Depresyjność a poczucie koherencji u osób z rozpoznaniem typu 2

Depresyjność a poczucie koherencji u osób z rozpoznaniem typu 2

PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2009;6(1):1-7
artykuł oryginalny orginal article
Depresyjność a poczucie koherencji
u osób z rozpoznaniem typu 2 cukrzycy
Depression and the sense of coherence
in patients with type 2 diabetes
Krystyna Kurowska, Elżbieta Strzesak, Mariola Głowacka,
Mirosława Felsmann, Danuta Ponczek
Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej, Wydział Nauk o Zdrowiu UMK CM w Bydgoszczy
Słowa kluczowe: cukrzyca typu 2, poczucie koherencji (SOC), depresyjność
Key words: type 2 diabetes, sense of coherence, depression
Streszczenie
Wstęp. Cukrzyca, pomimo właściwej terapii, prowadzi często do pogorszenia i skrócenia życia człowieka. Stwierdzono, że chorzy, u których występuje jednocześnie depresja i cukrzyca, gorzej funkcjonują
w życiu codziennym, trudniej dostosowują się do wymogów choroby, wykazują gorszą kontrolę metaboliczną. Znamienne jest to, że nie u wszystkich chorych z cukrzycą typu 2 depresja występuje w równym
nasileniu. Tłumaczyć można to, za A. Antonowskym, silnym poczuciem koherencji (SOC), rozumianym
jako czynnik prozdrowotny, sprzyjający zachowaniu zdrowia i ułatwiający adaptację życiową. Celem
badań była ocena poziomu (SOC) u chorych z rozpoznanym typem 2 cukrzycy oraz ustalenie związku
pomiędzy poziomem SOC i jego składowymi a poziomem depresji.
Materiał i metoda badawcza. Badanie przeprowadzono na Oddziale Chorób Wewnętrznych Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Toruniu na grupie 87 chorych hospitalizowanych z powodu cukrzycy
typu 2, w wieku od 34 do 84 lat. Poczucie koherencji ocenione było za pomocą polskiej adaptacji kwestionariusza A. Antonovsky’ego SOC-29, a pomiar poziomu depresji przeprowadzono Skalą Depresji
Becka (BDI).
Wyniki. Poziom depresyjności globalnie był związany bardzo silnie z SOC, tzn. gdy SOC (i wszystkie
jej składowe) jest słabsze, wówczas badani prezentują wyższy poziom depresyjności. W sytuacji, gdy
SOC jest wysokie, obserwujemy zależności odwrotne.
Wnioski. Osoby stosujące dietę miały wyższy poziom sensowności niż badani, którzy jej nie stosują.
Poziom depresyjności był istotnie związany ze źródłem utrzymania (najwyższy u bezrobotnych i osób
otrzymujących świadczenia rentowe, najniższy u pracujących). Dieta, jako jedna z metod terapeutycznych, wpływała zarówno na poziom SOC, jak i na poziom depresyjności. Badani stosujący dietę mieli
wyższy poziom SOC i niższy poziom depresyjności.
PGP 109
Adres do korespondencji:
dr med. Krystyna Kurowska
Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej, Wydział Nauk o Zdrowiu UMK CM w Bydgoszczy
85-801 Bydgoszcz; ul Techników 3
tel. +48-52-585 21 94
mail: [email protected]
Copyright © 2009 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
2
Krystyna Kurowska i wsp.: Depresyjność a poczucie koherencji w cukrzycy t. 2
Summary
Introduction. Despite the appropriate therapy, the condition of patients with diabetes often worsens which leads to death. It has been observed that patients who suffer from both the diabetes and
depression do not function well in every day life, have problems with adapting to the disease regime
and have poor metabolic control. It is interesting that not all patients with type 2 diabetes suffer from
deep depression. As Antonovsky says, it might result from the sense of coherence (SOC), which is
a factor conducive to health and adaptation to life. The aim of the study was to assess the SOC level
in patients with type 2 diabetes and find a relationship between the level of SOC and its components
and the level of depression.
Material and method. The study was conducted in the internal diseases ward in the provincial hospital, Toruń and included 87 patients, aged 34-84, with type 2 diabetes. SOC level was assessed using
Polish adaptation of Antonovsky’s questionnaire – SOC-29. The level of depression was measured
using BDI.
Results. The depression level was generally strongly related to the SOC level: the lower level of SOC
(and its components), the higher level of depression. When the SOC level was high, the depression
level was low.
Conclusions. Patients who applied diet principles had higher level of meaningfulness than these who
did not. The level of depression was significantly related to the source of income (the highest in unemployed patients and pensioners and the lowest in working patients). Diet, as one of the therapeutic
methods influenced both the SOC level and the level of depression. Patients who applied diet principles
had higher SOC level and lower level of depression.
Wstęp
Przewlekły charakter cukrzycy typu 2 ma ogromny wpływ na funkcjonowanie psychospołeczne człowieka
[1, 2, 3]. Współwystępowanie depresji i cukrzycy komplikuje leczenie obydwu tych schorzeń, ponieważ
depresja prowadzi do pogorszenia kontroli metabolicznej, a hiperglikemia powoduje nasilenie objawów
depresji [4, 5, 6]. Edukacja na temat cukrzycy, stosowanie diety, aktywność fizyczna i dobra kontrola
glikemii stają się integralnymi elementami leczenia depresji, natomiast skuteczne leczenie depresji
zyskuje na znaczeniu w ramach dążenia do poprawy przebiegu i wyniku leczenia cukrzycy [7]. Nie
u wszystkich diabetyków typu 2 depresja występuje w równym nasileniu. Tłumaczyć można to, za Antonowskym, silnym poczuciem koherencji (SOC), rozumianym jako czynnik prozdrowotny, sprzyjający
zachowaniu zdrowia i ułatwiający adaptację życiową. Silnie rozwinięte SOC mobilizuje człowieka do
aktywności (prawdopodobnie dzięki poczuciu sensowności). W toku tej aktywności zostają uruchomione
zasoby lub schematy poznawcze i kompetencje, dzięki którym można zmniejszyć działanie stresorów lub
oceniać je jako bodźce pozytywne, ale i jako obciążające mechanizm regulacji, lecz o treści wyzwania.
Gdy w ocenie stresorów dominuje wyzwanie, człowiek mobilizuje swoje umiejętności, dzięki którym
potrafi radzić sobie z wymaganiami życia w sposób skuteczny. Dzięki temu napięcie nie przeradza się
w chroniczny stres i negatywne konsekwencje zdrowotne, ale poczucie sukcesu wpływa zwrotnie na
urealnienie i rozwój zasobów i umocnienie SOC [8]. Celem niniejszych badań była ocena poziomu SOC
u chorych z rozpoznanym typem 2 cukrzycy oraz ustalenie związku pomiędzy poziomem SOC i jego
składowymi a poziomem depresji.
Materiał i metoda badawcza
Badania przeprowadzono na Oddziale Chorób Wewnętrznych Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego
w Toruniu na grupie 87 chorych hospitalizowanych z powodu cukrzycy typu 2, w wieku od 34 do 84
lat, po uzyskaniu zgody z Komisji Bioetycznej przy Collegium Medicum w Bydgoszczy [KB/617/2005
z dnia 15.12.2005 r.]. Poczucie koherencji ocenione było za pomocą polskiej adaptacji kwestionariusza
3
Krystyna Kurowska i wsp.: Depresyjność a poczucie koherencji w cukrzycy t. 2
A. Antonovsky’ego SOC-29, pomiar poziomu depresji przeprowadzono Skalą Depresji Becka (BDI).
Wykorzystano również ankietę konstrukcji własnej, która obok danych demograficznych zawierała
pytania dotyczące dotychczasowego przebiegu choroby, schorzeń współistniejących oraz stosowanego
leczenia. Do opisu zmiennych zastosowano statystyki opisowe, do badania różnic między grupami zastosowano testy istotności różnic (t-Studenta, F-Fischera), wykorzystano korelacje nieparametryczne
R-Spearmana (współczynnik korelacji rangowej). Za istotne statystycznie uznano wskaźniki spełniające
warunek p<0,05.
Wyniki badań
Charakteryzując badaną grupę wzięto pod uwagę: płeć, wiek, poziom wykształcenia, źródła utrzymania,
ocenę sytuacji materialnej, stan cywilny, pochodzenie terytorialne (miejsce zamieszkania). Badaniem
objęto 87 chorych (44 kobiety a 43 mężczyźni). Na podstawie analizy uzyskanych danych stwierdzono, że populacja badanych składała się głównie z osób znajdujących się w przedziale wiekowym:
46 – 55 lat (23 osoby) oraz 66 – 75 lat (27 osób). W przedziale do 35. roku życia znajdowała się tylko
jedna osoba. Nieznaczny odsetek stanowiły osoby poniżej 45 lat. Wśród ankietowanych niewiele było
także osób będących w wieku powyżej 76 lat. Średnia wieku wszystkich badanych wynosiła 69 lat.
Z przedstawionej powyżej charakterystyki wiekowej wynika, że osoby badane znajdowały się w różnych
przedziałach wiekowych. Zdecydowana większość znajdowała się w przedziale wiekowym 46-55 oraz
66-75. Największa liczba respondentów legitymowała się wykształceniem średnim – 35 osób (40%)
ogółu badanych. Porównywalne grupy tworzyli badani posiadający wykształcenie zasadnicze 23 osoby
(26%), a z wykształceniem podstawowym – 19 osób (22%). Najmniej liczną grupę stanowili badani
mający wyższe wykształcenie (12%). Głównym źródłem utrzymania respondentów była emerytura.
Korzystało z niej 46 osób (53%) ogółu grupy badawczej. Znaczną grupę stanowiły osoby otrzymujące
świadczenia rentowe (24%). Badani deklarujący otrzymywanie renty i wykonujący dodatkową pracę
zarobkową stanowili grupę 11% wszystkich respondentów. Najmniej liczne grupy to osoby pracujące
i bezrobotne, do pierwszej należało 6 (7%) osób do drugiej 4 (5%). 46 osób (53%), deklarowało złą
sytuację materialną, 27 badanych (31%) stwierdziło, że ich sytuacja materialna była bardzo zła. Tylko
nieliczne osoby oceniły swoje dochody na dobrym i bardzo dobrym poziomie. Większość badanych
przebywała w związku formalnym. Grupa ta liczyła 62 osoby (71%). Pozostałe osoby to respondenci
nietworzący związku partnerskiego, przeważnie stanu wolnego lub wdowcy, rzadziej rozwiedzieni. Badaną zbiorowość tworzyli głównie mieszkańcy miejscowości powyżej 100 tys. (z Torunia). Respondentów
tej kategorii było 50 (57%). Pozostały układ tworzyli mieszkańcy wsi – 18 (21%), małych miast – 10
(12%) i miasteczek 9 (10%) ogółu.
Związek pomiędzy biologicznymi, psychologicznymi i środowiskowymi determinantami zdrowia i choroby a zapadalnością na cukrzycę typu 2 znany jest od lat. W celu potwierdzenia takiej zależności przeprowadzono badanie oceniające poziom depresyjności oraz poczucia SOC u tych chorych ze względu
na wpływ takich czynników jak: czynniki socjodemograficzne, sposób leczenia, stopień wyrównania
cukrzycy oraz choroby współistniejące. Badano również związek między SOC a depresyjnością u ww.
chorych. Na podstawie przeprowadzonego badania można stwierdzić, że zgodnie z normą ustanowioną
przez A. Antonovsky’ego, badani mają przeciętny poziom poczucia koherencji - 142. Należy dodać, że
grupa była wewnętrznie zróżnicowana (tab. 1). Porównując średnią badanych osób ze skalą depresji
Becka należy stwierdzić, że badani znajdowali się w przedziale: 12-26 pkt, co przemawia za łagodną
depresją. Osoby stosujące dietę mają wyższe poczucie zrozumiałości, zaradności, sensowności oraz wyższe poczucie SOC globalne. W przypadku zrozumiałości (p<0.0066) oraz SOC globalnego (p<0.0471),
różnice te były istotne statystycznie. Nie stwierdzono istotnej różnicy w poziomie SOC ze względu na
stosowanie doustnych środków hypoglikemizujących. U niektórych badanych stosujących leki doustne
stwierdzono niższy poziom SOC. Osoby przyjmujące insulinę posiadały wyższe poczucie zaradności,
zrozumiałości, wyższe SOC globalne. U osób tych stwierdzono jednak niższy poziom sensowności.
W żadnym przypadku różnice te nie były istotne statystycznie. Osoby stosujące dietę posiadały zdecydowanie niższy poziom depresyjności, różnica ta była istotna statystycznie (p<0.0278). Nie stwierdzono różnicy
istotnej statystycznie w poziomie depresyjności ze względu na stosowanie doustnych środków hypoglikemizujących. Przyjmowanie przez pacjentów insuliny nie różnicowało istotnie ich poziomu depresyjności.
Stwierdzono, że średnia kobiet była wyższa w niewielkim stopniu w zakresie zrozumienia, w zaradności,
w sensowności i SOC globalnym, ale różnice te w żadnym przypadku nie były istotne statystycznie.
4
Krystyna Kurowska i wsp.: Depresyjność a poczucie koherencji w cukrzycy t. 2
Tab. 1. Statystyki opisowe poczucia koherencji u chorych z cukrzycą typu 2
Table 1. Descriptive statistics of the sense of coherence in patients with type 2 diabetes
N ważnych
N important
Średnia
Mean
Minimum
Minimum
Maksimum
Minimum
Odch. Std.
Standard aberration
Zrozumiałość
Comprehensibility
87
49.44
11
74
13.81
Zaradność
Manageability
86
50.56
16
70
11.48
Sensowność
Meaningfulness
86
42.87
14
56
8.92
SOC globalny
Global SOC
85
142.65
48
192
30.05
Osoby będące w związkach wykazywały niższy poziom zrozumiałości, zaradności, sensowności, SOC
globalnego, jednak nie są to różnice istotne statystycznie. Badani, u których stwierdzono niższe wartości
hemoglobiny glikozylowanej, mają wyższe poziomy poszczególnych elementów poczucia koherencji,
ale nie są to różnice istotne statystycznie. Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić,
że zrozumiałość istotnie różnicuje badanych ze względu na ich wiek (p<0.0016). Podobna właściwość
zachodzi w przypadku SOC globalnego (p<0.0139). Analizując dane dotyczące poziomu SOC u badanych
ze względu na współmieszkańców lub ich brak, nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie. Nie zaobserwowano związku między poziomem SOC a poziomem wykształcenia badanych. Otrzymane różnice
nie były istotne statystycznie. W badaniu nie znaleziono zależności pomiędzy poziomem SOC a BMI.
Oceniając poziom SOC ze względu na źródło utrzymania nie stwierdzono istotnych różnic. Analizując
związek poczucia SOC z aktywnością fizyczną stwierdzono brak różnicy w zakresie zrozumiałości oraz
zaradności. Natomiast różnica istotna statystycznie występuje w przypadku sensowności (p<0.0245).
Rozpatrując średnie sensowności można wnioskować, że pojawiła się tu zaskakująca zależność. Brak
aktywności fizycznej u badanych wskazuje sensowność na minimalnym poziomie, natomiast osoby,
które ćwiczą stosunkowo rzadko, mają wyższy poziom sensowności niż te, które ćwiczą 1-2 razy
w tygodniu i więcej. Poziom SOC ze względu na stosowanie diety nie był istotny statystycznie w zakresie
zrozumiałości i zaradności. Zależność ta istotna była natomiast w zakresie sensowności (p<0.0225).
Porównując średnie sensowności ze względu na stosowanie diety stwierdzono, że osoby stosujące dietę posiadały zdecydowanie wyższy poziom sensowności. Analizując poziom SOC ze względu na liczbę
chorób można stwierdzić, że statystycznie istotnie zróżnicowana była zrozumiałość (p<0.0412). Średnie zrozumiałości zróżnicowane były w zaskakujący sposób. Osoby, u których nie stwierdzono innych
chorób poza podstawową, wykazały niski poziom zrozumiałości, następnie wzrastała ona przy jednej
chorobie, po czym obniża się przy drugiej i trzeciej, by ponownie wzrosnąć przy czwartej chorobie.
Należy również zauważyć, że poziom poczucia zrozumiałości był bardzo podobny w przypadku braku
chorób współistniejących i gdy występowały trzy schorzenia. W tym przypadku nie stwierdzono różnic
istotnych statystycznie. Porównując poziom depresyjności ze względu na płeć, zauważono nieco wyższy poziom depresyjności u kobiet niż u mężczyzn. Nie była to jednak różnica istotna statystycznie.
Stwierdzono, że stan cywilny nie różnicował poziomu depresyjności. Zauważono jednak, że średnia
depresyjności była wyższa u osób będących w związkach partnerskich. Porównując poziom depresyjności
ze względu na wartości hemoglobiny glikozylowanej, stwierdzono, że u badanych, u których wartość
HbA1c była niższa - poziom depresyjności był niższy. Badając poziom depresyjności ze względu na
wiek nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic. Analizując związek depresyjności z poziomem
wykształcenia (podstawowe, zasadnicze, średnie, wyższe), nie stwierdzono takiej korelacji. Wartość
BMI nie różnicowała poziomu depresyjności. Analiza poziomu depresyjności ze względu na źródło utrzymania wskazała istotną statystycznie zależność (p<0.0305). Poziom depresyjności był zdecydowanie
wyższy u badanych bezrobotnych oraz u osób będących na zasiłku rentowym. Rozpatrując wyniki średnich
poziomu depresyjności ze względu na źródło utrzymania, stwierdzono brak depresji u osób pracujących (wg Skali
Becka 0-11 - bez depresji). Poziom depresji u osób przebywających na emeryturze był porównywalny ze średnią
depresji dla wszystkich badanych grup. Badani niemający pracy lub będący na rencie posiadali najwyższe poziomy
5
Krystyna Kurowska i wsp.: Depresyjność a poczucie koherencji w cukrzycy t. 2
depresyjności. Przeprowadzona analiza wykazała, że aktywność fizyczna nie różnicowała statystycznie
poziomu depresyjności. Badanie wpływu diety na poziom depresyjności wykazała, że osoby, które ją
stosowały, posiadały niższy poziom depresyjności. Różnica ta była na pograniczu istotności statystycznej.
W przeprowadzonym badaniu nie zaobserwowano związku pomiędzy poziomem depresyjności a liczbą
chorób współistniejących. Nie występowały też istotne różnice w analizie badań różnicujących poziom
depresyjności ze względu na czas trwania cukrzycy.
Wykazano w badaniach związek między SOC a depresyjnością u chorych z typem 2 cukrzycy
(tab. 2). Im wyższa była zrozumiałość, tym obniżał się poziom depresyjności. Siła tego związku pomiędzy
zmiennymi była siłą przeciętną. Im wyższa zaradność, tym niższy poziom depresyjności. Ten związek
miał silny charakter. Im wyższa sensowność, tym niższy poziom depresyjności. Związek ten wykazał
się przeciętną siłą. Natomiast związek między SOC globalnym a poziomem depresyjności wykazał silny
charakter. Wszystkie te związki wykazały właściwy, czyli zakładany i opisywany w teorii kierunek, tzn.
wysoki poziom SOC wpływał znacząco na obniżenie depresyjności u badanych chorych.
Tab. 2. Macierz korelacji poczucia koherencji i depresyjności u chorych z 2 typem cukrzycy
Table 2. Correlation between the sense of coherence and depression in patients with type 2 diabetes
Poczucie koherencji (SOC)
Sense of coherence (SOC)
Depresyjność
Depression
Zrozumiałość
Comprehensibility
-0.50*
Zaradność
Meaningfulness
-0.58*
Sensowność
Manageability
-0.46*
SOC globalny
Global SOC
-0.59*
*p<0,05
Dyskusja
Przeprowadzone badania potwierdziły, że istnieje związek między SOC i depresyjnością u chorych
z cukrzycą typu 2, tzn. im silniejsze SOC, tym niższy poziom depresyjności. Wyniki badań pokrywają się z założeniami teorii A. Antonovsky’ego, która głosi, że ludzie o silnym SOC lepiej radzą sobie
w sytuacjach trudnych, lepiej mobilizują i wykorzystują posiadane zasoby, ale przede wszystkim wierzą
w sens swoich działań [9]. Tezę tą potwierdzają wyniki badań własnych, w których analiza zróżnicowania poziomu SOC ze względu na dietę oraz wysiłek fizyczny wykazała, że osoby stosujące dietę
mają zdecydowanie wyższy poziom sensowności. Podobna zależność wystąpiła w przypadku aktywności fizycznej, z tym, że najwyższy poziom sensowności stwierdzono u osób ćwiczących nie częściej
niż raz w tygodniu. Miało to zapewne związek z wiekiem badanych. Prezentowane wyniki są również
zgodne z badaniami innych autorów, gdzie stwierdzono, że osoby o najwyższym poziomie depresji
miały najniższy poziom SOC [10]. Ponadto w badaniu tym nie było istotnych korelacji między SOC
a wiekiem, nie stwierdzono również różnic poziomu SOC ze względu na płeć. W badaniach własnych
stwierdzono, że zróżnicowanie poziomu koherencji ze względu na wiek było istotne statystycznie. Różnica ta dotyczyła głównie zrozumiałości i SOC globalnego. Badając poziom SOC ze względu na płeć,
zauważono, że średnie poziomu SOC u kobiet są w niewielkim stopniu wyższe niż u mężczyzn, nie
potwierdzono natomiast, opisywanego w literaturze, silnego związku między wysokim poziomem SOC
a niskimi wartościami hemoglobiny glikozylowanej [11]. Otrzymano, natomiast zadziwiające wyniki,
nieistotne statystycznie, wskazujące na wyższy poziom SOC u osób z wyższymi wartościami HbA1c. Być
może zadecydował o tym czas trwania choroby. Równie zaskakujący okazał się związek między SOC a
liczbą chorób współistniejących, traktowanych tu jako powikłania cukrzycy. Przeprowadzone badania
wykazały zróżnicowanie istotne statystycznie w podskali zrozumiałości. Średnie podskali kształtowały
się następująco: najniższy, porównywalny poziom zrozumiałości, zaobserwowano u badanych nie-
6
Krystyna Kurowska i wsp.: Depresyjność a poczucie koherencji w cukrzycy t. 2
mających powikłań lub, u których występują trzy choroby współistniejące, w sytuacji pojawienia się
jednej choroby poczucie zaradności wzrastało, po czym obniżało się przy drugiej chorobie, by osiągnąć
najwyższe wyniki przy czwartej. A. Antonowsky zrozumienie określa jako poczucie, iż napływające
wydarzenia są jasne, przewidywalne, wytłumaczalne [8]. Otrzymane wyniki badań można tłumaczyć
wpływem edukacji oraz wiekiem pacjentów. Pojawienie się jednej choroby współistniejącej może być
,,swoistą normą’’ dla chorego. Spadek poczucia zrozumiałości w chwili pojawienia się kolejnych dwóch
powikłań łączy się zapewne z czasem trwania cukrzycy oraz ciężkością chorób współistniejących. Jest
to przypuszczenie, gdyż w pracy nie przeprowadzono badań w zakresie ciężkości powikłań. Związek
między najwyższą ilością powikłań a stwierdzonym najwyższym poziomem zrozumiałości tłumaczyłybyśmy akceptacją choroby. Tezę tą potwierdzają badania opisywane w literaturze, przeprowadzone
przez Richardsona [12] na grupie chorych z cukrzycą insulinozależną potwierdziły istnienie związku
pomiędzy wysokim poziomem SOC a wyższym wskaźnikiem akceptacji choroby. Osoby należące do
tej grupy przejawiały znaczną zdolność radzenia sobie z chorobą, prezentowały zadowalający poziom
wiedzy i lepszą kontrolę metaboliczną.
Opisywane w literaturze związki między cukrzycą typu 2 a depresyjnością w dużej mierze dotyczą
wpływu depresji na wystąpienie cukrzycy. Badani chorzy tylko w niewielkim procencie jako chorobę
współistniejącą podawali depresję, pozostali nigdy nie byli badani pod tym kątem. W badaniach własnych
zaobserwowano natomiast, że maksymalna liczba punktów uzyskana po przeprowadzeniu Skali Depresji
Becka wynosiła 43. Świadczy to o tym, że badana osoba znajdowała się w przedziale przemawiającym za umiarkowanie ciężką depresją. Opisywane w literaturze, najnowsze badania epidemiologiczne
wskazują na ponad dwukrotny wzrost ryzyka rozwoju cukrzycy w różnych podgrupach pacjentów
z dużą depresją i innymi łagodniejszymi formami zaburzeń depresyjnych [13]. Niestety, nie możemy
stwierdzić, czy u badanej osoby depresja była czynnikiem predykcyjnym, czy następstwem cukrzycy.
Badania własne, dotyczące występowania depresji u chorych z cukrzycą typu 2 wykazały także związek
między poziomem depresji a stosowaną dietą, a mianowicie chorzy, którzy stosowali zalecaną dietę,
mieli niższy poziom depresji. Wynik tego badania częściowo pokrywa się z danymi przedstawionymi
przez Lustmana, który opisał związek między nasileniem depresji a nieprzestrzeganiem zalecanej diety,
nie uczestniczeniem w programach edukacyjnych i niewykonywaniem ćwiczeń fizycznych a ponadto
odnotował korelację między objawami depresji a poziomem hemoglobiny A1c [7]. W badaniach własnych
zaobserwowano jedynie obniżenie poziomu depresyjności u chorych, którzy mają niższe wartości hemoglobiny glikozylowanej. Nie są to jednak wartości istotne statystycznie. Nie stwierdzono natomiast
zależności między aktywnością fizyczną, czasem trwania cukrzycy, sposobem leczenia, wykształceniem,
wiekiem chorych a poziomem depresyjności. Junik w przeprowadzonych badaniach ustalił zakres oraz
ocenę związków między depresją a powikłaniami cukrzycy [14]. W ocenianych badaniach potwierdzono
związek między większym nasileniem objawów depresji a zwiększeniem ciężkości lub liczby powikłań
cukrzycy. Powiązania te dotyczą szczególnie retinopatii, neuropatii, nefropatii i zaburzeń seksualnych.
Wyniki tych badań nie korelują z wnioskami uzyskanymi w badaniach własnych. Zmienną istotnie
różnicującą depresyjność było natomiast źródło utrzymania. Wysoki poziomu depresji zaobserwowano
u osób bezrobotnych oraz otrzymujących świadczenia rentowe. Miało to na pewno związek z oceną
sytuacji materialnej przedstawionej przez badanych. Aż 53% respondentów deklarowało złą sytuację
materialną, kolejne 31% stwierdzało, że ich sytuacja materialna była bardzo zła. Tylko nieliczne osoby
oceniły swoje dochody na dobrym i bardzo dobrym poziomie. Są to prawdopodobnie osoby pracujące,
które stanowią niewielki procent badanych.
Wnioski
1. Poziom SOC różni się ze względu na wiek badanych, ich aktywność fizyczną oraz na stosowanie diety i liczbę chorób współistniejących. Badając związek SOC z aktywnością fizyczną,
nie stwierdzono różnicy w zakresie zrozumiałości i zaradności natomiast zaobserwowano
wyższy poziom sensowności u osób stosunkowo rzadko ćwiczących. Podobną zależność
zaobserwowano w przypadku diety. Osoby stosujące dietę posiadały wyższy poziom sensowności. Analizując związek SOC z liczbą chorób, stwierdzono zróżnicowanie w zakresie
zrozumiałości. Średnie zrozumiałości były najwyższe w przypadku współistnienia jednej lub
czterech chorób.
7
Krystyna Kurowska i wsp.: Depresyjność a poczucie koherencji w cukrzycy t. 2
2. Poziom depresyjności u badanych był istotnie związany ze źródłem utrzymania. Najwyższy
u osób bezrobotnych i osób otrzymujących świadczenia rentowe. Dieta, jako jedna z metod
terapeutycznych, wpływała zarówno na poziom SOC, jak i na poziom depresyjności. Badani
stosujący dietę posiadali wyższy SOC i niższy poziom depresyjności.
3. Nie stwierdzono istotnych zależności pomiędzy nasileniem depresji a czasem trwania cukrzycy,
metodami leczenia, aktywnością fizyczną, liczbą chorób współistniejących oraz czynnikami
społeczno-demograficznymi, jak wiek badanych, wykształcenie, posiadanie partnera i zamieszkanie samotne.
4. Poziom depresyjności globalnie był związany bardzo silnie z SOC, tzn. gdy SOC (i wszystkie
jej składowe) były słabsze, wówczas badani prezentowali wyższy poziom depresyjności.
W sytuacji, gdy SOC było wysokie, obserwujemy zależności odwrotne.
Piśmiennictwo
[1] Chomka M. Depresja a cukrzyca. Centrum Informacji Novo Nordisk. 2005; s. 12-16.
[2] Kenneth M. Hipoglikemia w cukrzycy. Medycyna po dyplomie. 2005; 14 (5): s. 31-38.
[3] Sobel R, Markov D. Wpływ lęku i zaburzeń nastroju na choroby somatyczne, czyli niedobrze się
martwić, Medycyna po dyplomie. 2007; 16 (5): s. 144-147.
[4] Koniarek J, Dudek B, Makowska Z. Kwestionariusz Orientacji Życiowej. W: Przegląd Psychologiczny. 1996; 4: s. 36- 40.
[5] Pacyk G, Grzeszczak W. Wpływ edukacji grupowej na stan psychoemocjonalny chorych na cukrzycę typu 2 leczonych w poradni rejonowej i diabetologicznej. Diabetologia Polska. 2001; 8 (2):
s. 193-196.
[6] Baldwin D, Hirschfeld D. Depresja. Via Medica, Gdańsk. 2001; s. 3-15.
[7] Lustman P. Depresja potencjalnie możliwy do modyfikacji czynnik ryzyka cukrzycy i jej powikłań.
Diabetologia po dyplomie. 2004; 1(4): s. 9 – 26.
[8] Łuszczyńska-Cieślak A. Czym jest dla psychologa poczucie koherencji? Promocja Zdrowia. Nauki
Społeczne i Medycyna. 2001; 8 (20): s. 56-68.
[9] Motyka M. Koncepcja salutogenetyczna A. Antonovsky’ego z perspektywy psychologii zdrowia. Pielęgniarstwo XXI Wieku. 2005; 3 (12): s. 9-12.
[10] Mroziak B, Czabała J, Wójtowicz S. Poczucie koherencji a zaburzenia psychiczne. Psychiatria
Polska, 1997; 31(3): s. 257-268.
[11] Sanden-Eriksson B. Coping with type-2 diabetes: the role of sense of coherence compared with
active management. Journal of Advanced Nursing, 2000; (1): s. 1393-1401.
[12] Richardson A, Adner N, Nordstrom G. Persons with insulin – dependent diabetes mellitus.
Journal of Advanced Nursing, 2001; (33): s. 3 - 19.
[13] Sobel R, Markov D. Wpływ lęku i zaburzeń nastroju na choroby somatyczne, czyli niedobrze się
martwić. Medycyna po dyplomie. 2007; 16 (5): s. 144-147.
[14] Junik R. Związek między depresją a cukrzycą. Diabetologia Praktyczna. 2004; 5 (3): s. 143-145.
Zrecenzowano/Reviewed 17.03.09
Zatwierdzono do druku/Accepted 1.04.09
8
Krystyna Kurowska i wsp.: Depresyjność a poczucie koherencji w cukrzycy t. 2
KOMUNIKAT REDAKCJI
Call for Manuscripts
The editors welcome
original full-length research articles
or short communications
within the scope of the journal,
not previously published
or submitted to another publisher,
for consideration
for publication in the Psychogeriatria Polska
(Polish Journal of Geriatric Psychiatry)
All submissions will be independently refereed.
Editorial office Psychogeriatria Polska
Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
50-119 Wrocław, ul. Nożownicza 4/8
http://www.fozp.org.pl
e-mail: [email protected]