Zegar horyzontalny

linia cięcia
11
d
14
15
13
12
c
INSTRUKCJA
a
9
Sol omnibus lucet
miejsce klejenia
b
10
linia zginania
I. Wykonanie zegara horyzontalnego:
1. Wskazówkę naszego zegara – tzw. polos (figura widoczna w prawym górnym rogu planszy) należy wyciąć wraz ze
skrzydełkami (a,b) i (c,d). Następnie obie połówki polosa trzeba złożyć wzdłuż linii przerywanej i oba skrzydełka wywinąć
na zewnątrz (na razie niczego nie sklejamy).
2. Zegar będzie wygodniejszy w użyciu, jeśli jego tarcza zostanie również wycięta i naklejona na płaską i sztywną
powierzchnię, np. na sklejkę, tekturę lub pudełko.
8
3. Polos należy przymocować do tarczy naklejając skrzydełka w odpowiednich miejscach – tak, aby jednakowo oznaczone
punkty na skrzydełkach polosa i tarczy pokrywały się: a-a, b-b, c-c i d-d.
16
KLUCZOWĄ SPRAWĄ JEST RÓWNE WYCIĘCIE POLOSA I STARANNE ZAGIĘCIE NA KRAWĘDZIACH OZNACZONYCH LINIĄ
PRZERYWANĄ ORAZ DOKŁADNE WKLEJENIE GO W MIEJSCACH OZNACZONYCH NA TARCZY. Przed zagięciem krawędzi
warto je wcześniej lekko zarysować. W tym celu należy do każdej linii przerywanej przyłożyć linijkę i delikatnie poprowadzić wzdłuż niej ostrze (np. nożyka lub mocno zaostrzonego ołówka).
II. Działanie zegara horyzontalnego:
7
17
1. Zegar został zaprojektowany dla Torunia (18°36'E, 53°0'N) i będzie poprawnie wskazywał czas tylko w tym mieście
i jego najbliższej okolicy.
2. Zegar należy umieścić w słonecznym miejscu, na poziomej powierzchni i zorientować względem stron świata zgodnie
z oznaczeniami na tarczy.
b
d
6
18
a
c
4. Zegar może też pełnić rolę kompasu, o ile znany jest aktualny czas urzędowy: uwzględniając poprawkę według tabeli
(z przeciwnym znakiem) i ewentualnie odliczając 1 godzinę wstecz (gdy obowiązuje czas letni), należy nastawić poziomą
tarczę tak, aby cień polosa wskazywał właściwy czas słoneczny. Wówczas linia godziny 12 wyznacza kierunek północ-południe (N-S).
19
5
Zegar horyzontalny
TORUŃ
(18°36'E, 53°0'N)
Opracowanie:
A. Strobel, K. Przegiętka, A. Dąbrowska,
K. Przegiętka i K. Ganasińska
O toruńskich zegarach słonecznych:
Rocznik Muzeum Okręgowego w Toruniu,
tom XVIII, 2009, s. 33-61.
O polskich zegarach słonecznych:
www.gnomonika.pl
Program do samodzielnego projektowania
zegarów słonecznych:
www.shadowspro.com/pl/
5. Czasomierz słoneczny może też służyć jako kalendarz. Poprzeczna linia prosta, pokrywająca się z kierunkiem wschód-zachód (E-W) i przebiegająca przez środek tarczy odpowiada równonocy wiosennej i jesiennej. Gdy cień polosa nie
dosięga do tej linii oznacza to, że mamy wiosnę lub lato, gdy jest dłuższy – jesień albo zimę. Czynny obszar tarczy kalendarza ograniczają dwie linie deklinacyjne: najniższa wyznacza przesilenie letnie (znak zodiaku: Rak), a najwyższa –
zimowe (Koziorożec). Pozostałym 5 liniom wewnątrz tego obszaru odpowiadają po 2 różne z pozostałych 10 znaków
zodiaku.
20
4
Przybliżona liczba minut, którą trzeba dodać do (+) lub odjąć od (-) lokalnego prawdziwego czasu słonecznego odczytanego z tarczy zegara, aby otrzymać urzędowy czas zimowy (jest to poprawka na czas średni łącznie z uwzględnieniem
korekty na długość geograficzną Torunia). W pozostałe dni w roku należy przybliżać (interpolować) wartości poprawek.
1
6
11
16
21
26
Styczeń
-11
-9
-7
-5
-3
-2
Luty
-1
0
0
0
-1
-1
Marzec
-2
-3
-4
-6
-7
-9
Kwiecień
-10
-12
-13
-14
-16
-16
Maj
-17
-18
-18
-18
-18
-17
Czerwiec
-17
-16
-15
-14
-13
-12
Lipiec
-11
-10
-9
-8
-8
-8
Dzień
3. Wskazówkę (tzw. polos) naszego zegara stanowi krawędź ostrosłupa, która skierowana jest w kierunku północnego
bieguna nieba. Jej cień na tarczy odmierza tzw. lokalny, prawdziwy czas słoneczny. W celu przeliczenia wskazań na czas
urzędowy (cywilny) obowiązujący w Polsce należy uwzględnić poprawkę wyznaczoną według tabeli (obok), a w okresie
obowiązywania czasu letniego trzeba jeszcze dodatkowo dodać 1 godzinę.
Sierpień
-8
-8
-9
-10
-11
-12
Wrzesień
-14
-16
-18
-19
-21
-23
Październik
-25
-26
-28
-29
-30
-30
Listopad
-31
-31
-30
-30
-29
-27
Grudzień
-25
-23
-21
-19
-16
-14
Zaobserwuj w jakie dni w roku cień polosa porusza się po danej linii.
Rysując obok tej linii odpowiednie znaki, możesz dodatkowo ozdobić
tarczę swojego czasomierza.
Przydatne w tym mogą być następujące informacje:
Przesilenie letnie: znak zodiaku - Rak, ok. 22 czerwca;
Zb
Przesilenie zimowe: znak zodiaku - Koziorożec, ok. 22 grudnia;
Równonoc wiosenna: znak zodiaku - Baran, ok. 21 marca;
Równonoc jesienna: znak zodiaku - Waga, ok. 23 września.
sny
wła
uduj
r
zegaczny
e
słon
Dwie linie wiosenno-letnie:
znak zodiaku - Byk, ok. 21 kwietnia i znak zodiaku - Panna, ok. 23 sierpnia;
znak zodiaku - Bliźnięta, ok. 22 maja i znak zodiaku - Lew, ok. 23 lipca;
Dwie linie jesienno-zimowe:
znak zodiaku - Skorpion, ok. 24 października i znak zodiaku - Ryby, ok. 21 lutego;
znak zodiaku - Strzelec, ok. 23 listopada i znak zodiaku - Wodnik, ok. 21 stycznia.
www.nocnaukowcow.torun.pl