Pojazdy zabytkowe w Polsce i na świecie 78 kB

Pojazdy zabytkowe w Polsce i na świecie 78 kB

Pojazdy Zabytkowe w Polsce i na świecie
Nieubłaganie płynący czas powoduje, że ludzkość stara się zachować wszelkie pamiątki z
przeszłości.
Rozwijająca się od ponad 100 lat motoryzacja to nie tylko najnowsze osiągnięcia światowej
techniki, ale także wspaniałe przykłady konstrukcji sprzed lat, dokumentujące rozwój i dążenia
ludzkości do stworzenia coraz lepszych środków transportu.
Właśnie te dawne pojazdy są obiektem zainteresowań kolekcjonerów, a ponieważ takich hobbystów
można spotkać na całym świecie - powstała konieczność nadania tej pasji pewnych reguł zarówno w
Polsce jak i w skali międzynarodowej.
FIVA (Federation Internationale des Vehicules Anciens) to Międzynarodowa Federacja Pojazdów
Zabytkowych, do której Polska należy od listopada 1999 roku i jest tam reprezentowana przez
Polski Związek Motorowy.
W strukturze PZM działa Zespół Pojazdów Zabytkowych, który reprezentuje interesy
kolekcjonerów zrzeszonych w lokalnych automobilklubach. Corocznie Zespół opracowuje wyniki
mijającego sezonu oraz ustala harmonogram i miejsce kolejnych imprez automobilowych w Polsce
na rok następny, nadając im rangę Mistrzostw Polski. Takich imprez o randze mistrzowskiej
odbywa się w ciągu sezonu około dziesięciu; w większości są to wspólne imprezy dla samochodów
i motocykli, ale bywają też eliminacje tylko dla jednośladów lub tylko dla samochodów
zabytkowych.
FIVA zaleca swoim członkom uznawać pojazd za zabytkowy jeżeli ukończył 20 lat oraz podzieliła
stare samochody na kilka klas w zależności od daty wyprodukowania:
* do 31 grudnia 1904 roku - klasa ANTIQUE
* od 1905 do 1918 - klasa VETERAN
*od 1919 do 1930 - klasa VINTAGE-A
*od 1931 do 1945 - klasa VINTAGE-B
* od 1946 - klasa POST
W krajach mających dużo zabytkowych pojazdów odbywają się niekiedy rajdy
wyselekcjonowanych grup zabytków. Będąc w Australii obserwowałem spotkanie 200 pojazdów
wyprodukowanych do 1918 roku, ale mających silniki jedynie 1 i 2-cylindrowe.
Kolekcjonerzy w Polsce choć nie mają dużo tych najstarszych pojazdów, ustalili nieco ostrzejsze
kryterium wiekowe aby uczestniczyć w rajdach starych wehikułów: pojazd powinien mieć
przynajmniej 25 lat, a jego produkcja powinna się zakończyć ponad 15 lat temu. Oczywiście od tych
reguł mogą być wyjątki, bo jeżeli pojazd stanowi unikat, gdyż niesie nowatorskie rozwiązania
techniczne, brał udział w ważnych wydarzeniach historycznych, należał do ważnych osobistości lub
ma udokumentowane znaczące sukcesy sportowe - to zapewne będzie poszukiwany przez
kolekcjonerów niezależnie od wieku.
Na świecie wydawane są specjalistyczne katalogi podające wartości starych pojazdów. W
zależności od rodzaju, ilości wyprodukowanych sztuk i od roku budowy, katalogi podają kilka cen
dla takiego samego wehikułu, ale będącego w różnych klasach jakości.
Amerykanie dzielą pojazdy na pięć klas:
Pierwszą - to najdroższe pojazdy perfekcyjnie odrestaurowane (niekiedy są one nawet lepsze od
oryginałów ze względu na nowocześniejsze technologie i materiały użyte przy rekonstrukcji).
Drugą klasę stanowią pojazdy "na pokaz", odrestaurowane z bardzo dużą starannością i mające w
100% oryginalne części..
Trzecią klasę stanowią pojazdy mogące się samodzielnie poruszać po ulicach, o bardzo dobrej
kondycji, nadające się nawet do pokazów, ale z reguły odrestaurowane kilka lat temu i mające już
niewielkie usterki.
Czwartą klasę - to pojazdy kompletne, jeżdżące i nawet ładnie wyglądające, ale nie w pełni
funkcjonujące. Nadają się jedynie do lokalnej prezentacji.
Piątą klasę (ostatnia) - to pojazdy kompletne ale do pełnej rekonstrukcji.
Amerykańskie katalogi dodatkowo podają niekiedy wartość pojazdu nie nadającego się już do
odbudowania (a więc "na części") lub cenę nowego pojazdu z okresu jego produkcji.
Katalogi niemieckie dzielą natomiast pojazdy na trzy grupy, podając niekiedy dla każdej z nich
pewne cenowe granice.
Najlepsze pojazdy odpowiadają klasie drugiej, następna grupa to pojazdy "na chodzie" i kompletne
oraz trzecia grupa to pojazdy kompletne, ale do całkowitej rekonstrukcji.
Jeszcze prostsze dane podają katalogi francuskie: są tam dwie ceny: najmniejsza i największa, a
różnice sięgają niekiedy 5-krotnej wartości ceny minimalnej.
W Polsce ceny zabytkowych pojazdów ustalane są na zasadach giełdowych, choć zdarzają się próby
zlecania wyceny rzeczoznawcom samochodowym.
Rola rzeczoznawców powinna w przyszłości znacznie wzrosnąć, gdyż oprócz określenia wartości
pojazdu, są oni niezbędni przy tworzeniu opinii techniczno-historycznych wymaganych przez
Państwowe Służby Ochrony Zabytków w czasie sprowadzania kolekcjonerskich pojazdów do
Polski, przy wykonywaniu dokumentacji w celu wpisania pojazdu do Centralnej Ewidencji Dóbr
Kultury i przy wykonywaniu opisu technicznego pojazdu zabytkowego przed jego pierwszym
przeglądem na Okręgowej Stacji Kontroli Pojazdów.
Taka procedura wpisania pojazdu do ogólnopolskiego rejestru zabytków umożliwia kolekcjonerowi
oficjalne uznanie jego pojazdu za zabytek motoryzacji i w rezultacie otrzymanie żółtych tablic
rejestracyjnych ze znakiem weterana szos
Jest również projekt, aby kolekcjonerzy mogli odzyskiwać już złomowane stare i ciekawe pojazdy
mające jeszcze szansę na odbudowę. Odkupienie pojazdu już złomowanego będzie jednak możliwe
dopiero po uzyskaniu opinii Stowarzyszenia Rzeczoznawców.
W Polsce istnieje kilka organizacji Rzeczoznawców: największe doświadczenie i zasięg ma
"Stowarzyszenie - Rzeczoznawcy Samochodowi" założone w 1948 roku i będące członkiem
Polskiego Związku Motorowego oraz Międzynarodowej Federacji Ekspertów Samochodowych
(FIEA). Organizacja ma liczne oddziały w Polsce.
Aktywnie działają rzeczoznawcy przy Automobilklubie Polski w Warszawie i lokalnych
automobilklubach, rzeczoznawcy skupieni przy Zarządach Okręgowych P.Z.Mot. i przy niektórych
Towarzystwach Ubezpieczeniowych oraz prywatne firmy rzeczoznawców.
Brane pod uwagę są również opinie Muzeum Techniki NOT w Warszawie.
Aby zostać szczęśliwym kolekcjonerem i brać udział w imprezach - należy posiadać choć jeden
zabytkowy pojazd.
O ile dość łatwo można jeszcze odnaleźć zabytkowy motocykl przechowany przez kilkadziesiąt lat
w szopie czy piwnicy, to znalezienie "w stodole" ciekawego starego samochodu w Polsce jest już
mało prawdopodobne.
Samochodów wyprodukowanych przed II Wojną Światową po prostu nie ma. Przyczyną była ich
niewielka liczba w 1939 roku, czas wojny - gdy pojazdy służyły do ucieczki na początku wojny,
potem były rekwirowane przez okupantów, a po wojnie zostały wyniszczone nadmierną
eksploatacją i niezrozumiałymi decyzjami jak np. "akcja posesja", która nakazywała złomować
pojazdy o dużej pojemności silników. Zabytkowe pojazdy były też nielegalnie wywożone, mimo
obowiązywania ustawy o ochronie dóbr kultury z 15 lutego 1962 roku.
Oczywiście można teraz kolekcjonować powojenne polskie pojazdy których zachowało się dość
dużo i jest to dobry przykład dla początkujących kolekcjonerów.
Starych WARSZAW i SYREN oraz popularnych motocykli jest jeszcze dużo, a polską motoryzację
powinniśmy szanować szczególnie.
Po nabraniu doświadczenia, a niekiedy i po pierwszych rozczarowaniach, można pokusić się o coś
trudniejszego: szlachetną pasję kolekcjonerstwa można rozszerzyć wtedy na inne polskie pojazdy.
Przedwojenne polskie motocykle do odrestaurowania można czasami jeszcze kupić śledząc
ogłoszenia prasowe lub co kwartał odwiedzając Moto-Weteran-Bazar w Łodzi. Gorzej z polskimi
samochodami - czyli praktycznie z Polskimi FIATAMI-508. Ich już na rynku nie ma.
Inne powojenne polskie konstrukcje samochodowe jak MIKRUS, czy nietypowe wersje
WARSZAW i SYREN powoli znikają z rynku. Polskie prototypy: SMYK, MEDUZA, WARS,
BESKID, OGAR nie są już do kupienia.
Ale dla kolekcjonerów jest teraz ciekawa szansa: mogą przywozić zabytkowe pojazdy z zagranicy.
O ile ze starymi motocyklami nie ma żadnych problemów, to dla użytkowych samochodów
starszych niż 10 lat jest zakaz sprowadzania ich do Polski.
Ale zgodnie z rozporządzeniem Prezesa GUC z 1997 roku, dla pojazdów kolekcjonerskich o
wartościach historycznych jest możliwość sprowadzania ale po uzyskaniu indywidualnej zgody od
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i na podstawie opinii Rzeczoznawców.
Taki pojazd może wtedy być wprowadzony na Polski Obszar Celny zgodnie z kodem numer 9705
Taryfy Celnej, a na dodatek będzie jeszcze zwolniony z wszelkich podatków.
Jeżeli pojazd od razu lub po odrestaurowani spełnia podstawowe warunki techniczne, to po badaniu
w Okręgowej Stacji Kontroli Pojazdów może zostać dopuszczony do ruchu drogowego w Polsce na
warunkach ogólnych.
Jeżeli pojazd odbiega od aktualnych wymagań (np. konstrukcyjnie nie ma wszystkich
współczesnych świateł, ma kierownicę z prawej strony lub hamulce tylko na jedną oś) - to
procedura z wpisaniem go do Rejestru Zabytków lub Centralnej Ewidencji Dóbr Kultury zapewnia
zachowanie oryginalnej konstrukcji i umożliwia jego rejestrację jako uznanego zabytku
motoryzacji.
Mając już zabytkowy pojazd można myśleć o przyjemnościach takich jak satysfakcja z już
pokonanych trudności, dostrzegać cień zazdrości u znajomych a podziw i uznanie u przyjaciół oraz
planować udział w weterańskich imprezach.
Najznakomitszym rajdem weteranów na świecie jest rajd z Londynu do Brighton, organizowany
przez Królewski Automobil Klub (RAC) od ponad stu lat w pierwszą niedzielę listopada. Jest tylko
pewien kłopot: można tam startować pojazdem w pełni oryginalnym i wyprodukowanym przez 31
grudnia 1904 roku.
Inne zagraniczne rajdy są też ciekawe i bez takiego limitu wieku, więc zdarza się że polscy
kolekcjonerzy tam się pojawiają.
Rajdy mają zresztą różne charaktery: od wielotygodniowych maratonów przez kontynenty (w 80 dni
dookoła świata, z Paryża do Pekinu, wokół Europy czy przez USA legendarną drogą US-66) do
rajdów kilkudniowych lub stacjonarnych pokazów z konkursami elegancji rozgrywanymi w starym
stylu.
W Polsce pod egidą PZM rozgrywane są 2-3 dniowe eliminacje Mistrzostw Polski pojazdów
zabytkowych przeprowadzane przez liczące się w Polsce Automobilkluby, a szczegółowy regulamin
określa zasady takich konkursów uwzględniając wiek pojazdu, jego oryginalność, sprawność
techniczną, umiejętności załogi, wiedzę o historii motoryzacji i zasadach ruchu drogowego a
niekiedy ubiór załogi dostosowany do wieku i charakteru pojazdu.
Po zakończeniu sezonu są wyłonieni Mistrzowie Polski w kilku kategoriach oraz nadawane tytuły
najlepiej odrestaurowanym pojazdom. Wtedy też ustalane są miejsca i terminy kolejnych imprez.
Najbardziej prężne grupy entuzjastów zabytkowych pojazdów w Polsce działają w rejonie Poznania,
Warszawy, Śląska, Lublina, Bielska-Białej, Częstochowy, Bydgoszczy.
W 1992 roku powstała polska filia międzynarodowego klubu CAAR, skupiająca właścicieli
najciekawszych starych pojazdów preferujących długie podróże.
Klub CAAR wypracował w PZU-SA znaczne ulgi w obowiązkowych ubezpieczeniach OC, a jest to
istotne, gdyż inne Towarzystwa Ubezpieczeniowe nawet podnoszą stawki OC dla starszych
pojazdów. Generalnie jednak wartość ubezpieczenia zależy od dobrej woli Towarzystw i
intensywności zabiegów poszczególnych klubów.
Działający również na terenie całego kraju Klub Pojazdów Zabytkowych Fundacji Ochrony
Zabytków Militarnych, stara się z kolei organizować zagraniczne starty polskich załóg. W ostatnich
latach kilkadziesiąt ekip wzięło udział w rajdach w Niemczech, Francji, Hiszpanii, Wielkiej
Brytanii i Szwecji. Stare pojazdy są więc swoistym oknem na świat.
Oprócz oficjalnych klubów działają w Polsce również nieformalne grupy entuzjastów
poszczególnych rodzajów pojazdów jak: garbusów-VW, Syrenek, Mini-Morrisów, Jaguarów,
samochodów amerykańskich czy poszczególnych marek motocykli. Grupy takie często organizują
ciekawe imprezy i przekształcają się w organizacje o randze stowarzyszenia.
Indywidualni kolekcjonerzy z reguły dążą do powiększania swoich zbiorów. W ten sposób powstało
już w Polsce kilka liczących się kolekcji, które nabierają rangi muzeów.
Największy zbiór zabytkowych pojazdów zebrała rodzina Mikiciuk w podwarszawskich
Otrębusach. Pod opieką Muzeum Techniki w Warszawie, na terenie zabytkowej Fabryki Norblina
przechowywane są pojazdy muzealne oraz będące własnością członków Komisji Pojazdów
Zabytkowych Automobilklubu Polski w Warszawie. Ciekawa kolekcja jest do podziwiania w
centrum Poznania (wszystkie pojazdy są mobilne i należą do członków Automobilklubu
Wielkopolskiego) i w Zabrzu (Automobilklubu Śląskiego). Prywatną kolekcję kilkunastu pojazdów
ma Jan Peda z Gostynia Wielkopolskiego oraz państwo Bartniccy z Nowego Dworu
Mazowieckiego.
Niektórzy kolekcjonerzy intensywnie uzupełniają swoje zbiory lub remontują już posiadane pojazdy
aby za kilka lat udostępnić ciekawe ekspozycje.
Ta szlachetna pasja ludzi z fantazją ma zasięg ogólnoświatowy i łączy nie tylko kolekcjonerów.
Niech przykładem będzie cytat z listu gratulacyjnego wystosowanego przez Konsula Generalnego
Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie do niżej podpisanego, gdy po raz pierwszy w sławnym
rajdzie Londyn-Brighton wzięła udział załoga z Polski:
"Proszę mi wierzyć, że sukces Pana to sukces Polski! Biało czerwona flaga powiewająca nad
pojazdem to znakomita reklama naszego kraju wśród europejskiej elity. Okazuje się że do Europy
możemy nie tylko wkraczać ale i wjeżdżać z fasonem, a taki właśnie wehikuł i obecność na rajdzie
promują nas nie gorzej niż niejeden spektakularny sukces gospodarczy czy społeczny".
Autor: mgr inż. Tomasz Skrzeliński
Kolekcjoner i rzeczoznawca pojazdów zabytkowych w Stowarzyszeniu Rzeczoznawców Techniki
Samochodowej i Ruchu Drogowego Oddział Warszawa.
Konsultant Komisji ds. Pojazdów Zabytkowych przy Radzie Naczelnej "Stowarzyszenie Rzeczoznawcy Samochodowi".