poradnik - Szkoła Podstawowa nr 7 im.Tadeusza Kościuszki w

Zbigniew Klepacki
PORADNIK
PRZEPISY PRAWNE W SPRAWACH
NIELETNICH
ZAGROŻONYCH DEMORALIZACJĄ
I PRZESTĘPCZOŚCIĄ
Opracowano do wykorzystania przez nauczycieli
i pedagogów szkolnych
Wydział Prewencji Komisariatu Nowa Ruda
1
Materiały zawarte w niniejszym opracowaniu przeznaczone
są do wykorzystania przez dyrektorów i pedagogów
szkolnych w pracy zawodowej.
Redakcja:
aspirant sztabowy Zbigniew Klepacki
Projekt okładki: aspirant sztabowy Zbigniew Klepacki
Konsultacja:
nadkom. mgr Andrzej Czerniatowicz
Wydano dzięki wsparciu:
Egzemplarz bezpłatny
Nowa Ruda 2011 r.
Druk i opracowanie:
Usługi Poligraficzne Bogdan Kokot vel Kokociński
ul. Armii Krajowej 15, 57-400 Nowa Ruda
tel./fax 74 872 50 92
2
Od autora
Publikacja ta przeznaczona jest dla nauczycieli, pedagogów
szkolnych, rodziców oraz wszystkich osób, które zainteresowane
są problematyką bezpieczeństwa dzieci i młodzieży.
W opracowaniu przedstawiłem wybrane zagadnienia prawne,
zarówno z zakresu ujawniania i zapobiegania przestępczości
i demoralizacji nieletnich, procedur postępowania, uprawnień
i obowiązków Policji w sprawach dzieci, jak również podstawowe
pojęcia polskiego prawa karnego oraz cywilnego, pragnąc
przybliżyć Państwu w jak najbardziej przystępny sposób istotę
omawianej problematyki.
Niniejszy Poradnik nie jest jedyną publikacją tego typu,
jednakże taka, a nie inna forma jego opracowania wynika
z mojego wieloletniego doświadczenia w policyjnej służbie
w obszarze bezpieczeństwa dzieci i młodzieży. Na jego treść
miały również wpływ liczne spotkania z dyrektorami szkół,
nauczycielami i pedagogami szkolnymi.
Mam nadzieję, że Poradnik będzie stanowił dla Państwa
źródło niezbędnej wiedzy, zaś przedstawione zagadnienia
pozwolą na jego praktyczne wykorzystanie i ułatwią Państwu
podejmowanie właściwych decyzji zgodnych z obowiązującymi
procedurami prawnymi w sprawach dzieci, co niewątpliwie
przyczyni się do wypracowania jednolitych standardów
w zakresie współpracy szkoły z Policją.
aspirant sztabowy Zbigniew Klepacki
Wydział Prewencji KP w Nowej Rudzie
3
4
Spis treści
1. Rola i zadania szkoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2. Podstawowe pojęcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
• przestępstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
• nie letni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
• małoletni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
• czyn karalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
• demoralizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
3. Jak identyfikować demoralizację? Kiedy i w jaki sposób
powiadamiać sądy o problemach? . . . . . . . . . . . . . . . . 13
4. Ujawnienie zachowań świadczących o demoralizacji ucznia . .
14
5. Ujawnienie ucznia znajdującego się pod wpływem alkoholu
lub narkotyków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
16
6. Podstawowe czynności dyrektora i pedagoga szkolnego . . . .
17
7. Ujawnienie na terenie szkoły substancję przypominającą
z wyglądu narkotyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
8. Ujawnienie ucznia posiadającego substancję przypominającą
z wyglądu narkotyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
9. Postępowanie wobec ucznia – sprawcy czynu karalnego . . . . 19
10.Postępowanie nauczyciela wobec ucznia, który stał się ofiarą
czynu karalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20
5
11. Jak rozpoznać przestępstwo? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
• kradzież . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
• kradzież z włamaniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
• kradzież rozbójnicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
• rozbój . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
• przywłaszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
• pobicie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
• bójka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
• naruszenie nietykalności cielesnej . . . . . . . . . . . . . . . 23
• znieważenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
• uszkodzenie ciała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
• groźby karalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
• zmuszanie do określonego zachowania . . . . . . . . . . . . 24
• uszkodzenie mienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
• znęcanie się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
12. Typy przestępstw seksualnych przeciwko małoletnim . . . . . . 25
13. Nauczyciel – funkcjonariusz publiczny . . . . . . . . . . . . . . 26
14. Odpowiedzialność cywilna nieletnich . . . . . . . . . . . . . .
28
15. Współpraca szkoły z Policją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
6
Postępowanie w sprawach nieletnich
Rola i zadania szkoły
Szereg zadań i obowiązków szkoły, jak też ważne informacje o kwestiach istotnych dla jej funkcjonowania zawartych jest
w przepisach innych niż ustawa o systemie oświaty i aktach wykonawczych do tejże ustawy. Do takich ustaw należą Ustawa
z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu
w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich wyznacza zakres „sprawczości społecznej” wobec czynów nieletnich, które
mogą świadczyć o demoralizacji.
Art.. 4 § 1. Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie
zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub
kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia sięw stan odurzenia, uprawianie
nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma
społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu,
a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna
nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu.
§ 2. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny obowiązek zawiadomić
o tym sąd rodzinny lub Policję.
§ 3. Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które
w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu
przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub
Policję oraz przedsięwziąć czynności nie cierpiące zwłoki, aby
nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu.
7
Kodeks Postępowania Karnego art. 304
§1
Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Przepis art. 191 § 3 stosuje się odpowiednio.
§2
Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą
działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym
prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności
do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw
lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia,
aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa.
Podstawowe pojęcia
Przestępstwo – jest to czyn człowieka, bezprawny, karalny
i zawiniony.
Wg Kodeksu karnego ( art. 1 §1): Odpowiedzialności karnej
podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary
przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełniania. Jednak (§ 2)
„Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna
szkodliwość jest znikoma”.
Nieletni – jest podstawowym pojęciem dla całej u.p.n. i zostało zróżnicowane w odniesieniu do trzech grup osób objętych
wspólną nazwą „nieletni” w zależności od rodzaju prowadzonego
postępowania, wieku osób oraz stosowanego środka wychowawczego lub poprawczego:
a) w zakresie postępowania dotyczącego zapobiegania
i zwalczania demoralizacji – nieletnim jest to osoba, która nie
ukończyła 18 roku życia (art. 1 § 1 pkt 1);
b) w zakresie postępowania o czyny karalne jest to osoba,
która dopuściła się takiego czynu po ukończeniu 13 roku życia,
a przed ukończeniem 17 lat ( art. 1 § 1 pkt 2 );
8
c) trzecie znaczenie terminu przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich związane jest wyłącznie z postępowaniem wykonawczym, w zakresie wykonywania środków
wychowawczych lub poprawczych. W tym przypadku za nieletniego uważana jest osoba, względem której środki takie zostały orzeczone, choćby ukończyła 18 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia lat 21 (art. 1 § 1 pkt 3).
Czwarty próg wiekowy – jest nim nieukończone 18 lat w momencie wszczęcia postępowania wobec nieletniego, do którego
mają zastosowanie przepisy art. I0 § 2 Kodeksu Karnego i dot.
nieletniego, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu
zabronionego określonego w niżej wymienionych artykułach
Kodeksu Karnego:
– art. 134 – „Kto dopuszcza się zamachu na życie
Prezydenta RP”
– art. 148 § 1,2 lub 3 – „Kto zabija człowieka”
– art. 156 § l lub 3 – „Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu”
– art. 163 § l lub 3 – „Kto sprowadza zdarzenie, które zagraża
życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach”
– art. 166 – „Kto stosuje podstęp albo gwałt na osobie lub groźbę bezpośredniego użycia takiego gwałtu, przejmuje kontrolę
nad statkiem wodnym lub powietrznym”
– art. 173 § l lub 3 – „Kto sprowadza katastrofę w ruchu
lądowym, wodnym lub powietrznym”
– art. 197 § 3 – „Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia określonego w § l lub 2 działając ze szczególnym okrucieństwem lub
wspólnie z inną osobą”
– art. 252 § l lub 2 – „Kto bierze lub przetrzymuje zakładnika”
– art. 280 – „Kto kradnie, używając przemocy wobec osób lub
grożąc natychmiastowym jej użyciem”
W tych przypadkach osoba nieletnia, która popełniła czyn po
ukończeniu 15 roku życia może odpowiadać jak dorosły, jeżeli
okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności jeże-
9
li poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze
okazały się bezskuteczne (art. 10 § 2 k.k.).
Małoletni – to osoba, która nie ukończyła lat 18 i nie miała
konfliktu z prawem. Pełnoletniość uzyskuje się z chwilą ukończenia lat 18 lub też zawarcia małżeństwa przed ukończeniem tego
wieku.
Czyn karalny – w myśl przepisów (art. 1 § 2 pkt. 2 u.p.n) jest
to czyn zabroniony przez ustawę jako przestępstwo (art. 1 k. k.) ,
a więc zbrodnia lub występek (art. 7 § 2 i 3 k.k), przestępstwo skarbowe (art. 53 § 2 k.k.s.) oraz wykroczenie określone w następujących przepisach Kodeksu Wykroczeń:
– art.51 (zakłócanie porządku publicznego),
– art. 62 (znęcanie się nad zwierzętami),
– art.69 (niszczenie i uszkadzanie znaków umieszczonych przez
organ państwowy),
– art.74 (uszkadzanie znaków lub urządzeń zapobiegających niebezpieczeństwu),
– art.76 (rzucanie kamieniami w pojazd będący w ruchu),
– art. 85 (samowolna zmiana znaków lub sygnałów drogowych),
– art. 87 (prowadzenie pojazdów przez osobę będącą po użyciu
alkoholu),
– art. 119 (kradzież lub przywłaszczenie mienia o wartości – obecnie do 250 zł),
– art. 122 (paserstwo mienia o wartości – obecnie do 250 zł),
– art. 124 (niszczenie lub uszkadzanie mienia, jeśli szkoda nie
przekracza – obecnie 250 zł),
– art. 133 (spekulacja biletami wstępu),
– art. 143 (utrudnianie korzystania z urządzeń przeznaczonych do
użytku publicznego).
Popełnienie przez nieletniego innego wykroczenia niż wyżej wymienione należy określić, jako zachowanie świadczące o jego demoralizacji, co uzasadnia wszczęcie
i prowadzenie postępowania w trybie opiekuńczo – wychowawczym
( art. 44 – 46 u.p.n.).
10
Czyn karalny obejmuje wszystkie przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, na wniosek oraz oskarżenia prywatnego, jak
również wszystkie jego formy stadialne, takie jak dokonanie, usiłowanie, przygotowanie, a także formy zjawiskowe przestępstwa,
takie jak: sprawstwo, podżeganie i pomocnictwo.
Aby zrozumieć istotę sposobu ścigania należy wyjaśnić w tym
momencie, iż każde przestępstwo czy wykroczenie posiada ustawowo określony sposób ścigania sprawcy nazywany trybem ścigania.
W polskim prawie wyróżniamy trzy takie tryby:
a.tryb ścigania z urzędu – organy ścigania (Policja lub Prokuratura) zobowiązane są po uzyskaniu informacji o podejrzeniu
popełnienia przestępstwa niezwłocznie podjąć działania mające na celu wykrycie sprawcy i zebranie dowodów jego winy.
Postępowanie w tym przypadku toczy się bez względu na wolę
pokrzywdzonego, a nawet wbrew jego woli.
b.tryb ścigania na wniosek pokrzywdzonego – istnieją przestępstwa, w wypadku których organom ścigania oprócz informacji o przestępstwie potrzebna jest dodatkowa zgoda osoby pokrzywdzonej na podjęcie czynności. Jest to tzw. wniosek
o ściganie karne lub – w przypadku zawiadomienia o wykroczeniu – żądanie ścigania. Dotyczy to na przykład przestępstw,
które dotyczą bardzo osobistych (intymnych) sfer życia lub sytuacji, gdy sprawca jest osobą najbliższą dla pokrzywdzonego.
Jeżeli pokrzywdzony przestępstwem ściganym na wniosek jest osobą małoletnią, taki wniosek przyjmuje się od jego
przedstawiciela ustawowego lub osoby, pod której stałą pieczą małoletni pozostaje – z reguły jest to rodzic. Jeżeli osoba
ta odmawia złożenia wniosku o ściganie w imieniu małoletniego (lub sama jest sprawcą przestępstwa na jego szkodę) – organ ścigania niezwłocznie występuje do sądu o wydanie zgody w przedmiocie wniosku. Sąd opiekuńczy podejmuje tę decyzję, kierując się przede wszystkim dobrem małoletniego.
Nie można przyjąć wniosku o ściganie od osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie lub częściowo – nawet, gdy jest ona pełnoletnia.
W przypadku osoby pełnoletniej ubezwłasnowolnionej całkowicie
wniosek może złożyć jej opiekun. W przypadku osoby pełnoletniej
ubezwłasnowolnionej częściowo – wyznaczony kurator.
11
c.tryb ścigania z oskarżenia prywatnego (prywatnoskargowy)
– w przypadku zaistnienia przestępstwa, które ścigane jest
z oskarżenia prywatnego, organ ścigania sporządza jedynie
protokół przyjęcia ustnej skargi oraz – w razie potrzeby – zabezpiecza ślady i dowody popełnienia przestępstwa. Następnie
skarga przekazywana jest do sądu rejonowego właściwego dla
miejsca popełnienia przestępstwa. W sprawach z oskarżenia prywatnego wszczęcie postępowania sądowego jest uzależnione od
wniesienia opłat sądowych. Możliwe jest zwolnienie z opłat ze
względu na trudną sytuację materialną (wówczas należy złożyć
wraz ze skargą wniosek o zwolnienie z opłat).
Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na istotny element.
Policja lub działający na podstawie szczególnego upoważnienia
ustawy organ administracji państwowej zbiera i utrwala dowody
czynów karalnych w wypadkach niecierpiących zwłoki, a w razie
potrzeby dokonuje ujęcia nieletniego (art. 37 § 1 upn) zaś po dokonaniu tych czynności przekazuje niezwłocznie sprawę sędziemu
rodzinnemu (art. 37 § 3 upn) z wnioskiem o wszczęcie postępowania wyjaśniającego, które ma celu ustalenie, czy istnieją okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego, a w sprawie o czyn
karalny, czy rzeczywiście został on popełniony przez nieletniego,
a także ustalenie, czy zachodzi potrzeba zastosowania wobec nieletniego środków przewidzianych w ustawie (art. 33 upn).
W praktyce oznacza to, iż każda informacja dotycząca popełnienia przez nieletniego czynu karalnego w postaci przestępstwa, bez względu na tryb ścigania tego czynu, winna trafić
do sędziego rodzinnego, gdyż to w jego kompetencji leży
decyzja o wszczęciu postępowania wyjaśniającego i dalsze
postanowienia w stosunku do nieletniego.
Demoralizacja – rozprężenie, zwłaszcza moralne, zepsucie,
rozluźnienie dyscypliny, karności, a w świetle przepisów u.p.n.
oznacza szczególnie intensywną i względnie trwałą postać nieprzystosowania społecznego; proces odchodzenia od obowiązujących w społeczeństwie wartości moralnych a przejawiających
się poprzez popełnienie czynu zabronionego, systematyczne
uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia
się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwa, udział
w grupach przestępczych.
12
Jak identyfikować demoralizację?
Kiedy i w jaki sposób powiadamiać sądy
o problemach?
Na ogół popełnianie przez nieletnich czynów karalnych poprzedzone jest określonymi trudnościami wychowawczymi, a nawet
przejawami demoralizacji. Najczęściej są to wagary, brak postępów w nauce, palenie papierosów, picie napojów alkoholowych,
arogancki sposób bycia. Niekiedy towarzyszy temu brak kontaktu rodziców ze szkołą. Szkoła zobowiązana jest rozpoznawać
problemy, planować działania zaradcze długofalowe (programowane) i doraźne w tym interwencyjne, wspomagać rozwój –
określać efekty – gdy ich brak – szukać pomocy. Już wystąpią
okoliczności wymienione powyżej powinny być przesłanką do
zawiadomienia najbliższego sądu rodzinnego i nieletnich. Zawiadomienie takie może zostać dokonane w dowolnej formie: pisemnie,
ustnie czy telefonicznie, jednak warto pamiętać, że najskuteczniejsze jest pisemne przekazanie informacji (z zachowaniem kopii
w dokumentacji szkoły).
O postępowaniu w sytuacjach kryzysowych można przeczytać
w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31
stycznia 2003 r w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniami. (Dz.U. z 2003r. Nr 26, poz. 226); § 9 stanowi:
„Szkoła i placówki podejmują działania interwencyjne polegające
na powiadamianiu rodziców i Policji w sytuacjach kryzysowych,
w szczególności, gdy dzieci i młodzież używają, posiadają lub rozprowadzają środki, o których mowa w § l cytowanego rozporządzenia.”, a § 10 zobowiązuje szkoły i placówki do opracowania
strategii działań wychowawczych zapobiegawczych oraz interwencyjnych, wobec dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem.
Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady postępowania Policji z nieletnimi sprawcami czynów karalnych jest ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach
nieletnich.
13
Policja zgodnie z art. 37 ustawy, w wypadkach nie cierpiących zwłoki zbiera i utrwala dowody czynów karalnych, w razie
potrzeby dokonuje ujęcia nieletniego, a także wykonuje czynności zlecone przez sędziego rodzinnego.
Dokumentem wewnętrznym uściślającym te zasady jest Zarządzenie Nr 1619 Komendanta Głównego Policji z dnia 3 listopada 2010 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez policjantów w zakresie przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich oraz działań podejmowanych na rzecz małoletnich
W sytuacjach szczególnych zagrożeń np. związanych ze
środkami odurzającymi, psychotropowymi nauczyciele zobligowani są do procedury postępowania w sytuacjach szczególnych
z uwzględnieniem zadań osób podejmujących interwencję. Tu
pragnę nadmienić, że sposoby reagowania są jednym z modułów
Krajowego Programu Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestępczości wśród Dzieci i Młodzieży. Opisane w dokumencie czynności, odnoszą się w szczególności postępowania nauczycieli w różnych, trudnych sytuacjach, jednak, biorąc
pod uwagę ich uniwersalny charakter, powinny być znane nie
tylko pracownikom pedagogicznym, ale również innym osobom
pracującym w szkołach i placówkach oświatowych.
Warto, by osoby odpowiedzialne za funkcjonowanie szkoły, w szczególności dyrektor, były gotowe do konkretnego postępowania, gdy powezmą wiadomość o zaistnieniu trudnych
sytuacji, takich jak obecność w szkole Policji, stwierdzenie
zaistnienia czynu zabronionego itd. Oto konkretne kroki. Sądzę, że mogą one ułatwić działanie oraz że wpłyną na podniesienie poczucia bezpieczeństwa tych osób, które odpowiadają, z racji pełnionych funkcji, za całokształt pracy szkoły.
W przypadku uzyskania informacji, że uczeń który, nie
ukończył 18 lat, używa alkoholu lub innych środków w celu
wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawia nierząd bądź
przejawia inne zachowania świadczące o demoralizacji, nauczyciel powinien podjąć następujące kroki:
14
1. Przekazać uzyskaną informację wychowawcy klasy.
2. Wychowawca informuje o fakcie pedagoga/psychologa szkolnego i dyrektora szkoły.
3. Wychowawca wzywa do szkoły rodziców (prawnych opiekunów) ucznia i przekazuje im uzyskaną informację. Przeprowadza rozmowę z rodzicami oraz z uczniem w ich obecności.
W przypadku potwierdzenia informacji, zobowiązuje ucznia
do zaniechania negatywnego postępowania, rodziców zaś
bezwzględnie do szczególnego nadzoru nad dzieckiem.
W toku interwencji profilaktycznej może zaproponować rodzicom skierowanie dziecka do specjalistycznej placówki i udział
dziecka w programie terapeutycznym.
4. Jeżeli rodzice odmawiają współpracy lub nie stawiają się do
szkoły, a nadal z wiarygodnych źródeł napływają informacje
o przejawach demoralizacji ich dziecka, szkoła pisemnie powiadamia o zaistniałej sytuacji sąd rodzinny lub Policję (specjalistę ds. nieletnich).
5. Podobnie, szkoła powiadamia sąd lub Policję, jeżeli wykorzysta wszystkie dostępne jej środki oddziaływań wychowawczych, (rozmowa z rodzicami, ostrzeżenie ucznia, spotkania
z pedagogiem, psychologiem, itp.), a ich zastosowanie nie
przynosi oczekiwanych rezultatów. Dalszy tok postępowania
leży w kompetencji tych instytucji.
6. Jeżeli zachowania świadczące o demoralizacji przejawia
uczeń, który ukończył 18 lat, a nie jest to udział w działalności grup przestępczych czy popełnienie przestępstwa, to
postępowanie nauczyciela powinno być określone przez wewnętrzny regulamin szkoły.
7. W przypadku uzyskania informacji o popełnieniu przez ucznia,
który ukończył 17 lat, przestępstwa ściganego z urzędu lub
jego udziału w działalności grup przestępczych, zgodnie
z art. 304 § 2 kodeksu postępowania karnego, szkoła jako
instytucja jest obowiązana niezwłocznie zawiadomić o tym
prokuratora lub Policję.
15
W przypadku, gdy nauczyciel podejrzewa, że na terenie
szkoły znajduje się uczeń będący pod wpływem alkoholu
lub narkotyków powinien podjąć następujące kroki:
1. Powiadamia o swoich przypuszczeniach wychowawcę klasy.
2. Odizolowuje ucznia od reszty klasy, ale ze względów bezpieczeństwa nie pozostawia go samego; stwarza warunki,
w których nie będzie zagrożone jego życie ani zdrowie.
3. Wzywa lekarza w celu stwierdzenia stanu trzeźwości lub odurzenia, ewentualnie udzielenia pomocy medycznej.
4. Zawiadamia o tym fakcie dyrektora szkoły oraz rodziców/
opiekunów, których zobowiązuje do niezwłocznego odebrania ucznia ze szkoły. Gdy rodzice/opiekunowie odmówią
odebrania dziecka, o pozostaniu ucznia w szkole, czy przewiezieniu do placówki służby zdrowia, albo przekazaniu go
do dyspozycji funkcjonariuszom Policji – decyduje lekarz, po
ustaleniu aktualnego stanu zdrowia ucznia i w porozumieniu
z dyrektorem szkoły/placówki.
5. Szkoła zawiadamia najbliższą jednostkę Policji, gdy rodzice
ucznia będącego pod wpływem alkoholu – odmawiają przyjęcia do szkoły, a jest on agresywny, bądź swoim zachowaniem
daje powód do zgorszenia albo zagraża życiu lub zdrowiu
innych osób. W przypadku stwierdzenia stanu nietrzeźwości,
Policja ma możliwości przewiezienia ucznia do izby wytrzeźwień albo do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych - na czas niezbędny do wytrzeźwienia (maksymalnie
do 24 godzin). O fakcie umieszczenia zawiadamia się rodziców/opiekunów oraz sąd rodzinny jeżeli uczeń nie ukończył
18 lat.
6. Jeżeli powtarzają się przypadki, w których uczeń (przed
ukończeniem 18 lat) znajduje się pod wpływem alkoholu lub
narkotyków na terenie szkoły, to szkoła ma obowiązek powiadomienia o tym Policji (specjalisty ds. nieletnich) lub sądu
rodzinnego.
16
7. Spożywanie alkoholu na terenie szkoły przez ucznia, który
ukończył 17 lat, stanowi wykroczenie z art. 43’ ust. 1 Ustawy
z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Należy o tym fakcie powiadomić Policję. Dalszy tok postępowania leży w kompetencji
tej instytucji.
W przypadku, gdy nauczyciel znajduje na terenie szkoły substancję przypominającą wyglądem narkotyk powinien
podjąć następujące kroki:
1. Nauczyciel zachowując środki ostrożności zabezpiecza substancję przed dostępem do niej osób niepowołanych oraz
ewentualnym jej zniszczeniem do czasu przyjazdu Policji,
próbuje (o ile to jest możliwe w zakresie działań pedagogicznych) ustalić, do kogo znaleziona substancja należy.
2. Powiadamia o zaistniałym zdarzeniu dyrektora szkoły i wzywa Policję.
3. Po przyjeździe Policji niezwłocznie przekazuje zabezpieczoną substancję i przekazuje informacje dotyczące szczegółów
zdarzenia.
W przypadku, gdy nauczyciel podejrzewa, że uczeń posiada przy sobie substancję przypominającą narkotyk, powinien podjąć następujące kroki:
1. Nauczyciel w obecności innej osoby (wychowawca, pedagog, dyrektor, itp.) ma prawo żądać, aby uczeń przekazał mu
tę substancję, pokazał zawartość torby szkolnej oraz kieszeni
(we własnej odzieży), ewentualnie innych przedmiotów budzących podejrzenie co do ich związku z poszukiwaną substancją. Nauczyciel nie ma prawa samodzielnie wykonać
czynności przeszukania odzieży ani teczki ucznia – jest
to czynność zastrzeżona wyłącznie dla Policji.
17
2. O swoich spostrzeżeniach powiadamia dyrektora szkoły
oraz rodziców/opiekunów ucznia i wzywa ich do natychmiastowego stawiennictwa.
3. W przypadku, gdy uczeń, mimo wezwania, odmawia przekazania nauczycielowi substancji i pokazania zawartości teczki,
szkoła wzywa Policję, która przeszukuje odzież i przedmioty
należące do ucznia oraz zabezpiecza znalezioną substancję
i zabiera ją do ekspertyzy.
4. Jeżeli uczeń wyda substancję dobrowolnie, nauczyciel, po
odpowiednim zabezpieczeniu, zobowiązany jest bezzwłocznie przekazać ją do jednostki Policji. Wcześniej próbuje ustalić, w jaki sposób i od kogo, uczeń nabył substancję. Całe
zdarzenie nauczyciel dokumentuje, sporządzając możliwie
dokładną notatkę z ustaleń wraz ze swoimi spostrzeżeniami.
UWAGA:
Zgodnie z przepisami ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii
– w Polsce karalne jest:
• posiadanie każdej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych;
• wprowadzanie do obrotu środków odurzających;
• udzielanie innej osobie, ułatwianie lub umożliwianie ich użycia oraz nakłanianie do użycia;
• wytwarzanie i przetwarzanie środków odurzających.
Każde z wymienionych zachowań jest czynem karalnym
w rozumieniu przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach
nieletnich, jeżeli sprawcą jest uczeń, który ukończył 13 lat, a nie
ukończył 17 lat.
Z przestępstwem mamy do czynienia jeżeli któryś z wymienionych czynów popełni uczeń, po ukończeniu 17 lat. W takiej
sytuacji mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 6 czerwca
1997 r. – Kodeks postępowania karnego.
18
Jeżeli przestępstwo ma miejsce na terenie szkoły, należy
wezwać Policję.
W każdym przypadku popełnienia czynu karalnego przez
ucznia, który nie ukończył 17 lat należy zawiadomić Policję
lub sąd rodzinny, a w przypadku popełnienia przestępstwa
przez ucznia, który ukończył 17 rok życia prokuratora lub Policję (art. 4 Upn i art. 304 kodeksu postępowania karnego).
W omawianych sytuacjach musimy zwrócić uwagę na bardzo
istotny element – ani dyrektor szkoły, ani też pedagog szkolny
nie są kompetentni do oceny stanu zdrowia w jakim znajduje
się uczeń po spożyciu alkoholu lub zażyciu środka odurzającego. Młody organizm może w bardzo radykalny i nieprzewidywalny sposób zareagować na kontakt z alkoholem czy narkotykiem. Mając na uwadze bezpieczeństwo dziecka należy
spowodować, by niezwłocznie zbadał je lekarz.
Postępowanie wobec ucznia – sprawcy czynu karalnego
• niezwłoczne powiadomienie dyrektora szkoły,
• ustalenie okoliczności czynu i ewentualnych świadków zdarzenia,
• przekazanie sprawcy (o ile jest znany i przebywa na terenie szkoły) dyrektorowi szkoły, lub pedagogowi szkolnemu pod opiekę,
• powiadomienie rodziców ucznia-sprawcy,
• niezwłoczne powiadomienie Policji w przypadku gdy sprawa
jest poważna (rozbój, uszkodzenie ciała, itp.) lub sprawca nie
jest uczniem szkoły i jego tożsamość nie jest nikomu znana,
• zabezpieczenie ewentualnych dowodów przestępstwa lub
przedmiotów pochodzących z przestępstwa i przekazanie ich
Policji (np. sprawca rozboju na terenie szkoły używa noża
i uciekając porzuca go lub porzuca jakiś przedmiot pochodzący z kradzieży).
19
Postępowanie nauczyciela wobec ucznia, który
stał się ofiarą czynu karalnego
• udzielenia pierwszej pomocy (przedmedycznej), bądź zapewnienia jej udzielenia poprzez wezwanie lekarza, w przypadku
kiedy ofiara doznała obrażeń,
• niezwłoczne powiadomienie dyrektora szkoły,
• powiadomienie rodziców ucznia,
• niezwłoczne wezwanie policji w przypadku, kiedy istnieje
konieczność profesjonalnego zabezpieczenia śladów przestępstwa, ustalenia okoliczności i ewentualnych świadków
zdarzenia.
W przypadku znalezienia na terenie szkoły broni, materiałów
wybuchowych, innych niebezpiecznych substancji lub przedmiotów, należy zapewnić bezpieczeństwo przebywającym na terenie
szkoły osobom, uniemożliwić dostęp osób postronnych do tych
przedmiotów i wezwać Policję.
20
Jak rozpoznać przestępstwo?
KRADZIEŻ – art. 278 KK
Kradzież, to potajemne zabranie cudzej własności. Prawnicy
określają ją jako pozbawienie kogoś jego mienia ruchomego. Ofiara
kradzieży zwykle nie wie, że jest okradana i uświadamia sobie to
dopiero po pewnym czasie.
Wartość 250 zł rozgranicza czyn na przestępstwo bądź wykroczenie –
do 250 zł wykroczenie, powyżej przestępstwo
KRADZIEŻ Z WŁAMANIEM – art. 279 KK
Kradzież z włamaniem polega na zaborze cudzej rzeczy ruchomej
w celu przywłaszczenia, po uprzednim usunięciu zabezpieczenia
pomieszczenia, w którym kradziona rzecz się znajduje
Wartość skradzionego mienia nie ma wpływu na kwalifikację czynu
KRADZIEŻ ROZBÓJNICZA – art. 281 KK
Sprawca kradnie jakąś rzecz, a gdy pokrzywdzony chce mu ją odebrać
używa wobec niego przemocy lub grozi mu użyciem przemocy albo
doprowadza go do stanu nieprzytomności lub bezbronności. Istotą jest
to, że elementy przemocy lub groźby występują po dokonaniu kradzieży
i służą utrzymaniu skradzionej rzeczy w posiadaniu sprawcy
ROZBÓJ – art. 280 KK
Najbardziej rozpowszechnionym jego przykładem jest napad na
pokrzywdzonego. Użycie wobec niego przemocy (uderzenie, kopnięcie,
popchnięcie), a następnie dokonanie kradzieży posiadanej przez niego
rzeczy (np. pieniędzy). Przed dokonaniem kradzieży sprawca, zamiast
czynnej napaści może grozić natychmiastowym użyciem przemocy np.
„dawaj kasę, bo jak – nie, to dostaniesz.” Sprawca przed dokonaniem
kradzieży może również doprowadzić ofiarę do nieprzytomności, np.
odurzenia, bądź bezradności, np. upicia, podania narkotyku z tym, że
czynności te wykonywane są z zamiarem późniejszej kradzieży
21
PRZYWŁASZCZENIE – art. 284 KK
Właściciel użycza innej osobie jakąś rzecz na określony czas, a ta
nie oddaje jej w terminie i postępuje z nią jak właściciel (używa ją,
użycza dalej, sprzedaje), właściciel daje komuś rzecz, aby przekazał
ją w określone miejsce czy określonej osobie, a ten nie spełnia
prośby i postępuje z rzeczą jak jej właściciel
POBICIE – art. 158 KK
Pobicie w rozumieniu prawa karnego jest to napaść fizyczna co
najmniej dwóch osób na jedną, przy czym strona atakująca zawsze
posiada przewagę liczebną. Charakterystyczną cechą pobicia jest to,
że strona atakowana nie dąży aktywnie do starcia, a co najwyżej broni
się przed atakiem. Istotą tego przestępstwa jest sytuacja, w której
dwóch lub więcej sprawców w tym samym czasie używa przemocy
wobec ofiary – np. dwóch przytrzymuje ofiarę, jeden zaś ją bije.
BÓJKA – art. 158 KK
Bójką w rozumieniu prawa karnego jest starcie fizyczne pomiędzy co
najmniej trzema osobami, z których każda jednocześnie atakuje i broni się,
zawierające poważny ładunek przemocy stwarzający niebezpieczeństwo
utraty życia człowieka lub wystąpienia ciężkiego bądź średniego uszczerbku
na zdrowiu. Nie jest bójką starcie dwóch osób. Ich zachowanie może
natomiast stanowić inne przestępstwo, jak np. naruszenie nietykalności
cielesnej, spowodowanie uszczerbku na zdrowiu, narażenie człowieka
na niebezpieczeństwo, a nawet zabójstwo.
KOMENTARZ
Udział w bójce lub pobiciu to nie tylko bezpośrednie
w nich uczestnictwo w postaci zadawania razów, lecz
także zachęcanie słowne, czy stwarzanie warunków
ułatwiających ich rozwinięcie się np. zgaszenie światła,
zamknięcie drzwi pomieszczenia, przetrzymywanie ofiary,
podawanie niebezpiecznych przedmiotów.
22
NARUSZENIE NIETYKALNOŚCI
CIELESNEJ - art. 217 KK
Polega na naruszeniu nietykalności cielesnej człowieka poprzez
uderzenie, kopnięcie, popchnięcie, przewrócenie, pociągnięcie
za włosy, oblanie wodą lub nieczystościami, zrzucenie nakrycia
głowy, plucie w twarz itp. Przestępstwo to nie wiąże się jednak
z narażeniem zdrowia na szwank, nie jest uszkodzeniem ciała lub
rozstroju zdrowia.
ZNIEWAŻENIE – art. 216 KK
Zachowanie wyrażające pogardę dla innej osoby. Zwykle wyraża
się w formie epitetu słownego, dokonane pisemnie, wizerunkiem,
obelżywym gestem, działaniem, a nawet zaniechaniem. W dobie
obecnej techniki również e-mailem czy sms-em
USZKODZENIE CIAŁA – art. 157 KK
Spowodowanie zmian w organie ciała, które zakłócają jego normalne
funkcjonowanie, utrudniając lub wręcz uniemożliwiając wykonywanie
zwykłych, typowych, codziennych czynności. Rozstrój zdrowia – są to
zmiany chorobowe o charakterze czynnościowym, fizjologicznym (np.
złe funkcjonowanie nerki w wyniku pobicia). Gdy naruszenie czynności
narządu ciała trwa nie dłużej niż 7 dni, mamy do czynienia z lekkim
naruszeniem czynności ciała lub rozstrojem zdrowia. Kryterium podziału
na średnie i lekkie przestępstwa stanowi długość trwania rozstroju.
GROŹBY KARALNE – art. 190 KK
Przestępstwo to polega na grożeniu innej osobie popełnieniem
przestępstwa na jej szkodę lub szkodę najbliższych w taki sposób,
że może się ona obawiać urzeczywistnienia zapowiedzi, co krępuje
jej swobodę działania. Istota tego czynu polega na subiektywnym
odczuciu przez pokrzywdzonego uzasadnionej obawy, iż sprawca
spełni swoje groźby.
23
Zmuszanie do określonego zachowania
– art. 191 KK
Działanie polega na użyciu wobec osoby przemocy (chodzi tu
o przemoc w sensie fizycznym, bezpośrednim np. przytrzymanie,
wypchnięcie z pomieszczenia, nie wpuszczenie do pomieszczenia)
albo groźby bezprawnej w celu zmuszenia jej do określonego
zachowania, zaniechania lub znoszenia – niezgodnego z wolą tej
osoby.
USZKODZENIE MIENIA – art. 288 KK
przestępstwem lub wykroczeniem jest zniszczenie, uszkodzenie lub
uczynienie cudzej rzeczy niezdatną do użytku
Wartość 250 zł rozgranicza czyn na przestępstwo bądź
wykroczenie
ZNĘCANIE SIĘ – art. 207 KK
To działanie lub zaniechanie polegające na umyślnym zadawaniu
bólu fizycznego lub dolegliwych cierpień moralnych, powtarzających
się albo jednorazowych, lecz intensywnych i rozciągniętych w czasie
(bicie, grożenie, znieważanie, niszczenie mienia, odmawianie
pożywienia czy leczenia osobie chorej)
Istotą tego przestępstwa jest działanie sprawcy wobec osób
najbliższych bądź pozostających z nim w stałym lub przemijającym
stosunku zależności lub też osoby nieporadnej ze względu na jej
stan psychiczny lub fizyczny
24
Typy przestępstw seksualnych
przeciwko małoletnim
• czynności seksualne z osobą małoletnią art. 200 k.k.
• prezentowanie, udostępnianie małoletniemu treści porno-
graficznych, bądź rozpowszechnianie takich treści w sposób
umożliwiający małoletniemu zapoznanie się z nimi art. 202 §
2 k.k.
• rozpowszechnianie i prezentowanie treści pornograficznych
z udziałem małoletniego art. 202 § 3 k.k.
• utrwalanie, posiadanie i przechowywanie treści pornogra-
ficznych z udziałem małoletniego art. 202 § 4 k.k.
• stręczycielstwo małoletniego art. 204 § 1 i 3 k.k.
• sutenerstwo wobec małoletniego art. 204 § 2 i 3 k.k.
Czyn lubieżny – doprowadzenie małoletniego poniżej lat 15
do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej
Inna czynność seksualna – np. zmuszenie innej osoby do
samogwałtu, „miłości francuskiej„ rozbieranie się przed sprawcą,
uprawianie seksu na oczach sprawcy.
Obcowanie płciowe, inna czynność seksualna – przestępstwo to ma miejsce gdy dochodzi do kontaktu cielesnego
małoletniego z osobą podejmującą z nim czynności seksualne.
Zgoda małoletniego nie ma znaczenia dla istoty czynu. Stosunek
cielesny dwóch osób w wieku poniżej 15 lat nie stanowi przestępstwa
Obowiązujący kodeks karny otacza ochroną wolność seksualną małoletnich i ich obyczajność, rozumianą jako zapewnienie małoletniemu wolności od przykrych uczuć i doznań. Jednocześnie chroni on, podobnie jak poprzednie kodyfikacje karne,
25
zdrowie i prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny dziecka. Dowiedzionym wszakże jest, że zbyt wczesna inicjacja seksualna
powodować może ciężkie urazy psychiczne, lęk przed kontaktami intymnymi, deprawację moralną, a jednocześnie zagraża
powstaniem fizycznych obrażeń w obrębie nie w pełni wykształconych przecież narządów płciowych dziecka. W ślad za dotychczasową regulacją za osobę małoletnią, uznano co do zasady
osobę do 15 roku życia. Tak przyjęta granica wieku odpowiada
tendencjom światowym i zasadza się na przekonaniu, iż osoba,
która nie ukończyła 15 lat nie jest dojrzała do życia seksualnego,
choćby fizycznie taką dojrzałość osiągnęła.
Nauczyciel – funkcjonariusz publiczny
Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela
Art. 63. 1. Nauczyciel, podczas lub w związku z pełnieniem
obowiązków służbowych, korzysta z ochrony przewidzianej
dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych
w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr
88, poz. 553, z późn. zm.)
Dzięki temu nauczyciele podczas lub w związku z pełnieniem
obowiązków służbowych uzyskali specjalną ochronę przewidzianą przepisami Kodeksu Karnego. Określone czyny zabronione,
popełnione na szkodę nauczyciela, są ścigane z urzędu (dotychczas z oskarżenia prywatnego). Będą one zagrożone surowszą
karą.
Takie rozwiązanie ma przeciwdziałać atakom agresji ze strony uczniów w stosunku do nauczycieli.
Pamiętać jednak należy, że sprawca przestępstwa przeciwko instytucji państwowej, w przypadku, gdy nie ukończył
lat 17, będzie odpowiadał za swój czyn na zasadzie przepisów Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.
26
Poza określoną „specjalną ochroną”, ustawodawca nakłada
także na nauczycieli obowiązki związane z opisanym wcześniej zagadnieniem prawnego obowiązku zawiadamiania odpowiednich instytucji o sytuacjach naruszających prawo. Wybrane przestępstwa przeciwko instytucji
państwowej wg Kodeksu Karnego
Art. 226 §1 kk „Kto znieważa funkcjonariusza publicznego albo osobę do
pomocy mu przybraną podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych podlega karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”
Art. 222 §1 kk
„Kto narusza nietykalność cielesną funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy przybranej podczas wykonywania
obowiązków służbowych podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat 3” Art. 217 §1 kk
„Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”
Art. 190 §1 kk
„Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej
szkodę lub osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega
karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
lat 2”.
27
ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA
NIELETNICH
Odpowiedzialność cywilna wynika z przepisów kodeksu cywilnego, ma postać wyłącznie majątkową i uzależniona jest od
pojęcia zdolności do czynności prawnej osoby fizycznej – zwłaszcza od wieku osoby nieletniej.
Zgodnie z postanowieniami kodeksu cywilnego (art. 426),
małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. Odpowiedzialność ta jest
przeniesiona na osobę sprawującą opiekę nad małoletnim.
Art. 427. Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do
nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany
jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba
że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby
powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru.
Przepis ten stosuje się również do osób wykonywających bez
obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą,
której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego
winy poczytać nie można.
Nadzór wykonywany przez rodziców lub opiekunów. władza
rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny (§ 3 art. 95 k.r.o.) · rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują
nim (art. 96 k.r.o.).
Z reguły chodzi o ustalenie, czy rodzice uczynili wszystko, co
było możliwe – w ramach ich obowiązków zawodowych, możliwości materialnych i rodzinnych – aby dziecku stworzyć odpowiednie warunki wychowawcze, możliwości kształcenia, spędzania wolnego czasu, czy interesowali się środowiskiem, w jakim
dziecko się obraca itp.
28
Za szkodę wyrządzoną w sposób zawiniony przez małoletniego powyżej 13 lat rodzice odpowiadają z tytułu nadzoru wtedy, gdy zostanie im udowodniona konkretna wina ( art. 415 )
Obowiązek nauczycieli do nadzoru nad podopiecznymi wynika z ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz.U.
z 2004 r. Nr 256 poz. 2572 z późn. zm.) oraz z ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz.
1112, z późn. zm.).
Art. 4. ustawy o systemie oświaty stanowi:
Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem
uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską
z poszanowaniem godności osobistej ucznia.
Przewidziana w art. 427 Kodeksu Cywilnego odpowiedzialność opiera się na winie osoby zobowiązanej do nadzoru.
Współpraca szkoły z Policją
Współpraca ta polega między innymi na:
• inspirowaniu lokalnych społeczności do działań o charakterze
profilaktycznym oraz udziale przedstawicieli policji odpowiedzialnych za sprawy nieletnich i patologii w budowaniu lokalnych systemów bezpieczeństwa i programów profilaktycznych;
• uczestniczeniu w przedsięwzięciach realizowanych na rzecz
bezpieczeństwa nieletnich;
• patrolowaniu i obchodzie rejonów szkół i placówek opiekuńczo-wychowawczych, udziale w budowaniu lokalnych systemów przeciwdziałania demoralizacji, przestępczości i patologii społecznej wśród nieletnich;
• informowaniu samorządów i społeczności lokalnych o zagrożeniach przestępczością nieletnich lub przejawach demoralizacji nieletnich. 29
Dokumentem, który reguluje kwestię współpracy policji
z szkołami, jest Krajowy program zapobiegania niedostosowaniu
społecznemu i przestępczości wśród dzieci i młodzieży przyjęty
przez Radę Ministrów w styczniu 2004 r. Celem programu jest
usprawnienie i zwiększenie trafności oraz skuteczności działań
szkoły w sytuacjach zagrożenia dzieci i młodzieży przestępczością i demoralizacją, a także wypracowanie metod współpracy
szkoły z policją. Funkcjonowanie programu opiera się między innymi na rozporządzeniu w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży
zagrożonych uzależnieniem. W myśl tego rozporządzenia szkoły
podejmują działania interwencyjne (m.in. powiadamianie rodziców i policji). Obowiązek opracowania strategii działań wychowawczych oraz interwencyjnych spoczywa na szkole. Szczegółowe zasady postępowania nauczycieli znajdują się w jednym
z modułów Krajowego programu zapobiegania niedostosowaniu
społecznemu i przestępczości wśród dzieci i młodzieży. Metody współpracy
Współpraca szkoły z policją powinna być realizowana w ramach długofalowej pracy profilaktyczno-wychowawczej. Koordynatorami współpracy powinni być pedagog (psycholog szkolny)
oraz specjalista ds. nieletnich i patologii właściwej jednostki policji. Do współpracy ze szkołą zobowiązany jest także dzielnicowy,
w którego rejonie znajduje się szkoła. Pracownicy szkoły wyznaczeni do współpracy z policją, specjaliści ds. nieletnich i patologii
oraz dzielnicowi powinni wspólnie ustalić zasady wzajemnych
kontaktów, by móc na bieżąco wymieniać informacje i rozwiązywać problemy dotyczące bezpieczeństwa i dobra uczniów. Do
najczęściej stosowanych metod współpracy należy zaliczyć:
• spotkania pedagogów szkolnych, nauczycieli, dyrektorów
szkół ze specjalistami ds. nieletnich i patologii, na których porusza się problematykę zagrożeń przestępczością oraz demoralizacją dzieci i młodzieży w środowisku lokalnym;
30
• spotkania tematyczne młodzieży szkolnej z udziałem policjantów dotyczące między innymi: odpowiedzialności nieletnich za czyny karalne, prawnych aspektów narkomanii, wychowania w trzeźwości oraz sposobów unikania zagrożeń;
• informowanie policji o zdarzeniach mających znamiona czynów karalnych, stanowiących zagrożenie dla życia i zdrowia
uczniów oraz przejawach demoralizacji dzieci i młodzieży;
• udzielanie przez policję pomocy szkołom w rozwiązywaniu
trudnych i mogących mieć podłoże przestępcze problemów;
• wspólny udział szkoły i policji w budowie lokalnych programów profilaktycznych związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom oraz zapobieganiem demoralizacji i przestępczości nieletnich.
Należy pamiętać, że ograniczenie się jedynie do opracowania lokalnych programów bezpieczeństwa oraz wyboru metod
nie przyniesie oczekiwanych rezultatów. Ważne jest także to,
aby dokonywać okresowych ocen skuteczności działań. Jak wiadomo, rzetelna ocena może pomóc usprawnić dotychczasowe
działania na rzecz bezpieczeństwa w szkole. Praktyka pokazuje, że ocena efektywności może być dokonywana przez ewaluację bieżącą, czyli monitorowanie przebiegu realizacji zadań
(np. informacje zwrotne od nauczycieli, wychowawców i innych
osób) lub też ewaluację wyników na podstawie ankiet, obserwacji i sprawozdań z przeprowadzonych działań. 31
BIBLIOGRAFIA
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Karny
Ustawa z dnia 20 maja 1071 r. Kodeks Wykroczeń
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1974 r. Kodeks Cywilny
Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela
Rządowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestępczości wśród Dzieci i Młodzieży
Opracowanie p. Joanny Żbikowskiej „Postępowanie w sprawach
nieletnich”
Opracowanie dr. Andrzeja Sęka z Instytutu Służby Prewencyjnej Współ w Szczytnie Miesięcznik „Bezpieczeństwo w szkole”
nr 6-7/2009
Przewodnik po przepisach prawnych w sprawach nieletnich zagrożonych demoralizacją i przestępczością – autor Krzysztof
Kluczyński KWP w Poznaniu
32