Tunel na wyspie Samos

TECHNOLOGIE
Fot. 1 | Miasto Samos, fot. Wikipedia
Tunel na wyspie Samos
Na niewielkiej greckiej wyspie Samos, leżącej na Morzu Egejskim w pobliżu zachodnich wybrzeży Turcji,
zachowała się do dzisiaj zupełnie wyjątkowa starożytna budowla inżynierska. Jest to tunel mający nieco
ponad kilometr, przeprowadzony przez masyw góry Kastro, liczącej prawie 300 m wysokości. Został on
zbudowany około 530 r. p.n.e. za panowania sławnego władcy tej wyspy, Polikratesa (535–522 p.n.e.).
Tunel doprowadzał do leżącego na wy-
Inaczej było z tunelem na Samos. Od
nej ma on początkowo niecały metr
brzeżu miasta Samos wodę ze źródła
1882 r., kiedy się nim zainteresowano,
głębokości, ale wykazując stały spadek,
znajdującego się za górą, po jej stronie
zbadano go starannie i dokonano do-
rów ten stopniowo przechodzi w po-
północnej, na terenie obecnej wsi Agia-
kładnych jego pomiarów. Ma on kwa-
mocniczy tunel (połączony z tunelem
des. Tunele doprowadzające wodę do
dratowy przekrój o boku około 1,7 m.
zasadniczym pionowymi szybami roz-
miast budowano już wcześniej – drogowe
Najwyraźniej drążono go jednocześ-
mieszczonymi w regularnych odstę-
zaczęli budować Rzymianie w I w. p.n.e.
nie z obu stron, w miejscu spotkania
pach), którego wylot znajduje się pra-
Ten jednak zasługuje na szczególną uwa-
bowiem (mniej więcej w połowie drogi)
wie 8 m poniżej południowego wylotu
gę – po raz pierwszy bowiem budując go,
obie części nie trafiły dokładnie na sie-
głównego tunelu. W przewodzie tym
przebito potężną górę i, co jeszcze waż-
bie. Biegnąc niemal na całej długości po
leżały ceramiczne rury, którymi prowa-
niejsze, poprowadzono go niemal ideal-
idealnie prostej linii, obie zboczyły nieco
dzono wodę.
nie prosto. Wcześniej, ok. 700 r. p.n.e.,
na wschód tuż przed miejscem spotka-
Herodot (V w. p.n.e.), pisząc o miesz-
najdawniejszy taki tunel, o którym wiemy,
nia. W wyniku tego połączyły się prawie
kańcach Samos, stwierdza: W górze,
wydrążono w Jerozolimie (spodziewając
pod kątem prostym. Błąd jest zresztą
wysokiej na sto pięćdziesiąt sążni,
się asyryjskiego najazdu, doprowadzono
stosunkowo niewielki na tak znacznej
wykopali tunel, który rozpoczyna się
nim w niewidoczny sposób do miasta
długości, wynosi około 6 m. Różnią się
u jej stóp i ma ujście po obu stronach.
wodę ze źródła znajdującego się poza
również nieco poziomy połówek – dno
Długość tego tunelu wynosi 7 stadiów,
murami). Wykuwały go dwie ekipy z obu
północnej części znajduje się niemal na
wysokość i szerokość – po 8 stóp. Przez
końców, przez miększe partie skały, toteż
wysokości stropu części południowej.
całą jego długość wykopany jest jeszcze
bieg jego jest kręty. Robotnicy drążący go
Wzdłuż wschodniej ściany głównego
kanał, głęboki na 20 łokci i na 3 sto-
spotkali się dopiero po kilku próbach.
tunelu biegnie rów. Od strony północ-
py szeroki; woda, spuszczana rurami
kwiecień 09 [61]
55
TECHNOLOGIE
z wielkiego źródła, doprowadzana jest
ekipom mogło się więc wydawać, że
odblask na środek atakowanej kilofami
tym kanałem aż do miasta. Budowni-
słyszą odgłosy kilofów swych towarzy-
ściany. W miarę postępu robót kontro-
czym tego tunelu był Megarejczyk Eu-
szy z innego kierunku, niż znajdowali
lowanie prostolinijności tunelu stawało
palinos, syn Naustrofosa.
się oni w rzeczywistości.
się coraz łatwiejsze, jednak stanowiło
źródłem
Drugim wytłumaczeniem byłby błąd
zawsze problem przy przebijaniu góry.
wyjaśniającym, w jaki sposób wyty-
w obliczeniach popełniony przez bu-
Tunele pod równiną były łatwiejsze do
czano wówczas tego rodzaju tune-
downiczego. Jeśli za wcześnie doszedł
wykonania (a także do wytyczenia).
le. Prezentuje to wybitny konstruktor
on do wniosku, iż obie ekipy powinny
Drążono wówczas w pewnych odstę-
urządzeń mechanicznych i wynalazca,
już się spotkać, mogło dojść do nerwo-
pach pionowe szyby, a następnie łączo-
Heron z Aleksandrii (I w. n.e.), stawiając
wego poszukiwania się nawzajem.
no je chodnikami. Szyby te pozwalały
w dziele Dioptra problem: Jak przepro-
W konkretnym przypadku chodziło
później na przeprowadzanie inspekcji
wadzić poprzez górę tunel w linii pro-
zapewne o to, że budowniczy, zdając
tunelu.
stej, jeśli dane są jego wyloty? Rozwią-
sobie sprawę z tego, że minimalny
Tunel na Samos jest imponującym
zaniem jest konstrukcja geometryczna,
błąd w wytyczeniu kierunku robót przy
świadectwem kunsztu inżynierskiego.
poprowadzona wokół podnóża góry,
tak znacznej długości tunelu może
Choć ze zrozumiałych względów nie
świadcząca o umiejętności wyzna-
spowodować
rozminięcie
mógł się znaleźć na liście cudów świata
czania kątów prostych. Powszechnie
się jego połówek, celowo polecił obu
antycznego, był budowlą znaną i po-
przypuszcza się, że Heron miał na myśli
ekipom zboczyć w tym samym kierun-
dziwianą. Podzielamy ten podziw po
właśnie tunel Eupalinosa. Zwłaszcza
ku. Wówczas musiały się one spotkać,
upływie dwóch i pół tysiąca lat, ale
że w najstarszej zachowanej kopii jego
oczywiście pod warunkiem, że drążone
bardziej z inżynierskiego niż turystycz-
dzieła (Kodeksie Mynas z XI lub XII w.)
chodniki znajdowały się na tym samym
nego punktu widzenia. Mimo że jest
zarys konturów góry na rysunku wyka-
poziomie.
dostępny do zwiedzenia, chętnych jest
zuje liczne podobieństwa do kształtu
Sprawą niepewną jest sposób, w jaki
niewielu – przeciętny turysta woli atrak-
góry Kastro.
utrzymywano właściwy, zgodny z pro-
cje (także zabytki) innego rodzaju.
W zadaniu Herona chodzi o wytycze-
jektem, kierunek robót. Niewykluczone,
nie tunelu biegnącego poziomo. Tak
że używano w tym celu odpowiednio
też zaplanowano i wykonano tunel na
ustawionych zwierciadeł, rzucających
Dysponujemy
starożytnym
całkowite
prof. Bolesław Orłowski
Instytut Historii Nauki PAN
wyspie Samos. Dopiero po jego zbudowaniu poprowadzono wzdłuż jednej
ze ścian wspomniany już wewnętrzny
|RÐDO
5MIEJSCOWIENIETUNELUNA3AMOS
kanał-tunel, mający odpowiedni spadek. Analogiczne rozwiązania mają
inne tego typu budowle z tamtej epoki, znajdujące się w Syrakuzach, Akragas i Atenach. Wiele wskazuje na to,
MURYMIEJSKIE
że sposobu zaprezentowanego przez
Herona użył rzeczywiście Eupalinos.
ZBIORNIK
DYSTRYBUCYJNY
W VI w. p.n.e. potrafiono już wytyczać
w terenie kąty proste.
Interesujące są próby wyjaśnienia, dlaczego obie połówki tunelu Eupali-
AKWEDUKT
TUNEL
nosa nie spotkały się na linii prostej.
Powodem zboczenia z trasy mogło być
znane w górnictwie zjawisko rozcho-
M
dzenia się dźwięków zależnie od wewnętrznej budowy skały. Pracującym
INŻYNIER BUDOWNICTWA
56
|RÐDA