OPIEKA, MA£¯EÑSTWO, SPADKI

TEODOR OSTROWSKI „PRAWO CYWILNE NARODU POLSKIEGO” – PRAWO
OPIEKUŃCZE, MAŁŻEŃSKIE I SPADKOWE (OPRACOWANIE STUDENTÓW Z
ĆWICZEŃ)
POCZĄTEK WŁADZY RODZICÓW NAD DZIEĆMI W POLSCE – opracowanie I
- rodzice nie mogli obdarowywać np. majątkiem obcych ludzi uszczuplając przez to majątku swoim
dzieciom (większe prawa miały dzieci z „prawego łoża”)
- rodzice wyrażali/ lub nie – zgodę na ślub kobiety. Jeśli doszło by do ślubu bez zgody rodziców
kobieta traciła posag. Natomiast jeśli mężczyzna bez zgody Panny ją uprowadził (w celu jej
poślubienia) z domu ojca lub opiekuna, podlegał karze infamii ( łac. niesława, hańba) – utracie czci i
dobrego imienia (rzadko jednak zachowywano te prawa, przez wzgląd na „wrodzoną miłość
Rodziców”).
-Dopóki dzieci nie wstąpiły w nowy związek małżeński, nie posiadały żadnej własności i praw.
-Rodzice mogli wyznaczyć dla swoich dzieci innych opiekunów, nawet pomijając najbliższą rodzinę.
-Rodzice mogli wydziedziczyć swoje dzieci - ważną przyczyną było zabójstwo brata lub krewnego dla
spadku.
-Dziecko które było nieposłuszne swoim rodzicom, było skazane przez Starostę na karę wieży.
Statut Litewski ustanowił 7 przyczyn wydziedziczenia, były to:
1.
Atak na rodziców, co groziło karą śmierci
2.
Kradzież majątku rodziców
3.
Pozwanie rodziców do Sądu, jeśli oskarżenie nie dotyczyło sprawy państwowej lub króla
4.
Odmówienie rodzicom bycia świadkiem w ich sprawie sądowej
5.
Niemoralne i nieposłuszne życie dzieci
6.
Zaniedbanie rodziców w starości
7.
Niewykupienie rodziców z niewoli
Prócz tych przyczyn wydziedziczenia rodzice nie mieli żadnego prawa pozbawić majątku lub
skrzywdzić swoich potomków.
W Statucie Litewskim dopóki rodzice żyją, nie mają obowiązku przekazać jakichkolwiek dóbr swoim
dzieciom.
Dzieci natomiast były winne rodzicom opiekę w ich podeszłym wieku i wszelką pomoc.
To samo dotyczyło wdowy. Jednak ona po śmierci męża nie musiała nic przepisywać dzieciom, chyba
że zrobiła to z własnej nieprzymuszonej woli.
WŁADZA RODZICIELSKA – opracowanie II
- w wyniku rozwodu (nie dotyczy katolików) dzieci nie tracą praw majątkowych
- sierota chcąc zawrzeć związek małżeński zmuszona jest prosić o radę opiekunów lub
przyjaciół
- syn lub córka chcąc zawrzeć związek małżeński radzą się najbliższej sobie osoby
- wdowy chcąc ponownie wyjść za mąż nie radzą się nikogo (prawo dożywocia)
- porywając pannę bez zezwolenia ojcowskiego lub opiekuńczego podlega się infamii (utracie czci
i dobrego imienia)
- porywając pannę z jej woli podlega się karze śmierci, zaś panna traci posag
OPIEKA – opracowanie I
+ surogat władzy ojcowskiej nad dziećmi i dorosłymi chorymi fizycznie lub psychicznie
+ początkowo sprawowano w interesie rodziny (żeby nie utracić majątku rodziny)
+ rycerstwo: po śmierci męża opiekę przejmowała żona i dobierała czasem bliskiego krewnego
męskiego do pomocy
+ opieka naturalna– najbliżsi krewni w braku matki przejmowali opiekę – taki opiekun pobierał
dochody z dóbr pupila i miał obowiązek utrzymania go i wychowania
+ opieka zapisana (testamentowa) statut warcki: ojciec mógł wybrać opiekuna (z krewnych lub spoza
nich)
+ opieka nadana – przez króla lub urząd w szczególnych wypadkach
+ kuratela – opieka nad podeszłymi wiekiem, przybranie sobie przez starszą osobę lub bezdzietne
małżeństwo opiekuna i daje mu pod zarząd i obronę swój majątek
+ inwentarz od konstytucji z 1565 sporządzano przed podjęciem się opieki (w obecności 2 krewnych
ojca) , był dowodem przy rozliczaniu się po ustaniu opieki
+ opiekun miał obowiązek wykształcenia pupila
+ na podstawie skargi na opiekuna można było go odsunąć wyrobkiem sądu lub decyzją króla
+ opiekun nie miał prawa sprzedawać / zamieniać / zastawiać dóbr pupila
+ od XVI w. szlachcianka, której opiekunowie nie zgadzali się na małżeństwo bojąc się utracić zarząd
mogła w wieku 18 l. zwrócić się do dalszych krewnych o zgodę / poprosić króla o nowych opiekunów
+ od XVI w. ustanawiano kuratora dla osób w latach sprawnych ale nie w latach dojrzałych
+ kuratela dla osób chorych i marnotrawców ( ustanowiona na wniosek Rodziny przez króla)
+ kuratela dla dojrzałych panien, które nie wyszły za mąż, kobiet separowanych, wdów – kurator
współdziałał z pupilką przy aktach prawnych dot. jej majątku, nie wtrącał do gospodarki bieżącej
W średniowieczu Opiekę sprawowano nie tyle w interesie samego pupila, ile w interesie rodziny, dla
której w ten sposób zabezpieczano prawo do majątku, by nie podupadł on lub nie został rozgrabiony.
Pełnienie opieki nie było obowiązkiem lecz prawem krewnych.
Z biegiem czasu na czoło wysunęła się w Polsce Opieka Testamentowa (ojcowska). Pierwszeństwo
do Testamentu mają osoby wyznaczone przez Ojca w Testamencie – zazwyczaj byli to synowie. W
dalszej kolejności występują:
- Matka
- Babka
- Inni krewni
Według Statutu Litewskiego edukacją małoletnich dzieci zajmowała się Matka z prawa natury
- Synami do lat 7
- Córkami do zamążpójścia
W sytuacji kiedy nie ma wyznaczonych opiekunów testamentowych, opiekę przejmują bliżsi krewni
od ojca a potem ze strony matki .
Z prawa natury najbliższym opiekunem jest najstarszy brat , po nim stryjowie i wujowie. W
sytuacji braku krewnych ze strony ojca płci męskiej opiekę mogły sprawować kobiety zamężne i
krewni od strony matki .
Jeżeli Testament nie wyznacza opiekunów – zostają oni wyznaczeni przez Sąd . Opiekunowie
Sądowi nazywali się – DATIWI, DANI. Wyznaczani oni byli
- w Koronie przez – Urząd Grodzki
- w Litwie przez – Sąd Ziemski
Jeżeli instytucje te zaniedbają wyznaczenie opiekuna Król wyznacza opiekuna RESKRYPTEM mając
na uwadze więzy krwi oraz odległość posesji opiekuna od dóbr sieroty. Opiekunami prawnymi mogli
być również Duchowni posiadający majątek z dziedziczenia.
Według Statutów Litewskich Opiekunami mogły być osoby :
- dobre
- pobożne
- roztropne,
- zdrowe na umyśle
- nie cudzoziemcy
W razie braku opiekuna testamentowego opiekę obejmowała – Matka
1. Jeżeli Matka sprawuje opiekę nad dziećmi i rozporządza całym majątkiem jako naturalna opiekunka
- jest zwolniona z opłat rocznych , jednakże nie może ubiegać się o pieniądze za opiekę
2. Jeżeli rozporządza częścią majątku – jest zwolniona z części opłat.
3. Jeżeli majątku nie ma zapisanego – może ubiegać się o pieniądze
Osoba przejmująca opiekę nad wdową – w obecności dwóch świadków i krewnych z linii Ojca –
spisuje stan dóbr
- długi
- prowenty
- nieruchomości pozostałych sierotom
Zarządzając majątkiem co roku przedstawia protokół zarządzania władzom państwowym. Za swoją
pracę brał 10% dochodu majątku pupila.
OPIEKA – OPRACOWANIE II
Opiekunowie musieli zostać zatwierdzeni przez sąd lub zostać przez sąd powołani do opieki nad
sierotami. Do ich obowiązków należało:
*opieka nad dobrami sierot
*spłacanie długów
*pomnażanie dochodów
* edukacja sierot
* jak najlepsze zastępowanie im zmarłych rodziców
Opiekunowie mogli tylko i wyłącznie administrować majątkiem do osiągnięcia pełnoletności sierot.
Oznacza to, że nie mogą majątkiem rozporządzać np. nie mogą go sprzedać, podzielić. Istnieje
wyjątek od tej zasady. Opiekun mógł sprzedać część majątku jeżeli majątek jest zadłużony.
Wszystkie procesy o dobra zostają zawieszone do uzyskania pełnoletności przez sieroty. Do wyjątków
tu należą: [oczywiście w imieniu sierot odpowiada opiekun]
1.
Proces o zmianę granic majątku (po osiągnięciu pełnoletności sierota może procesować się
jeszcze raz o granicę)
2.
O wykup dziedzictwa z zastawu
3.
W sprawie rękojmi udzielonej przez ojca
Ponadto Statut Litewski przewidywał:
1.
O długi zaciągnięte przez ojca
2.
O najazdy dóbr
3.
O zbiegłych poddanych
Opiekunowi w zamian za opiekę przypada 1/10 część generowana przez majątek sierot.
Opieka wygasa, gdy:
a.
Sierota uzyska pełnoletność (mężczyzna 18 lat, dziewczyna 12 lat (na Litwie 13 lat)
b.
Opiekun upadłby w swym prawie po przez marnotrawienie majątku albo jednanie się za
pieniądze sierot (może go odwołać Urząd Opieki Grodzkiej albo Sąd Ziemski)
Po wygaśnięciu opieki sierota może pozwać swojego opiekuna o złe administrowanie majątkiem. Aby
się przed tym zabezpieczyć opiekun powinien udawać się co roku po kwity grodzkie gdzie
przedstawia stan majątku.
KWESTIA OPIEKUNÓW – opracowanie III
Na wzór zwyczajów rzymskich stanowiono Opiekunów Sierot. Krewni wyznaczeni przez ojca w
testamencie mają pierwszeństwo przed matką, babką lub innym bliskim. Edukacja małoletnich dzieci
należała do matki zgodnie z prawem natury (wg Statutu Litewskiego nad synami do 7 roku życia, a
nad córkami do zamążpójścia). Ponadto mąż mógł wyznaczyć w swoim testamencie opiekuna swojej
żonie.
W przypadku braku opiekunów wskazanych w testamencie, opiekunowie to bliżsi krewni ojca,
a w przypadku ich braku bliżsi matki (najpierw starszy brat, następnie stryj, potem wuj).
Statut Litewski wymagał od Urzędu Opiekunów wyznaczać na opiekunów ludzi dobrych i
pobożnych. Nie mogli to być natomiast ludzie w podeszłym wieku, chorzy psychicznie oraz
cudzoziemcy. Innych przeszkód do sprawowania opieki prawo nie regulowało.
sytuacja wdowy
Sytuacja matki po śmierci męża (3 przypadki):
1.
bierze opiekę nad dziećmi
2.
dziedziczy majątek lub część majątku
3.
nie dziedziczy w ogóle majątku
We wszystkich tych trzech przypadkach, wdowa musi spisać inwentarz dóbr, długów i
wszystkich ruchomości pozostałych sierotom, w obecności dwóch przyjaciół i krewnych z rodziny
ojca.
obowiązki opiekuna, granice, nagroda
Obowiązek edukacji sierot i zatrudniania ich
Opiekunowie sierot mają zakaz rozporządzania ich majątkiem – sprzedawania i zastawiania go
•
brat opiekujący się młodszym rodzeństwem nie może rozporządzać niczym więcej oprócz
swojej części – inaczej byłoby to uznane za niesprawiedliwość wobec młodszych i zlekceważenie ich
praw
Wyrównanie długów ojcowskich z majątku sierot (jeśli ojcowskiego zabraknie)
•
jeśli długi ojcowskie przewyższają majątek sierot, opiekun może odciąć się od tej części
spadku w imieniu sierot
W przypadku złego wytyczenia granic sierota po osiągnięciu dojrzałości może wnosić do sądu
o ich ponowne określenie
Opiekunowie sierot dostają dziesiątą część dochodów
•
Kuratorowie wdów nie otrzymują wynagrodzenia
koniec opieki
Kobieta – 12 lat
•
prawo litewskie – 13 lat
Mężczyzna – 18 lat
Kobieta odbiera całość majątku i może pociągnąć do odpowiedzialności opiekunów, jeśli
czuje się pokrzywdzona
Jeżeli między sierotą a opiekunem nie ma sporów finansowych, opiekun z urzędu odbiera
Kwit Grodowy chroniący go przed roszczeniami sierot i sukcesorów
W przypadku, gdy opiekun marnotrawi majątek sierot lub nie dba o dobre imię ojca, zostaje
oddalony z urzędu opieki
sieroty w sądzie
Przed sądem małoletni reprezentowani są w przypadkach:
•
pozwu o wykupienie majątku dziedziczonego
•
uiszczenia kaucji za niepełnoletniego z majątku ojca
•
spraw długów rodziców
•
zagrabienia majątku w czasie najazdów
W sprawach rozpoczętych za życia ojca o to, czyj jest majątek, opiekunowie reprezentują
sieroty jako jedną ze stron
KURATOR A OPIEKUN
- brak różnicy między Opiekunem i Kuratorem wg prawa co do ich powinności
- Kuratora i Kuratela była to opieka nas szalonymi, marnotrawcami itp.
- nadanie kurateli należy do praw majestatu - kancelaria Korony i Litwy musi uważać aby nie były
wydane dokumenty w sprawie kurateli kiedy nie ma takiej potrzeby
- powoływanie kurateli powinno najpierw być przez kogoś z rodziny
- król nadaje kuratelę
- konstytucja z 1638 r. nie ograniczała królów co do osób ani co do stanów w swoich prerogatywach
- kuratela wychodząca z urzędu mogła być prawnie nałożona na urzędników
- istnieją przepisy powinności kuratorów i opiekunów względem administracji
- opiekunowie i kuratorzy pełnią swoją służbę do momentu ozdrowienia lub śmierci osoby będącej
pod kuratelą
- kurator i opiekun kończąc swoją pracę oraz w trakcie powinien zdawać z niej rachunki albo do osoby
będącej pod kuratelą w przypadku jej ozdrowienia albo sukcesorom
- opiekunowie małoletnich i kuratorzy dojrzałych za swoją pracę dostają 10% czystego dochodu
PRAWO MAŁŻEŃSKIE MAJĄTKOWE. POSAG
Żona miała posag od rodziców lub od męża. W obu przypadkach do posagu dodawano wiano, czyli
majątek męża, będący zabezpieczeniem posagu. Często wynosił on podwójną wartość posagu. Posag i
wiano razem stanowią tzw. oprawę (dobra oprawne). Przykładowo, żona wnosiła do małżeństwa 100
tys. zł. Mąż zabezpieczał to na nieruchomościach, potem dokładał drugie tyle. Razem wniósł 200 tys.
zł wiana. Oprawa zatem wynosi łącznie 300 tys. zł i tych pieniędzy dotyczą szczególne przepisy
małżeńskiego prawa majątkowego.
Gdy była wyposażana przez rodzinę:
•
Był to majątek oddzielny od majątku reszty rodziny
•
Zarządzał nim mąż, jednak nie mógł być on alienowany, zadłużany ani sprzedawany bez jej
zgody.
•
Gdy ona umierała pierwsza, posag był zwracany jej rodzinie.
Gdy żona była bezposażna:
•
Mąż sam zapisywał część majątku zamiast posagu od rodziny.
•
Gdy małżonkowie nie mieli dzieci, a mąż umarł pierwszy, żona mogła dalej mieszkać w jego
dobrach, do momentu gdy jego sukcesorzy ją spłacą.
Często zdarzało się, że mąż przy zawieraniu małżeństwa zapisał żonie tzw. dożywocie. Jest to
dożywotnie użytkowanie czegoś. Małżonki często dostawały w dożywocie jakąś nieruchomość. Gdy
mąż umarł pierwszy, żona mogła użytkować zapisaną rzecz aż do swej śmierci. Potem przedmiot
wracał do rodziny męża.
Nawet gdy żona nie dostała dożywocia, to mogła spokojnie zajmować dobra oprawne, jednak tylko do
momentu gdy nie wyszła ponownie za mąż.
POSAG II
→
dobra wniesione przez żonę (posag) nie mogą być przedmiotem zadłużenia, ani też mąż nie
może ich zbyć;
→
wymagana jest zgoda żony i jej krewnych, aby mąż mógł sprzedać dobra, jeśli dobra te będą
sprzedane – zawsze żona i dzieci mają prawo do pieniędzy;
→
posag (najczęściej są to sumy pieniężne) łączony jest z majątkiem męża (wchodzi w jego
skład), żona i dzieci mogą upomnieć się o posag u rodziców lub swoich braci, sióstr.
→
gdy żona nie ma posagu wstępując w związek małżeński – żyją bezpotomnie i mąż umiera nie
zapisawszy jej dożywocia, ale zapisał jej sumę po ślubie lub przy intercyzie, żona nabywa prawo do
mieszkania i użytkowania dóbr, dopóki nie zostanie spłacona przez spadkobierców. Jeśli nie ma
zapisu ani dożywocia- musi ustąpić z dóbr;
→
przyjaciele oceniają wysokość sumy według majątku męża (według zwyczaju nawet żonie bez
posagu mąż zapisuje „oprawę pewną”- żona nabywa do niej prawo, tak jakby wniosła posag. Suma ta
czasem wynosi nawet 2x więcej niż wysokość ewentualnie wniesionego posagu);
→
po śmierci bezpotomnej żony majątek wraca do krewnych żony;
→
żona, której mąż nie zapisał dożywocia, a zmarł –może władać dobrami dopóki nie wyjdzie
ponownie za mąż;
→
żona nie może korzystać z ubrań męża, jego sreber, zbroi i koni etc. – dobra te dostają się
synom;
POWINOWACTWO JAKO PRZESZKODA ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA
W powinowactwie wyróżnia się dwie linie:
- prosta górna – w której skład wchodzą teściowie
- prosta dolna – w której skład wchodzą dzieci z małżeństwa.
Wyróżnia się też linie poboczne:
- krewni żony
- krewni męża
Mąż względem rodziny żony jest spowinowacony, żona względem rodziny męża jednak rodzinę męża
i rodzinę żony nie łączy powinowactwo.
Między krewnymi z linii prostej dolnej i górnej rzadko udzielane były dyspensy, nawet dalej niż do 4
stopnia. W linii pobocznej dyspensa nie występowała w stopniu 1 i 2, częściej w stopniu 3 i 4.
Oprócz powinowactwa z małżeństwa występowało także powinowactwo z sakramentu chrztu i
bierzmowania. Stanowiło to przeszkodę wstrzymującą, a nie zrywającą. Małżeństwa wcześniej
zawarte były ważne, jednak zawarcie nowego wymagało dyspensy. Powinowactwo duchowe
występowało między ochrzczonym, jego rodzicami, a rodzicami chrzestnymi. Nie dotyczy dzieci
rodziców chrzestnych.
ZASADY OGÓLNE PRAWA SPADKOWEGO
Potomstwo Ojca poza małżeńskie oraz z poprzedniego małżeństwa – (Synowie) dziedziczyli w
równych częściach ¾ natomiast córkom przypadała niezależnie z którego małżeństwa pochodzą czwarta część całego majątku spadkowego( instytucja czwarcizny ).
Posag Matki dzielony był w równych częściach na wszystkie jej dzieci i na synów i na córki lub w
całości dla jedynaka , jedynaczki. Pełną ich własność nabywali oni po ukończeniu 24 lat.
Wdowiec po śmierci żony , jeżeli małżeństwo było bezdzietne , obowiązany był do wypłaty posagu
rodzinie żony. Zachowywał jednak posiadanie dóbr oprawnych , na których owe sumy były zapisane.
Pasierb lub pasierbica nie mieli prawa do majątku macochy lub ojczyma oprócz części którą sobie
zapisali nawzajem lub dożywotnio .
Dobra spadkowe, podział spadku należał do najstarszego brata w sytuacji gdy nie został spisany lub
zaskarżony testament zaczynając od najmłodszego brata. Dział spadku poprzedzało ustalenie jego
masy w drodze uwzględnienia wszystkich jego aktywów i długów. Działy te bez wpisu do ksiąg
sądowych dla nadania ich prawomocności nabierały również niewzruszalności ale dopiero po 3 latach
i 3 miesiącach.
W sytuacji gdy część majątku przyznana jednemu z braci zostaje podważona przez sąd lub dług na
majątku został zatajony ma on możliwość ubiegania się o odszkodowanie lub wyrównanie z majątku
pozostałych braci.
Gdy przed śmiercią swoich rodziców – syn lub córka umierają bez majątku i pozostawiają potomstwo
– Prawem „ JURE REPRESENTATIONIS” dziedziczą w tych częściach majątek który należałby
prawnie do rodziców . Podziału macierzystego i ojczystego dokonują miedzy sobą sami.
Jeżeli do spadku należy brat lub siostra i dzieci zmarłego – dzieci te nie mogą ubiegać się o więcej niż
to co przysługiwało ich rodzicom
Dział spadku przeprowadzany był w drodze ugody miedzy spadkobiercami z udziałem „ przyjaciół i
krewnych „ a także innych świadków w charakterze arbitrów.
Tak jak wspomina wcześniej Teodor Ostrowski działy spadkowe sporządzane były na zasadzie ugody
między osobami powołanymi do spadku ( spadkobiercami), odbywało się to z reguły poza sądem, przy
udziale „przyjaciół” pełniących niejako rolę arbitrów. Warto jeszcze zaznaczyć, że zgodnie z zasada
rozdzielności majątkowej jako pierwsze dziedziczyły dzieci, a w wypadku ich braku spadek
przejmowali ( oczywiście po wygaśnięciu dożywocia) rodzice, rodzeństwo, bratankowie czy
siostrzeńcy zmarłego. W sytuacji, więc kiedy dochodzi do śmierci brata lub siostry bez pozostawienia
przez nich potomstwa, nawet jeśli wciąż żyją rodzice, dochodzi do dziedziczenia na zasadzie „brat po
bracie” oraz „siostra po siostrze” w odniesieniu do majątku ojca (zgodnie z wspomnianą wcześniej
zasadą rozdzielności majątku małżonków oraz regule „Frater Fratri moritur – wykluczającej
dziedziczenie sióstr po bracie dopóki żył chociażby jeden brat lub też jego męski potomek”). Co zaś
się tyczy majątku matki, to prawo dziedziczenia po śmierci jednego z braci lub sióstr przysługiwało
pozostałemu rodzeństwu – Ina capita ( czyli „po głowie”), lub potomstwu brata lub siostry – in stirpes
( czyli po szczepie) w równych częściach. Z czego wynika iż majątek po siostrze dziedziczony bez
względu płeć był przez całe rodzeństwo.
OGÓLNE ZASADY DZIEDZICZENIA II
Zasady dziedziczenia:
•
Jeżeli pozostał jeden syn to dziedziczył on cały majątek po rodzicach
•
Jeżeli pozostało kilku synów to dziedziczyli oni po rodzicach w równych częściach
•
Jeżeli pozostało kilku synów i córka, bądź kilka córek to dziedziczyły one 1/4 majątku po ojcu
a majątek matki był dzielony w równych częściach pomiędzy ich wszystkich
•
Jeżeli pozostałe same córki to również dzieliły się po równo majątkiem rodziców
Spadek dla córki nazywa się posagiem.
Posag dla 1szej córki wyznaczał jej ojciec, jeszcze za życia. Po jego śmierci zajmowali się tym jego
synowie.
Córka miała prawo dochodzić sądownie powiększenia posagu, zwłaszcza gdy później powiększył się
majątek jej rodziców.
Nie przepisywano córkom w posagu nieruchomości.
W razie takiego dziedziczenia bracia musieli zapłacić siostrze należną część.
W przypadku gdy ojciec był kilkakrotnie żonaty i miał dzieci z różnymi żonami to wszyscy synowie
dziedziczyli 3/4 majątku ojca a córki 1/4, niezależnie od matki.
Posag matki przypadał zawsze tylko jej własnym dzieciom, w równych częściach między synów i
córki.
Jeżeli z któregoś małżeństwa nie było żadnego potomstwa to posag żony wracał do jej rodziny.
SUKCESJA – dziedziczenie
Dziedziczenie rodziców po dzieciach:
Prawo Koronne zabraniało dziedziczenia przez Rodziców po dzieciach, zwłaszcza jeśli zmarłe dziecko
miało rodzeństwo, a za swojego życia zostało przez rodziców obdarowane majątkiem.
Dziedziczenie winno odbywać się w dół.
Prawo Koronne nakazywało:
1)
W przypadku gdy wdowiec ponownie wstępował w związek małżeński powinien był
przekazać dzieciom majątek pochodzący od jego zmarłej żony (matki dzieci).
Nie dotyczyło to przypadku, w którym wdowiec miał tzw. dożywocie na majątku zmarłej żony. Jeśli
natomiast udowodniono mu marnotrawienie tegoż majątku, musiał się go zrzec.
Te same przepisy obowiązywały wdowę ponownie wychodzącą za mąż i były stosowane do
majątku po jej zmarłym mężu.
2)
Jeśli zdarzyłoby się tak, że rodzice przeżyliby swoje dzieci, a także swoje wnuki i prawnuki,
wówczas dziedziczą po nich majątek odpowiednio: Ojciec, Dziad lub Pradziad.
Majątek taki nie należał się innym synom Ojca, gdyż pierwszeństwo w jego dziedziczeniu miał Brat
Ojca (Stryj), który mógł otrzymać ten majątek nie wcześniej niż po śmierci brata.
DZIEDZICZENIE MAŁŻONKÓW
W prawie staropolskim ani mąż po żonie, ani żona po mężu NIE DZIEDZICZĄ. Gdy mają dzieci,
obie masy majątkowe przechodzą na nie.
Ani żona po mężu, ani mąż po żonie według prawa nic nie dziedziczą. Majątek dziedziczą
dzieci. Matka nie ma prawa rozporządzać majątkiem, który otrzymała podczas pożycia małżeńskiego.
Jeśli nie ma potomstwa, majątek żony przysługuje jej bliskim, a majątek męża jego bliskim.
Małżonkowie mogą spisać usum frustum, wtedy potomstwo otrzymuje spadek dopiero po ich śmierci.
Mąż żonie zapisuje summy tytułem darowizny.
SUKCESJA POBOCZNYCH KREWNYCH
-są oni ostatnimi uprawnionymi do dziedziczenia,
-dzielą się na linię męską i niewieścią
-najbliższymi z pobocznych krewnych, gdy nie ma potomstwa, jest rodzeństwo,
-Bracia dziedziczą po bracie, siostry po siostrze(dotyczy to rozrządzenia substancji
Ojczystej).Natomiast substancję Macierzystą dziedziczą brat z siostrą
-Gdy bezpotomnie umrze stryj lub ciotka, którzy nie mieli rodzeństwa, wtedy dziedziczą siostrzeńcy i
siostrzenice, dzieląc się na pokolenia,
-Jeśli z dwóch stryjów pozostanie potomstwo, z jednego jeden, z drugiego trzech Synów, pierwszy
dziedziczy połowę, drudzy drugą cześć dziedziczą. Natomiast jeśli z siostry zmarłego stryja pozostaną
dzieci, to do czwartej tylko części z synami dziedziczą,
-Gdy osoba bezpotomnie zmarła, wtedy dziedziczą krewni po Mieczu ( Agnati) ojcowski spadek
obejmują, natomiast krewni po Kądzieli (Cognati), po Matce.
- Gdy z pierwszego czy z kolejnych małżeństw potomków nie będzie, substancja w razie zawartego
dożywocia wraca do najbliższych krewnych,
-Bękarci nie mają prawa do sukcesji, chyba że zostaną legitymowani przez uchwałę sejmową i
zostaną uznani przez rodziców za prawych sukcesorów
-Nie mają prawa sukcesji także: samobójcy, szlachcianka wychodząca za mąż za mieszczanina lub
chłopa.
SUKCESJA W PRZYPADKU OSÓB DUCHOWNYCH
Zakonnicy tylko dziesiątą część spadku swego mogli zapisać na rzecz klasztoru lub komukolwiek,
wyrzekając się reszty.
Wszelkie ruchomości pozostałe po śmierci zakonnika przypadały na rzecz klasztoru a nie jego
krewnych.
Przeciwnie zaś duchowni świeccy mogli przepisać ¾ spadku swoim krewnym (ab intestato) natomiast
czwarta część spadku przekazywana była na rzecz Kościoła (w tym przeznaczając proporcjonalnie
część na koszty pogrzebu i płace dla służebnych).
Opaci klasztoru: ¾ spadku mogli oddać na rzecz krewnych, a ¼ na rzecz klasztoru.
Mniszki mogły dysponować 10 częścią majątku swego jednak tylko za życia, po śmierci ma ona
zostać zwrócona sukcesorom.
PRAWO KADUKA
1. Początkowo w przypadku braku uprawnionych osób – dziedziców, zarówno kobiet jak i
mężczyzn, do 8 stopnia w linii bocznej – spadek przypadał władzy czyli Skarbowi
Królewskiemu.
2. Późniejsze regulacje stanowiły iż Król powinien przyznawać prawo kaduka:
Po szlachcicu – szlachcie
Po mieszczanach i cudzoziemcach - mieszkańcom Korony
3. W 1726 roku wszelkie kaduki zostały przyznane stanowi szlacheckiemu.
4. Regulacje dot. kaduka:
Kto przyjmował kaduk musiał także spłacić wszelkie długi zmarłego.
Jeżeli komuś kaduk został przyznany nieprawnie – mimo istnienia spadkobiercy, musiał on
zwrócić prawo do spadku oraz wszelkie z niego zyski.
5. W Koronie sprawy kaduka rozpoznawane były w Trybunale lub sądzie ziemskim.
PRAWO KORONNE O TESTAMENTACH
* W Koronie za ważny testament był uznawany jedynie testament pisany
* Aby testament był prawomocny powinien być sporządzony w obecności wiarygodnych świadków
(liczba świadków nie była określona; Przyłuski wymagał pięciu świadków) oraz powinien być
zeznany przed Aktami Ziemskimi lub Grodzkimi
* Testament traci swą ważność gdy sporządzony jest bez obecności świadków
* Poprzez testament mogły zostać jedynie przekazane dobra ruchome
* Zapisy testamentowe na kamienicach, domach i gruntach dziedzicznych były zabronione
* Zakazywano pobożnym Legatom na łożu śmierci legować in rem na rzecz kościołów lub stanu
duchownego
Różnice pomiędzy Testamentami Krajowymi a Rzymskimi:
* Testament Krajowy pozwala przekazywać tylko dobra ruchome oraz musi uwzględniać
"naturalnych Sukcesorów" (dziedziców)
* Testament Rzymski pozwala rozporządzać całym swoim majątkiem. Było również możliwe
z ważnych przyczyn pominięcie dziedzica w testamencie i ustanowienie innego sukcesora
MIEJSKIE PRAWO SPADKOWE
- oparte o prawo magdeburskie i chełmińskie
- brak różnicy wynikającej z płci ( dzieci: syn czy córka dziedziczą tyle samo)
- wnuki i wnuczki dziedziczą wyłącznie po rodzicach
- osoby bezdzietne ( bezpotomne ) zostawiają spadek ojcu, a część z niego matce
- przy braku rodziców dziedziczą dziadkowie
- przy braku sukcesorów w linii prostej, dziedziczą sukcesorzy w linii bocznej
- przyrodni bracia i siostry dziedziczą dopiero po rodzeństwie w linii prostej
- rodzeństwo może dziedziczyć po sobie wyłącznie w prawie chełmińskim (w prawie
magdeburskim nie! )
- wyłączeni od sukcesji: bękarci, szaleni, banici, karli, niemi, głusi, dzieci z nieprawego łoża