Salvador Dali „Trwałość pamięci”

Salvador Dali „Trwałość pamięci” - interpretacja
obrazu, opis. Surrealizm w malarstwie - cechy
Surrealizm jako nowy, awangardowy kierunek w literaturze pojawił się
tuż po I wojnie światowej, był kreowany i propagowany głównie na
obszarze kultury francuskojęzycznej. W późniejszym czasie
rozprzestrzenił się również na inne kraje Europy, ciesząc się dużą
popularnością m.in. w krajach Ameryki Południowej. Bardzo szybko
zakres jego oddziaływania rozszerzył się na sztuki plastyczne, czego
przypieczętowanie stanowiły założenia teoretyczne sformułowane w
wydanym w 1924 roku „Manifeście surrealistycznym” autorstwa André
Bretona – jednego z głównych twórców kierunku.
Głównym wyznacznikiem surrealizmu w sztukach plastycznych w ujęciu
tego twórcy było przeniesienie środka ciężkości z tradycyjnie
rozumianej estetycznej wartości dzieła na jego zawartość intencjonalną,
a więc – na jednostkowe, subiektywne i pozbawione jakichkolwiek
ograniczeń wrażenie artysty. Tematem obrazu miała być emocja
wypływająca z podświadomych pokładów twórczych człowieka,
niezależna od logicznego porządku realnego świata, stąd też dzieła
utrzymane w tej stylistyce często przypominają wizualizacje sennego
marzenia bądź halucynacji. Transponując na obszar sztuk plastycznych
również koncepcję „automatyzmu psychicznego” artyści korzystali z
technik zostawiających wiele miejsca dla przypadku, jak choćby z
dekalkomanii, polegającej na odbijaniu plam, kolażu czy furażu
(nanoszeniu plam za pomocą dymu).
Za swego rodzaju symbol malarstwa surrealistycznego uważa się dzieło
hiszpańskiego artysty Salvadora Dali, powszechnie znane jako
„Trwałość pamięci”, wobec którego wymiennie używane są również
tytuły: „Miękkie zegary”, „Cieknące zegary” czy „Uporczywość pamięci”.
Kompozycja obrazu stanowi mieszankę elementów realistycznych ze
zniekształconymi przedmiotami, zestawionymi ze sobą w sposób
pozbawiony logicznej motywacji i sensu. W tle widać naturalistyczny
krajobraz nadmorski z klifem zawieszonym nad taflą wody, który według
słów samego autora dzieła stanowił pierwotnie dominantę kompozycji.
Dali miał długo zastanawiać się nad sposobem zapełnienia pierwszego
planu, a wizja miękkich, zlewających się z rozmaitych powierzchni
zegarów miała „zaatakować” go zupełnie nagle, tak, jakby
podświadomość podpowiedziała mu, iż to właśnie one są brakującym
elementem dzieła, choć takie zestawienie nie jest możliwe do
literalnego wytłumaczenia.
Trudno jest również w jednoznaczny sposób określić dominantę
odrealnionego pierwszego planu, dzieli się on bowiem niejako na dwie
części – lewą stronę obrazu od jej dolnego rogu aż do wysokości
morza, znajdującego się na drugim planie, zajmuje konstrukcja
składająca się z podestu w kształcie geometrycznej bryły z regularnymi
prostokątnymi krawędziami, z której wyrasta nagi pień drzewa; w tej
części znajdują się trzy zegary: dwa spływają z krawędzi podestu oraz z
gałęzi drzewa, zaś trzeci, zamknięty, został przedstawiony w
realistycznym kształcie, choć niemal całkowicie pokryty mrówkami. W
centrum kompozycji znajduje się natomiast kolejny miękki zegar
spoczywający swobodnie na jasnej plamie, w której odnajdujemy
elementy ludzkiej twarzy.
Dali opisał proces tworzenia tej kompozycji jako zainspirowany
przemyśleniami na temat problemu „supermiękkości”, które miał
wywołać zjedzony wcześniej na kolację camembert. Ser podany na
ciepło posłużył też ponoć za wzór owego zagadkowego kształtu, na
którym spoczywa centralny dla całej kompozycji miękki zegar. W myśl
założeń surrealizmu dzieło powstało więc w dużej mierze z przypadku,
z trudnego do określenia podszeptu podświadomości, który ubrał w tę
nietypową formę refleksję nad płynnością i nieuchwytnością czasu.
Do estetyki tego kierunku twórczego odwoływał się również happening
stworzony wokół wystawienia dzieła, opierający się w dużej mierze na
owej, nieco groteskowej, opowieści jego autora na temat procesu
twórczego.