KOSZTY I OPŁACALNOŚĆ UPRAWY ZIEMNIAKÓW

KOSZTY I OPŁACALNOŚĆ UPRAWY ZIEMNIAKÓW

EKONOMIKA
Dr inż. Jacek Chotkowski
IHAR-PIB
Pracownia Badań Rynkowych
w Boninie k. Koszalina
KOSZTY I OPŁACALNOŚĆ
UPRAWY ZIEMNIAKÓW
Poziom opłacalności produkcji określonych artykułów rolnych (kierunków produkcji) jest podstawą podjęcia
decyzji o ich prowadzeniu w gospodarstwie. W związku
z tym, że koszty produkcji wykazują najczęściej stały wzrost wraz ze wskaźnikami inflacji,
największy wpływ na opłacalność wywierają ceny zbytu ziemniaków danego kierunku użytkowania. Problemem jest jednak przewidzenie poziomu cen w przyszłym sezonie wegetacyjnym, gdyż w przypadku ziemniaków jadalnych i sadzeniaków ceny ustalane są na zasadzie wolnorynkowego mechanizmu relacji podaży do popytu. Zamieszczone w tabeli 1 dane
Tabela 1. Tendencje kosztów i opłacalności produkcji ziemniaków jadalnych, przemysłowych i sadzeniaków w latach 1991-2010 w przeciętnych gospodarstwach
Koszty bezpośrednie
Wskaźnik opłacalności
Ceny nominalne w paź– równowartość dt plo(wartość produkcji:
dzierniku, zł/dt
nu handlowego
koszty bezp.),%
przemy- nasienprzemy- nasienprzemy- nasienjadalne
jadalne
jadalne
słowe
neb)
słowe
ne
słowe
ne
2000 194
31,7
15,5
45,0 113,7 193,8 107,2 112,0 100,0
111,5
2001 162
41,4
16,0
58,0
91,8
187,5
86,2 125,8
90,5
128,8
2002 193
33,8
19,7a)
50,0 114,8 184,8 101,8 108,1
98,4
120,1
2003 176
36,5
19,3a)
58,0 107,4 182,3
88,6 119,1
96,5
138,6
2004 196
34,5
24,7a)
62,0 121,7 129,6
87,0 107,1 145,1
129,0
2005 176
60,5
21,9a)
85,0
71,1
146,1
82,4 152,5 110,1
140,9
2006 150
92,9
18,5a) 150,0 47,4
178,4
56,6 194,6
87,5
168,9
2007 207
35,0b) 21,0a)
85,0 134,3 208,4 123,5 103,3
97,0
109,8
2008 191
50,0b) 22,5a) 120,0 129,3 207,3 116,5 129,5
96,4
148,1
2009 191
50,0b) 25,0a) 110,0 121,0 188,1 125,2 127,1
97,5
137,5
2010 179
78,0b) 24,5a) 180,0 77,6
191,9
75,4 170,5
95,5
174,2
a) z dopłatą uzupełniającą ARR dla producentów ziemniaków skrobiowych
b) notowania cen IHAR Bonin
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz notowań cen i badań IHAR-PIB,
PBR w Boninie
Plon
Rok średni,
dt/ha
18
Ziemniaki – cenne warzywo i nowoczesny biznes
wydanie 3 – wrzesień 2011 r.
AGRO
SERWIS
KALKULACJE
o cenach ziemniaków jadalnych i sadzeniaków świadczą o dużej ich zmienności w latach
(sezonach produkcyjnych). Analizując dłuższe okresy, w przypadku większości segmentów
rynku ziemniaków, nie zauważa się wyraźnej tendencji wzrostowej cen ich skupu. W związku z tym producenci surowca zmuszeni są rekompensować rosnące koszty produkcji poprawą efektywności.
Jak wynika z zamieszczonych w tabeli 1 kalkulacji dotyczących gospodarstw uzyskujących
plony ziemniaków na poziomie średnich krajowych, opłacalność produkcji ziemniaków jadalnych i sadzeniaków wykazywała w ostatnim dziesięcioleciu dodatni poziom. Najwyższą opłacalność notowano w latach niskich, średnich plonów ziemniaków w kraju, natomiast najniższą
opłacalność w latach wysokich plonów i zbiorów. Z kolei w przypadku produkcji ziemniaków
jako surowca do produkcji skrobi, wartość produkcji przewyższała ponoszone koszty jedynie
w latach 2004-2005.
Przewidywany w bieżącym roku gospodarczym 2011/2012 poziom kosztów produkcji
ziemniaków na najwcześniejszy zbiór, jadalnych, sadzeniaków oraz do przetwórstwa na skrobię i przetwory spożywcze określono w tabeli 2. W kalkulacjach tych, w oparciu o wycenę
przyjętych na podstawie badań IHAR Bonin nakładów i plonów, obliczono dwie kategorie
mierników opłacalności. Obliczając nadwyżkę bezpośrednią – od wartości plonu handlowego
i ubocznego odjęto koszty zmienne bezpośrednio wpływające na poziom plonów, czyli nakłady środków plonotwórczych (sadzeniaki, środki ochrony roślin, nawozy mineralne) oraz koszty paliwa i pozostałych kosztów pracy ciągników (ubezpieczenie, amortyzacja, koszty garażowania, naprawy, remonty). Ogólnie koszty pracy mechanicznej (paliwa i pozostałe koszty pracy ciągników oraz koszty pracy maszyn) kalkulowano przyjmując skalę uprawy ziemniaków
w gospodarstwie co najmniej na poziomie 10-15 ha. Jak wynika bowiem z obliczeń, wykorzystanie ciągników i maszyn w gospodarstwie uprawiającym 10-15 ha ziemniaków w porównaniu z uprawą 1-5 ha ziemniaków pozwala zmniejszyć koszty pracy mechanicznej o 860 zł
w przeliczeniu na 1 ha ziemniaków.
Analizując strukturę kosztów produkcji ziemniaków w warunkach bieżącego roku należy
zwrócić uwagę na wysoki udział kosztów sadzeniaków, wynikający z niespotykanie wysokich ich cen w sezonie 2010/2011. W segmencie ziemniaków jadalnych i skrobiowych założono wymianę sadzeniaków co trzy lata, w związku z czym wystąpił koszt sadzeniaków
własnych.
Drugim miernikiem opłacalności poszczególnych kierunków produkcji ziemniaków stanowiła kategoria dochodu rolniczego. Dochód rolniczy obliczono odejmując od ogółu wartości
produkcji koszty całkowite, łącznie z obciążeniem kosztów bezpośrednich produkcji ziemniaków narzutem (10%) kosztów pośrednich. Zgodnie z metodyką obliczania tej kategorii ekonomicznej w kosztach nie uwzględniono wyceny kosztów pracy własnej rolnika i rodziny. Z kolei
do przychodów nie wliczono dopłat bezpośrednich w postaci jednolitej płatności obszarowej,
która za 2010 r. wynosiła 562,09 zł/ha (www.minrol.gov.pl, 01.06.2011). Dopłaty uzupełniające uwzględniono jedynie w przychodach z tytułu produkcji w ramach umowy kontraktacyjnej
ziemniaków skrobiowych. Producenci pozostałych ziemniaków nie otrzymują bowiem dopłat
uzupełniających.
Oprócz wyceny nakładów podstawą szacowania opłacalności produkcji ziemniaków stanowiły prognozowane ceny ziemniaków. W odniesieniu do wszystkich analizowanych w tabeli
2 kierunków użytkowania ziemniaków wyliczono dodatnią dochodowość. Wynika to z faktu,
że kalkulacje sporządzono dla gospodarstw, które uzyskują plony znacznie wyższe niż średAGRO
SERWIS
Ziemniaki – cenne warzywo i nowoczesny biznes
wydanie 3 – wrzesień 2011 r.
19
EKONOMIKA
Tabela 2. Szacunek kosztów i opłacalności produkcji ziemniaków różnych kierunków
użytkowania w 2011 r., zł/ha
Jadalne
SadzeJadalne
– technoNa Na frytki niaki
– bardzo
logia inte- skrobię i chipsy kwalifiwczesne
growana
kowane
1. Sadzeniaki razem,
4500
2490
1577
4500
5800 a)
w tym – sadzeniaki z zakupu
4500
1494
1162
4500
5800
– sadzeniaki własne
996
415
2. Środki ochrony roślin
740
910
720
1420
1240
3. Nawozy mineralne
990
1080
1310
2490
1190
4. Koszty paliwa i pracy ciągników
2010
2120
1800
2990
2920
5. Razem koszty bezpośrednie specjalne
8240
6600
5407
11400 11150
6. Nadwyżka bezpośrednia (18 minus 5)
5560
4200
3293
5070
11350
7. Koszty pracy maszyn
1580
1690
1540
2870
2610
8. Oprocentowanie nakładów z zakupu (5%)
95
112
105
250
230
9. Narzut kosztów pośrednich (10%)
992
840
705
1452
1459
10. Koszty przechowywania
1950
11. Koszty certyfikacji
600
12. Razem koszty całkowite
10907
9242
7757
15972 17799
13. Poziom plonu handlowego, t/ha
15,0
19,5
30,0
31,5
19,5
14. Poziom plonu ubocznego, t/ha
3,0
10,5
13,5
10,5
15. Cena plonu handlowego, zł/t
900
500
290b)
480
1100
16. Wartość plonu handlowego
13500
9750
8700
15120 21450
17. Wartość plonu ubocznego
300
1050
1350
1050
18. Wartość produkcji razem
13800
10800
8700
16470 22500
19. Dochód rolniczy (18 minus 12)
2893
1558
943
498
4701
20. Wskaźnik opłacalności,% (18: 12)
127
117
112
103
126
a) łącznie z opłatą licencyjną, b) łącznie z dopłatami uzupełniającymi
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań IHAR-PIB, Zakład w Boninie k. Koszalina
Rodzaj nakładu lub przychodu
nia krajowa. Stosują bowiem prawidłowe, zalecane przez naukę technologie uprawy. Drugim
warunkiem dodatniej opłacalności jest uzyskanie cen zbytu na poziomie nie niższym od założonego.
Najwyższy poziom nadwyżki bezpośredniej charakteryzuje produkcję nasienną, następnie produkcję na najwcześniejszy zbiór, produkcję surowca na frytki i chipsy. Produkcja sadzeniaków kwalifikowanych i ziemniaków bardzo wczesnych wykazuje przewagę pod względem ekonomicznym, również biorąc pod uwagę poziom dochodu rolniczego. Ogólnie kierunki związane z kontraktacją na potrzeby zakładów przetwórczych wykazują niższą dochodowość w przeliczeniu na 1 ha uprawy ziemniaków. Jest to jednak rekompensowane pewnością
zbytu, zmniejszeniem ryzyka i kosztów związanych z poszukiwaniem rynków zbytu. Jak już
20
Ziemniaki – cenne warzywo i nowoczesny biznes
wydanie 3 – wrzesień 2011 r.
AGRO
SERWIS
OPŁACALNOŚĆ
wcześniej stwierdzono, producenci ziemniaków powinni ciągle dążyć do poprawy efektywności ekonomicznej tej działalności. Wśród czynników poprawy opłacalności uprawy ziemniaka
w gospodarstwach należy zaliczyć:
 wybór odpowiednich (optymalnych w warunkach gospodarstwa) kierunków produkcji ziemniaków i rynków zbytu,
 wykorzystywanie różnych sposobów uzyskiwania korzystnych cen zbytu, w tym dostarczanie ziemniaków ponadstandardowej jakości, przygotowanych do sprzedaży lub spożycia
(np. konfekcjonowanych, obieranych), dostarczanie ziemniaków bezpośrednio do ostatecznego odbiorcy, zbiorowa sprzedaż przez grupę rolników,
 uzyskiwanie odpowiednio wysokich plonów ziemniaków, gwarantujących zmniejszenie
kosztów wyprodukowania 1 tony ziemniaków,
 doskonalenie technologii uprawy rozumianej jako zastosowanie w procesie produkcji odpowiednich materiałów w połączeniu z dostępem do najnowszej wiedzy i informacji,
 stosowanie optymalnego poziomu nakładów (podawanego w zaleceniach prawidłowej
technologii) np. dostosowanie dawek nawożenia mineralnego do wymagań nawozowych
uprawianych odmian ziemniaków.
 zwiększenie szerokości międzyrzędzi do 75 cm,
 zastosowanie opłacalnych innowacji technologicznych, np. nawożenia rzędowego (z obu
stron sadzeniaka),
 zwiększenie skali uprawy ziemniaków w gospodarstwie i zwiększenie skali sezonowego
wykorzystania sprzętu mechanizacyjnego i innych środków trwałych,
 wykorzystanie systemów decyzyjnych w ustalaniu harmonogramu zabiegów ochrony plantacji przed zarazą ziemniaka (pozwala zmniejszyć liczbę zabiegów chemicznej ochrony
przynajmniej o jeden),
 zbiorowy zakup (przez grupę rolników) środków produkcji, jak sadzeniaki, nawozy mineralne i środki ochrony roślin.
AGRO
SERWIS
Ziemniaki – cenne warzywo i nowoczesny biznes
wydanie 3 – wrzesień 2011 r.
21