docRynek pracy Rynek pracy a gospodarka gospodarka o obiegu zamkniętym w Europie
download 
Reklamacja Transkrypt
Rynek pracy Rynek pracy a gospodarka gospodarka o obiegu zamkniętym w Europie
green alliance… Rynek pracy a gospodarka o obiegu zamkniętym w Europie studium możliwości we Włoszech, Polsce i Niemczech Seria wydawnicza IBS PW NR 4 / 2016 2 Rynek pracy a gospodarka o obiegu zamkniętym w Europie studium możliwości we Włoszech, Polsce i Niemczech Warszawa, styczeń 2016 Tytuł oryginału: Unemployment and the circular economy in Europe: a study of opportunities in Italy, Poland and Germany Autorzy: Emily Coats i Dustin Benton Podziękowania Podziękowania otrzymują Jasper Keech i Micol Salmeri za wykonane dodatkowe studia, Jonny Hazell za wnikliwe wglądy oraz Peter Mitchell i Keith James z WRAP za rady dotyczące gromadzenia danych. Jesteśmy wdzięczni Mava Foundation za sfinansowanie tego opracowania. Green Alliance Green Alliance jest nie nastawionym na zysk, niezależnym ciałem doradczym skupiającym się na ambitnym przywództwie na rzecz środowiska. Mamy za sobą 35 lat współpracy z najbardziej wpływowymi liderami z sektora pozarządowego, gospodarki i polityki. Nasza praca tworzy nowe myślenie i dialog i wzmogła działania polityczne i wsparcie dla rozwiązań na rzecz środowiska we Wlk. Brytanii. Green Alliance 36 Buckingham Palace Road, London, SW1W 0RE 020 7233 7433 [email protected] www.green-alliance.org.uk blog: greenallianceblog.org.uk twitter: @GreenAllianceUK Opublikowane przez Green Alliance, grudzień 2015 Projekt: Howdy ISBN 978-1-909980-56-3 © Green Alliance, 2015 Praca Green Alliance jest udostępniana na zasadzie nie wspieranej licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0. Nie zastępuje ona praw autorskich lecz udziela określonych praw bez potrzeby zwracania się o zgodę do Green Alliance. W ramach tej licencji można bez ograniczeń dzielić się naszą pracą. Zapewnia to swobodę kopiowania, rozpowszechniania i przekazywania tej pracy innym osobom, pod warunkiem wskazania autorstwa Green Alliance oraz niezmieniania tekstu. Pracy nie wolno odsprzedawać ani wykorzystywać w celach komercyjnych. Te warunki mogą ulec zmianie w określonych okolicznościach za pisemną zgodą Green Alliance. Więcej informacji na temat tej licencji dostępne na http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/ The Green Alliance Trust jest organizacją dobroczynną zarejestrowaną pod nr 1045395 oraz spółką z ograniczoną odpowiedzialnością (Anglia i Walia) 3037633, zarejestrowaną pod powyższym adresem. __________________________________________________________________________________ Redakcja przekładu polskiego: Tłumaczenie: Zbigniew Becker Współpraca: Tomasz Szczygielski Skład: Edyta Kryszkiewicz Wydano dzięki wsparciu: Stowarzyszenia Polska Unia Ubocznych Produktów Spalania w ramach projektu: CircularEconomy.pl Do bezpłatnej dystrybucji. 2 Zawartość Streszczenie wykonawcze 4 1 Wyzwania dla rynku pracy UE 5 2 Gospodarka o obiegu zamkniętym a tworzenie zatrudnienia 7 3 Trzy scenariusze gospodarki o obiegu zamkniętym na rok 2030 9 4 Scenariusze zatrudnienia we Włoszech, Polsce i Niemczech 10 Wnioski 22 Aneks 23 Przypisy 26 3 Streszczenie wykonawcze Ambitna strategia gospodarki o obiegu zamkniętym mogłaby przywrócić do pracy co najmniej 270.000 osób bezrobotnych we Włoszech, Polsce i Niemczech, pozwalając zaoszczędzić co najmniej 3 mld € na kosztach bezrobocia. Jest tak dlatego, że miejsca pracy tworzone w gospodarce o obiegu zamkniętym, mogą odnosić się do strukturalnych barier zatrudnienia w tych gospodarkach. To studium zarysowuje sposób, w jaki rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym mógłby tworzyć duże ilości miejsc pracy we wszystkich regionach i na wszystkich poziomach umiejętności, w dziedzinie recyklingu, napraw, wtórnego montażu, uusługowienia i biogospodarki. Co kluczowe, różni się ono od podobnych studiów, poprzez wykazywanie, iż wiele z owych miejsc pracy rozwiązywałoby utrzymujące się regionalne i zawodowe nierówności, a zatem stanowiłyby przyrost zatrudnienia netto – wydobywający ludzi z bezrobocia, nie zaś wypierający pracowników z już istniejących miejsc pracy. Pokazuje ono również, iż ponad 90 procent owych miejsc pracy istniałoby nadal po roku 2025, pomimo przewidywanego ‘wydrążania się’ rynku pracy, charakteryzującego się spadkiem liczby zawodów na średnim poziomie umiejętności. Przejście do gospodarki o obiegu zamkniętym będzie wyglądało inaczej w każdym kraju. Ukształtują je mocne strony przemysłu w danego kraju, jego priorytety gospodarcze i polityki lokalne. Dla zobrazowania tego, jak owo przejście mogłoby poprawić rynki pracy we Włoszech, Polsce i Niemczech, pokazujemy, w jaki sposób pakiet ambitnych polityk publicznych z zakresu gospodarki o obiegu zamkniętym mógłby: • podwoić aktywność biogospodarczych obiegów zamkniętych we Włoszech, rewitalizując gospodarkę rolną południa kraju i zmniejszając podział na północ i południe pod względem bezrobocia, poprzez zlokalizowanie dwóch trzecich z nowych miejsc pracy na południu kraju i na wyspach; • stworzyć warunki do pokonania dystansu pomiędzy wydajnością pracy w Polsce a w Europie zachodniej, poprzez wprowadzenie montażu wtórnego, obniżając bezrobocie w niektórych zawodach o ponad trzy procent; • pomóc niemieckim wytwórcom trwałych dóbr sprzedawać usługi zamiast wyrobów, tworząc przyrost miejsc pracy w miastach na północy i wschodzie Niemiec. W samej tylko MeklemburgiiPomorzu Przednim, okręgu wyborczym Pani Kanclerz Merkel, pozwoliłoby to na zaoszczędzenie 177 milinów € poprzez zmniejszenie liczby zasiłków dla bezrobotnych. Korzyści środowiskowe i oszczędności płynące z wydajności zasobowej już dostarczają wystarczającego uzasadnienia dla tego, żeby Europa zaczęła w większym stopniu opierać się na zasadach obiegu zamkniętego. Niniejsze studium pokazuje, iż działania z zakresu gospodarki o obiegu zamkniętym tworzą miejsca pracy w zawodach i regionach uporczywie wykazujących wysokie stopy bezrobocia, a zatem przyczyniają się do zmniejszenia bezrobocia strukturalnego. Oznacza to perspektywę znacznych korzyści społeczno-gospodarczych związanych z ambitną, niemniej jednak wykonalną europejską strategią gospodarki o obiegu zamkniętym. 4 1 Wyzwania dla rynku pracy UE Wysokie i nierównomierne bezrobocie jest jednym z najbardziej palących problemów społecznogospodarczych w Europie. W całej Europie stopa bezrobocia w ciągu ostatnich trzech lat wynosiła średnio 10 procent, zaś nierówności w tym zakresie w poszczególnych krajach i pomiędzy krajami są źródłem znacznych napięć politycznych: występuje pięciokrotna różnica pomiędzy stopami bezrobocia na poziomie pięciu procent w Niemczech a 26,5 procent w Grecji. Analiza na poziomie krajów przesłania jeszcze jaskrawsze rozbieżności pomiędzy poszczególnymi regionami: stopa w regionie Sur w Hiszpanii z poziomem 33,5 procent jest ponad dziesięciokrotnie wyższa niż w Bawarii w Niemczech z poziomem 2,9 procent. Niektóre z tych wysokich stóp spadną w miarę poprawy europejskich warunków gospodarczych. Niemniej jednak, nawet jeśli ogólne bezrobocie spadnie, to istniejące rozbieżności ukazują strukturalne niedopasowanie na rynku pracy, które oznacza, iż owo wysokie bezrobocie zapewne się utrzyma nawet po powrocie wzrostu gospodarczego. Usunięcie strukturalnego niedopasowania wymaga nie tylko pobudzenia gospodarki czy stworzenia większej ilości miejsc pracy, lecz powiązania tworzenia miejsc pracy z tymi rodzajami i obszarami zatrudnienia, w których bezrobocie jest najwyższe. Bezrobocie w Europie z podziałem na kraje 40% 35% Niemcy Włochy Polska Reszta UE 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Bezrobocie w Europie z podziałem na regiony 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 5 Mniej widoczne lub omawiane,, lecz równie problematyczne dla ekonomiki rynku pracy, są różnice stóp bezrobocia pomiędzy poszczególnymi zawodami. W skali UE28 ‘kadra kadra zarządzająca’ wykazuje stopę bezrobocia 4,13 procent, podczas gdy ‘zawody podstawowe’ dotyka 21,39 procentowe bezrobocie. Trzecim wyzwaniem dla rynku pracy UE jest kurcząca się dostępność określonych rodzajów miejsc pracy, szczególnie ze średniego poziomu zarządzania i zarobków. Ten tak zwany skutek ‘wydrążania się’ rynku pracy wiąże się zasadniczo z postępem technologicznym technologicznym i przenoszeniem tego rodzaju miejsc pracy do gospodarek wschodzących. Spadek miejsc pracy na średnim poziomie umiejętności oddziaływał na wszystkie zaawansowane gospodarki w okresie ostatnich trzydziestu lat oraz prognozuje się kontynuację tego spadkowego spadkowego trendu wraz ze stałym przyspieszaniem rozwoju technologii. Skutek będzie taki, iż przy braku jakichś działań z zakresu polityk publicznych, osobom bezrobotnym w tych zawodach będzie coraz trudniej znaleźć dla siebie nowe miejsca pracy. W kolejnych rozdziałach iałach pokażemy, w jaki sposób wzrost działań z zakresu gospodarki o obiegu zamkniętym może odnosić się zarówno do kwestii niedopasowania geograficznego, jak i zawodowego. Wykażemy również, jak większość nowych miejsc pracy pochodzących z gospodarki o obiegu iegu zamkniętym jest poza oddziaływaniem szerszego wydrążania się rynku pracy UE. Prognozowane gnozowane zmiany w zatrudnieniu w Europie w podziale na rodzaje zawodów 2015–20251 15.5% 13.8% 12.1% 5.6% 3.6% -1.3% 1.3% -8.8% -9.7% 6 Zawody podstawowe Operatorzy urządzeń i maszyn oraz montażyści Rzemieślnicy i zawody związane Wykształceni rolnicy, leśnicy i rybacy Sprzedaż i serwis Personel wsparcia biurowego Technicy i zbliżone zawody Specjaliści Kadra zarządzająca -14% 2 Gospodarka o obiegu zamkniętym i tworzenie miejsc pracy Czym jest gospodarka o obiegu zamkniętym? Gospodarka o obiegu zamkniętym zachowuje wyroby, części i materiały tak długo w obiegu gospodarczym, jak się da, zużywając najmniej zasobów. Idealnie oznacza to bezpośredni użytek wtórny wyrobów, zachowujący zarówno celowo skonstruowany charakter wyrobu, jak i jego funkcję użytkową. Wyroby można przygotować do dłuższej trwałości poprzez uusługowienie, czyli modele gospodarcze obejmujące leasing wyrobu, bądź przejście od dostarczania wyrobów na dostarczanie usług funkcjonalnych. Tam gdzie wyrób potrzebuje naprawy bądź remontu, zanim będzie można go użyć powtórnie, zmontowanie go na nowo zachowuje większość pierwotnej wartości. To są najściślejsze ‘pętle’ w gospodarce o obiegu zamkniętym. Kolejną z najlepszych ścieżek jest recykling: idealnie jest to pętla zamknięta, zamieniająca wyroby w materiały, które są używane do odtworzenia wyrobów, z których zostały odzyskane; w przeciwnym razie recykling w pętli otwartej, albo recykling zstępujący, tworzy materiały nadające się do mniej wartościowego użytku. Mniej rozwiniętą, lecz potencjalnie dużą częścią przyszłej gospodarki o obiegu zamkniętym jest biogospodarka, w której odpadowe produkty biologiczne używa się powtórnie dla wychwycenia energii bądź stworzenia nowych wyrobów, np. używanie odpadów rolniczych do wytworzenia biogazu lub biotworzyw sztucznych. Gospodarka o obiegu zamkniętym już zapewnia w całej Europie miejsca pracy w całym przekroju zawodów, zaś szeroki wybór literatury przedmiotu prognozuje, iż zmiana w kierunku gospodarki o bardziej zamkniętym obiegu przyniesie ilości miejsc pracy godne uwagi.2 Lecz kwestią kluczową, jak zarysowaliśmy to w poprzednim rozdziale, nie jest to, ile miejsc pracy tworzy się ogółem, lecz ile nowych osób może dołączyć do szeregów zatrudnionych. Rozproszona natura gospodarki o obiegu zamkniętym dobrze nadaje się do tworzenia miejsc pracy porozrzucanych geograficznie. Podczas gdy nowe miejsca pracy związane z uusługowieniem będą zapewne skupiały się w miastach, to miejsca związane z naprawami i recyklingiem najprawdopodobniej zobaczymy we wszystkich częściach kraju, zaś wzrost wtórnego montażu może tworzyć nowe możliwości zatrudnienia w dawnych regionach wytwórczych. Różne aktywności z zakresu gospodarki o obiegu zamkniętym oferują również możliwości na różnych poziomach umiejętności. Rozkład miejsc pracy pomiędzy różnymi poziomami umiejętności i obszarami aktywności Obszar aktywności Wysokowartościowy recycling w zamkniętej pętli Niskowartościowy recykling w pętli otwartej Uusługowienie (usługi zamiast wyrobów) Wtórny montaż Użytek wtórny Biorafinacja Niskie kwalifikacje Kwalifikacje zawodowe 7 Kwalifikacje specjalistyczne Nasz model Nasza metodologia uwzględnia lokalne warunki rynku pracy przy szacowaniu ilości miejsc pracy netto, jakie można by utworzyć – tj. tych wyjmujących osoby z bezrobocia, a nie wypychających pracowników z już istniejących miejsc pracy. Wtedy oblicza się, jaki wpływ mogłoby to mieć na obniżenie bezrobocia. Bardziej szczegółowe objaśnienie metodologii wyliczania ilości miejsc pracy netto podajemy w aneksie (patrz str. 23). Dla odniesienia się do obaw, iż nowoutworzone miejsca pracy mogą wywierać nacisk na rynek pracy i powodować upadek zawodów na średnim szczeblu kwalifikacji, policzyliśmy również proporcję nowych miejsc pracy we wrażliwych gałęziach przemysłu, które oprą się temu zjawisku wydrążania rynku pracy. Stwierdziliśmy, iż ogromna większość tych miejsc pracy, ponad 90 procent z nich, będzie odporna na przyszłe zmiany, oferując dobre perspektywy zatrudnienia grupie osób, których przyszłość w innym razie byłaby niepewna. Sama gospodarka o obiegu zamkniętym jest już źródłem innowacji technologicznej. Nowe techniki recyklingu, montażu wtórnego i biorafinacji, obok innowacji modeli gospodarczych, takich jak uusługowianie, mogą powodować zmiany wymagań stawianych rynkowi pracy w dłuższej perspektywie, lecz przemysły oparte na gospodarce o obiegu zamkniętym zapewne w przewidywalnej przyszłości dostarczą zatrudnienia o dobrej jakości. Na koniec, dane z Wlk. Brytanii wskazują na to, iż istniejące miejsca pracy w gospodarce o obiegu zamkniętym mają dobrą jakość i dostarczają wyższego zadowolenia z pracy i bezpieczeństwa, niż wynosi średni poziom w tym kraju. Analiza jakości miejsc pochodzących z gospodarki o obiegu zamkniętym w innych krajach UE wykracza poza zakres niniejszego studium, jednakże informacje z Wlk. Brytanii sugerują, iż wzrost zatrudnienia w ramach gospodarki o obiegu zamkniętym może pomóc poprawić problemy z niewystarczającym zatrudnieniem, brakiem bezpieczeństwa i zadowolenia z pracy. Zatrudnieni w gospodarce o obiegu zamkniętym mają wyższe zadowolenie z pracy3 10% Osoby zatrudnione w gospodarce o obiegu zamkniętym Osoby zatrudnione w innych miejscach Procent siły roboczej 8% 6% 4% 2% 0% Chcący pracować w większym wymiarze czasu za obecną podstawową stawkę, gdyby mieli taką możliwość Poszukujący nowej pracy w miejsce obecnego głównego zatrudnienia 8 3 Trzy scenariusze gospodarki o obiegu zamkniętym na rok 2030 To studium modeluje trzy scenariusze na rok 2030, różniące się poziomem ambicji tempa dojścia do gospodarki o obiegu zamkniętym. Uważamy, iż nawet scenariusz ‘transformacji’ jest realistyczny i osiągalny poprzez dobrze zaprojektowany, ambitny pakiet europejskich polityk gospodarki o obiegu zamkniętym. Gospodarka o pełnym obiegu zamkniętym dokonywałaby jeszcze większego przekształcenia niż nasze scenariusze i miałyby jeszcze bardziej spektakularny wpływ na rynek pracy. Scenariusz 1 Bez nowych inicjatyw Nasz pierwszy scenariusz przyjmuje ustabilizowanie się rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym. Istniejące polityki są kontynuowane, lecz nie rozwija się już nowych inicjatyw. Scenariusz 2 Bieżąca stopa rozwoju W drugim scenariuszu gospodarka stale powiększa zakres obiegów zamkniętych, a nowe polityki wprowadza się w takim samym tempie, jak w ciągu ubiegłych piętnastu lat. Ten scenariusz z grubsza odpowiada skutkowi, jaki dla aktywności z zakresu gospodarki o obiegu zamkniętym miałby projekt pakietu rozwiązań Komisji Europejskiej z roku 2014. Scenariusz 3 Transformacja W trzecim scenariuszu postęp przyspiesza. Przedstawia to sobą bardzo ambitne przejście do gospodarki o obiegu zamkniętym w przeciągu następnych piętnastu lat. Kluczowe założenia: Stopa recyklingu Stopa montażu wtórnego w nadających się do tego sektorach Wzrost użytku wtórnego Wzrost uusługowienia Wzrost aktywności biogospodarki Scenariusz 1 Bez nowych inicjatyw 55% Scenariusz 2 Bieżąca stopa rozwoju 70% Scenariusz 3 Transformacja 85% istniejąca 20% 30% 10% 5% 15% 30% 15% 100% 5% 30% 100% W kolejnym rozdziale przekładamy te scenariusze na sytuację Włoch, Polski i Niemiec. Choć te kraje mają inne wyjściowe poziomy poszczególnych stóp, to posłużyliśmy się tymi samymi scenariuszami w takich granicach, żeby możliwe było dokonywanie porównań. 9 4 Scenariusze zatrudnienia we Włoszech, Polsce i Niemczech Podsumowanie We Włoszech, Polsce i Niemczech powstałaby znaczna liczba nowych miejsc pracy w gospodarce o obiegu zamkniętym. W przekroju tych trzech krajów, około jedna trzecia utworzonych miejsc pracy – ponad 270.000 w scenariuszu drugim – trafiłaby do osób obecnie bezrobotnych. Większość z nich związana byłaby z wtórnym montażem. W kolejnych rozdziałach zarysujemy bardziej szczegółowo, w jaki sposób każdy z tych krajów mógłby skorzystać z gospodarki o bardziej zamkniętym obiegu. Scenariusz 3 Scenariusz 2 Niemcy Polska Włochy Scenariusz 1 Miejsca brutto Miejsca netto Biogospodarka Wtórny montaż Recykling 10 Naprawy Uusługowienie Włochy Możliwości tworzenia miejsc pracy Scenariusz 1 Bez nowych inicjatyw Scenariusz 2 Bieżąca stopa rozwoju Miejsca brutto 35,000 Największy regionalny spadek bezrobocia Miejsca netto 18,000 0,20% 0,22% (Wyspy) Miejsca brutto 220,000 (Operatorzy urządzeń i maszyn oraz montażyści) 0,15 mld € Miejsca netto 89,000 1,45% 0,58% (Południe) Miejsca brutto 541,000 Zmniejszenie kosztów Największy spadek bezrobocia w zawodach bezrobocia (Rzemieślnicy i zawody związane) 0,75 mld € Miejsca netto 199,000 Scenariusz 3 Transformacja Procent miejsc brutto odpornych na przyszłość 3,38% 1,26% (Południe) (Rzemieślnicy i zawody związane) 1,69 mld € Największe możliwości wzrostu Największa korzyść dla rynku pracy Biogospodarka Zmniejszenie nierówności regionalnych Wyzwania dla rynku pracy Bezrobocie we Włoszech jest powyżej średniej UE, na poziomie 12,7 procent, choć rozpiętość stóp bezrobocia pomiędzy północą a południem jest ogromna, gdzie południe ma jedną z najwyższych w Europie na poziomie 20.7 procent a region wysp 21,2 procent, natomiast północny wschód wykazuje poziom 7,7 procent. Niedopasowanie zawodowe jest również znaczące, o rozpiętości od 3,37 procent dla specjalistów do 20,06 procent dla zawodów podstawowych. Włochy: stopa bezrobocia w regionach 11 Zawody podstawowe Operatorzy urządzeń i maszyn oraz montażyści Rzemieślnicy i zawody związane Wykształceni rolnicy, leśnicy i rybacy Sprzedaż i serwis Personel wsparcia biurowego Technicy i zbliżone zawody Specjaliści Kadra zarządzająca Włochy: stopa bezrobocia w zawodach Możliwości gospodarki o obiegu zamkniętym Jedną z najlepszych możliwości dla Włoch stanowi biogospodarka. Włochy mogłyby oprzeć się na swoim dużym sektorze wytwórczym, który jest drugim największym w Europie po Niemczech.4 Tego rodzaju wytwórstwo dotyczy przemysłu spożywczego, napojów, chemicznego, farmaceutycznego, pakowanych dóbr konsumpcyjnych i biotechnologii. Włochy mają duży i dobrze prosperujący sektor rolniczy, skupiający się na uprawie winogron, oliwek i owoców cytrusowych, jak również zbóż. Wytwarza on rocznie dziewięć milionów ton odpadów oraz 20 milionów pozostałości po zbiorach, które można by w wartościowy sposób wykorzystać wtórnie w kompostowaniu, fermentacji beztlenowej – i na koniec w biorafinacji.5,6 Włochy mają już 240 kompostowni i 43 zakłady fermentacji beztlenowej, zatrudniające łącznie ponad 2.600 osób i przetwarzające 5,6 milionów ton odpadów rocznie. 7,8 Do roku 2030 aktywność biogospodarki mogłaby wzróść dobrze ponad poziom wynikający ze scenariusza trzeciego. Co więcej, bieżące aktywności biogospodarcze dzieją się w dysproporcjonalnie dużym stopniu na północy kraju i tylko 22 procent zakładów fermentacyjnych i kompostowni zlokalizowane jest w regionach południa i wysp, pomimo tego, iż to właśnie tamte regiony posiadają około połowy ziemi rolnej we Włoszech.9,10 Ta nierównowaga podaży odpadów rolnych wskazuje na to, iż dodatkowe zakłady fermentacyjne i kompostownie powstaną zapewne właśnie na południu. 12 Wysokie stopy bezrobocia na południu i na wyspach Włoch zapewniają właściwe warunki dla tego, by rozwój tego przemysłu miał pozytywny wpływ na rynek pracy, raczej zmniejszając bezrobocie niż wypychając ludzi z już istniejących miejsc pracy. Jeszcze większą wartość można uzyskać poprzez możliwości tkwiące w sektorze biotworzyw sztucznych. Przemysł biotworzyw sztucznych we Włoszech uzyskał w roku 2012 obroty 370 milionów €, zaś jego dalszy wzrost zapewniłby porozrzucane po regionach miejsca pracy w zawodach wyżej kwalifikowanych.12 Kompostownie są głównie na północy, podczas gdy połowa ziemi rolnej jest na południu11 13 Polska Możliwości tworzenia miejsc pracy Scenariusz 1 Bez nowych inicjatyw Scenariusz 2 Bieżąca stopa rozwoju Miejsca brutto 67,000 Miejsca brutto 180,000 Miejsca brutto 361,000 Miejsca netto 27,000 Miejsca netto 68,000 Największy regionalny spadek bezrobocia Zmniejszenie kosztów Największy spadek bezrobocia w zawodach bezrobocia 0,31% 1,25% (Region Wschodni) (Zawody podstawowe) 0,72% 2,23% (Region Wschodni) (Zawody podstawowe) 1,29% 3,47% (Region Wschodni) (Zawody podstawowe) 0,02 mld € 0,05 mld € Miejsca netto 124,000 Scenariusz 3 Transformacja Procent miejsc brutto odpornych na przyszłość 0,09 mld € Największe możliwości wzrostu Największa korzyść dla rynku pracy Wtórny montaż Zmniejszenie bezrobocia w zawodach podstawowych i wykwalifikowanych Wyzwania dla rynku pracy Stopa bezrobocia w Polsce wynosi ogólnie 9 procent, przy mniej zróżnicowanym jego regionalnym rozkładzie niż w niektórych krajach UE. Najniższe jest w Regionie Centralnym obejmującym Warszawę, na poziomie 7,7 procent, natomiast najwyższe wynosi 11,2 procent w Regionie Wschodnim. Polska: stopy bezrobocia w regionach 14 Na większą uwagę zasługuje dystans pomiędzy najwyższymi a najniższymi stopami bezrobocia w zawodach. Jedynie 1,31 procenta wykształconych rolników, leśników i rybaków jest bez pracy, w porównaniu z 22,48 procent osób w zawodach podstawowych. Zawody podstawowe Operatorzy urządzeń i maszyn oraz montażyści Rzemieślnicy i zawody związane Wykształceni rolnicy, leśnicy i rybacy Sprzedaż i serwis Personel wsparcia biurowego Technicy i zbliżone zawody Specjaliści Kadra zarządzająca Polska: stopy bezrobocia w zawodach Przed Polską stają również inne wyzwania na rynku pracy: bezpieczeństwo pracy jest niskie i kraj ma ponad dwukrotnie wyższy od średniej unijnej udział tak zwanych ‘śmieciowych’ albo czasowych umów o pracę. Ponieważ gospodarka o obiegu zamkniętym przynosi miejsca pracy, które najpewniej będą miały charakter długofalowy, daje to możliwości tworzenia trwałego i poszukiwanego zatrudnienia. Nasze modelowanie wskazuje, iż 92 procent stanowisk związanych z montażem wtórnym będzie utrzymanych nie mniej niż przez dekadę, pomimo ruchu w kierunku większej mechanizacji. Możliwości gospodarki o obiegu zamkniętym Gospodarka Polski doświadczyła w ostatnich 25 latach niezwykłego wzrostu, przy blisko podwojeniu PKB. Ten sukces napędziły sektory nisko i średnio zaawansowane technologicznie, nisko opłacające wykwalifikowaną siłę roboczą. Niestety, niska wartość dóbr wytwarzanych przez polskie gałęzie przemysłu oznacza, iż wydajność gospodarcza wynosi tu tylko dwie trzecie średniego poziomu w Europie zachodniej. Również ten model wzrostu nie da się prawdopodobnie utrzymać w dłuższej perspektywie, gdyż płace rosną, zmniejszając przewagę płacową Polski. Poprzez przyjęcie bardziej 15 wydajnych zasobowo modeli wytwarzania z gospodarki o obiegu zamkniętym, wzrost płac mogą równoważyć niższe koszty wsadowe, pomagając utrzymać wzrost. Analiza McKinsey’a stwierdza, iż za 60% dystansu pomiędzy poziomem wydajności w Polsce a w krajach Europy zachodniej odpowiadają cztery sektory: rolniczy, wytwórczy, górniczy i energetyczny.13 W sektorze wytwórczym, działami o największym potencjale do pokonania tego dystansu wydajności są: samochodowy, meblowy, tekstylny, chemiczny oraz dział zaawansowanych urządzeń elektrycznych i elektronicznych. Wszystkie te sektory dobrze nadają się do wprowadzania wewnętrznych pętli gospodarczych obiegów zamkniętych. Obok kierowania się ku sektorom o wyższej wartości, Polska mogłaby zacząć wcześniej odnosić korzyści z tych sektorów, poprzez stworzenie zdolności do dokonywania napraw i wtórnego montażu w sektorach samochodowym, meblarskim i elektronicznym. W tym scenariuszu, zakładając 15 procentowy wzrost wtórnego użytku i 20 procentowy wzrost wtórnego montażu w odpowiednich gałęziach przemysłu, można by utworzyć 74.000 miejsc pracy, z czego 27.000 byłoby miejscami netto. Według naszej analizy, regionami, które najprawdopodobniej by na tym skorzystały, są Region Południowy, w którym znalazłaby się większość miejsc brutto, oraz Region Wschodni, gdzie pojawiłoby się najwięcej miejsc netto. Wtórny montaż tworzy liczne możliwości zatrudnienia w zawodach wykwalifikowanych i częściowo wykwalifikowanych, szczególnie w rzemiośle i zawodach związanych, co odpowiadałoby mocnym stronom Polski. Niemniej jednak zapewniłoby to również miejsca pracy w zawodach mniej wykwalifikowanych – tam, gdzie są one obecnie potrzebne: np. w scenariuszu drugim potrzeba 6.000 miejsc brutto w zawodach podstawowych, z których 95 procent byłoby miejscami netto. Polska: rozmieszczenie miejsc pracy związanych z montażem wtórnym w regionach 16 Polska: rozmieszczenie miejsc pracy związanych z montażem wtórnym w zawodach Miejsca brutto Miejsca netto Kadra zarządzająca Specjaliści Technicy i zbliżone zawody Personel wsparcia biurowego Sprzedaż i serwis 17 Zawody Wykształceni Rzemieślnicy Operatorzy rolnicy, urządzeń podstawowe i zawody leśnicy i maszyn związane i rybacy oraz montażyści Niemcy Możliwości tworzenia miejsc pracy Scenariusz 1 Bez nowych inicjatyw Scenariusz 2 Bieżąca stopa rozwoju Miejsca brutto 43,000 Miejsca brutto 482,000 Miejsca netto 13,000 Największy regionalny spadek bezrobocia Zmniejszenie kosztów Największy spadek bezrobocia w zawodach bezrobocia 0,08% 0,12% (Hamburg) (Rzemiosło i zawody związane) 0,68% 0,95% (Saksonia-Anhalt) (Zawody podstawowe) 1,69% 2,33% (Saksonia-Anhalt) (Zawody podstawowe) 0,20 mld € Miejsca netto 122,000 1,89 mld € Miejsca brutto 1.269,000 Miejsca netto 287,000 Scenariusz 3 Transformacja Procent miejsc brutto odpornych na przyszłość Największe możliwości wzrostu Uusługowienie i naprawy 4,44 mld € Największa korzyść dla rynku pracy Zmniejszenie nierówności regionalnych w północnych i wschodnich Niemczech Wyzwania dla rynku pracy Jaskrawo kontrastując z sytuacją we Włoszech i w Polsce, stopa bezrobocia w Niemczech spadła z 7,7 procent w 2009 do pięciu procent w 2015. Na poziomie regionalnym, siedem z najniższych poziomów bezrobocia w UE znajduje się w Niemczech, łącznie z dwoma najniższymi – Bawarią na poziomie 2,9 procent oraz Badenią-Wirtembergią na poziomie 3,1 procent. Nawet jednak w kraju, który odniósł tak duże powodzenie w zakresie bezrobocia, jak Niemcy, istnieją nierówności regionalne. Regiony dawnych Niemiec wschodnich pozostają w tyle za zachodnimi pod względem zamożności, zatrudnienia i zaawansowania technologicznego, wykazując ponad trzykrotnie wyższe stopy bezrobocia: 9,8 procenta w Berlinie i 9,6 procenta w Meklemburgii-Pomorzu Przednim. Raport Berlin Institute z lipca 2015 podaje, iż pracownicy na wschodzie kraju zarabiają średnio o 800 euro mniej od swoich odpowiedników na zachodzie, zaś ich wydajność jest o 27 procent niższa, który to dystans niewiele zmalał od 1991.14 Miejsca pracy na wschodzie bardziej dotyczą rolnictwa, opieki zdrowotnej czy turystyki niż gałęzi przemysłu o wyższej wartości.15 Bezrobocie również różni się w przekroju zawodów, choć nie tak jaskrawo jak we Włoszech i w Polsce. 18 Zawody podstawowe Operatorzy urządzeń i maszyn oraz montażyści Rzemieślnicy i zawody związane Wykształceni rolnicy, leśnicy i rybacy Sprzedaż i serwis Personel wsparcia biurowego Technicy i zbliżone zawody Specjaliści Kadra zarządzająca Niemcy: stopy bezrobocia w zawodach Możliwości gospodarki o obiegu zamkniętym Z pozoru Niemcy są najsłabiej umiejscowione pod względem możliwości odniesienia na rynku pracy korzyści z gospodarki o obiegu zamkniętym, ponieważ ich gospodarka jest prężna a bezrobocie niskie. Pomimo tego, iż nasze modelowanie pokazuje, że miejsca pracy stworzone przez gospodarkę o obiegu zamkniętym w Niemczech przeciętnie obniżają ogólne bezrobocie raczej w stopniu mniejszym niż we Włoszech i w Polsce, to nadal istnieją znaczące możliwości związane z taką gospodarką pod względem rozwiązywania regionalnych problemów bezrobocia i wykorzystywania istniejących przewag niemieckiego sektora wytwórczego. Po pierwsze, większa aktywność w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym przyniosłaby duże korzyści we wschodnich Niemczech, łącznie z okręgiem wyborczym Pani Kanclerz Merkel, Meklemburgią – Pomorzem Przednim. W scenariuszu trzecim, region ten mógłby ujrzeć 11.000 miejsc pracy netto w sektorach gospodarki o obiegu zamkniętym, odczuwając spadek bezrobocia o 1,4 procent oraz kosztów bezrobocia o 177 milionów euro. 19 Niemcy: zmiana stóp bezrobocia w regionach Bezrobocie w 2014 Bezrobocie w scenariuszu trzecim Pod drugie, ponieważ niemieccy wytwórcy już wytwarzają dobra o wysokiej jakości, trwałe i nadające się do naprawy, mają możliwość przejścia w kierunku uusługowienia i leasingu. Poprzez leasing wyrobów, to raczej wytwórca niż klient ponosi koszty wymiany wyrobu w przypadku jego zepsucia się – lecz również zbiera pożytki z wyrobów, które są naprawialne i zbudowane pod kątem trwałości. Wiodące niemieckie firmy już testują ową przestrzeń: na przykład Drive Now, wprowadzony przez BMW, jest klubem samochodów elektrycznych, udostępniającym w pięciu krajach Europy północnej krótkoterminowy wynajem pojazdów elektrycznych przy pomocy aplikacji na smartfon.16 Wzrost sektorów napraw i uusługowienia dostarczyłby miejsc pracy w całych Niemczech i w szeregu poziomów kwalifikacji zawodowych. Prace związane z naprawami byłyby bardziej zdecentralizowane i skierowane do bezrobotnych na średnim poziomie umiejętności w całym kraju. Prace dotyczące uusługowienia raczej dawałyby wykwalifikowane miejsca pracy skupione w miastach. Takie miejsca pracy powstawałyby w całych Niemczech, lecz przemysłowe lokomotywy Bawarii i BadeniiWirtembergii doświadczyłyby stosunkowo niewielkiego zmniejszenia bezrobocia. Natomiast znaczące spadki bezrobocia miałyby miejsce na wschodzie w Berlinie, w Nadrenii-Westfalii w uprzemysławianym na nowo północnym zachodzie kraju oraz w Hamburgu na północy. 20 Niemcy: rozłożenie miejsc pracy w uusługowieniu w regionach Miejsca brutto Miejsca netto 21 Wnioski Korzyści środowiskowe oraz oszczędności kosztów płynące z gospodarki o obiegu zamkniętym dostarczają wystarczającego uzasadnienia dla tego, żeby Europa stała się w większym stopniu areną takiej gospodarki. W studium pokazaliśmy jednak też, że występują tu również korzyści społeczne. Sektory wdrażające obiegi zamknięte dobrze nadają się do tworzenia miejsc pracy w zawodach i regionach uporczywie wykazujących wysokie stopy bezrobocia, aby przyczyniać się do zmniejszania strukturalnego bezrobocia. Przejście do gospodarki o obiegu zamkniętym będzie wyglądało inaczej w każdym kraju. We Włoszech najwyraźniejsze możliwości rysują się w biogospodarce, która ma wyśmienite szanse na rozwinięcie sektora biorafinacji, wykorzystującego uboczne produkty rolne i materiały resztkowe z południa kraju. Wydajność produktową Polski może pobudzić wtórny montaż, który podtrzymałby wzrost gospodarczy, dostarczając możliwości tworzenia trwałych miejsc pracy o dobrej jakości. Również nawet w Niemczech gospodarka o obiegu zamkniętym może pomóc obniżyć bezrobocie we wschodnich miastach i zapewnić nowe, mniej intensywne zasobowo źródło wzrostu dla wysokowartościowego sektora wytwórczego tego kraju. Zakres tych korzyści dla rynku pracy zależał będzie od stopnia, w jakim gospodarka europejska wdroży obiegi zamknięte. Żaden z przedstawionych w tym studium scenariuszy nie jest niemożliwy do osiągnięcia do roku 2030, lecz ambitne wyniki będą wymagać skutecznej polityki publicznej – zarówno na poziomie europejskim, jak i krajowym. 22 Aneks Metodologia W swej większej części niniejsze studium opiera się ściśle na metodologii opracowanej dla podobnego studium brytyjskiego rynku pracy pod tytułem Możliwości sprostania wyzwaniom brytyjskiego rynku pracy poprzez wzrost gospodarki o obiegu zamkniętym, opublikowanego przez Green Alliance i WRAP w styczniu 2015. 17 Metodologia ta została przedstawiona w skrócie poniżej, opisując po kolei założenia co do informacji wyjściowych dotyczących działań w gospodarce o obiegu zamkniętym, bezrobocia i scenariuszy, następnie obliczania miejsc pracy brutto i netto, procentu miejsc, które są odporne na przyszłe zmiany, oraz wyliczania oszczędności kosztów bezrobocia. Więcej szczegółów można znaleźć w raporcie wydanym przez Green Alliance i WRAP. Wyjściowe poziomy aktywności i miejsc pracy w gospodarce o obiegu zamkniętym Niektóre z już bardziej utrwalonych sektorów gospodarki o obiegu zamkniętym, takich jak naprawy, są już w oczywisty sposób reprezentowane w czterocyfrowych kodach drugiej nowelizacji Klasyfikacji Statystycznej Wspólnoty Europejskiej (NACE).18 W takich przypadkach znajdywaliśmy dane o ilościach miejsc pracy w każdym z krajów i, tam, gdzie to było możliwe, w każdym regionie. Tam, gdzie nie był dostępny regionalny rozkład miejsc pracy, określaliśmy to w przybliżeniu, opierając się na regionalnym rozkładzie miejsc pracy na wyższych poziomach klasyfikacji NACE. Na przykład można posłużyć się miejscami pracy związanymi z zarządzaniem odpadami dla określenia przybliżonego rozkładu miejsc pracy w recyklingu, których ilość jest podawana jedynie na poziomie kraju. Takie podejście ma jednak pewne granice, gdyż nie jest prawdopodobne, że uchwyci ono pełen zakres tworzonych miejsc pracy. Dla gałęzi w ogóle nie ujmowanych przez kody NACE posłużono się innymi szacunkami. Na przykład czasem znana jest liczba zakładów prowadzących fermentację beztlenową, zaś ilość miejsc pracy jest tam szacowana na podstawie innych studiów podających średnie zatrudnienie na zakład. Dla oszacowania rozkładu miejsc pracy z gospodarki o obiegu zamkniętym pośród różnych zawodów, dokonywaliśmy przybliżeń w oparciu o taki rozkład w Wlk. Brytanii. Nie były dostępne dane o bieżących stopach recyklingu dla wszystkich strumieni odpadów na poziomie regionalnym, wykorzystaliśmy więc, jako najlepsze możliwe przybliżenie, dane dotyczące odpadów komunalnych. Przy braku danych empirycznych założyliśmy, iż wskaźniki nowych miejsc pracy w komunalnych i innych działaniach recyklingowych będą zbliżone. Stopy dotyczące wtórnego montażu odnoszą się jedynie do nadających się do tego gałęzi, co waha się od 21 procent w Polsce do 36 procent w Niemczech. Wyjściowe stopy wtórnego montażu oszacowano jako równe stopom brytyjskim, wynoszącym cztery procenty w nadających się do tego gałęziach przemysłu. To może raczej zaniżać potencjał tworzenia miejsc pracy, gdyż obecne stopy wtórnego montażu są chyba w innych częściach UE niższe.19 23 Dane o zatrudnieniu i bezrobociu w UE W większości dane te są dostępne z Eurostatu. Zgodnie z przewodnikiem Eurostatu na temat spójności danych, wykorzystaliśmy Przegląd Siły Roboczej UE jako bardziej dokładną miarę całkowitego bezrobocia oraz Strukturalny Przegląd Gospodarki jako źródło rozkładu pomiędzy gałęziami,.20 Tam, gdzie występowały rozbieżności pomiędzy podawanymi wielkościami ogólnokrajowymi a sumami danych z badań regionalnych bądź w rozbiciu na zawody, zgodnie z zaleceniami odwoływaliśmy się do wyższych poziomów.21 Nasze scenariusze Scenariusze zostały opracowane dla wspomnianego wyżej studium Green Alliance i WRAP. W przypadku recyklingu stopy odnoszą się do wszystkich strumieni odpadów. Stopy dla wtórnego montażu odnoszą się jedynie do tych sektorów, które oceniliśmy za odpowiednie do wprowadzania montażu wtórnego, i wylicza się je, dzieląc przychody z montażu wtórnego przez przychody z całej produkcji w owych sektorach. Nadające się do tego sektory obejmują elektryczny, elektroniczny, urządzeń przemysłowych i samochodowy. Podane przez nas stopy recyklingu i wtórnego montażu są stopami bezwzględnymi. Uusługowienie, wtórny użytek i biorafinacja mniej dają się uliczbowić jako bezwzględny procent i zamiast tego scenariusze posługują się zmianą w stosunku do naszego roku bazowego. Liczba miejsc brutto Jako punkt wyjścia dla projekcji wzrostu zatrudnienia braliśmy istniejący rozkład miejsc pracy pod względem regionów i zawodów i każdą z aktywności w ramach gospodarki o obiegu zamkniętym modeluje się nieco inaczej, opierając się na najbardziej rozsądnych założeniach. Na przykład przewiduje się, iż liczba miejsc pracy związanych z recyklingiem wzrośnie bardziej w tych regionach, które mają niższe stopy recyklingu, natomiast miejsca pracy w zakresie wtórnego montażu modeluje się na poziomie ogólnokrajowym, w oparciu o wielkość istniejącego przemysłu wytwórczego i roli w nim sektorów nadających się do wprowadzania wtórnego montażu – przy założeniu, iż wtórny montaż jest dwukrotnie bardziej pracochłonny od pierwotnego wytworzenia.22 Miejsca pracy związane z wtórnym montażem przypisuje się regionom proporcjonalnie do istniejących miejsc w produkcji. W stosownych miejscach wlicza się również czynnik utraty miejsc pracy, np. nowe miejsca pracy w recyklingu wyprą pewną niewielką liczbę miejsc pracy na składowiskach oraz w gałęziach wytwarzających dziewiczy papier i szkło, zaś miejsca związane z naprawami wyprą pewną niewielką liczbę miejsc w pierwotnym wytwórstwie. Miejsca pracy netto Krytycznym składnikiem naszego studium jest to, czy dane miejsce pracy, stworzone przez gospodarkę o obiegu zamkniętym, będzie miejscem netto i wyjmie daną osobę z szeregów bezrobotnych. Pierwszym podjętym przez nas krokiem było odjęcie procentu miejsc, który mogłyby trafić do osób przenoszących się skądś do danego regionu w celu podjęcia danej pracy, co przyjęliśmy na poziomie imigracji w danym kraju. 24 Ustaliliśmy następnie poziom, do którego mogłyby, rozsądnie biorąc, spaść stopy bezrobocia, co jest znane jako stopa bezrobocia równowagi (NAIRU). Większość ekonomistów zgadza się z tym, iż stopy bezrobocia nie mogłyby nigdy osiągnąć wartości zerowej, gdyż zawsze będą osoby zmieniające pracę i ponieważ niskie poziomy bezrobocia wywołują naciski na inflację. Oceniając potencjał do tworzenia miejsc pracy netto, przyjęliśmy, iż wszystkie regiony w obrębie danego kraju mogłyby teoretycznie obniżyć swe stopy bezrobocia do poziomu, jaki występuje w regionie mającym najniższe bezrobocie w tym kraju. W regionie o najniższym bezrobociu przyjęliśmy, iż istnieje zerowe prawdopodobieństwo, iż dane miejsce pracy stworzone w ramach gospodarki o obiegu zamkniętym będzie miejscem netto, natomiast, na drugim końcu spektrum, w regionie o najwyższym bezrobociu przyjmowaliśmy, iż takie prawdopodobieństwo wynosi 100 procent. Pozostałe regiony uzyskują prawdopodobieństwo proporcjonalne do swego miejsca w spektrum stóp bezrobocia wszystkich regionów danego kraju. W miarę powstawania miejsc netto, stopa bezrobocia spada, co zmienia prawdopodobieństwo tego, że następne miejsce pracy brutto w danym regionie będzie miejscem netto. Dokładnie taką samą metodologię powtórzyliśmy w przypadku zawodów i uśredniliśmy liczby, aby określić sumy miejsc pracy netto. Miejsca odporne na przyszłe zmiany Procent miejsc pracy, które są odporne na przyszłe zmiany, odnosi się jedynie do tych zawodów, w przypadku których według CEDEFOP spodziewany jest spadek w liczbach bezwzględnych w każdym kraju do roku 2025.23 Zsumowaliśmy liczbę miejsc brutto tworzonych przez aktywności z zakresu gospodarki o obiegu zamkniętym, a następnie obliczyliśmy, ile z nich mogłoby zostać utracone, zakładając, iż trendy dotyczące zawodów stosują się w równym stopniu do miejsc pracy w gospodarce o obiegu zamkniętym. O pozostałej liczbie twierdzi się, iż jest odporna na przyszłe zmiany. Oszczędności na kosztach bezrobocia Oszczędności na kosztach opierają się na liczbach z Eurostatu o wydatkach krajów na zasiłki dla bezrobotnych, podzielonych przez liczbę bezrobotnych, dla ustalenia przeciętnego wydatku na osobę bezrobotną.24 Oszczędności wylicza się poprzez pomnożenie liczby miejsc netto przez przeciętny wydatek na osobę bezrobotną. 25 Przypisy 1 CEDEFOP, 2015, ‘Employment trends: 2015 skills forecast’ (Trendy w zatrudnieniu: prognoza umiejętności 2015), www.cedefop.europa.eu/en/publications-andresources/data-visualisations/employment-trends 2 Na przykład zobacz: A Wijkman, K Skanberg and M Berglund, 2015, The circular economy and benefits for Society (Korzyści społeczne z gospodarki o obiegu zamkniętym), The Club of Rome 3 Przegląd siły roboczej lipiec-wrzesień 2014, dostępny z www.nomisweb.co.uk, pobrany w lutym 2015; wyliczenia Green Alliance 4 W Bogdan, D Boniecki, E Labaye, T Marciniak and M Nowacki, 2015, Poland 2025: Europe’s new growth Engine (Polska 2025: nowy silnik wzrostu w Europie), p 46, McKinsey & Company, www.mckinsey.com/insights/economic_studies/how_poland_can_become_a_european_growth_engine 5 N Scarlat, M Martinov and J F Dallemand, ‘Assessment of the availability of agricultural crop residues in the European Union: potential and limitations for bioenergy use’ (Ocena dostępności rolniczych pozostałości pozbiorowych w Unii Europejskiej: potencjał i ograniczenia wykorzystania bioenergetycznego), www.researchgate.net/publication/44622751_Assessment_of_the_availability_of_agricultural_crop_residues_in_the_European_Union_Potential_and_ limitations_for_bioenergy_use 6 Eurostat, 2015, ‘Generation of waste [env_wasgen]’ (Wytwarzanie odpadów), ec.europa.eu/eurostat/data/database?node_code=env_wasgen 7 Recycling industry, 2012, ’20 years of Italian composting’ (20 lat kompostowania we Włoszech), www.recyclind.it/page.php?lang=ita&idpagina=19 8 M Centemero, M Ricci, M Giavini, D Dall’Anna, J Campagnol and G Longu, 2015, Annual report of the Italian Composting and Biogas Association: 2015 (Roczne sprawozdanie włoskiego stowarzyszenia kompostowania i biogazu), Consorzio Italiano Compostatori, www.materiarinnovabile.it/deposito/file/ CIC%20annual_report2015eng.pdf 9 Ibid 10 Eurostat, 2015, ‘Key farm variables: area, livestock (LSU), labour force and standard output (SO) by agricultural size of farm (UAA), legal status of holding and NUTS 2 regions (Kluczowe zmienne gospodarstw: inwentarz żywy (LSU), siła robocza i znormalizowana produkcja (SO) w podziale na wielkość rolną gospodarstwa (UAA), status prawny własności oraz region NUTS 2) [ef_kvaareg]’, ec.europa.eu/eurostat/data/database?node_code=ef_kvaareg 11 Consorzio Italiano Compostatori, 2014, Country report on biowaste collection and recycling in Italy (Raport krajowy o zbiórce bioodpadów i recyklingu we Włoszech), Consorzio Italiano Compostatori, www.compostnetwork.info/wordpress/wp-content/uploads/2011/05/2015-ItalyCountry-report-onbiowaste-collection-and-recycling.pdf 12 Assobioplastiche, 2013, ‘The Italian market of compostable biodegradable bioplastics’ (Włoski rynek kompostowalnych, biodegradowalnych biotworzyw sztucznych), www.assobioplastiche.org/wp-content/uploads/2013/10/The-Italian-Market-of-Compostable-Bioplastics.pdf 13 Poland 2025: Europe’s new growth engine, Op cit, p4 14 T Damm, D Geyer, V Kreuter, K Maget, R Müller, W Rösler, F Sievers, S Sievert, M Slupina, N Storz, S Sütterlin, F Woellert and R Klingholz, 2015, So geht Einheit: wie weit das einst geteilte Deutschland zusammengewachsen ist (Tak się ma jedność: jak odległe jest zrośnięcie się na nowo kiedyś podzielonych Niemiec), Berlin-Institut für Bevölkerung und Entwicklung 15 R Fonsegrives, 2014, ‘Germany’s East-West Berlin Wall divide is still palpable’ (Mur berliński podziału Niemiec na wschodnie i zachodnie jest nadal odczuwalny), www.businessinsider.com/afp-25-years-on-germanys-east-west-divide-stillpalpable-2014-10?IR=T 16 DriveNow, 2015, ‘DriveNow international’, uk.drive-now.com/#!/carsharing/international 17 J Morgan and P Mitchell, 2015, Opportunities to tackle Britain’s labour market challenges through growth in the circular economy (Możliwości sprostania wyzwaniom brytyjskiego rynku pracy poprzez wzrost gospodarki o obiegu zamkniętym), Green Alliance 18 Eurostat, 2015, ‘Glossary: Statistical classification of economic activities in the European Community (NACE)’ (Słownik: Klasyfikacja statystyczna działalności gospodarczej we Wspólnocie Europejskiej), ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/ Glossary:Statistical_classification_of_economic_activities_in_the_European_Community_%28NACE%29 19 USITC, 2011, Remanufactured goods: an overview of the US and global industries, markets and trade (Dobra powtórnie montowane: przegląd przemysłu, rynków i obrotów w USA i na świecie), USITC, p 178, www.usitc.gov/publications/332/pub4356.pdf 20 Eurostat, 2015, ‘LFS series - Detailed annual survey results (lfsa): coherence’ (Seria LFS – Szczegółowe wyniki przeglądu rocznego (lfsa): spójność), ec.europa.eu/eurostat/cache/metadata/en/lfsa_esms.htm#coherence1447669231867 21 Eurostat, 2015, ‘Structural business statistics (sbs): coherence’ (Strukturalna statystyka gospodarcza (sbs): spójność), ec.europa.eu/eurostat/cache/metadata/en/sbs_esms.htm#coherence1442303345860 22 G Lavery, N Pennell, S Brown and S Evans, 2013, The next manufacturing revolution: non-labour resource productivity and its potential for UK manufacturing (Następna rewolucja w wytwarzaniu: pozapracowa wydajność zasobowa i jej potencjał dla wytwórstwa w Wlk. Bryt.), Next Manufacturing Revolution, www.nextmanufacturingrevolution.org/wp-content/uploads/2013/09/Next-Manufacturing-Revolution-fullreport.pdf 23 CEDEFOP, 2015, ‘Employment trends: 2015 skills forecast’, www.cedefop.europa.eu/en/publications-andresources/data-visualisations/employmenttrends 24 Unemployment costs (Koszty bezrobocia): Eurostat, Tables by benefits-unemployment function spr_exp_fun 26 27 28
Sarah Churchill-Slough
