odżywianie się zwierząt

Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO
są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego.
MATERIAŁY
Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO
www.prototo.pl
ODŻYWIANIE SIĘ ZWIERZĄT
B. Hucaluk - Pacek
CZYNNOŚCI ŻYCIOWE ZWIERZĄT
www.prototo.pl
Odżywianie się jest to pobieranie
i przyswajanie pokarmu.
Sposób zdobywania pokarmu
jest ściśle związany z budową
i trybem życia zwierzęcia.
www.prototo.pl
Substancje
odżywcze
znajdujące się
w pokarmach
są źródłem
energii i
materiałem
wykorzystywa
nym przy
budowie
komórek.
Składniki odżywcze
spełniają trzy
funkcje w
organizmie:
• energetyczną,
węglowodany, tłuszcze,
to służą jako "paliwo"
dostarczające energii
• regulującą, witaminy,
składniki mineralne, to
regulować pomagają
procesy zachodzące w
ciele.
• budulcową, białko,
składniki mineralne, to
dostarczają budulca do
budowania, odbudowy
lub utrzymania tkanek,
www.prototo.pl
Należą do nich:
• białka
– pełnowartościowe, zwierzęce jak i pochodzące z roślin
strączkowych,
– niepełnowartościowe, roślinne,
• tłuszcze
• węglowodany
– złożone: dwucukry, laktoza, sacharoza, maltoza,
wielocukry, skrobia, błonnik, pektyny,
– proste, fruktoza, glukoza, mannoza, galaktoza,
• witaminy
• sole mineralne
– makroskładniki, wapń, fosfor, potas, magnez, chlor, siarka,
sód,
– mikroskładniki, żelazo, cynk, miedź, molibden, jod,
mangan, kobalt, fluor, selen, chrom,
• woda
www.prototo.pl
ETAPY ODŻYWIANIA SIĘ
Każdy etap jest ściśle powiązany ze specyfiką
budowy układu pokarmowego poszczególnych
organizmów i dlatego u poszczególnych zwierząt
może wyglądać zupełnie inaczej.
1) Zdobywanie i pobieranie pokarmu
2) Trawienie
3) Wchłanianie
4) Usuwanie niestrawionych resztek
pokarmu
www.prototo.pl
• POBIERANIE POKARMU – wprowadzenie
pokarmu przez otwór gębowy do przewodu
pokarmowego
• TRAWIENIE – rozdrobnienie mechaniczne i
rozkład chemiczny przy udziale enzymów
trawiennych na przyswajalne dla organizmu
związki chemiczne
• WCHŁANIANIE – przechodzenie strawionych
cząstek z układu pokarmowego do krwi i
rozprowadzenie ich po całym organizmie
• WYDALANIE NIESTRAWIONYCH RESZTEK
POKARMOWYCH – pozbywanie się z
organizmu resztek pokarmowych, których
organizm nie był w stanie
rozłożyć i wykorzystać
www.prototo.pl
Wszystkie zwierzęta są
organizmami cudzożywnymi
Heterotrofy (organizmy heterotroficzne,
cudzożywne) - muszą przyswajać gotowe
związki organiczne pobrane wraz z
jedzonymi organizmami żywymi.
Źródłem niezbędnych do życia składników
odżywczych jest pokarm.
www.prototo.pl
Trawienie pokarmów może zachodzić:
:
1. wewnątrz komórki w wodniczkach
pokarmowych
2. w przewodzie pokarmowym, do
którego wydzielane są różne enzymy
trawienne, tzw. trawienie
pozakomórkowe.
www.prototo.pl
Trawienie wewnątrzkomórkowe
u organizmów jednokomórkowych
• - na drodze osmozy, całą powierzchnią komórki,
• - na drodze fagocytozy, oblewając pokarm
plazmą swego ciała,
• - na drodze pinocytozy, pobierając pokarm
przez otworek zwany cytostomem.
Pobrany pokarm trawiony jest w wodniczce pokarmowej. Po strawieniu
składniki odżywcze zostają wchłonięte do plazmy.
www.prototo.pl
www.prototo.pl
Układ pokarmowy bezkręgowców wykazuje
zróżnicowanie zależne od gatunku.
Stułbia posiada otwór gębowy otoczony
długimi ramionami, zaopatrzonymi w
parzydełka do obezwładniania ofiary.
Otwór gębowy jest bezpośrednio
połączony z jamą chłonąco-trawiącą.
Stułbia nie ma otworu odbytowego,
niestrawione resztki wydalane są przez
otwór gębowy.
www.prototo.pl
Owady należą do zwierząt pobierających bardzo różny pokarm, w
związku z tym musiały wykazać się licznymi modyfikacjami w budowie
aparatów gębowych np.:
1. gryzący: do ogryzania
pokarmu zarówno
roślinnego (chrząszcze,
pasikoniki), jak i
zwierzęcego (chrząszcze
drapieżne, ważki,
modliszki);
2. gryząco-liżący (inaczej:
gryząco-ssący): do
wysysania nektaru kwiatów,
rozdrabniania pyłku lub
urabiania wosku (pszczoły,
trzmiele);
3. ssący: tylko do pobierania
nektaru kwiatów (długa
rurka w kształcie trąbki
występująca u motyli);
4. kłująco-ssący: do ssania
krwi z organizmu żywiciela
(komary, pchły, wszy).
www.prototo.pl
Zwierzęta wyższe
U zwierząt wyższych układ pokarmowy
składa się z odcinków odpowiedzialnych
za poszczególne czynności w procesie
pobierania, trawienia i wydalania pokarmu.
Na budowę tego układu ma wpływ rodzaj
pobieranego pokarmu.
www.prototo.pl
PTAKI
Kształt dzioba zależy od rodzaju i sposobu zdobywania pokarmu
Budowa kończyn też związana jest ze zdobywaniem pokarmu i trybem
życia:
1. koliber ma dziób jak igła lekarska,
wypija nim nektar z kwiatów;
2. orzeł ma wysoki, silny dziób hakowato
zakończony, którym rozszarpuje
zdobycz;
3. kaczka ma szeroki, płaski dziób
umożliwiający zbieranie drobnego
pokarmu w wodzie i błocie;
4. grubodziób ma mocny, kleszczowaty
dziób służący do wyłuskiwania dużych
nasion drzew i krzewów;
5. czapla ma sztyletowaty dziób,
błyskawicznym uderzeniem chwyta
nim ryby i żaby;
6. warzęcha ma dziób jak wielka łyżka,
potrafi nim wyławiać i odcedzać małe
zwierzęta wodne;
7. jaskółka ma bardzo krótki dziób, który
szeroko otwiera, chwytając owady w
locie.
1. szpony ptaka
drapieżnego (np.: orła)
do zabijania zdobyczy;
2. szczudłowate kończyny
ptaka brodzącego (np.:
czapli);
3. kończyny ziarnojada
umożliwiające łatwe
obejmowanie gałązek;
4. wiosłowate nogi ptaka
pływającego (np.:
łabędzia).
www.prototo.pl
www.prototo.pl
Każda część układu pełni określoną funkcję:
-
w jamie gębowej pokarm jest rozdrabniany, tu także następuje wstępne
trawienie za pomocą śliny;
-
gardziel/gardło jest odcinkiem wspólnym układów: pokarmowego i
oddechowego;
-
przełyk - łączy gardziel z żołądkiem;
-
w żołądku pokarm jest trawiony: przechowywany, mieszany, rozcierany.
Procesy trawienne przebiegają z udziałem kwasu solnego zapewniającego
działanie enzymów żołądkowych i zapobiega rozwojowi mikroorganizmów;
-
w pierwszym odcinku jelita cienkiego - dwunastnicy - pokarm jest
poddawany działaniu wydzielin gruczołów trawiennych - wątroby i trzustki.
Wątroba produkuje żółć, dzięki której tłuszcze są rozbijane na drobne
cząsteczki, co ułatwia ich trawienie; następnie w jelicie cienkim odbywa się
wchłanianie pokarmu;
- w jelicie grubym następuje odciągnięcie wody i formowanie kału, który jest usuwany
przez odbyt.
www.prototo.pl
Organizmy cudzożywne dzielimy ze względu na
pozycje w łańcuchu pokarmowym na:
• saprobionty (saprofagi i saprofity)
• pasożyty i półpasożyty
• holozoiki
– roślinożercy
– zoofagii
• drapieżniki
• padlinożercy
– wszystkożercy
www.prototo.pl
saprobionty (saprofagi i saprofity)
Saprofity (roztocza synonim liczby mnogiej
(nie mylić z roztocze)) cudzożywne organizmy
pobierające energię z
martwych szczątków
organicznych. Są
reprezentowane przez
liczne drobnoustroje
(bakterie, grzyby), a także
rośliny wyższe
Saprofag, szczątkojad (gr. sapros
– zgniły, phageín – jeść, pożerać) –
cudzożywny organizm zwierzęcy
odżywiający się martwymi lub
rozkładającymi się szczątkami
innych organizmów. Są to drobne
zwierzęta, głównie bezkręgowce,
występujące w wodach i mułach na
dnie zbiorników wodnych, w glebie i
ściółce leśnej. Saprofagi należą do
organizmów saprobiontycznych.
Saprofagami są np. dżdżownice,
morskie wieloszczety, strzykwy,
rureczniki i nicienie.
www.prototo.pl
pasożyty i półpasożyty
www.prototo.pl
roślinożercy
www.prototo.pl
drapieżcy
www.prototo.pl
padlinożercy
www.prototo.pl
wszystkożercy
www.prototo.pl
PODSUMOWANIE
1. Odżywianie to:
A) dostarczanie do organizmu
składników pokarmowych,
B) dostarczanie składników
pokarmowych do każdej
żywej komórki
C) zjadanie pokarmu
D) trawienie pokarmu
2. Do składników nieorganicznych
zaliczamy:
A) cukry, wodę, białka,
B) cukry, białka, witaminy,
C) wodę, sole mineralne,
D) białka, sole mineralne, wodę.
3) Dobierz nazwę owada do typu
aparatu gębowego.
I) MOTYL
II) MUCHA
III) PSZCZOŁA
4) Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania.
Organizmy cudzożywne nazywamy:
A. heterotrofami.
B. saprofitami.
C. autotrofami.
D. pasożytami
www.prototo.pl
5) Zaznacz zestaw
zawierający tylko
nazwy zwierząt
roślinożernych.
A. Żyrafa, krowa, koń,
jeleń, antylopa.
B. Żyrafa, sowa, koń,
krowa, żaba, sarna.
C. Stonka, sowa, orzeł,
jaszczurka, krokodyl,
mucha.
D. Stułbia, komar, żaba,
bocian, sowa, stonka.
6) Podpisz zaznaczone na
rysunku odcinki układy
pokarmowego
www.prototo.pl
7) Na podstawie opisów
rozpoznaj grupę organizmów
cudzożywnych.
Są to organizmy, które żywią
się martwymi zwierzętami.
Należą do nich sępy i hieny. . .
.........................
.........................
.........................
.......
Są to organizmy, które polują
na zdobycz. Mają ostre pazury,
zęby, są szybkie i zwinne.
Należą do nich lwy, gepardy i
krokodyle. . . . . . . . . . . . . . . . .
.........................
.........................
..................
8) Na podstawie opisów
rozpoznaj grupę organizmów
cudzożywnych.
Są to organizmy, które żywią
się roślinami. Zjadają dużą
ilość pokarmu. W ich
przewodach pokarmowych
żyją bakterie i pierwotniaki,
które pomagają w trawieniu.
Należą do nich słonie, krowy i
żyrafy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.........................
.........................
...............
Są to organizmy, które żywią
się zarówno pokarmem
roślinnym, jak i zwierzęcym.
Należą do nich niedźwiedzie,
dziki i wróble. . . . . . . . . . . . . . .
.........................
.........................
..............
www.prototo.pl