Uczymy innych, czyli uczeń nauczycielem

Forma uczymy innych polega na bezpośrednim zaangażowaniu uczniów w przygotowywanie i prowadzenie
lekcji i nie chodzi tutaj o odczytanie referatu lub pokazanie prezentacji multimedialnej na forum klasy. W czasie zajęć (części lub całej lekcji, a nawet cyklu spotkań) to uczniowie stają się nauczycielami i poza przekazywaniem swojej wiedzy innym, starają się zaangażować kolegów w proces uczenia proponując im różne aktywizujące metody pracy i ćwiczenia.
Uczniowie przygotowują zajęcia skierowane do rówieśników, młodszych koleżanek i kolegów, osób starszych
lub innych grup, które chcą czegoś nauczyć. Mogą poprowadzić spotkanie dla swoich dziadków lub innych
mieszkańców swojej miejscowości (np. na temat tego, co czytają młodzi), nauczyć dziadków obsługi komputerów, tabletów, czytników książek (np. kurs obsługi programów, aplikacji umożliwiających czytanie książek
i artykułów, poszukiwania ciekawych stron i platform) itp. Mogą przygotować lekcję lub jej fragment z dowolnego przedmiotu. Narzędzia i e-zasoby związane z danym tematem (np. wirtualna wycieczka po muzeum,
repozytorium książek lub film zamieszczony w sieci) wzbogacą i uatrakcyjnią takie zajęcia. Jeśli lekcję będzie
prowadził więcej niż jeden uczeń, to ważne jest, by zadania zostały dobrze podzielone – poszczególne fragmenty lekcji mogą prowadzić różne zespoły i różni uczniowie.
Samodzielne poprowadzenie zajęć wymaga od uczniów nie tylko wcześniejszego opanowania materiału,
ale też przemyślenia sposobu pracy z potencjalnymi odbiorcami tak, aby dopasować do nich formę prezentacji
i ćwiczeń. Wcześniejszy namysł nad zajęciami i przygotowania są równie ważne, jak ich przeprowadzenie –
uczniom nie tylko łatwiej będzie prowadzić zajęcia, ale zobaczą też, ile pracy wymaga przygotowanie dobrej
lekcji.
Metoda uczymy innych pozwala rozwinąć umiejętności komunikacji, prezentacji i przekazywania wiedzy
w prosty i zrozumiały sposób. Uczniowie poprzez samodzielne planowanie i prowadzenie lekcji przejmują
więcej odpowiedzialności za to czego, jak i po co się uczą (i także czego, jak i po co będą uczyć innych).
Nauczyciel powinien pomóc uczniom zaplanować zajęcia i na bieżąco czuwać nad ich pracą. Powinien jednak
być przewodnikiem uczniów, a nie narzucać im gotowe rozwiązania lub swoją wizję. Na docelowych zajęciach
może także zrobić krótkie wprowadzenie do lekcji, przedstawić jej plan, pomóc ją podsumować – często jednak nie jest to konieczne.
UWAGA! Uczymy innych nie jest tym samym, co zadawanie uczniom referatów, które potem przedstawiają
kolegom, nie jest to też metoda odwróconej lekcji, choć obie formy mają ze sobą pewne elementy wspólne.
Tym, co różni uczymy innych od pozostałych form i metod pracy jest to, że uczniowie sami opracowują lekcję
(nauczyciel jedynie wspiera uczniów w procesie przygotowań), a następnie prowadzą ją dla innych. Tak jak
nauczyciel nie przygotowuje na lekcję jedynie referatu, tak i uczniowie, którzy wcielają się w rolę nauczycieli,
powinni przygotować coś więcej, położyć nacisk nie tylko na przekazanie wiedzy, ale także na wytłumaczenie
trudnych zagadnień, działania aktywizujące i ćwiczenia praktyczne. Uczniowie-nauczyciele tak przygotowują
swoje aktywności, aby to, czego sami nauczyli się w domu przygotowując zajęcia lub ich fragment, pomóc
poznać i zrozumieć innym osobom – swoim odbiorcom. Powinni skupić się na efektywnym i skutecznym prezentowaniu wiedzy innym i jej praktycznym utrwalaniu, a nie gromadzeniu jej dla siebie. Poza wiedzą ucznio-
wie nabywają dodatkowe kompetencje (np. komunikacyjne) i znaczące doświadczenia edukacyjne, a własne
uczenie się odbywa się niejako „przy okazji“.
Dobrze zorganizowane wzajemne nauczanie pozwala wykorzystać fakt, że uczniowie mogą być dla kolegów
bardziej wiarygodni, mają podobną perspektywę, posługują się podobnym językiem. Stosowanie wzajemnego
nauczania i „uczenia innych“ zmienia też pozytywnie relacje pomiędzy wszystkimi uczestnikami procesu uczenia się/nauczania. Wiedza staje się ważniejsza od ustalonych, tradycyjnych podziałów i ról.
W pracy tą metodą nauczyciel nie jest głównym źródłem wiedzy i informacji, ale pozostaje niezwykle ważną
postacią w procesie. Można uznać, że jego rola staje się ważniejsza i trudniejsza niż podczas typowej lekcji.
To on pomaga w wyborze tematów i uzgodnieniu ich z celami edukacyjnymi, ma wpływ na podział zadań,
podpowiada i wskazuje źródła do wykorzystania, czuwa nad przebiegiem przygotowań i kontroluje rezultat,
ale nie narzuca swoich rozwiązań.
Uczniowie, którzy doświadczą nauczania innych, zmieniają niejednokrotnie sposób patrzenia na swoich nauczycieli. Mają bowiem okazję przekonać się, ile pracy należy włożyć w dobre przygotowanie się do lekcji i jej
poprowadzenie. Dodatkową korzyścią jest więc często wzrost autorytetu nauczyciela.
Nauczyciel rozważa, czy chce każdemu z uczniów dać możliwość wcielenia się w rolę nauczyciela, czy też
będzie to raczej forma wyróżnienia dla najbardziej zaangażowanych, zainteresowanych tematem, których
wiedza wykracza poza wymagania na poziomie podstawowym. Od tej decyzji będzie zależało, jak powinny być
zorganizowane zajęcia i jaki temat „powierzymy“ uczniom.
Jeśli ma to być zadanie angażujące w roli nauczycieli wszystkich uczniów, należy skoncentrować uwagę
na dobrej organizacji pracy, na przykład tworząc zespoły, które uczą się nowego materiału i następnie wymieniają doświadczeniami i prezentują własne rozumienie zagadnienia. Jeśli lekcję przygotowują uczniowie „eksperci“, nauczyciel koncentruje się udzielaniu im odpowiedniego wsparcia. Warto, żeby pomógł im przewidzieć
reakcje kolegów, przygotować na trudności i niepowodzenia. Powinien skonsultować pomysły, nie gasząc
entuzjazmu pokazać jak uporządkować i przygotować lekcję. To nauczyciel pomaga ustalić szczegółowe cele
i kryteria oceny efektów, ale bardzo ważne, aby to uczniowie zachowali poczucie autorstwa pomysłów.
Wszystkie te zasady dotyczą uczniów na każdym poziomie edukacyjnym, bo nawet najmłodsi mogą stać się
„ekspertami“. Wszystko zależy od zakresu i tematyki lekcji.
Podczas lekcji nauczyciel czuwa nad jej przebiegiem. Ma zawsze w ręku „koło ratunkowe“, na przykład w postaci dodatkowych wyjaśnień albo prośby o powtórzenie jakiegoś fragmentu, ale korzysta z niego tylko
w ostateczności. Jego nadmierna i zbędna aktywność może zaprzepaścić korzyści płynące z tej formy pracy.
Bardzo ważne jest też wcześniejsze przygotowanie uczniów (wszystkich: i uczących, i nauczanych) do takiego
trybu pracy. Uczniowie na każdej lekcji, nawet prowadzonej tradycyjnie przez nauczyciela, powinni ćwiczyć
zasady udzielania informacji zwrotnej, samooceny, oceny (i doceniania) pracy kolegów oraz refleksji na temat
całego procesu uczenia się. Powinni być przygotowani do rozmowy o tym, co się udało, co było ciekawe, czego nowego się nauczyli.
Po przeprowadzeniu przez uczniów lekcji (lub cyklu lekcji) należy przeznaczyć czas na podsumowanie i refleksję. Zadaniem nauczyciela jest czuwanie nad przebiegiem tej oceny, negocjowanie, tłumaczenie, wyjaśnienie
ewentualnych nieporozumień.
Realizując to zadanie uczniowie mają pole do popisu w wykorzystaniu nowoczesnych technologii. TIK nie
muszą stanowić tematu zajęć – mogą być użyteczne podczas samej lekcji (np. wykorzystanie nagrań audio
i wideo lub rozwiązywanie zadań w zaproponowanej aplikacji), jak również służyć na etapie przygotowań
(opracowanie materiałów przy użyciu komputera) i rejestracji/dokumentacji prowadzonych zajęć.
Zachęcamy, by przygotowywane lekcje dawały uczniom możliwość wykorzystania posiadanych umiejętności
w zakresie TIK, jak również stały się okazją do poznania nowych programów, aplikacji, obsługi sprzętu.
Jeśli chcecie dowiedzieć się, jak w szkole zorganizować lekcje metodą uczymy innych zapoznajcie się z poniższymi wskazówkami. Przetestowane w poprzednich latach przez uczestników programu Szkoła z Klasą 2.0
pozwolą Waszym uczniom przeprowadzić inspirujące zajęcia dla swoich rówieśników, dziadków, rodziców
czy innych nauczycieli. Możecie zmodyfikować poniższy plan do Waszych potrzeb, ale rekomendujemy żeby
nie rezygnować z etapu podsumowania zajęć.
1.
2.
3.
4.
5.
zaplanowanie formy lekcji/jej fragmentu/cyklu zajęć;
ustalenie wraz z uczniami celów i przebiegu działań;
monitorowanie przygotowań uczniów do poprowadzenia zajęć;
przeprowadzenie zajęć, podczas których uczniowie uczą innych;
omówienie i podsumowanie zajęć.
1.
Zaplanowanie formy lekcji/jej fragmentu/cyklu zajęć
Na samym początku nauczyciel powinien zdecydować, jaką formę przyjmie planowana lekcja. Czy będą to
zajęcia prowadzone po trochu przez wszystkich uczniów? Czy lekcja przyjmie formę wyróżnienia dla najbardziej zaangażowanych, zainteresowanych tematem, których wiedza wykracza poza wymagania na poziomie
podstawowym? Warto dać szansę wykazania się uczniom, którzy mają trudności w czasie tradycyjnych zajęć.
Uczymy innych daje możliwość podkreślenia indywidualności dzieci, ich pasji i zdolności. Warto zaplanować,
kim będzie grupa odbiorców zajęć: reszta klasy, inna klasa, rodzice, dziadkowie, nauczyciele, inne osoby?
Od decyzji przez kogo i dla kogo zostanie poprowadzona lekcja będzie zależało, jak powinny być zorganizowane zajęcia i jaki temat „powierzymy“ uczniom. Pamiętajcie również, żeby już na początku ustalić z uczniami
zasady oceniania ich pracy.
2.
Ustalenie wraz z uczniami celów i przebiegu lekcji
Zadaniem uczniów będzie przygotowanie i poprowadzenie lekcji, musicie im jednak pomóc. To dobra okazja
do nauki formułowania celów, zadania pytania o to, co i dlaczego uczniowie chcą przekazać odbiorcom. Następnie należy zaplanować zakres przedstawianych treści, zbieranie i selekcjonowanie informacji. Jeśli nad
przygotowaniem zajęć pracuje grupa uczniów, jest to również dobry czas na podział pracy i obowiązków.
Na tym etapie warto ustalić, jak będzie wyglądała dalsza praca nad przygotowywaniem zajęć, a także kiedy
i w jaki sposób będą mogli się z Wami skonsultować (po lekcji, poprzez e-mail, itp.).
3.
Monitorowanie przygotowań uczniów do poprowadzenia zajęć
Nauczyciel nie narzuca uczniom gotowych rozwiązań. W trakcie spotkań lub konsultacji on-line dyskutuje
z uczniami o ich pomysłach, wskazuje mocne strony i obszary, nad którymi należy popracować, podsuwa inspiracje i źródła. Czuwa nad organizacją prac i sprawdza terminowość działań. Dzieli się swoją wiedzą związaną z przygotowywaniem zajęć i uczeniem innych, stara się ich przygotować na możliwe trudne sytuacje.
Sprawdza, czy podczas przygotowań uczniowie pomyśleli nie tylko o części teoretycznej i praktycznej lekcji,
ale czy ustalili cele i kryteria oceny. Warto, żeby sprawdził również, czy informacje przygotowane przez
uczniów są wiarygodne i można zweryfikować ich prawdziwość, a materiały zostały stworzone z dbałością
przestrzeganie praw autorskich. Uczniowie powinni również zastanowić się, jak nowoczesne technologie mogą pomóc im w poprowadzeniu i uatrakcyjnieniu zajęć.
4.
Przeprowadzenie zajęć, podczas których uczniowie uczą innych
W trakcie zajęć nauczyciel czuwa nad ich przebiegiem i interweniuje tylko w tych momentach, kiedy jest to
absolutnie konieczne. W innych chwilach stara się pozostać niewidocznym obserwatorem. Nadmierna aktywność nauczyciela może przytłoczyć uczniów prowadzących zajęcia, powoduje, że wypadają z roli nauczających
i wchodzą w pozycję uczniów wygłaszających referaty lub prezentujących pracę domową, przez co zaprzepaszcza korzyści płynące z tej formy pracy. Do lekcji warto przygotować także odbiorców – np. jeśli odbiorcami są szkolni koledzy, warto przedstawić im zasady udziału w lekcji, odnieść się do panujących w klasie reguł postępowania i zbioru zasad dotyczących nowych technologii (Kodeksu 2.0 – jeśli szkoła taki posiada).
5.
Omówienie i podsumowanie zajęć
Po przeprowadzonych zajęciach powinno nastąpić wspólne podsumowanie tematu oraz samych zajęć. Jest to
dobra okazja, by uczniowie ćwiczyli zasady udzielania informacji zwrotnej, samooceny, oceny i doceniania
pracy kolegów. Nauczyciel powinien przygotować uczniów do rozmowy o tym, co się udało, co było ciekawe,
czego nowego się nauczyli.
Na zakończenie warto, by nauczyciel podsumował również całość wykonania zadania (przygotowania do lekcji
oraz uczenia innych) z wcielającymi się w rolę nauczycieli uczniami. Powinien zastosować ocenianie kształtujące, podpowiedzieć uczniom, jakie były mocne strony ich pracy, a także wskazać potencjał do dalszego rozwoju.