Zwierzęta w powier

POWIETRZNI REKORDZIŚCI
Owady były pierwszymi zwierzętami, które posiadły umiejętność latania. Latały już
przynajmniej 150 mln lat wcześniej, zanim pojawiły się pierwsze ptaki i są jedynymi zwierzętami bezkręgowymi posiadającymi skrzydła.
Skrzydła owada nie są zmodyfikowanymi odnóżami jak skrzydła ptaka, ale specjalnymi płatami kutykuli, odchodzącymi od górnej części owadziego tułowia – z drugiego i trzeciego segmentu. Powstają one w rozwoju osobniczym jako fałdy powłoki ciała, do których
wnika jama ciała, nerwy i tchawki, tworząc charakterystyczny dla rodzaju owada układ żyłek.
Skrzydła motyli i ciem są pokryte kolorowymi łuskami, ale pod nimi są tak samo zbudowane,
jak skrzydła pszczół lub ważek. W skrzydłach owadów nie ma wewnętrznych mięśni. Są one
poruszane za pomocą silnych mięśni zlokalizowanych w tułowiu. Mięśnie podłużne i pionowe, kurcząc się przemiennie, wywołują ruch górnej części segmentów tułowia, który z kolei
pobudza skrzydła do ruchu. Ważki mają dwie pary skrzydeł, które pracują w sposób niezależny, ale u większości owadów, takich jak na przykład ćmy lub osy, dwie pary skrzydeł są połączone ze sobą haczykami, toteż pracują one jak jedna para. Muchy wykorzystują do lotu jedną
parę skrzydeł, ponieważ druga para jest u nich zredukowana do postaci małych pałeczkowatych tworów, zwanych przezmiankami. Działają one jak stabilizatory i pomagają zwierzęciu
utrzymać w locie równowagę oraz zachować wybrany kierunek lotu i jego poziom.
U chrząszczy pierwsza para skrzydeł przekształcona jest w pokrywy, które chronią znajdujące
się pod nimi delikatne błoniaste tylne skrzydła
U ptaków każda część ciała, począwszy od lekkiego dzioba, a skończywszy na wachlarzowatym ogonie, jest zbudowana tak, aby umożliwić latanie. Cudem ewolucji są
w szczególności skrzydła, które są przekształconymi kończynami przednimi. Aby zapewnić
siłę niezbędną do poruszania nimi, ptaki wykształciły ogromne mięśnie lotne, które stanowią
od 15 do 20 procent masy ciała. Ruch skrzydła podczas lotu to nie proste machanie w górę i w
dół, ale kreślenie w powietrzu figury podobnej do ósemki. Kształt i wielkość skrzydeł wskazuje na sposób lotu. Drapieżniki szybujące wysoko mają długie i szerokie skrzydła, podczas
gdy ptaki chwytające zdobycz w locie wąskie i wygięte do tyłu. Morskie ptaki szybujące mają
wąskie, długie skrzydła, a skrzydła kuraków są krótkie i zaokrąglone, co umożliwia im szybkie wybicie się w powietrze.
Jedynymi ssakami posiadającymi umiejętność aktywnego, trwałego latania są nietoperze. Ich skrzydła mają jeszcze inną budowę. Doskonale rozwinięte kończyny przednie składają się z krótkiego i silnego ramienia oraz bardzo długiego przedramienia z jedną tylko kością
promieniową (brak jest występującej u pozostałych ssaków kości łokciowej). Wszystkie palce, poza kciukiem, są silnie wydłużone i stanowią konstrukcję, na której rozpięte są błony
lotne. Wśród nietoperzy są zarówno doskonali lotnicy, jak i słabiej latające gatunki. Najszybsze z nich osiągają prędkość do 100 km/h. Większość nietoperzy lata jednak wolniej, za to ich
zwrotność trudno porównać z jakimkolwiek ptakiem. Dwie zdolności nietoperzy zwiększają
ich zwrotność. Jedna to zmiana kształtu skrzydeł: zwiększanie wypukłości powoduje zwiększenie nośności, a więc zmniejszenie prędkości i większą zwrotność. Druga zdolność to naprzemienne uderzanie skrzydłami, czego ptaki nie potrafią. Niektóre gatunki nietoperzy potrafią zawisać w powietrzu jak kolibry. Są też takie, które potrafią szybować wykorzystując prądy powietrzne.
Wśród zwierząt, które opanowały latanie w powietrzu, można wymienić kilku rekordzistów. Oto przykłady:
Najszybszym ptakiem jest sokół wędrowny (Falco peregrinus), który nurkując z dużej wysokości osiąga prędkość
do 350 km/h.
Sokół wędrowny
Największą prędkość w locie poziomym rozwijają przedstawiciele kaczkowatych: tracz długodzioby, edredon i gęsiec. Osiągają podczas lotu prędkość do 104 km/h.
Edredon – samiec i samica
Za najwolniej latającego ptaka uważa się amerykańską
słonkę, która w czasie lotu godowego nie opadając może
poruszać się z prędkością 8 km/h.
Słonka
Uważa się, że połowa ptaków nie potrafi w poziomym locie przekroczyć prędkości 64 km/h.
Najszybsze ruchy skrzydłami wykonuje ptak z Ameryki Południowej Helication cornuta,
który może wykonywać 90 uderzeń skrzydłami na sekundę.
Najdłuższy lot – 22 530 km – pokonała zaobrączkowana
rybitwa popielata. Jak się przypuszcza rybitwa ta musiała
pokonać Ocean Atlantycki, okrążyć Afrykę, a następnie
Rybitwa popielata
przelecieć nad Oceanem Indyjskim.
„Urodzony w powietrzu”. Nazwa ta najlepiej pasuje do rybitwy z gatunku Sterna fuscata,
która po opuszczeniu gniazda rodzinnego jako niedojrzały płciowo osobnik pozostaje przez 310 lat bez przerwy w powietrzu. Po okresie tym powraca na ziemię i przystępuje do rozrodu.
Najwięcej czasu w powietrzu, z ptaków lądowych, spędza
jerzyk (Apus apus). Pozostaje on w powietrzu przez 2-3
lat. W tym czasie śpi, pije, odżywia się, a nawet kopuluje
w locie.
Jerzyk
Największym znanym ptakiem latającym był wymarły gatunek podobny do albatrosa, którego rozpiętość skrzydeł
dochodziła do 7,6 m. Największą rozpiętość skrzydeł
wśród współczesnych gatunków ma albatros wędrowny –
Albatros wędrowny
3,6 m.
Najcięższymi ptakami latającymi są łabędzie, których masa dochodzi do 15 kg, a rozpiętość skrzydeł do 2,5 m.
Łabędź niemy
Najmniejszy ptak świata to koliberek hawański, spotykany
na Kubie. Dorosły samiec (samiczki są nieznacznie większe) ma około 5 cm długości całkowitej (z czego połowę
stanowią dziób i ogon) i waży około 1,6 g.
Koliberek hawański
Wśród owadów największą szybkość lotu na dłuższych dystansach – 39 km/h – osiągają: giez
zwierzyny płowej, ćmy z rodziny zawisakowatych, bąk bydlęcy i niektóre motyle tropikalne
z rodziny powszelakowatych. Na krótkich odcinkach rekordzistką jest ważka Austrophlebia
costalis, która osiąga prędkość 58 km/h.
Najszybciej machają skrzydłami ochotki z rodzaju Forcipomyia. Ich skrzydła mogą wykonać
62 760 uderzeń na minutę.
Najwolniej z kolei macha skrzydłami paź królowej (Papillio machaom), wykonując średnio 300 uderzeń na minutę.
Paź królowej
Źródła informacji:
Księga rekordów Guinnessa, REPROM, 1989
Świat Wiedzy – Zwierzęta i Rośliny, Marshall Cavendish
www.wikipedia.p l