Projakościowe zarządzanie a optymalizacja

MiR_3.qxd
24-06-2014
21:27
Page 25
Artykuły
Wiesław Łukasiński
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Katedra Procesu Zarządzania
Projakościowe zarządzanie
a optymalizacja jakości
produktu ekologicznego
Pro-qualitative management versus optimisation
of the quality of an ecological product
W publikacji została przedstawiona problematyka kształtowania jakości produktu ekologicznego, zaprezentowano zmiany w jego postrzeganiu oraz ukazano znaczenie i możliwości
rozwoju rynku tego typu produktów w Polsce. Publikację
przygotowano na podstawie analizy takich problemów, jak:
rolnictwo ekologiczne, pojęcie produktu ekologicznego, oraz
ukazano rolę projakościowego zarządzania w produkcji ekologicznej.
What has been presented in the article is the problem of the
creation of an ecological product quality, the changes in its
perception as well as the significance and chances of
development of the market of that type of products in Poland.
The work has been prepared on the basis of the analysis of
such problems as economical agriculture and the notion of
ecological product. What has additionally been showed is the
role of pro-qualitative management in ecological production.
Słowa kluczowe
Keywords
produkt ekologiczny, jakość, projakościowe zarządzanie, system
produkcyjny.
ecological product, pro-qualitative management, production system.
Funkcjonowanie organizacji w XXI w. wiąże się
z zaakceptowaniem procesu globalizacji, turbulentnych warunków otoczenia, nowych uwarunkowań
ekonomiczno-społecznych, prawnych czy techniczno-technologicznych, co wymaga wdrażania zmian,
kompleksowego i ciągłego doskonalenia istniejących rozwiązań organizacyjnych. Takie postępowanie sprzyja rozwojowi organizacji, czego konsekwencją staje się poprawa warunków społeczno-gospodarczych kraju (Łukasiński, 2013, s. 7). Nowa rzeczywistość stanowi duże wyzwanie, ale zarazem szansę dla polskiego rolnictwa. W tych warunkach muszą sprawnie funkcjonować systemy produkcji rolniczej, które zostały zobligowane do głębokiej restrukturyzacji.
W czasach, gdy w niektórych częściach świata
brakuje pożywienia, racjonalne wydaje się zorientowanie na intensyfikację produkcji rolniczej, co stało się możliwe dzięki stosowaniu nowoczesnych metod produkcji, promujących wykorzystywanie dużych ilości nawozów mineralnych, środków przydatnych w procesach ochrony roślin, zabezpieczania zwierząt przed chorobami i intensyfikujących
ich wzrost, czy konserwacji i ulepszaniu żywności.
Niemniej należy zaznaczyć, iż takie postępowanie
przyczynia się do wyeliminowania (ograniczenia)
naturalnych cech i właściwości, które powinny charakteryzować pożywienie wysokiej jakości.
Aktualnie ten model rolnictwa i produkcji żywności nie znajduje poparcia wśród społeczeństw
świadomych wpływu jakości żywności na zdrowie
człowieka, które największą wagę przywiązują do
jej wartości biologiczno-odżywczej czy ograniczania
stopnia przetworzenia. Nie zależy im na wytworzeniu maksymalnej ilości produktów żywnościowych
bez zachowania zasad warunkujących ich jakość po
jak najniższej cenie. Zatem racjonalne staje się promowanie produkcji ekologicznej, która obliguje do
zachowania naturalnych walorów środowiska, stanowiąc wyzwanie dla producentów.
W sprostaniu nowym kryteriom doskonałości
może znacząco pomóc akceptacja zasad projakościowego zarządzania systemem produkcyjnym. Celem artykułu jest ukazane znaczenia i sposobu
kształtowania jakości funkcjonowania systemu zorientowanego na wytwarzanie produktu ekologicz-
MARKETING I RYNEK 7/2014
25
MiR_3.qxd
24-06-2014
21:27
Page 26
Artykuły
nego, którego cechy i właściwości satysfakcjonują
klienta. Racjonalne wydaje się stwierdzenie, iż projakościowe zarządzanie ma korzystny wpływ na
skuteczność i efektywność tego procesu.
Pojęcie i znaczenie
rolnictwa ekologicznego
Rolnictwo ekologiczne jest definiowane jako „system gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa, oparty
na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego nieprzetworzonych technologicznie” (Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2007). Takie działanie prowadzi do wytworzenia produktu poprzez zastosowanie naturalnych metod produkcji, bez naruszenia równowagi przyrodniczej, co warunkuje zachowanie różnorodności biologicznej, żyzności gleb
i zdrowotności roślin i zwierząt. Istotne staje się,
aby wykorzystywane metody wytwarzania produktu na każdym etapie były zgodne z zasadami określonymi w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007.
Należy zatem dążyć do zaprojektowania i zarządzania procesami biologicznymi, bazując na systemach ekologicznych wykorzystujących zasoby naturalne, ograniczając stosowanie środków zewnętrznych do pochodzących z produkcji ekologicznej, substancji naturalnych (ich pochodnych) czy
nawozów mineralnych, które cechuje powolna rozpuszczalność. W produkcji ekologicznej występuje
ścisłe ograniczenie w zakresie stosowania środków
z syntezy chemicznej. Należy dążyć do dostosowania produkcji rolnej do uwarunkowań lokalnych,
regionalnych, aby móc zachować równowagę ekologiczną, poprzez minimalizację zastosowania zasobów nieodnawialnych czy środków zewnętrznych,
upowszechnianie recyklingu odpadów i produktów
ubocznych, a następnie zużywania ich jako środki
wykorzystywane w produkcji. Istotne staje się zapewnienie dobrostanu zwierząt, żywienie ich ekologicznymi paszami.
Realizacja produkcji ekologicznej powinna odbywać się zgodnie z zasadami (Kristenen i Merfield,
2006):
z zdrowotności — zapewnienie zdrowotności jednostek systemu prowadzi do optymalizacji jego
stanu, czyli poprawa zdrowotności gleby wpływa
na stan roślin i zwierząt, co umożliwia produkcję pełnowartościowej żywności, znajdując odzwierciedlenie w poziomie zdrowia i jakości życia człowieka;
z ekologii — produkcja powinna być oparta na naturalnych procesach, z uwzględnieniem zasad
ochrony warunków przyrodniczych, istotne staje
się kształtowanie kompetencji warunkujących
skuteczne i efektywne zaprojektowanie systemów gospodarczych wykorzystujących zasoby
26
naturalne, surowce, energię, niemniej zdolnych
do zachowania równowagi ekologicznej (duże
znaczenie przypisywane jest umiejętnościom ponownego wykorzystywania środków produkcji,
recyklingowi);
z sprawiedliwości — kształtowanie właściwych relacji pomiędzy ludźmi, zapewnienie odpowiednich warunków zwierzętom, zorientowanie na
działania społecznie odpowiedzialne, proekologiczne zachowania i postawy wobec środowiska
naturalnego, aby zapewnić możliwość korzystania z niego w sposób nie gorszy niż aktualnie
przyszłym pokoleniom;
z troskliwości — uwzględnienie zasad społecznej
odpowiedzialności, projakościowego zarządzania
w dążeniu do zrównoważonego rozwoju, szczególnie koncentrując uwagę na równowadze ekosystemów, zdrowiu (dobrostanie) współczesnych
i przyszłych pokoleń, co sprawia, iż istotne znaczenie należy przypisać procesowi podejmowania decyzji, w którym należy uwzględnić potrzeby i wartości tych, których one dotyczą; akceptacja nowych koncepcji zarządzania, wprowadzanie innowacyjnych metod czy technologii produkcyjnych powinna zostać poprzedzona określeniem ich skutków, zbadaniem, czy nie zagrażają zachowaniu równowagi ekologicznej.
Początek rolnictwa ekologicznego w Polsce utożsamiany jest z działaniami R. Steinera, który
w 1924 r. w Kobierzycach koło Wrocławia wygłosił
cykl wykładów, podczas których przedstawił swoją
koncepcję człowieka jako kosmicznej cząstki równowagi. Stwierdził, iż powinien żyć w harmonii
z otaczającym go środowiskiem naturalnym, dając
podstawę do późniejszego rozwoju rolnictwa biodynamicznego (Sołtysiak, 1993, s. 23–33). Wzrastająca świadomość medyczna społeczeństw przyczyniła
się do stopniowego upowszechnienia zasad kształtowania jakości rolnictwa ekologicznego. Stało się
to odpowiedzią na dostrzeżenie zagrożeń związanych z rozwojem chemizacji rolnictwa (stosowania
nawozów sztucznych, środków ochrony roślin), intensyfikacją rolnictwa, co zagrażało zdrowotności
i jakości gleby, roślin, zwierząt, oddziałując niekorzystnie na człowieka.
Dynamiczny wzrost upraw organicznych na
świecie datuje się na lata 70. ubiegłego wieku, kiedy to zaczęto zwracać szczególną uwagę na racjonalność wykorzystania zasobów naturalnych, zapewnienie bezpieczeństwa żywności warunkującego dobro społeczeństwa, kwestie związane z ochroną środowiska naturalnego, czyli czynniki mające
istotny wpływ na poziom społecznej odpowiedzialności za prowadzoną działalność, rozwój zrównoważony i trwały (Shi-ming i Sauerborn, 2006).
W Polsce dopiero w latach 90. ubiegłego stulecia
zaobserwowano wzrost zainteresowania stosowaniem metod produkcji charakterystycznych dla rol-
MARKETING I RYNEK 7/2014
MiR_3.qxd
24-06-2014
21:27
Page 27
Artykuły
nictwa ekologicznego, systemu warunkującego wytworzenie żywności w sposób, który można określić
jako społecznie odpowiedzialny, ponieważ nie zagraża bezpieczeństwu środowiska naturalnego, cechuje go sprawiedliwość społeczna i jest ekonomicznie opłacalny. Działania te stały się możliwe, ponieważ nastąpił wzrost zainteresowania ograniczeniem szkodliwego wpływu rolnictwa wysoko intensywnego na środowisko naturalne. Nie bez znaczenia były również pogłębiające się problemy ze zbytem wytwarzanych wcześniej akceptowanymi metodami produktów. Popyt na żywność ekologiczną
kształtuje przede wszystkim świadomość korzystnego jej wpływu na stan zdrowia człowieka oraz
stopniowy wzrost zamożności społeczeństwa. Wysokie bezrobocie na terenach rolniczych, spore
opóźnienia w rozwoju polskiego rolnictwa, ograniczone nawożenie mineralne okazały się przesłankami do prowadzenia pracochłonnego rolnictwa ekologicznego, dążenia do optymalizacji jakości produkcji.
Dodatkowym bodźcem rozwoju rolnictwa ekologicznego z pewnością stało się jego prawne uregulowanie, które nastąpiło w 2002 r. Państwowy system kontroli, stanowiąc ochronę dla producentów
i konsumentów, przyczynił się do uporządkowania
rynku, zwiększając możliwości eksportu. Po przystąpieniu Polski do UE rolnicy uzyskali korzystne
dotacje oraz nastąpił znaczący wzrost popytu na
produkty ekologiczne, szczególnie ze strony krajów członkowskich, tj. Wielkiej Brytanii, Niemiec,
Danii. Eksportowano głównie soki, warzywa, owoce, przetwory zbożowe i odżywki dla dzieci (Łuczka-Bakuła, 2007, s. 83). W 2012 r. w Polsce łączna
powierzchnia ekologicznych użytków rolnych wynosiła 661 687,30 ha, z czego po zakończonym okresie konwersji było 475 088,52 ha, natomiast okres
ten obejmował jeszcze 204 598,75 ha. Łącznie producentów ekologicznych było 26 376, w tym: 25 944
zajmowało się produkcją rolną, 312 przetwórstwem produktów ekologicznych oraz produkcją
pasz lub drożdży, 30 wprowadzało na rynek produkty ekologiczne importowane z państw trzecich, 24 dostarczało kwalifikowany materiał siewny i wegetatywny materiał rozmnożeniowy, 37 prowadziło działalność w zakresie zbiorów z natury,
21 zajmowało się pszczelarstwem, a 2 akwakulturą i przetwórstwem wodorostów morskich (Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, 2013).
Pojęcie i proces kształtowania
jakości produktu ekologicznego
Według prawa obowiązującego w UE produkt
ekologiczny jest postrzegany jako wynik produkcji ekologicznej prowadzonej zgodnie z przepisami
podanymi w Rozporządzeniu Rady (WE) nr
834/2007 z dnia 28.06.2007 r. w zakresie produkcji ekologicznej oraz znakowania wytworzonych
produktów, czego następstwem było Rozporządzenie Komisji WE nr 889/2008 z dnia 5.06.2008 r.,
mające na celu ustanowić szczegółowe zasady jego wdrożenia. Należy dodać, iż od 1.07.2010 r.,
zgodnie z Rozporządzeniem Komisji (UE) nr
271/2010, nastąpiły zmiany w odniesieniu do
unijnego logo produkcji ekologicznej (obowiązek
stosowania na terenie państw UE). Nowe rozporządzenie wywołało konieczność zmiany obowiązującej w Polsce ustawy o rolnictwie ekologicznym1.
Przetworzony produkt ekologiczny definiowany
jest jako wieloskładnikowy produkt ekologiczny,
który zawiera co najmniej w 95% składniki pochodzenia rolniczego, wytworzone zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego, natomiast pozostałe
5% masy to składniki dozwolone w produkcji ekologicznej (Łukasiński, 2008).
W tablicy 1 została przedstawiona metodyka
kształtowania jakości produktu ekologicznego.
Z badań (Kud i Kud, 2012) przeprowadzonych
wśród grupy 120 studentów Podkarpacia w 2012 r.
wynika, iż dla 89% badanych żywność wysokiej jakości to produkty ekologiczne, ponad 70% oczekuje
jak najmniejszego stopnia jej przetworzenia i twierdzi, że nie powinna być genetycznie modyfikowana.
Wysoko oceniają również kompetencje organizacji
w zakresie przestrzegania ścisłego składu produktu
i informowania o tym oraz wykorzystywania systemów zarządzania, takich jak HACCP, ISO 22001
czy ISO 9001.
Restrykcyjność sytemu produkcyjnego, przyczyniająca się do jakości produktu ekologicznego
sprawia, iż produkcja staje się kosztowna, co
znajduje odzwierciedlenie w wysokiej cenie żywności, która postrzegana jest w Polsce jako luksus dostępny jedynie dla wąskiej grupy odbiorców. Wydaje się również, że przyczynia się do tego stosunkowo niska podaż produktów w stosunku do popytu. Niemiej od wejścia Polski do UE
liczba organizacji zajmujących się produkcją ekologiczną wzrosła dwukrotnie. Polacy wydają na
żywność ekologiczną około 2,5 mld zł, a konsumują głównie owoce i warzywa (Kalinowski,
2012). Istotne staje się dążenie do optymalizacji
jakości funkcjonowania organizacji dostarczających bezpiecznych i pełnowartościowych produktów ekologicznych. Należy zaznaczyć, iż produkcja ekologiczna musi być opłacalna, co w znacznej
mierze uzależnione jest od poziomu skuteczności
i efektywności zarządzania. Sprzyja to doskonaleniu umiejętności wytwarzania żywności, którą
cechują najwyższe parametry biologiczno-zdrowotne, a ich produkcja nie niszczy naturalnych
zdolności autoregulacyjnych i buforowych środowiska rolniczego.
MARKETING I RYNEK 7/2014
27
MiR_3.qxd
24-06-2014
21:27
Page 28
Artykuły
Tablica1. Metodyka kształtowania jakości produktu ekologicznego
Etapy procesu produkcji
ekologicznej
Działania warunkujące optymalizację jakości produktu ekologicznego
1. Optymalizacja jakości
gleby
z
2. Ochrona roślin
z
z
z
zwiększanie ilości materii organicznej, nawożenie organiczne pochodzenia ekologicznego
stosowanie płodozmianów (rośliny strączkowe — źródło azotu, międzyplony — ochrona przed erozją)
dobór odpowiednich gatunków
wykorzystywanie ekologicznych środków ochrony roślin, naturalnych wrogów szkodników
3. Ochrona zwierząt
z
4. Wytwarzanie żywności
ekologicznej
z
5. Oznakowanie żywności
ekologicznej
z
żywność ekologiczna wyprodukowana na terenie UE, pochodząca z organizacji podlegających
systemowi kontroli na zgodność produkcji z wymaganiami i wspólnotowego prawa zostaje oznakowana
unijnym logo (euroliść — zielony liść z gwiazdek), które umożliwia konsumentom identyfikację
produktów ekologicznych
6. Transport żywności
ekologicznej
z
dokumentacja i oznakowanie warunkujące identyfikację surowców, towarów ekologicznych, ich nadawcę,
odbiorcę, jednostkę certyfikacyjną, oddzielenie ich od pozostałych (oznakowanie oznacza, iż produkt
został wytworzony zgodnie z rozporządzeniem nr 834/2007 i ustanawiającym szczegółowe zasady jego
wdrożenia rozporządzeniem nr 889/2008 oraz posiada oficjalny certyfikat)
7. Kontrola i nadzór
z
dobór ras dostosowanych do warunków klimatycznych, zapewnienie realizacji naturalnych potrzeb,
warunków i metod chowu wymaganych do zachowania zdrowia, rozwoju
z żywienie paszami ekologicznymi oraz optymalizacja liczby zwierząt przypadających na 1 hektar
wykorzystywanie ekologicznych składników rolniczych, ograniczenie w zakresie stosowania dodatków
żywnościowych jedynie do tych niezbędnych, aby zrealizować funkcje technologiczne i sensoryczne,
przetwarzanie z wykorzystaniem metod biologicznych, mechanicznych i fizycznych, wykorzystywane są
metody termiczne czy fermentacyjne
z możliwe jest stosowane w niewielkiej ilości dozwolonych w produkcji nieekologicznych składników, jeżeli
jest to niezbędne dla osiągnięcia szczególnych celów żywnościowych lub zachodzi potrzeba
technologiczna, w przetwórstwie żywności znajdują wykorzystanie preparaty mikrobiologiczne, enzymy,
naturalne preparaty aromatyczne, woda pitna i sól zawierająca jako główny składnik chlorek sodu lub
chlorek potasu oraz wszystkie substancje, które zostały wymienione w załączniku VIII do rozporządzenia
(WE) nr 889/2008 (Błaszczyk, 2012)
z uzyskanie żywności ekologicznej staje się możliwe, gdy rolnicy zakończyli okres konwersji, czyli
respektowali zasady rolnictwa ekologicznego przez określony przepisami okres, np. w przypadku drobiu
nieśnego włączonego do gospodarstwa ekologicznego jest to okres 6 tygodni
w zakresie przestrzegania przepisów prawa żywnościowego producenci żywności ekologicznej powinni
przestrzegać zasad dobrej praktyki produkcyjnej (GMP) i systemu HACCP
z podmioty działające w zakresie rolnictwa ekologicznego zgłaszają prowadzoną działalność do jednostki
certyfikującej, która zorientowana jest na aspekt ekologiczny produkcji i przekazuje informację
Głównemu Inspektorowi Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (nadzór nad jednostkami
certyfikującymi prowadzi Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych); jednostka
certyfikująca zobowiązana jest do przesłania wykazu producentów wytwarzających żywność ekologiczną
Ministrowi ds. Rolnictwa, Prezesowi Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Ustawa
o rolnictwie ekologicznym, DzU nr 116, poz. 975)
z gospodarstwa ekologiczne i zakłady przetwórcze kontrolowane są przynajmniej raz w roku, uwaga jest
zwracana na techniki i metody wytwarzania, produkt jest analizowany pod kątem zidentyfikowania
substancji niedozwolonych
Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie literatury.
Potencjał projakościowego
zarządzania
W gospodarce rynkowej jakość postrzegana jest
jako jedna z podstawowych kategorii przesądzających o poziomie konkurencyjności organizacji pro-
28
dukcyjnej. Dążenie do optymalizacji jakości jej funkcjonowania znacząco ułatwia wdrożenie systemu zarządzania jakością zgodnego z normą ISO 9001. Takie działanie wiąże się z dostosowaniem struktury
organizacyjnej do obranej polityki i strategii. Wewnętrzne usprawnienia warunkują poprawę funk-
MARKETING I RYNEK 7/2014
MiR_3.qxd
24-06-2014
21:27
Page 29
Artykuły
cjonowania, gdyż zwiększają racjonalność wykorzystania posiadanych zasobów (wzrost wydajności),
natomiast zewnętrzne, doskonaląc jakość relacji
z interesariuszami, procesu komunikacji, sprzyjają
zrozumieniu wzajemnych potrzeb i oczekiwań. Porozumienie, zdolność do współpracy zwiększa precyzyjność określenia cech i właściwości produktów, za
które gotowy zapłacić jest klient. Wdrożenie, a następnie systematyczne i kompleksowe doskonalenie
systemu zarządzania jakością to „powtarzające się
działanie mające na celu zwiększenie zdolności do
spełnienia wymagań” (PN-EN ISO 9000:2009).
Projakościowe zarządzanie ma na celu skoordynować działania w zakresie kierowania organizacją,
którą można zdefiniować jako grupę ludzi zdolną do
wykorzystania posiadanych zasobów, infrastruktury,
aby zrealizować określone cele. Każdy z pracowników
powinien mieć przypisaną odpowiedzialność, uprawnienia niezbędne do optymalizacji powiązań realizowanych przez niego działań z innymi w zakresie
kształtowania, a następnie nadzorowania osiągniętego poziomu jakości. Projakościowe zarządzanie obliguje do optymalizacji jakości funkcjonowania wszystkich szczebli organizacyjnych, zwiększania efektywności pracy zespołów ludzkich, sprzyjając racjonalizacji wykorzystania potencjału. Umożliwia nie tylko zapewnienie poziomu jakości funkcjonowania organizacji uznanego za konieczny do uzyskania certyfikatu,
ale także obliguje do kompleksowego i ciągłego jej doskonalenia, dążenia do osiągnięcia ideału.
W procesie optymalizacji jakości znajduje zastosowanie wiele metod, technik i narzędzi. Do tej grupy z pewnością należy zaliczyć: przeglądy zarządzania, audyty czy samooceny, które sprzyjają zdobywaniu informacji, wiedzy, niezbędnej do kształtowania zrównoważonego i trwałego rozwoju organizacji — akceptacji założeń koncepcji społecznej odpowiedzialności. Zatem istotne staje się, aby kształtować kompetencje warunkujące sprawność zintegrowania „systemu zarządzania zbudowanego na
bazie: rodziny norm ISO serii 9000, koncepcji projakościowego zarządzania, wymagań standardów
w zakresie zarządzania środowiskowego (ISO
14001/EMAS), zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy (OHSAS/PN-N 18001), wymagań standardów sektorowych oraz standardów w zakresie
zarządzania bezpieczeństwem informacji i usługami informatycznymi” (Łukasiński, 2012, s. 205).
Głównym motywem integracji systemów zarządzania jest „chęć poprawy funkcjonowania zarządzania w całej organizacji” (Kafel i Sikora, 2011, s. 5).
Doskonalenie realizowane według norm ISO 9001,
14001, 18001 orientuje stworzony system na rozwój
zrównoważony i trwały, umożliwiając przeniesienie
zainteresowania nim z poziomu globalnego na
szczeble operacyjne (Łukasiński, 2012, s. 205).
Projakościowe zarządzanie organizacją zwiększa
szansę na sprostanie pojawiającym się wyzwaniom,
obliguje do zharmonizowania realizowanych przez
siebie celów z potrzebami otoczenia i potencjałem,
którym dysponuje. Do grupy celów, które powinny
zostać zrealizowane, należy zaliczyć:
z określenie, a następnie zrealizowanie polityki
i strategii jakości, warunkującej wypracowanie
nadwyżki korzyści nad ponoszonymi kosztami
(maksymalizacja zysku), przyczyniając się do
wzrostu wartości organizacji;
z dążenie do optymalizacji jakości procesu zarządzania, zapewniając skuteczność i efektywność
funkcjonowania organizacji, zdolność do kształtowania zrównoważonego i trwałego jej rozwoju
(uwzględnienie, oprócz ekonomicznego, również
społecznego i środowiskowo-ekologicznego
aspektu rozwoju), elastycznego dostosowania się
do zmienności otoczenia;
z uzyskanie produktu ekologicznego o cechach,
właściwościach satysfakcjonujących klienta.
Organizacja zorientowania na produkcję ekologiczną powinna funkcjonować z uwzględnieniem zasad zarządzania jakością, za które należy uznać:
orientację na klienta, przywództwo, zaangażowanie
ludzi, podejście procesowe i systemowe, ciągłe doskonalenie, podejmowanie decyzji na podstawie faktów
oraz korzystne powiązanie dostawców (tablica 2).
Projakościowe zarządzanie sprzyja stworzeniu
sprawnie funkcjonującego systemu produkcyjnego,
rozumianego jako „celowo zaprojektowany i zorganizowany układ materialny, energetyczny i informacyjny eksploatowany przez człowieka i służący produkowaniu określonych produktów w celu zaspokojenia różnorodnych potrzeb konsumenta” (Durlik,
2007, s. 31). Osiągnięcie trwałego sukcesu w produkcji ekologicznej staje się możliwe, jeżeli zostanie zapewniona odpowiednia jakość procesu zarządzania
stworzonym systemem. Popełnienie błędu w trakcie
procesu wytwórczego na etapie wejścia (czynniki
produkcji) lub podczas jego transformacji (przetworzenia) sprawia, iż nie uzyskamy oczekiwanego wyjścia, czyli produktu ekologicznego, który musi posiadać określone cechy i właściwości. Na postrzeganie
jakości produktu istotny wpływ mają: potrzeby
i oczekiwania konsumentów, poziom ich satysfakcji
czy standard produktów dostępnych na rynku.
Dążenie do optymalizacji jakości produktu wymaga podjęcia współpracy z klientem, zaangażowania go w proces jego projektowania, co zwiększa
szansę na dostarczenie mu oczekiwanej wartości
dodanej. Trzeba więc dokonać identyfikacji kryteriów wykorzystywanych przez klientów w celu dokonywania oceny. Poza kryteriami ekonomicznymi
(określenie poziomu użyteczności produktu) czy
technicznymi (cechy techniczne) uwagę należy
zwrócić na zagadnienia: prawne, ekologiczne, kulturowe i etyczne (Lisiecka, 2002, s. 36–37).
Projakościowe zarządzanie warunkuje kształtowanie jakości produktów ekologicznych poprzez wy-
MARKETING I RYNEK 7/2014
29
MiR_3.qxd
24-06-2014
21:27
Page 30
Artykuły
Tablica 2. Zasady projakościowego zarządzania wspomagające proces optymalizacji jakości
funkcjonowania systemu produkcyjnego, cech i właściwości wytwarzanego produktu
Orientacja na klienta
Celem zasady jest: określenie cech i właściwości produktu ekologicznego, jakich oczekuje klient,
kompleksowe zrozumienie jego potrzeb, spełnienie zidentyfikowanych wymagań, kryteriów warunkujących
dostarczenie na rynek produktów o wysokiej jakości oraz próba określenia potrzeb i oczekiwań klientów
w przyszłości, zorientowanie na podejmowanie działań w celu stworzenia innowacyjnych i kreatywnych
wartości. Zorientowanie na klienta warunkuje powiązanie celów strategicznych organizacji z potrzebami
i oczekiwaniami klienta, umożliwiając kompleksowe dostosowanie oferty, co ma istotny wpływ na
zwiększenie szansy nawiązania stałej współpracy, ukształtowanie wizerunku
Przywództwo
Kształtowanie cech przywódcy, aby był osobą kompetentną do kształtowania przyszłości organizacji,
określenia kierunku działania (strategia, misja, cele, zadania), stworzenia struktury, środowiska pracy,
doboru czynników motywacyjnych warunkujących wzrost zaangażowania pracowników
Zaangażowanie ludzi
W myśl projakościowego zarządzania pracownik postrzegany jest jako źródło pomysłów i innowacji
zapewniających rozwój organizacji. Kierownictwo powinno być świadome znaczenia kapitału ludzkiego
i skłonne do stworzenia warunków, systemu motywacyjnego, warunkującego zaangażowanie go
w realizację wykonywanych zadań. Istotne staje się, aby połączyć realizację celów indywidualnych
pracownika z obranymi przez organizację. Takie postępowanie sprzyja optymalnemu wykorzystaniu
pracownika podczas doskonalenia jakości, kształtowaniu wiedzy na temat zasad prowadzenia produkcji
ekologicznej, ograniczeń w zakresie stosowania środków pochodzących z zewnątrz
Podejście procesowe
W myśl projakościowego zarządzania należy identyfikować, integrować oraz systematycznie i kompleksowo
doskonalić procesy, aby móc optymalizować działania pracowników, pożądany wynik osiągnąć z większą
skutecznością i efektywnością, prowadząc do poprawy jakości funkcjonowania organizacji, jej
zrównoważonego i trwałego rozwoju. Istotne staje się kształtowanie umiejętności w zakresie zarządzania
działaniami i wykorzystywanymi do ich realizacji zasobami jako procesem, co zwiększa sprawność
przekształcania wejść w wyjścia (konieczność dokonywania systematycznych pomiarów). W przypadku
produkcji ekologicznej należy zorientować się na kształtowanie kompetencji w zakresie projektowania
i zarządzania procesami biologicznymi, integracji żywych organizmów z wykorzystywanymi
mechanicznymi metodami produkcji
Podejście systemowe
Projakościowe zarządzanie w myśl podejścia systemowego powinno prowadzić do optymalizacji powiązań
zidentyfikowanych procesów -zrozumienia wzajemnych zależności, tworząc sprawnie funkcjonujący
system. Istotne staje się kształtowanie kompetencji warunkujących zharmonizowanie procesów,
wyeliminowanie (ograniczenie) barier, zbudowanie struktury warunkującej skuteczną i efektywną
realizację celów. System produkcji ekologicznej musi zostać dostosowany m.in. do regionu, warunków
klimatycznych, stanu sanitarnego oraz stosowanych praktyk hodowlanych
Ciągłe doskonalenie
Zorientowanie na uzyskanie kompetencji warunkujących zarządzanie jakością totalną, czyli zdolność do jej
zaprojektowania (jakość wzorca), wykonania i doskonalenia zgodnie z wymaganiami klienta. W procesie
kształtowania jakości celowe staje się wykorzystanie koncepcji PDCA (planuj-wykonaj-sprawdź-działaj),
która znajduje zastosowanie w procesie doskonalenia działań prostych i złożonych. Sprzyja ustaleniu
procesów, danych wejściowych i wyjściowych, wymagań klientów (dostawców i odbiorców). Należy dążyć do
uwzględnienia w procesie doskonalenia zasad rozwoju zrównoważonego. Takie postępowanie zwiększa
zdolność do organizacyjnego uczenia się, kreatywności i wdrażania innowacji warunkujących wzrost
potencjału organizacji, zwiększającego szansę na elastyczne dostosowanie się do zmienności otoczenia
Podejmowanie decyzji
na podstawie faktów
Proces racjonalnego podejmowania decyzji powinien zostać poprzedzony logiczną analizą posiadanych
danych i informacji. Decyzja może zostać podjęta po dokonaniu selekcji, sprawdzeniu wiarygodności
i aktualności posiadanych informacji. Należy uwzględnić kryteria ekonomiczne, społeczne i środowiskowoekologiczne, dążąc do ograniczania patologii skutkujących różnego rodzaju aferami, związanymi
np. z rozprowadzaniem żywności nieprawidłowej jakości
Wzajemne korzystne
powiązania dostawców
Dążenie do optymalizowania jakości relacji opartych na zasadzie partnerstwa i wzajemnego zaufania. Celowe
staje się nawiązywanie wzajemnie korzystnych powiązań między organizacją i jej dostawcami,
przynoszących obopólną korzyść, prowadzących do pomnażania zysków i osiągnięcia sukcesu obu stron
Ź r ó d ł o: opracowanie własne.
30
MARKETING I RYNEK 7/2014
MiR_3.qxd
24-06-2014
21:27
Page 31
Artykuły
korzystywanie technik i metod produkcyjnych niezbędnych dla zachowania dużej różnorodności biologicznej, podnoszenia standardu dobrostanu zwierząt
oraz zachowania zasad ochrony środowiska, zwiększając szansę na rozwój obszarów wiejskich. Sprzyja
ograniczeniu ryzyka zanieczyszczenia produktu ekologicznego substancjami niedozwolonymi, zapewniając uczciwą konkurencję, zwiększając poziom zaufania konsumentów do produkcji ekologicznej.
Zdolność rozwojowa stworzonego systemu produkcyjnego w znacznej mierze zależy od jakości
procesu zarządzaniu, które powinno cechować:
z zorientowanie przywództwa na projakościową
wizję rozwoju, uwzględniającą takie wartości,
jak kreatywność, innowacyjność, wzajemne zaufanie, zorientowanie na doskonałość;
z optymalizowanie warunków pracy warunkujących skuteczny i efektywny rozwój pracowników, wzmacniający motywację i zaangażowanie
w realizację powierzonych zadań, zdolności poszerzania wiedzy i kompetencji;
z ciągłe i kompleksowe doskonalenie jakości systemu produkcyjnego, jego struktury (integracja,
harmonizacja zidentyfikowanych procesów),
zdolności kreowania kultury jakości zorientowanej na doskonałość, kompetencji w zakresie wykorzystania informacji, wiedzy, wdrażania nowych technologii, umożliwiając wzrost elastyczności i zorientowanie na potrzeby otoczenia;
z kształtowanie umiejętności organizacyjnego
uczenia się, jakości kapitału intelektualnego
(ludzkiego, organizacyjnego, relacyjnego) warunkującego sprawność stosowania koncepcji,
praktyk, narzędzi orientujących system na trwały i zrównoważony rozwój.
Kompleksowe zrozumienie zarządzania jakością
potęguje możliwości w zakresie jej doskonalenia,
kształtując zdolność rozwojową organizacji. Aby
zrealizować wyznaczony cel, systematycznej ocenie
muszą podlegać wszystkie procesy gospodarowania
realizowane w organizacji. Systemy produkcyjne
generujące zysk muszą mieć na uwadze dłuższy
okres funkcjonowania i innowacyjną wartość dodaną, która zachwyci klienta w przyszłości. Skuteczność i efektywność funkcjonowania organizacji,
zwiększanie zdolności w zakresie kształtowania jakości wymusza na kierownictwie stworzenie systemu zorientowanego na osiągnięcie trwałego sukcesu, rozumianego jako zdolność do rozwoju w dłuższym okresie. Wypracowanie przewagi konkurencyjnej staje się niemożliwe bez osiągnięcia zadowolenia klienta zewnętrznego, wewnętrznego (pracownika) oraz społeczeństwa.
Podsumowanie
Zdrowotność żywności zależy od poziomu bezpieczeństwa jej konsumowania, wartości odżywczej, kalorycznej i dietetycznej. W produkcji
ekologicznej szczególną uwagę należy zwrócić na
bezpieczeństwo żywności, wyeliminowanie (ograniczenie) zagrożeń biologicznych (Sikora i Kołożyn-Krajewska, 2002). Niemniej należy pamiętać,
iż unijna polityka w zakresie kształtowania jakości
żywności ekologicznej dąży do ochrony ich oryginalności. Zatem to w projakościowym zarządzaniu
procesem produkcji ekologicznej należy upatrywać
szans na zachowanie pierwotnych cech produktu
oraz wymaganych norm bezpieczeństwa. Konkurencyjność organizacji zorientowanej na wytwarzanie produktów ekologicznych w znacznej mierze zależy od cech jakościowych żywności, które przesądzają o poziomie bezpieczeństwa ich konsumowania
i wartości odżywczej, oraz od wpływu procesu produkcyjnego na środowisko naturalne.
Przypisy
1 Aktualnie obowiązuje Ustawa o rolnictwie ekologicznym z dnia 25.06. 2009 r., DzU nr 116, poz. 975.
Literatura
Błaszczyk, J. (2012). Uregulowanie prawne w produkcji ekologicznej. Przemysł Spożywczy, (11).
Durlik, I. (2007). Inżynieria zarządzania, Strategie organizacyjne produkcji. Nowe koncepcje zarządzania. Warszawa: Placet.
Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (2013). Raporty Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, http://www.ijhar-s.gov.pl (01.09.2013).
Kafel, P. i Sikora, T. (2011). Integracja systemów zarządzania, Problemy Jakości, (8).
Kristenen, P. i, Merfield, C. (2006). Overview of Organic Agriculture. W: P. Kristiansen, A. Taji i J. Reganold (red.), Organic Agriculture. A Global Perspective. Australia: CSIRO.
Kud, K. i Kud, B. (2012). Doskonałość jako narzędzie kształtowania jakości produktów żywnościowych w opinii studentów. Problemy Jakości, (11).
Lisiecka, K. (2002). Kreowanie jakości. Uwarunkowania — strategie — techniki. Katowice: Wyd. AE.
Łuczka-Bakuła, W. (2007). Rozwój żywności ekologicznej. Warszawa: PWE.
Łukasiński, W. (2008). Zarządzanie jakością produktu ekologicznego. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, (1).
Łukasiński, W. (2012). Doskonalenie organizacji zarządzanej projakościowo z wykorzystaniem modeli samooceny. Kraków: Akapit.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (2007). Plan Działań dla Żywności Ekologicznej i Rolnictwa w Polsce na lata 2007–2013. Warszawa: Ministerstwo
Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Shi-ming, M. i Sauerborn, J. (2006). Review of History and Recent Development of Organic Forming Worldwiede. Agricultural Sciences in China, 5 (3).
Sikora, T. i Kołożyn-Krajewska, D. (2002) Aspekty środowiskowe związane z produkcją i konsumpcją żywności. W: W. Adamczyk (red.), Ekologiczne problemy jakości wyrobów. Kraków: Wyd. Naukowe PTTŻ.
Sołtysiak, U. (1993). Rolnictwo ekologiczne — historyczny przegląd metod. W: U. Sołtysiak (red.), Rolnictwo ekologiczne. Od teorii do praktyki. Warszawa: Stowarzyszenie Ekoland.
Kalinowski, R. (2012). Żywność ekologiczna a nowe wspólnotowe oznakowanie ekologiczne. ABC Jakości. Certyfikacja. Notyfikacja. Quality Review, (1–2).