Microsoft Word Viewer - strategia2009-2015_zal2

Transkrypt

Załącznik do Uchwały
Nr 489/XXXV/2009
Rady Miasta Rybnika
z dnia 21 stycznia 2009 r.
STRATEGIA POLITYKI SPOŁECZNEJ
DLA MIASTA RYBNIKA NA LATA 2009 - 2015
SPIS TREŚCI:
1. Wprowadzenie
2. Charakterystyka społeczności lokalnej Miasta Rybnika i jego
głównych zasobów
2.1. Instytucje i organizacje tworzące system pomocy
społecznej w Rybniku
2.1.1. Ośrodek Pomocy Społecznej
2.1.2. Miejski Dom Pomocy Społecznej
2.1.3. Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy
2.1.4. Środowiskowy Dom Samopomocy „Cogito Noster”
2.1.5. Ośrodek Interwencji Kryzysowej i Psychoterapii
2.1.6. Zespół Ognisk Wychowawczych
2.1.7. Dom Dziecka
2.1.8. Rodzinne Domy Dziecka
2.1.9.Ośrodek Leczniczo-Rehabilitacyjny dla Dzieci
Niepełnosprawnych Ruchowo problemów Umysłowo
im. Jana Pawła II
2.1.10. Trzeci sektor
3. Diagnoza problemów społecznych z uwzględnieniem obszarów
marginalizacji i wykluczenia społecznego
4. Misja i Analiza SWOT
5. ZałoŜenia programowe w
wykluczenia społecznego
zakresie
zapobiegania
zjawiskom
6. Wybrane cele strategiczne
7. Zakończenie i wnioski
8. Załączniki
2
Wprowadzenie
Obowiązujące dokumenty strategiczne o zasięgu ogólnokrajowym, wojewódzkim oraz lokalnym,
takie jak:
• Program Operacyjny Kapitał Ludzki – Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 20072013,
• Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2007 – 2013,
• Strategia Polityki Społecznej na lata 2007 – 2013,
• Strategia Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006 – 2020,
• Strategia Zintegrowanego Rozwoju Miasta Rybnika,
wytyczają kierunki ogólnego rozwoju społeczno - gospodarczego, których realizacja ma
zapewnić zbudowanie rzeczywistości, gwarantującej członkom społeczeństwa dobrobyt oraz
minimalizującej występujące między nimi róŜnice.
Problem wykluczenia społecznego, szeroko przedstawiany w licznych opracowaniach
teoretycznych i empirycznych, przede wszystkim w Narodowej Strategii Integracji Społecznej
dla Polski, zdefiniowano jako brak lub ograniczenie moŜliwości uczestnictwa, wpływania
i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynków, które powinny być
dostępne dla wszystkich, w szczególności dla osób ubogich, które w większym stopniu
podatne są na wykluczenie społeczne. Transformacja ustrojowa (lata 90-te) i jej skutki,
szczególnie mocno wpłynęły na tradycyjne rodziny robotnicze, dotknięte brakiem stałego źródła
utrzymania (likwidacja miejsc pracy w przemyśle cięŜkim), brakiem zdolności i moŜliwości
przekwalifikowania się do potrzeb szybko rozwijającego się sektora usług – zdeterminowały
zjawisko wykluczenia i marginalizacji społecznej.
Wykluczenie i marginalizacja społeczna, związane z ubóstwem, bezrobociem, problemami
egzystanecji osób samotnych, starszych i niepełnosprawnych, niedostatkiem materialnym
rodzin, szczególnie wielodzietnych, uzaleŜnieniem i przemocą w rodzinie - to trudne problemy
społeczne oraz bariery w osiąganiu zrównowaŜonego rozwoju. Z uwagi na powyŜsze, polityka
społeczna wobec wykluczonych społecznie winna być celową, zharmonizowaną i metodyczną
działalnością podmiotów Ŝycia publicznego, słuŜącą wywieraniu bezpośredniego wpływu na
warunki ich Ŝycia.
Kwestie społeczne dotyczące rodzin i osób, wymagających wsparcia co do swej istoty
i treści, podlegają procesom weryfikacji i zmian, stawiają przed władzą lokalną nowe wyzwania
rozwojowe, w zakresie rozwiązywania problemów społecznych, słuŜących budowaniu oparcia
społecznego oraz tworzą podstawy do poprawy społecznej i ekonomicznej efektywności usług,
świadczonych na rzecz tych grup społecznych. Od skuteczności podejmowanych rozwiązań
oraz działań zaleŜy funkcjonowanie wspólnoty samorządowej, jaką stanowi gmina i powiat.
Jednym z priorytetowych kierunków działania pomocy społecznej jest integracja
ze środowiskiem osób i rodzin, znajdujących się w trudnej sytuacji Ŝyciowej, której
nie mogą przezwycięŜyć wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i moŜliwości. Realizacji
priorytetów w obszarze polityki społecznej ma sprzyjać aktywna polityka, w tym prorodzinna –
oznaczająca systemowe wsparcie rodzin, szczególnie w pierwszych latach wychowywania
dzieci, obejmująca działania w sferze zdrowotnej, bytowej, edukacji i wychowania, a takŜe
budowanie holistycznego systemu wspierania, łączenia rodzicielstwa i pracy zawodowej.
Działania takie wymagają kompleksowych inicjatyw i zaangaŜowania z jednej strony
administracji publicznej, z drugiej zaś sektora pozarządowego oraz pracodawców. NaleŜy
jednak pamiętać, Ŝe polityka społeczna koncentruje swoją uwagę i aktywność na
nieprzewidywalnym do końca zbiorem zjawisk, zdarzeń i sytuacji, który zmienia się wraz ze
zmianami demograficznymi, społecznymi, kulturalnymi oraz gospodarczymi społeczności
lokalnych.
Realizacja strategicznych kierunków działania, zawartych w „Strategii Polityki Społecznej dla
Miasta Rybnika na lata 2009-2015”, pozwoli władzom samorządowym i innym instytucjom
sfery pomocy społecznej, elastycznie reagować na pojawiające się zagroŜenia dla stabilności
i jakości Ŝycia mieszkańców Rybnika oraz na przyjęcie nowych rozwiązań w celu ograniczenia
niekorzystnych skutków marginalizacji i wykluczenia społecznego.
3
W ujęciu strategicznym pomoc społeczna w Rybniku nie ogranicza się wyłącznie do udzielania
wsparcia finansowego, ale przede wszystkim ukierunkowana jest na budowanie lokalnego
systemu reintegracji społecznej i zawodowej osób z problemami społecznymi.
Podstawową gwarancją spójnej polityki społecznej jest szybkie reagowanie na pojawiające się
zagroŜenia obniŜenia statusu socjalno - zdrowotnego członków lokalnej społeczności,
funkcjonalność infrastruktury miejskiej, jak równieŜ elastyczność, trafność doboru metod oraz
środków zaspokajania istotnych potrzeb członków danej społeczności.
Niniejszy dokument opiera się na analizach, opracowaniach własnych oraz materiałach
statystycznych, charakteryzujących beneficjentów (odbiorców) pomocy społecznej. Uwzględnia
równieŜ najwaŜniejsze problemy społeczne występujące w Mieście, systematyzuje potrzeby
w zakresie pomocy społecznej oraz przedstawia załoŜenia programowe do realizacji
w perspektywie do 2015 roku.
Strategia jest dokumentem ogólnym, planistycznym, uwzględniającym przede wszystkim
problemy mieszkańców, najbardziej naraŜonych na wykluczenie społeczne. Zawiera ponadto
charakterystyczne dla Miasta dane statystyczne, które określają profil społeczno demograficzny mieszkańców w latach 2006 – 2007.
Niniejszy dokument jest spójny z kierunkami rozwoju i celami Strategii Zintegrowanego Rozwoju
Miasta Rybnika, których realizacja doprowadzić ma do poprawy jakości Ŝycia mieszkańców
równieŜ przez zapewnienie pomocy społecznej adekwatnej do potrzeb. Jej uzupełnienie oraz
integralną część stanowią programy krótkoterminowe w zakresie profilaktyki uzaleŜnień,
pomocy dziecku i rodzinie, współpracy z organizacjami pozarządowymi, tworzenia warunków
dla pełnego uczestniczenia osób niepełnosprawnych i ich rodzin w Ŝyciu społecznym,
zapewnienia lokali socjalnych najuboŜszym mieszkańcom Miasta. Zaliczyć do nich moŜna:
„Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych”, „Program
przeciwdziałania narkomanii dla Miasta Rybnika”, „Program współpracy Miasta Rybnika
z organizacjami pozarządowymi i innymi organizacjami prowadzącymi działalność poŜytku
publicznego”, „Samorządowy Program na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2001 –
2010”, „Program gospodarowania zasobem mieszkaniowym gminy Rybnik (...) oraz
przedstawione w poniŜszej tabeli inne dokumenty, zarówno krajowe jak i związane
z członkostwem Polski w Unii Europejskiej - stanowiące ramy prawne walki z wykluczeniem
społecznym w Polsce.
Tabela 1. Ramy prawne walki z wykluczeniem społecznym w Polsce
Polskie ustawodawstwo w zakresie walki
z wykluczeniem społecznym
Ustawy dedykowane
Ustawy o szerszym zakresie
(filary polityki)
związane z zatrudnieniem
Dokumenty rządowe związane z członkostwem Polski
w Unii Europejskiej
Dokumenty związane
Programy o szerszym
z procesem inkluzji
zakresie związane
społecznej
z zatrudnieniem
► Ustawa
o pomocy społecznej
z 2004 r.
► Ustawa
o zatrudnieniu
socjalnym z 2003 r.
► Ustawa
o spółdzielniach
socjalnych z 2006 r.
► Wspólne Memorandum
na Rzecz Integracji
Społecznej
► Narodowa Strategia
Integracji Społecznej 2004
- 2010
► Strategia Polityki
Społecznej na lata 2007 2013
► Krajowy Program
„Zabezpieczenie
Społeczne
i Integracja Społeczna”
2006 - 2008
► Ustawa o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku
pracy z 2004 r.
► Ustawa o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz
zatrudnieniu osób
niepełnosprawnych z 1997 r.
► Narodowa Strategia
Rozwoju Regionalnego na
lata 2007 - 2013
► Program Inicjatywy
Wspólnotowej EQUAL na
lata 2004 - 2008
► Program Operacyjny
Kapitał Ludzki 2007 - 2013
4
2. Charakterystyka społeczności lokalnej Miasta Rybnika i jego głównych
zasobów
Rybnik połoŜony jest na PłaskowyŜu Rybnickim, będącym częścią WyŜyny Śląskiej. Przez
2
Miasto przepływają rzeki Ruda i Nacyna oraz kilka potoków. Miasto obejmuje obszar 148 km
i podzielone jest na 27 dzielnic.
Rys 1. Dzielnice Miasta Rybnika
(01) Boguszowice Stare,
(25) Zamysłów,
(02) Boguszowice Osiedle,
(26) Zebrzydowice,
(03) Chwałowice,
(27) Ochojec.
(04) Chwałęcice,
(05) Golejów,
(06) Gotartowice,
(07) Grabownia,
(08) Kamień,
(09) Kłokocin,
(10) Ligota - Ligocka Kuźnia,
(11) Meksyk,
(12) Niedobczyce,
(13) Niewiadom,
(14) Maroko - Nowiny,
(15) Orzepowice,
(16) Paruszowiec - Piaski,
(17) Popielów,
(18) Radziejów,
(19) Rybnicka Kuźnia,
(20) Rybnik - Północ,
(21) Smolna,
(22) Stodoły,
(23) Śródmieście,
(24) Wielopole,
5
Rybnik połoŜony jest w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym. W związku z powyŜszym, dominującą
gałęzią gospodarki w Mieście do lat 90-tych był przemysł wydobywczy. Miasto zwane jest „sercem
aglomeracji rybnickiej”. PołoŜone jest 52 km od Katowic, 111 km od Krakowa oraz 24 km od przejścia
granicznego z Czechami w Chałupkach. Sąsiaduje z gminami: Czerwionka - Leszczyny, śory,
Świerklany, Marklowice, Radlin, Rydułtowy, Jejkowice, Gaszowice, Lyski, Kuźnia Raciborska
i Pilchowice. Miasto Rybnik od 2002 r. jest siedzibą Związku Subregionu Zachodniego.
Rozwój demograficzny Rybnika ściśle związany jest z wcielaniem okolicznych miasteczek
i wsi. Największy wzrost liczby ludności miał miejsce w latach 70-tych, gdy po wcieleniu m.in.
pobliskiego miasteczka Boguszowice liczba ludności potroiła się. Od lat 80-tych notuje się spadek
tempa wzrostu ludności, który utrzymuje się aŜ do dziś. W 2006 r. przyrost naturalny był dodatni
i wynosił 1,3%. Rok później wskaźnik ten był mniejszy i wynosił 1,0%.
W 2007 r. Rybnik zamieszkiwało 138 265 mieszkańców, z czego 71 001 stanowiły kobiety,
a 67 264 męŜczyźni. Dla porównania, w 2006 r. liczba ludności wynosiła 139 040
(kobiety – 71 328, męŜczyźni – 67 712). Dzielnice o największej liczbie mieszkańców to: MarokoNowiny (2006 r. – 22 810, 2007 r. – 20 726), Niedobczyce (2006 r. – 12 849, 2007 r. – 12 836) oraz
Boguszowice Osiedle (2006 r. – 12 386, 2007 r. – 12 268). Wymienione powyŜej dzielnice stanowią
1
blisko /3 wszystkich mieszkańców Rybnika (33,1%). Natomiast najmniejszą liczbę mieszkańców
odnotowano w Stodołach (2006 r. – 592, 2007 r. – 592) oraz w Grabowni (2006 r. – 715, 2007 r. –
720).
W Rybniku najliczniej reprezentowana jest ludność w wieku produkcyjnym (2006 r. – 70%,
2007 r. – 70%), następnie w wieku przedprodukcyjnym (2006 r. – 18,2%, 2007 r. – 17,4%). NajniŜszy
wskaźnik stanowi ludność w wieku poprodukcyjnym (2006 r. – 11,8%, 2007 r. – 12,4%).
Tabela 2. Liczba ludności
Lata
Liczba ludności
2001
2002
142 780
142 213
2003
2004
141 939
2005
140 420
2006
139 873
139 040
2007
138 265
Źródło: Wydział Spraw Obywatelskich Urzędu Miasta Rybnika
Tabela 3. Struktura ludności według wieku
W wieku przedprodukcyjnym
K
M
2006
12 259
12 952
2007
11 665
12 387
Ogółem
W wieku
W wieku
produkcyjnym
poprodukcyjnym
K
M
Ogółem
K
M
Ogółem
25 211
49 264
48 107
97 371
9 805
6 653
16 458
24 052
49 110
47 986
97 096
10 226
6 891
17 117
Źródło: Wydział Spraw Obywatelskich Urzędu Miasta Rybnika
6
Tabela 4. Liczba ludności z podziałem na dzielnice
L.p.
Nazwa dzielnicy
Liczba ludności
2006
2007
1
Boguszowice Stare
7 568
7 604
2
Boguszowice Osiedle
12 386
12 268
3
Chwałowice
8 365
8 232
4
Chwałęcice
1 669
1 697
5
Golejów
2 101
2 123
6
Gotartowice
3 390
3 421
7
Grabownia
715
720
8
Kamień
3 965
4 032
9
Kłokocin
2 456
2 438
10
Ligota - Ligocka Kuźnia
3 597
3 611
11
Meksyk
2 636
2 613
12
Niedobczyce
12 849
12 836
13
Niewiadom
4 872
4 990
14
Maroko-Nowiny
22 810
20 726
15
Orzepowice
3 159
3 172
16
Paruszowiec-Piaski
4 501
4 467
17
Popielów
3 169
3 141
18
Radziejów
1 888
1 911
19
Rybnicka Kuźnia
4 031
3 943
20
Rybnik-Północ
7 909
7 892
21
Smolna
7 299
7 514
22
Stodoły
592
596
23
Śródmieście
7 740
8 916
24
Wielopole
1 896
1 849
25
Zamysłów
2 803
2 877
26
Zebrzydowice
2 907
2 878
27
Ochojec
1 767
1 798
139 040
138 265
Razem
Źródło: Wydział Spraw Obywatelskich Urzędu Miasta Rybnik
Liczba urodzeń w 2007 r. wyniosła 1 536 (rok wcześniej – 1 664); w 2007 r. zawarto 1 161 małŜeństw
(2006 r. – 1 020) oraz zanotowano 1 542 zgony (2006 r. – 1 405).
7
Rys. 2 Wykres ludności
Sytuacja na lokalnym rynku pracy w ostatnich kilku latach uległa zdecydowanej poprawie.
Z pewnością wpływ na nią miały liczne inwestycje publiczno-prywatne, wzrost środków finansowych,
przeznaczonych na aktywne programy rynku pracy, m.in. wzrost zainteresowania podejmowaniem
własnej działalności, migracje zarobkowe oraz zmiany demograficzne.
Na dzień 31.08.2008 r. w ewidencji Powiatowego Urzędu Pracy (PUP) pozostawało 2 438
bezrobotnych – mieszkańców Rybnika. AŜ 73 % spośród zarejestrowanych stanowiły kobiety, a 46 %
to osoby długotrwale bezrobotne. Biorąc pod uwagę poziom wykształcenia, to przewaŜały osoby
legitymujące się jedynie świadectwem szkoły gimnazjalnej (dawniej podstawowej). Analizując klientów
PUP pod kątem wieku, naleŜy podkreślić, iŜ 21 % ogółu zarejestrowanych to osoby w wieku do 25 lat.
Najczęstsze problemy, na jakie napotykają osoby bezrobotne poszukujące zatrudnienia to:
brak odpowiednich kwalifikacji,
brak doświadczenia zawodowego,
brak dyspozycyjności ze względu na fakt kontynuowania nauki,
brak opieki nad dziećmi i innymi osobami zaleŜnymi – zwłaszcza w przypadku kobiet,
niechęć pracodawców do zatrudnienia osób długotrwale bezrobotnych,
zatrudnianie pracowników bez umowy o pracę,
długotrwałe bezrobocie generujące róŜnego rodzaju problemy społeczne oraz uzaleŜnienie od
systemu pomocy społecznej.
Tabela 5. Liczba bezrobotnych mieszkańców Rybnika w latach 2006 - 2007
Okres
Grudzień 2006
Grudzień 2007
Liczba bezrobotnych
5 260
3 707
Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Rybniku
Tabela 6. Stopy bezrobocia w latach 2006 - 2007
Okres
Grudzień 2006
Grudzień 2007
Kraj
14,8
11,4
Śląsk
12,7
9,3
Stopa bezrobocia %
Miasto Rybnik Powiat rybnicki
9,4
15,8
6,5
9,9
Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Rybniku
8
Na podstawie danych, zawartych w Strategii Zintegrowanego Rozwoju Miasta Rybnika, w 2007 r.
ponad 54% pracujących było zatrudnionych w sektorze usług, 46 % w przemyśle i mniej niŜ 1%
w rolnictwie.
2.1. Instytucje i organizacje tworzące system pomocy społecznej w Rybniku
Zakres zadań i kompetencji poszczególnych słuŜb, działających na rzecz osób wykluczonych
społecznie, określony został przede wszystkim w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy
społecznej (tekst jednolity Dz. U z 2008 r., Nr 115, poz. 728 z późn. zm.), zgodnie z którą pomoc
społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie,
na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi
kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.
W strukturach organizacyjnych rybnickiego samorządu za realizację zadań gminnych
i powiatowych z zakresu polityki społecznej odpowiedzialny jest pion Zastępcy Prezydenta Miasta
Rybnika z podległym Wydziałem Polityki Społecznej oraz jednostkami organizacyjnymi, tworzącymi
zintegrowany system pomocy społecznej w Mieście.
Wydział Polityki Społecznej Urzędu Miasta Rybnika odpowiedzialny jest za realizację
zadań, związanych z problematyką społeczną, w szczególności dotyczącą:
ochrony zdrowia, w tym przeciwdziałania alkoholizmowi i narkomanii,
pomocy społecznej,
podejmowania działań na rzecz pomocy osobom niepełnosprawnym,
minimalizowania skutków bezrobocia,
współpracy z organizacjami pozarządowymi.
Zgodnie z przyjętym kierunkami rozwoju zintegrowanego systemu pomocy społecznej
w Mieście, jego podstawową i koordynującą jednostką organizacyjną jest Ośrodek Pomocy Społecznej
w Rybniku.
2.1.1. Ośrodek Pomocy Społecznej w Rybniku, z siedzibą przy ul. śuŜlowej 25, zwany
dalej „Ośrodkiem”, istniejący jako jednostka organizacyjna Miasta od 1990 r., zapewnia realizację
zadań z zakresu pomocy społecznej zarówno gminnych jak i powiatowych, a w szczególności
gwarantuje wielozakresową pomoc rodzinie z wykorzystaniem moŜliwości działania wszystkich słuŜb
pomocowych na szczeblu lokalnym.
Pogłębiające się problemy społeczne, poszerzanie się obszarów marginalizacji oraz wykluczenia
społecznego w Mieście wymagają podejmowania działań ukierunkowanych na:
koordynację działań instytucji sektora publicznego i niepublicznego,
organizowanie społeczności lokalnej,
zwiększenie efektywności i wydajności pracy m.in. poprzez lepszą organizację pracy,
opracowanie i wdraŜanie nowych form pracy socjalnej z reaktywnej na proaktywną,
poszerzenie grupy odbiorców oraz – jeśli to konieczne – tworzenie nowych struktur
i instytucji. System taki winien być zintegrowany z działaniami na rzecz wdraŜania standardów
świadczenia usług, zestandaryzowania procesów kontrolnych, wdraŜania mechanizmów
i procedur zarządzania jakością oraz powinien opierać się na koncepcji aktywnej polityki
społecznej zorientowanej na klienta.
Wymienione powyŜej obszary działań systemu pomocy społecznej w Mieście wpisują się
w zakres zadań realizowanych przez Ośrodek, które w szczególności obejmują :
• przyznawanie i wypłacanie świadczeń przewidzianych ustawą,
• pracę socjalną,
• specjalistyczne szkolenia dla kadry pracującej z osobami z grup szczególnego ryzyka,
• tworzenie mieszkań chronionych,
• tworzenie ośrodków dla osób zagroŜonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym
(bezrobotnych, bezdomnych, usamodzielnianych wychowanków placówek i rodzin
zastępczych oraz osób niepełnosprawnych i z zaburzeniami psychicznymi) oraz rozwijanie
niezbędnej infrastruktury socjalnej,
9
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
pobudzanie społecznej aktywności, ukierunkowanej na zaspakajanie własnych potrzeb – od
pomocy ku samopomocy,
prowadzenie specjalistycznego poradnictwa,
organizowanie opieki w rodzinach zastępczych, udzielanie pomocy pienięŜnej na częściowe
pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nich dzieci oraz wypłacanie wynagrodzenia
z tytułu pozostawania w gotowości przyjęcia dziecka albo świadczonej opieki i wychowania
zawodowym rodzinom zastępczym niespokrewnionym z dzieckiem,
zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki
rodziców, w szczególności przez organizowanie i prowadzenie ośrodków adopcyjnoopiekuńczych, placówek opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci i młodzieŜy, w tym placówek
wsparcia dziennego o zasięgu ponadgminnym, a takŜe tworzenie i wdraŜanie programów
pomocy dziecku i rodzinie,
pokrywanie
kosztów
utrzymania
dzieci
z
terenu
powiatu,
umieszczonych
w całodobowych placówkach opiekuńczo - wychowawczych i w rodzinach zastępczych,
równieŜ na terenie innego powiatu,
przyznawanie pomocy pienięŜnej na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki osobom,
opuszczającym całodobowe placówki opiekuńczo - wychowawcze typu rodzinnego
i socjalizacyjnego, domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieŜy niepełnosprawnych
intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąŜy, rodziny zastępcze oraz
schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki szkolno - wychowawcze,
specjalne ośrodki wychowawcze, młodzieŜowe ośrodki socjoterapii, zapewniające
całodobową opiekę lub młodzieŜowe ośrodki wychowawcze,
pomoc w integracji ze środowiskiem osób, mających trudności w przystosowaniu się do Ŝycia,
młodzieŜy opuszczającej całodobowe placówki opiekuńczo - wychowawcze typu rodzinnego
i socjalizacyjnego, domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieŜy niepełnosprawnych
intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąŜy, rodziny zastępcze oraz
schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki szkolno - wychowawcze,
specjalne ośrodki wychowawcze, młodzieŜowe ośrodki socjoterapii, zapewniające
całodobową opiekę lub młodzieŜowe ośrodki wychowawcze, mających braki
w przystosowaniu się,
prowadzenie i rozwój infrastruktury domów pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym oraz
umieszczanie w nich skierowanych osób,
pomoc osobom, mającym trudności w integracji ze środowiskiem, które otrzymały status
uchodźcy,
analizę i ocenę zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej,
opracowanie i realizację programów, zgodnych z celami strategii integracji i polityki
społecznej, jak równieŜ wdraŜanie działań i przygotowywanie projektów, umoŜliwiających
wykorzystanie środków finansowych funduszy strukturalnych.
Na terenie Rybnika działa 5 Punktów Terenowych, w następujących dzielnicach:
Punkt Terenowy nr 1 (ul. Patriotów 11, dzielnica Boguszowie Osiedle),
Punkt Terenowy nr 2 (ul. Floriańska 26, dzielnica Maroko-Nowiny),
Punkt Terenowy nr 3 (ul. Andersa 14, dzielnica Niedobczyce),
Punkt Terenowy nr 4 (ul. Mikołowska 94, dzielnica Paruszowiec-Piaski),
Punkt Terenowy nr 5 (ul. Kościuszki 59, dzielnica Śródmieście)
oraz:
Zespół Pracy Socjalnej (ul. Mościckiego 3, dzielnica Niewiadom),
Zespół Przeciwdziałania Przemocy (ul. Białych 7, dzielnica Śródmieście),
Zespół ds. Bezdomności (ul. Mikołowska 94, dzielnica Paruszowiec Piaski).
Zintegrowany system pomocy społecznej w Rybniku, poza Ośrodkiem, tworzą:
2.1.2. Miejski Dom Pomocy Społecznej, z siedzibą przy ul. śuŜlowej 25, zwany dalej
„Domem”, zapewniający całodobową opiekę oraz świadczący podstawowe usługi opiekuńcze,
rehabilitacyjne i terapeutyczne poprzez:
- udzielanie pomocy w podstawowych czynnościach Ŝyciowych,
- podnoszenie sprawności i aktywizowanie mieszkańców między innymi poprzez udział w terapii
zajęciowej, rehabilitacji i treningach umiejętności.,
- zaspokajanie potrzeb zdrowotnych w zakresie stałej opieki pielęgniarskiej, rehabilitacji ruchowej
i usprawniającej,
10
- zaopatrzenie w leki i sprzęt niezbędny na potrzeby rehabilitacji.
- przewóz osób niepełnosprawnych.
Dom świadczy równieŜ usługi wspomagające, które polegają na: umoŜliwieniu realizacji potrzeb
kulturalnych, religijnych, towarzyskich, między innymi przez organizację świąt, uroczystości
okolicznościowych, wspólny udział w imprezach kulturalnych, turystycznych, dostęp do prasy,
biblioteki, radia, TV, rozwijanie i utrzymywanie kontaktów z rodziną, środowiskiem, budowanie sieci
oparcia społecznego, udzielania pomocy psychologicznej, porad i wsparcia. Pensjonariusze Domu
zamieszkują pokoje: 1 i 2-osobowe. W kaŜdym pokoju znajduje się łóŜko lub tapczan, szafa, stół,
krzesło, fotel, sprzęt TV. Dom posiada pomieszczenia z aneksami do wypoczynku, słuŜące do
przyjmowania odwiedzających, terapii zajęciowej, oglądania telewizji, jadalnię, gabinet zabiegowo pielęgniarski na kaŜdej kondygnacji, punkt biblioteczny oraz gabinet rehabilitacyjny. Na parterze
budynku znajduje się kaplica, w której odbywają się naboŜeństwa oraz msze św. Dodatkowo Dom
posiada gabinet fryzjerski oraz sklepik. Na kaŜdej kondygnacji znajdują się kuchenki podręczne dla
potrzeb mieszkańców – odpowiednio umeblowane i wyposaŜone. Istniejące łazienki są przystosowane
do potrzeb osób niepełnosprawnych – w odpowiednie uchwyty, poręcze oraz sygnalizację
przyzywową.
Najczęściej stosowanymi w Domu metodami terapii zajęciowej są:
• biblioterapia,
• silwoterapia,
• muzykoterapia,
• terapia rozrywka,
• imprezy rozrywkowe,
• imprezy w plenerze.
Praca
z
mieszkańcem
Domu
opiera
się
na
Programie
Indywidualnej
Opieki
i Planie Aktywizacji Mieszkańca, nad którym czuwa Zespół Terapeutyczny. Celem Programu jest
określenie deficytów oraz potrzeb mieszkańca jak równieŜ moŜliwości ich zaspokojenia poprzez
optymalizację działań terapeutycznych.
2.1.3. Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy, z siedzibą przy ul. Floriańskiej 24, zwany dalej
„OA-O”, jest jednostką organizacyjną Miasta Rybnika nie posiadającą osobowości prawnej, działającą
w formie jednostki budŜetowej. OA-O realizuje zadania własne powiatu z zakresu pomocy społecznej,
do których zalicza się:
1. zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki
rodziców, w rodzinnych formach opieki (rodzinie adopcyjnej, rodzinie zastępczej lub placówce
rodzinnej),
2. prowadzenie działalności diagnostyczno - konsultacyjnej celem pozyskiwania, szkolenia
i kwalifikowania osób, zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka, pełnienia funkcji rodziny
zastępczej lub prowadzenia placówki rodzinnej,
3. udzielanie pomocy pedagogicznej, psychologicznej oraz z zakresu prawa rodzinnego
(poradnictwo, wspieranie, terapia) dzieciom oraz osobom, realizującym róŜne formy opieki
zastępczej i rodzinom naturalnym,
4. gromadzenie informacji o dzieciach, które mogą być przysposobione lub umieszczone
w rodzinie zastępczej,
5. przeprowadzanie badań pedagogicznych i psychologicznych oraz rodzinnych wywiadów
środowiskowych, dotyczących osób, zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka,
kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej albo kandydatów do prowadzenia placówki
rodzinnej,
6. wydawanie zaświadczeń kwalifikacyjnych, stwierdzających ukończenie szkolenia dla rodzin
zastępczych,
7. wydawanie kandydatom do prowadzenia placówek rodzinnych opinii o posiadaniu odpowiedniego
przygotowania,
8. dobór rodziny przysposabiającej właściwej ze względu na potrzeby dziecka,
9. prowadzenie pomocy psychologicznej, poradnictwa pedagogicznego i prawnego dla rodziców
dzieci umieszczonych w placówkach rodzinnych,
10. współpraca z sądem opiekuńczym, polegająca w szczególności na powiadamianiu
o okolicznościach, uzasadniających wszczęcie z urzędu postępowania opiekuńczego
i sporządzaniu opinii w sprawach, dotyczących umieszczania dzieci w rodzinie przysposabiającej,
rodzinie zastępczej lub w placówce rodzinnej,
11
11. udzielanie pomocy w przygotowaniu wniosków o przysposobienie lub ustanowienie rodziny
zastępczej i zgromadzeniu niezbędnych dokumentów,
12. działalność edukacyjna i upowszechniająca tworzenie rodzin przysposabiających, zastępczych
oraz placówek rodzinnych,
13. wspieranie dyrektora placówki rodzinnej w sporządzaniu indywidualnego planu pracy
z dzieckiem oraz dokonywanie oceny zasadności dalszego pobytu dziecka w placówce rodzinnej,
14. współpraca z dyrektorem placówki rodzinnej w sporządzaniu okresowej oceny sytuacji dziecka
umieszczonego w danej placówce,
15. realizowanie innych zadań, przewidzianych w przepisach dotyczących opieki nad dzieckiem
i rodziną,
16. monitorowanie zadań podjętych przez opiekunów zastępczych i profesjonalne wspieranie dzieci
i rodzin, połączonych za pośrednictwem OA-O poprzez:
a) pomoc w rozwiązywaniu problemów, wynikających z wychowywania i ze sprawowania opieki
nad dzieckiem,
b) poradnictwo i terapię, w tym terapię rodzinną,
c) pomoc pedagogiczną i psychologiczną.
2.1.4. Środowiskowy Dom Samopomocy „Cogito Noster”, z siedzibą przy
ul. Andersa 6, zwany dalej „Cogito Noster”, jest jednostką organizacyjną Miasta Rybnika, realizującą
zadania w zakresie organizowania wsparcia oraz wszechstronnej specjalistycznej pomocy osobom
z zaburzeniami psychicznymi, mającej na celu poprawę ich społecznego funkcjonowania oraz
zapobieganie wykluczeniu społecznemu.
Cogito Noster jest ośrodkiem wsparcia o charakterze pobytu dziennego, dysponuje 36 miejscami.
Ponadto oferuje 6 miejsc całodobowego okresowego pobytu – w formie hostelu. Ponadto przy Cogito
Noster działa Zespół Psychiatrii Środowiskowej, świadczący usługi terapeutyczno – edukacyjne
w miejscu zamieszkania osób przewlekle chorujących psychicznie.
Podstawowym celem działalności ww. placówki jest organizowanie systemu oparcia społecznego dla
osób, które z powodu choroby psychicznej mają trudności w codziennym funkcjonowaniu, zwłaszcza
w kształtowaniu kontaktów interpersonalnych i społecznych.
Podstawowym zadaniem Cogito Noster jest aktywizacja psychospołeczna pensjonariuszy placówki,
prowadzona w formie postępowania wspierająco – aktywizującego oraz podtrzymywania efektów
farmakoterapii przeciwpsychotycznej.
Postępowanie wspierająco – aktywizacyjne obejmuje: trening umiejętności społecznych, terapię
zajęciową, trening umiejętności spędzania wolnego czasu oraz inne formy postępowania, w tym
ewentualnie, przygotowujące do podjęcia pracy na chronionym lub otwartym rynku pracy.
Hostel jest formą całodobowej pomocy terapeutycznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi,
mającymi trudności adaptacyjne po hospitalizacji lub w przypadku konieczności poprawy kontaktów
rodzinnych i środowiskowych. Hostel wykorzystywany jest wyłącznie do okresowego pobytu,
korzystanie z miejsc hotelowych wiąŜe się z realizacją przez pensjonariusza poszerzonego programu
wspierająco – aktywizującego.
2.1.5. Ośrodek Interwencji Kryzysowej i Psychoterapii, z siedzibą przy
ul. Chrobrego 16, zwany dalej „OIKiP”, powstał w styczniu 2000 roku w strukturach Ośrodka Pomocy
Społecznej w Rybniku. Z dniem 1 maja 2004 roku OIKiP został przekształcony w jednostkę
organizacyjną Miasta Rybnika, nie posiadającą osobowości prawnej, działającą w formie jednostki
budŜetowej. Terenem działalności OIKiP jest obszar Miasta Rybnika. Celem działalności jest:
− przeciwdziałanie powstawaniu i rozszerzaniu się zjawiska narkomanii, alkoholizmu, przemocy
w rodzinie, patologii wśród dzieci i młodzieŜy,
− w sytuacjach bezwzględnej konieczności - udzielanie pomocy w formie przyznania noclegu
w schronisku „Przytulisko” dla kobiet i kobiet z dziećmi,
− zapobieganie powstawaniu lub pogłębianiu się dysfunkcji osób, rodzin i społeczności,
znajdującym się w sytuacji kryzysu.
OIKiP realizuje powyŜsze cele poprzez:
tworzenie i prowadzenie grup terapeutycznych dla: ofiar przemocy w rodzinie, osób uzaleŜnionych
i współuzaleŜnionych od alkoholu i narkotyków,
− prowadzenie grupy korekcyjno – edukacyjnej dla sprawców przemocy w rodzinie,
− prowadzenie innych grup o charakterze wsparciowym, edukacyjnym, terapeutycznym
funkcjonujących w miarę potrzeb społeczności lokalnej,
−
12
−
−
−
−
−
−
−
pracę indywidualną z klientem,
pracę terapeutyczną z dziećmi i młodzieŜą z zaburzeniami adolescencyjnymi,
obsługę telefonu zaufania,
prowadzenie schroniska „Przytulisko” dla kobiet i kobiet z dziećmi,
prowadzenie treningów umiejętności społecznych,
prowadzenie działalności edukacyjnej,
prowadzenie szkoleń dla innych grup zawodowych.
Podstawowym działaniem OIKiP jest udzielanie pomocy osobom (rodzinom) zgłaszającym się
w związku z doświadczanymi przez nie trudnościami, odczuwanymi jako zagroŜenie, któremu
towarzyszy poczucie lęku i stresu. Powodowany przez lęk dyskomfort jest duŜym bodźcem do
dokonywania zmian i sięgania po pomoc z „zewnątrz”. Pomoc przybiera róŜne formy w zaleŜności od
problemu osoby (rodziny) zgłaszającej się, a takŜe jej stanu psychicznego, subiektywnego
przeŜywania danej sytuacji kryzysowej, zaplecza jakie posiada wśród bliskich, w grupie społecznej i w
najbliŜszym otoczeniu. KaŜdorazowo rodzaj pomocy, jej zakres i formy dostosowane są do
indywidualnych potrzeb. Czas i częstotliwość spotkań uzaleŜnione są od głębokości i dynamiki
zaburzeń w codziennym funkcjonowaniu klienta (rodziny).
Pomoc zmierza do odzyskania przez osobę (rodzinę), dotkniętą kryzysem, zdolności do
samodzielnego jego pokonania. Im szybciej udzielona zostanie pomoc, tym większa szansa na
pozytywne i konstruktywne zmiany w Ŝyciu klienta (rodziny). Konsekwencją nie zaradzenia kryzysowi
moŜe być brak przystosowania do nowej sytuacji, wycofanie się i rezygnacja z prób poszukiwania
rozwiązań, co skutkuje przejściem w stan chronicznego kryzysu lub ostrej fazy kryzysu, w której
reakcje mogą być ekstremalne.
W OIKiP moŜliwa jest pomoc w następującej formie:
- interwencji kryzysowej jako działania doraźnego, krótkoterminowego,
- jednorazowej lub kilkukrotnej konsultacji, porady,
- wsparcia lub psychoedukacji,
- terapii,
- psychoterapii (wg róŜnych modalności terapeutycznych).
OIKiP prowadząc schronisko „Przytulisko” dla kobiet i kobiet z dziećmi, proponuje 24 miejsca
noclegowe oraz całodobową opiekę terapeutów dla kobiet i kobiet z dziećmi, które ze względu na swój
stan psychiczny wymagają intensywnego wsparcia emocjonalnego lub, ze względu na konieczność
oddalenia się od sytuacji kryzysowej (najczęściej w związku z doświadczaną przemocą w rodzinie),
potrzebują zapewnienia czasowego, bezpiecznego schronienia. Czas pobytu w schronisku wynosi
maksimum trzy miesiące i jest bezpłatny bez względu na posiadany dochód. Podczas przyjęcia
w nagłych wypadkach klientka ma moŜliwość otrzymania podstawowych artykułów Ŝywnościowych,
środków higieny osobistej, środków opatrunkowych oraz ogólnie dostępnych leków.
Ponadto OIKiP prowadzi całodobowy Telefon Zaufania zwany „słuchawką ratunku”. Rozmowy
dotyczą: konfliktów z bliskimi, poczucia winy, krzywdy, osamotnienia, wściekłości, gniewu i rozŜalenia
na bliskich lub instytucje, Ŝałoby, zawiedzionych nadziei, nałogów, myśli samobójczych, złego stanu
zdrowia, doświadczania lub stosowania przemocy. W rozmowie telefonicznej rozmówca jest
anonimowy, dla którego kontakt z psychologiem przez „słuchawkę ratunku” moŜe pozostać jedyną
formą uzyskania pomocy lub być wstępem do osobistego kontaktu bądź mediacji.
2.1.6. Zespół Ognisk Wychowawczych, z siedzibą przy ul. Barbary 22, zwany dalej „ZOW”,
jest całodobową wielofunkcyjną placówką opiekuńczo - wychowawczą. Placówka jest jednostką
organizacyjną Miasta Rybnika nieposiadającą osobowości prawnej, działającą w formie jednostki
budŜetowej i realizującą zadania własne powiatu z zakresu pomocy społecznej. Działalność ZOW
prowadzona jest poprzez realizację zadań w ramach placówki interwencyjnej i socjalizacyjnej oraz
placówek wsparcia dziennego.
Placówka Interwencyjna:
Zadania placówki interwencyjnej określone zostały w § 4 Rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej
z dnia 19 października 2007 r. w sprawie placówek opiekuńczo - wychowawczych
(Dz. U. Nr 201, poz. 1455).
13
Metody pracy placówki interwencyjnej:
• w grupie interwencyjnej praca merytoryczna opiera się na ścisłej pracy zespołu, który
spotyka się co dwa tygodnie w celu dokonania ewaluacji postępów w pracy z dzieckiem
i rodziną. W skład zespołu wchodzą: dyrektor placówki, wychowawcy zatrudnieni w tej grupie,
pracownicy socjalni, pedagog i psychologowie, a takŜe pracownicy innych placówek,
zapraszani w miarę potrzeb. Zespół podejmuje decyzje co do kierunku pracy z dzieckiem
i rodziną oraz kontaktów wychowanków z rodziną,
• indywidualna praca z dzieckiem według wcześniej przygotowanego planu pracy, opartego na
diagnozie problemów dziecka i indywidualnym kontakcie terapeutycznym z psychologiem.
Podstawową formą tej pracy jest bliski, emocjonalny kontakt dziecka z wychowawcą. Na bazie
tej relacji następuje zaspokajanie potrzeby bezpieczeństwa, akceptacji i modelowanie
konstruktywnych form bycia z ludźmi,
• praca interwencyjna wobec rodziny we współpracy z Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej
i Psychoterapii w Rybniku, Ośrodkiem Adopcyjno-Opiekuńczym w Rybniku, pracownikami
socjalnymi z terenu, pedagogami szkolnymi, policją i sądem, a takŜe okresowo powoływanymi
słuŜbami konieczna do objęcia rodziny kompleksową pomocą. Po podjęciu interwencji wobec
rodziny, w której następuje określenie źródeł kryzysu i moŜliwości rozwiązania go, następnie
zostaje spisany kontrakt, który jest dokumentem umoŜliwiającym weryfikację ustaleń
z rodziną,
• praca z grupą, w której przebywa dziecko,
• społecznościowe formy integrowania i modelowania otwartości,
• terapia zajęciowa (kółka zainteresowań, zajęcia socjoterapeutyczne i profilaktyczne),
• rekreacja i organizacja wypoczynku, animowanie aktywności dzieci poza placówką poprzez
udział w róŜnego rodzaju kółkach zainteresowań,
• superwizowanie pracy indywidualnej i grupowej,
• specyficzne formy terapii, a w tym :
o interwencja kryzysowa w ujęciu problemowym,
o terapia rodzinna w rozumieniu systemowym,
o terapia ofiar przemocy,
o terapia moczenia nocnego u dzieci,
o terapia lęków nocnych,
o terapia logopedyczna,
o terapia depresji i zaburzeń nerwicowych,
o terapia problemów szkolnych,
o terapia krótkoterminowa skupiona na rozwiązaniu problemu,
o oddziaływania wspierające,
o opieka następcza wobec wychowanków powracających do rodziny biologicznej lub
umieszczanych w rodzinie zastępczej.
Placówka socjalizacyjna:
Zadania placówki socjalizacyjnej określone są w § 6 Rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej
z dnia 19 października 2007 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych (Dz. U. Nr 201, poz.
1455).
Metody pracy placówki socjalizacyjnej:
• praca w trzech małych grupach na bazie społeczności modelującej otwartość – dorosły
staje się osobą, znaczącą dla wychowanka tak, aby moŜliwe było modelowanie
konstruktywnych zachowań,
• aktywne
formy
pracy
z
grupami,
maksymalne
angaŜowanie
wychowanków
w zajęcia realizowane na terenie Miasta i tworzenie form, odpowiadających potrzebom
podopiecznych: wyprawy leśne, wycieczki plenerowe połączone z fabułą, góry, szkoły
przetrwania, surviwal, treningi piłki noŜnej, udział w turniejach, treningi sztuk walki, basen,
zajęcia z muzykoterapii, w pracowni komputerowej, udział w kółkach zainteresowań,
• indywidualna praca na bazie relacji z wychowawcą, prowadząca do zmian we wzorcach
zachowań społecznych i radzeniu sobie z doświadczeniami traumatycznymi,
• praca terapeutyczna z rodziną lub podtrzymywanie więzi rodzinnych poprzez regularne
spotkania z rodzeństwem, umieszczonym w innych placówkach lub rodzicami biologicznymi,
• terapia indywidualna dziecka.
14
W skład ZOW wchodzi sześć placówek wsparcia dziennego (świetlic środowiskowych), dla 28 dzieci,
w wieku 7-18 lat (2007 r.):
• Nowiny, ul. Floriańska 24,
• Niewiadom, ul. Mościckiego 15,
• Chwałowice, ul.1 Maja 95,
• Niedobczyce, ul. Barbary 22,
• Paruszowiec - Piaski, ul. Za Torem,
• Śródmieście, ul. Mikołowska.
Pod opieką placówek wsparcia dziennego znajduje się 168 dzieci (lata 2006-2007) z poszczególnych
dzielnic Rybnika. Placówki świadczą pomoc dzieciom i młodzieŜy w wieku od 7 do 16 roku Ŝycia,
a w szczególnych przypadkach mogą przyjmować dzieci starsze lub młodsze. Wychowankowie
przyjmowani są na podstawie: prośby dziecka, prawomocnego postanowienia sądu, wniosku rodziców
(opiekunów prawnych), wniosku pedagoga szkolnego, poradni psychologiczno - pedagogicznej,
pracownika socjalnego lub innych organizacji czy instytucji, zajmujących się pomocą dziecku
i rodzinie.
Placówki prowadzą następujące formy pracy środowiskowej:
1)
pomoc w kryzysach rodzinnych, osobistych, szkolnych oraz rówieśniczych,
2)
realizację indywidualnych programów korekcyjnych,
3)
realizację planów pracy z rodziną dziecka,
4)
zajęcia socjoterapeutyczne,
5)
zajęcia korekcyjne, kompensacyjne i logopedyczne,
6)
pomoc w nauce,
7)
pomoc socjalna, doŜywianie,
8)
organizacja czasu wolnego, rozwój zainteresowań, organizacja zabaw, zajęć sportowych,
9)
stała współpraca z Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Rybniku, szkołą oraz sądem.
2.1.7. Dom Dziecka, z siedzibą przy ul. Powstańców Śl. 44, zwany dalej „DD”, jest jednostką
organizacyjną Miasta Rybnika działającą w formie jednostki budŜetowej. Organem prowadzącym
i sprawującym nadzór nad placówką, przy pomocy Ośrodka Pomocy Społecznej w Rybniku, jest
Miasto Rybnik, organem sprawującym nadzór pedagogiczny nad placówką jest Wojewoda Śląski.
Zgodnie ze statutem DD jest placówką socjalizacyjną, prowadzącą całodobową opiekę nad dziećmi
oraz nad niepełnoletnimi matkami i małoletnimi w ciąŜy. Zgodnie z Uchwałą Nr 782/XLVII/2006 Rady
Miasta Rybnika z dnia 28 czerwca 2006 r. w sprawie przyjęcia Programu rozwoju systemu opieki nad
rodziną i dzieckiem w ramach Systemu Pomocy Społecznej w Rybniku w ramach Programu „BliŜej
dziecka, bliŜej rodziny”, profil działalności placówki został zmodyfikowany i DD obejmuje pomocą:
- 22 dzieci w wieku od 7 do 13 lat z terenu Rybnika,
- małoletnie matki z dziećmi oraz małoletnie w ciąŜy
w którym liczba wychowanków, zgodnie ze standaryzacją wyniesie 30 osób.
Zadania i cele realizowane przez Dom Dziecka:
1. udzielanie pomocy w róŜnych formach dziecku-wychowankowi i rodzinie naturalnej.
W ramach pracy z rodziną naturalną budowanie więzi rodzinnych, pielęgnowanie
kontaktów wzajemnych, uczenie rodziców odruchów wychowawczych i pielęgnacyjnych.
Współpracując z instytucjami odpowiedzialnymi za środowiska rodzin, z których dzieci
pochodzą, staranie się o powrót dzieci do rodzin naturalnych,
2. wychowywanie i rozwijanie dzieci, które w wyniku niesprzyjających okoliczności nie będą
mogły wrócić do rodzin naturalnych. Stosowanie szerokiej i specjalistycznej terapii
łączonej z rehabilitacją i leczeniem. Uczenie dzieci samodzielności, przygotowywanie je
do Ŝycia dorosłego. Proces ten realizowany w stosunku do tej grupy dzieci naleŜy
prowadzić równolegle z pełnym przygotowaniem dzieci do adopcji. W tym zakresie
współpracowanie z ośrodkami adopcyjnymi, szczególnie z ośrodkiem lokalnym,
3. praca z nieletnimi matkami oraz dziewczętami w ciąŜy, polegająca głównie na uczeniu ich
zasad pielęgnacji dziecka, przestrzegania własnej higieny, samodzielnego poruszania się
w środowisku dorosłych (urzędy, instytucje), odpowiedzialności i w większości
przypadków łączeniu obowiązku opieki nad dzieckiem z obowiązkami szkolnymi. Tak
prowadzony proces pielęgnacyjno-opiekuńczy musi być realizowany w ścisłej współpracy
15
ze środowiskiem rodzinnym matek. W załoŜeniu - celem takiego systemu pracy powinien
być powrót matek do swoich rodzin z dziećmi, a w ostateczności zamieszkanie
tymczasowe w mieszkaniu chronionym.
Jak wyŜej wykazano jednym z głównych celów placówki jest praca z rodzicami biologicznymi
i przygotowanie ich do ewentualnego powrotu dzieci do domu. Dzieci trafiają do DD w róŜnym stanie
psychofizycznym. Wiele z nich wymaga opieki terapeutycznej, rehabilitacji. Wychowankowie są pod
stałą opieką lekarza pediatry, rehabilitanta, psychologa, pedagoga, logopedy. Specjaliści pomagają
dzieciom w wyrównywaniu deficytów rozwojowych, społecznych. Zapewniona jest opieka
dydaktyczno-wychowawcza, prowadzone są zajęcia logopedyczne, terapia korygująca zaniedbania
środowiska rodzinnego, prowadzone są zajęcia wyrównujące deficyty rozwojowe, zajęcia korekcyjne,
kompensacyjne, dostosowane do wieku i moŜliwości dziecka.
2.1.8. Rodzinne Domy Dziecka Nr 1, z siedzibą przy ul. Wodzisławskiej 140 oraz Nr 2,
z siedzibą przy ul. Szulika 7, zwane dalej „RDD”, są jednostkami organizacyjnymi Miasta Rybnika nie
posiadającymi osobowości prawnej. RDD są publicznymi placówkami opiekuńczo – wychowawczymi,
realizującymi zadania opieki całkowitej w warunkach naturalnego środowiska rodzinnego dla dzieci
pozbawionych opieki rodzicielskiej. Organem sprawującym nadzór pedagogiczny nad RDD jest
Wojewoda Śląski.
RDD realizują cele i zadania określone w ustawie o pomocy społecznej, Rozporządzeniu
o placówkach opiekuńczo – wychowawczych oraz Rozporządzeniu w sprawie określania stawek na
bieŜące funkcjonowanie placówki rodzinnej.
RDD realizują zadania z zakresu całkowitej opieki i wychowania, w szczególności przez :
• zapewnienie wychowankom rodzinnej atmosfery i właściwych warunków rozwoju,
• zapewnienie realizacji obowiązku szkolnego, zdobycia kwalifikacji zawodowych,
• wyrabianie nawyku pracy, kultury osobistej, samodzielności oraz umiejętności współŜycia
w społeczeństwie,
• usamodzielnienie
wychowanków,
a
w tym
pomoc
w tworzeniu
warunków
mieszkaniowych i samodzielności finansowej oraz wsparcie w okresie adaptacji do
samodzielnego Ŝycia.
RDD sprawują opiekę nad 17 wychowankami nie naruszając uprawnień innych osób głównie
rodziców, wynikających z prawa rodzinnego (2007 r.).
Funkcjonujący obecnie rybnicki system opieki nad dzieckiem ulega stałej transformacji. Jego celem
jest zabezpieczenie miejsc dla dzieci starszych, dla których ze względu na wiek, skalę trudności oraz
problemy z zaburzeniami w zachowaniu, nie udało się znaleźć odpowiedniego środowiska rodzinnego.
Ponadto metody pracy, zasoby kadrowe oraz baza lokalowa, zarówno w placówkach całodobowych
jak i w placówkach wparcia dziennego na bieŜąco są dostosowywane do rzeczywistych potrzeb
wychowanków.
Działania powyŜsze zostały zawarte w programie „BliŜej dziecka – bliŜej rodziny”, który jest oparty
na współczesnych nurtach w pedagogice i psychologii. Od początku wprowadzanych zmian główny
nacisk połoŜony jest na odbudowywanie naturalnych więzi dziecka z rodziną naturalną, wsparcie
w środowisku rodzin oraz promowanie i wspieranie rodzinnych form opieki zastępczej.
2.1.9. Ośrodek Leczniczo – Rehabilitacyjny dla Dzieci Niepełnosprawnych
Ruchowo i Umysłowo im. Jana Pawła II, z siedzibą przy ul. Hibnera 55, zwany dalej „OLR”,
ma status publicznego zakładu opieki zdrowotnej. Jest prowadzony w formie jednostki budŜetowej
Miasta Rybnika. Obszarem działalności Ośrodka jest Województwo Śląskie ze szczególnym
uwzględnieniem Miasta Rybnika.
Podstawowym zadaniem, wynikającym ze statutu OLR jest: diagnozowanie, wieloprofilowe leczenie,
usprawnianie ruchowe oraz terapia umysłowa dzieci w przedziale wiekowym od 0 do 16 roku Ŝycia,
u których w następstwie uszkodzenia ośrodkowego układu ruchowego, stwierdzono deficyty ruchowe
i umysłowe.
W szczególności do zadań OLR naleŜy: leczenie specjalistyczne, rehabilitacja ruchowa, rehabilitacja
psychospołeczna, szkolenie i instruktaŜ rodziców – prowadzone w zakresie podnoszenia poziomu
16
rozwoju ruchowego i umysłowego dzieci, a takŜe rozwiązywania problemów, wynikających
z posiadania dziecka niepełnosprawnego (grupa wsparcia psychologicznego).
Zadania te realizowane są poprzez działalność następujących komórek organizacyjnych:
- Dział leczniczy,
- Dział rehabilitacji leczniczej,
- Dział rehabilitacji psychospołecznej,
- Dział administracyjno – gospodarczy.
Od wielu lat pomocą i terapią specjalistyczną objęte są dzieci niepełnosprawne wraz
z rodzinami z terenu Rybnika oraz gmin ościennych – oferując program maksymalnie dostosowany do
zaburzeń rozwojowych i trudności poznawczo - wykonawczych dzieci oraz szeroko ujętej sytuacji
rodzinnej.
Praca OLR sprowadza się do działalności: placówki pobytu dziennego, punktu wczesnej interwencji,
poradni rehabilitacyjnej oraz poradni logopedycznej.
Za zabezpieczenie procesu leczenia specjalistycznego odpowiada grupa lekarzy specjalistów
(pediatra, neurolog, ortopeda), zajmująca się diagnozowaniem, kwalifikacją do rehabilitacji,
farmakoterapią, profilaktyką i promocją zdrowia.
Dział rehabilitacji ruchowej prowadzi kompleksową i wszechstronną rehabilitację wszystkich
pacjentów, będących pod kontrolą OLR, wymagających usprawniania. Rehabilitacja ruchowa realizuje
program kompleksowej rehabilitacji dzieci niepełnosprawnych, wymagających intensywnego
usprawniania oraz stymulacji rozwoju. Terapia ta polega na:
- ocenie rozwoju ruchowego i stanu narządu ruchu, ustalenie indywidualnego
kompleksowego programu terapeutycznego,
- prowadzeniu indywidualnych i grupowych form usprawniania, terapii i stymulacji,
- instruktaŜu rodziców w zakresie sposobów rehabilitacji i sposobów jej kontynuacji
w warunkach domowych,
- kontroli czynionych postępów, konsultacje z innymi specjalistami.
Rehabilitacja prowadzona róŜnymi metodami usprawniania leczniczego dostosowanymi
do wieku i rozwoju dziecka opiera się na następujących jednostkach terapeutycznych:
- fizykoterapii (elektrostymulacja, sollux),
- hydroterapii (masaŜ podwodny, kąpiel wirowa),
- masaŜu (masaŜ suchy),
- laseroterapii i magnetoterapii,
- ćwiczeniach w sali gimnastycznej,
- ćwiczeniach w wodzie – basen,
- instruktaŜu.
Zabiegi fizykoterapeutyczne oraz kinezyterapia, prowadzona metodą Bobath i NDT Bobach,
zapewniają wszechstronną rehabilitację ruchową. Zajęcia, w formie ćwiczeń specjalistycznych oraz
ogólnorozwojowych zarówno na sali gimnastycznej jak i w basenie, odbywają się codziennie.
Kompleksowa rehabilitacja uzupełniana jest przez zabiegi laseroterapii i magnetoterapii. W ramach
wczesnej interwencji (dzieci od 0 do 7 roku Ŝycia) prowadzi się terapię oraz instruktaŜ edukacyjny dla
rodziców, dotyczący sposobów terapii, metod postępowania z dzieckiem, prawidłowego wykonywania
czynności dnia codziennego, właściwej pielęgnacji. Wszystkie te zabiegi mają na celu zwiększenie
mobilności ruchowej dzieci niepełnosprawnych.
Rehabilitacja psychospołeczna obejmuje zarówno diagnozę psychologiczną i indywidualną terapię
logopedyczno – psychologiczną, jak i róŜnorodne formy pedagogicznej terapii grupowej, stymulującej
rozwój wszystkich sfer dziecka. Stymulacja rozwoju dokonuje się zarówno poprzez indywidualną
terapię psychologiczno – logopedyczną jak i grupową o charakterze ogólnorozwojowym,
wykorzystującą dynamikę relacji społecznych w grupie rówieśniczej (muzykoterapia czynna,
rytmikoterapia, terapia zabawowa, Metoda Knilla, V. Sherborne, elementy metody SI).
Na uwagę zasługuje równieŜ działająca grupa wsparcia dla rodziców, mająca na celu zarówno ich
szkolenie, przekazywanie istotnych wiadomości dotyczących sposobów pracy z dziećmi, jak
i łagodzenie skutków długotrwałego stresu, związanego z posiadaniem dziecka niepełnosprawnego,
wpływającego na funkcjonowanie całej rodziny. Prowadzenie spotkań terapeutycznych z rodzicami
o charakterze grupy wsparcia, ma szczególne znaczenie w przypadku rodziców niemowląt, dla których
17
urodzenie dziecka z dysfunkcjami rozwojowymi jest często wydarzeniem krytycznym, zaburzającym
prawidłowe postawy wobec dziecka i właściwą motywację do leczenia i rehabilitacji. Stworzenie
moŜliwości przepracowania urazu, a takŜe nauczenie efektywnych sposobów radzenia sobie ze
stresem – wydaje się niezwykle istotne.
2.1.10. Trzeci sektor jest podstawowym instytucjonalnym przejawem istnienia społeczeństwa
obywatelskiego. W Rybniku funkcjonuje obecnie około 150 organizacji pozarządowych. Cele
statutowe, w których zawarto działania z szeroko rozumianej polityki społecznej, realizuje około
40 organizacji.
Dotychczasowa współpraca władz lokalnych z organizacjami pozarządowymi, działającymi na terenie
Miasta udowadnia, Ŝe Rybnik moŜe być postrzegany poprzez pryzmat udziału organizacji
pozarządowych w kreowaniu pozytywnego wizerunku Miasta.
Realizując zadania własne, wśród których, zgodnie z brzmieniem art. 7 ustawy z 8 marca 1990 r.
o samorządzie gminnym (Dz.U.z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) obok spraw, dotyczących
edukacji publicznej, kultury, kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń
sportowych, ochrony środowiska i przyrody, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, porządku
publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpoŜarowej i przeciwpowodziowej,
współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw, władze lokalne podejmują
szereg działań na rzecz wypracowania właściwej płaszczyzny współpracy z trzecim sektorem.
Współcześnie organizacje pozarządowe stanowią istotną część społeczeństwa obywatelskiego
i w coraz szerszym zakresie stają się odpowiedzialnym oraz kompetentnym partnerem samorządu
w realizacji jego zadań. To swoiste „partnerstwo” uwydatnione m.in. poprzez wspieranie projektów
słuŜących poprawie bezpieczeństwa lokalnej społeczności, polepszeniu jej zdrowia czy teŜ
zmierzające do rozszerzenia oferty kulturalno-sportowej poprzez ukierunkowane wypełnienie wolnego
czasu mieszkańcom Rybnika jest priorytetowym celem, prowadzonej obecnie przez Miasto polityki
w obszarze współpracy z organizacjami pozarządowymi.
Czytelne zasady współpracy Miasta z organizacjami pozarządowymi po raz pierwszy określono
10 października 2000 roku w Uchwale Rady Miasta Rybnika w sprawie Polityki Miasta Rybnika
wobec organizacji pozarządowych.
30 czerwca 2005 roku Rada Miasta Rybnika przyjęła kolejny dokument, regulujący kwestie współpracy
Miasta z organizacjami pozarządowymi pn.: Rybnicka Karta współpracy z organizacjami
pozarządowymi. Zgodnie z Rybnicką Kartą współpracy (...) współpraca pomiędzy Miastem
a organizacjami pozarządowymi jest prowadzona m.in. poprzez:
zlecanie podmiotom realizacji zadań publicznych,
wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działalności współdziałania w celu
zharmonizowania tych kierunków,
konsultowania z podmiotami, odpowiednio do zakresu ich działania, projektów aktów
normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej podmiotów.
Zakres współpracy Miasta z organizacjami pozarządowymi, wynikający z Rybnickiej Karty współpracy
(...) obejmuje sfery poŜytku publicznego, a w szczególności:
-
pomocy społecznej,
podtrzymywania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości
narodowej, obywatelskiej i kulturowej,
ochrony i promocji zdrowia,
działania na rzecz osób niepełnosprawnych,
działalności wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnej,
nauki, edukacji, oświaty i wychowania,
krajoznawstwa oraz wypoczynku dzieci i młodzieŜy,
kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i tradycji,
upowszechniania kultury fizycznej i sportu,
ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego,
porządku i bezpieczeństwa publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym,
ratownictwa i ochrony ludności,
działania na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między
społeczeństwami,
18
-
promocji i organizacji wolontariatu,
działalności wspomagającej technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo
organizacje pozarządowe oraz podmioty określone w ustawie o działalności poŜytku
publicznego i o wolontariacie.
Kolejnym krokiem na drodze do pogłębiania płaszczyzny współpracy władz lokalnych z trzecim
sektorem było powołanie Zarządzeniem Nr 459/2005 Prezydenta Miasta Rybnika
z dnia 19 października 2005 roku Rybnicką Radę ds. PoŜytku Publicznego, w skład której weszli
przedstawiciele organizacji pozarządowych, działających na terenie Rybnika, będący reprezentantami
poszczególnych obszarów współpracy, takich jak: kultury, kultury fizycznej, turystyki, edukacji czy teŜ
środowisk osób niepełnosprawnych. Spośród członków ww. Rady ustanowiono Koordynatora
ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami, prowadzącymi działalność
poŜytku publicznego, którego zadaniem jest:
koordynacja działań związanych z wytyczaniem kierunków współpracy Miasta
z podmiotami (...) działającymi na terenie Rybnika,
zwoływanie oraz przewodniczenie posiedzeniom Rady.
Rybnicka Rada powołana została, aby realizować takie zadania jak:
proponowanie kierunków współpracy Miasta z działającymi na terenie Rybnika organizacjami
pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność poŜytku publicznego,
opiniowanie projektów aktów normatywnych uchwalanych przez Miasto w dziedzinach,
dotyczących działalności statutowej podmiotów, w tym uchwalanego corocznie Programu
współpracy Miasta Rybnika z organizacjami pozarządowymi i innymi organizacjami
prowadzącymi działalność poŜytku publicznego,
ocena współpracy Miasta z podmiotami (...).
Od 2004 roku Miasto Rybnik, w myśl ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności poŜytku
publicznego i o wolontariacie, zleca realizację zadań publicznych organizacjom pozarządowym
i innym podmiotom wymienionym w ww. ustawie w trybie otwartego konkursu ofert. Zadania objęte
wsparciem ze strony Miasta są corocznie wpisywane w „Program współpracy Miasta Rybnika
z organizacjami pozarządowymi i innymi organizacjami prowadzącymi działalność poŜytku
publicznego”, przyjmowany Uchwałą Rady Miasta. Celem ww. Programu jest m. in.
umacnianie w świadomości społecznej poczucia odpowiedzialności za siebie, swoje otoczenie,
wspólnotę lokalną oraz jej tradycje,
stworzenie warunków do zwiększenia aktywności społecznej mieszkańców Rybnika,
budowanie tkanki społeczeństwa obywatelskiego, poprzez aktywizację społeczności lokalnej,
uzupełnienie działań Miasta w zakresie nie obejmowanym przez struktury samorządowe,
zwiększenie udziału mieszkańców w rozwiązywaniu lokalnych problemów.
Rozmiary dotychczasowej współpracy Miasta z trzecim sektorem naleŜy oceniać m.in. poprzez:
wysokości dotychczas przyznanych dotacji na realizację projektów, zgłaszanych przez
organizacje pozarządowe,
liczbę podmiotów, objętych wsparciem Miasta,
wysokość środków, przyznanych z budŜetu Miasta na rozwój infrastruktury kulturalnej,
sportowej i społecznej.
19
Tabela 7. Wysokość dotacji, przyznanych z budŜetu Miasta Rybnika organizacjom
pozarządowym w latach 2006 – 2007
2007 r.
(w zł)
obszar
2006 r.
(w zł)
Kultura
240 000
173 750
Kultura fizyczna
Turystyka
Zapewnienie bezpieczeństwa
na akwenach wodnych
Pomoc społeczna
Edukacja
Ochrona i promocja zdrowia
Działania na rzecz osób
niepełnosprawnych
1 892 500
7 400
1 478 600
7 500
12 700
20 000
117 700
0
15 300
104 140
0
19 250
50 100
49 100
409 915
(przeciwdz.
alkoholizmowi)
172 790
(przeciwdz.
narkomanii)
516 500
(przeciwdz.
alkoholizmowi)
131 260
(przeciwdz.
narkomanii)
38 400
55 000
13 950
42 100
14 200
0
Realizacja programów
profilaktycznych
i terapeutycznych dla osób
zagroŜonych patologiami
społecznymi
Działania na rzecz integracji
europejskiej oraz rozwijania
kontaktów i współpracy między
społeczeństwami
Ekologia
Ratownictwo i ochrona ludności
Źródło: Wydział Polityki Społecznej Urzędu Miasta Rybnika
Tabela 8. Liczba organizacji pozarządowych, objętych wsparciem Miasta w latach 2006 – 2007
Obszar
2006
2007
Kultura
22
22
Kultura fizyczna
Turystyka
Zapewnienie bezpieczeństwa na
akwenach wodnych
Pomoc społeczna
Edukacja
Ochrona i promocja zdrowia
Działania na rzecz osób
niepełnosprawnych
Realizacja programów profilaktycznych
i terapeutycznych dla osób zagroŜonych
patologiami społecznymi
Działania na rzecz integracji europejskiej
oraz rozwijania kontaktów i współpracy
między społeczeństwami
Ekologia
Ratownictwo i ochrona ludności
31
1
35
2
1
1
5
0
4
6
0
4
6
6
16
15
3
6
4
13
4
0
Źródło: Wydział Polityki Społecznej Urzędu Miasta Rybnika
20
3. Diagnoza
problemów
społecznych
marginalizacji i wykluczenia społecznego
z
uwzględnieniem
obszarów
Diagnoza problemów społecznych, występujących na terenie Miasta, dokonana została
w oparciu o rozpoznanie środowiskowe pracowników socjalnych oraz dane dotyczące ilości środowisk
rodzinnych i indywidualnych osób, objętych róŜnymi formami pomocy społecznej. Informacje te
pozwoliły określić jaka część populacji miejskiej była wspierana przez instytucję oraz jakiego rodzaju
pomoc okazano mieszkańcom Rybnika, zgłaszającym się do Ośrodka Pomocy Społecznej – jakie
świadczenia przewaŜały: czy rzeczowo – pienięŜne, czy nowocześnie pojmowana praca socjalna,
a takŜe jakie zaistniały proporcje pomiędzy ww. formami wsparcia.
Biorąc pod uwagę liczbę klientów, którzy otrzymali świadczenia w trybie decyzji, niezaleŜnie od ich
formy, rodzaju, liczbę oraz źródło finansowania, to okazuje się, Ŝe dotyczyła ona na przestrzeni
2007 roku 4 849 osób, z czego:
• 303 w ramach zadań zleconych,
• 4 776 w ramach zadań własnych.
Dla porównania, w 2006 roku liczba ta wyniosła 4 937 klientów, z czego:
• 306 w ramach zadań zleconych,
• 4 851 w ramach zadań własnych.
Ponadto, w 2007 r. wsparciem ze strony pracowników socjalnych, zatrudnionych w Ośrodku, objętych
zostało 13 128 członków rodzin a w 2006 r. 14 107.
Tabela 9. Liczba rodzin i osób objętych pomocą w latach 2006 - 2007 r.
Rodzaj świadczeń i pomocy przyznanej klientom
Ośrodka Pomocy Społecznej w Rybniku
Liczba osób /świadczeń
przyznanych w trybie
decyzji
2006
Świadczenia przyznane w ramach zadań zleconych
i zadań własnych (bez względu na ich rodzaj, formę, liczbę
oraz źródło finansowania)
Świadczenia przyznane w ramach zadań zleconych bez
względu na ich rodzaj, formę i liczbę
Świadczenia przyznane w ramach zadań własnych bez
względu na ich rodzaj, formę i liczbę
Pomoc udzielona w postaci pracy socjalnej
ogółem :
w tym :
pomoc udzielona wyłącznie w postaci pracy socjalnej
Źródło: Ośrodek Pomocy Społecznej w Rybniku
2007
4 937
4 849
Liczba rodzin
Liczba osób
Ogółem
w rodzinach
2006
2007
2006
2007
3 079
2 768
9 588
8 514
306
303
304
299
534
514
4 851
4 776
2 993
2 696
9 335
8 391
X
x
4 770
4 483
14 107
13 128
x
x
1 699
1 725
4 527
4 614
Bezpośrednie świadczenia otrzymało 4,5% klientów, co przekłada się na dalszą redystrybucję
środków, tym razem jednak na pozostałych członków rodziny – w formie bezpośredniej lub pośredniej.
Pomoc w kaŜdej postaci została skierowana do ok. 6,0% - 9,4% mieszkańców Rybnika (lata 20062007).
Hierarchizacja zjawisk i problemów społecznych, sprzyja profesjonalizacji systemu pomocy społecznej
oraz przekłada się na zakres pomocy obejmujący :
• wsparcie pienięŜne,
• wsparcie rzeczowe,
• pracę socjalną.
Świadczenia pienięŜne z pomocy społecznej w zdecydowanej większości przypadków stanowiły
uzupełniające źródło dochodów. Dla rodzin pozbawionych jakichkolwiek dochodów stały się
niejednokrotnie głównym i jedynym zabezpieczeniem ekonomicznym, a kierowane były przede
wszystkim do rodzin, w których zdiagnozowano m.in.:
•
bezrobocie,
•
długotrwała choroba lub niepełnosprawność,
•
wielodzietność,
•
chorobę alkoholową,
•
rodzinę niepełną,
•
samotność osób starszych.
21
Tabela 10. Zbiorowość, którą Ośrodek Pomocy Społecznej w Rybniku wspierał swoją
działalnością w latach 2006 - 2007 r.
Lp Nazwa Rejonu Socjalnego
Liczba
mieszkańców
w rejonie
2006
1
2
3
4
5
6.
7.
Pkt.Ter. Nr 1 Boguszowice
Pkt.Ter. Nr 2 Nowiny
Pkt.Ter. Nr 3 Niedobczyce
Pkt.Ter. Nr 4 Paruszowiec
Pkt. Ter. Nr 5 Centrum
Zespół ds. bezdomności
bezdombezdomności
Zespół ds. przemocy
2007
22 410
22 310
35 168
33 012
22 778
22 878
28 695
29 913
29 989
30 152
139 040 138 265
139 040 138 265
139 040 138 265
Liczba rodzin
objętych
świadczeniem
Ośrodka
2006
860
786
714
756
960
136
167
4 288
2007
780
662
680
599
825
129
193
3 868
Wsk. % liczby
Liczba osób
osób
w rodzinach
w rodzinach do
objętych pomocą
liczby
Ośrodka
mieszkańców
rejonu opiek.
2006
2007
2006
2007
2
2
2
2
2
670
296
062
353
800
141
614
12 963
2
1
1
1
2
365 11,9
902 6,5
975 9,0
801 8,2
319 9,3
135 0,1
668 0,4
11 165 6,5
10,6
5,8
8,6
6,0
7,7
0,1
0,5
5,6
Na podstawie procentowego wskaźnika określonego dla poszczególnych rejonów/punktów socjalnopomocowych moŜna stwierdzić, Ŝe beneficjentami pomocy społecznej w 2007 roku byli mieszkańcy
dzielnic, administracyjnie przydzielonych do Punktów Terenowych. Wskaźnik ten wynosił:
Punkt Terenowy nr 1 - 10,6%,
Punkt Terenowy nr 5 - 7,7%.
W wymienionych dzielnicach stwierdza się większą koncentrację problemów i zjawisk społecznych
w stosunku do pozostałych dzielnic, w których klientami Ośrodka było:
Punkt Terenowy nr 2 - 5,8%.
Potwierdzają to takŜe dane statystyczne, dotyczące liczby prowadzonych nadzorów kuratorskich na
terenie Rybnika. Nadzór kuratora nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej (Opm) oraz nad
nieletnim (Nw) występuje głównie w następujących dzielnicach:
Boguszowice Stare, Boguszowie Osiedle, Kłokocin – 20,5% (Opm), 16,9% (Nw),
Niedobczyce, Niewiadom – 16,3% (Opm), 21,0% (Nw),
Paruszowiec - Piaski – 16,2% (Opm), 5,5% (Nw),
Maroko - Nowiny, Zebrzydowice – 12,7% (Opm), 22,3% (Nw),
Śródmieście – 10,2% (Opm), 11,8% (Nw),
Radziejów, Popielów, Zamysłów – 8,9%, (Opm), 7,6% (Nw),
Chwałowice – 8,2% (Opm), 8,6% (Nw),
Ligota, Ligocka Kuźnia, Gortatowice – 2,6% (Opm), 1,4% (Nw),
Rybnicka Kuźnia – 2,2% (Opm), 2,8 % (Nw),
Ochojec, Golejów, Chwałęcice – 1,6% (Opm), 2,1% (Nw).
22
Tabela 11. Liczba prowadzonych nadzorów kuratorskich w 2007 r.
Obszar działania
Opm
Nw
Centrum
46
34
Elektrownia
10
8
Niedobczyce, Niewiadom
73
61
Boguszowice Stare, Boguszowice Osiedle, Kłokocin
92
49
Paruszowiec - Piaski
73
16
Ligota, Ligocka Kuźnia, Gotartowice
12
4
Chwałowice
37
25
Nowiny, Zebrzydowice
58
65
Radziejów, Popielów, Zamysłów
39
22
Ochojec, Golejów, Chwałęcice
7
6
447
290
Razem
Źródło: Wydział IV Rodzinny i Nieletnich Sądu Rejonowego w Rybniku
Kolejno, szczegółowo analizowano badaną zbiorowość pod względem wieku, stanu rodzinnego,
tj. liczby osób w gospodarstwie domowym, wykształcenia, aktywności zawodowej i Ŝyciowej oraz
głównej przyczyny zgłoszenia się do Ośrodka o udzielenie pomocy i wsparcia.
Tabela 12. Udział badanych klientów Ośrodka Pomocy Społecznej w ogólnej liczbie
mieszkańców Rybnika w latach 2006 - 2007
Ogólna Liczba
Liczba klientów Ośrodka Pomocy Społecznej mieszkańców Rybnika
Wskaźnik %
2006
2007
2006
2007
2006
2007
14 107
13 128
139 040
138 265
10,0
9,5
Wskaźnik % osób korzystających z pomocy Ośrodka Pomocy
Społecznej w Rybniku w stosunku do ogólnej liczby mieszkańców
100
90,5
90
80
60
Klienci OPS
40
20
Mieszkńcy
10,0
9,5
0
2006
2007
23
Z powyŜej tabeli wynika, Ŝe w ciągu roku liczba osób objętych wsparciem zmalała o 979
z 14 107 w 2006 roku do 13 128 w 2007 roku, co pozwala stwierdzić, iŜ na przestrzeni 2007 roku
wskaźnik korzystających ze świadczeń pomocy społecznej zmniejszył się o 0,5%.
Nie mniej istotnym wskaźnikiem jest dekada urodzenia, zgodnie z którym w 2007 roku 84,9%
badanej zbiorowości reprezentowana była przez wnioskodawców pomiędzy 18 – 60 r.Ŝ. (84,1% w roku
poprzednim), o najwyŜszej aktywności Ŝyciowej i zawodowej:
• osoby w przedziale wiekowym 18 – 27 lat stanowiły 23,3%, a zatem jest to najmłodsza
wiekowo a zarazem najliczniejsza grupa zagroŜona marginalizacją i wykluczeniem
społecznym - porównawczo w 2006 r. ta grupa wiekowa reprezentowana była przez znacznie
mniejszą zbiorowość stanowiącą 11%,
• następna grupa beneficjentów to osoby w wieku pomiędzy 28-37 lat, stanowiąca 21,0%
(2006 r. – 22,8%),
• porównawczo - osoby w wieku 38-47 lat to 18,1% (znaczący spadek w stosunku
do 2006 roku – 27,5%),
• kolejno - klienci w przedziale wiekowym pomiędzy 48 – 57 r.Ŝ. stanowili 22,5%
(w 2006 roku – 22,8%),
• klienci powyŜej 60 roku Ŝycia stanowili 15,1% badanej grupy (w 2006 roku – 15,9%).
Z pomocy Ośrodka korzystały osoby znajdujące się w zdolności do pracy, w przypadku w/w grup
klientów zauwaŜalna jest korelacja ze zjawiskiem bezrobocia.
Mając na uwadze starzenie się społeczeństwa - seniorów, tj. najstarszych klientów instytucji pomocy
społecznej reprezentują urodzeni w latach:
• 1930 – 1939, między 77 - 68 r.Ŝ. stanowiący 2,6% (2007 r.) badanej zbiorowości
(2006 r. – 3,8%),
• 1920 – 1929, między 87 - 78 r.Ŝ. stanowiący 2,7% badanych (2007 r.); (2006 r. – 2,2%),
• 1919 tj. 88 lat i powyŜej 1,4% badanych (2007 r.); (2006 r. – 1,0%).
Tabela 13. Klienci Ośrodka Pomocy Społecznej w Rybniku badani pod względem dekady
urodzenia
Dekada urodzenia
1900 - 1909
1910 - 1919
1920 – 1929
1930 – 1939
1940 – 1949
1950 – 1959
1960 – 1969
1970 – 1979
1980 – 1989
RAZEM:
Liczba klientów
2006
2007
1
24
58
96
105
166
100
385
320
980
870
1181
702
981
812
474
901
4288
3868
%
2006
0,1
0,9
2,2
3,8
8,9
22,8
27,5
22,8
11,0
100
2007
1,4
2,7
2,6
8,3
22,5
18,1
21,0
23,3
100
Analiza danych: „Liczba osób Ŝyjących w gospodarstwie domowym klientów OPS”, wskazuje na
trudniejszą sytuację Ŝyciową osób, Ŝyjących w jednoosobowych gospodarstwach domowych, które
tym samym nie mogą wypełniać ról społecznych, waŜnych dla siebie i środowiska lokalnego.
Liczebność osób w rodzinach kształtuje ich sytuację społeczną oraz moŜliwości realizacji aspiracji
członków, zarówno osób dorosłych, dzieci jak i młodzieŜy.
Wśród klientów Ośrodka w 2007 r. najliczniejsza grupa reprezentowana była przez gospodarstwa
jednoosobowe tj. 29,4%. Kolejne grupy rodzin to: rodziny trzyosobowe - 18,3%, dwuosobowe –
17,9%, czteroosobowe - 17,3%, pięcioosobowe – 9,5%. Natomiast rodziny o liczebności od 6 i więcej
osób w rodzinie stanowiły 7,6% ogółu badanych rodzin.
W 2006 roku rozkład procentowy był bardzo podobny, co wskazuje na utrzymującą się tendencję,
uzaleŜnioną od czynników ekonomicznych oraz wzrostu świadomości społecznej, decydującej
o planowaniu rodziny. Przekłada się to jednocześnie na istotne czynniki demograficzne np.
starzenie się społeczeństwa.
24
Tabela 14. Liczba osób Ŝyjących w gospodarstwie domowym, będących klientami Ośrodka
Pomocy Społecznej w Rybniku
Liczba rodzin wspieranych
przez Ośrodek
Liczba osób Ŝyjących
w gospodarstwie domowym
2006
JEDNA
DWIE
TRZY
CZTERY
PIĘĆ
SZEŚĆ i więcej
Razem:
%
2006
2007
1336
779
962
848
459
394
4778
1138
691
708
668
368
295
3868
27,9
16,3
20,4
17,4
9,7
8,3
100
2007
29,4
17,9
18,3
17,3
9,5
7,6
100
Poziom wykształcenia jest niemniej waŜnym wskaźnikiem, który coraz częściej pojawia się
w róŜnego rodzaju opracowaniach i stanowi istotny element skutecznej diagnozy. Jest to tym bardziej
waŜne, gdyŜ projekty finansowane z funduszy strukturalnych umoŜliwiają podnoszenie kwalifikacji
zawodowych a jednocześnie motywują do zwiększenia aktywności na rynku pracy. Wspomniano o tym
nieprzypadkowo, gdyŜ 39,5% (2007 r.) stanowili klienci z wykształceniem podstawowym (nieznaczny
spadek w porównaniu do 2006 roku – 40,5%); kolejno 36,0% ((2007 r.) to wnioskodawcy
z wykształceniem zasadniczym zawodowym (2006 rok – 38,5%); niewielki procent, bo tylko 12,6 %
(2007 r.) to osoby z wykształceniem średnim (2006 rok – 13,5%).
Tabela 15. Poziom wykształcenia klientów Ośrodka Pomocy Społecznej w Rybniku
Wykształcenie
Niepełne podstawowe
Podstawowe
Zasadnicze zawodowe
Średnie
WyŜsze zawodowe
WyŜsze
Inne lub brak
Razem
Ogólna liczba klientów Ośrodka
2006
2007
194
159
1 713
1 530
1 672
1 389
571
488
19
22
28
106
91
174
4 288
3 868
%
2006
4,5
40,5
38,5
13,5
0,4
0,5
2,1
100
2007
4,1
39,5
36,0
12,6
0,6
2,7
4,5
100
Wykres .
Poziom wykształcenia klientów OPS w 2007 roku
12,6%
0,6% 4,1%
4
4,5%
39,5%
36,0%
0,12%
Niepełne podstawowe
Średnie
Inne ogółem:
Podstawowe
WyŜsze zawodowe
Zasadnicze zawodowe
WyŜsze
25
Niskie wykształcenie, niedostatecznie wysoki poziom umiejętności i kwalifikacji zawodowych, zbyt
słaba mobilność na rynku pracy charakteryzująca klientów Ośrodka koreluje z poziomem motywacji
i gotowością do podjęcia zatrudnienia. Aktywność zawodowa i Ŝyciowa to kolejny bardzo waŜny
wskaźnik dla zbiorowości klientów systemu pomocy społecznej. UmoŜliwia on identyfikację
głównego problemu społecznego, jakim jest aktywność zawodowa i Ŝyciowa mieszkańców Rybnika
oraz wskazuje kierunek strategicznych działań planistycznych słuŜących jego rozwiązaniu.
Tabela 16. Aktywność zawodowa i Ŝyciowa klientów Ośrodka Pomocy Społecznej w Rybniku
Aktywność zawodowa i Ŝyciowa
Ogólna liczba klientów
%
Pracuje
Nie pracuje
Studiuje
Uczy się
Na rencie
Na emeryturze
Pracuje dorywczo
Na zasiłku dla bezrobotnych
Bez prawa do zasiłku dla bezrobotnych
2006
628
782
17
39
468
377
336
77
1 564
2007
545
720
6
11
478
334
227
59
1 488
2006
14,7
18,4
0,4
0,9
10,9
8,8
7,8
1,7
36,4
2007
14,0
18,6
0,1
0,3
12,3
8,6
0,7
1,5
38,4
Razem:
4 288
3 868
100
100
Z całej zbiorowości w 2007 r. tylko 14,0 % (2006 rok – 14,7%) w momencie kontaktu z Ośrodkiem było
zatrudnionych, dalsze 38,4% (2007 r.) osób, pozostając bez pracy, legitymowało się statusem
bezrobotnego bez prawa do zasiłku (wzrost o 2% w porównaniu do roku ubiegłego), natomiast na
zasiłku dla bezrobotnych w 2007 r. pozostawało 1,5% klientów (2006 rok – 1,7%). Dorywczo w 2007 r.
pracowało 0,7% osób (znaczący spadek w stosunku do 2006 roku – 7,8%), 12,3% (2007 r.)
wnioskodawców wspieranych przez instytucję pomocy społecznej to przede wszystkim renciści (2006
r. - 10,9%), zaś 8,6% (2007 r.) stanowili emeryci (2006 r. – 8,8%).
Bezrobocie, w świetle zgromadzonych danych, jest głównym problemem klientów pomocy
społecznej, a problemy ekonomiczne rodzin, wynikające ze zjawiska bezrobocia, wskazywało
w 2006 roku 51,7% wnioskodawców. W 2007 roku wskaźnik ten był niŜszy o 12,1% i wynosił 39,6%,
co potwierdza ogólną tendencję malejącej stopy bezrobocia. Problem jest bardziej złoŜony, gdyŜ
obejmuje długotrwałe bezrobocie, brak wykształcenia i kwalifikacji, niski poziom motywacji, frustracji,
złości i zniechęcenia. Niejednokrotnie ujawniają się problemy, związane z nadmiernym spoŜyciem
alkoholu jak: przemoc, ubóstwo, bezdomność oraz rozpad tradycyjnych wartości rodzinnych.
Ogólna charakterystyka zbiorowości klientów Ośrodka, objętych badaniami, doprowadziła do
sformułowania kilku wniosków i refleksji odnośnie problemów społecznych, nękających mieszkańców.
Wszędzie tam, gdzie w trakcie analiz statystycznych, zaobserwowano istotny wpływ cech społeczno demograficznych na kształtowanie obrazu danego zjawiska – dysfunkcji lub problemu społecznego jak
i przyczyn zwracania się o pomoc - moŜna ustalić, iŜ główną przyczyną ubiegania się pomoc było:
ubóstwo, które w 2007 roku pojawiło się blisko w połowie wniosków o pomoc (47,7%),
natomiast rok wcześniej wskaźnik ten był jeszcze wyŜszy i wynosił - 51,8%;
bezrobocie wskazane przez 39,6% badanych (rok wcześniej wskaźnik ten był wyŜszy
o 12,1%, czyli wynosił 51,7%);
bezradność w sprawach opiekuńczo - wychowawczych i w prowadzeniu
gospodarstwa domowego wskazanego przez 21,0% badanych rodzin, a w tym
dysfunkcjonalności
rodziny
niepełnej
(10,4%)
oraz
wielodzietności
(8,2%).
W 2006 roku dane te kształtowały się na podobnym poziomie i wynosiły odpowiednio
21,1%, 10,3%, 9,2%;
niepełnosprawność, która wystąpiła w 19,5% badanych rodzin (2006 r. - 19,0%);
długotrwała lub cięŜka choroba wskazana przez 13,5% wnioskodawców (2006 r. 11,7%).
26
Tabela 17. Indywidualne i społeczne dysfunkcje klientów Ośrodka Pomocy Społecznej
w Rybniku i ich rodzin
Główne dysfunkcje klientów Ośrodka
i ich rodzin
liczba rodzin
liczba osób
w rodzinach
2006
2007
2006
2007
Ubóstwo
2 221
1 843
6 841
5 419
Sieroctwo
17
2
55
3
Bezdomność
102
88
116
103
Potrzeba ochrony macierzyństwa :
27
30
100
123
w tym wielodzietność
Bezrobocie
7
24
38
140
1 923
1 534
6 247
4 940
Niepełnosprawność
817
753
2 204
1 942
Długotrwała lub cięŜka choroba
493
522
1 283
1 315
906
812
3 831
3 247
443
404
1 451
1 372
397
318
2 240
1 799
Alkoholizm
93
327
375
720
Narkomania
420
4
927
10
Trudności w przystosowaniu po opuszczeniu zakładu karnego
8
40
31
75
27
4
57
13
Bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych
i w prowadzeniu gospodarstwa domowego ogółem :
w tym :
rodziny niepełne
rodziny wielodzietne
Brak umiejętności w przystosowaniu do Ŝycia młodzieŜy
opuszczającej placówki opiekuńczo - wychowawcze
Trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy
-
-
8
-
Zdarzenia losowe
13
9
30
28
Sytuacja kryzysowa
17
5
35
11
Klęska Ŝywiołowa lub ekologiczna
-
-
-
-
Dominującymi motywami poszukiwania wsparcia i pomocy przez mieszkańców Rybnika
w instytucji pomocy społecznej, w latach 2006-2007, były problemy, wynikające ze zjawiska
bezrobocia, które negatywnie skorelowane z ubóstwem, nie zawsze są zaleŜne od jednostki i jej
działań, np. restrukturyzacja przemysłu cięŜkiego.
ZłoŜoność i wielowymiarowość ubóstwa i jego uwarunkowań sprawia, Ŝe zarówno diagnozowanie, jak
i skuteczne przeciwdziałanie tym zjawiskom jest bardzo trudne. Niemniej jednak duŜe znaczenie
w przeciwdziałaniu ubóstwu ma fakt, iŜ w pierwszej kolejności wymieniane są cechy jednostkowe
zwiększające
prawdopodobieństwo
dotknięcia
ubóstwem.
NaleŜą
do
nich
choroby,
niepełnosprawność, poziom wykształcenia i kwalifikacji, sytuacja rodziny.
Zarówno lokalna jak i regionalna koncentracja ubóstwa sprzyja procesom utrwalania się,
a nawet społecznego „dziedziczenia” negatywnych zjawisk. W Rybniku problem ten jest najbardziej
wyrazisty w trzech dzielnicach:
• Boguszowice,
• Niedobczyce,
• Paruszowiec.
Interesujące
zestawienie,
dotyczące
ubóstwa,
znalazło
się
w
opracowaniu
prof. zw. dr hab. Marka S. Szczepańskiego i dr Weroniki Ślęzak - Tazbir, w którym określono
tzw. mapy mentalne mieszkańców Rybnika wyraźnie wskazujące miejsca, w których występuje
koncentracja patologii i społecznej próŜni. Do najczęściej wymienianych naleŜą:
• Wawok - ul. Janiego (tylko baraki – bloki),
27
•
•
•
•
•
•
Zamysłów - ul. świrowa (tylko baraki),
Niedobczyce - ul. Andersa,
Boguszowice - Oś. Południe (w rejonie ul. Patriotów, Lompy, Śniadeckiego),
Niewiadom - ul. Sportowa, Morcinka,
Chwałowice - ul. Zwycięstwa i 1-go Maja (familoki),
1
Paruszowiec - ul. Przemysłowa i Ogrodowskiego .
NaleŜy w tym miejscu podkreślić, Ŝe ubóstwo w najbardziej dotkliwy sposób dotyka dzieci
i młodzieŜ. Prawdopodobieństwo Ŝycia w biedzie rośnie wraz z rosnącą liczbą dzieci w rodzinie, stąd
najbiedniejsze w Polsce są rodziny wielodzietne. Pojawiająca się niewydolność wychowawcza rodziny
i szkoły powoduje, Ŝe dzieci i młodzieŜ poszukują innych wzorców, szczególnie w grupach
rówieśniczych.
Problemy społeczne, jakie dotykają dzieci i młodzieŜ, to w głównej mierze:
• bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych,
• wykluczenie społeczne,
• migracje zarobkowe,
• rozwody i separacje,
• przemoc rówieśnicza i domowa,
• zaniedbanie,
• bariery edukacyjne,
• wczesna inicjacja seksualna,
• uzaleŜnienia,
• przestępczość.
Na przestrzeni ostatniej dekady obserwuje się stały wzrost rodzin dysfunkcyjnych
z szeregiem problemów, które nie rozwiązane, przybierają na sile i są przekazywane młodszemu
społeczeństwu – dzieciom i młodzieŜy. Rozbicie rodziny, jej destabilizacja, utarczki małŜeńskie,
niezgodność charakterów, wpływają na pozycję zawodową małŜonków, w szczególności na kobiety,
na które zwykle spada trud utrzymania rodziny oraz opieki i wychowywania dzieci. Do częstych
problemów, związanych z wypełnianiem ról małŜeńskich i rodzicielskich naleŜą ubóstwo i bezrobocie,
choroba alkoholowa oraz przemoc. Oprócz tego wymienić naleŜy chorobę współmałŜonka, dzieci
a takŜe niepełnosprawność. ZauwaŜa się takŜe obojętny stosunek do osób starszych, co wpływa na
rozbicie rodzin wielopokoleniowych, będących wartościowym środowiskiem wychowawczym.
W rodzinach dysfunkcyjnych, rodzice często nie są w stanie zapewnić dzieciom (zwłaszcza małym)
właściwej opieki. Sposób traktowania dzieci w takich rodzinach często prowadzi do negatywnych
skutków emocjonalnych. Przybywa dzieci, które z powodu nie wywiązywania się rodziny
z podstawowych obowiązków opiekuńczych, wychowywane są w domach dziecka lub
w rodzinach zastępczych. Systematycznie wzrasta liczba rozwodów, co ma nieobojętny wpływ na
kondycję ogółu społeczeństwa.
Otworzenie granic po wejściu do Unii Europejskiej umoŜliwiło migracje zarobkowe, ale
z drugiej strony wygenerowało nowy problem, jakim jest eurosieroctwo. Do tej pory nie
przeprowadzono badań dotyczących skali zjawiska, jednakŜe szacuje się, Ŝe około 2% dzieci
w Polsce dotyka eurosieroctwo. Separacja od ojca lub matki z zasady wprowadza zaburzenia
w funkcjonowaniu rodziny. W 2007 roku w województwie śląskim 19 807 dzieci i młodzieŜy objęto
opieką zastępczą w systemie pomocy społecznej. W tym:
• 3 780 osób w całodobowych placówkach opiekuńczo-wychowawczych (w tym 210
w placówkach typu rodzinnego),
• 9 450 osób w rodzinach zastępczych,
2
• 6 577 osób w dziennych placówkach opiekuńczo-wychowawczych .
1
Marek S. Szczepański, dr Weronika Ślęzak-Tazbir, Przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego
w Rybniku. Analiza obszaru badań, istniejących ram prawno instytucjonalnych, przykłady działań oraz wnioski
i wytyczne do strategii miasta, Rybnik 2007.
2
Sprawozdanie MPIPS-03 za okres I-XII 2007. Stan na dzień 31.12.2007r., Wydział Polityki Społecznej
Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach.
28
W Rybniku w 2007 roku funkcjonowało 156 spokrewnionych i niespokrewnionych
z dzieckiem rodzin zastępczych, w których przebywało 220 dzieci. W 2006 roku rozkład liczbowy
był podobny i wynosił odpowiednio: 151 oraz 207. Zwiększyła się liczba funkcjonujących zawodowych
rodzin zastępczych niespokrewnionych z dzieckiem: z 4 w 2006 roku do 6 w 2007 roku. Tym samym
liczba przebywających dzieci wzrosła: z 45 do 56. W 2006 roku Ośrodek Pomocy Społecznej
w Rybniku, na potrzeby prowadzonego postępowania sądowego, wydał 96 opinii (2007 r. - 50),
o kandydatach chcących pełnić funkcje rodzin zastępczych. W roku 2007 wydano 52 decyzje,
dotyczące zwolnienia rodziców naturalnych z odpłatności za pobyt ich dzieci w rodzinach zastępczych
oraz 5 decyzji ustalających taką odpłatność (2006 r. odpowiednio: 72 i 5). Dodatkowo w 2007 roku
wydano 2 decyzje umarzające i 1 uchylającą.
Spoza Rybnika do placówki opiekuńczo-wychowawczej w roku 2007 przyjęto jedno dziecko –
wstrzymano przyjęcia dzieci spoza powiatu ze względu na brak wolnych miejsc
i remont budynku Domu Dziecka w Rybniku, w ramach dostosowania placówki do wymaganych
standardów. W stosunku do roku 2006 jest to znacząca róŜnica, gdyŜ w tym samym czasie na terenie
Rybnika przebywało 18 dzieci (w tym 1 nieletnia matka). Ośrodek w 2007 roku skierował 14 dzieci do
placówek opiekuńczo-wychowawczych poza Rybnikiem (2006 r. - 22). Na terenie Miasta, w latach
2006-2007, funkcjonowały dwa mieszkania chronione, z których w tym okresie korzystało 10
wychowanków placówek, czekających na przydział mieszkania z zasobów lokalowych Rybnika.
Tabela 18. Liczba dzieci przebywająca w placówkach opiekuńczo - wychowawczych
w latach 2006 - 2007
Nazwa placówki
2006
2007
Dom Dziecka
84
50
Zespół Ognisk Wychowawczych
83
45
Rodzinny Dom Dziecka nr 1
8
9
Rodzinny Dom Dziecka nr 2
11
8
186
112
Razem
Tabela 19. Dane statystyczne, dotyczące ilości dzieci, w latach 2006 – 2007, w placówkach
3
prowadzonych przez Zespół Ognisk Wychowawczych
2006 r.
2007 r.
PWD
Nowiny
Liczba miejsc
Liczba dzieci
korzystających
w roku
Liczba miejsc
Liczba dzieci
korzystających
w roku
30
46
28
46
Niewiadom
30
39
28
35
Bazylika
30
38
28
38
Paruszowiec - Piaski
30
51
28
45
Chwałowice
30
30
28
36
Niedobczyce
30
31
28
28
Razem:
180
235
168
228
Źródło: Zespół Ognisk Wychowawczych w Rybniku
3
w roku 2007 ilość miejsc w Placówkach Wsparcia Dziennego została zmniejszona do 28 ze względu na konieczność
dochodzenia do standardów i dopasowania ilości wychowanków do obowiązujących przepisów (zgodnie z Rozporządzeniem
o placówkach opiekuńczo-wychowawczych na jednego wychowawcę, podczas zajęć nie moŜe przypadać więcej niŜ
14 wychowanków)
29
Tabela 20. Dane statystyczne,
w placówce interwencyjnej
dotyczące
ilości
dzieci
i
podejmowanych
2006 r.
2007 r.
Liczba miejsc w placówce
10
10
Liczba wychowanków w roku
40
45
Liczba wychowanków którzy opuścili placówkę, w tym :
31
40
powrót do rodziny naturalnej
5
14
adopcja
0
0
umieszczeni w rodzinie zastępczej
2
1
umieszczeni w innej placówce opiekuńczo-wychowawczej
16
19
umieszczeni w domach pomocy społecznej
0
0
umieszczeni w placówkach resocjalizacyjnych
8
6
działań
Tabela 21. Dane liczbowe, dotyczące ilości dzieci i podejmowanych działań w placówce
socjalizacyjnej
2006 r.
2007 r.
Liczba miejsc w placówce
30
30
Liczba wychowanków w roku
40
45
Liczba wychowanków, którzy opuścili placówkę, w tym:
9
10
powrót do rodziny naturalnej
0
1
adopcja
1
5
umieszczeni w rodzinie zastępczej
1
2
umieszczeni w innej placówce opiekuńczo-wychowawczej
2
1
umieszczeni w domach pomocy społecznej
0
0
umieszczeni w placówkach resocjalizacyjnych
5
1
Liczba wychowanków usamodzielnionych
1
6
Tabela 22. Dzieci przebywające w Domu Dziecka w latach 2006 - 2007
Rok
Dzieci z Rybnika
Dzieci z innych miejscowości
RAZEM
2006
53
31
84
2007
31
19
50
RAZEM
84
50
134
Źródło: Dom Dziecka w Rybniku
30
Tabela 23. Matki przebywające w Domu Dziecka w latach 2006 i 2007
ROK
Matki
Matki z innych
z Rybnika
miejscowości
RAZEM
2006
6
5
11
2007
3
2
5
RAZEM
9
7
16
Tabela 24. Dzieci opuszczające Dom Dziecka w latach 2006 - 2007
ROK
RODZINA
WŁASNA
RODZINA
ZASTĘPCZA
ADOPCJA
ZAKŁAD
LECZNICZOOPIEKUŃCZY
DD,
RDD,
SOSW
INNE
RAZEM
2006
20
11
17
1
1
1
51
2007
19
2
8
---
4
---
33
RAZEM
39
13
25
1
5
1
84
Tabela 25. Matki opuszczające Dom Dziecka w latach 2006 - 2007
ROK
ZWOLNIONE
Z DZIECKIEM
ZWOLNIONE
BEZ DZIECKA
RAZEM
2006
4
3
7
2007
3
0
3
RAZEM
7
3
10
Dzieci, objęte opieką w rybnickich placówkach opiekuńczo – wychowawczych, w przewaŜającej liczbie
pochodzą z rodzin dysfunkcyjnych. Wychowankowie placówek pochodzą przede wszystkim z rodzin,
w których występuje choroba alkoholowa (zdiagnozowana lub nie). Rodzice często są osobami
niezaradnymi Ŝyciowo, bezrobotnymi z niskim poziomem wykształcenia – najczęściej podstawowym,
niskimi kwalifikacjami zawodowymi lub najczęściej ich brakiem. Często do placówki trafiają dzieci
byłych wychowanków domów dziecka czy teŜ rodzin zastępczych.
Dysfunkcja rodzinna, której skutki dotykają dzieci, przybiera róŜne formy:
• alkoholizm, inne uzaleŜnienia lub choroba psychiczna w rodzinie,
• przemoc fizyczna lub psychiczna, maltretowanie i wykorzystywanie seksualne,
• psychiczne opuszczenie dzieci (nieobecność emocjonalna rodziców), chłód emocjonalny,
• czynne odrzucanie i dewaluowanie dziecka,
• naduŜycia emocjonalne, czyli uŜywanie dziecka przez dorosłego do zaspokajania swoich
potrzeb emocjonalnych (np. czynienie z niego powiernika spraw dorosłych, tworzenia koalicji
z dzieckiem przeciw drugiemu rodzicowi),
• stawianie nieadekwatnych do rozwoju i moŜliwości dziecka wymagań – infantylizowanie dziecka
lub Ŝądanie spełnienia nadmiernych oczekiwań,
• przerost sztywnych wymagań nad okazywaniem miłości i czułości,
• nadopiekuńczość i nadmierna kontrola.
31
Kolejnym istotnym obszarem wsparcia jest niepełnosprawność. Światowy Program Działań na
rzecz Osób Niepełnosprawnych (The World Programme of Action for Disabled Persons) oraz
Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych (The Standard Rules on the
Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities) podkreślają, iŜ niepełnosprawność jest
problemem społecznym i nie ogranicza się do konkretnej osoby. Mówiąc o niepełnosprawności mamy
na względzie relację między zdrowiem człowieka (uwzględniając jego wiek, płeć i wykształcenie),
a społeczeństwem i środowiskiem, które go otacza.
Zgodnie z definicją sformułowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO):
Osoba niepełnosprawna to osoba, u której istotne uszkodzenia i obniŜenie sprawności
funkcjonowania organizmu powodują uniemoŜliwienie, utrudnienie lub ograniczenie
sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie, biorąc pod uwagę takie czynniki jak płeć, wiek
oraz czynniki zewnętrzne.
Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych (Dz. U. Nr. 123, poz. 776 z późn. zm.) nazywa niepełnosprawnymi osoby, których
stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemoŜliwia
wypełnianie ról społecznych, a w szczególności zdolności do wykonywania pracy zawodowej, jeŜeli
uzyskały orzeczenie o zakwalifikowaniu do jednego z trzech stopni niepełnosprawności bądź
o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy albo – w przypadku osób przed 16 rokiem Ŝycia o rodzaju i stopniu niepełnosprawności (art. 1 cytowanej wyŜej ustawy).
Liczne dokumenty o zasięgu międzynarodowym, opracowane przez wyspecjalizowane Agendy Rady
Europy oraz Organizacji Narodów Zjednoczonych, a zwłaszcza Międzynarodową Organizację Pracy
i Światową Organizację Zdrowia, uznają rehabilitację za najwłaściwszą formę pomocy ludziom
niepełnosprawnym i stanowią podstawę opracowywania programów rozwoju rehabilitacji w róŜnych
krajach. Zasada pełnego uczestnictwa i równości osób niepełnosprawnych w społeczeństwie moŜe
być zrealizowana tylko w procesie szeroko rozumianej rehabilitacji. Celem rehabilitacji jest
zapewnienie osobom niepełnosprawnym, bez względu na charakter i pochodzenie ich
niepełnosprawności, jak największej dozy społecznego i ekonomicznego uczestnictwa oraz moŜliwie
jak największej samodzielności. Osiągnięcie jak najpełniejszej samodzielności i niezaleŜności wymaga
czynnego uczestnictwa osoby niepełnosprawnej w procesie własnej rehabilitacji i to na kaŜdym jego
etapie (Rada Europy. Układ odrębny w dziedzinie społecznej i zdrowia publicznego, 1993).
Szacuje się – zaleŜnie od przyjętej definicji niepełnosprawności i metodologii badań – Ŝe osoby
niepełnosprawne stanowią od 8 do 17% populacji ludzkiej. Od lat wzrasta liczba osób
niepełnosprawnych na świecie. Tendencja ta obserwowana jest takŜe w naszym kraju.
Według danych Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku liczba osób niepełnosprawnych
w województwie śląskim wynosiła 560,7 tys., co stanowiło 11,8% ludności regionu oraz 10,3% ogółu
osób niepełnosprawnych w kraju. W województwie śląskim co ósmy mieszkaniec był osobą
niepełnosprawną, natomiast w kraju co siódmy. Największe natęŜenie niepełnosprawności w naszym
województwie zanotowano w południowej oraz północno-wschodniej części regionu. W „Bazie Danych
dotyczącej Osób Niepełnosprawnych”, prowadzonej przez Ośrodek Pomocy Społecznej w Rybniku, na
31.12.2007r. zarejestrowanych było 6 180 osób niepełnosprawnych, w tym 3 252 kobiet i 2 928
męŜczyzn. Rok wcześniej liczba ta kształtowała się na podobnym poziomie i wynosiła 6 180 osób
(3 252 kobiet, 2 928 męŜczyzn).
Najliczniejszą grupę wiekową stanowiły osoby pomiędzy 50 - 59 r. Ŝ., dając wskaźnik 18,8%,
natomiast 2,2% to grupa wiekowa pomiędzy 0–6 r.Ŝ., a grupa wiekowa powyŜej 80 lat stanowiła 5,3%.
Z badanej populacji 14,7% stanowiły dzieci i młodzieŜ niepełnosprawna w wieku od 0– 19 lat.
Natomiast 52,1% to osoby dorosłe w wieku od 20 – 59 lat, będące w okresie najwyŜszej aktywności
zawodowej i Ŝyciowej.
ZauwaŜalne są równieŜ zmiany, zachodzące w strukturze badanej populacji osób niepełnosprawnych
pod względem płci i wieku. OtóŜ w starszych grupach wiekowych odsetek kobiet jest wyŜszy niŜ
męŜczyzn, a zatem więcej kobiet doŜywa wieku starczego.
32
Niepełnosprawność jest czynnikiem negatywnie skorelowanym z poziomem wykształcenia tej grupy
osób. Miasto Rybnik nie odbiega w tym względzie od reszty kraju. Jedynie 1,7% osób
niepełnosprawnych (2007 r.) posiadało wyŜsze wykształcenie. Najliczniejszą grupę wśród badanej
populacji (2007 r.) stanowiły osoby z wykształceniem podstawowym (20,7%). Potwierdza to raport
„Niepełnosprawni na rynku pracy”, przygotowany przez Fundację Inicjatyw SpołecznoEkonomicznych, z siedzibą w Warszawie, zgodnie z którym:
podstawowym źródłem problemów osób niepełnosprawnych na rynku pracy w Polsce
wydają się być bariery edukacyjne i niski poziom wykształcenia. Niepełnosprawni nadal mają gorszy
dostęp do edukacji, szczególnie edukacji wyŜszej, w porównaniu do ludzi sprawnych i w efekcie
słabszy dostęp do rynku pracy. Prawie 50 % osób niepełnosprawnych posiada najwyŜej wykształcenie
podstawowe a liczba niepełnosprawnych kończących studia wyŜsze nie przekracza kilku procent (…).
Od czerwca do września 2007 r. w Powiatowym Urzędzie Pracy w Rybniku zostały przeprowadzone
badania ankietowe nad osobami bezrobotnymi, posiadającymi jednocześnie status osób
niepełnosprawnych. W
momencie badania w PUP zarejestrowanych było ogółem
5 637 osób, w tym 1 747 z powiatu i 3 890 z Rybnika. Stopa bezrobocia wynosiła 6,9%
w Rybniku i 11,0% w powiecie. Osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w Urzędzie było ogółem
36, w tym 173 z Rybnika i 63 z powiatu, co dało 4,2% ogółu zarejestrowanych.
Dane statystycznie, zebrane przez Ośrodek Pomocy Społecznej w Rybniku, w latach 2006 – 2007,
jednoznacznie pokazują, iŜ główną przyczyną niepełnosprawności są choroby narządu ruchu
i dotyczą 28,3% badanych osób, ze stosunkowo wysokim nasileniem między 50 a 79 r. Ŝ.
Z danych zawartych w Bazie Osób Niepełnosprawnych wynika równieŜ, Ŝe na 1 188 osób
z chorobami narządu ruchu, 96 to osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich, w tym 45 osób
(3,8%) stanowią kobiety i męŜczyźni w wieku produkcyjnym, a 32 osoby (2,7%) to uczniowie do 18 r.Ŝ.
Schorzenia układu krąŜenia dotykają 19,6% osób niepełnosprawnych, ze wzmoŜonym nasileniem od
50 - 69 r. Ŝ., jak równieŜ osoby w przedziale wiekowym od 7 -14 r.Ŝ. Niewiele mniejszy odsetek
stanowią osoby z zaburzeniami mowy i chorobami słuchu - 10,1%. Z danych zawartych w ww. bazie
wynika, iŜ na 422 osoby - 206 osoby (48,8%) stanowią kobiety i męŜczyźni w wieku produkcyjnym,
u których dominującym schorzeniem są schorzenia narządu mowy i słuchu, a 39 osób (9,24%) to
uczniowie z ww. schorzeniem. Pozostały procent osób (41,9%) z zaburzeniami laryngologicznymi,
tj. 177 os. stanowią kobiety i męŜczyźni w wieku poprodukcyjnym. Zaburzenia neurologiczne
występują u około 8,6% badanych z róŜnym nasileniem we wszystkich grupach wiekowych.
Schorzenia narządu wzroku stanowią zaś 4,8%.
Z bazy danych dotyczącej osób niepełnosprawnych wynika, iŜ 127 osoby (62,6%), u których
dominującym schorzeniem są schorzenia narządu wzroku to kobiety i męŜczyźni w wieku
produkcyjnym, a 22 osoby (10,8%) to uczniowie do 18 r.Ŝ. Natomiast 26,6% stanowią osoby
w wieku poprodukcyjnym.
ZauwaŜyć moŜna, Ŝe najwyŜszy odsetek tj. 27,3% stanowią osoby niepełnosprawne,
u których podstawowym schorzeniem są choroby narządu ruchu sprzęŜone z innymi schorzeniami.
Natomiast najmniejszy procent osób ma sprzęŜoną niepełnosprawność przewodu pokarmowego
(1,3%).
33
Tabela 26. Osoby niepełnosprawne według wieku i rodzaju schorzeń ze względu
na podstawowe schorzenie w 2006 roku
Wiek
RODZAJ SCHORZENIA
0 -6 7 - 14 15 - 19 20 - 29 30 - 39 40 - 49 50 - 59 60 - 69 70 -79
80 lat Brak OGÓŁEM
i
daty
więcej ur.
%
R - choroby narządu ruchu
27
72
61
108
76
127
242
200
177
45
1
1136
28,17
N - schorzenie neurologiczne
29
28
36
84
35
35
39
25
18
6
1
336
8,33
O - schorzenie wzroku
2
15
13
41
18
28
30
21
14
17
1
200
4,96
L - zaburzenie mowy
i choroby słuchu
12
22
19
60
16
34
66
69
72
33
1
404
10,02
P - schorzenia psychiczne
1
30
31
179
91
92
104
28
18
10
1
585
14,51
U – umysłowe
1
24
38
23
3
2
4
1
0
0
0
96
2,38
E – epilepsja
4
5
12
13
8
4
4
1
1
1
0
53
1,31
64
122
68
63
20
42
126
110
93
79
2
789
19,56
1
3
6
9
4
9
12
9
6
0
0
59
1,46
0
8
2
6
6
6
17
8
8
1
0
62
1,54
I - inne schorzenia
16
29
41
36
16
32
52
53
27
10
1
313
7,76
OGÓŁEM
157
358
327
622
293
411
696
525
434
202
8
4 033
100,0
S – choroby krąŜenia
i układu oddechowego
M - schorzenie układu
moczowo – płciowego
T - schorzenie przewodu
pokarmowego
Tabela 27. Osoby niepełnosprawne według wieku i rodzaju schorzeń ze względu
na podstawowe schorzenie w 2007 roku
Wiek
RODZAJ SCHORZENIA
0 -6 7 - 14 15 - 19 20 - 29 30 - 39 40 - 49 50 - 59 60 - 69 70 -79
80 lat Brak OGÓŁEM
i
daty
więcej ur.
%
R - choroby narządu ruchu
21
68
47
115
78
112
274
223
197
52
1
1188
28,3
N - schorzenie neurologiczne
35
25
35
91
36
36
38
24
32
9
0
361
8,6
O - schorzenie wzroku
3
13
10
44
18
25
29
29
13
18
1
203
4,8
L - zaburzenie mowy
i choroby słuchu
6
28
17
63
18
36
61
67
91
35
0
422
10,1
P - sch. psychiczne
1
27
29
168
93
94
114
29
19
12
1
587
14,0
U – umysłowe
1
24
31
41
8
2
4
1
0
0
0
112
2,7
E – epilepsja
2
5
11
18
8
4
5
2
1
0
0
56
1,3
47
124
73
76
21
36
126
127
112
78
2
822
19,6
1
2
6
10
4
7
10
10
8
0
0
58
1,4
0
5
3
7
7
6
16
12
8
1
0
65
1,5
15
28
39
37
17
33
47
59
33
10
1
319
7,6
S – choroby krąŜenia
i układu oddechowego
M - schorzenie układu
moczowo – płciowego
T - schorzenie przewodu
pokarmowego
I - inne schorzenia
OGÓŁEM
132 349
301
670
308
391
724
583
514
215
6
4193
100
34
NajwyŜszy odsetek tj. 80,6% (2007 r.) stanowiły rodziny z jedną osobą niepełnosprawną bez względu
na liczebność tych rodzin. Natomiast 15,6% rodziny, w których Ŝyją dwie osoby niepełnosprawne (są
to rodziny z liczbą osób w rodzinie od 2 – 9), 3,0% to rodziny z trzema osobami niepełnosprawnymi
(liczebność tych rodzin kształtuje się na poziomie od 3 – 8 osób w rodzinie), a 0,8% rodziny
z czterema osobami niepełnosprawnymi.
Dane Statystyczne, dotyczące rehabilitacji społecznej realizowanej w Ośrodku Pomocy Społecznej
w Rybniku na przestrzeni lat 2006 - 2007 jednoznacznie pokazują, iŜ największe potrzeby klienci
wykazują w sferze zaopatrzenia ortopedycznego i środków pomocniczych (2006 r. - 44,0%, 2007 r. 45,5%) oraz uczestnictwa osób niepełnosprawnych i ich opiekunów w turnusie rehabilitacyjnym
(33,4% w 2006 roku i 35,8% w 2007 roku). Z kolei zrealizowane wnioski na dofinansowanie z zakresu
likwidacji barier (technicznych, architektonicznych, w komunikowaniu się) stanowiły w sumie 6,5%
w 2006 roku oraz 6,8% w 2007 roku.
Tabela 28. Zadania powiatu dofinansowane ze środków PEFRON w latach 2006 - 2007
Rodzaj zadania
Wnioski
Wnioski
Dorośli
dzieci
Razem
%
2006
2007
2006
2007
2006
2007
2006
2007
399
461
120
93
519
554
33,4
35,8
28
33
24
19
52
52
3,4
3,7
19
27
3
1
22
28
1,4
1,8
24
20
3
1
27
21
1,7
1,3
475
507
208
197
683
704
44,0
45,5
10
10
6
6
16
16
1,0
1,0
-
-
233
172
233
172
15,1
11,1
955
1 058
597
489
1552
1547
100,0
100,0
Uczestnictwo osób
niepełnosprawnych w turnusach
rehabilitacyjnych
Likwidacja barier
w komunikowaniu się
Likwidacja barier technicznych
Likwidacja barier
architektonicznych
Zaopatrzenie ortopedyczne i środki
pomocnicze
Sprzęt rehabilitacyjny
Sport, kultura, rekreacja i
turystyka Osób
Niepełnosprawnych
Razem
Niepełnosprawność jest niejednokrotnie powiązana z długotrwałą lub cięŜką chorobą oraz wiekiem
klientów. Od kilku lat w Polsce, podobnie jak w większości uprzemysłowionych krajów, obserwuje się
systematyczny wzrost udziału w populacji ogólnej osób, które ukończyły 60 rok Ŝycia. Wzrost liczby
osób starszych w społeczeństwie wynika z trzech podstawowych zjawisk: zmniejszania się liczby
urodzeń, wzrostu długości Ŝycia oraz procesów migracyjnych. Zjawisko to jest określane jako
starzenie się społeczeństwa. JuŜ w 2002 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zwróciła uwagę
na stale pogłębiający się problem starzenia społeczeństwa. W tym samym roku w Madrycie
zaprezentowano Ramową Politykę Dotyczącą Aktywnego Starzenia się. Przyjęto równieŜ dwa
dokumenty: Deklarację Polityczną i Międzynarodowy Plan Działania, dotyczący Aktywnego
Starzenia się. Oba zawierają przesłanie skierowane do społeczeństw świata, aby wzmacniały
zachowania społeczne nakierowane na pełną akceptację i moŜliwości rozwoju osób starszych.
35
Oczekiwane efekty do 2015 roku:
• propagowanie idei „aktywnego starzenia się”,
• uzyskanie przez osoby starsze poczucia pełni zdrowia, bezpieczeństwa, aktywnego
uczestnictwa w Ŝyciu gospodarczym, kulturalnym, społecznym i politycznym,
• zmniejszenie występowania niepełnosprawności, chorób przewlekłych i przedwczesnych
zgonów w populacji osób powyŜej 60 roku Ŝycia,
• zmniejszenie rozpowszechnienia czynników ryzyka, związanych z chorobami niezakaźnymi
w populacji osób starszych.
Zwiększenie liczby osób niepełnosprawnych upatruje się we wzroście liczby osób starszych. Obecnie
prawie 60% niepełnosprawnych jest w grupie wiekowej powyŜej 55 roku Ŝycia. Prognoza
demograficzna dla Polski na lata 2005 - 2030 zakłada w całej populacji dalszy wzrost udziału
osób w wieku poprodukcyjnym. W województwie śląskim prognozuje się, iŜ w 2030 roku wskaźnik
obciąŜenia ludności produkcyjnej ludnością nieprodukcyjną będzie najwyŜszy. W Rybniku ta grupa
ludzi stanowi najmniejszy udział społeczeństwa i wynosi 12,4% (2007 r.). Rok wcześniej wskaźnik ten
były niŜszy o 0,6% i wynosił 11,8%.
Osoby starsze, z róŜnych powodów, coraz częściej korzystają z pomocy społecznej.
W 2006 roku była to grupa 534 osób, z których 363 to kobiety (68%), a 171 to męŜczyźni (32%).
W 2007 roku nieznacznie zmalała liczba klientów w wieku poprodukcyjnym i wynosiła 484 osoby,
w tym: kobiety – 307 (63%), męŜczyźni – 177 (37%). Odnotować naleŜy fakt, iŜ część klientów została
objęta wyłącznie wsparciem w postaci pracy socjalnej. Niejednokrotnie wnioskodawcy w wieku
powyŜej 65 lat, posiadający własne świadczenia, przekraczają kryterium dochodowe tym samym nie
kwalifikując się do przyznania pomocy finansowej.
W literaturze przedmiotu proces starzenia się rozpatrywany jest w trzech głównych aspektach:
biologicznym (czas biologicznego starzenia się warunkują takŜe, poza genami, warunki
zewnętrzne: przyrodnicze, społeczno - ekonomiczne, kulturowe),
psychologicznym (starzenie się psychiczne to działanie czasu na osobowość człowieka oraz na
jego Ŝycie emocjonalne i duchowe),
społecznym (stopniowe wycofanie się z Ŝycia społeczno – zawodowego).
Trudno wskazać dominujący problem, nie mniej jednak istotne jest, Ŝe w ostatnim czasie wzrasta
liczba osób starszych, które są samotne. Nawet, jeŜeli posiadają bliską rodzinę, to odczuwają brak
więzi emocjonalnych. Wykluczenie społeczne osób starszych staje się powaŜnym problemem,
a badania społeczne wyraźnie pokazują, iŜ blisko połowa Polaków wykazuje obojętność wobec tych
osób.
Starość jest okresem trudnym, człowiek musi zostać do niej odpowiednio przygotowany.
Na to, jak jest ten okres przeŜywany, mają wpływ róŜne czynniki zarówno indywidualne, w tym
genetyczne, jak i społeczne. Ludzie starsi stają się coraz mniej sprawni, coraz więcej chorują. Rozwój
geriatrii i gerontologii przyczynia się do postępu w działaniach na rzecz poprawy jakości Ŝycia w
okresie starości. Powszechne przygotowanie się do starości stanowi nowe wyzwanie dla
współczesnych społeczeństw. Zasadnicze znaczenie w procesie edukacji dla dobrego przeŜywania
4
starości ma motywowanie ludzi do aktywności fizycznej oraz intelektualnej .
Miejski Dom Pomocy Społecznej w Rybniku jest stale zapełniony, a liczba oczekujących
systematycznie wrasta. W 2006 roku w placówce przebywało 180 osób, a 2007 roku 169 osób.
Zdecydowanie więcej jest kobiet, co stanowi 66,1% (2006 r.) i 68,6% (2007 r.).
więcej w Marek Niezabitowski, Ludzie starsi w perspektywie socjologicznej. Problemy uczestnictwa
społecznego, BPS, Katowice 2007, wydanie I.
4
36
Tabela 29. Liczba mieszkańców Miejskiego Domu Pomocy Społecznej w Rybniku
2006
2007
Kobiety
MęŜczyźni
Kobiety
MęŜczyźni
119
61
116
53
Przyjęcia
25
12
22
7
Zgony
20
7
17
4
Rezygnacje
5
1
2
-
W tym:
RAZEM
180
169
Źródło: Miejski Dom Pomocy Społecznej w Rybniku
Struktura wieku mieszkańców Domu w latach 2006 - 2007 roku pokazuje, iŜ zdecydowaną większość
klientów stanowią osoby po 61 roku Ŝycia. Rozkład procentowy w tym przypadku wynosi 87,2%
w 2006 roku i 86,9% w 2007 roku.
Tabela 30. Struktura wieku mieszkańców Miejskiego Domu Pomocy Społecznej w Rybniku
Wiek
2006
2007
do 18 lat
-
-
19-40 lat
-
-
41-60 lat
23
22
61-74 lat
57
51
75 lat i powyŜej
100
96
Razem:
180
169
Źródło: Miejski Dom Pomocy Społecznej w Rybniku
NiezaleŜnie jednak od cech społeczno - demograficznych, pod kątem których badano klientów
Ośrodka Pomocy Społecznej w Rybniku, niezaleŜnie od przynaleŜności do którejkolwiek kategorii
dysfunkcji społecznych, najczęściej wskazywaną przyczyną o wsparcie i pomoc było
pozostawanie bez pracy.
37
4. Analiza SWOT i Misja Strategii
Analiza SWOT
Mocne strony (Strengths)
Słabe strony (Weaknesses)
► Wysoki potencjał ludnościowy, cechujący się
etosem pracy i przywiązaniem do tradycji
► Poczucie więzi i wspólnoty społeczności lokalnej,
aktywne sieci wsparcia
► Wzrost poziomu wykształcenia i moŜliwość
nabywania nowych kwalifikacji, dostosowanych do
wymogów rynku pracy
►
Wysoki
potencjał
szkolnictwa
wyŜszego
(infrastruktura edukacyjna) – nowoczesny kampus
► ZróŜnicowany system instytucji pomocy społecznej,
oferujący szeroki zakres usług osobom wymagającym
pomocy i wsparcia
► Profesjonalnie przygotowana kadra systemu
pomocy społecznej
► Wysoki wskaźnik zatrudnionej kadry w pomocy
społecznej z wyŜszym wykształceniem
► Rosnąca aktywność społeczna środowisk lokalnych
oraz organizacji pozarządowych
►Wysoki wskaźnik bezrobotnych z wykształceniem
podstawowym i zasadniczym zawodowym, bez prawa
do zasiłku
►Niski poziom wykształcenia i zatrudnienia wśród
osób niepełnosprawnych
►Brak miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych
►Feminizacja biedy oraz rosnąca liczba osób
samotnie wychowujących dzieci
►Ograniczony dostęp do rynku pracy przez osoby
samotnie wychowujące dzieci
►Problem dzieci ulicy, ubóstwo rodzin
►Bezdomność, patologia społeczna, uzaleŜnienia,
przemoc domowa
►Koncentracja
ludności
na
obszarach
ze substandardowymi zasobami mieszkaniowymi
►Bezrobocie wielopokoleniowe
►Niedobór
kadrowy
pracowników
socjalnych,
powodujący u zatrudnionych obciąŜenie zbyt duŜymi
rejonami opiekuńczymi, a w konsekwencji brakiem
moŜliwości prowadzenia właściwej pracy socjalnej
z rodzinami problemowymi
MoŜliwości (Opportunities)
ZagroŜenia (Threats)
► Rozeznanie potrzeb rynku pracy
►Dobrze wyszkolona kadra pracowników pomocy
społecznej
►zwiększenie zatrudnienia w pomocy społecznej
► Rozwój ekonomii społecznej
►DuŜy
potencjał
organizacji
pozarządowych,
działających
na
rzecz
osób
zagroŜonych
wykluczeniem społecznym
►Pozyskiwanie środków finansowych z funduszy
strukturalnych na realizację programów
►Rozwój rynku pracy w ramach III sektora
►Podejmowanie
inicjatyw,
zmierzających
do
włączenia osób i grup w Ŝycie społeczności lokalnej
►Niski wskaźnik zatrudnienia kadry pomocy
społecznej (art. 110 ust. 2 pkt. 10 ustawy o pomocy
społecznej)
►Niskie zarobki w pomocy społecznej w stosunku do
średniej krajowej
►niski prestiŜ zawodowy pracowników pomocy
społecznej
► Marginalizowanie problemów ubóstwa
►Negatywne trendy demograficzne, ekonomiczne
►UzaleŜnienie się od systemu pomocy społecznej
► Rosnąca liczba osób niepełnosprawnych
►Dyskryminacja na rynku pracy osób w wieku
produkcyjnym nie mobilnym (44-60 / 65 lat)
►Stygmatyzacja
społeczna
osób
i
rodzin
wykluczonych społecznie
►Migracja i emigracja zarobkowa osób młodych
i wykształconych, w tym pracowników pomocy
społecznej
Misja Strategii:
Przeciwdziałanie oraz łagodzenie skutków marginalizacji
i wykluczenia społecznego, słuŜące podniesieniu jakości Ŝycia
mieszkańców Rybnika
38
5. ZałoŜenia programowe w zakresie zapobiegania zjawiskom wykluczenia
społecznego
Nieustannie zmieniająca się rzeczywistość społeczna, wymusza na instytucjach, działających
w obszarze polityki społecznej, poszukiwania nowych rozwiązań i usprawniania juŜ realizowanych
działań. Istotne jest podejście systemowe, zakładające spojrzenie całościowe – nie tylko na jednostkę,
ale takŜe na otoczenie. Rodzina jako fundament Ŝycia społecznego, powinna od samego początku
być wspierana w napotykanych trudnościach i tak ukierunkowywana, by mogła w przyszłości
umiejętnie i samodzielnie rozwiązywać konkretne problemy. Tak rozumiana polityka społeczna
zakłada spojrzenie holistyczne, które przejawia się układem całościowym, podlegającym swoistym
prawidłowościom. Znakomitym przykładem zachodzących zmian jest zjawisko bezrobocia. Jeszcze do
niedawna Rybnik cechowała dość wysoka stopa bezrobocia, która została wygenerowana, w ostatniej
dekadzie, przez restrukturyzację przemysłu cięŜkiego. Obecnie wskaźnik bezrobocia wynosi 4,4%,
w czym duŜa zasługa ciągle rozwijającego się sektora usługowego. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe
zdecydowana większość klientów Ośrodka Pomocy Społecznej w Rybniku zgłasza się po pomoc
właśnie z powodu bezrobocia. Jest to uwarunkowane niskim poziomem wykształcenia, brakiem
kwalifikacji i umiejętności skutecznego poruszania się po rynku pracy. Jeszcze do niedawna osoby,
które były zatrudnione w przemyśle cięŜkim bądź tworzyły tradycyjny model rodziny (męŜczyzna
pracuje, a kobieta wychowuje dzieci), pozostawały w znacznym stopniu na marginesie Ŝycia
społecznego.
Oprócz bezrobocia do głównych przyczyn trudnej sytuacji materialnej rodzin naleŜą:
dezorganizacja rodziny,
niepełnosprawność,
alkoholizm,
wielodzietność,
długotrwała choroba.
Nie naleŜy takŜe zapominać o kwestii ubóstwa, która w blisko połowie wniosków
o pomoc (47,7%), stanowiła postawę do przyznania świadczeń z pomocy społecznej. Ubóstwo, co
wynika z tego jak i wielu innych opracowań, dotyka szczególnie dzieci i młodzieŜ, osoby
niepełnosprawne, długotrwale chore, samotne, rodziny wielodzietne.
W niektórych dzielnicach Rybnika obserwuje się problem dzieci ulicy, co wiąŜe się niejednokrotnie
z podejmowaniem przez nie zachowań ryzykownych. Grupą odniesienia dla młodego człowieka
stają się rówieśnicy z najbliŜszego otoczenia, gdzie bywa, iŜ wartości i normy społeczne są mocno
przejaskrawione. Pojawiają się dodatkowe problemy – agresja i przemoc, uzaleŜnienia,
przestępczość, wczesna inicjacja seksualna, itd. Deficyty rodzinne i edukacyjne dzieci ze środowisk
defaworyzowanych stają się często przyczyną ich trudnej sytuacji w dorosłym Ŝyciu.
Dobrze rozpoznane środowisko lokalne, znajomość zasobów i potrzeb, ma niebagatelny wpływ na
budowanie strategii polityki społecznej. Dlatego teŜ, w niniejszym dokumencie, znalazła się analiza
SWOT, która nakreśliła mocne i słabe strony Rybnika, jak równieŜ moŜliwości i zagroŜenia z tego
wynikające.
Oprócz wspomnianych juŜ wcześniej obszarów wsparcia, rozpoznano problemy, które wynikają
z czynników socjoekonomicznych, kryzysów indywidualnych, rodzinnych lub zdarzeń losowych.
Wspomnieć naleŜy tu o koncentracji ludności na obszarach ze substandardowymi zasobami
mieszkaniowymi czy teŜ feminizacji biedy. Istotnym problemem jest równieŜ niski poziom zatrudnienia
wśród osób niepełnosprawnych. Coraz częściej mówi się o starzeniu się społeczeństwa, co jest
zresztą tendencją ogólnoświatową.
Konieczne jest zatem podejmowanie róŜnorodnych działań, które przyspieszają proces przemian oraz
ułatwiają przystosowanie się jednostek i ich rodzin do nowych warunków Ŝycia
i pracy. Szczególnie waŜne są działania wspierające aktywność zawodową i przedsiębiorczość
kobiet, gdyŜ to one znajdują się w trudniejszej sytuacji niŜ męŜczyźni. Muszą bowiem łączyć pracę
zawodową z prowadzeniem domu, wychowaniem dzieci, itd. One teŜ bardziej niŜ męŜczyźni
odczuwają skutki bezrobocia.
Niemniej waŜne jest kontynuowanie programu „BliŜej dziecka – bliŜej rodziny”, który oparty na
współczesnych nurtach w pedagogice i psychologii, kładzie nacisk na odbudowywanie naturalnych
39
więzi dziecka z rodziną naturalną, wsparcie w środowisku rodzin oraz promowanie
i wspieranie rodzinnych form opieki zastępczej.
W związku z rosnącym problem dzieci ulicy, naleŜy wspierać i inicjować działania
bezpośrednio w miejscu zamieszkania. Ciekawą i efektywną metodą okazuje się streetworking,
poniewaŜ w porównaniu z innymi charakteryzuje się ideą bezpośredniego docierania do grup
docelowych - streetworkerzy nawiązują kontakt z podopiecznymi w ich własnym środowisku. Pracują
zatem często na ulicach, dworcach kolejowych, w parkach, na terenach ogródków działkowych,
wszędzie tam gdzie mogą przebywać osoby potrzebujące pomocy. To, w jakiej formie i w jaki sposób
streetworker będzie pomagał, zaleŜy od specyfiki grupy odbiorców, ich środowiska i potrzeb.
Koordynacja działań instytucji i organizacji działających na rzecz seniorów, to kolejne zadanie,
które w najbliŜszych latach będzie jednym z priorytetów. Wydaje się za słuszne, stworzenie
w Rybniku systemu nowoczesnej i kompleksowej oferty działań aktywizacyjnych i pro-zdrowotnych dla
seniorów, ze szczególnym uwzględnieniem środowiska domowego. Podejmowane działania powinny
m.in. obejmować poradnictwo (socjalne, psychologiczne, medyczno-opiekuńcze), świadczenia
zdrowotne, usprawnianie ruchowe, świadczone przez instytucje i organizacje, działające na rzecz
seniorów.
Kolejną, szczególnie waŜną grupą klientów są osoby niepełnosprawne, wśród których
występuje wysoka stopa bezrobocia. Dlatego teŜ, powinno się umoŜliwiać zdobycie zawodu lub
przekwalifikowania się. Oprócz tego powinno się zwiększyć moŜliwości kształcenia na poziomie
średnim, ogólnokształcącym i wyŜszym. TakŜe dalsze tworzenie warunków, umoŜliwiających osobom
niepełnosprawnym korzystanie z obiektów uŜyteczności publicznej poprzez likwidację barier
architektonicznych i w komunikowaniu.
Na szczególną uwagę zasługują takie działania, które zakładają kompleksowe wspieranie
i reintegrację rodziny. Niejednokrotnie konieczna staje się pomoc udzielana w formie materialnej
i pozamaterialnej, w tym o charakterze specjalistycznym, poradniczym, terapeutycznym,
interwencyjnym, opiekuńczym oraz w postaci pracy socjalnej z wykorzystaniem wszystkich trzech
metod, tj. indywidualnego przypadku, pracy grupowej i środowiskowej. Wymaga to od osób,
działających w systemie pomocy społecznej – pomimo juŜ wysokiego poziomu wykształcenia –
stałego podnoszenia kwalifikacji, nabywania nowych umiejętności (metod pracy). Eklektyczny
charakter działań wpływa bowiem na jakość świadczonych usług.
Biorąc pod uwagę współczesne realia, waŜna jest świadomość róŜnorodności problemów lokalnej
społeczności, której członkowie z róŜnych przyczyn stali się bierni i pogodzili się
z otaczającą ich rzeczywistością. Wzmacnianiu tych działań sprzyja upowszechnianie dobrych praktyk
w zakresie realizacji projektów specjalistycznych. Niebywale waŜne okazuje się wykorzystywanie
metody organizowania środowiska, które charakteryzuje się przede wszystkim skoncentrowaniem
uwagi na społeczności jako całości. W metodzie tej, która bywa teŜ nazywana metodą organizacji,
zasadniczym celem jest w kaŜdym przypadku wspomaganie jego rozwoju, aktywizowanie,
inspirowanie do pozytywnych zmian itd. WaŜnym zadaniem w tej metodzie jest tworzenie wspólnoty
w aspekcie integracji danego środowiska, budowania więzi, wymiany i przepływu informacji o tym, co
dzieje się w danym środowisku. Oczywiście skuteczność tych działań jest ściśle powiązana z dwoma
pozostałymi metodami pracy socjalnej – indywidualnym przypadkiem oraz pracą z grupą.
Rozwiązanie problemów społecznych wymaga dokładnej diagnozy społeczno - ekonomicznej oraz
współpracy pomiędzy administracją publiczną, prywatnymi przedsiębiorstwami oraz trzecim
sektorem. Ścisła współpraca ww. grup przekłada się na interdyscyplinarność rozwiązywania
problemów społecznych, a ta z kolei wywiera zasadniczy wpływ na jakość, tworzenia programów
i projektów, ograniczających wykluczenie i marginalizację. NaleŜy budować środowisko lokalne oparte
na partnerstwie, zaufaniu, solidarności i wzajemności. Projekty powinny zmierzać do podniesienia
poziomu funkcjonowania społecznego osób i środowisk dysfunkcyjnych, w tym rodzinnych
i sąsiedzkich.
Wiele moŜliwości stwarzają projekty finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego, zwany
dalej „EFS”, które zakładają przede wszystkim:
• wspieranie osób: edukacja i szkolenia zawodowe, pomoc w zatrudnieniu, wyŜsza edukacja,
rozwój nauk i badań nad zagadnieniami objętymi przez EFS, tworzenie miejsc pracy,
• wspieranie struktur i systemów: poprawa systemu edukacji i szkoleń, modernizowanie
usług zatrudnienia, integrowanie systemu edukacji ze światem pracy, tworzenie systemów
przewidywania potrzeb w zakresie kwalifikacji poŜądanych na rynku pracy,
• zapewnienie dodatkowych środków i podwyŜszenie świadomości społecznej:
40
zapewnienie dodatkowych świadczeń dla osób, które biorą udział w organizowanych
programach, a które mają na utrzymaniu inne osoby, rozwój dodatkowych umiejętności,
podwyŜszanie świadomości społecznej, rozpowszechnianie niezbędnych informacji
o rynku pracy.
W Rybniku realizowanych jest szereg projektów finansowanych z funduszy strukturalnych, których
celem jest pomoc w ponownym wejściu na rynek pracy, aktywizacja społeczności lokalnej, likwidacja
przyczyn wykluczenia. PoniŜej przedstawiono kilka bardziej znaczących inicjatyw, podejmowanych na
przełomie ostatnich czterech lat.
Przykładem z pewnością jest projekt systemowy „Skorzystaj z Szansy”, realizowany przez Ośrodek
Pomocy Społecznej w Rybniku ze środków EFS, którego głównym celem jest zapewnienie równego
dostępu do zatrudnienia osobom zagroŜonym wykluczeniem społecznym oraz wykluczonym jak
i dyskryminowanym na rynku pracy. Wsparciem została objęta grupa osób, korzystająca ze świadczeń
pomocy społecznej w wieku aktywności zawodowej, nie posiadająca zatrudnienia, o niskich lub
zdezaktualizowanych kwalifikacjach zawodowych, naleŜąca do grupy osób bezdomnych, osób
opuszczających placówki opiekuńczo – wychowawcze typu rodzinnego i socjalizacyjnego, rodziny
zastępcze, osób zagroŜonych wykluczeniem społecznym w wieku 15 -24 lat.
Ponadto Ośrodek Pomocy Społecznej w Rybniku w latach 2005-2007 realizował projekt pn.: „Kobieta
aktywna – kobietą jutra”, współfinansowany ze środków EFS w ramach Sektorowego Programu
Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich. W ramach projektu wsparciem objętych zostało 100 kobiet,
pozostających na długotrwałym bezrobociu. Podstawowym celem projektu było ograniczenie
długotrwałego bezrobocia wśród kobiet, korzystających ze świadczeń pomocy społecznej lub/i
zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Rybniku powyŜej 24 miesięcy.
Ciekawym przedsięwzięciem był projekt „Równy start w przyszłość - wyrównywanie szans
edukacyjnych w Rybniku”, realizowany przez Urząd Miasta Rybnika w ramach EFS - Sektorowego
Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich Działanie 2.1. Instytucją wdraŜającą dla tego
Projektu było Ministerstwo Edukacji Narodowej. Głównym celem projektu było stworzenie moŜliwości
równego dostępu uczniom rybnickich szkół do edukacji poza godzinami lekcyjnymi poprzez
opracowanie i wdroŜenie Programów Rozwojowych w 51 szkołach, odpowiednio dostosowanych do
rodzaju i poziomu nauczania w danej szkole, zgodne z zapotrzebowaniem uczniów oraz
moŜliwościami szkoły.
Kolejnymi przykładami są projekty: „Oddziedzicz Pracę” (IW Equal) oraz „Strategia do sukcesu”.
Pierwszy realizowany był przez Rybnickie Centrum Edukacji Zawodowej Centrum Kształcenia
Ustawicznego oraz Praktycznego w latach 2004 - 2008. Zadaniem tego projektu było wypracowanie
metod aktywizacji społeczności lokalnych w celu tworzenia inicjatyw na rzecz samozatrudnienia angaŜujących z jednej strony grupy, znajdujące się w szczególnie trudnej sytuacji, a z drugiej instytucje lokalne i organizacje pozarządowe. Beneficjentami programu były rodziny dwupokoleniowe,
dotknięte długotrwałym bezrobociem, a celem - zaktywizowanie rodziców na rynku pracy i utrwalenie
u dzieci nawyku kształcenia.
Drugi projekt: „Strategia do sukcesu” obecnie jest realizowany przez Powiatowy Urząd Pracy
w Rybniku, w ramach Poddziałania 6.1.3 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013.
Grupę docelową projektu stanowią osoby zarejestrowane w ww. instytucji jako bezrobotne,
z uwzględnieniem osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy, wymienionych
w art. 49 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, m.in.
bezrobotni do 25 roku Ŝycia, bezrobotni długotrwale lub kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po
urodzeniu dziecka, bezrobotni powyŜej 50 roku Ŝycia. W ramach Programu oferuje się uczestnikom
wsparcie w zakresie poradnictwa zawodowego, pośrednictwa pracy, przygotowania zawodowego,
staŜe, doradztwo, szkolenia oraz jednorazowe dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej,
moŜliwość skorzystania z zasobów materialnych placówki (komputery, drukarki), celem skutecznego
poszukiwania pracy.
Istnieje takŜe moŜliwość pozyskiwania środków finansowych z innych źródeł, takich jak Ministerstwo
Pracy i Polityki Społecznej, które cyklicznie ogłasza konkursy, np. w ramach programu wspierania
jednostek samorządu terytorialnego w budowaniu lokalnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną.
Przykładem moŜe być realizowany przez Ośrodek Pomocy Społecznej w Rybniku projekt „BliŜej
domu”, będący odpowiedzią na zapotrzebowanie rodzin, mających trudności w sprawach
opiekuńczo-wychowawczych.
41
Coraz bardziej róŜnorodne spectrum problemów społecznych – od ubóstwa poprzez bezrobocie do
bezradności w sprawach opiekuńczo – wychowawczych czy niepełnosprawności – stawiają przed
jednostkami organizacyjnymi i pracownikami pomocy społecznej większe wyzwania i oczekiwania
społeczne. Obecni klienci pomocy społecznej potrzebują nie tylko pomocy finansowej, ale wymagają
profesjonalnego poradnictwa, rozwiniętej sieci placówek pomocowych i wspierających. Dlatego teŜ tak
waŜne są kwalifikacje, kompetencje i sprawność zawodowa słuŜb społecznych, które przyczyniają się
do łagodzenia czy ograniczenia negatywnych zjawisk społecznych.
Pracownik pomocy społecznej (bez względu na sprawowaną funkcję i jednostkę, w której działa)
podejmuje wielorakie i róŜnorodne zadania, rozwiązuje trudne zagadnienia, które wymagają od niego
ustawicznego kształcenia i doskonalenia zawodowego. Z jednej strony - rozpoznaje lokalne
i środowiskowe potrzeby, z drugiej – udziela informacji o moŜliwościach, formach i rodzajach
świadczeń, a z trzeciej, najwaŜniejszej – jest animatorem środowiska lokalnego, które stymuluje do
działań samopomocowych.
Efektywna pomoc społeczna to taka, która łączy skuteczność, ekonomiczność i trafność. NaleŜy
zatem stwarzać warunki do podnoszenia kwalifikacji kadry pomocy społecznej, inwestować
w jej fachowość i profesjonalizm poprzez doskonalenie zawodowe, szkolenia wewnętrzne
i zewnętrzne, ale równieŜ przeciwdziałać zjawiskom niekorzystnym wśród samych
pomagających (syndrom wypalenia zawodowego, stres) udzielając systematycznego wsparcia
metodycznego, merytorycznego i emocjonalnego.
Profesjonalna pomoc to równieŜ dostępność do usług socjalnych, świadczonych na wysokim poziomie
i o odpowiednim standardzie oraz właściwe warunki pracy osób, działających w systemie pomocy
społecznej. Niezmiernie waŜna jest poprawa istniejącej infrastruktury socjalnej, jak równieŜ
rozbudowa sieci placówek pomocowych oraz stworzenie warunków pracy, zapewniających
intymność oraz dyskrecję kaŜdej osobie, zgłaszającej się do instytucji pomocy.
6. Wybrane cele strategiczne
Przyjmuje się cel generalny Strategii Polityki Społecznej dla Miasta Rybnika na lata 2009 - 2015:
Tworzenie zintegrowanego systemu wsparcia, sprzyjającego rozwojowi
społecznemu Rybnika i jego mieszkańców oraz przeciwdziałanie marginalizacji
i wykluczeniu społecznemu
Cele strategiczne:
1. Zintegrowany system pomocy społecznej
2. Poprawa systemu opieki nad dzieckiem i rodziną
3. Tworzenie warunków sprzyjających profilaktyce i ochronie zdrowia
4. Tworzenie godnych warunków zamieszkania
5. Tworzenie warunków rozwoju kapitału edukacyjnego
6. Promowanie aktywności zawodowej i przedsiębiorczości
7. Tworzenie warunków współpracy Miasta Rybnika z organizacjami pozarządowymi
CEL STRATEGICZNY (C1)
Rozwój zintegrowanego systemu pomocy społecznej
Obszary działań:
C1O1
Diagnozowanie i monitorowanie problemów społecznych
C1O2
Rozwój systemu wsparcia na rzecz osób bezrobotnych
C1O3
Rozwój systemu wsparcia na rzecz osób bezdomnych
C1O4
Rozwój systemu wsparcia dla osób uzaleŜnionych
C1O5
Rozwój systemu wsparcia na rzecz osób starszych
C1O6
Rozwój systemu wsparcia na rzecz osób niepełnosprawnych w tym osób
z zaburzeniami psychicznymi
C1O7
Rozwój systemu wsparcia i pomocy rodzinie oraz rodzinnej opieki zastępczej
C1O8
Zapewnienie zgodnej ze standardami jakości i sprawności funkcjonowania pomocy
społecznej
42
Poprawa systemu opieki nad dzieckiem i rodziną
Obszary działań:
C2O1
Działania w środowisku rodzinnym – system wsparcia
C2O2
Działania w instytucjonalnych formach opieki nad dzieckiem
i rodziną
C2O3
Działania w rodzinnej opiece zastępczej
C2O4
Działania na rzecz wychowanków opuszczających placówki i rodziny zastępcze
C2O5
Działania w środowisku zamieszkania osób chorujących psychicznie - system oparcia
społecznego
Tworzenie warunków sprzyjających profilaktyce i ochronie zdrowia
Obszary działań:
C3O1
Profilaktyka i ochrona zdrowia - promocja zdrowego stylu Ŝycia
C3O2
Profilaktyka uzaleŜnień – realizacja działań, zawartych w „Miejskim Programie Profilaktyki
i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych” oraz „w Programie przeciwdziałania
narkomanii dla Miasta Rybnika”
C3O3
Tworzenie warunków dla pełnego uczestniczenia osób niepełnosprawnych i ich rodzin
w Ŝyciu społecznym – „Samorządowy Program na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na
lata 2001 – 2010”
Tworzenie godnych warunków zamieszkania
Obszary działań:
C4O1
Stan zasobów, a potrzeby mieszkaniowe – „Program gospodarowania zasobem
mieszkaniowym gminy Rybnik (...)”
C4O2
Zapewnienie lokali socjalnych – „Program gospodarowania zasobem mieszkaniowym
gminy Rybnik (...)”
C4O3
Zapewnienie lokali mieszkalnych wychowankom placówek i rodzin zastępczych
w celu integracji społecznej
Tworzenie warunków rozwoju kapitału edukacyjnego
Obszary działań:
C5O1
Tworzenie spójnego, wielopoziomowego systemu kształcenia
C5O2
Dostosowanie systemu szkolnictwa w mieście do potrzeb rynku pracy
Upowszechnianie kształcenia na poziomie szkolnictwa średniego
C5O3
i wyŜszego
C5O4
Promocja twórczych osiągnięć dzieci i młodzieŜy
C5O5
Edukacja regionalna i wyrabianie szacunku dla tradycji
C5O6
Edukacja obywatelska oraz integracja europejska
C5O7
Aktywny wypoczynek dzieci i młodzieŜy
Doradztwo zawodowe, psychologiczno-pedagogiczne w szkołach
C5O8
i placówkach oświatowych
Promowanie aktywności zawodowej i przedsiębiorczości
Obszary działań:
C6O1
Tworzenie środowiska przyjaznego rozwojowi przedsiębiorczości
C6O2
Kształtowanie postaw adaptacyjności i mobilności na rynku pracy
C6O3
Stworzenie systemu wsparcia młodzieŜy wchodzącej na rynek pracy
C6O4
Stworzenie systemu wsparcia osób zagroŜonych wykluczeniem społecznym oraz
wykluczonych na rynku pracy
C6O5
Wzmacnianie instytucji rynku pracy
C6O6
Rozwój systemu wsparcia na rzecz osób bezrobotnych i poszukujących pracy
C6O7
Zwalczanie dyskryminacji na rynku pracy
43
Tworzenie warunków współpracy Miasta Rybnika z organizacjami pozarządowymi
Obszary działań:
C7O1
Wspieranie aktywności i samoorganizacji społeczności lokalnych
C7O2
Rozwój systemu współpracy organizacji pozarządowych z samorządem – „Program
współpracy Miasta Rybnika z organizacjami pozarządowymi i innymi organizacjami
prowadzącymi działalność poŜytku publicznego”
Aby zapewnić właściwą realizację celu generalnego, planuje się:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
podnosić jakość usług, świadczonych przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej
poprzez: realizację programów naprawczych i osiągnięcie standardów podstawowych usług
świadczonych przez Miejski Dom Pomocy Społecznej w Rybniku, placówki opiekuńczo –
wychowawcze, ośrodki wsparcia i Ośrodek Pomocy Społecznej w Rybniku,
modernizować istniejącą bazę lokalową Ośrodka Pomocy Społecznej w Rybniku i jego
Punktów Terenowych, w celu prawidłowego wypełniania zadań statutowych i rozszerzenia
zakresu usług, prowadzonych na rzecz mieszkańców Rybnika,
rozwijać metody i formy pracy opiekuńczo - terapeutycznej, rehabilitacyjnej oraz rozszerzać
oferty z zakresu prowadzonych usług,
dostosować bazę lokalową do potrzeb osób niepełnosprawnych (lokale bez barier),
podejmować działania edukacyjne, obejmujące szkolenia i doskonalenie kadry pracującej
w Miejskim Domu Pomocy Społecznej w Rybniku oraz z dziećmi w placówkach opiekuńczo wychowawczych,
rozwijać umiejętności pracy z róŜnymi grupami podopiecznych, doskonalenie zawodowe
opiekunów, terapeutów, psychoterapeutów oraz nauka języków obcych (zwiększanie
kompetencji),
doskonalenie zawodowe pracowników socjalnych, w tym specjalizacje zawodowe
w zawodzie pracownika socjalnego oraz szkolenia i seminaria ukierunkowane na
zaspokojenie potrzeb i pracę socjalną z określonym klientem,
realizować program „wzmocnienia zawodowego” pracowników jednostek organizacyjnych
pomocy społecznej (tworzyć zespoły konsultacyjne, interdyscyplinarne, grupy zadaniowe,
organizować grupy wsparcia, wykorzystywać metody superwizji),
zwiększać wachlarz oddziaływań pedagogicznych, psychologicznych, socjoterapeutycznych,
konsultacyjnych oraz doradczych w ramach ofensywnej profilaktyki kreatywnej w środowisku
naturalnym,
przeprowadzać pełną diagnozę rodzin zastępczych w Mieście (badania ankietowe)
i ustalać motywy oraz trudności uzyskiwanych form pomocy, stopień satysfakcji oraz
oczekiwań dotyczących usprawnienia systemu rodzinnej opieki zastępczej,
utworzyć zintegrowaną sieć poradnictwa specjalistycznego, w tym rodzinnego, mającej na
celu wspieranie funkcji opiekuńczej rodziny oraz zapobieganie umieszczaniu dzieci
w placówkach bądź ich powrotom do placówek - utworzenie punktu specjalistycznego
poradnictwa dla rodzin z grup szczególnego ryzyka (zagroŜonych kryzysem), grup wsparcia,
utworzyć dzielnicowe Punkty Aktywności Lokalnej jako ośrodków aktywizacji i integracji
społeczności lokalnej,
utworzyć klub integracji społecznej jako ośrodka wsparcia dla długotrwale bezrobotnych
klientów Ośrodka Pomocy Społecznej w Rybniku,
utworzyć centrum integracji społecznej dla osób wykluczonych społecznie lub zagroŜonych
marginalizacją,
utworzyć mieszkania chronione i mieszkania chronione terapeutyczne w celu
usamodzielnienia Ŝyciowego i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu (dla wychowanków,
pełnoletnich matek z dziećmi opuszczających rodziny zastępcze i placówki opiekuńczo –
wychowawcze, dla osób niepełnosprawnych, zaburzonych psychicznie oraz dla osób
bezdomnych),
utworzyć mieszkania socjalne dla najsłabszych grup społecznych,
utworzyć dla osób dorosłych dziennych ośrodków wsparcia, klubów, świetlic o róŜnym profilu
dostosowanych do wieku, rodzaju zaburzeń bądź niepełnosprawności,
44
•
•
utworzyć specjalistyczne placówki wsparcia dziennego, realizujące program psychokorekcyjny
(terapia pedagogiczna, psychologiczna, logopedyczna) dla dzieci o specjalnych potrzebach
edukacyjnych,
zapewnić optymalną liczbę pracowników, umoŜliwiającą realizację zadań pomocy społecznej
oraz realizację celów szczegółowych niniejszej strategii.
7. Zakończenie i wnioski
Jednym z załoŜeń do opracowania Strategii Polityki Społecznej dla Miasta Rybnika na lata 20092015 było wskazanie najistotniejszych problemów społecznych w Rybniku oraz określenie kierunków
działań, zmierzających do łagodzenia skutków dominujących problemów. Diagnoza pozwoliła uściślić
i uszczegółowić problematykę oraz określić kluczowe obszary, wymagające podjęcia działań
interwencyjnych.
Niniejsza strategia tworzy ramy i wytyczne funkcjonowania pomocy społecznej na lata 2009 – 2015,
określa zadania priorytetowe w zakresie zaspokajania potrzeb społecznych w Mieście, wskazuje
kierunki działania dla lokalnej polityki społecznej. Przyjęte cele stanowią podstawę, wokół której
winna koncentrować się działalność jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, instytucji
i organizacji pozarządowych, działających w sferze pomocy społecznej. Wskazuje działania
i rozwiązania, które winny być podejmowane przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej,
a mogą być podejmowane przez organizacje pozarządowe bądź małe wspólnoty lokalne.
Łagodzenie lub minimalizowanie zdiagnozowanych negatywnych zjawisk społecznych oraz
rozpoznanych problemów, a przede wszystkim realizacja kaŜdego z wyznaczonych celów, winny
opierać się na konkretnych krótkoterminowych programach i projektach. Działania powinny być
ukierunkowane na rozwiązywanie problemów grup szczególnego ryzyka, najbardziej podatnych na
wzrost ubóstwa i wykluczenie społeczne, wymagających rozwiązań oraz interwencji socjalnych.
Konsekwencją wdroŜenia niniejszej strategii będzie opracowanie i realizacja, przez jednostki
organizacyjne pomocy społecznej oraz odpowiednie komórki organizacyjne Urzędu Miasta
Rybnika, programów adresowanych do określonych beneficjentów, ze szczególnym
wykorzystaniem zewnętrznych środków pomocowych. Programy, ich skutki, efektywność oraz
oddziaływanie na beneficjentów poddawane będą okresowej ocenie.
Strategia Polityki Społecznej dla Miasta Rybnika na lata 2009-2015 nie wyczerpuje wszystkich
działań, ale określa najwaŜniejsze oraz konieczne do realizacji w najbliŜszym czasie. Jest
dokumentem otwartym, który na bieŜąco będzie uzupełniany programami i projektami rozwiązań
najwaŜniejszych kwestii społecznych w Mieście. Jako dokument otwarty podlegał będzie stałemu
monitoringowi i ewaluacji. Systematyczne zbieranie danych, ich analiza i interpretacja oraz
porównanie celów, załoŜonych z realizowanymi, będzie podstawą do kontynuacji, rozszerzenia bądź
ograniczenia prowadzonych działań. Sprawdzanie skutków działania danego programu będzie takŜe
podstawą właściwej oceny rezultatów, ewentualnych zmian priorytetów i wprowadzenia korekt do
programu, jak równieŜ planowania kolejnych. Efekty monitoringu będą wskazówką przy tworzeniu
nowych programów, pozwolą je doskonalić i urzeczywistniać (dostosowywać do faktycznych,
bieŜących potrzeb) oraz uczynić bardziej atrakcyjne i efektywne.
Realizacja celów szczegółowych oraz osiągnięcie misji strategii moŜliwe jest przy współudziale
wszystkich podmiotów, działających w sferze pomocy społecznej. Szansą na konkretne działania,
skierowane do określonych grup społecznych, nastawione na przeciwdziałanie izolacji społecznej
i łagodzenie negatywnych zjawisk – jest koalicja lokalna czyli włączenie organizacji pozarządowych
do działań pomocowych, podejmowanych przez rybnickie instytucje pomocy społecznej.
Diagnoza problemów społecznych wskazała na „palące” problemy w sferze ubóstwa, bezrobocia,
niepełnosprawności, bezdomności i bezradności w sprawach opiekuńczo – wychowawczych.
Wskazała równieŜ na konieczność rozbudowy sieci placówek pomocowych – ośrodków wsparcia,
klubów i dziennych domów pomocy, mieszkań chronionych i terapeutycznych. Ponadto wyobcowanie
ze społeczeństwa osób starszych, psychicznie chorych i niepełnosprawnych powoduje konieczność
budowy lub rozbudowy struktur wyspecjalizowanych instytucji, które będą w stanie zapewnić takim
osobom fachową pomoc. Tworzenie, uruchamianie i prowadzenie takich placówek moŜliwe jest przy
45
partnerskim współdziałaniu samorządu, jednostek organizacyjnych pomocy społecznej oraz
organizacji pozarządowych.
Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu to równieŜ działania zapobiegające, wyrównawcze
i kompensujące „gorsze” wyposaŜenie Ŝyciowe osób naraŜonych na izolację. To równieŜ działania
uświadamiające i mobilizujące środowiska oraz instytucje do aktywności na rzecz zwalczania ubóstwa
i marginalizacji społecznej.
Zadania i planowane działania ujęte w niniejszej strategii mogą być częściowo zrealizowane przy
udziale środków finansowych pochodzących z budŜetu gminy, powiatu oraz budŜetu państwa. Aby
jednak zintensyfikować działania, rozszerzyć ich katalog oraz podjąć realizację konkretnych
krótkoterminowych programów, będących odpowiedzią na problemy społeczne mieszkańców, naleŜy
poszukiwać innych źródeł finansowania. Zakłada się, Ŝe zostaną podjęte kroki, mające na celu
pozyskiwanie środków z Europejskiego Funduszu Społecznego, który umoŜliwi realizację zadań
w zakresie integracji zawodowej i społecznej bezrobotnych i zagroŜonych bezrobociem, osób
niepełnosprawnych, osób korzystających długotrwale ze świadczeń pomocy społecznej (m.in.
uzaleŜnionych, bezdomnych, byłych więźniów).
Jednak warunkiem wspólnych przedsięwzięć oraz działań partnerskich jest wypracowanie
takiego programu współpracy z organizacjami pozarządowymi, który uwzględniać będzie
współudział tych organizacji w diagnozowaniu problemów, programowaniu działań oraz
współtworzeniu lokalnej polityki społecznej. Obecnie organizacje pozarządowe mają zbyt mały
udział w rozpoznawaniu potrzeb społecznych, organizują usługi dla wąskich grup, przewaŜnie
koncentrują się na jednym wybranym problemie. Zdarza się, Ŝe organizacje pozarządowe nie
wykorzystują nisz na rynku usług socjalnych, zwłaszcza w sytuacji, kiedy podejmowane przez nie
działania pokrywają się czy teŜ konkurują ze sobą. Ponadto zakłada się, Ŝe włączenie organizacji
pozarządowych w realizację programów pozwoli na lepsze wykorzystanie środków pozabudŜetowych.
Strategia jako dokument programowy, określający wskazania dla lokalnej polityki, którego załoŜeniem
jest przeciwdziałanie izolacji i wykluczeniu społecznemu, ma doprowadzić do:
• poprawy jakości i efektywności istniejącego systemu pomocy oraz tworzenia uzupełniających
systemów wsparcia,
• stworzenia koalicji lokalnej zdolnej do podejmowania procesów samopomocowych.
Dla osiągnięcia optymalnych efektów realizacji zadań, wynikających z niniejszego dokumentu,
niezbędna jest ścisła współpraca wszystkich zainteresowanych podmiotów – instytucji oraz
organizacji, działających w róŜnych obszarach Ŝycia społecznego. Podstawą skutecznego
i efektywnego rozwiązywania problemów społecznych, a więc warunkiem realizacji celu generalnego
Strategii Polityki Społecznej dla Miasta Rybnika na lata 2009-2015, jakim jest Tworzenie
zintegrowanego systemu wsparcia sprzyjającego rozwojowi społecznemu Rybnika i jego
mieszkańców oraz przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu jest wdroŜenie
strategii a następnie systematyczna analiza podejmowanych działań oraz osiąganych rezultatów, jak
równieŜ wprowadzanie modyfikacji, zgodnie ze zmieniającymi się uwarunkowaniami zewnętrznymi
i wewnętrznymi, wpływającymi na rozwój społeczny i gospodarczy Rybnika.
46
Niniejszy dokument został opracowany przez Zespół w składzie:
• Jerzy Kajzerek – Dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej w Rybniku
• Halina Szymańska – Zastępca Dyrektora Ośrodka Pomocy Społecznej w Rybniku
• Mirosław Górka – specjalista ds. realizacji projektów w Ośrodku Pomocy Społecznej
w Rybniku
• Marta Kulik – Kierownik Działu Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem Ośrodka Pomocy
Społecznej w Rybniku
• Danuta Szostakowska – Dyrektor Środowiskowego Domu Samopomocy „Cogito Noster”
w Rybniku
• Katarzyna Kusz – Dyrektor Ośrodka Interwencji Kryzysowej i Psychoterapii w Rybniku
• Danuta Wimmer – Dyrektor Miejskiego Domu Pomocy Społecznej w Rybniku
• Barbara Jakubiak – Dyrektor Domu Dziecka w Rybniku
• Arkadiusz Andrzejewski – Dyrektor Ośrodka Adopcyjno – Opiekuńczego w Rybniku
• Jarosław Pydyn – Dyrektor Zespołu Ognisk Wychowawczych w Rybniku
• Anna Michalczyk – Zastępca Dyrektora Powiatowego Urzędu Pracy w Rybniku
Ostateczna redakcja:
Rafał Wajner – Wydział Polityki Społecznej Urzędu Miasta Rybnika
47
48

Microsoft Word Viewer - strategia2009-2015_zal2

Transkrypt

Podobne dokumenty

Formularz kontaktowy - Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o

UCHWAŁA NR .................... RADY MIASTA RYBNIKA

KATALOG INFORMACJI PUBLICZNEJ

Nazwisko Filipczak Imię Iwona Imię zakonne Zuzanna Predykat od

APEL DO WSZYSTKICH LUDZI DOBREJ WOLI