellyel az
információt (nyílt szöveg) egy algoritmus
(titkosító eljárás) segítségével olyan
szöveggé alakítjuk, ami olvashatatlan olyan
ember számára, aki nem rendelkezik az
olvasáshoz szükséges speciális tudással, amit
általában kulcsnak nevezünk. Az eredmény a
titkosított információ (titkosított szöveg). Sok
titkosító eljárás egy az egyben (vagy
egyszerű
átalakítással)
használható
megfejtésre is, azaz, hogy a titkosított
szöveget újra olvashatóvá alakítsa. A
titkosítást régóta használja a katonaság és a
kormányok, hogy megkönnyítsék a titkos
kommunikációt.
Napjainkban
sokféle
területen használják, polgári rendszerekben
is. Ilyenek például a számítógép-hálózatok,
Internet, mobiltelefonok, vezeték nélküli
hálózatok, Bluetooth és a bankautomaták
(ATM-ek). A titkosítás bár meg tudja védeni
az üzenet bizalmasságát, de szükség van más
technológiákra is, hogy biztosítani tudjuk az
üzenet sérthetetlenségét és hitelességét.]
szyfrowanie na łączu (ang. link encryption)
[technika
szyfrowania
w
sieciach
komputerowych na poziomie połączeń, w
której każda para połączonych węzłów ma
osobny klucz.] — (ang. link encryption)
kapcsolattitkosítás (link encryption) az a
titkosítási eljárás, amikor egy titkosító
egységet helyeznek minden számítógép és a
fizikai réteg közé, így minden, a
számítógépből ki és a számítógépbe belépő
bit titkosításra/visszafejtésre kerül]
szyfrowanie symetryczne (ang. symmetric
encryption) [sposób szyfrowania, w którym
ten sam klucz służy zarówno do
szyfrowania, jak i deszyfrowania. Ze
względu na konieczność współdzielenia
klucza przez obie strony dokonujące
6887
transmisji
techniki
szyfrowania
symetrycznego
są
coraz
rzadziej
stosowane.] — (ang. symmetric encryption)
szimmetrikus
titkosítás
[más
néven:
hagyományos / egy kulcsú a feladó és a
címzett egy közös titkos kulcson osztozik
minden klasszikus titkosítás ilyen az 1970-es
évekig a nyilvános kulcsú kriptográfia
megjelenéséig ma is a legelterjedtebb, a
nyilvános kulcsú módszerek nem lecserélték,
hanem kiegészítették őket]
szyfrowanie w węzłach końcowych (ang. end-toend encryption) [szyfrowanie na całej
drodze przesyłania, czyli wykonywanie
szyfrowania w dwóch komputerach
końcowych. Klucz szyfrowania jest znany
tylko u źródła i w miejscu przeznaczenia.]
— (ang. end-to-end encryption) végponttól
végpontig rejtjelezés
szyfrowanie
wielokrotne
(ang.
multiple
encryption) [operacje wielokrotnego użycia
funkcji szyfrującej z różnymi kluczami,
wykonywane w celu uzyskania większego
stopnia
skomplikowania
w
przekształcaniu tekstu jawnego na tekst
zaszyfrowany.]
—
(ang.
multiple
encryption) többszörös rejtjelezés
szyfrowy, -a, -e – rejtjeles, sifre
szyfrowa depesza – sifre távirat
szyfrówka [środ. depesza szyfrowana] – (közb.)
rejtjeles távirat
szyici [arab. szīa 'zwolennicy, sekta (Alego)' od
szā'a towarzyszyć'. mniejszy z dwóch
głównych odłamów islamu, odrzucający
Sunnę, nie uznający pierwszych trzech
kalifów i uważający Alego, zięcia
Mahometa, za prawowitego następcę
proroka, ustalony jako religia narodowa
Persji od 1500 r., zawierający liczne sekty]
– síiták; mohamedán szekta, amely Abu
Talib fiában, Aliban látja mOhamedán igazi
utódját; 1512 óta Perzsia államvallása
szyizm (od arab. ‫ع لي ش ي عة‬, szī'at Ali –
stronnictwo Alego) [obok sunnizmu i
charydżyzmu stanowi jeden z trzech
głównych nurtów współczesnego islamu,
drugi po sunnizmie co do liczby
wyznawców. Szyici nie uznają trzech
pierwszych kalifów. Rozdział od sunnitów
dokonał się w wyniku sporu o władzę po
śmierci kalifa Alego. Szyici nie uznali
nowego kalifa. Prawowitymi następcami
Mahometa dla szyitów są jedynie
potomkowie Alego i córki proroka,
Fatimy, to jest Alidzi. Szyici w większości
dogmatów wiary jak i praktyk religijnych
nie różnią się od sunnitów, jednak (z
wyjątkiem zajdytów) uważają że pełni
-
Wersja 01 01 2017.
objawienia można dostąpić jedynie za
pośrednictwem imama z rodu Alidów,
który na końcu świata objawi się jako
mahdi.] – síizmus [A síita iszlám, arabul
as-sía (‫ )ال ش ي عة‬az iszlám legnagyobb
vallási kisebbsége, mely ma a muszlimok
10-20%-át egyesíti. A többségi szunnita
iszlámtól alapvetően abban különbözik,
hogy
Mohamed
próféta
és
vejeunokatestvére, Ali utódai – ahogy ők
nevezik, „a ház népe”, vagyis ahl al-bajt –
számára kiemelt szerepet biztosít. Hogy ez
milyen természetű, az irányzatonként eltér,
de összességében elmondható, hogy
kizárólag a 656-tól 661-ig uralkodó Alit
ismerik el legitim kalifának, és – szintén
irányzattól függően – bizonyos számú fiú
utódait tévedhetetlen, isteni tudást birtokló
imámoknak tekintik. A síita irányzatok
többségében
fontos
szerep
jut
az
úgynevezett
mahdihoz
kötődő
megváltástannak is. Az államhatalmat a
középkorban és az újkorban egyedül Iránban
sikerült megszerezniük 1501-től]
szyja [1. część ciała łącząca głowę z tułowiem;
2. szyjka dużego przedmiotu, zwykle
naczynia] – nyak
szyjka [1. zdr. od szyja w zn. 1.; 2. zwężona,
wydłużona
część
czegoś;
3. część
instrumentu strunowego służąca do jego
trzymania] – kis nyak, nyakacska
szyjka butelki – az üveg nyaka
szyjka macicy [1. (łac. Cervix uteri) – zgrubiała,
dolna część mięśniówki macicy. Łączy
pochwę z jamą macicy. Dzięki licznym
zmarszczeniom sprzyja wydostawaniu się
płodu na zewnątrz. Szyjka macicy jest
kanałem dla plemników, które je wiedzie z
pochwy do macicy; 2. zwężona część
macicy wchodząca do pochwy] – méhnyak
(nem különálló szerv, hanem a méh része,
ezért szakkönyvek általában a méhvel együtt
szokták tárgyalni)
szyjka butelki – az üveg nyaka
szyjka nurkowa – vidraprémgallér, vidraboa
szyjka zęba [przewężenie między koroną zęba a
jego korzeniem] – fognyak; fogkorona és a
foggyökér közötti rész
1
szyk [1. określony porządek ustawienia ludzi,
zwierząt, pojazdów itp.; 2. jęz. układ
wyrazów w zdaniu lub zdań wobec –siebie
w zdaniu złożonym] – alakzat, rend; (gram)
szórend; (dawno) csapatok, hadsereg
szyk bojowy – harci rend, csatarend
szyk dwuszeregowy – kettős sor v. rend
szyk marszowy – menetoszlop
szyk prosty – egyenes szórend
6888
szyk odwrócony – gram. fordított szórend
szyk przestawny [odstępstwo od zwykłego szyku
wyrazów w zdaniu] – megváltoztatható v.
áthelyezhető sorrend
szyk przestawny [zob. inwersja w zn. 6.]
(nyelvtan) fordított szórend
szyk rozwinięty – (wojsk) laza alakulat; felfejlődött
rend
szyk słów – (gram) szórend, mondatszerkesztés
szyk wyrazów [to układ wyrazów w
wypowiedzeniu i wypowiedzeń wobec
siebie] – szórend
- stały szyk wyrazów – kötött szórend
- swobodny szyk wyrazów – szabad
szórend
szyk wyrazów – szórend
szyk zdania – (nyelvt.) szórend
szyk zwarty – zárt csatarend
szyk2 [elegancja i wytworność, zwłaszcza w
stroju lub w ruchach] – sikk; báj, csín,
izlés, kellem; könnyed elegancia; (kiv.)
divatos szokás
szykana [1. fr. chicane 'kruczek, wybieg prawny;
jw.'; umyślne dokuczanie, stawianie
przeszkód, prześladowanie, dręczenie
biurokratycznymi,
formalnymi
utrudnieniami; (rzecz z szykanami) żart.
elegancka, wytworna, na luksusowym
poziomie (technicznym); 1. «utrudnienie,
przeszkoda stwarzane komuś rozmyślnie
lub złośliwie; 2. sztuczna przeszkoda na
torze
wyścigu
samochodowego,
wymuszająca zmniejszenie prędkości] –
(fr-lat.) sikanéria, (fr.) sikán; bosszantás,
zaklatás, akadékoskodás; szeszély, rigolya;
(dawno)
törvénycsavarás;
fondorlat,
cselszövés; kellemetlenkedés, zaklatás
szykanować [stosować wobec kogoś szykany] –
zaklatni, akadékoskodni, bosszantani
szykanować kogo – zaklatni, bosszantani vkit
szykanować się [szykanować jeden drugiego] –
zaklatják, bosszantják egymást
szykanowanie
–
zaklatás,
akadékoskodás,
bosszantás
szykany [pot. to, co służy spotęgowaniu elegancji,
wystawności czegoś] – zaklatás
szyki [wojsko ustawione w określonym
porządku] – (wojsk) alakzat, alakulat
szykować [1. planować coś i przygotowywać się
do wykonania tego; 2. przygotowywać coś
do użycia, wykorzystania itp., sądząc, że
będzie to potrzebne; 3. przygotowywać
kogoś do wykonania przez niego lub na
nim jakiejś czynności] – készíteni, rendezni,
előkészíteni; főzni
szykować niespodziankę – meglepetést készíteni
-
Wersja 01 01 2017.
szykować się [1. przygotowywać się do czegoś
lub planować coś; 2. być tym, co
najpewniej nastąpi; 3. pot. przygotowywać
się do schwytania kogoś lub zrobienia
komuś czegoś złego] – (do czego) készülni,
készülődni, előkészülni (vmire); kész vmire
szykować się (do czego) bardzo – nagyban
készülődni
szykować się do odlotu – (ptak) készül a
költözésre
szykowanie się – készülés, készülődés
szykowanie się do szkoły – készülődés az iskolába
szykownie – sikkesen; csínosan, bájosan; ügyesen,
ízlésesen
szykowność – sikk, elegancia; csínosság, báj,
kellem
szykowny, -a, -e [1. ubierający się i zachowujący
w sposób elegancki; 2. świadczący o
czyimś dobrym guście i elegancji] – sikkes,
elegáns; jóvágású, csínos, bájos, kellemes;
könnyed eleganciát, vonzó eredetiséget
tanúsító
szyld
[1. tablica przy wejściu do sklepu,
warsztatu, instytucji itp., podająca ich
nazwę; 2. nazwa, hasło itp., które ktoś
wykorzystuje
w
działaniu,
lub
organizacja, instytucja, w której imieniu
występuje] – (ném.) sild; jel, címtábla,
cégtábla, cégér, felírás [A cégér vagy más
néven céhjelvény a középkorban elterjedt
reklám- és tájékoztató eszköz: üzlet vagy
műhely elé jól láthatóan kiakasztott tárgy,
vagy jelképes ábrázolás, amely jelezte a
kereskedelmi vagy ipari tevékenységet. A
cégér néha címer értelemben is szerepel.]
szyld
6889
szyld firmowy – céglábla
szyld sklepowy – üzleti tábla
szyldwach [nm. Schildwache 'warta (pierw. w
pełnej zbroi, z tarczą); jw.'; Schild 'tarcza;
szyld'; Wache 'czuwanie; straż(nica)' od
wachen 'czuwać; nie spać'. przest. żołnierz
na warcie, wartownik] – (ném., wojsk, nép)
silbak; őrszem
szyldzik – kis cégtábla
szyling [nm. Schilling, ang. shilling waluta
austriacka (=100 groszy), Kenii, Somalii,
Tanzanii, Ugandy (=100 centów); ang.
(przed II 1971 r.) 1/20 funta sterlinga (=12
dawnych pensów); por. funt] – (ném)
schilling; egykori osztrák pénzrendszer; 100
groschen; (ang.) shilling; angol pénzegység;
a fontsterling huszadrésze
szylkret [1. nm. Schildkröte 'żółw'; Schild
'tarcza, puklerz'; Kröte 'ropucha'; masa
rogowa z pancerzy żółwi morskich,
używna (zwł. dawn.) do wyrobu grzebieni,
guzików itd. oraz do inkrustacji; 2. masa
rogowa otrzymywana z wypolerowanych
pancerzy żółwi szylkretowych, lub też
wzór na niej wzorowany. Ma ona barwę
brązowożółtą, z jaśniejszymi i
ciemniejszymi plamami; jest lekko
przejrzysta. Naturalny szylkret stosuje się
np. do wyrobu oprawek okularów.] –
teknőc, páncélzat; szaru
szylkretowy, -a, -e [1. zawierający szylkret,
zrobiony z szylkretu (np. szylkretowe
grzebienie, guziki); 2. żółw szylkretowy gatunek tropikalnego żółwia morskiego] –
teknőcSzymek, Szymuś – a Simon beceneve
szymel albo koń biały [1. dawniej: koń szarej
maści; siwek; 2. gra starodawna w karty i
kosteczki. Są w niej 4 „matedory”,
jeździec czyli szymel, młot, kowadło, 4
dzwona i kawiarnia.] – deres (ló); szürke
ló; (ká) fehér ló (régi kártya- és kockajáték)
Szymon (hebr. ‫ שמעון‬Szim'eon – "Bóg wysłuchał")
[imię męskie pochodzenia biblijnego. Było
wyrazem wdzięczności za to, że Bóg
wysłuchał modlitw o urodzenie syna.
Mogło także znaczyć, że ludziom
noszącym to imię Bóg szczególnie sprzyja.
Pierwotna forma tego imienia to rzadziej
dziś używany Symeon.] – Simon (héber
eredetű férfinév, jelentése: meghallgattatás.
Rokon nevek: Semjén, Simeon)
Szymon (grec. forma hebrajskiego Symeon słuchać) [1. Piotra prawdziwe imię było
Szymon. 2. Brat Jezusa.3. Szymon
Kananejczyk. (także Zelotes - gorliwy). 4.
Faryzeusz. 5. Garbarz. 6. Trudnił się
-
Wersja 01 01 2017.
czarnoksiężnictwem, później podobno
uwierzył i chciał za pieniądze otrzymać
dar Ducha Świętego, za co zgromiony
został przez Piotra.] – SIMON I.
(meghallgattatás) (Simeon rövidebb alakja)
[1. Jézus apostola (Mt 10,2). Lásd: PÉTER;
2. Apostol, mellékneve: kananeus vagy
zélóta (Mt 10,4; Mk 3,18; Lk 6,15; ApCsel
1,13). 3. Bélpoklos férfi Betániában (Mt
26,6; Mk 14,3). 4. Jézus fivére (Mt 13,55;
Mk 6,3). 5. Cirénei Simon, aki Jézus
keresztjét vitte (Mt 27,32). Alexander (1) és
Rufus atyja (Mk 15,21). 6. Farizeus, akinek
házában a bűnös nő megkente Jézus lábát
(Lk 7,40.43-44). 7. Júdás Iskáriótes atyja (Jn
6,71; 12,4). 8. Samáriai mágus; a Szent
Szellem erejének kézrátétellel való közlését
pénzzel akarta megvenni (ApCsel 8,9-24). 9.
Joppei tímármester, aki Péternek szállást
adott (ApCsel 9,43; 10,6.17-18).] — SIMON
II. (pusztaság, meghallgatott) [Férfi Júda
törzséből (1Krón 4,20).]
Szymon Apostoł, Święty Szymon zwany
Kananejczykiem lub Gorliwym, gr. Δηλοτες
'zelotes', ap. Szymon Zelotes, cs. Apostoł
Simon Ziłot [jeden z 12 apostołów,
męczennik, święty Kościoła katolickiego i
prawosławnego] – Simon apostol [a
Názáreti Jézus egyik apostola volt. Életéről
nem sok tudható. A Bibliában az apostolok
felsorolásakor szerepel az ő neve is a
következő helyeken: Mk 3,18; Mt 10,4; Lk
6,15; ApCsel 1,13. Márk evangélista és Máté
apostol kánai (kananeus) Simonnak nevezi, a
Lukács evangélium és az Apostolok
cselekedetei azonban zelóta vagy buzgó
Simonnak. Ez a mellékneve utalhat az ismert
zsidó csoportosulás, a zelótákhoz való
tartozásra, akik erőszakos megmozdulásoktól
sem riadtak vissza a Rómával szembeni
szabadságvágyuk kifejezésében.]
szympans, szympansica [1. (Pan) - rodzaj dużej,
człekokształtnej małpy wąskonosej z
rodziny człowiekowatych, obejmujący
dwa
odrębne
gatunki:
szympans
zwyczajny (Pan troglodytes) i szympans
karłowaty (Pan paniscus) zwany również
bonobo. Obydwa gatunki są najbliżej
spokrewnione z rodzajem Homo; 2. duża
małpa człekokształtna, bez ogona, o
czarnej sierści, żyjąca w Afryce] –
csimpánz
(him/nőstény)
[(Pan)
az
emberszabású majmok egy neme, amelybe
az ember két legközelebbi rokona, a
közönséges csimpánz (Pan troglodytes) és a
bonobó (Pan paniscus) v. törpecsimpánz
tartozik. A csimpánzok fejlődési vonala
mintegy 6 millió éve vált külön az
emberekétől; a közönséges csimpánz és a
bonobó mintegy 2,5 millió éve különült el.]
6890
Gatunki
 † Pan sp. – obejmuje okazy KNM-TH 45519,
KNM-TH 45520, KNM-TH 45521
 szympans zwyczajny (Pan troglodytes) –
żyjące w lasach Afryki Równikowej közönséges csimpánz (Pan troglodytes)
 szympans karłowaty, bonobo (Pan paniscus)
– niekiedy traktowany jedynie jako
podgatunek. Występuje w dorzeczu Konga.
Jest mniejszy i ciemniejszy od poprzedniego.
- törpecsimpánz (Pan paniscus)
szympansi, -ia, -ie – csimpánz
szyna, szyny [1. stalowa belka będąca częścią
jednego z dwu ciągów tworzących tory
kolejowe, tramwajowe itp.; 2. jeden z dwu
ciągów takich belek tworzących tory
kolejowe, tramwajowe itp.; 3. belka lub
pręt służące jako prowadnica czegoś lub
element konstrukcyjny; 4. zob. magistrala
w zn. 3.; 5. przyrząd ortopedyczny do
unieruchamiania złamanej kończyny;
6. przyrząd
do
prostowania
nieprawidłowego
zgryzu
lub
unieruchamiania złamanej szczęki; 7.
profil metalowy o przekroju dwuteownika
lub
zbliżonym,
stosowany
do
podtrzymania i prowadzenia pojazdów
kolei szynowej a także innych dziedzinach
jak np. budownictwo czy medycyna.] –
sín; a vasúti felépítmény legfontosabb eleme
szyna danych (ang. data bus) [część magistrali
odpowiedzialna za transmisję właściwych
danych, w odróżnieniu od danych
adresowych (za co odpowiedzialna jest
szyna
adresowa),
czy
sygnałów
sterujących. Podział taki ma sens jedynie
dla magistrali, w których taka część jest
wydzielona, czyli na ogół dla magistral
równoległych. Szerokość szyny danych
(liczba linii danych, a więc równolegle
przesyłanych bitów) oraz częstotliwość z
-
Wersja 01 01 2017.
jaką dane są na nią podawane (najczęściej
jest to częstotliwość cyklu zegarowego
magistrali) określa szybkość transmisji
danych danej magistrali. W bardziej
złożonych systemach komputerowych,
gdzie jest wiele różnych magistral, może
być również wiele szyn danych.] – busz v.
sín (hosszabb elnevezéssel buszrendszer
vagy sínrendszer) [1. a számítógéparchitektúrákban a számítógép olyan, jól
definiált része, alrendszere, amely lehetővé
teszi
adatok
vagy
tápfeszültségek
továbbítását a számítógépen belül vagy
számítógépek, illetve a számítógép és a
perifériák között. Eltérően a pont-pont
kapcsolattól, a busz logikailag összekapcsol
több perifériát ugyanazt a vezetékrendszert
használva.
Minden
buszhoz
számos
csatlakozó tartozik, amelyek lehetővé teszik
a kártyák, egységek vagy kábelek elektromos
csatlakoztatását. 2. A számítógépes rendszer
egyes elemei közötti adatátvitelre szolgáló
több, párhuzamosan futó vezetékből álló
rendszer, amelyre a számítógépes rendszer
elemei speciális áramkörökön keresztül
csatlakoznak.
Pl.
vezérlő-,
címbusz.
Jellemzője a bitekben mért szélesség, a
sebesség, az egy, illetve kétirányú átviteli
képesség és a buszon megvalósítható
állapotok száma.]
szyndem, szyndowaniem (z niem. schinden) [(u
Zygmunta Glogera) nazywano obdzierstwa
i zdzierstwa. W rotach przysiąg sądowych
z XIV i XV wieku czytamy o szyndzie,
więc np. w r. 1391 przysięga jeden „jako
Jan z Gawłowic nie szyndował Mikołaja
Smoka na dobrowolnej drodze”. Inny
przysięga w r. 1404, „jakom Macieja nie
szyndował z swym pomocnikiem żadnym”.
Jeszcze r. 1558 skarżą posłowie na sejmie,
że panowie solnicy, szukając soli, „domy i
skrzynie im szyndują”, a M. Bielski
przestrzega, że kobiety rozszyndują
prostakom kalety (Brückner).] – (daw)
(átv.) nyúzás, zsarolás; uzsora; kiszipolyozás
szynel [1. męski płaszcz dopasowany do figury,
noszony przez rosyjskich wojskowych, a
także przez niektórych urzędników i
uczniów w carskiej Rosji w XIX i na
początku XX w.; 2. dawny płaszcz
rosyjski; 3. rosyjski płaszcz służbowy; 3.
długi płaszcz rosyjski; 4. męski wełniany
płaszcz dopasowany do figury, najczęściej
ozdobiony patkami, noszony przez
rosyjskich wojskowych, a także przez
niektórych urzędników państwowych i
uczniów w carskiej Rosji w XIX i na
początku XX w.] – köpeny; (orosz)
katonaköpeny
6891
szynel katorżniczy – fegyencköpeny, rabruha
szynk [1. daw. podrzędna restauracja lub bar, w
których sprzedaje się alkohol; 2. daw.
sprzedaż trunków] – söntés, italmérés,
korcsma; pálinkamérés; (helyiség) ivó
szynka [tylna część półtuszy wieprzowej; też:
wędlina z tej części lub z analogicznej
części innych zwierząt] – sonka, sódar; sós
lébe áztatott, füstölt disznóhús; comb, dió
szynka gotowana – főtt sonka
szynka może być pokrojona; proszę pokroić
szynkę – a sonkát szeletelve kérem
szynka na zimno – hideg sonka
szynka wędzona – füstölt sonka
szynka z tłuszczykiem – picit zsíros sonka
szynkę pokroić w krótkie paski – sonkát rövid
szeletekre vágni
szynkareczka, szynkarka [1. daw. właścicielka
szynku lub żona szynkarza; 2. daw.
kobieta usługująca w szynku] –
kocsmárosné, csaplárosné; csapos (nő)
szynkarski, -a, -ie – kocsmárosi, csaplárosi,
vendéglői
szynkarstwo – korcsmárosság, vendéglátó ipar
szynkarz [daw. właściciel szynku] – korcsmáros,
csapláros, vendéglős, csapos
szynkować – italkimérésből v. söntéskedésből élni;
kocsmároskodni, csaplárkodni
szynkowy, -a, -e – sonkás
szynkwas [daw. bufet w szynku lub w karczmie]
– söntésasztal, pult
szynobus [lekki pociąg o napędzie spalinowym
obsługujący
trasy,
gdzie
liczba
podróżnych jest niewielka] – sínautóbusz
[röviden sínbusz – az autóbusz, vagy
autóbusz-koncepció,
vagy
autóbuszrészegységek
vasúti
járműként
való
felhasználást jelenti]
szynowy, -a, -e [przymiotnik od: szyna] – sínes;
sín-, sínszerű
szynszyla [1. gryzoń o gęstej, srebrzystej sierści;
2. wyprawiona skóra tego zwierzęcia] –
csincsilla [Egy dél-amerikai nyúlféle nagyon
értékes, kékes-szürke, szuper puha és fényes
szőrméje.]
Szynszyla (Chinchilla) - rodzaj gryzoni z rodziny
szynszylowatych obejmujący gatunki:
 Chinchilla brevicaudata - szynszyla
górska
 Chinchilla lanigera - szynszyla mała
Nazwa szynszyla stosowana jest również
dla szynszyli dużej (Lagidium peruanum).]
– csincsilla
Szynszyla górska (Chinchilla brevicaudata) –
rövidfarkú v. hegyi csincsilla (Chinchilla
brevicaudata Wtrh.)
-
Wersja 01 01 2017.
Szynszyla mała (Chinchilla lanigera) [gryzoń z
rodziny szynszylowatych] – csincsilla v.
gyapjas csincsilla (Chinchilla lanigera) [az
emlősök
(Mammalia)
osztályának
a
rágcsálók (Rodentia) rendjéhez, ezen belül a
csincsillafélék (Chinchillidae) családjához
tartozó faj]
szynszylowy, -a, -e – csincsillaszynszyle [futro z wyprawionych skór
szynszylowych] – csincsilla szőrme
szyny – sínpár
szyny przełączne – átváltó sínek
szyp, szypik (z czesk. szip) [strzała] – nyíl,
nyílvessző
Szyp (Acipenser nudiventris) [gatunek ryby z
rodziny jesiotrowatych] – sima tok
(Acipenser nudiventris) [a csontos halak
(Osteichthyes) főosztályának a sugarasúszójú
halak (Actinopterygii) osztályához, ezen
belül a tokalakúak (Acipenseriformes)
rendjéhez és a tokfélék (Acipenseridae)
családjához tartozó faj]
szyper [dowódca małego statku handlowego,
rybackiego itp.; dawniej też: właściciel
statku rybackiego] – hajófelügyelő, tutaj-,
uszálykormányos
szyperski, -a, -ie – hajófelügyelői, hajóvezetői,
kormányosi
szyperstwo – hajózási felügyelőség, tutaj- v.
uszályvezetés
szyposz, siposz [piszczałka i grający na niej
piszczek. Zimorowicz pisze w sielańkach:
„Szyposze wielogłośne i rogi myśliwe”.
Wyraz przyjęty od Węgrów, gdy od
czasów Stefana Batorego zaczęto w Polsce
naśladować ubiory i niektóre urządzenia
wojskowe węgierskie.] – (muz) síp; sípos
szypr; chypre [wym. szipr] [1. mieszanina
zapachów kwiatowych i drzewnych; 2.
rodzaj zapachu; 3. perfumy o takim
zapachu] – citrusos illatok
szyprować – (dawno) hajót v. tutajt vezetni,
irányítani; hajókra felügyelni
szyprowe – (dawno) hajóvezetési jutalék
6892
szyprowy; chypre’owy, -a, -e – citrusosszypszyna [bot. zob. róża dzika] – vadrózsa
szyptuch [1. gruba tkanina; 2. tkanina,
sprowadzana z zagranicy postawami.
Linde zapewnia, że była gruba i robiono z
niej żagle (?).] – (daw) vastag szövet;
vitorlavászon
szypuła [część niektórych narządów ciała, przez
którą przechodzą do ich wnętrza naczynia
i nerwy] – szár, nyél
szypułka [1. łodyżka, na której osadzony jest
kwiat lub owoc; 2. zob. szypuła] –
levélszár, levélnyél; kocsány
szypułkowy, -a, -e – levélnyélre vonatkozó
szysz [wolontariusz w czasie wojny (1633)] ––
(fr.) volontaire; (wojsk) volontőr; önkéntes
szyszak (węg. sisak, niem. Zischägge) [1. hełm
bojowy w kształcie stożka, stanowiący
część dawnej zbroi; 2. zob. turak; 3. typ
hełmu otwartego. Na ziemiach polskich
znany od wczesnego średniowiecza. Cztery
szyszaki zostały odkryte w Wielkopolsce
(w Gieczu, Gnieźnie, Gorzuchach i w
Olszówce). 4. (z węg. sisak) hełm stożkowy,
zakończony spiczasto, używany przez
husarię polską. Składał się z dzwonu,
płaskiego daszka, ruchomego nosala,
policzków i nakarczyka, miał za zadanie
chronić głowę, twarz i kark husarza
podczas walki; 4. kapalin (ob.), lebka,
hełm, żelazna wysoka przyłbica] – sisak
szyszak husarski [hełm z daszkiem i osłoną na
twarz, używany przez polską husarię w
XVI–XVIII w.] – huszár v. lovassági sisak
szyszak kirasjerski [zob. hełm kirasjerski] –
vértessisak
szyszak z kitą – tollbokrétás v. forgós sisak
szyszeczka [zdrobnienie od: szyszka] – tobozka,
tobozocska
-
Wersja 01 01 2017.
szyszka [1. kulisty lub owalny owoc większości
roślin iglastych, składający się ze
zdrewniałych łusek z nasionami; 2. owoc
niektórych innych roślin wyglądający
podobnie;
3. przedmiot
wyglądający
podobnie; 4. zob. szycha w zn. 2] – toboz,
fenyőtoboz; átv. magas beosztású, nagyon
befolyásos személy
szyszkorodny, -a, -e – toboztermő
szyszkowaty, -a, -e – tobozszerű
szyszkowy, -a, -e – tobozos
szyszkowy kwiat – tobozos virág; virág tobozzal
Szyszkówka świerkowa (Strobilurus esculentus
(Wulfen) Singer 1962) – lucos tobozfülőke
(Strobilurus esculentus) [a kalaposgombák
rendjébe
sorolt
szegfűgombafélék
(Marasmiaceae) családjában a tobozfülőke
(Strobilurus)
nemzetség
egyik,
Magyarországon is honos faja]
szyszowie, szysze [awanturnicy wojskowi.
Naruszewicz w dziele o Chodkiewiczu
pisze: „Wszystkie gościńce Moskwa osadziła
gęstymi szyszami”.] – (daw) kalandornők
szyszynka (łac. Corpus pineale, syn. glandula
pinealis) [jeden z gruczołów wydzielania
wewnętrznego,
leżący
pomiędzy
wzgórkami górnymi blaszki pokrywy.
Gruczoł znajduje się w zagłębieniu, pod
blaszką czworaczą, kontaktując się z
kresomózgowiem
szypułą
szyszynki.
Posiada stosunkowo niewielkie rozmiary długość 5-8 mm, a szerokość 3-5 mm.] –
tobozmirigy (corpus pineale) [A tobozmirigy
vagy toboztest, gl. pinealis s. epiphysis
cerebri, barnásvörös színű, tömör szerkezetű,
kicsi szerv, amely a harmadik agyvelőkamra
tetején, a köztiagyvelő hátulsó végén, az
ikertelepek fölött helyeződik, azok elülső
dombjai
közé
fekszik
bele.
A
köztiagyvelőhöz két nyél, habenula, köti.
Alapjába a III. agyvelőkamra öblösödik be
recessus pinealis formájában; teste kerek,
caudalisan irányuló csúcsa tompa.]
szyty, -a, -e – varrott, fűzött; (átv.) durva
szyta (książka) – fűzve (könyv) (fve.)
szyte grubymi nićmi – (átv.) kilóg a lóláb
szyty na miarę [wykonane na miarę dla
indywidualnego klienta (według pomiarów
jego/jej sylwetki oraz jego/jej osobistcyh
wymagań). Zwykle wypróbowane przez
klienta
i
przystosowane
w
celu
zapewnienia poprawności dopasowania.] –
-
Wersja 01 01 2017.
mérték után készült ruha [A vevő egyedi
méretei és kívánágai szerint készített női,
férfi- vagy gyermekruha, amit gyakran
otthon vagy mérték utáni szabóságnál
állítanak elő, többszöri próbával.]
6893

SZÓTÁR 1

Transkrypt

Podobne dokumenty

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne

SZÓTÁR 1

Rejs statkiem po Dunaju - Biuro Turystyczne Jaworzyna

Kolonie_str5 Węgry