księga hioba - Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu

S. Ewa Jezierska
Papieski Wydział Teologiczny
Wroclaw
KSIĘGA HIOBA
Tytuł księgi: hbr. ‘Ijôb ; gr. vIwb ; Vg – Liber Job ; tłum. polskie: Księga Hioba lub
Księga Joba. Nazwa pochodzi od bohatera – Hioba – o nim też opowiada i przytacza jego wypowiedzi.
Job to bogaty i pobożny człowiek, który popada w nieszczęścia niezawinione i szuka
odpowiedzi na pytanie o sens swoich cierpień.
Księga Hioba od strony literackiej jest złożona. Poezja i proza przeplatając się z tekście,
tematyka jest specyficzna, uwypukla ją dyskusja z przyjaciółmi, ich wypowiedzi, mowy Boga.
Podział treści
P r o l o g (1,1 – 2,13) - Sprawiedliwość Hioba poddana próbie.
S k a r g a H i o b a (3,1-26) - „Niech przepadnie mój dzień urodzenia i noc, gdy powiedziano: <Poczęty został mężczyzna>”1.
D y s p u t y z p r z y j a c i ó ł m i : Elifazem, Bildadem i Sofarem (4,1 – 27,25).
„Czy sprawiedliwy jest człowiek wobec Boga, a zrodzony z niewiasty czy jest czysty?” (25,4) .
(„a syn niewiasty bezgrzeszny?”).
H y m n o m ą d r o ś c i (28,1-26) - „A gdzie znaleźć mądrość! I gdzie jest siedziba
wiedzy? …Droga tam Bogu wiadoma, On tylko zna jej siedzibę.” (28,12.23).
M o n o l o g H i o b a (29,1 – 31,40) - „Obym był taki, jak w dawnych miesiącach, jak
w czasie, gdy Bóg mnie osłaniał” (29,1).
(„Kto dawne szczęście wróci?...” tłum. ks. W. Michalski, przypis 1).
M o w y E l i h u (32,1 – 41,26) - „Mądrość nie z wiekiem przychodzi, a prawość nie
tylko starcom jest znana” (32,9):
1
Tekst wg BT5; ks. W. Michalski tłumaczy: „Poczęty został człowiek”, Pismo Święte, Stary Testament, t. III, Poznań
1928, ad loc..
82
„Raz bowiem Bóg przemawia i drugi, tylko się na to nie zważa…otwiera On ludziom
uszy, przerażenie budzi w ich sercach. Chce odwieść człowieka od grzechu i męża uwolnić od
pychy” (33.14.16-17).
M o w y B o g a (38,1 – 41,26) - „Któż tu plan chce zaciemnić słowami nierozumnymi”.(38,2). Naprawdę, chcesz złamać prawo? Zło mi wykażesz, abyś miał słuszność?” (40,8).
O d p o w i e d ź H i o b a (42,1-6) - „Wiem, że Ty wszystko możesz, co zamyślasz,
potrafisz uczynić” (42, 1-2)… „Dotąd Cię znałem ze słyszenia, teraz ujrzało Cię moje oko, dlatego odwołuję, co powiedziałem, kajam się w prochu i w popiele”. (42,5-6).
E p i l o g (42,7-17) - „I Pan przywrócił Hioba do dawnego stanu, gdyż modlił się on
za swych przyjaciół. Pan dwukrotnie powiększył mu swą majętność” (2,10). „A teraz Pan błogosławił Hiobowi, tak ze miał czternaście tysięcy owiec, sześć tysięcy wielbłądów, tysiąc jarzm
wołów i tysiąc oślic” (42,12) …”Umarł Hiob stary i w pełni dni” (42,17)2.
Geneza księgi – jest trudna do ustalenia. Odpowiedzi teologów jest wiele; liczne są
dyskusje na temat podziału księgi, jej złożoności i struktury.
1. Autor i redakcja księgi Hioba
Hiob nie jest autorem. Autora księgi nie znamy. Przyjmuje się jako prawdopodobne, że
autor-redaktor zebrał w jedną całość różne wątki pochodzące od różnych autorów. Za podstawę
przyjmuje się starożytne opowiadanie prozą o Hiobie, powstałe prawdopodobnie na terenie Edenu, które znane były w Izraelu i włączone były do relacji o wielkich ludziach.
Autor-redaktor prawdopodobnie przejął te opowiadanie i na nim oparł swój utwór poetycki. (dialogi i mowy Boga).
Natomiast mowy Elihu wyraźnie są niepowiązane z treścią księgi.. Zostały dołączone
później dla stonowania zbyt ostrych wypowiedzi podanych w księdze. Prawdopodobnie także i
rozdz.28 - mówiący o niezgłębionej mądrości, którą zna tylko Jahwe, został do księgi dodany.
Jest on zbędny wobec rozdz.38, w którym Bóg wykazuje Hiobowi niezrozumienie boskiej mądrości.
Jakkolwiek autor księgi Hioba nie jest znany stwierdzić trzeba, że księga jest dziełem
człowieka obeznanego z zagadnieniami religijnymi i mądrościowymi, z ówczesnymi naukami o
2
E. Zawiszewski, Księga Hioba, w: Księgi Dydaktyczne Starego Testamentu, Pelplin 1997, 79-80.
83
świecie – któremu zależało na pogłębieniu wiedzy o Bogu i Jego stosunku do człowieka. Autor
był zapewne Izraelitą przenikniętym kulturą biblijną3.
2. Czas i miejsce powstania księgi Hioba
W księdze brak aluzji do wydarzeń historycznych. Natomiast w prologu zauważa się
starowschodnie i patriarchalne tło. W tekście występuje klasyczna forma języka hebrajskiego
Z tego można wnosić, że niektóre części księgi Hioba mogły powstać przed niewolą babilońską.
Ostateczna redakcja księgi nastąpiła najprawdopodobniej po niewoli (V-III w. przed Chr.)
Świadczy o tym temat księgi, a podkreślanie roli ofiar i schematyczne ujmowanie treści zdradzają styl kapłański. Nadto, tekst wykazuje znajomość proroctw (Jeremiasza – naukę o szatanie;
Ezechiela, Izajasza – cierpienie sprawiedliwego, jego zastępczy charakter; zachowanie Hioba
przypominające postać Sługi Jahwe).
Warto zauważyć, że w Qumran znaleziono rękopis księgi w języku hebrajskim i fragmenty w języku aramejskim. Tekst hebr. księgi Hioba jest szerszy niż tekst LXX. Tekst łać. - Vg
jest zasadniczo wierny oryginałowi hebrajskiemu.
Miejscem postania (redakcji) księgi Hioba była prawdopodobnie Judea, choć zdaniem
teologów, mogła być także diaspora egipska (w tekście wskazuje się aluzje do piramid: „[odetchnąłby] z królami, ziemskimi władcami, co sobie stawiali grobowce”(Hi 3, 14); papirusów”:
Czyż rośnie papirus bez błota, czy się krzewi słowo bez wody?” (Hi 8,11); lotosu: „”Lotosy dostarczają mu cienia, wierzby znad potoku go otaczają” (Hi 40, 22); hipopotama, krokodyla: „Oto
hipopotam - jak ciebie go stworzyłem, jak wół on trawą się żywi”, „Czy krokodyla chwycisz na
wędkę?” (Hi 40,15.25).
3. Rodzaj literacki
Księga Hioba jest z jednej strony utworem historyczno - dydaktycznym, z drugiej – ze
względu na formę i układ – jest poematem dramatycznym (są w niej dialogi, monologi, nawet
żywe sceny – w prologu), są fragmenty lityczne, porównania, obrazy.
Prolog i epilog tworzą historyczne zarysy i tło opowiadania.
Ogólnie jednak księga Hioba jest fikcja literacką.
3
B. Polok, Księga Joba, w: Wprowadzenie do Ksiąg Starego Testamentu, Opole 1999, 229-230; E. Zawiszewski,
Księga Hioba, w: Księgi Dydaktyczne Starego Testamentu, 79. 82-83.
84
Teofania wspomniana w Hi (38,1n) nie musiała być zewnętrznym objawieniem Boga,
mogła być wewnętrznym oświeceniem umysłu4.
Księga jest uznana za arcydzieło literatury światowej „zarówno za jego wartość artystyczną wyrażającą się w głębi uczuć i sile wymowy oraz w pięknie języka i w monumentalnej
strukturze literackiej, jak i ze względu na jego treść”5.
Treść księgi
Opowieść o cierpieniu Hioba (1 - 2)
Księga Hioba jest opowiadaniem o postawie Hioba dotkniętego niezawinionym cierpieniem. Zamożny i sprawiedliwy Hiob, „największy z synów ludzkich” (Hi 1, 3), zostaje nawiedzony, - za zgodą Boga daną szatanowi, - strasznymi nieszczęściami – śmierć córek i synów,
utrata dobytku, choroba (trąd). Prolog zawiera opis okoliczności, które doprowadziły do poniżenia Hioba. Te okoliczności przebiegają dwupoziomowo: w niebie – bierze w nich udział Bóg,
aniołowie i szatan, - na ziemi – tu udział bierze rodzina Hioba. Doświadczenie ma wykazać stałość cnoty Hioba. - Prolog kończy się wzmianką o przybyciu trzech przyjaciół Hioba (1,1 – 2,13).
Dysputa Hioba z przyjaciółmi (3 - 31)
1) Hiob nie załamuje się, ale swoją skargę wypowiada wobec trzech przyjaciół (Hi 3,126). Hiob daje upust uczuciom bólu i żalu wypowiadając swoją skargę. Przeklina dzień swego
narodzenia (w.3-10):
„Niech przepadnie dzień mego urodzenia i noc, gdy powiedziano,: Poczęty został mężczyzna. Niech dzień ten zamieni się w ciemność niech nie
dba o niego Bóg w górze. Niech nie świeci mu światło, niechaj pochłoną
go mrok i ciemności. […] Po co się daje życie strapionym, istnienie
złamanym na duchu, co śmierci czekają na próżno szukają jej usilniej niż
skarbu; […] spotkało mnie, czegom się lękał, a jednak to przyszło…”
Hiob przedstawia śmierć jako wybawienie (w.11-16), a życie jako bezsensowną udrękę (w.2026) - ”Po co się daje życie strapionym, istnienie złamanym na duchu” (w.21).
4. St. Potocki, Księga Hioba, w: Wstęp do Starego Testamentu, Poznań 1990, 440-442; E. Zawiszewski, Księga
Hioba, 80-81; B Polok, Wprowadzenie do Księgi Starego Testamentu, 230 - 231.
5
W. Tyloch, Dzieje Starego Testamentu, Warszawa 1985, 301.
85
2) Przyjaciele w trzykrotnej dyspucie usiłują udowodnić, że przyczyną nieszczęść są
grzechy, nawet te ukryte, i radzą Hiobowi uznać przed Bogiem swoją winę.
Tymi wypowiedziami przyjaciele sprawiają Hiobowi boleść, ponieważ przekonany o
swej niewinności Hiob uważa, że takie przyznanie się do niezawinionej winy byłoby kłamstwem.(Wypowiedź Hioba ma miejsce po mowie Elifaza – rozdz.6; po mowie Bildada –
rozdz.9); po mowie Sofara – rozdz.12; po drugiej mowie Elifaza – rozdz. 16; po drugiej mowie
Bildada – rozdz.19; po drugiej mowie Sofara – rozdz.21; po trzeciej mowie Elifaza – rozdz.23;
po trzeciej mowie Bildada – rozdz.26. Trzecia mowa Sofara (o losie niegodziwca).
Hiob nie rozumiejąc postępowanie Boga względem niego, nie przestaje Mu ufać:
„Choćby mnie zabił, Jemu ufam, a drogi moje przed Nim obronię” (Hi 13,15).
Bezlitośnie traktowany przez przyjaciół, dwukrotnie wyraża żal, że zamiast współczucia, sprawiają mu ból (Hi 16,1 – 17,16; 19,2.3.21) np.:
„Podobne rzeczy często słyszałem, pocieszycielami wszyscy jesteście przykrymi….
I ja bym przemawiał podobnie, gdybyśmy role zmienili. Mowy bym do was układał,
kiwałbym głową nad wami. Pocieszałbym was ustami, nie skąpiłbym współczucia.
Lecz cierpień nie stłumię słowami. Czy odejdą ode mnie, gdy zniknę?” (Hi 16.1-6).
„Dokąd mnie dręczyć będziecie i gnębić własnymi słowami? Dziesiąty raz mnie
znieważacie, nie wstyd wam nade mną się pastwić?”… „Hufce Jego [Boga] razem
przychodzą wszystkie, przetarły swą drogę do mnie i obległy mój namiot.” (19,2.3.12).
W Hi 19,25-27 Hiob wypowiada znane słowa
„ja wiem: Wybawca mój żyje
i jako ostatni stanie na ziemi.
Potem me szczątki skórą przyodzieje,
I ciałem swym Boga zobaczę”
To właśnie ja Go zobaczę,
Moje oczy ujrzą, nie kto inny;
Moje nerki już mdleją z tęsknoty”
tekst wg św. Hieronima:
Wiem, bowiem, ze Odkupiciel mój żyje
A w dzień ostateczny powstanę z ziemi
i znów obleczony będę w skórę moją
i w ciele moim oglądać będę Boga mego,
którego ujrzeć mam ja sam
i oczy moje oglądać będą, a nie inny;
złożona jest nadzieja w zanadrzu moim”
Scio enim quod redemptor meus vivit
Et in novissimo die de terra surrecturus sum.
Et rursum circumdabor pelle mea
Et in carne mea videbo Deum meum.
Quem visurus sum ego ipse,
Et oculi mei conspecturi sunt, et non alius;
Reposita est haec spes mea in sinu meo6.
6
Tekst Wulgaty, podaje E. Zawiszewski, Księga Hioba, 96.
86
(Tekst ten, zwany „apelem do Boga”, w którym, według tłumaczenia św. Hieronima, Hiob odczytywał wyznanie wiary w zmartwychwstanie ciał. Z uwagi na trudności w tłumaczeniu tego
tekstu z hebrajskiego, jak i greckiego – już św. Jan Chryzostom zaprzeczał, by tekst ten mówił o
zmartwychwstaniu ciał. Dzisiaj uważa się, że tekst wyraża nadzieje Hioba, że Bóg ukaże się mu i
weźmie go w obronę (co było źródłem radości Hioba)7. ]
3) Poemat o mądrości (Hi 28) – wyróżnia się w nim trzy strofy:
pierwsza opisuje pracę ludzi, którzy wydobywają spod ziemi cenne surowce;
„Istnieje kopalnia srebra i miejsce gdzie płuczą złoto,
Dobywa się z ziemi żelazo, kamienie na miedź przetapiają […]
Chodniki wykopał lud obcy – ci, co nóg zapomnieli,
chwieją się zawieszeni z dala od ludzi.” […]
druga strofa – kładzie nacisk na bezskuteczność ludzkiego poszukiwania mądrości
„A gdzie znaleźć mądrość! I gdzie jest siedziba wiedzy?
Człowiek nie zna tam drogi, nie ma jej w ziemi żyjących.
Otchłań mówi: nie we mnie: „Nie u mnie” – mówi morze.
Za czyste złoto jej się nie wymienia”.[…]
trzecia – (ww. 23-28) nieudolności poznawczej człowieka przeciwstawia wiedzę Boga, Który zna
mądrość i w stopniu ograniczonym wymaga jej od człowieka.
„Skąd więc pochodzi mądrość
i gdzie jest siedziba wiedzy? […]
Droga do Boga wiadoma,
On tylko zna jej siedzibę. On krańce ziemi przenika
Bo widzi wszystko, co jest pod niebem.
Gdy wagę wiatru ustalał, wodom miarę określał
Wyznaczał prawo deszczowi i drogę błyskawicy gromów,
Wtedy ją widział zmierzył, wtenczas ją zbadał dokładnie.
A do człowieka powiedział:
<Bojaźń Boża – zaiste mądrością, roztropność zaś – zła unikanie>”
4) Monolog Hioba (29-31) opisuje dawne szczęście Hioba (pomyślność oparta na przyjaźni z Bogiem, wielodzietność i pomyślność życiowa, autorytet w życiu publicznym, ponieważ
wspomagał potrzebujących; uchodził za człowieka dobrego i szlachetnego) – Hi 29,2-25.
7
E. Zawiszewski, Księga Hioba, 95-97.
87
Tę pomyślność przeciwstawia doznawane cierpienia, a wyliczając występki, za które
mógłby być ukarany zaklina się, że ich nigdy nie popełnił: pogardzają nim ludzie, cierpi prześladowania, Bóg stał się jego przeciwnikiem, przeżywa szereg innych udręk – Hi 30,1-31).
Tymczasem on jest niewinny – a uzasadnia to w końcowej części monologu: zawsze
panował nad ciałem i duchem, strzegł swoich dróg i serca, poprawnie odnosił się do służby,
wspierał biednych i unikał tego, co złe (Hi 31,1-40).
Mowy Elihu (32 – 37)
Czwarty rozmówca, Elihu, mędrzec, upomina Hioba i mówi o wychowawczej roli cierpienia (Hi 32,1 - 37,24). Elihu wygłasza 4 mowy, kierując je do mędrców, a głównie do Hioba:
W pierwszej (33) – wykazuje, że Hiob nie może uważać się za czystego, ponieważ Bóg
jest wyższy od człowieka i On może go osądzać. Nie można twierdzić, że Bóg nie przemawia do
człowieka, ponieważ Bóg daje odpowiedzi przez różne cierpienia, by człowieka odwieść od
śmierci.
W drugiej mowie (34) – wyjaśnia, że Bóg nie działa zdradliwie, ale oddaje każdemu
według jego czynów. Bóg nie sprzyja bogatym i ciemiężycielom, ale nie potępia pokutujących.
W mowie trzeciej (35) – prostuje błędne poglądy Hioba. Nie może on skarżyć się na to,
że nic nie ma za swą prawość, ale winien pytać, co Bogu może dać jego uczciwość, albo jak może zaszkodzić jego grzech.
Ostatnia mowa (36-37) – mówi o cierpieniu, które nie sprzeciwia się sprawiedliwości
Bożej, ponieważ jest karceniem w celu poprawy grzesznika. Mowę kończy pochwała wszechmocnego, sprawiedliwego, transcendentnego Boga. –
„Wielki jest Bóg w swej wszechmocy, któż takim mistrzem jak On?
Kto Jego drogę chce zganić? Kto powie: Źle uczyniłeś?...
Wielki jest Bóg, nie ogarniemy [Go], liczba lat Jego jest niezgłębiona”
(Hi 36,22 -23.26).
88
Mowy Boga (38 – 41)
Bóg udziela odpowiedzi Hiobowi.
Po skarceniu go za zaciemnianie swego planu w słowach:
„Któż tu plan chce zaciemnić słowami nierozumnymi?
Przepasz biodra jak mocarz! Będę cię pytał – pouczysz Mnie”.
Bóg przeprowadza z Hiobem rodzaj egzaminu, dotyczącego wiedzy na temat
zjawisk wszechświata (38,3-38):
„Gdzie byłeś, gdy zakładałem podstawy ziemi? Powiedz, jeżeli masz mądrość.
Kto ustalił jej rozmiary? Czy wiesz, kto nad nią sznur rozciągnął?
Na czym jej słupy są wsparte? Kto założył jej kamień węgielny ku uciesze
Porannych gwiazd, ku radości wszystkich synów Bożych? […]
Czyś w życiu rozkazał rankowi, wyznaczył miejsce jutrzence […]
Czy dotarłeś do źródeł morza? Czy doszedłeś do dna Otchłani? […]
Którędy droga do mieszkania światła? A gdzie siedziba mroku. […]
oraz dzikich zwierząt (38,39 – 39,30).
„Czy lwicy zdobyczy nałowisz, nasycisz żarłoczność lwiątek […]
Kto żeru dostarcza krukowi, gdy młode do Boga wołają i błądzą z braku żywności”.
Hiob przyznaje, że takiej wiedzy nie ma:
„Jestem mały, cóż Ci odpowiem! Rękę położę na ustach
raz przemówiłem i nie odpowiem i drugi raz i niczego nie dodam”.
W drugim wystąpieniu Bóg wzywa Hioba, by pokazał swoją moc, usuwając ze świata
zło, które krytykuje (40,6- 41,26).
„Przepasz biodra jak mocarz! Będę Cię pytał - pouczysz Mnie.
Naprawdę chcesz złamać me prawo? Zło mi wykażesz, abyś miał słuszność?
Czy ramie masz mocne jak Bóg? A głos twój brzmi tak jak Jego? […]
Następnie Bóg odwołuje się do swej potęgi, której wyrazem jest stworzony przez Niego
hipopotam i krokodyl
„Oto hipopotam – jak ciebie go stworzyłem – jak wół on trawą się żywi.
Oto jego siła jest w biodrach, biodrach moc – w mięśniach brzucha. […]
Czy krokodyla chwycisz na wędkę lub sznurem wyciągniesz mu język,
Czy przeciągniesz mu powróz przez nozdrza, a szczękę hakiem przewiercisz?
Może cię poprosi o łaskę, czy czułe powie ci słowa? […]
Równego mu nie ma na ziemi, uczyniono go nieustraszonym.
89
Każde mocne zwierzę się lęka jego – króla wszystkich dzikich zwierząt”.
Odpowiedź Hioba
.Słowa Boga wskazują Hiobowi, że zabierał głos w sprawach zbyt wzniosłych, za co
chce teraz pokutować:
„Wiem, że Ty wszystko możesz, co pomyślisz, potrafisz uczynić.
Kto przysłoni plan nierozumnie?
O rzeczach wzniosłych mówiłem. To zbyt cudowne. Ja nie rozumiem.
Posłuchaj, proszę. Pozwól mi mówić. Chcę spytać. Racz odpowiedzieć.
Dotąd Cię znałem ze słyszenia, teraz ujrzało Cię moje oko,
Dlatego odwołuję, co powiedziałem, kajam się w prochu i w popiele”.
Epilog (42) w I-ej części Bóg rozstrzyga spór ganiąc mędrców, a chwaląc Hioba.
(do Elifaza)
„Zapłonąłem gniewem na ciebie i na dwóch przyjaciół twoich, bo nie mówiliście o
Mnie prawdy, jak sługa mój Hiob. Weźcie teraz siedem młodych cielców i siedem baranów, idźcie do sługi mego, Hioba, i złóżcie ofiarę całopalną za siebie. Mój sługa, Hiob,
będzie się za was modlił. Tylko ze względu na niego nic złego wam nie uczynię, choć
nie mówiliście prawdy o Mnie, jak sługa mój, Hiob.”
Część II-a opisuje dalsze losy uzdrowionego Hioba8.
----------------------------------------------------------------Problem cierpienia w księdze Hioba
1. Cierpienia a grzech
Występujący w księdze Hioba przyjaciele bronią tradycyjnej nauki o odpłacie Bożej.
Elifaz – odwołując się do własnych i cudzych przeżyć, i do obserwacji twierdzi, ze niewinny zgiąć nie może. Ale przyczyną wszystkich nieszczęść są grzechy. Bóg może się ich doszukać u każdego człowieka. Nie należy jednak załamywać się, ponieważ kara Boża ma na uwadze poprawę grzesznika i kończy się przywróceniem pomyślności.
Bildad – stwierdza, jak Elifaz – że grzech musi być ukarany. Widzi ograniczoność
człowieka (i dzieł stworzonych). Przyznaje słuszność postępowaniu Bożemu, a Hioba wzywa do
nawrócenia.
8
ST. Potocki, Księga Hioba, w: Wstęp do Starego Testamentu, Poznań 1990, 434-437.
90
Sofar – jest z trzech przyjaciół najbardziej konserwatywny. Polega na własnym autorytecie, nie sięga do nauki przodków. Chce koniecznie przekonać Hioba o niesłuszności jego postawy. Kreśli tragedie grzesznika i przyjmuje możliwość istnienia winy nieuświadomionej. Widzi
wyjście dla Hioba w uznaniu swoich win i zwróceniu się do Boga.
Elifaz - chociaż niezadowolony z wypowiedzi przyjaciół, nie może jednak uznać niewinności Hioba. On także wiąże cierpienie Hioba w grzechem. Niepokoi go też zapalczywość
Hioba w obronie swej niewinności, co udaremnia skuteczność leczniczą zsyłanych kar przez Boga. Elifaz widzi możliwość pośrednictwa (Anioła) w uzyskaniu Bożego przebaczenia.
Stanowisko Hioba pozostało nieugięte. Znając i uznając zasadę odpłaty, uważa, że w
stosunku do niego nie może ona mieć zastosowania. Uważa siebie za niewinnego i broni swojej
niewinności. Trzykrotnie wzywa Boga na świadka swojej niewinności:
Hi 13, 23-24: „Ile mam przewin i grzechów? Ujawnij występki i winy!
Czemu chowasz swoje oblicze? Czemu mnie poczytujesz za wroga?”
Hi 16, 18-21: „Ziemio, nie zakryj mej krwi, by krzyk ukojenia nie zaznał.
Teraz mój świadek jest w niebie, mój Poręczyciel jest na wysokości.
Gdy gardzą mną przyjaciele, zwracam się z płaczem do Boga,
By rozsądził spór człowieka z Bogiem, jakby człowieka z człowiekiem”.
Hi 19, 23-27: „Oby słowa zostały spisane, oby w księdze utrwalone!
Żelaznym rylcem i ołowiem na skale wyryte.
Lecz ja wiem: Wybawca mój żyje i jako ostatni stanie na ziemi […]”.
Epilog wskazuje, że ostatecznie słuszność miał Hiob. Bóg gani przyjaciół Hioba za poglądy ukazujące fałszywy obraz Boga i wynagradza Hioba za jego wierność. Księga zatem wskazuje na możliwość cierpienia niezawinionego9.
Dramat Hioba polega na napięciu, którego nie można pokonać: z jednej strony przekonanie o własnej prawości, z drugiej – pewność, że Tym, który doświadcza jest Bóg sprawiedliwy.
Nurt napięcia stanowi o nieprzemijalności księgi Hioba, podobnie jak stanowi o nieprzemijalności eposów takich jak: Gilgamesz, jak nieznanego autora egipskiego poemat „Rozmowa strapionego ze swoją duszą” (z ok.2000r. prze Ch.), jak babilońskiego twórcy „Dialog człowieka strapionego z przyjacielem o ludzkiej nędzy” (z ok.2000r. przed Ch.), jak tragików greckich –
Ajschylos, Sofokles Eurypides; nurt napięcia wszędzie występuje. Temat sprawiedliwego cierpiącego niewinnie nie był obcy literaturze antycznej Grecji i Wschodu Starożytnego10
9
B. Polok, Wprowadzenie do Ksiąg Starego Testamentu, 232.
91
2. Problem cierpienia niezawinionego
Odpowiedzi na pytanie, jakie są przyczyny cierpienia Hioba, jaki jest sens tych cierpień.
Księga Hioba nie daje. Natomiast opowiadanie mówi o szatanie, który z przyzwoleniem Boga
doświadcza Hioba. Hiob tego nie wie, nie brał udziału w naradzie Bożej (naradzie Boga, aniołów
i szatana). Dlatego przyjmuje cierpienia z poddaniem się Bogu. Ostatecznie otrzymuje nagrodę
wywyższającą go za poniesione ofiary. Zatem cierpienia Hioba były próbą jego pobożności.
Jednakże po dyskusjach przyjaciół, ostateczne rozwiązanie problemu cierpienia podaje
Bóg.
(1) Przemawiając, Bóg karci Hioba i przekonuje o niesłuszności jego buntu i domagania
się wyjaśnienia zagadki jego cierpień,
(2) Bóg nie łączy cierpień z grzechem, nie podziela postawy Hioba domagającego się
wyjaśnienia problemu cierpienia.
„Któż to zaciemnia plan słowami (hbr. esach – rada, zbawczy plan), którym brak jest
wiedzy (da’áb – poznanie, wiedza)” (Hi 38,2). Tekst podkreśla z jednej strony rozumność planów Bożych (które zawierają także cierpienia Hioba) z drugiej strony wskazuje na niedoskonałość rozumu ludzkiego.
Hiob domaga się wyjaśnienia zagadnień, które zakładają znajomość planów Boga – a to
dla człowieka jest niemożliwe, on Bożych zamierzeń nie pojmie:
Bóg pyta:
Hi 38, 4 : „Gdzie byłeś, gdy zakładałem podstawy ziemi?
Powiedz, jeśli masz mądrość”.
Mowy Boga wskazują, że cierpienie Hioba leży w planach Boga (że ma cel i wartość),
ale zrozumienie istoty cierpienia przekracza możliwości poznawcze człowieka.
Trzeba bać się Boga i unikać zła: „Bojaźń Boża – zaiste mądrością
Roztropnością zaś – unikanie zła” (Hi 28,28)
Ta niepełna odpowiedź jest wystarczająca, by człowiek cierpiący mógł się odpowiednio
zachować, a przez to pozostał w nadprzyrodzonym planie Boga wszechmogącego.
Można zatem podsumować zawarte w księdze myśli o cierpieniu niezawinionym:
1. Bóg doświadcza cierpieniem wszystkich ludzi, także sprawiedliwych,
10
E. Zawiszewski, Księga Hioba, 84-85.
92
2. Cierpienie ma znaczenie wychowawcze i wysługuje łaski11,
3. Cierpienie leży w planach Bożej Opatrzności,
4. Człowiek winien poddać się planom Bożym, nie dążyć do ich zgłębienia; otrzyma
wtedy pomoc w znoszeniu cierpień, a potem nagrodę12.
Hiob nie zna jeszcze prawdy o nagrodzie i karze w życiu pozagrobowym.
Przekonany jest jednak, że kto wie kim jest Bóg i Boga ma za przyjaciela, ten nie może
być nieszczęśliwym13.
1. Geneza księgi Hioba (Autor, redakcja, czas i miejsce powstania), gatunek literacki.
2. Podział księgi Hioba i jej treść.
3. Problem cierpienia niezawinionego w księdze Hioba..
11
G. Witaszek, Cierpienie Joba – mądrość „nieortodoksyjna”, w: U źródeł mądrości, red. St. Harezga, Rzeszów
1997, 341-344.
12
B. Polok, Wprowadzenie do Ksiąg Starego testamentu, 233; St. Potocki, Księga Hioba, 443-445.
13
E. Zawiszewski, Księga Hioba, 88.
93