Pobierz pdf
Transkrypt
Pobierz pdf
Nowa wersja Proficy Process Systems strona 12 InTouch jest LEAN – potęga w prostocie strona 22 Robot Kawasaki w interaktywnej grze ASTOR Connect strona 24 Aktualności Szanowni Państwo, mimo, że za oknem jeszcze lato i wciąż trwają wakacje, wszyscy powoli myślą o końcu sezonu urlopowego i powrocie do pracy na najwyższych obrotach. Wracamy i my, przekazując w Państwa ręce najnowszy numer Biuletynu Automatyki, w którym jak zwykle znaleźć można wiele ciekawych artykułów, do których lektury pragnę zachęcić. Wśród nowych produktów, które przybliżamy, warto zwrócić uwagę na nową wersję kompleksowego systemu sterowania dla procesów ciągłych – Proficy Process Systems (strona 12). Sporo miejsca poświęcamy również marce Astraada. Nowe, specjalizowane serie przemienników częstotliwości Astraada Drive przedstawia tekst na stronie 14. Na stronie 16 przeczytają Państwo artykuł o inteligentnym systemie zarządzania siecią Ethernet, opartym na urządzeniach Astraada Net. Z kolei na stronie 20 przedstawiamy najważniejsze zalety paneli operatorskich Astraada HMI Panel. Tekst ze strony 24 przekona Państwa, że za pomocą oprogramowania InTouch można budować bardzo wartościowe aplikacje, ponosząc niewygórowane koszty. Ciekawe zastosowanie robotów Kawasaki – w produkcji ekologicznych słodyczy – opisujemy na stronie 28. Natomiast dwie strony wcześniej przeczytają Państwo opis efektownej aplikacji demonstracyjnej ASTOR Connect, prezentującej współpracę robota Kawasaki z systemem wizyjnym. Czytelnicy zainteresowani urządzeniami przeznaczonymi do pracy w najbardziej wymagających i niebezpiecznych instalacjach powinni zainteresować się opisem możliwości oferowanych przez kontroler PAC8000 SafetyNet (strona 30). Tradycyjnie publikujemy również ciekawe opisy wdrożeń systemów automatyki w Polsce. Kompleksowy system sterowania dla procesów ciągłych Proficy Process System – wkrótce dostępna nowa wersja ............12 Procedury z offsetem w oprogramowaniu Proficy ME ...................13 Nowe, specjalizowane serie przemienników częstotliwości Astraada Drive ..........................................................14 Przemysłowe sieci Ethernet Inteligentny system zarządzania siecią ...........................................16 Obsługa zmiennych historycznych w panelach Astraada HMI Panel .....................................................18 Tanie, Przyjazne, Niezawodne - Astraada HMI Panel .....................20 Platforma Systemowa Wonderware elastyczność rozwiązań przemysłowych..........................................22 InTouch jest LEAN– potęga w prostocie ..........................................24 Robot Kawasaki w interaktywnej grze Astor Connect ....................26 Przyjazne roboty Kawasaki w produkcji ekologicznych batoników ..............................................28 PAC8000 SafetyNet - układy zabezpieczeń SIL2 .............................30 Roboty Kawasaki pomagają zwiększyć wydajność i zoptymalizować koszty .................................................32 PWiK „Nysa” Sp. z o.o. w Zgorzelcu Modernizacja systemu SCADA w Zakładzie Stabilizacji Osadów Ściekowych w Jędrzychowicach ......................34 Stacja Uzdatniania Wody Brzezina Sterowniki Horner pomagają oszczędzać energię...........................36 Nowe szkolenie w ofercie AKADEMII ASTOR ArchestrA Object Toolkit ...................................................................38 Redaktor naczelny: Mateusz Pierzchała Adresy email do pracowników firmy ASTOR mają postać: [email protected] DTP: Looz Design [email protected] Prenumerata: Iwona Nepelska [email protected] Wydawca: ASTOR Sp. z o.o. ul. Smoleńsk 29, 31-112 Kraków tel. 012 428 63 70 fax 012 428 63 79 [email protected]; www.astor.com.pl Strona WWW: biuletyn.astor.com.pl Druk: Drukarnia Know-How, Kraków, tel. 012 622 85 70 ASTOR Gdańsk ul. Polanki 12 80-308 Gdańsk tel. 058 554 09 00; fax 058 554 09 09 e-mail: [email protected] ASTOR Kraków ul. Smoleńsk 29 31-112 Kraków tel. 012 428 63 60; fax 012 428 63 69 e-mail: [email protected] ASTOR Poznań ul. Żniwna 4 61-663 Poznań tel. 061 871 88 00; fax 061 871 88 09 e-mail: [email protected] ASTOR Wrocław Al. Karkonoska 59 53-015 Wrocław tel. 071 332 94 80; fax 071 332 94 89 e-mail: [email protected] ASTOR Katowice ul. Ks. Bpa. Bednorza 2a-6 40-384 Katowice tel. 032 355 95 90; fax 032 355 95 99 e-mail: [email protected] ASTOR Olsztyn ul. Stalowa 4 10-420 Olsztyn tel. 089 526 79 29; fax 089 526 79 29 e-mail: [email protected] ASTOR Warszawa ul. Stępińska 22/30 00-739 Warszawa tel. 022 569 56 50; fax 022 569-56-59 e-mail: [email protected] ASTOR Infel ul. Pierwszej Brygady 35 73-110 Stargard Szczeciński tel. 091 578 82 80; fax 091 578 82 89 e-mail: [email protected] Wszystkich Czytelników Biuletynu serdecznie zapraszam do udziału w konferencji Industrial Investment Adventure 2010, organizowanej przez firmę ASTOR. Więcej szczegółów można znaleźć wewnątrz numeru oraz na stronie www.astor.com.pl/iia2010. Zapraszam do lektury. Mateusz Pierzchała Redaktor Naczelny Nakład: 7500 egz. Numer zamknięto: 16.08.2010 Redakcja zastrzega sobie prawo do adiustacji i skracania tekstów, oraz do zmiany tytułów. Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone. Przedruk tekstów oraz udostępnianie ich w mediach elektronicznych wymaga zgody redakcji. Pierwszy kontakt z firmą ASTOR Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) 3 Aktualności ASTOR w sieci F irma ASTOR uruchomiła nowe internetowe kanały komunikacji z klientami i sympatykami marki. Od teraz internauci mogą poczytać o nowościach w firmie w serwisie społecznościowym Facebook lub na mikroblogu Blip, a multimedialne prezentacje i ciekawostki zobaczyć na firmowym kanale YouTube pod nazwą ASTORvideos. Studencie do dzieła! Zgarnij pieniądze i staże O rganizator konkursu „ASTOR na Najlepszą Pra- cę Dyplomową” ogłasza wielką mobilizację studentów kierunków technicznych. Jeszcze tylko do 30 września można nadsyłać prace konkursowe. Na zwycięzców czekają nagrody pieniężne i ciekawe możliwości rozwoju zawodowego. Prace zgłaszane do konkursu muszą być wykonane w oparciu o produkty z oferty ASTOR. Obecność ASTORA w najpopular- Tematyka może być związana m.in. niejszych internetowych z systemami sterowania linią pro- wpisuje się w strategię firmy - wyzna- dukcyjną, monitoringiem i wizu- czania nowych trendów i standardów alizacją pracy procesów przemy- w branży. Firma znana z rozwiązań słowych, automatyzacją procesów dla przemysłu ma pomysły na siebie produkcyjnych lub stanowiskami i jest otwarta na aktywne relacje on- zrobotyzowanymi. Studenci, przy- line ze swoimi odbiorcami. „Dzięki gotowujący takie prace, mogą li- serwisom społecznościowym jesteśmy czyć na wsparcie i konsultacje me- bliżej klientów i liczymy, że nasze rytoryczne ze strony specjalistów działania w sieci przyciągną zaintere- z firmy ASTOR. serwisach sowanych automatyką, robotyką i no- 4 woczesnymi technologiami, choć nie Serdecznie zapraszamy do udziału tylko. Niektóre osoby może odkryją, i przypominamy, że prace dyplo- że marka ASTOR to nie tylko kosme- mowe do tegorocznej, XII edycji tyki, ale ciekawe rozwiązania dla firm konkursu, można zgłaszać do 30 produkcyjnych” - mówi z uśmiechem września Wojciech Kmiecik, Członek Zarządu konkursu nastąpi pod koniec roku, 2010. Rozstrzygnięcie Operacyjnego ds. Marketingu i PR wziąć udział w szpiegowskim konkur- a jego wyniki zostaną podane do w firmie ASTOR. sie, gdzie czekają „agenci z licencją na publicznej wiadomości w Biule- W firmie przygotowywanych jest wiele zarabianie”. tynie Automatyki oraz na stronie ciekawych przedsięwzięć, w najbliż- Korzystanie z dwóch pierwszych ka- www.astor.com.pl szym czasie - Industrial Investment nałów wymaga posiadania własnego Adventure. W serwisie Facebook zain- konta w serwisach, podczas gdy korzy- Regulamin konkursu oraz szcze- teresowani znajdą informacje na temat stanie z kanału YouTube jest możliwe gółowe informacje znajdują się na tego wydarzenia, a także będą mogli bez zalogowania. stronie: www.edukacja.astor.com.pl Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Aktualności Targi HAPexpo nabierają rozpędu! W dniach 17-19 listopada odbędą toryjne, mobilne – jeżdżące i kroczące, z nowymi, przyjaznymi i niezawod- się Targi Hydrauliki, Automaty- usługowe, edukacyjne, a także opro- nymi rozwiązaniami w zakresie prze- gramowanie dla robotyki. tworników częstotliwości, paneli HMI ki i Pneumatyki – HAPexpo. Podczas drugiej edycji tego wydarzenia gościć oraz komunikacji. Z kolei seminarium będziemy w Expo Silesia wielu specja- ROBOTshow będzie także platformą zatytułowane „Lean Management jako listów z branży. pozyskiwania nowych kontaktów, roz- nowoczesny sposób zarządzania” or- wijania współpracy, prezentacji ofert, ganizowane przez Instytut Doskonale- Promowane hasłem „Targi z napędem a przede wszystkim miejscem spotka- nia Produkcji będzie dotyczyć technik na przyszłość”, HAPexpo są przede nia ludzi z branży. Salon Robotyki to Lean, Systemów ERP, jak również za- wszystkim wzajemnych również doskonała okazja do przedsta- stosowań narzędzi Lean Management konsultacji i wymiany doświadczeń, wienia najnowszych trendów, nowości w środowisku obróbczym. jak również specjalistycznym kompen- technologicznych w oparciu o rozwią- dium wiedzy. zania automatyczne, hydrauliczne oraz Jednocześnie z Targami HAPexpo od- pneumatyczne. będą się Targi Przemysłu Tworzyw platformą Tegorocznym targom towarzyszyć bę- Sztucznych i Gumy RubPlast EXPO, dzie ponownie specjalistyczny Salon Równolegle z targami HAPexpo od- Targi Maszyn Używanych i Urządzeń Robotyki ROBOTshow. W ubiegłym będą się także seminaria branżowe. TUM oraz Międzynarodowe Targi Me- roku w ramach przedsięwzięcia swoją Pierwsze z nich, organizowane przez tod i Narzędzi do Wirtualizacji Pro- ofertę zaprezentowały takie firmy, jak firmę ASTOR, poświęcone będzie ro- cesów WIRTOTECHNOLOGIA, co Kuka Roboter, Kawasaki czy Wobit. botyce oraz systemom automatyki. uczyni wystawę jeszcze bardziej atrak- W listopadzie zwiedzający będą mogli Podczas panelu dyskusyjnego produ- cyjną. zobaczyć roboty: przemysłowe, labora- cenci maszyn zapoznają się również Więcej informacji na: www.hapexpo.pl REKLAMA 17 – 19 listopada 2010 Targi Hydrauliki, Automatyki i Pneumatyki Salon Robotyki ROBOTshow Targi g z napędem pę na przyszłość p y organizator patronat merytoryczny partner Salonu Robotyki partnerzy internetowi partnerzy medialni kontakt Sebastian Adamczyk tel. 32 788 75 48, tel. kom. 510 030 860 fax 32 788 75 27 e-mail: [email protected] tereny targowe Sosnowiec ul. Braci Mieroszewskich 124 www.hapexpo.pl Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) 5 Aktualności Industrial Investment Adventure 2010 Świat nowych technologii - inwestycje z przyszłością W dniach 19-20 października 2010 r. w hotelu OSSA w Ra- świata produkcji i biznesu oraz podnoszenie efektywności produkcji. wie Mazowieckiej odbędzie się Kon- Tematy ferencja Industrial Investment Adven- wane zostaną w dwóch równoległych ture 2010, organizowana przez firmę sesjach – biznesowej oraz technicz- ASTOR. nej. W czasie 2 dni odbędzie się 30 konferencyjne zaprezento- prelekcji z udziałem wysokiej klasy Technicznych, Szefowie działów IT, Konferencja będzie stanowiła forum ekspertów - praktyków z wieloletnim Utrzymania Ruchu, Automatyki, Pla- wymiany związanych doświadczeniem w prowadzeniu pro- nowania, Logistyki, a spodziewana z wdrażaniem nowoczesnych techno- doświadczeń jektów inwestycyjnych i wdrożenio- liczba uczestników to 200 osób. logii w firmach produkcyjnych, zakła- wych w przemyśle. dach przemysłowych i spółkach infrastrukturalnych. Industrial Investment Oferta specjalna FIRST MINUTE Konferencja Adventure dla trwa do 14 września 2010. Więcej in- osób na następujących stanowiskach: dedykowana jest formacji, szczegółowa agenda oraz Prezes, Członek Zarządu, Dyrektor formularz zgłoszeniowy znajduje się 2010 to kolejne przedsięwzięcie firmy Zakładu, na dedykowanej konferencji stronie: ASTOR, którego celem jest integracja Dyrektor ds. Inwestycji, Dyrektor ds. Dyrektor ds. Produkcji, http://www.astor.com.pl/iia2010 Zrobotyzowane śniadanie z ASTOREM A ® Dlaczego robot? Korzyści płynące z robotyzacji spawania wane stanowisko składające się z ro- w Krakowie i Wrocławie przyszła ko- ® Zrobotyzowanie stanowiska spawalnicze – konfiguracja i przykłady pozycjonerem, źródła prądu Fronius Tematyka STOR organizuje serię spotkań poświęconych zrobotyzowanemu spawaniu. Po sukcesach konferencji lej na Warszawę. 14 września na Politechnice Warszawskiej odbędzie się seminarium z cyklu Śniadanie z Ro- Uchwyty spawalnicze oraz urządzenia peryferyjne dla stanowisk zrobotyzowanych firmy ABICOR BINZEL (Abicor Binzel) proszeniu ekspertów z firm ABICOR Przykłady wdrożeń – analiza zastosowanych rozwiązań (AB Industry) wcześniejsza rejestracja. robotów spawalniczych, oprzyrządo® oraz integracji systemów stanowisk z uczestnikami seminarium. W trakcie ® spotkanie prezentowane również są biznesowe aspekty inwestycji w zro- ® botyzowane stanowiska do spawania. Ważnym elementem seminarium jest pokaz spawania na zrobotyzowanym 6 COR BINZEL umożliwia realizację ® tyzowanego spawania. Specjaliści od spawalniczych dzielą się swoją wiedzą TPS 4000 CMT oraz osprzętu ABI- Urządzenia Fronius w aspekcie spawania zrobotyzowanego: MIG/MAG, CMT, TIG (firma Supra Elco) sowym podejściem do tematu zrobo- wania, źródeł prądowych, technologii bota Kawasaki wraz z dwuosiowym ® botem – Zrobotyzowane Spawanie. Cykl ten charakteryzuje się komplek- stanowisku spawalniczym. Zintegro- ® Roboty przemysłowe Kawasaki – przyjazna robotyka, przyjazne spawanie Sposoby finansowania inwestycji w robotyzację Pokazy zrobotyzowanego spawania większości zadań spawalniczych. To wszystko możliwe jest dzięki zaBINZEL, AB Industry oraz Fronius. Udział w Seminarium jest całkowicie bezpłatny. Wymagana jest jedynie Dodatkowe informacje można uzyskać od firmy ASTOR pod numerem telefonu 22 569 56 44 lub mailowo [email protected]. Serdecznie zapraszamy na Śniadanie z Robotem do Warszawy. Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Aktualności ORGANIZATOR PARTNER KONFERENCJI Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) PARTNERZY MERYTORYCZNI PATRONI MEDIALNI 7 Aktualności Wonderware InTouch: numer jeden w systemach SCADA Z najnowszego raportu Control Engineering Polska, dotyczącego rynku systemów HMI/SCADA wynika, że w przedsiębiorstwach najczęściej używane jest oprogramowanie InTouch firmy Wonderware. Raport przedstawia polski rynek HMI/ SCADA z punktu widzenia użytkownika oraz dostawcy. Na podstawie danych zebranych w 2009 i 2010 roku, liderem w systemach SCADA jest Wonderware InTouch, a najpopularniejszym producentem systemów HMI, zdaniem użytkowników, jest Wonderware, który zaj- Dlaczego HMI? wia procesy zachodzące na całej linii muje w rankingu 1. miejsce, ex-aequo Według użytkowników, aplikacja HMI produkcyjnej lub w danej części zakła- z Siemensem. Uzyskane od respon- to najlepszy sposób komunikacji po- du. Rejestruje dane i pracę operatorów. dentów odpowiedzi wskazują na różne między operatorem a maszyną/pro- Umożliwia szybki dostęp do opcji, da- czynniki decydujące o wyborze aplika- cesem. System jest łatwy w obsłudze, nych procesowych, a także diagnosty- cji HMI. Dostawcy na pierwszym miej- więc może z niego korzystać również ki. Na decyzję wprowadzenia systemu scu stawiają cenę, a dla użytkowników niewykwalifikowany personel. Rozwią- HMI wpływa również jego innowacyj- najważniejsza jest jakość. zanie HMI w prosty sposób przedsta- ność i niezawodność. Innowacyjne stanowisko zrobotyzowane UniCell na targach ExpoWELDING ierwszej edycji ExpoWELDING P zowane – coś więcej niż zwykła cela tować na nowym miejscu. Takie roz- w Expo Silesia odbiła się szero- spawalnicza. wiązanie wpływa pozytywnie na ela- ków. Można było obejrzeć produkty To elastyczne rozwiązanie może służyć możliwości produkcyjne przy danym ponad 200 wystawców z Polski i za- do zrobotyzowanej obsługi różnych parku maszynowym. granicy. W tym roku organizatorzy za- procesów przemysłowych: spawanie powiadają równie wiele atrakcji. (TIG, MIG/MAG, CMT, Plazma, La- ASTOR zaprezentuje również kla- kim echem w środowisku spawalni- 8 styczność całego zakładu i zwiększa ser), zgrzewanie, cięcie, montaż, szli- syczne Firma ASTOR zaprasza na targi Expo- fowanie, klejenie, nakładanie pasty do spawania w technologii CMT. Ro- zrobotyzowane stanowisko WELDING wszystkich zainteresowa- itp. Integralną częścią stanowiska Ka- bot Kawasaki współpracujący z dwu- nych zagadnieniami zrobotyzowanego wasaki UniCell jest robot przemysłowy osiowym pozycjonerem sterowanym spawania. Targi odbędą się w Sosno- Kawasaki FA006E (w aplikacjach spa- z kontrolera robota. wieckim Expo Silesia w dniach 19-21 walniczych) lub FS006E. Stanowisko października 2010 r. Na stoisku numer Kawasaki UniCell zostało zaprojekto- Szczegółowy opis produktu przedsta- 7, firma ASTOR zaprezentuje ofertą wane w celu zapewnienia maksymal- wiony był w 63 numerze Biuletynu Au- robotów Kawasaki. nej elastyczności. Można go w łatwy tomatyki. Zapraszamy do lektury oraz Odbędzie się tam również targowa sposób dostosować do konkretnej do odwiedzenia targów ExpoWEL- premiera nowego produktu – UniCell. aplikacji. Ponadto stanowisko można DING. Firma ASTOR będzie prezen- Jest to elastyczne stanowisko zroboty- sprawnie transportować i szybko mon- towała UniCell na stoisku numer 7. spawalniczych Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Aktualności ASTOR dostarczy rozwiązania do proekologicznej Hali laboratoryjnej w Sulechowie F irma ASTOR – dystrybutor sprzętu i oprogramowania do automa- tyzacji i informatyzacji produkcji, dostarczy swoje rozwiązania do laboratorium energetyki odnawialnej, budowanego przez Państwową Wyższą Szkołę Zawodową w Sulechowie. Projekt ma za zadanie wspomagać wdrażanie nowoczesnych technologii oraz wspierać przygotowanie kompetentnej kadry inżynierskiej dla przedsiębiorstw projektujących, wytwa- rzających i wdrażających urządzenia odnawialnych źródeł energii. Obiekt składać się będzie z Laboratorium Cieplnej Energetyki Odnawialnej, Laboratorium Elektroenergetyki i Maszyn Elektrycznych oraz Laboratorium Przemysłowych Systemów Informatycznych. Na placu laborato- wielkości elektrycznych i nieelektrycz- wialnych źródeł energii. Umożliwi też ryjnym zlokalizowane będą pompy nych. Całość utworzy system pomiaro- badania różnorodnych źródeł energii ciepła, generatory wiatrowe, kolektory wy, pozwalający na badanie oraz ocenę w rzeczywistym obiekcie użytkowym. słoneczne, panele fotowoltaiczne, a na parametrów zastosowanych urządzeń dachu - układ solarny. W obiekcie za- z jednej strony, a z drugiej - na analizę Wszystkie odnawialne źródła ener- montowany zostanie również system efektywności opracowywanych algo- gii (elektryczne i cieplne) połączone trigeneracji gazowa rytmów sterowania. Zarówno system zostaną w wieloźródłowy system po- z generatorem oraz absorberem produ- automatyki, jak i system pomiarowy zwalający na optymalizację zasilania, kującym chłód). zintegrowany będzie za pomocą nad- z uwagi na kryterium efektywności (mikroturbina rzędnego systemu BMS, realizowane- ekonomicznej. Całość instalacji sterowana będzie go za pomocą oprogramowania z ofer- umożliwi dołączanie innych źródeł za i urządzeń. przez ty ASTOR – Platformy Systemowej ASTOR, kontrolera GE Intelligent pomocą, dostarczonego Wonderware. Z jej poziomu będzie się Platforms Otwartość systemu PACSystems odbywać zarządzanie obiektem. Do Starania uczelni o stworzenie nowocze- RX3i, pracującego w systemie Hot systemu BMS włączone zostaną jed- snej hali laboratoryjnej umożliwiła, pod- Standby Redundancy. Redundancja nostki centralne redundantnego ukła- pisana w dniu 7 października 2009 roku, zapewniona będzie na poziomach du sterowania, stacje operatorskie (40 umowa z województwem lubuskim jednostek nadrzędnych (procesorów, lokalnych, 5 zdalnych), przemysłowe o dofinansowanie projektu pt. "Hala kaset bazowych, zasilaczy, modułów panele operatorskie, mierniki para- laboratoryjna komunikacyjnych), łączy sterujących metrów sieci oraz systemy: pomia- giczna dla energetyki i odnawialnych i synchronizacji oraz sieci Ethernet. rowy, EIB, dozorowy i oświetlenia źródeł energii" w ramach Lubuskiego z rodziny energooszczędna-ekolo- zewnętrznego. Oprogramowanie za- Regionalnego Programu Operacyjnego. W celu stałego monitoringu stero- pewni możliwość zarządzania syste- Projekt ma charakter naukowo – ba- wania i badania, źródła energii oraz mem ciepłowniczym i elektrycznym, dawczy. Łączna wartość inwestycji wy- obiekt zostaną wyposażone w czujniki w celu różnorodnej konfiguracji odna- nosi 15 milionów złotych. Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) 9 Aktualności Nowa jakość w programowaniu robotów przemysłowych F irmy oferujące programy CAD/ a CAM coraz częściej prezentują swoją ofertę na „żywym” przykładzie działającej maszyny. Szczególnie jest to istotne tam, gdzie nowatorskie podejście nie znalazło jeszcze tylu użytkowników, aby można je było nazwać popularnym i przez to nie wymagało oczywistych przykładów. Na tegorocznych targach ITM (Poznań) oraz Plastpol (Kielce) firma Zalco zaprezentowała na swoim stoisku robota Kawasaki FS003N (najmniejszego z całej serii F). Robot ten ze względu na niewielkie wymiary, bardzo dużą szybkość oraz najwyższą precyzję ruchu, świetnie sprawdza się w zasto- b sowaniach gdzie nie potrzeba dużego udźwigu natomiast ważne są niewielkie rozmiary, np: obsługa maszyn, laboratoria, inspekcja z użyciem systemów wizyjnych, edukacja itp. Ciekawostką w tym przypadku był sposób programowania robota zrealizowany za pomocą programu MASTERCAM ROBOTMASTER [3]. Na czym polegało nowe podejście do tego tematu? Szacuje się, że ponad 70% obrabiarek sterowanych numerycznie jest programowanych za pomocą programów komputerowo wspomagane- Rys. 2. Symulacja w programie Robotmaster go wytwarzania (CAM – Computer Aided Manufacturing). Dla robotów Rys. 1. Ewolucja metod programowania robotów 10 Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Aktualności a znaczenie tych maszyn (jak i sprzedaż) ciągle rośnie. Można mnożyć przykłady zastosowania robotów do spawania, malowania, klejenia, reorientacji i transportu, montażu, kontroli, obróbki skrawaniem (frezowanie, szlifowanie, polerowanie), cięcia wodą, cięcia plazmowego, laserowego. Znane są coraz bardziej rozbudowywane układy wieloosiowe oparte na synchronicznej pracy kilku robotów wraz z manipulatorami wieloosiowymi (obrotnikami, stołami obrotowymi), co znowu zwiększa funkcjonalTargi ITM ność takiego stanowiska. Jeśli dodamy do tego możliwość automatycznej b wymiany chwytaka lub narzędzia, to okaże się, że ten sam robot w jednym cyklu pracy zastępuje frezarkę, szlifierkę, ślusarza, montera, itd. Stosując program MASTERCAM ROBOTMASTER zyskuje się szybkie i dokładne programowanie robota, różnorodne warianty realizacji ruchu, łatwe poprawki programu i bezpieczeństwo dzięki bogatej symulacji. Program MASTERCAM ROBOTMASTER obsługuje roboty Kawasaki w wielu odmianach. Współpraca Zalco z firmą ASTOR przewiduje budowę kolejnych wariantów wirtualnych symulacji stanowisk dedykowanych przemysłowych te statystyki są znacz- teraktywne programowanie graficzne dla potrzeb konkretnych klientów. nie gorsze, bo około 1-2% z nich jest (w trybie on-line lub off-line) polegają- Można oczekiwać więc znaczącego programowanych w trybie off-line ce na sterowaniu ruchem wirtualnego wzrostu zainteresowania tego typu (bez współpracy z maszyną) za pomo- robota za pomocą takich samych in- ofertą, co dało się już z resztą zaob- cą uniwersalnych rozwiązań oferowa- strukcji, jak dla rzeczywistej maszyny serwować po wspomnianych targach nych przez programy CAM [3]. i wreszcie programowanie CAM (off- ITM i Plastpol. Tradycyjnie twierdzi się, że „pro- line) reprezentowane przez program gramowanie robotów jest znacznie MASTERCAM trudniejsze w porównaniu z progra- w którym opracowanie programu ste- mowaniem maszyn sterowanych nu- rującego robotem w postaci zapisu merycznie, gdyż oprócz trajektorii w językach wyższego rzędu powstaje ruchu należy także zaprogramować w taki sam sposób, jak programuje się położenie (orientację) narzędzia lub obrabiarki chwytaka” [4]. Programować robota Wymienione przykłady pokazują rów- można na wiele sposobów. nież pewien historyczny rozwój metod Programowanie „Play-back”, „Te- ROBOTMASTER, sterowane numerycznie. programowania robotów (rys. 1) ach-in”, programowanie w językach Ze względu na wyjątkową kine- wyższego rzędu lub za pomocą specja- matykę pracy robotów, ich różnorodne lizowanych programów z makrami, in- konfiguracje i bogatą funkcjonalność, Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) dr inż. Adam Zalewski, [email protected] Literatura: [1] www.astor.com.pl [2] www.mastercam.pl [3] www.robotmaster.com [4] „Mechatronika”, praca zbiorowa, wyd. Rea, Warszawa 2002 11 Nowe produkty Kompleksowy system sterowania dla procesów ciągłych Proficy Process Systems – wkrótce dostępna nowa wersja Na jesień 2010 roku firma GE Intelligent Platforms zapowiada wydanie nowej wersji kompleksowego systemu sterowania Proficy Process Systems 2.0. To czwarta już edycja rozwiązania skierowanego głównie do obsługi średnich i dużych procesów ciągłych, obejmujących kilkaset lub więcej sygnałów wejść/wyjść. Michał Januszek Dlaczego warto wybrać Proficy Process Systems? Rozwiązanie oparte na Proficy Process Systems można określić jako gotowy system, wymagający jedy- nie zapisania algorytmu sterowania, związanego z danym procesem technologicznym, oraz przygotowaniem ekranów synoptycznych obrazujących proces. Pozostałe mechanizmy, jak np. wymiana danych pomiędzy warstwą układu sterowania (stacjami procesowymi) a częścią aplikacyjną (konsolami operatorskimi, serwerem da- Rys. 1. Na kolejnych zakładkach nych historycznych itd.), zapis danych określane są parametry zmiennych historycznych, diagnostyka systemu związane z wykonywaną logiką, - odbywają się za pomocą gotowych, wizualizacją danych na konsoli opracowanych przez producenta me- operatorskiej, uprawnieniach dostę- chanizmów. pu do danych czy logowaniu danych Mechanizmy wymiany danych obsługują również komunika- historycznych cję w systemie rezerwacji, co znacząco skraca proces przygotowana zaawansowanego systemu. Co nowego w wersji 2.0? Na uwagę zasługuje mechanizm tworzenia bloków funkcyjnych przez użytkownika. Właściwość ta, dostęp- 12 na od początku istnienia PPS, zosta- Rys. 2. Blok ła obecnie rozbudowana o możliwość funkcyjny oraz indywidualnego określania danych, elementy graficzne które z bloku funkcyjnego zostaną do wyświetlania przekazane do warstwy aplikacyjnej informacji diagno- systemu, gdzie następnie zostaną uży- stycznych Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Nowe produkty Procedury z offsetem w oprogramowaniu Proficy ME Rys. 3. Fragment programu obsługującego wykonywanie operacji sekwencyjnych Obok bloków funkcyjnych i sparametryzowanych istnieje też alternatywne narzędzie przyspieszające pracę w przypadku korzystania z powtarzających się fragmentów programu. Są to procedury z offsetem. Mają one tą zaletę, że mogą być stosowane dla dowolnej serii sterowników GE Intelligent Platforms, nawet w sterownikach VersaMax Nano. Użycie tego narzędzia polega na Grzegorz Faracik Przykładowo, jeżeli programi- zdefiniowaniu wzorcowego bloku pro- sta utworzył wzorzec, w których użył te do wizualizacji procesu lub zapisu gramowego, zapisaniu go w bibliotece, zmienne: danych historycznych. Na bazie in- a następnie (wielokrotnym) wstawia- Temperatura, o adresie %AI1 formacji z bloku można przygotować niu do projektu. Za każdym razem Zezwolenie, %M1 szablon obiektu wizualizowanego na programista określa tzw. offset, czyli Grzalka, %Q1 konsoli operatorskiej – mimikę obiek- wielkość przesunięcia adresów dane- tu oraz stacyjkę do jego obsługi. go wywołania w stosunku do adresów To w przypadku wywołania takiej Wśród gotowych nowoopracowa- użytych we wzorcu. Programista okre- procedury z offsetem 10 i przyrost- nych bloków warto wymienić elemen- śla również przedrostek lub przyro- kiem 1, zmienne występujące w tak ty obsługujące redundantne sygnały stek dla nazw zmiennych użytych we sformułowanym wywołaniu będą mia- wejść i wyjść. Inną grupę stanowią wzorcu. ły następującą postać: nowe bloki diagnostyczne oraz stacyjki do reprezentacji informacji diagno- Temperatura1, %AI11 stycznych na interfejsie użytkownika Zezwolenie1, %M11 systemu. Obecnie system dostarcza Grzalka1, %Q11 ponad 50 informacji diagnostycznych dotyczących pracy kontrolerów, działania aplikacji, połączeń w systemie Sposób wywołania bloku z offsetem jest następujący: czy obsługiwanych sygnałów wejść / wyjść. Nowo dodany blok STATE_ STRUCT pozwala na reprezentację graficzną kroku i stanu sekwencji na konsoli operatora, co jest szczególnie ważne na etapie rozruchu / zatrzymywania instalacji lub aplikacji, lub przy przezbrajaniu urządzeń w procesach wsadowych. Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) 13 Nowe, specjalizowane serie przemienników częstotliwości Astraada Drive W ofercie firmy ASTOR pojawiły się w ostatnim czasie dwie specjalizowane serie falowników Astraada Drive – do zastosowań w napędach wind oraz do aplikacji w technice dźwigowej. Rozwiązania te stanowią rozwinięcie serii CHV100, posiadają szereg wbudowanych, dedykowanych funkcji i zabezpieczeń dostosowanych do potrzeb danego zastosowania. Tomasz Kochanowski Astraada Drive CHV180 - przemienniki częstotliwości do zastosowań w windach Astraada Drive CHV180 jest serią zaprojektowaną specjalnie do napędów silników w aplikacjach windowych. Może być wykorzystywana zarówno w tradycyjnych zespołach napędo wych zbudowanych na przekładniach ślimakowych jak i w nowocześniejszych zespołach bezprzekładniowych. Dzięki szerokim możliwościom i wyjątkowym osiągom łatwo zintegrować je z systemem sterowania windy zapewniając bezpieczną i komfortową jazdę. CHV180 znajduje zastosowanie w windach, których prędkość nie przekracza 4 m/s. Falowniki tej serii przystosowane są do współpracy zarówno z silnikami asynchronicznymi jak i synchronicznymi o mocach 4 – 30 kW. biegające zderzeniu windy z ziemią spieszania i hamowania silnika (krzy- i dachem wa „przebiegu prędkości” typu S) » Oddzielne listy parametrów definiowane dla większych i mniejszych Redukcja kosztów i ochrona systemu – dedykowane funkcje » Sterowanie oraz obliczenia oparte » Utrzymywanie momentu na odpo- Tryb zadawania częstotliwości wyjściowej » Klawiatura wiednio wysokim poziomie, kontro- » Wejścia analogowe la styczników » Tryb wielobiegowy zadawania czę- o dwa procesory: sygnałowy DSP » Kompensacja momentu startowego oraz 32-bitowy MCU stotliwości » Obsługa sygnałów z enkodera: asyn- » Magistrala komunikacyjna RS232 » Maksymalna prędkość windy: 4 m/s chroniczne i synchroniczne karty PG, i RS485 z obsługą protokołów Mod- » Wbudowane specjalne funkcje uła- » Funkcja oszczędzania energii z pod- twiające sterowanie windami » Trzy sygnały wymuszające hamowanie dla ruchu do góry i w dół zapo- 14 prędkości łączonym układem do odzyskiwania energii (RBU) » Ograniczenie szarpnięć podczas przy- bus RTU i ASCII (opcjonalnie) » Możliwe jest połączenie wielu trybów oraz przełączanie pomiędzy trybami pracy. Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Astraada Drive CHV190 - przemienniki częstotliwości do zastosowań w dźwigach Astraada Drive CHV190 to specjalizowana wersja przemiennika serii CHV100, opracowana na potrzeby napędów w technice dźwigowej. Jej szerokie możliwości są w stanie zapewnić wysoki moment obrotowy, niezawodność oraz bezpieczeństwo podnoszenia i precyzyjnego przemieszczania ładunku. Dedykowane funkcje jak na przykład zwiększanie prędkości dla mniejszych obciążeń oraz dla pracy bez obciążenia zapewniają lepszą wydajność, z kolei możliwość współbieżnej pracy dwóch napędów w trybie „Master – Slave” zapewnia synchroniczną pracę dwóch indywidualnych silników np. napędów jazdy suwnicy o znacznej szerokości. Wymienione cechy w połączeniu z bogactwem funkcji zabezpieczeń i kontroli pracy sprawiają, że przemienniki częstotliwości CHV190 znakomicie sprawdzają się w aplikacjach techniki dźwigowej. Redukcja kosztów i ochrona systemu – dedykowane funkcje » Wbudowane funkcje kontroli ha- funkcja szybkiego zatrzymania oraz » Możliwe jest połączenie wielu try- mowania oraz monitoringu pracy ochrona przed zbyt dużym rozpę- bów oraz przełączanie pomiędzy dzeniem się trybami pracy. » Niezależna kontrola zasilania dla układów sterujących oraz dla ukła- » Kompensacja momentu startowego » Praca „Master-Slave” dów mocy » Hamowanie dynamiczne oraz od- Przedstawione » Funkcja zwiększania prędkości dla mniejszych obciążeń oraz dla pracy dwóch serie podobnie jak pozostałe rodziny modułu RBU) przemienników częstotliwości Astraada Drive posiadają w standardzie synchronizacji przemienników nowe zyskiwanie energii (po podłączeniu bez obciążenia » Możliwość powyżej pracy częstotli- Tryb zadawania częstotliwości wyjściowej wbudowany panel sterowania LED, moduł hamowania (dla mocy < 15kW) wości (synchroniczna praca dwóch » Klawiatura czy dławik DC (dla mocy 18.5 – 90kW). dźwigów) » Wejścia analogowe Istnieje również możliwość podpięcia » Wejście HDI lokalnego lub oddalonego panela LCD. » Tryb wielobiegowy zadawania czę- Konfiguracja i monitoring urządzeń » Elektroniczne sprzężenie pomiędzy silnikami (praca w trybie Master- stotliwości Slave) » Możliwość sterowania drugim silnikiem oraz przełączanie funkcji » Kontrola naprężenia liny » Monitoring prędkości dźwigu, Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) realizowana jest z poziomu wspólnego » Magistrala komunikacyjna RS232 i dla wszystkich przemienników Astra- RS485 z obsługą protokołów Mod- ada Drive, bezpłatnego oprogramowa- bus RTU oraz Profibus DP (opcjo- nia narzędziowego HCM. nalnie) 15 Przemysłowa sieć Ethernet Inteligentny system zarządzania siecią Oferta przemysłowych systemów komunikacji Astraada Net została rozszerzona o oprogramowanie JetView Pro, przeznaczone do kompleksowej konfiguracji i diagnostyki sieci Ethernet, zbudowanej w oparciu o switche serii JetNet 4510, JetNet 5010G oraz JetNet 5428G. Nowe środowisko diagnostyczne zalecane jest szczególnie do aplikacji, w których kluczowymi parametrami są niezawodność i pewność komunikacji. Paweł Podsiadło JetView Pro oferuje użytkownikowi możliwość pełnej kontroli i monitoringu sieci Ethernet. Pozwala w intuicyjny sposób konfigurować pojedyncze switche poprzez przeglądarkę internetową, protokół SNMP oraz Telnet. Ułatwia zarządzanie grupami urządzeń, co jest szczególnie przydatne podczas takich operacji, jak wgrywanie nowego firmware, zmiana adresów IP oraz tworzenie i przywracanie kopii zapasowych plików konfiguracyjnych. Monitoring i diagnostyka Oprogramowanie działa w oparciu o standard SNMP (Simple Network Management Protocol), który jest obecnie najbardziej popularnym protokołem przeznaczonym do zarządza- Automatyczne wykrywanie i wizualizacja topologii sieci. nia urządzeniami ethernetowymi. JetView Pro pozwala na odczyt wybranej zmiennej, która dostarczy informacji o stanie danego elementu sieci, oraz na zapis do zmiennej, a więc sterowanie zachowaniem urządzenia. Istnieje również możliwość takiego skonfigurowania switchy Astraada Net, aby automatycznie informowały oprogramowanie o zmianie stanu rejestrów diagnostycznych w przypadku zajścia określone- 16 Śledzenie pracy dowolnego połączenia realizowane jest w czasie rzeczywistym. Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Tanie Przyjazne Niezawodne dne Promocja na szóstkę 5,7” TFT, 256 kolorów 2 x RS232/422/485 Bezpłatne oprogramowanie Komunikacja w 250 protokołach Dokumentacja po polsku Wsparcie techniczne na AS40TFT0602 Panel operatorski Astraada HMI Panel + oprogramowanie narzędziowe Astraada HMI CFG swt.astor.com.pl Dotykowy panel operatorski o przekątnej 5.7", matryca TFT o rozdzielczości 320 x 240, 256 kolorów, podświetlenie LED, COM1 - RS232/422/485, COM2 – RS232/422/485, 1 MB RAM, 4 MB ROM, obsługa ponad 250 protokołów komunikacyjnych, bezpłatne oprogramowanie narzędziowe Astraada HMI CFG. Obsługa alarmów, receptur, aplikacji wielojęzycznych, archiwizacja danych procesowych, wizualizacja danych historycznych, makra programowe, system logowania, komunikacja transparentna, wbudowany RTC. Warunki promocji • warunkiem skorzystania z promocji jest podanie na zamówieniu numeru katalogowego produktu z ulotki • produkt objęty promocją dostępny jest do końca września 2010 lub do wyczerpania stanów magazynowych • standardowy czas dostawy – 24 godziny, w szczególnych przypadkach 2-4 tygodnie • podana cena jest ceną PLN netto Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) 17 zapisywane są w bazie danych, dzięki czemu istnieje możliwość ich podglądu w dowolnym momencie w celu sprawdzenia stanu funkcjonowania sieci. JetView Pro pozwala także na śledzenie pracy dowolnego połączenia w czasie rzeczywistym. Dane wyświetlane są w postaci trendów obrazujących przesył danych dla każdego z monitorowanych portów. Automatyczne wykrywanie i wizualizacji topologii sieci Dużą zaletą oprogramowania JetView Pro oferuje użytkownikowi możliwość pełnej kontroli i monitoringu sieci Ethernet. Pozwala w intuicyjny sposób konfigurować pojedyncze switche poprzez przeglądarkę internetową, protokół SNMP oraz Telnet. Ułatwia zarządzanie grupami urządzeń. całej sieci Ethernet, dzięki czemu zarządzanie i diagnostyka są bardziej intuicyjne, a wykrywanie awarii jest go zdarzenia. Jest to możliwe dzięki JetView Pro jest obsługa protokołu obsłudze mechanizmu „pułapek” czyli LLDP (Link Layer Discovery Proto- alarmów zdarzeniowych, które doty- col), który daje możliwość automa- Podstawowa wersja JetView Pro czyć mogą np.: problemów z komuni- tycznego wykrycia nowo podłączone- obsługuje do 64 urządzeń i do koń- kacją lub zasilaniem, użycia błędnego go switcha do sieci oraz jego połączeń ca roku udostępniana jest bezpłatnie hasła restartu ze współpracującymi urządzeniami. w serwisie swt.astor.com.pl, w części urządzenia lub zmiany trasy w topo- Na podstawie tych danych budowana poświęconej produktom Astraada – logii pierścienia. Informacje alarmowe jest graficzna wizualizacja topologii Switche zarządzalne. podczas logowania, szybsze i prostsze. Obsługa zmiennych historycznych w panelach Astraada HMI Panel Obsługa oraz śledzenie parametrów pracy i wartości procesowych obiektu należą do podstawowych zadań operatorów obsługujących daną część instalacji. Obecne możliwości paneli operatorskich, będących interfejsem pomiędzy użytkownikiem a maszyną, znacząco ułatwiają zarządzenie i sterowanie obiektem. Na instalacji wielokrotnie bardzo przydatna jest możliwość lokalnego składowania danych procesowych wraz z możliwością ich późniejszej wizualizacji na panelu operatorskim. Daje nam możliwość prześledzenia ostatnich godzin pracy obiektu oraz analizy zmian wartości procesowych, które mogły mieć wpływ na poprawność procesu. Do niedawna do tego celu wykorzystywano dedykowane oprogramowanie. Obecnie tę funkcję może spełniać panel operatorski. 18 Piotr Adamczyk Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Obsługa danych historycznych potrzebna jest coraz częściej również w małych obiektach, gdzie nie ma miejsca na postawianie dodatkowego komputera. Tam z powodzeniem można stosować rozwiązania wykorzystujące panele Astraada HMI Panel. Składowanie danych historycznych bk i h jest j t koniecznością. k i ś i szybkozmiennych k i możemy ż k j ć z obiekbi k na ekranie, skojarzyć Opcjonalnie możemy wymusić tami wyświetlającymi dane paski su- Rozwiązania Astraada HMI Pa- zapis danych do pliku. Należy okre- waka, pozwalające na przesuwanie nel posiadają wbudowane mechani- ślić wówczas nazwę i typ pliku (TXT, zawartości okien i trendów. zmy pozwalające na rejestrowanie CSV), do jakiego co określony czas W przypadku prezentacji zmien- danych historycznych w pamięci oraz będą przesłane zarejestrowane w pa- nych historycznych na trendach dodat- ich późniejszą obsługę, a konfiguracja nelu wartości – jest to bardzo przydat- kowo można skorzystać z możliwości realizowana jest z poziomu bezpłat- ne, jeśli dane mają być analizowane powiększania i pomniejszania wykre- nego narzędzia Astraada HMI CFG. na komputerze PC. Zmienne można su oraz elementu kursora, który usta- Rejestrowane zmienne zorganizowa- dodatkowo przeskalować i dopiero go- wiony w dowolnym miejscu osi czasu ne są w postaci bloków zwanych Data towe wyniki zapisywać w panelu. Cała zwraca wartości jakie miały wówczas Loggers - oprogramowanie pozwala na konfiguracja nie powinna zająć więcej wizualizowane obsługę do 16 takich bloków w ramach niż kilka minut nawet programiście, zmiennych na ekranie komputera PC jednego panela. Użytkownik może do- który robi to po raz pierwszy. możliwa jest w dowolnym arkuszu wolnie skonfigurować ilość i adres za- zmienne. Analiza kalkulacyjnym. Dane zorganizowane Wizualizacja zmiennych historycznych w postaci plików CSV lub TXT pobie- maksymalnie do 128 kolejnych zmien- Odczyt i wizualizacja zareje- rzędzia Data Transfer Helper, które nych w ramach jednego bloku Data strowanych zmiennych mogą być zre- instalowane jest razem z oprogramo- Logger. Liczba pamiętanych próbek alizowane na ekranie panela lub na waniem narzędziowym, i importujemy jest również konfigurowalna i w zależ- komputerze PC. Gotowe elementy gra- na przykład w Excelu. ności od modelu można przechowywać ficzne w oprogramowaniu Astraada Możliwości, jakie dają urządzenia do 65535 wartości każdej zmiennej. HMI CFG pozwalają na prezentację serii Astraada HMI Panel pozwalają na Sposób i częstotliwość zapisywania zmiennych w postaci tabelarycznej lub wykorzystanie funkcjonalności, która danych również zależy od nas: możemy na wykresie. Konfiguracja obiektów do niedawna była spotykana wyłącznie określić rejestrowanie danych co okre- ogranicza się do umieszczenia ich na w średnich i dużych aplikacjach, wy- ślony czas (np. 3 sekundy), wymusić je ekranie panela i określenie z którego korzystujących dedykowane narzędzia wystąpieniem jakiegoś warunku (na Data Loggera mają zostać pobrane do rejestrowania i wizualizacji zmien- przykład zmianą wartości parametru), dane. Jeśli nie wszystkie zarejestro- nych. Obsługa danych historycznych lub wymusić zapis w zależności od ak- wane zmienne mają być wyświetlane potrzebna jest coraz częściej również tualnej godziny. Minimalny interwał na ekranie, możemy określić, które w małych obiektach, gdzie nie ma miej- pomiędzy rejestrowanymi wartościa- z nich będą wizualizowane, a które sca na postawianie dodatkowego kom- mi wynosi 100 ms, dzięki czemu dane nie. Wyświetlanie dużej ilości próbek putera. Tam z powodzeniem można mogą być składowane z dużą często- na ekranie również nie stanowi żadne- stosować rozwiązania wykorzystujące tliwością, co w przypadku procesów go problemu. Jeśli nie mieszczą się one panele Astraada HMI Panel. pisywanych w pamięci zmiennych. Narzędzie pozwala składować Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) ramy na komputer przy pomocy na- 19 Kompaktowe rozmiary Atrakcyjna cena i dostawa nawet w 24 godziny Dopasowanie odpowiedniego produktu do potrzeb związanych z intuicyjną i prostą obsługą obiektu możliwe jest dzięki szerokiej palecie produktów Astraada HMI Panel dostępnej w ofercie ASTOR. Niewielkie gabaryty paneli pozwalają efektywnie wykorzystać miejsce przeznaczone na montaż, a pełna dowolność przy konfiguracji ekranów operatorskich na zbudowanie intuicyjnej aplikacji. Dopasowana do potrzeb polskich inżynierów cena, funkcjonalność oraz możliwości paneli powoduję, że rozwiązanie te cieszą się nieustannym zainteresowaniem zarówno u projektantów systemów jaki i użytkowników końcowych. Termin dostaw sprzętu został zredukowany do minimum aby zmaksymalizować komfort obsługi każdego klienta. Tanie, Przyjazne, Niezawodne - Astraada HMI Panel Opracował: Piotr Adamczyk Duże możliwości konfiguracyjne Wydajne rozwiązanie sprzętowe Możliwości programistyczne pozwalają na wykonywanie dodatkowych zadań oprócz wizualizacji wartości procesowych. Obsługa makr programowych, zmiennych historycznych, alarmów, receptur to tylko kilka funkcji jakie oferują urządzenia Astraada HMI panel. Wysoka niezawodność Panele cechują się wzmocnioną matrycą dotykową oraz ekranem operatorskim odpornym na działanie detergentów i wody. Duża odporność na wstrząsy i wibracje oraz brak elementów wirujących w konstrukcji paneli przekładają się na długą i bezawaryjna pracę w warunkach przemysłowych. Wydajne rozwiązania sprzętowe oraz funkcjonalność paneli serii Astraada HMI Panel pozwalają na budowanie i uruchamianie zaawansowanych systemów wizualizacji, które oprócz wyświetlania parametrów pracy mogą obsługiwać stany alarmowe, receptury, logować dane procesowe oraz historię zmian wprowadzonych przez operatora. Intuicyjna obsługa aplikacji Wyjątkowo proste aczkolwiek bardzo funkcjonalne środowisko do programowania paneli pozwala na budowanie intuicyjnych aplikacji wizualizacyjnych, obsługujących dynamiczną podmianę języka wyświetlanych komunikatów oraz dowolny krój i rozmiar czcionki. Sprawia to że aplikację są bardzo czytelne a personel nie ma problemów przy ich obsłudze. 20 Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Obsługa receptur Szybka parametryzacja obiektu możliwa jest dzięki wbudowanej w panel obsłudze receptur. Podgląd oraz edycja wartości może być realizowana z poziomu ekranu operatorskiego, komputera PC lub jeśli jest taka potrzeba z pamięci Pendrive podłączonych do portu USB panelu. Przechowywanie informacji w nielotnej pamięci zabezpiecza nas przed utratą danych nawet przy dłuższym braku napięcia zasilającego. Śledzenie procesu zmian na instalacji Wysoki poziom bezpieczeństwa Duża ilość pamięci wbudowanej w panele pozwala oprócz przechowywania aplikacji wizualizacyjnej również na składowanie danych historycznych oraz informacji o zmianach wprowadzonych przez operatora. Gotowe obiekty umożliwiają późniejszy podgląd i analizę zapisanych informacji. Dane mogą być również udostępniane w postaci plików csv lub txt na potrzeby nadrzędnych systemów nadzorczych. Bezpieczeństwo przede wszystkim – zarówno plików projektu jak i podczas pracy obiektu. Wbudowane w oprogramowanie mechanizmy skutecznie zabezpieczają pliki źródłowe przed nieuprawnionym użyciem i powielaniem a system logowania oraz konfigurowalne poziomy dostępu dodatkowo podnoszą bezpieczeństwo aplikacji. Darmowe środowisko do programowania Redukcja kosztów Bezpłatne środowisko do konfiguracji i programowania paneli Astraada HMI CFG łączy w sobie cechy wysokiej funkcjonalności oraz dużej intuicyjności obsługi. Gotowe obiekty do wizualizacji oraz mechanizmy wspierające dokumentowanie projektu dodatkowo redukują czas przeznaczony na wdrożenie minimalizując tym samym ponoszone koszty. Redukcja kosztów już na etapie opracowywania koncepcji to rzecz na którą warto zwrócić uwagę już na samym początku. Bezpłatne oprogramowanie, atrakcyjna cena paneli, gwarancja 24 miesiące, niski pobór prądu, minimalizacja czasu usunięcia awarii, zwiększenie wydajności produkcji to rzeczy które w sposób bezpośredni przekładają się na zyski firmy. Rozbudowanie możliwości komunikacyjne Możliwości komunikacyjne to jedna z największych zalet paneli Astraada. Co najmniej dwa wbudowane porty szeregowe, port Ethernet oraz porty USB pozwalają nawiązać komunikację w ponad 250 różnych protokołach komunikacyjnych i wymieniać dane z praktycznie każdym elementem systemu sterowania. Obsługa komunikacji serwisowej Specjalny tryb komunikacji obsługiwany w panelach Astraada pozwala prowadzić prace serwisowe na urządzeniach, które są bezpośrednio podłączone do portów panelu. Ułatwienie procesu pisania aplikacji Proces przygotowania do pisania aplikacji również można uprościć: zasilanie paneli przy pomocy kabla USB, wbudowany w oprogramowanie symulator do testowania aplikacji czy możliwość dowolnej konfiguracji oprogramowania narzędziowego to rzeczy które sprawiają że konfiguracja paneli jest łatwa i przyjemna. Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) 21 Technologie, produkty, zastosowania Platforma Systemowa Wonderware – elastyczność rozwiązań przemysłowych Jak mówi amerykańskie przysłowie, pewne i stałe są tylko dwie rzeczy: „death and taxes” (śmierć i podatki). Wybór rozwiązań dedykowanych w krótkiej perspektywie czasu może wydawać się optymalne, ale inwestując na przyszłość należy patrzeć dalekosiężnie. Założenia określane w momencie wyboru rozwiązania dedykowanego dla jakichś potrzeb, mogę ulec dezaktualizacji, zaraz po jego dokonaniu. Wybór rozwiązania elastycznego jak Platforma Systemowa Wonderware daje gwarancję m.in. szybkiej reakcji na dynamiczne zmiany rynku. Marcin Woźniczka Koncepcja systemu opartego na etapie monitorować park maszynowy Obiektem może być fizyczne pojedyn- Platformie Systemowej Wonderware w zakresie zużycia mediów, w kolejnym cze urządzenie z zestawem sygnałów, polega na zastosowaniu warstwowej etapie nadzorować pracę urządzeń pod grupa urządzeń z sygnałami i alarmami architektury: komunikacji kątem czasu pracy i przestojów oraz bądź fragment powtarzalnej logiki, re- do urządzeń, warstwy realizacji logiki wskaźników wydajnościowych, a tak- alizującej określone funkcje, np. wyli- oraz akwizycji danych i dystrybucji in- że nadzorować, prowadzić i kontrolo- czanie wskaźników produkcyjnych lub formacji oraz warstwy klienckiej. warstwy wać produkcję za pomocą dostępnej powiadamianie o zdarzeniu. Funkcjo- Platforma Systemowa Wonder- funkcjonalności MES, wymieniając na nalności te można zaimplementować ware pozwala budować systemy, które bieżąco informacje z systemami klasy bezpośrednio w obiektach przygotowa- mogą być swobodnie rozwijane funk- ERP. nych przez producenta, wykorzystując cjonalnie przez swoją otwartą skalo- Platforma Systemowa Wonder- elastyczność tworzenia i zarządzania walność. System może w pierwszym ware jest środowiskiem obiektowym. skryptami z możliwością wykorzystania języka platformy .NET. Rozwinięciem Platformy Systemowej Wonderware są narzędzia dostarczane przez producenta, czyli zestaw tzw. toolkitów programistycznych. Jednym z takich toolkitów jest pakiet ArchestrA Object Toolkit – dodatek zintegrowany ze środowiskiem Microsoft Visual Studio 2008, pozwalający zaprojektować samodzielnie nowy obiekt z własną logiką oraz edytorem konfiguracyjnym. Wybierając odpowiedni typ projektu otrzymujemy szablon projektu Visual Studio, gdzie można zamodelować, jak ma wyglądać projektowany obiekt – jakie ma mieć atrybuty, które Rys. 1. Architektura Platformy Systemowej Wonderware 22 z nich mają być dostępne w części kon- Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Technologie, produkty, zastosowania primitive (logika i zestaw atrybutów) w zależności od potrzeb projektanta, np. wykorzystującego obiekt w środowisku produkcyjnym, poprzez konfigurację obiektu w środowisku ArchestrA IDE. Taki obiekt może być na tyle uniwersalny, że w zależności od potrzeb może np. zliczać wskaźniki z jednej lub z kilku maszyn, i wysyłać przetworzone dane wiadomościami SMS do jednego lub kilku odbiorców. Taka konfiguraRys. 2. Konfi- cja wymagałaby zaimplementowania gurator kształtu jednego wirtualnego primitive do po- obiektu zyskania informacji z maszyny oraz przetwarzania tych danych, oraz drugiego primitive do obsługi wysyłania wiadomości SMS do odbiorcy. Z kolei projektant systemu, w zależności od potrzeb, w środowisku ArchestrA IDE mógłby udostępnić kilka instancji jednego primitive i kilka instancji drugiego primitive. Projektując obiekt w ArchestrA Object Toolkit, implementuje się także interfejs konfiguracyjny dla danego obiektu, wykorzystując kontrolki i parametry konfiguracyjne. Użytkownik pracując z takim obiektem będzie mógł go skonfigurować tak, jak każdy standardowy obiekt dostarczany przez firmę Wonderware. Rys. 3. Własny obiekt z edytorem w ArchestrA IDE Wynikiem kompilacji projektu ArchestrA Object Toolkit jest obiekt, któ- figuracyjnej, czyli w środowisku Deve- cja daje następujące korzyści: ry użytkownik może zaimportować do lopment, a które w części realizującej » funkcjonalne uporządkowanie kodu logikę, czyli w środowisku Runtime, (w jednym primitve można np. za- które z nich mają być modyfikowalne wrzeć funkcjonalność wymiany in- Zastosowanie pakietu ArchestrA przez operatorów, a które tylko wyli- formacji z bazą danych, a w innym Object Toolkit wraz z Platformą Sys- czane. komunikację i pozyskiwanie da- temową Wonderware umożliwia łatwe nych z innych obiektów), i wygodne Logika, która ma być obsługiwana dowolnego projektu i wielokrotnie wykorzystywać w zależności od potrzeb. połączenie elastyczności przez obiekt, dostępna jest w kodzie » powtarzalność kodu (jeżeli frag- Platformy z dedykowanymi obiektami. napisanym C#. Programista może tutaj ment kodu wraz z kształtem – li- W ten sposób można opracować wiele wykorzystać wszystkie dostępne mecha- stą atrybutów – wykorzystujemy aplikacji do konkretnych zastosowań, nizmy platformy .NET, jak np. obsługa w wielu obiektach, powinno się go np. branżowych. Firmy integrator- wyjątków. Pisząc kod logiki, można zamodelować jako primitive, a wte- skie mają z kolei możliwość oferowa- skorzystać z przykładów i komentarzy dy wszędzie będzie się zachowywał nia swoim klientom elastycznych, ale zawartych w szablonie projektu. w ten sam sposób). również dedykowanych rozwiązań, W ArchestrA Object Toolkit zaim- Z kolei zastosowanie wirtualnych plementowano możliwość segmentacji primitives pozwala również dynamicz- oraz „know-how”, z wykorzystaniem kodu i funkcjonalności poprzez primi- nie aktywować lub dezaktywować, sprawdzonych rozwiązań firmy Won- tives, czyli podobiekty. Taka segmenta- oraz wielokrotnie wykorzystywać taki derware. Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) uwzględniających doświadczenie 23 Technologie, produkty, zastosowania InTouch jest LEAN – potęga w prostocie Idee Lean Manufacturing zachęcają między innymi do optymalnego wykorzystania posiadanych zasobów w celu zwiększenia efektywności, przy zachowaniu rozsądnego poziomu kosztów ponoszonych na usprawnienia. Osoby, które dobrze znają i w pełni wykorzystują oprogramowanie Wonderware InTouch, potwierdzą że wpisuje się ono doskonale w te idee. Jak mówi zaprzyjaźniony programista: „na InTouch’u można robić naprawdę cuda”. Grzegorz Fijałka Problem w tym, że jako inżynie- strA Graphics, były znane tylko 33% tacja graficzna rzeczywistego obiektu rowie wsparcia technicznego w firmie uczestników warsztatów, podczas gdy technologicznego. Warto wtedy pa- ASTOR dostrzegamy, jak wiele z wbu- prawie 80% stwierdziło, że jest to bar- miętać o możliwości importu obrazów dowanych, bardzo pomocnych funkcji dzo ważna funkcja. (np. JPEG) i bogatej bibliotece pro- nie jest przez programistów używa- Jednak w niektórych wypadkach nych, bo w ogóle nie jest znanych. Po- zamiast obiektów o zaawansowanej twierdzeniem tej tezy są wyniki badań logice potrzebna jest prosta reprezen- stych grafik - Symbol Factory. Doświadczonym programistom IT, którzy cenią technologię .NET przeprowadzonych podczas ostatnich warsztatów technicznych Wonderware RoadShow, organizowanych dla twórców aplikacji. O czym zatem warto przypomnieć? Z pewnością o potencjale tkwiącym w możliwościach wykorzystania Rys. 1. Idea dynamicznego wywoływania wielu parametrów zmiennej) obiektowości InToucha. Technologia ArchestrA Graphics to nie tylko ładne obrazki. Niesie ona za sobą zaawansowane możliwości tworzenia własnych szablonów graficznych z wbudowaną logiką. Możliwość szybkiego tworzenia obiektów i propagacji zmian znacząco skracają czas tworzenia aplikacji. Bogaty zasób funkcji w połączeniu z wykorzystaniem wewnętrznych parametrów obiektów (Custom Properties) pozwala na tworzenie nietypowych rozwiązań. Przykładowo: prezentowane na warsztatach dynamiczne wywoływanie wielu parametrów zmiennej InTouch, w połączeniu z dynamicznym wywoływaniem już sparametryzowanego obiektu Arche- 24 Rys. 2. Biblioteka symboli ArchestrA Graphics Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Technologie, produkty, zastosowania kownicy aplikacji zapominają że o wbudowanych możliwościach redundancji komunikacji. Osobnym tematem na artykuł mógłby być podsystem gromadzenia i wyświetlania alarmów, z dedykowanymi funkcjami, możliwościami filtrowania i kontrolkami alarmowymi. Przy budowaniu aplikacji warto również pamiętać o wykorzystaniu „widoku projektu”, który w przypadku rozbudowanych aplikacji ułatwia odszukiwanie okien i skryptów dzięki uporządkowaniu ich w przejrzystej, drzewiastej strukturze folderów Te i inne funkcjonalności oprogramowania InTouch można poznać Rys.3. Przykładowy raport podczas standardowych szkoleń orgadanych, mamy standardowo możli- nizowanych przez Akademię ASTOR. wość zdarzeniowego zapisu/odczytu Szczegółowo do/z wskazanej bazy. W niektórych można rozwinąć także podczas indy- wypadkach potrzebę składowania wy- widualnych spotkań czy konsultacji branych danych w zewnętrznej bazie z inżynierami wsparcia technicznego. wybrane zagadnienia można zrealizować bez dodatkowych Przykładem wykorzystania nie- kosztów wykorzystując dostępne dar- których z powyższych funkcji In- mowe wersje baz danych (np. Micro- Toucha, jest stworzony przez firmę soft SQL Server Express). ASTOR program wspierający prowaInTo- dzenie badania zużycia czasu pracy Rys. 4. uch’a można znacznie rozwinąć wy- Możliwości raportowe wg. metodologii obserwacji migawko- Widok korzystując Reporting wej i fotografii dnia roboczego. Me- projektu Services. Usługi Reporting Services tody te są ekonomicznym sposobem pozwalają przetworzyć dane zgro- optymalizacji procesów, wpisującym madzone w bazie danych w raporty się w hasło „czego nie zmierzymy, i możliwości środowiska Visual Stu- o bardzo elastycznej formie. Raporty tego nie poprawimy”. Polegają one na dio, przypominamy że w InTouch’u, publikowane są na dedykowanym ser- obserwacji (np. w ciągu zmiany pro- poza standardowym językiem skryp- werze raportowym, a dostęp do nich dukcyjnej), wybranych obiektów (np. towym, istnieje również możliwość możliwy jest z poziomu aplikacji In- maszyn lub pracowników) z cykliczną wykorzystania technologię zaawansowanych Touch lub dowolnej przeglądarki in- rejestracją stanu w jakim aktualnie funkcji i metod .NET. Niezależnie, po ternetowej. Technologia ta pozwala obiekty się znajdują. Badanie prowa- zaimportowaniu do InToucha odpo- rozszerzyć aplikację wizualizacyjną dzone jest okresowo, czyli np. co pół wiedniej biblioteki, mamy możliwość dedykowaną dla produkcji o funkcje roku, a wyniki mogą być wskazówką osadzenia w tworzonej aplikacji za- biznesowego narzędzia raportowego. np. dla działów rozwoju i continues równo kontrolek ActiveX, jak i .NET. Umiejętne wykorzystanie bezpłatnych improvement, w usprawnienia któ- InTouch ma wbudowane mecha- wersji tego oprogramowania prowadzi rych obszarów warto inwestować czas nizmy umożliwiające ciągłą archiwi- do niskich kosztów realizacji projektu i pieniądze. Narzędzia te wykorzystu- zację danych wraz z graficzną ich pre- i znacząco podnosi jego jakość. je się także przy wyborze wąskich gar- zentacją w formie wykresu. Możliwy Warto przypomnieć o wbudowa- deł procesu, które mają zostać objęte jest również eksport zgromadzonych nych modułach receptur, i statystycz- systemem MES w zakresie ciągłego danych do pliku (np. CSV). W przy- nej kontroli procesu czy możliwościach nadzoru wydajności. padku aplikacji wymagających komu- tworzenia aplikacji wielojęzycznych. nikacji z zewnętrzną, relacyjną bazą W warstwie komunikacyjnej użyt- Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Wykorzystując możliwości graficzne InTouch’a, został stworzony 25 Technologie, produkty, zastosowania mniejszej licencji (Wonderware InTouch Economy 64 Development/Runtime). Pozostawia jednocześnie pełny limit licencyjny 64 standardowych zmiennych i 64 zmiennych zdalnych, co oznacza możliwość dalszego wykoRys. 5. Schemat działania programu wspierającego badanie czasu pracy w rzystania oprogramowania do tworze- oprogramowaniu Wonderware nia własnych aplikacji SCADA. Zainteresowanych uczestnic- twem w warsztatach technicznych interfejs, podpowiadający prowa- dane, przy wykorzystaniu możliwości z zakresu oprogramowania Wonder- dzącemu badanie dozwolone stany/ raportowych InTouch’a prezentowa- ware, szkoleniami lub poszerzeniem czynności, w jakich może znajdować ne są na bieżąco w przejrzystym ze- wiedzy z zakresu badania zużycia cza- się obiekt. Dzięki możliwości integra- stawieniu ,ułatwiającym dalsze ana- su pracy, prosimy o przesłanie kontak- cji z bazami danych, wybrane przez lizy. Program, dzięki wykorzystaniu tu na adres mailowy autora: grzegorz. obserwatora czynności, zamiast na technologii ArchestrA Graphics i za- [email protected] kartce papieru, zapisywane są bezpo- gadnień ekonomiki licencjonowania, z najbliższym Państwu oddziałem fir- średnio w bazie danych. Zgromadzone działa z wykorzystaniem nawet naj- my ASTOR. lub kontaktu Robot Kawasaki w interaktywnej grze Astor Connect W zautomatyzowanych procesach produkcyjnych robotyka przemysłowa znajduje szerokie zastosowanie. Tym razem prezentujemy odmienne oblicze robotów Kawasaki – jako inteligentnego przeciwnika w grze ASTOR Connect. Człowiek kontra robot ASTOR Connect to interaktywna gra, która zadebiutowała na tegorocznych międzynarodowych targach automatyki, pomiarów i elektroniki Automaticon. Celem aplikacji jest możliwość lepszego poznania nowych robotów Kawasaki serii R poprzez grę logiczną. Jest to niepowtarzalna okazja, aby spróbować swoich sił w pojedynku z Robotem. Zasady są proste, podobne do popularnej gry „kółko i krzyżyk”. Do dyspozycji mamy planszę gry, siedem kolumn i sześć rzędów. Gracz gra kulkami koloru białego, robot czerwonego. Wygrywa ten, kto ułoży kolejno poziomo, pionowo lub na ukos cztery kule jednego koloru. Najważniejszym założeniem dla tego projektu była interakcja z użytkownikiem. Aby ułatwić graczowi komunikację z robotem, sterowanie stanem gry odbywa się za pomocą panela operatorskiego. Należało również 26 Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Technologie, produkty, zastosowania tła przez kontrolowany obiekt. Założyć należy, że przedmioty które badamy nie emitują własnego światła tylko odbijają fale otoczenia. Światło emitowane przez czujnik koloru, odbijane jest od obiektu i następnie poddawane analizie. Elementem oświetleniowym jest dioda RGB, a za pomocą fotoelementu badamy światło odbite, którego później poszczególne składowe porównywane są za pośrednictwem przetwornika analogowo-cyfrowego w mikroprocesorze. Całość została umiejscowiona w odpowiednio wcześniej przygotowanej obudowie czujnika indukcyjnego. Na potrzeby projektu skupiliśmy się na rozpoznaniu dwóch kolorów – Stanowisko demonstracyjne ASTOR Connect białego i czerwonego. Identyfikacja innych kolorów np. zielonego, niebie- zaprojektować system sensoryczny do z magazynu i wrzuca ją w wybraną skiego czy czarnego nie stanowi jed- rozpoznawania kolorów kulek. przez gracza kolumnę. Po zakończe- nak problemu. Autokalibracja czujnika niu ruchu gracza, robot wykonuje ułatwiła prace w różnych warunkach Jak to działa Głównym jest robot elementem przemysłowy swój rzut. Aktualny stan gry z planszy oświetlenia, jednak możliwa jest rów- aplikacji odwzorowany jest na panelu. W przy- nież ręczna korekta detekcji kolorów. Kawasaki padku zapełnienia całej planszy, ogła- Aby ułatwić pracę z czujnikiem oraz RS003N wyposażony w nowy, szybki szany jest remis. Po zakończonej grze, diagnostykę, zaadaptowany został wy- kontroler serii E. To właśnie w kon- następuje wyczyszczenie planszy oraz świetlacz alfanumeryczny jako prosty trolerze robota wykonywany jest cały zrzucenie kulek do magazynu. interfejs użytkownika. algorytm gry. Komunikacja z panelem Dodatkowo program pozwala Efekty Astraada AS40TFT1027 odbywa się wraz rozpoczęciem gry wybrać, kto poprzez zintegrowaną z kontrolerem wykonuje pierwszy ruch – gracz czy Robotyka należy do jednej z bar- kartę MODBUS. Kolejnymi elementa- robot. W każdym momencie istnieje dziej dynamicznie rozwijających się mi wykorzystanymi w grze są: chwytak możliwość przerwania gry i rozpoczę- dziedzin techniki. Coraz częściej na robota z odpowiednio zaprojektowa- cia jej od nowa. Aby uatrakcyjnić wizu- różnego rodzaju targach wystawcy nymi szczękami do pobierania kulek alizację, została opracowana zupełnie starają się przyciągnąć uwagę klien- oraz czujnik kolorów. Komunikacja nowa szata graficzna dla elementów tów z tymi elementami odbywa się przez wyświetlanych na panelu. aplikacjami. Autorskie rozwiązania Wyboru ruchu w grze dokonuje- Detekcja kolorów Wytyczne projektu zakładały jąc w którą kolumnę robot ma wrzu- użycie systemu sensorycznego do roz- cić kulkę. Następnie robot z pośród poznawania przez robota kolorów ku- puli dostępnych kulek w magazynie, lek. W tym celu zostało zastosowane szuka kulki w odpowiednim kolorze. autorskie rozwiązanie. Głównymi ele- Detekcja koloru odbywa się za po- mentami wykorzystanymi do budowy średnictwem czujnika, którego zasadę czujnika kolorów są: mikrokontroler działania przedstawię w dalszej części firmy Atmel serii ATmega328, dioda artykułu. Robot skanuje kolejno w rzę- RGB oraz fotorezystor. Zasada dzia- dzie losowo ułożone kulki. Gdy natrafi łania czujnika wykorzystuje zjawisko na oczekiwaną barwę, pobiera kulkę absorpcji pewnych części widma świa- Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) interaktywnymi w połączeniu z precyzyjnymi robota- standardowe wejścia/wyjścia robota. my na panelu operatorskim, wskazu- ciekawymi, mi Kawasaki pozwalają na osiągnięcie interesujących efektów, których przykładem jest Astor Connect. Dariusz Biega Stażysta Dział Robotów Przemysłowych Student Politechniki Krakowskiej 27 Technologie, produkty, zastosowania Przyjazne roboty Kawasaki w produkcji ekologicznych batoników W jaki sposób zautomatyzować produkcję ekologicznych batoników? Należy pamiętać, że batoniki będą ekologiczne tylko jeżeli zostaną wyprodukowane z ekologicznych składników, a proces produkcji będzie przyjazny dla środowiska. Wybierając najbardziej wydajne, energooszczędne i przyjazne dla środowiska rozwiązanie uzyskamy biobatonik, którego produkcja będzie wywierała minimalny wpływ na środowisko. Takie podejście do ekobiznesu stało się źródłem wielkiego sukcesu rynkowego firmy Allos. Paweł Handzlik Kawasaki Robotics wspólnie ze jednego z przodujących producentów Kiedy proces produkcji batoników swoimi partnerami opracowało zauto- i pioniera w handlu zdrową żywnością. jest już zakończony, gotowe produkty matyzowany system do konfekcjono- Allos ze swoim bogatym asortymentem wędrują na transporterze przez tunel wania i pakowania ekologicznych ba- w przeważającym stopniu ukształtował chłodzący. Kolejnymi etapem jest pa- toników oparty na robocie Kawasaki ofertę sklepów ze zdrową żywnością. kowanie. YF003N, systemie wizyjnym CLK oraz Obok pieczywa, past kanapkowych, Zanim produkty trafią do opa- wyspecjalizowanym chwytaku zapro- miodu i płatków zbożowych Allos ofe- kowań, przypadkowo rozmieszczone jektowanym przez firmę LMD. ruje również bogaty asortyment bato- na taśmociągu batoniki, muszą zostać ników z dodatkiem owoców, ziarna poddane kontroli jakości. Następnie amarantusa lub czekolady. robot Kawasaki YF003N układa je Ten zaawansowany technolo- gicznie system został wybrany przez w sposób umożliwiający ich późniejsze zapakowanie. System wizyjny Zastosowany system wizyjny przeprowadza kontrolę jakości oraz określa położenie batoników. Produkty, które nie przeszły kontroli jakości, jadą na taśmociągu do dalszej obróbki. Batoniki spełniające wszystkie wymagania przygotowywane są do pakowania. System wizyjny określa ich położenie i przesyła dane do kontrolera robota Kawasaki YF003N. Dzięki funkcji śledzenia taśmy robot może pobrać batonik bez zatrzymywania taśmociągu, a to znacznie przyśpiesza działanie linii. Standardy Kawasaki umożliwiają Rys. 1. Ekologiczne batoniki zostają doprowadzone do systemu wizyjnego. 28 zastosowania systemów wizyjnych po- Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Technologie, produkty, zastosowania Czteroosiowy robot z opcjonalną piąta osią do odbierania dwóch produktów w jednym cyklu, znajduje zastosowanie przede wszystkim w przemyśle spożywczym. Robot YF003N jest świetnie przystosowany do takiej pracy. Może on być myty wodą oraz przemysłowymi środkami czystości, posiada dodatkowe uszczelnienia oraz specjalne smary. Jest przy tym szybki i precyzyjny. Czyni to z niego idealnego robota do tego rodzaju zadań. Chwytak Rys. 2. Robot Kawasaki Do chwytania batoników użyty YF03N przenosi został specjalny chwytak firmy LMD. batoniki z pręd- Dzięki zastosowaniu materiałów do- kością do 130 puszczonych do kontaktu z żywnością, cykli na minutę. jak np. poliamid i stal szlachetna, rozwiązanie to spełnia wysokie wymogi czystości w przemyśle spożywczym. Zastosowany tutaj chwytak składa się z interfejsu chwytaka, zintegrowanego systemu szybkiej wymiany, pięciokanałowej transmisji mediów, wymiennych komponentów napędowych i szczęk. Szczęki są odpowiednio plastyczne, aby uniknąć uszkodzenia chwytanego obiektu (batoników) przez zbyt mocny nacisk. Ekologiczne batoniki ułożone przez robota w odpowiedniej pozycji trafiają do poziomej maszyny pakującej typu flow-pack. Pojedynczo zafoliowane batoniki zostają ułożone na tackach zbiorczych. Robot, w połączeniu z systemem Rys. 3. Nowoczesna technologia – chwytak LMD przy pracy wizyjnym i techniką chwytania, optymalizują projekt dla sprostania wyso- chodzących od różnych producentów. dzeniu, że spełnia on wymagania naj- W tej aplikacji zastosowano produkt wyższej jakości, pobiera batonik z jed- Zastosowany tutaj robot Kawa- niemieckiej firmy CLK Visionsysteme. nego taśmociągu i układa na drugim. saki Delta Picker serii Y znajduje za- Firma od lat produkuje bezdotykowe Po tej operacji produkty ułożone są stosowanie wszędzie tam, gdzie lekkie systemy kontroli jakości oraz syste- według określonego schematu umożli- produkty poddawane są operacjom my wizyjne do rozpoznawania pozycji wiającego ich zapakowanie. Pick & Place i wymaga się dużych wy- i położenia. Obszarem, w którym się specjalizuje, jest branża spożywcza. YF003N uzyskuje ekstremalnie sekundy, a maksymalny obszar pracy Robot, po otrzymaniu informacji ma średnicę 1300 mm. To odpowiada o położeniu batonika oraz po potwier- maksymalnie 175 cyklom na minutę. Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) dajności i ultrakrótkich czasów cyklu. krótkie cykle: przy obsługiwanej wadze 1 kg – 0,27 sekundy, a przy 3 kg – 0,45 Robot kim wymaganiom. Artykuł został przygotowany przy współpracy z Kawasaki Robotics GmbH 29 Technologie, produkty, zastosowania PAC8000 SafetyNet - układy zabezpieczeń SIL2 Grzegorz Faracik W instalacjach niebezpiecznych, w szczególności takich jak produkcja oraz przesył gazu, czy też sterowanie pracą kotła, wymagane jest zastosowanie tzw. układów blokad ESD (Emergency Shut Down). Zadaniem takich układów jest kontrolowanie newralgicznych parametrów procesu i ewentualne jego kontrolowane i bezpieczne zamknięcie w sytuacji krytycznej. Dla takich właśnie instalacji, o poziomie nienaruszalności bezpieczeństwa SIL2, zgodnym z wymogami IEC 61508 oraz IEC 61511, dedykowany jest specjalizowany kontroler PAC8000 SafetyNet. Znajduje on zastosowanie w elektrowniach, zakładach chemicznych i petrochemicznych i rurociągach. Kluczowe cechy PAC8000: Zwiększenie niezawodności 30 Obsługa na ruchu Raporty historii zmian Seria SafetyNet może zostać wy- Kontrolery i moduły wejść/wyjść Oprogramowanie wymaga zalo- posażona w jedną, lub dwie jednost- mogą być wymieniane na ruchu, nawet gowania użytkownika. Na tej podsta- ki centralne, pracujące w rezerwacji. w strefie zagrożenia wybuchem Div 2 wie odnotowywane są automatycznie System może być budowany oparciu / Zone 2. Programowanie, a nawet ak- informacje o zmianach, jakie zostały o redundowane zasilacze i sieci komu- tualizacja systemu operacyjnego rów- wprowadzone przez danego użytkow- nikacyjne nież mogą odbywać się na ruchu. nika. Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Technologie, produkty, zastosowania Środowisko pracy • Możliwość instalowania w strefie zagrożenia wybuchem (Div2 / Zone 2) • Praca w temperaturze od -40C do +70C • Zwiększona odporność na żrące gazy i mgłę solną • Zwiększona odporność na wstrząsy i uderzenia Kontroler PAC8000 SafetyNet Zasilacze • Możliwość redundancji • Opcja monitorowania sprawności zasilacza Kontrolery • SIL2 • Redundancja kontrolerów • Redundancja łączy Ethernet • Rekonfiguracja on-line Moduły I/O • Wymiana na ruchu • Mechaniczne zabezpieczenie przed wpięciem niewłaściwego modułu • Obsługa protokołu HART Swoboda w wyborze języka programowania Kasety bazowe • Wersje 4- lub 8-gniazdowe • Dystrybuują magistralę systemową i zasilanie • Zasilają obwody pomiarowe Terminale przyłączeniowe • Umożliwiają wymianę modułów bez odkręcania kabli obiektowych • Mogą mieć wbudowane bezpieczniki dla obwodów obiektowych Wspólna platforma dla sterowania procesowego i zabezpieczeń do systemu sterowania osób niepo- stwa SIL 2 mogą być tworzone w na- Obok funkcji zabezpieczeń, seria wołanych obejmują system haseł oraz stępujących językach programowania: PAC8000 może posłużyć do budowy tzw. zaufane komputery; czyli takie, Structured Text (ST), Ladder Diagram osobnych sterujących których adresy MAC zostały zapi- (LD), Function Block Diagram (FBD). procesami ciągłymi. Specjalna kon- sane w pamięci kontrolera. Tylko te strukcja, umożliwia łatwą wymianę komputery będą miały prawo na od- informacji pomiędzy takimi kontro- czyt i zmianę wartości w kontrolerze lerami, a szczególnie pochodzących PAC8000 SafetyNet. Aplikacje o poziomie bezpieczeń- Minimalizacja błędów programistycznych Narzędzie SafetyNet Logic Static kontrolerów wanej strategii i skrócenie czasu potrzebnego na jej opracowanie. Wykrywanie różnic w programie Środki ochrony przed dostępem z modułów wejściowych. Obsługa protokołu HART Analysis Tool pozwala na wykrywanie błędów strukturalnych w programo- Ochrona i poziomy dostępu Autodiagnostyka Sygnały z przyrządów pomiaro- Autonomiczne testy obejmują te- wych i wykonawczych, komunikują- stowanie kontrolera (co 5 sekund) oraz cych się za pomocą protokołu HART, modułów wejść/wyjść. Dzięki temu, że mogą być wprowadzone do kontrolera każdy kanał pomiarowy w module ana- PAC8000 SafetyNet, a stamtąd opcjo- logowym ma wbudowane dwa przetwor- nalnie do nadrzędnego oprogramowa- Przy pomocy narzędzia Workbench niki pomiarowe, to w przypadku wykry- nia zarządzającego ich pracą. W takim Differences Utility możliwe jest wykry- cia różnic w pomiarach większych niż przypadku kontroler PAC8000 Safety- cie różnic pomiędzy nową i starą wersją 2%, zgłaszany jest błąd systemowy. Mo- Net pracuje jako „przezroczyste” urzą- programu i znaczące ograniczenie cza- duły wejść/wyjść dwustanowych prze- dzenie dla danych protokołu HART. su potrzebnego na rewizję oprogramo- prowadzają testy ciągłości obwodu oraz wania i certyfikowane testy aplikacji. analizę obwodów pod kątem zwarć. Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) 31 Instalacje automatyki Roboty Kawasaki pomagają zwiększyć wydajność i zoptymalizować koszty Jeszcze do niedawna polscy inwestorzy odnosili się bardzo sceptycznie do wykorzystywania robotów przemysłowych w różnego rodzaju procesach produkcyjnych, traktując je wyłącznie jako bardzo kosztowną inwestycję. Takie postępowanie przedsiębiorców wynika z dążenia do optymalizacji kosztów w krótkim okresie, pomijając jednocześnie wymierne korzyści długookresowe. Inwestycja w zainstalowanie robota do procesu produkcyjnego - dzięki m.in. poprawie wydajności produkcji, wysokim stopniu powtarzalności ruchów, obniżeniu awaryjności oraz redukcji kosztów - bardzo szybko się zwraca, stanowiąc jednocześnie źródło wymiernych korzyści ekonomicznych. Rys. 1. Stanowisko do paletyzacji z robotem Kawasaki. Główne zastosowania robotów przemysłowych automatyka, swoją rodność formatów. Zadaniem robota wiedzę i doświadczenie, zaprojekto- miało być przejęcie płyty dostarczonej wykorzystując Z uwagi na możliwość dowolne- wała i z sukcesem wdrożyła do pro- z produkcji transporterem rolkowym go przeprogramowania ruchów oraz cesu produkcyjnego robota w jednym i składowanie płyty na odpowiedniej możliwości z nowoczesnych zakładów produkcyj- palecie. manipulacyjne roboty mogą być wykorzystywane w różnych Bardzo istotne dla prawidłowego nych. rozwiązania problemu było odpowied- gałęziach przemysłu. Główne zastosowania tych urządzeń to procesy: » paletyzacji, nie skonstruowanie chwytaka, który spełnia ważną rolę w procesie. Jest on Paletyzacja utożsamiana jest zwy- odpowiedzialny za pewne chwycenie » malowania, kle z ostatnim etapem w procesie pro- płyty za pośrednictwem przyssawek, » klejenia, dukcyjnym. Wyzwaniem dla inżynie- bez » obsługi maszyn. » spawania, 32 Problem paletyzacji - założenia jej uszkodzenia. Specyficzny rów firmy KDM była paletyzacja płyt, materiał płyty sprawia, że chwytak Skupimy się na zaprezentowaniu charakteryzujących się specyficznymi o niewłaściwej konstrukcji lub błęd- udziału robota w procesie paletyzacji, właściwościami materiału, tj. wysoka nie zaprojektowany mógł uszkodzić w którym to zakresie firma KDM- przepuszczalność, kruchość, i różno- produkt. Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Instalacje automatyki Rys. 2. Szafa sterownicza, kontrolują- Rys. 3. Chwytak. ca pracę transporterów. Zastosowane rozwiązanie KDM-automatyka Program sterujący pracą linii » wysoki stopień powtarzalności, opracowała transportowej został napisany i za- zwiększający jakość paletyzowa- rozwiązanie uwzględniające wszyst- implementowany w sterowniku PLC. nych elementów, kie założenia. W celu optymalizacji pracy linii (w tym W celu zoptymalizowania korzyści, określone powyżej łagodnego przemieszania delikatnego płynących z rozwiązania opracowane- ładunku) napędy transporterów uru- » optymalizację kosztów, go przez KDM, wykorzystano robota chamiane są za pośrednictwem prze- » zwiększenie bezpieczeństwa, paletyzującego firmy Kawasaki, typ twornic częstotliwości. W uzasadnio- » łatwość zmiany funkcji robota przez ZD250S z kontrolerem D43. Kryte- nych przypadkach napędy doposażone rium wyboru był przede wszystkim zostały w enkodery, pozwalające na stosunek zasięgu ramion robota do precyzyjne sterowanie pozycją. W roz- Dzięki wdrożeniu robota do pro- jego udźwigu. » zwiększenie elastyczności produkcji, przeprogramowanie, » odporność robota na zabrudzenia. wiązaniu zastosowano odpowiednio cesu produkcyjnego klient znacznie re- Zadaniem robota jest przejęcie dobrane czujniki optyczne, które do- dukuje jednostkowe koszty składowa- płyty dostarczonej z produkcji trans- starczają informacji o obecności ła- nia. Cały proces paletyzacji przebiega porterem rolkowym i składowanie dunku w określonych miejscach na bardzo szybko, co znacznie zwiększa płyty na odpowiedniej palecie. Palety przenośnikach. Nad bezpieczeństwem wydajność produkcji. Obniżenie awa- do stanowiska pracy robota dostar- obsługi czuwają specjalizowane prze- ryjności oraz możliwość szybkiego czane są transporterem łańcuchowym kaźniki bezpieczeństwa, współpracu- zlokalizowania ewentualnych uszko- z magazynku palet. Następnie palety jące z barierami optycznymi z funkcją dzeń sprawia, iż produkcja z wykorzy- z płytami są transportowane do urzą- mitingu. Takie rozwiązanie zapewnia staniem robota znacznie przewyższa dzenia pakującego, z którego trafiają właściwe ograniczenie dostępu do wydajność produkcji klasycznej. Wy- do magazynku surowców. Zaapliko- stref stwarzających zagrożenie bez korzystanie robota często w miejscach wany robot posiada możliwość wybo- istotnego ograniczenia wydajności ca- niedostępnych lub o ograniczonym ru jednego z kilku stworzonych przez łej linii produkcyjnej. dostępie człowieka zmniejsza również KDM-automatyka programów, umoż- liczbę wypadków przy pracy. do aktualnych potrzeb produkcji. Roz- Korzyści wynikające z wprowadzenia robota paletyzującego wiązany został również problem jedno- Wprowadzenie robota do procesu czesnej synchronizacji transporterów, produkcyjnego przynosi wiele korzy- podających płytę z produkcji z trans- ści, wśród których możemy wyróżnić: liwiający prawidłowe składowanie odpowiedniej wielkości płyt, adekwatnie porterami dostarczającymi palety do składowania płyt i pracą robota. Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) » zapewnienie ciągłości Magdalena Bryl Kierownik Działu Marketingu KDM-automatyka M. Zwierzychowski i wspólnicy sp. j. produkcji przez 24 godziny na dobę, 33 Instalacje automatyki PWiK „Nysa” Sp. z o.o. w Zgorzelcu Modernizacja systemu SCADA w Zakładzie Stabilizacji Osadów Ściekowych w Jędrzychowicach Oczyszczalnia Ścieków w Jędrzychowicach oczyszcza ścieki z terenu gminy i miasta Zgorzelec, jak również ścieki dowożone beczkowozami do punktu zlewni. Całość dopływających ścieków poddawana jest mechanicznym i biologicznym procesom oczyszczania, a powstający osad wykorzystywany jest rolniczo. Oczyszczalnię wybudowano na początku lat siedemdziesiątych i na tamten czas była bardzo nowoczesnym obiektem. W latach 2003 - 2004 poddano ją modernizacji, której głównym celem było rozbudowanie części biologicznej i wzbogacenie technologii oczyszczania ścieków o procesy nitryfikacji, denitryfikacji i defosfatacji. czas wykorzystywanego oprogramowania i jego rozbudowy, » brak możliwości rozbudowy systemu ze względu na zasoby sprzętowe stacji operatorskiej, » potrzeba ulepszenia systemu o dodatkowe funkcjonalności, w tym możliwości generowania raportów bazodanowych z działania i pracy obiektu, » potrzeba generowania przebiegów i trendów z aktualnie mierzonych wielkości fizycznych, » uzupełnienie sygnałów niezwizualizowanych ze względu na ograniczenia starego systemu, » wprowadzenie zdalnego dostępu serwisowego. Prace wdrożeniowe Praca Zakładu ma charakter ciągły, zatem istotnym czynnikiem przy wdrożeniu systemu była konieczność zapewnienia braku przestojów. Początkowo system wizualizacji InTouch pełnił swoje zadanie równolegle do istniejącego oprogramowania SCADA. Dzięki zastosowaniu punktu dostępowego do sieci Profibus, w postaci konwertera Woodhead Applicom, istniała Zakład Stabilizacji Osadów Ściekowych w Jędrzychowicach możliwość regularnej wymiany danych pomiędzy oboma systemami. modernizacji oczyszczalni, który miał Przyczyny zastosowania nowych technologii na celu wymianę dotychczas wykorzy- Czynnikami, które miały zdecydo- Istnieją dwa stanowiska stacji stywanego systemu SCADA, produkcji wany wpływ na podjęcie decyzji o mo- operatorskich oparte na oprogramowa- niemieckiej. Zdecydowano się na opro- dernizacji systemu wizualizacji były niu Wonderware InTouch 10.1. Jedna gramowanie wizualizacyjne Wonder- m.in.: ze stacji pełni rolę serwera baz danych W roku 2010 nastąpił kolejny etap ware InTouch w wersji 10.1. 34 » brak możliwości aktualizacji dotych- Struktura systemu i oparta jest na oprogramowaniu Won- Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Instalacje automatyki wraz z odpowiednim systemem alarmowania. Każdy z alarmów posiada nastawialne progi alarmowe z możliwością ich wyłączenia. Poszczególne elementy wizualizacji są w pełni animowane, co pozwala na prostą i szybką identyfikację statusu pracy danego elementu. Istotną funkcją wizualizacji jest możliwość dobierania odpowiednich nastaw działania poszczególnych części systemu technologicznego. Skraca to czasy przestoju i umożliwia dobór odpowiednich parametrów pracy. Ze względu na podział użytkowników i ich poziomy dostępu do aplikacji, operatorzy mają Przykładowy ekran wizualizacji: Fermetnacja dostęp tylko do wydzielonych ekranów wizualizacji. Chroni to system przed nieupoważnionym dostępem osób trzecich. Dane gromadzone ze sterowników wizualizowane są na obu komputerach jednocześnie, co umożliwia w razie awarii jednego z nich, podgląd informacji z drugiego. Dzięki stałej synchronizacji danych pomiędzy stacjami operatorskimi, wyklucza się możliwość utraty danych przy braku połączenia z którymkolwiek z komputerów. Podsumowanie Schemat struktury systemu Efektem końcowym modernizacji było: » zastosowanie innowacyjnego opro- derware Historian Standard 10.0. Tu Całość systemu jest nadzorowana następuje akwizycja wszystkich da- przez firmę integratorską poprzez In- liwością jego późniejszej rozbudowy, nych ze sterowników i ich archiwizo- ternet, dzięki autorskiej aplikacji, która » polepszenie efektywności działania wanie. Dane przesyłane są do serwera umożliwia serwisowanie wizualizacji obiektu, ze względu na zwiększenie poprzez sieć Ethernet z konwertera i dokonywanie zmian koniecznych do ilości i szczegółowości pobieranych przemysłowego Woodhead Applicom, poprawnego jej działania. danych, » zwiększenie użyteczności systemu, który pełni rolę bramy dostępowej do sieci Profibus. gramowania wizualizacyjnego z moż- Aplikacja kliencka dzięki możliwości generowania rapor- Na serwerze znajduje się również Aplikacja wizualizacyjna podzielo- oprogramowanie Information Server na została na 10 ekranów tematycznych. Portal 4.0, które umożliwia dostęp Każdy z ekranów odpowiada innej czę- » stworzenie systemu kontroli pracy do systemu raportów generowanych ści procesu technologicznego. Mamy tu operatorów oraz identyfikacji zaist- na stacji operatorskiej. Stacja ta wy- możliwość podglądu pracy wielu ele- niałych sytuacji alarmowych, posażona została w oprogramowanie mentów systemu, w tym zarówno prasy » skrócenie czasu prac serwisowych klienckie aplikacji Historian, umożli- osadowej, jak i materiału fermentacyj- ze względu na zdalny dostęp do wi- wiające operatorom generowanie ta- nego w głównym zbiorniku. Do dyspo- zualizacji. belarycznych raportów oraz trendów zycji operatorów oddane zostały w peł- z pracy systemu (dobowych, miesięcz- ni konfigurowalne opcje sterowania nych lub kwartalnych). pompami, zaworami, przepustnicami Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) tów i trendów koniecznych do analizy funkcjonowania oczyszczalni, Radosław Sobieralski Micronica s.c. Integrator systemów automatyki www.micronica.pl 35 Instalacje automatyki Stacja Uzdatniania Wody Brzezina Sterowniki Horner pomagają oszczędzać energię Modernizacja automatycznej, bezobsługowej Stacji Uzdatniania Wody (SUW) w Brzezinie zlecona została przez Zakład Usług Komunalnych w Miękini koło Wrocławia i polegała na zamontowaniu i uruchomieniu szafy rozdzielczej energii elektrycznej wyposażonej w nowy układ automatyki oparty o sterownik XLe firmy Horner. Dodatkowo istniejące rozwiązanie pomiarów poziomów w zbiornikach wody surowej i wody uzdatnionej, które sprawiało wiele problemów i nie pracowało stabilnie, zastąpiono zestawem konduktancyjnych czujników poziomu Elcluwo. Dotychczas pracująca rozdzielnia elektryczna z systemem automatyki została zdemontowana, a na jej miejsce zainstalowana została nowa szafa rozdzielcza. Modernizacja SUW Brzezina nie obejmowała wymiany pomp, zaworów Rys 1. Szafa oraz okablowania. sterownicza. Głównymi zamierzeniami moder- » opracowaniu i zaimplementowaniu SUW ze sterowania od pomiaru nizacji było zmniejszenie awaryjności algorytmu sterowania stacją SUW przepływu na wyjściu z SUW, na stacji co wpłynęło na znaczne ograni- w sterowanie od ciśnienia, które mie- czenie ilości interwencji służb ZUK sterowniku PLC XLe firmy Horner, Miękinia oraz podniosło zadowolenie wyposażonym w prosty panel ope- klientów. Drugim równie istotnym ce- nowoczesnym ratorski, rzone jest wyjściu stacji. Drugi cel modernizacji polegający lem było ograniczenie zużycia energii » odpowiedniemu doborowi wypo- na poprawieniu ekologicznego aspek- elektrycznej, a co za tym idzie pod- sażenia elektrycznego rozdzielni tu funkcjonowania stacji, a co za tym niesienie jakości ekologicznej i ekono- w zakresie zabezpieczenia i stero- idzie podniesieniu sprawności energe- wania silnikami pomp stacji, tycznej SUW, osiągnięty został dzięki: micznej stacji SUW. » wymianie urządzeń do pomiaru po- » zastosowaniu w układzie pomp Pierwszy cel modernizacji pole- ziomu w zbiornikach wody surowej sieciowych przemiennika częstotli- gający na ograniczeniu do minimum oraz wody uzdatnionej na konduk- wości firmy Vacon, który jest prze- tancyjne czujniki poziomu, łączany przez sterownik PLC po- awaryjności stacji, osiągnięty został dzięki: 36 zastosowanym » zmianę metody sterowania stacją między poszczególnymi pompami Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) REKLAMA Instalacje automatyki Rys 2. Schemat stacji SUW Brzezina sieciowymi tak, aby start pompy realizowany był z przemiennika częstotliwości, a nie bezpośrednio z sieci, » opracowaniu i zaimplementowaniu optymalnego załączania i wyłączania pomp głębinowych ujęć wody oraz pomp pośrednich przelewających wodę ze zbiornika wody surowej przez filtry do zbiorników wody uzdatnionej. Wynik ekologiczny i ekonomiczny W wyniku modernizacji Stacji Uzdatniania Wody w Brzezinie, dzięki zastosowanym rozwiązaniom uzyskano znaczne oszczędności energetyczne, zmniejszono liczbę wyjazdów służb utrzymania ruchu ZUK Miękinia oraz uzyskano satysfakcję odbiorców wody. Na podstawie informacji otrzymanych z Zakładu Usług Komunalnych w Miękini wyjazdy służb utrzymania ruchu zmniejszono z kilkunastu tygodniowo do pojedynczego wyjazdu kontrolnego. Co najważniejsze uzyskano oszczędności w zużyciu energii elektrycznej. Przed modernizacją SUW w Brzezinie średni miesięczny koszt zużytej energii wynosił około 6000,- zł. Po modernizacji, która odbyła się w czerwcu 2009 roku, w miesiącu lipcu i sierpniu, w okresie największego zapotrzebowania w wodę koszt zużytej energii wyniósł średnio w obu miesiącach około 4700,- zł. Oznacza to, że modernizacja Stacji Uzdatniania Wody w Brzezinie przyniosła oszczędność energetyczną na poziomie 22%. Dodatkowo, przy założeniu utrzymania takiego poziomu oszczędności w zużyciu energii, inwestycja w modernizację zwróci się już po trzech latach eksploatacji. Tomasz Myszkowski M-SYS www.m-sys.pl Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) 37 Nowe szkolenie w ofercie AKADEMII ASTOR ArchestrA Object Toolkit Akademia ASTOR w tym roku obchodzi pierwszą rocznicę swojej działalności, proponując wszystkim zainteresowanym kompleksową ofertę szkoleń, a tym samym dostarczając możliwość poszerzania swojej wiedzy i zwiększania kompetencji. Należy jednak wspomnieć, że szkolenia prowadzone są przez firmę ASTOR od początku działalności, a więc od ponad 20 lat i przyciągają szerokie rzesze inżynierów, którzy chcą podnoszą swoje kwalifikacje m.in. w zakresie rozwiązań oferowanych przez firmę ASTOR. Z zakresu tylko oprogramowania Wonderware do bieżącego roku zostało przeszkolonych ok. 4000 osób, a metodyka ciągłego doskonalenia szkoleń powoduje, że spełniają one oczekiwania 38 Marcin Legutek S zkolenia z oprogramowania Wonderware zawsze zapewniają kontakt z wykwalifikowaną kadrą specjalistów pracujących w firmie ASTOR, a przygotowane autorskie podręczniki szkoleniowe umożliwiają samodzielne zastosowanie i przetestowanie w praktyce omawianych tematów. najbardziej wymagających uczestników. sób tłumaczone są przez prowadzącego W ramach oferty Akademii ASTOR szkolenie wykładowcę. Na wszystkich szkoleniach z oprogramowania Wonderware, po dostępnych jest 12 szkoleń z oprogra- Szkolenie ArchestrA Object To- szczegółowym wyjaśnieniu i przedys- mowania Wonderware, adresowanych olkit zapoznaje użytkowników ze spo- kutowaniu z uczestnikami określonego zarówno dla początkujących użytkowni- sobem i zasadami projektowania wła- tematu, wykładowca prowadzący szko- ków, którzy chcą się nauczyć serwisowa- snych obiektów aplikacyjnych, które po lenie proponuje uczestnikom wykona- nia, rozwijania istniejących lub tworze- zastosowaniu w Platformie Systemowej nie praktycznych ćwiczeń, które umoż- nia nowych aplikacji, oraz tych bardziej Wonderware mogą realizować określo- liwiają samodzielnie przetestowanie zaawansowanych, którym znana jest ną funkcjonalność. Stosując ArchestrA omawianych na szkoleniu zagadnień. szczegółowo zaawansowana funkcjo- Object Toolkit projektant może przygo- Metodyka ta została wypracowana na nalność oprogramowania Wonderware, tować dowolną liczbę nowych obiektów podstawie wieloletnich doświadczeń a jednak chcieliby poszerzyć swoją wie- o dowolnej konfiguracji i sposobie pra- i stale jest potwierdzana pozytywny- dzę o kolejne nowe zagadnienia. cy, a jedynym ograniczeniem jest wy- mi opiniami uczestników. Szkolenia Za przykład może posłużyć wpro- obraźnia osoby projektującej obiekty. z oprogramowania Wonderware zawsze wadzone w bieżącym roku do oferty Środowisko ArchestrA Object Toolkit zapewniają kontakt z wykwalifikowaną nowe szkolenie z pakietu ArchestrA jest bardzo elastyczne oraz rozbudowa- kadrą specjalistów pracujących w fir- Object Toolkit, które kierowane jest do ne funkcjonalnie i daje ogromną swo- mie ASTOR, a przygotowane autorskie doświadczonych projektantów stosują- bodę konfiguracji. Przygotowane nowe podręczniki szkoleniowe umożliwiają cych Platformę Systemową Wonderwa- obiekty mogą zostać w przyszłości wy- samodzielne zastosowanie i przetesto- re. Już w pierwszym terminie był kom- korzystane w aplikacjach z Platformą wanie w praktyce omawianych tema- plet uczestników, a opinie po szkoleniu Systemową Wonderware, a projektant tów. Na większości szkoleń wykorzy- potwierdziły konieczność realizowania tworząc i rozwijając własną bibliote- stywane są polskojęzyczne podręczniki szkoleń poruszających nawet bardzo kę obiektów, dostarcza użytkownikom szkoleniowe opracowane przez inży- zaawansowaną funkcjonalność dostęp- nową jakość i unikatową wartość do- nierów firmy ASTOR, zajmujących się ną w oprogramowaniu Wonderware, ze daną, oferując nowatorskie i kreatywne oprogramowaniem Wonderware na co względu na bardzo wartościowe i przy- podejście do budowania nowoczesnych dzień, nie tylko w zakresie prowadze- datne do zastosowania w praktyce systemów informatycznych do zastoso- nia szkoleń, ale również pomocy tech- opcje, które w prosty i zrozumiały spo- wań produkcyjnych. nicznej. Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) 39 Ostatnie strony Zacznijmy od początku, czyli jak projektować użyteczne rozwiązania "Zbyt często zdarza się, że wybieramy rozwiązanie dlatego, że jest łatwe do wykonania, a nie dlatego, że jest najlepsze z możliwych." /Jared M. Spool/ Dlaczego projektowanie systemów informacyjnych jest na tyle ważne, że warto problemowi temu poświęcić chwilę rozważań? Być może dlatego, że każdemu się wydaje, iż bez problemu mógłby zaprojektować taki system. W końcu cóż w tym może być trudnego? A być może zainspirował mnie Jared Spool, który badaniem użyteczności rozmaitych produktów zajmuje się od ponad 15 lat. Jeśli się nad tym uczciwie zastanowić, zaiste zbyt często godzimy się na rozwiązania łatwe do wykonania, ale niekoniecznie najlepsze, na jakie nas stać. 40 W momencie, kiedy projektowanie nie w niej obeznana przeważnie nie ma systemów informacyjnych przeszło ideolo- pojęcia o użyteczności (chociaż na pewno giczną metamorfozę, z projektowania zo- uważać będzie wręcz przeciwnie). Spec od rientowanego na sam system – na projek- danej tematyki system zaprojektuje w spo- towanie zorientowane na użytkownika sób oczywisty dla siebie, podczas gdy spec tegoż systemu (ang. user-centered design), od użyteczności zachowa się jak osoba, któ- narodziło się pojęcie „użyteczności” (ang. ra system widzi pierwszy raz na oczy. Czy da usability). Fakt, iż możemy oceniać użyteczność dowolnego istniejącego systemu jest rzeczą oczywistą. Jednak z biegiem czasu badanie użyteczności „cofa się” coraz bardziej już do etapu projektowania. Chodzi nam przecież o to, żeby od razu stworzyć produkt jak najlepszy, a nie o to, żeby go potem bez końca poprawiać. Chcąc się jednak z tym problemem zmierzyć na etapie projektowania, szybko napotykamy na pewien kłopot. Spec od użyteczności, jakkolwiek w swoim fachu świetny, może nie mieć pojęcia o tematyce, której dotyczyć ma system. Zaś osoba świet- się te jaźnie połączyć? Kilka prostych i w sumie dość oczywistych wskazówek może nam bardzo pomóc. Przejrzystość. Poruszając się po systemie użytkownik chce zawsze wiedzieć, gdzie się znajduje i gdzie jeszcze może się udać. Chce mieć możliwość odtworzenia drogi, którą przebył. Wiedzieć co system robi i wiedzieć, że system przyjął jego polecenie. Nie pozbawiajmy go tych możliwości. Komunikatywność. Zadbajmy o to, żeby system i jego użytkownik mogli się Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Ostatnie strony wzajemnie zrozumieć. Odbiorca chce, żeby blisko siebie. Warto też pomyśleć o po- cji czy wręcz całkowitego przedefiniowania system „mówił” językiem dopasowanym do wiązaniu zbieżnych zagadnień ze sobą, by struktury. Nie pozostawiajmy w systemie niego. Niech terminologia będzie przystęp- odbiorca mógł łatwiej i szybciej się po nich tych rozwiązań technicznych i nawigacyj- na, pamiętajmy o poprawności gramatycz- poruszać. nych, które wyszły z użycia. nej i stylistycznej. Jeśli decydujemy się na stosowanie ikon czy komunikacji graficznej, Modułowość. Spójrzmy na system jak Sprawność. Choć wymieniana na zastanówmy się najpierw, czy na pewno są na budowlę z klocków, symbolizujących jego końcu, jest to najważniejsza ze wskazó- one jednoznaczne i dla wszystkich zrozu- poszczególne funkcje. Użytkownik, w zależ- wek, poniekąd wynikająca z poprzednich. miałe. ności od tego, do jakich celów będzie chciał Sprowadza się do prostego faktu, że użyt- zaadaptować system, część funkcji uznać kownik, ogólnie rzecz ujmując, jest leniwy. Intuicyjność. Generalnie rzecz ujmu- może za zbędne. Zaprojektujmy więc system Minimalnym nakładem energii chciałby jąc użytkownik nie lubi być zaskakiwany. tak, by jego funkcje stanowiły odrębne mo- otrzymać maksimum efektów. Chciałby jak Stosowanie rozwiązań niekonwencjonal- duły i dajmy klientowi możliwość usunięcia, najmniej musieć się nauczyć i jak najmniej nych przeważnie się nie sprawdza, tylko schowania lub niezakupienia tych, które nie klikać, a dotrzeć przy tym do jak najwięk- w nielicznych sytuacjach możemy sobie na będą mu potrzebne (z jednoczesnym pozo- szej ilości informacji. Zawsze pójdzie po linii takie szaleństwo pozwolić, a i wtedy wiąże stawieniem furtki na ich ponowne urucho- najmniejszego oporu. Niech system będzie się to z ryzykiem. Niech system nie zaska- mienie lub dokupienie). możliwie najpłytszy, by odbiorca nie musiał kuje odbiorcy, kiedy nie musi tego robić. Im bardziej przewidywalny będzie dla użytkownika, tym lepiej. Spójność i konsekwencja. Decydując się na jakieś rozwiązanie, stosujmy je globalnie w całym systemie tak samo. Wszyst- Wielu błędów w projektowaniu można z łatwością uniknąć. Zamiast budować system, który będzie się podobał projektantowi, warto zadać sobie pytanie, czego oczekuje użytkownik i jaka byłaby jego reakcja na nasz produkt. ko, co jest częścią jednego systemu, powinno tak właśnie wyglądać – jak jeden spójny organizm. Trzymajmy się raz przyjętych ter- Elastyczność. Należy zdać sobie spra- zbyt długo wędrować. Niech najczęściej wy- minów, kolorystyki, układu i rozmieszczenia wę, że użytkownicy sytemu nie zawsze są korzystywane funkcje leżą na wierzchu, by przycisków nawigacyjnych. Siła przyzwy- grupą homogeniczną. Dlatego w miarę moż- był do nich łatwy dostęp. Stosujmy wartości czajeń użytkownika jest ogromna. liwości spróbujmy dostosowywać system do domyślne i wpiszmy za użytkownika wszyst- różnych potrzeb. Najprostszym z rozwiązań ko, co się da. Ułatwiajmy mu życie, bo choć Prewencyjność. Warto pamiętać, że będą wersje alternatywne. Możemy stwo- wierzymy w jego inteligencję, za zmuszanie niekoniecznie każdy z odbiorców systemu rzyć kilka wersji systemu, w zależności od do podejmowania wysiłku z pewnością nas będzie specjalistą w danej dziedzinie. Zmi- zaawansowania użytkownika czy też jego nie polubi. nimalizujmy ryzyko popełniania błędów. możliwości sprzętowych. Możemy stoso- Niech błąd będzie trudny do popełnienia, wać różne formaty, różne wersje językowe, Spójrzmy prawdzie w oczy – wielu błę- ale łatwy do naprawienia. Pomoże w tym możemy w końcu umożliwić użytkownikowi dów w projektowaniu (niezależnie od tego, właściwe informowanie użytkownika, co zaawansowaną personalizację, dzięki której co właściwie projektujemy) dałoby się z ła- się stanie, jeśli wykona określoną czynność. będzie sam mógł dobierać potrzebne mu twością uniknąć. Zamiast budować system, W ten sposób będzie on mógł bardziej elementy i stworzyć w ten sposób własną który nam się będzie podobał, warto włożyć świadomie podjąć decyzję. Zadbajmy też wersję systemu. Postarajmy się, by system na chwilę nogi w buty potencjalnego użyt- o dobre komunikaty o przyczynach błędów pamiętał jego upodobania i preferencje. kownika i zadać sobie pytanie, czego on by i możliwości ich rozwiązania. Użytkownik lubi, gdy się o niego dba. oczekiwał i jaka byłaby jego reakcja na nasz produkt. Jeśli mamy zamiar pójść na łatwi- Sekwencyjność. Każdy system, nie- Aktualność. O aktualności treści chyba zależnie od swego rozbudowania, wyma- nie trzeba nikomu przypominać. Warto jed- ga podzielenia treści na mniejsze porcje. nak zwrócić uwagę, iż także forma wymaga Niech będą one przemyślane, a następnie aktualności. System jest w pewnym sensie odpowiednio ułożone w ciągu logicznym. organizmem żywym, może się zmieniać, Nie rozrzucajmy jednego tematu po kilku ewoluować z biegiem czasu. Będzie czasem miejscach, a zbieżne zagadnienia ulokujmy wymagał pewnych modyfikacji, reorganiza- Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) znę, to po co w ogóle zaczynać? Agata Pierzchała Inventea 41 Ostatnie strony kiejkolwiek wartości. Nawet pan Google nie jest taki skuteczny, jak kiedyś. Coraz częściej słyszę narzekania, że „w Googlu teraz już nie sposób coś znaleźć”. No, bo w szambie niełatwo się szuka… Hej, zaraz! Stop! Przecież ja tu bardzo przesadzam. Napisałem, że w dzisiejszym Internecie coraz trudniej o treści wartościowe. Zastanowiłem się, dlaczego tak jest. Doszedłem do wniosku, że śmieci przybywa znacznie szybciej, niż pereł. W efekcie wypatrzyć perłę jest coraz trudniej. Nie znaczy to jednak, że ich nie ma. Gdy tak nad tym dumałem, zrozumiałem, że – parafrazując słowa Edmunda Burke’a – do triumfu dziadostwa w Internecie wystarczy, aby mądrzy ludzie nie wnosili doń żadnych treści. Łatwo jest kontestować blogaski, krytykować sieciowych mądrali, pomstować Świat 2.0 na internetowy śmietnik. Może jednak warto samemu zrobić coś, aby podnieść przysłowiową „jakość kontentu”? By w Internecie dostrzec nie tylko koncentrację chłamu oraz obiekt drwin i krytyki, ale Dawniej wszystko było proste. Jeżeli chciałem przekazać komuś wiadomość, wysyłałem list. Adresat po kilku dniach list ów otrzymywał, a po należytym zastanowieniu się mógł napisać i wysłać odpowiedź. Jeżeli chciałem wiedzieć, co dzieje się w kraju i na świecie, kupowałem gazetę. Jeżeli chciałem dowiedzieć się nieco szybciej, mogłem posłuchać radia lub telewizora. Dziś sprawy nieco się skomplikowały. Wiem, że brzmi to jak mocno wytarty banał, ale Internet całkowicie zrewolucjonizował naszą cywilizację. W dawnych czasach Gdy się dokładniej i bez uprzedzeń przyjrzymy, zobaczymy, że Facebook to niekoniecznie jest taki śmieszny portal dla znudzonych nastolatków, którzy marnują czas na tzw. pierdoły, zamiast robić coś pożytecznego. Zobaczymy też, że Twitter czy Blip to nie tylko miejsca, gdzie celebryci oraz inni dziwni ludzie informują cały świat, że właśnie idą do toalety albo kupili sobie nową słitaśną komórkę. Te i inne serwisy Web 2.0 to również, a może przede wszystkim, doskonałe platformy do niezwykle skutecznego rozpowszechniania i zdobywania informacji oraz kontaktów. człowiek musiał informacji poszukiwać, nierzadko wkładając w to Patrząc w ten sposób łatwo zrozumieć, że oto dostajemy do sporo wysiłku. Dziś informacja nas po prostu zalewa, w wielu przy- ręki potężne narzędzie, i tylko od nas samych zależy, czy i jak je padkach nie zostawiając wielu szans na wyratowanie się z potopu. wykorzystamy. Dla mediów jest to nowy kanał rozpowszechniania Ale sam Internet też nie jest już dziś taki, jaki był dawniej. informacji, chyba najszybszy z możliwych. Można wręcz dojść do Teraz mamy Web 2.0. „Stary” Internet był połączeniem prasy, radia wniosku, że klasyczne media są tu w ogóle ogniwem zbędnym, bo i telewizji, tyle że wykorzystującym inną technologię, dzięki temu informacja może docierać bezpośrednio od świadków zdarzenia do był szybszy i wygodniejszy. Web 2.0 zmienił wszystko. Granica po- odbiorców. Przykładowo o wielu faktach – np. wypadkach lub klę- między twórcami treści a ich odbiorcami zaczęła się zacierać. Każdy skach żywiołowych, najszybciej można było się dowiedzieć z Blipa użytkownik Internetu może stać się autorem. Oszałamiającą karierę niż z tradycyjnego portalu informacyjnego, o telewizji czy radiu nie zrobiła Wikipedia, encyklopedia w stu procentach napisana „spo- wspominając. łecznie”, przez internautów. Jak grzyby po deszczu rosły kolejne Dla firm „social media” są doskonałym kanałem komunikacji serwisy społecznościowe, nazywane z angielska „social media”, z klientami, narzędziem budowania marki oraz nośnikiem reklamy. w całości tworzone przez użytkowników, tworzących sieci kontak- Podobnie zresztą dla artystów – muzyków czy pisarzy. Jeżeli chcemy tów. O fenomenie blogów, których na świecie są miliony, pisałem zaprosić uczestników na jakąś imprezę lub spotkanie, najszybciej już kiedyś na tej kolumnie. zrobimy to przez portal społecznościowy lub mikroblog. Możliwości Efekt jaki jest, każdy widzi. W dzisiejszym Internecie coraz jest wiele, właściwie ogranicza nas wyłącznie własna wyobraźnia. trudniej o treści naprawdę wartościowe. Wybitni specjaliści w swo- Postęp można ostentacyjnie ignorować, kontestować, można ich dziedzinach, ludzie wartościowi i mądrzy, giną w tłumie prze- nawet próbować z nim walczyć, choć tu sukcesu nikomu nie wróżę. ciętniaków, a nawet rozmaitych przypadków beznadziejnych. Przez Bo tej rozpędzonej maszyny nic nie jest w stanie zatrzymać. Chce- sieciowy firmament przelatują niczym meteory kolejni „bohatero- my czy nie chcemy, żyjemy w Świecie 2.0 i musimy się do tego wie jutube”, którzy dorwali się do internetowej kamerki i poczuli przyzwyczaić, tak jak nasi przodkowie musieli się przyzwyczajać misję zachwycania całego świata swoim wielkim, acz (delikatnie do elektryczności czy automobili. Cała sztuka polega na tym, aby mówiąc) wątpliwej jakości talentem. Serwisy społecznościowe, fora wszystkich nowinek, które postęp daje nam do rąk, używać umie- dyskusyjne, panele komentarzy na portalach, rozmaite blogi, blo- jętnie i w dobrych celach. W przeciwnym bowiem razie dziadostwo gaski i mikroblogi – gdzie nie spojrzymy, kłótnie, wyzwiska, zalew zatriumfuje. szlamu i bzdury, grafomania, żenada, mnóstwo badziewia bez ja- 42 szansę i nowe możliwości? Mateusz Pierzchała Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) Ostatnie strony Ludzie ASTORA (65) Jarosław Gracel pochodzi z Beskidu Sądeckiego i jest góralem z krwi i kości. Urodził się w Krynicy Zdrój, a przez wiele lat mieszkał w Piwnicznej, nad brzegiem Popradu. Po ukończeniu szkoły podstawowej kontynuował naukę w II Liceum Ogólnokształcącym w Nowym Sączu, a następnie ukończył studia magisterskie na kierunku Automatyka i Robotyka na Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Na tym jednak Jarek nie zakończył swojej edukacji, podjął bowiem i z powodzeniem ukończył studia podyplomowe z zarządzania produkcją w Wyższej Szkole Europejskiej im. J. Tischnera w Krakowie. Z firmą ASTOR Jarosław zetknął się po raz pierwszy na trzecim roku studiów, podczas praktyk w Dziale Oprogramowania i Komputerów Przemysłowych. Bardzo szybko zaczął się specjalizować w systemach MES. Już na początku swojej drogi zawodowej był jednym z konsultantów dużego projektu w koncernie hutniczym. Tematyka ta wciągnęła go tak mocno, że dziś jest menedżerem produktu Wonderware MES, odpowiedzialnym za rozwój sprzedaży tego oprogramowania w Polsce. Jarek jest animatorem Grupy Integratorów MES w Polsce. Ostatnio jest także mocno zaangażowany w rozwój ASTOR Consulting, nowego przedsięwzięcia firmy ASTOR. Jest to działalność mająca na celu dostarczanie klientom firmy profesjonalnych usług doradczych i konsultacji projektowych. Jarek, jak sam mówi, lubi wyzwania. Jego motto brzmi: „cierpliwość to klucz do prawdziwych zwycięstw”. Ponieważ wyzwań nigdy za wiele, w ubiegłym roku został redaktorem naczelnym „Biznes i produkcja” – nowego pisma wydawanego przez ASTOR, przeznaczonego dla kadry zarządzającej firm produkcyjnych. Ponadto prowadzi wykłady z zakresu „zaawansowanych systemów zarządzania” dla studentów wydziału Elektroniki, Automatyki, Informatyki i Elektroniki AGH, a także z zarządzania projektami przemysłowymi na studiach podyplomowych, na tej samej uczelni. Choć może się to wydawać nieprawdopodobne, poza pracą Jarek znajduje jeszcze czas na swoje hobby. Wolne chwile wykorzystuje między innymi na uprawianie sportu. Od najmłodszych lat jest miłośnikiem siatkówki i aktywnym siatkarzem. Jednak – jak zauważa – im więcej pracy, tym mniejszy zasięg. Ponadto w przerwie między kolejnymi podróżami służbowymi bardzo lubi zaglądnąć na pływalnię. Chętnie również chodzi po górach. Jarek to także dusza artystyczna. Jego zainteresowania muzyczne mają swoje początki już w dzieciństwie i zaczęły się od mandoliny, po czym przyszła pora na intensywną ponad dziesięcioletnią przygodę z gitarą. Ostatnimi czasy – za namową swojej narzeczonej Marysi – próbuje zaprzyjaźnić się z klawiaturą, ale tym razem biało-czarną, fortepianową. Odpoczywać Jarek lubi najbardziej na wsi, z książką lub kosą. Najmłodszym czytelnikom wyjaśniamy, że nie chodzi tutaj o nóż, a o niezautomatyzowany analogowy sprzęt rolniczo-ogrodniczy, przedstawiony na fotografii obok Biuletyn Automatyki 65 (3/2010) 43