32 Pustuł - Studia i Materiały "Miscellanea Oeconomicae"

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 17, Nr 1/2013
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Ludzie, zarządzanie, gospodarka
Sylwia Pustuł, Magdalena Sitek1
POJĘCIE I RODZAJE RYZYKA BANKOWEGO
Wstęp
W działalności ekonomicznej, a zwłaszcza w działalności bankowej, nie można
uniknąć ryzyka. Jest ono nieodłączną cechą bankowości od zarania jej dziejów.
Banki poprzez podejmowanie ryzyka osiągają i pomnażają swoje zyski. Spośród
wielu zadań bankowych, kredytowanie jest nie tylko najważniejszą ale i najtrudniejszą działalnością. W działalności kredytowej ryzyko jest nie do uniknięcia,
gdyż w momencie podejmowania decyzji nie dysponuje się pełną, wiarygodną
i pewną informacją. Nie zawsze też trafnie można przewidzieć dalszy rozwój wydarzeń. Nie da się również wykluczyć błędów w informacji i ich interpretacji.
Istotnym elementem ryzyka są też niekorzystne zmiany otoczenia gospodarczego
– przy złej koniunkturze ryzyko kredytowe silnie wzrasta. Dlatego też działalność
kredytowa powinna być kontrolowana, przede wszystkim pod kątem dokładnej
analizy ryzyka i stworzenia systemu jego monitorowania. Bank, który chciałby
całkowicie uniknąć ryzyka, nie mógłby podejmować żadnej z czynności bankowej, nie osiągałby więc zysków.
Niniejsza praca składa się z czterech części.
W pierwszej została przedstawiona istota ryzyka bankowego oraz czynniki które na niego wpływają.
W drugiej części przedstawiona została klasyfikacja ryzyka bankowego według
różnych kryteriów.
Trzecia część dotyczy zarządzania ryzykiem bankowym, które związane jest
z trzema etapami.
Ostania część dotyczy procedur kredytowych jako instrumentu ograniczania
ryzyka.
1
Sylwia Pustuł, Magdalena Sitek, studenci, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe KONCEPT.
435
1. Istota ryzyka bankowego
W literaturze można spotkać różne definicje ryzyka kredytowego. M. Rajczyk
ryzyko bankowe definiuje jako niebezpieczeństwo pogorszenia wyniku finansowego oraz powstania nieprawidłowości, które mogą powodować w ostatecznych
przypadkach nawet upadłość banku2. Natomiast Fedorowicz ryzyko bankowe
określa jako możliwość powstania zysków i strat w wyniku niepewności (rozbieżności między rzeczywistością a przewidywaniami) co do przebiegu zjawisk związanych z działalnością bankową3.
Na występowanie ryzyka w działalności bankowej mają wpływ różne czynniki
które możemy podzielić zewnętrzne oraz wewnętrzne. Do determinantów zewnętrznych zaliczamy:
1. czynniki makroekonomiczne, na które wpływa polityka gospodarcza państwa i polityka monetarna banku centralnego. Są to:
− zmiana siły nabywczej pieniądza krajowego;
− zmiana wartości parametrów rynkowych np. kursów walutowych;
− rosnące deficyty budżetowe oraz zadłużenie krajów rozwijających się;
2. czynniki regulujące4:
− zmiana przepisów regulujących działalność banków;
− deregulacje (znoszenie ograniczeń administracyjnych na rynkach finansowych);
− zmiany w obszarze przepisów prawa podatkowego czy też dewizowego;
3. czynniki popytowe i podażowe panujące na rynkach finansowych oraz wzrost
znaczenia instrumentów finansowych i pochodnych;
4. relatywne zmniejszenie roli banków jako tradycyjnych pośredników finansowych przyjmujących depozyty i udzielających kredytów;
5. inne czynniki zewnętrzne to np. klęski żywiołowe, zamachy terrorystyczne, katastrofy.
Drugą grupą czynników wpływających na ryzyko bankowe stanowią czynniki
wewnętrzne. Wyróżniamy tu dwie główne sfery czynników:
1. odnoszące się do czynnika ludzkiego – poziom kwalifikacji pracowników banku, ich stosunek do obowiązków służbowych, decyzje i zachowania pracowników, uczciwość.
2. czynniki techniczne – postęp techniczny, rozwój informatyki i telekomunikacji5.
Ryzyko bankowe wiąże się z niezwykle ważną rolą, jaką pełnią banki w gospodarce narodowej. Rola ta sprowadza się do trzech najbardziej istotnych dziedzin działalności banku, którymi są6:
2
3
4
5
6
M. Rajczyk, Podstawy bankowości komercyjnej, Fundacja Banku Śląskiego, Bielsko Biała 1997, s. 50.
Z. Fedorowicz, Ryzyko bankowe, Warszawa 1996, s. 6-7.
M. Zalewska, Współczesna bankowość, Difin, Warszawa 2007, s. 289.
M. Górski, Rynkowy system finansowy, PWN, Warszawa 2009, s. 219.
W.L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz B. Kosiński, Banki, rynek, operacje, polityka, Poltext, Warszawa
2002, s. 12.
436
− udział w kreacji pieniądza,
− udział w społecznym podziale pracy,
− dokonywanie alokacji i transformacji środków.
Udział w kreacji pieniądza następuje poprzez wzrost wielkości kredytów udzielanych przez banki, a także przez zwiększenie zakupu walut obcych7.
Udział w społecznym podziale pracy polega na tym, iż bank jest przedsiębiorstwem, który prowadzi działalność mającą na celu przejęcie od jednostek gospodarczych i osób fizycznych czynności finansowych8.
Dokonywanie alokacji i transformacji środków to spełnianie przez bank istotnej roli jako instytucji transformacyjnej, pośredniczącej w doprowadzaniu do wzajemnego uzgadniania różniących się struktur podaży i popytu. Odnosi się to
zwłaszcza do transformacji informacji, wielkości zapotrzebowanej sumy pieniędzy, transformacji terminu i transformacji ryzyka9.
2. Rodzaje ryzyka bankowego
W literaturze można znaleźć co najmniej kilkadziesiąt różnorodnych klasyfikacji rodzajów ryzyka bankowego. Najogólniej ryzyko bankowe możemy podzielić
na ryzyko subiektywne, nazywane też wewnątrzbankowym, i ryzyko obiektywne –
wynikające z czynników zewnętrznych, na które bank nie ma wpływu. Ryzyko
wewnątrzbankowe wynika przede wszystkim10:
− ze złej organizacji banku i błędów w polityce kadrowej, prowadzących do
złej pracy części pracowników pionów kredytowych;
− ze złych procedur kredytowych i nieumiejętności kontroli ich wykonania;
− z podatności części pracowników pionów kredytowych na przekupstwo ze
strony osób wyłudzających kredyty.
Wśród ryzyk w działalności bankowej można wyróżnić:
− ryzyko w obszarze finansowym związane jest z charakterem działalności
np. ryzyko walutowe, ryzyko kredytowe;
− ryzyko w obszarze techniczno-operacyjnym związane z prowadzeniem
działalności np. ryzyko personalne, ryzyko związane z organizacją pracy.
Wśród ryzyk występujących w obszarze finansowym wyróżniamy11:
1. Ryzyko płynności: czyli groźba przejściowej lub całkowitej utraty płynności
przez bank, w wyniku czego traci on zdolność do spłacania swych zobowiązań.
Przyczyny występowania ryzyka płynności można podzielić na dwie grupy:
wewnętrzne i zewnętrzne. Przyczyny zewnętrzne spowodowane stopniem rozwoju rynku finansowego, polityką banku centralnego i zmianami gospodar7
Ibidem, s.12.
Ibidem, s.13.
9
Ibidem, s.13.
10
Z. Dobosiewicz, Kredyty i gwarancje kredytowe, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
2007, s. 25-26.
11
M. Iwanicz-Drozdowska, W.L. Jaworski, Z. Zawadzka, Bankowość: zagadnienia podstawowe,
wyd. „Poltext”, Warszawa 2010, s. 231.
8
437
czymi, powodującymi np. gwałtowne wycofywanie wkładów przez klientów.
Do przyczyn wewnętrznych zaliczamy:
− niespodziewany wzrost depozytów wycofanych przed terminem;
− głębokość oraz różnorodność rynku finansowego;
− nieprzewidziane koszty poniesione przez bank;
− preferencje klientów banku co do typu i poziomu ryzyka,
− sytuacja gospodarcza otoczenia, w jakim działają klienci banku.
2. Ryzyko związane z partnerem transakcji; czyli niebezpieczeństwo niezrealizowania przez bank założonego wyniku na skutek częściowej lub całkowitej straty, wynikającej z nie wywiązywania się ze swoich obowiązków przez partnera
transakcji lub pogorszenia jego standingu. Może być to ryzyko, na które narażony jest bank w przypadku:
− niespłacenia przez kredytobiorcę zaciągniętych kredytów;
− utraty wartości udziałów posiadanych w innych firmach;
− nie wypłacania dywidendy przez firmy, w których bank ma udziały lub
akcje;
− spadku kursu posiadanych akcji;
− straty z tytułu spadku wartości dłużnych papierów wartościowych.
3. Ryzyko rynkowe: określane też jako cenowe, którego przyczyną jest niekorzystne dla banku kształtowanie się na rynku stóp procentowych, kursów walut
i kursów akcji. Ryzyko rynkowe odnosi się do czynników, które wywierają
wpływ na osoby lub firmy, ale są od nich niezależne tj. nie mogą być kontrolowane (nawet częściowo) przez żaden pojedynczy podmiot. Zaliczamy tu:
− ryzyko stopy procentowej, spowodowane niekorzystnymi tendencjami
w zakresie rynkowych stóp procentowych;
− ryzyko walutowe;
− ryzyko spadku kursu akcji, wynikające z ogólnego pogorszenia się koniunktury na giełdzie
− ryzyko surowcowe, wynikające z posiadania przez bank otwartych pozycji w instrumentach finansowych opiewających na ceny surowców;
− ryzyko z tytułu transakcji pozabilansowych instrumentami pochodnymi.
4. Ryzyko kredytowe: za najbardziej charakterystyczny rodzaj ryzyka bankowego
uważa się ryzyko kredytowe, gdy kredytobiorca nie zwraca w ustalonym terminie przypadających spłat rat kapitałowych wraz z uzgodnionymi odsetkami
i prowizjami. W ujęciu szerokim ryzyko kredytowe – jako ryzyko nie wywiązania się ze swoich zobowiązań partnera transakcji zawieranej przez bank. Ryzyko to dotyczy12:
− kredytów;
− gwarancji, poręczeń, akceptów bankowych;
− lokat międzybankowych;
− operacji dewizowych;
12
Ibidem, s. 255.
438
− transakcji instrumentami pochodnymi;
− obrotu papierami dłużnymi i akcjami.
W literaturze można spotkać się z pojęciem aktywnego i pasywnego ryzyka kredytowego. Przez aktywne ryzyko kredytowe rozumie się ryzyko,
które związane z udzielaniem kredytów. Ryzyko to może doprowadzić do
utraty płynności banku. Pasywne ryzyko kredytowe – związane jest z pozyskiwaniem środków na prowadzenie działalności kredytowej.
Ryzyko kredytowe obejmuje taki zakres działalności banku jak13:
− udzielanie kredytów i pożyczek;
− karty kredytowe;
− udzielone gwarancje i akcepty bankowe;
− udzielone poręczenia wg prawa wekslowego;
− lokaty na rynku międzybankowym;
− instrumenty rynku kapitałowego, tj. operacje dewizowe, akcje, obligacje i inne.
Ryzyko kredytowe można różnie sklasyfikować, co przedstawia poniższy
rysunek.
Rysunek 1. Klasyfikacja ryzyka kredytowego według różnych kryteriów.
Źródło: M. Capiga, Działalność kredytowa monetarnych instytucji finansowych, Difin, Warszawa
2006, s. 169.
5. Ryzyko stopy procentowej: oznacza niebezpieczeństwo, że zmiany rynkowej
stopy procentowej wpłyną negatywnie na sytuację finansową banku. Wynikiem
zmian stóp procentowych są wahania poziomu dochodów uczestników rynku,
13
M. Capiga, Działalność kredytowa monetarnych instytucji finansowych, Difin, Warszawa 2006,
s. 167.
439
zmiany te mają wpływ na wartość instrumentów finansowych opartych na stopie procentowej, a to także doprowadza do zmian cen.
6. Ryzyko walutowe: to niebezpieczeństwo pogarszania się sytuacji finansowej
banku na skutek niekorzystnych zmian kursu walutowego. Ryzyko to polega na
tym, że zarówno klienci jak i banki ponoszą ryzyko walutowe (nazywane jest
również ryzykiem kursowym) w przypadku kredytów dewizowych. Dla banku
ryzyko to związane jest z możliwością nieprzewidzianego spadku waluty, natomiast dla klienta – ze wzrostem kursu tej waluty. Ryzyko to jest szczególne
silne w odniesieniu do kredytów hipotecznych, gdyż są one udzielane na bardzo
długi okres. W przypadku kredytów dewizowych bank nie jest w stanie przewidzieć, jakie będą jego wpływy w przeliczeniu na złote. Klient może ryzyko
zmniejszyć poprzez przewalutowania kredytu, gdyż ma on do tego prawo.
7. Ryzyko operacyjne; jest ryzykiem wynikającym z obszaru technicznoorganizacyjnego, mającym poważne konsekwencje dla wyniku finansowego
banków. Wynika to z błędów ludzkich bądź celowych działań pracowników
banku, awarii systemów informatycznych, niewłaściwych procedur czy też zdarzeń zewnętrznych, na które bank nie ma wpływu. Ryzyko to wpływa na wizerunek banku i na jego reputacje. Jest to ryzyko krótkoterminowe.
8. Ryzyko strategiczne; ma wpływ na długo okresową zdolność konkurencyjną
banku. Zwraca się tu uwagę przede wszystkim na ryzyka związane ze strukturą
właścicieli banku i jego zarządu. Ryzyko wynikające ze struktury właścicieli
występuje wówczas, gdy nie chcą lub nie mogą wyposażyć banku w kapitał
niezbędny do sprawnego funkcjonowania. Zarząd banku podejmuje wiele strategicznych decyzji, wywierających istotny wpływ na dalszą działalność banku
i zagrożenie ryzykiem. Najważniejsze z nich to wybór: obszarów działania,
struktury organizacyjnej, systemu planowania i kontroli.
9. Ryzyko systemowe: czyli niebezpieczeństwo przenoszenia się kryzysu finansowego z jednego kraju do drugiego, spowodowane rosnącą współzależnością
systemów finansowych.
Nie udało się opracować jednej zadawalającej wszystkich klasyfikacji rodzajów ryzyka bankowego. Są one przy tym często definiowanie niejednoznacznie
lub też pod tymi samymi nazwami kryją się różne postacie ryzyka.
3. Zarządzanie ryzykiem bankowym
Istota zarządzania ryzykiem bankowym obejmuje przedsięwzięcia, które mają
na celu planowaną i celową analizę, sterowanie ryzykami występującymi w działalności bankowej oraz kontrolę podejmowanych działań. Zauważyć można nieustającą modyfikację norm prawnych ograniczających podejmowanie ryzyka, do
których przestrzegania banki zobowiązane są przez instytucje nadzoru lub banki
centralne.
440
Zarządzanie ryzykiem bankowym wyróżnia takie etapy jak14:
1. Identyfikacja i kwantyfikacja ryzyka: ma on charakter informacyjny i prognostyczny. Podstawą do analizy ryzyka jest identyfikacja, to jest określenie jakimi rodzajami ryzyka i w jakim zakresie zagrożony jest w danym momencie bank. Ważne jest
przeanalizowanie poszczególnych transakcji w zakresie zagrożenia ryzykiem, a następnie dokonanie ich klasyfikacji.
Następnym krokiem w tym etapie jest kwantyfikacja, czyli pomiar ryzyka za
pomocą różnych metod. W zależności od rodzaju ryzyka i wielkości zaangażowania banku mogą być stosowane różne metody pomiaru, zaczynając od prostych
opisowych, skończywszy na skomplikowanych modelach ekonometrycznych. Do
oceny ryzyka kredytowego można zastosować m.in. credit scoring, wewnętrzne
catingi ryzyka. Do szacunków wielkości ryzyka stopy procentowej można wykorzystać m.in.: luki, kurację lub analizę elastyczności. Trudności oceny ryzyka
związane są z zastosowaniem, przez bank instrumentów pochodnych. Zarządzanie
tego typy ryzykiem wymaga posługiwania się rozbudowanymi modelami ekonometrycznymi.
Banki do zarządzania ryzykiem w coraz szerszym zakresie wykorzystują wewnętrzne modele ryzyka oparte na koncepcji Value at Risk (VaR, VAR). W Polsce
używa się określenia „wartość zagrożona” lub „wartość narażona na ryzyko”.
Oznacza maksymalną stratę jaką może ponieść bank w określonym przedziale
czasu, ze z góry przyjętym prawdopodobieństwem.
Analizując ryzyko ważne jest również rozróżnienie pomiędzy ryzykiem pojedynczej transakcji a ryzykiem łącznym. Łączne ryzyko dla banku nie jest prostą
sumą zagrożeń wynikających z ryzyka poszczególnych pojedynczych transakcji
i poszczególnych rodzajów działalności banku. Łączne ryzyko jest określane przez
wielkość poszczególnych pojedynczych zagrożeń, prawdopodobieństwo ich wystąpienia i stopień wzajemnych zależności między nimi. Istotne znaczenie dla
zarządzania ma ocena ryzyka łącznego. Ważna jest nie tylko ocena jego rozmiarów absolutnych, ale także względnych, tj. relacji do posiadanego przez bank kapitału i rezerw oraz wyników finansowych.
2. Sterowanie ryzykiem: oznacza podejmowanie przedsięwzięć mających na celu
ograniczenie ryzyka do założonych dopuszczalnych rozmiarów.
W analizie ryzyka bankowego ważne jest zwrócenie uwagi na relację pomiędzy
ograniczeniem ryzyka a pozostałymi celami działalności banku, przede wszystkim
osiąganie rentowności i utrzymanie płynności. Występują tutaj jednak pewne
sprzeczności. Dążenie do poprawy rentowności pozostaje w sprzeczności z dążeniem do ograniczania ryzyka i zapewnienia płynności. Osiąganie zysku związane
jest z podejmowaniem ryzyka. Wzrost zysku wiąże się ze stosunkowo dużymi
dochodami. Jeżeli zostaną przekroczone pewne granice ryzyko straty może być
jednak tak duże, że może zagrozić osiągnięciu zysku. Poprawa rentowności pozostaje też w sprzeczności z utrzymywaniem płynności Poprawiające początkowo
14
M. Iwanicz-Drozdowska, W.L. Jaworski, Z. Zawadzka, Bankowość: zagadnienia podstawowe,
wyd. „Poltext”, Warszawa 2010, s. 235-237.
441
rentowność obniżanie płynności w wypadku wystąpienia trudności płatniczych
i konieczności pozyskiwania środków pieniężnych za wszelką cenę może spowodować wzrost kosztów i pogorszenie rentowności. Najbardziej rentowne lokaty
związane są z dużym i długoterminowym zablokowaniem środków, kosztem obniżenia płynności15.
Zapobieganie ryzyka wiąże się z utratą szans i kosztami jak również z koniecznością stworzenia odpowiednich baz danych, które pozwolą na ocenę tego ryzyka.
Rozmiar dopuszczalnego ryzyka, uzależniony powinien być od:
− relacji skali ryzyka w segmentach do uzyskiwanych przychodów;
− pozycji pod względem ryzyka całego banku jak i segmentów;
− krótkookresowych jak i średnioterminowych prognoz kształtowania się sytuacji gospodarczej oraz tendencji w zakresie rynkowych np. kursów walut;
− wielkości kapitału banku i rezerw z których w razie niekorzystnego rozwoju
sytuacji – mogą zostać pokryte straty;
− ograniczeń wynikających z obowiązującego prawa bankowego.
Ramy w których są dokonywane wybory, stwarza system norm prawnych regulujących działalność bankową w zakresie m.in. wielkości kapitału własnego.
Controlling: to kierowanie sterowanie i regulacja procesów, które łącznie
obejmują planowanie, zarządzanie i kontrolę. Jego celem jest systematyczne
wspieranie poprzez dostarczanie niezbędnych informacji kierownictwa banku
w podejmowaniu decyzji ukierunkowanych na realizację celu. Informacje te winny być dostarczone na czas, precyzyjne i zrozumiałe.
W zakresie sterowania ryzykiem podejmowane są dwa rodzaje działań16:
a) przedsięwzięcia oddziałujące na przyczyny występowania ryzyka, ich zadaniem jest ograniczanie ryzyka, określone zostały jako aktywna strategia
przeciwdziałania ryzyku. W jego ramach podejmowane są następujące
przedsięwzięcia:
− zmniejszanie wielkości ryzyka;
− unikanie ryzyka, poprzez nieangażowanie się w transakcje, przy których ryzyko jest duże;
− przenoszenie ryzyka na inne podmioty;
− dywersyfikacja ryzyka zwiększająca prawdopodobieństw, że ryzyka
w danych obszarach działalności zostaną wyrównane dodatkowymi
szansami w innych obszarach;
− hedging, czyli utworzenie do otwartej pozycji np. walutowej pozycji
przeciwstawnej, tak aby między kształtowaniem się tych dwóch pozycji występowała negatywna korelacja.
b) przedsięwzięcia oddziałujące na skutki, a więc mające na celu zmniejszanie negatywnego wpływu niespodziewanych strat na pozycję banku, polegają one na zwiększaniu kapitału, rezerw, a także przynależności do sys15
16
Ibidem, s.237
M. Iwanicz-Drozdowska, W.L. Jaworski, Z. Zawadzka, Bankowość: zagadnienia podstawowe,
wyd. „Poltext”, Warszawa 2010, s. 238-239.
442
temów gwarantowania depozytów i określamy ją jako pasywna strategia
przeciwdziałaniu ryzyku.
Zarówno strategia pasywna jak i aktywna mogą być stosowane w różnym stopniu. W zależności od preferencji zarządu i rady nadzorczej można przywiązywać
większą wagę do strategii aktywnego przeciwdziałania lub pasywnego.
3. Kontrola: jej celem jest zbadanie efektywności podejmowanych przedsięwzięć
w zakresie ograniczania ryzyka. Powinna obejmować ocenę:
− zastosowanych instrumentów sterowania z zakresie widzenia poniesionych
kosztów i osiągniętych korzyści;
− metod analizy z punktu widzenia ich aktualności i dokładności;
− stopnia integracji z systemem rachunkowości i systemem informatycznym;
− czytelności systemu dla osób podejmujących decyzje;
− organizacyjnego wprowadzenia przedsięwzięć, jak również stopnia centralizacji i decentralizacji w tym zakresie.
W procesie zarządzania ryzykiem powinny zostać ujęte następujące elementy:
− odpowiedzialność zarządu za realizację strategii banku w zakresie ustalonego profilu ryzyka oraz odpowiedzialności za sprawnie działający system zarządzania ryzykiem;
− właściwa rola rady nadzorczej, zatwierdzającej generalną strategię w zakresie ryzyka oraz pełniącej funkcję nadzorczą;
− monitoring, identyfikacja, pomiar i systemy kontroli ryzyka;
− system informacji dla kierownictwa;
− limity;
− plany awaryjne;
− zasady wprowadzania nowych produktów generujących ryzyko,
− programy szkolenia i rozwoju kadry zarządzającej ryzykiem.
Zarządzanie ryzykiem powinno być procesem ciągłym i kompleksowym, mieć
charakter planowy i celowy, oznacza to, że działania w tym kierunku nie powinny
być podejmowane bardziej lub mniej sporadycznie, lecz systematycznie i długofalowo. Niezbędna jest także ich integracja w ramach kompleksowego systemu zarządzania bankiem
4. Procedury kredytowe jako instrument ograniczania ryzyka
Metodą zabezpieczenia się przed ryzykiem w działalności kredytowej jest odpowiednio prowadzona polityka sterowania ryzykiem zarówno w odniesieniu do
pojedynczego kredytu, jak i łącznego zaangażowania kredytowego. Polityka sterowania ryzykiem w odniesieniu do pojedynczego kredytu polega na:
− badaniu wiarygodności kredytowej przed udzieleniem kredytu,
− ograniczeniu wysokości kredytu;
− zabezpieczeniu kredytu;
− sprawdzaniu wiarygodności kredytowej po udzieleniu kredytu.
443
Polityka ta w stosunku do łącznego zaangażowania kredytowego przeprowadzana jest za pomocą:
− dywersyfikacji ryzyka;
− ubezpieczania się przed ryzykiem;
− transferu ryzyka;
− przedsięwzięć organizacyjnych i kadrowych.
Dywersyfikacja ryzyka polega na odpowiednim jego rozproszeniu, co chroni
przed sytuacją, w której wielu dłużników będzie miało trudności ze spłatą bądź
dotrzymaniem terminu spłaty kredytu.
Transfer ryzyka oznacza przenoszenie go w miarę możliwości na inne instytucje. Polega to przede wszystkim na uzyskiwaniu gwarancji lub poręczeń na udzielane kredyty ze strony innych instytucji, które w przypadku niespłacenia kredytu
przez kredytobiorcę są zobowiązane do wypłaty na rzecz kredytodawcy wszystkich zaległych rat.
Przedsięwzięcia organizacyjne i kadrowe mają na celu ograniczenie ponoszonego ryzyka u jego źródeł poprzez zmniejszenie możliwości popełnienia błędów
przed udzieleniem kredytu, po jego udzieleniu oraz przy dywersyfikacji i transferze ryzyka.
Ryzyko związane z kredytami zmusza bank do wprowadzenia ścisłych procedur udzielania kredytu. Podstawowym instrumentem ograniczającym ryzyko kredytowe są procedury kredytowe. Procedurami nazywamy czynności wynikające
z instrukcji dla pracowników banku, dotyczących postępowania przy udzielaniu
kredytów17. Każdy bank ma opracowane instrukcje kredytowe, które zawierają
procedury kredytowe i kopie dokumentów, które są składane przez potencjalnych
kredytobiorców. Dzięki instrukcjom pracownicy banku wiedzą co powinni robić
na każdym etapie udzielania kredytu oraz jak mają rozmawiać z klientami, itp.
Procedury możemy podzielić na cztery etapy:
− gromadzenie dokumentacji kredytowej klienta;
− weryfikacja dokumentacji i analiza sytuacji klienta;
− ustalenie warunków i wielkości kredytu;
− monitoring kredytu.
Rysunek 2 przedstawia etapy procedur kredytowych w formie stosowanej
w odniesieniu do kredytów gospodarczych.
Aby uzyskać kredyt, potencjalny kredytobiorca musi wypełnić wniosek kredytowy do którego musi załączyć liczne dokumenty. Wniosek kredytowy wraz
z załącznikami nazywany dokumentacją kredytową klienta. Można ją podzielić na
cztery części:
W pierwszej części dokumentacji zawarte są podstawowe informacje o kredytobiorcy. Najważniejsze z nich to, m.in.: bilans oraz rachunek zysków i strat, aktualna opinia banku, w którym klient ma konto bankowe, zaświadczenie o braku
zaległości podatkowej wobec ZUS. Na podstawie zebranych informacji bank oce17
Z. Dobosiewicz, Kredyty i gwarancje bankowe, PWE, Warszawa 2007, s. 29.
444
nia aktualną zdolność kredytową oraz przeprowadza selekcję, czyli wyeliminowuje wszystkich klientów którzy nie spełniają norm bankowych. Właściwe przeprowadzona selekcja klientów pozwala na znaczne zmniejszenie ryzyka kredytowego.
Rysunek 2. Podstawowe etapy procedur kredytowych.
Źródło: Z. Dobosiewicz, Bankowość, PWE, Warszawa 2005, s. 217.
Druga część dotyczy wysokości i zamierzonego wykorzystania kredytu, a także
korzyści, jakie chce osiągnąć dzięki temu kredytowi.
Trzecia część dokumentacji pokazuje możliwości i formy spłaty. Kredytobiorca podaje tu proponowany rozkład spłat kredytu, pokazując również prognozowany zysk jaki będzie osiągać w określonych okresach. Bank w ten sposób porówna
445
wysokość zysku z wielkością przypadających spłat i wyciągnie wnioski na temat
przyszłej wypłacalności klienta.
Czwarta część dotyczy zabezpieczenia kredytu (gry zabezpieczeniem są nieruchomości, niezbędne jest przedstawienie wyceny wartości takich nieruchomości
i aktualny wypis z księgi hipotecznej).
Po złożeniu dokumentacji kredytowej klienta inspektor kredytowy ma obowiązek dokładnej weryfikacji złożonego wniosku. Pierwszym etapem jest weryfikacja
dokumentacji, w tym sprawdzanie podpisów, dat, obliczeń, itp. Następnie inspektor kredytowy wizytuje danego klienta, czyli przeprowadza tzw. inspekcję kredytową. Następnie dokumentacja ta zostaje uzupełniona przez inspektora kredytowego, który dołącza do niej dodatkowe informacje, a także przeprowadza analizę
wskaźnikową na podstawie zebranych dokumentów. Po uzupełnieniu dokumentacji inspektor kredytowy przekazuje ją na posiedzenie Komitetu Kredytowego oddziału. Zadaniem członków komitetu kredytowego jest wszechstronna ocena
wniosku. Gdy decyzja w sprawie udzielenia kredytu jest pozytywna, przygotowywana jest umowa kredytowa. Jest to podstawowy dokument, regulujący wszystkie
sprawy związane z kredytem tj. jego wysokość, zabezpieczenia, sposób spłaty,
a nawet wysokość odsetek umownych w przypadku zwłoki w spłacie. Umowa ta
jest wiążąca dla obu stron. Jest ona opracowana przez bank na podstawie regulaminu kredytowego. Bank może, wypowiedzieć umowę kredytową w razie stwierdzonego zagrożenia terminowej spłaty kredytu i może żądać spłaty kredytu przed
terminem.
Wnioski
Ryzyko definiujemy jako zagrożenie nie osiągnięcia zamierzonego celu, ale
w przypadku banków możemy mówić o wiązce celów, optymalizacji zysków
i bezpieczeństwie działania.
Bank jak każde przedsiębiorstwo narażone jest na ryzyko. Ryzyka nie można
wyeliminować, ale można je skutecznie ograniczyć stosując odpowiednie metody
zarządzania ryzykiem. Na wzrost ryzyka bankowego wpływają między innymi:
zmiany wartości parametrów rynkowych, stopy procentowe, kursy walut, rozwój
pochodnych instrumentów finansowych, niskie kwalifikacje pracowników sektora
bankowego i brak przestrzegania procedur, a także uzależnienie banków od systemów elektronicznego przetwarzania danych. Ważnym elementem procesu zarządzania ryzykiem są tzw. systemy regulacyjne, które określają poziom ryzyka, na
który bank może sobie pozwolić bez zagrożenia dla jego istnienia. Wyróżniamy
regulacje zewnętrzne – wydawane przez jednostki nadzorujące świat bankowości
oraz regulacje wewnętrzne – przepisy wydawane przez zarządy banków. Reguły
zewnętrzne kładą szczególny nacisk na bezpieczeństwo banku.
446
Ryzyko bankowe jest negatywnym odchyleniem od założonego celu, choć
można spotkać się z poglądem, w którym ryzyko jest definiowane jako odchylenie
od założonych wielkości, bez względu na to czy jest zagrożeniem czy szansą18.
W ekonomii i statystyce wyróżniamy ryzyko i niepewność. Ryzyko to sytuacja
w której można określić ilościowy wynik podjętych decyzji, niepewność z kolei
charakteryzuje się tym, iż rozkład prawdopodobieństwa jest nieznany. Zgodnie
z tą koncepcją w działalności bankowej miałoby się do czynienia głównie z sytuacją niepewności, a nie ryzyka19.
Bibliografia:
1.
Capiga M., Działalność kredytowa monetarnych instytucji finansowych, Difin, Warszawa 2006.
2. Dobosiewicz Z., Bankowość, PWE, Warszawa 2005.
3. Dobosiewicz Z., Kredyty i gwarancje bankowe, PWE, Warszawa 2007.
4. Fedorowicz Z., Ryzyko bankowe, Warszawa 1996.
5. Górski M., Rynkowy system finansowy, PWN, Warszawa 2009.
6. Iwanicz-Drozdowska M., Jaworski W.L., Zawadzka Z., Bankowość: zagadnienia
podstawowe, wyd. „Poltext”, Warszawa 2010.
7. Jajuga K., Inwestycyjne, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.
8. Jaworski W.L., Krzyżkiewicz Z., Kosiński B., Banki, rynek, operacje, polityka, „Poltext”, Warszawa 2002.
9. Knight F.H., Risk, Uncertainity and Profit, Chicago University Press, Chicago 1971.
10. Rajczyk M., Podstawy bankowości komercyjnej, Fundacja Banku Śląskiego, Bielsko
Biała 1997.
11. Zalewska M., Współczesna bankowość, Difin, Warszawa 2007.
Abstrakt:
Praca „Pojęcie i rodzaje ryzyka bankowego” podejmuje zagadnienia nieodłącznie towarzyszące działalności bankowej. Głównym więc celem działalności banku
w gospodarce rynkowej jest osiąganie zysku i jego pomnażanie. Realizując ten cel
banki, jak wszystkie gospodarujące podmioty ponoszą ryzyko towarzyszące ich
działalności. Pojęcie ryzyka bankowego najczęściej rozumie się przez nie zagrożenie nieosiągnięcia zamierzonych celów. Powszechnym problemem związanym
z działalnością kredytową banku jest ryzyko kredytowe, które jest uważane za
najważniejsze z ryzyk w działalności banku. Zjawisko to oznacza niebezpieczeństwo, iż kredytobiorca nie wypełni zobowiązań i warunków umowy, narażając
kredytodawcę na powstanie straty finansowej. Bank podejmuje wiele różnorodnych działań mających na celu rozpoznanie tego ryzyka, zarządzanie ryzykiem
bankowym i jego minimalizację.
18
K. Jajuga, Inwestycyjne, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, s.99
19
F.H. Knight, Risk, Uncertainity and Profit, Chicago University Press, Chicago 1971.
447
Celem powyższej pracy było przedstawienie podstawowych pojęć dotyczących
ryzyka, jego podział, zarządzanie nim oraz przedstawienie procedury kredytowej
jako instrumentu ograniczenia ryzyka.
Concept and types of banking risks
Jobs' concept and types of banking risk "inherent in taking the issue of banking.
So the main objective of the bank in a market economy is profit and multiply. In
pursuing this goal banks, like all a household shall bear the risk associated with
their business. The concept of banking risk usually means the risk of not achieving
their intended objectives. A common problem associated with the lending bank's
credit risk, which is considered the most important risks in the bank's operations.
his phenomenon is a risk that the borrower fails to fulfill the obligations and conditions of the contract, exposing the lender to the loss of financial. The Bank undertakes a wide variety of activities to recognize this risk, bank risk management
and minimization.
The aim of this study was to present the basic concepts of risk, its distribution,
management and presentation of the procedure as an instrument of credit risk mitigation.
Sylwia Pustuł, Magdalena Sitek, students, Students’ Scientific Circle KONCEPT,
Jan Kochanowski University in Kielce.
448