Kilka refleksji o wy

Tydzień Wychowania
12-18 wrzesień 2011
kilka myśli o wychowaniu
Dzieci są motorem, lecz rodzice kierownicą., Benjamin Spock
Dzieci uczą się o wiele więcej, obserwując nas, niż słuchając. Pino Pellegrino
Dziecko chce być dobre. Jeśli nie umie - naucz.. Jeśli nie wie - wytłumacz.. Jeśli nie może pomóż. - Janusz Korczak
"Dzieci są zwierciadłami. Kiedy znajdują się w obecności miłości, to ją odbijają. Kiedy
miłości nie ma, nie mają czego odbijać." Anthony de Mello
"Będąc człowiekiem, masz prawo do błędu, ale masz prawo tylko do takiego błędu, który
potrafisz naprawić"
R. Krynicki
Decyzją Konferencji Episkopatu Polski w dniach 12-18 września 2011
roku, po raz pierwszy, będzie obchodzony w Kościele Tydzień Wychowania.
Jego hasłem są słowa: „ Wszyscy zacznijmy wychowywać”.
Nowa inicjatywa Kościoła ma podkreślić rolę wychowania w życiu każdego
człowieka. Kościół dostrzega, że szkoła dziś zbyt często tylko kształci, a
zapracowani rodzice poświęcają dzieciom zbyt mało czasu, troszczą się przede
wszystkim o zapewnienie potrzeb materialnych dzieci.
Przyjrzyjmy się wspólnie czym jest wychowanie, jaki jest cel i sens
wychowania ( po co wychowywać), dlaczego jest on o ważne i potrzebne oraz
jak skutecznie wychowywać?
Co to jest wychowanie?
Encyklopedyczna definicja brzmi, że wychowanie to każde celowe
działanie człowieka, ukierunkowane na zmianę zachowań i osobowości drugiej
osoby. Aby takie działanie mogło przynieść oczekiwane rezultaty musi być
długotrwałe i obejmować wszelkie aspekty życia.
Można wyróżnić trzy rodzaje wychowania. wychowanie naturalne,
które odbywa się pod wpływem oddziaływania najbliższej rodziny
samowychowanie oraz tak zwane wychowanie instytucjonalne, które ma
miejsce w szkole, przedszkolu.
Po co wychowywać? Jaki jest cel i sens wychowania?
Celem wychowania jest integralny rozwój człowieka.
Jak rozumieć integralny rozwój osoby? Integralny rozwój osoby należy
rozumieć jako harmonijny wszechstronny rozwój wszystkich wymiarów i
wszystkich obszarów osobowości: fizycznego, intelektualnego, emocjonalnego,
społecznego, religijnego, moralnego i duchowego z uszanowaniem
indywidualności każdej osoby ludzkiej.
1
Rozwój osobowy jest procesem stawania się osobą coraz bardziej
odpowiedzialną za siebie i za innych, myślącą, szanującą godność swoją
i innych, niezależną w swoich sądach i przestrzegającą normy społeczne, żyjącą
w dobrych relacjach z innymi ludźmi.
Te wszystkie przymioty i cechy sprawiają, że każda jednostka jest osobą
niepowtarzalną. Rozwój osobowy polega więc na samorealizacji – na spełnianiu
się jednostki ludzkiej natury jako osoby.
Co jest ważne w wychowaniu? Na co warto zwrócić uwagę ?
CHRZEŚCIJAŃSKA PEDAGOGIKA PERSONALNO - EGZYSTENCJALNA
opiera się w wychowaniu na personalizmie.
Nazwa personalizm (grec. prosopon - osoba; łac. persona - osoba; personalis
osobowy) obejmuje wszystkie prądy i nurty w teoriach pedagogicznych, które
ukazują osobę jako istotę autonomiczną, jej godność i rozumność.
Personalizm afirmuje zdolność osoby do miłości oraz samoświadomości. Osoba
ludzka posiada w sobie walor niepowtarzalny i nadrzędny wobec wszystkich
wartości materialnych, struktur ekonomicznych czy społeczno politycznych .
Powołując się na Konstytucję duszpasterską o Kościele w świecie
współczesnym Soboru Watykańskiego II, stanowisko papieża Jana Pawła II oraz
poglądy św. Jana Bosko stwierdza się , że to "nie kara cielesna oparta na
wyrwanych z kontekstu tekstach biblijnych, lecz dialog miłości - wyrażający się
nawet spojrzeniem - to zasadniczy rys modelu wychowania chrześcijańskiego" .
Ważne jest, aby relacje jakie zachodzą między wychowawcą a wychowankiem
miały "ludzkie oblicze".
Celem wychowania jest rozbudzanie duchowości dziecka przy
pomocy dialogu i autentyzmu wychowawcy .
Młodzi potrzebują dialogu i ludzi autentycznie dialogujących, bo "wołanie o
mistrza" jest jedną z charakterystycznych potrzeb współczesności . Dla niego
takim mistrzem dialogu jest papież Jan Paweł II, który otworzył się na całą
ludzkość.
Wychowanie (w tym religijne) często nie porusza głębi osoby dziecka i młodego
człowieka, aby zmienić go na trwałe. Brakuje w nim osobistego spotkania z
Chrystusem, które zmieniłoby wychowanka. Spotkania takiego nie da się z góry
zaplanować, jest to bowiem Boży dar. Trzeba jednak do niego przygotować.
Wychowanie według chrześcijańskiej pedagogiki personalno-egzystencjalnej.
ma następujące cechy :
człowieczeństwo - wychowanie jest bowiem spotkaniem co najmniej
dwóch osób obdarzonych wielką godnością, ma pomóc każdemu w
odnalezieniu i urzeczywistnieniu "najgłębszego ja",
permanencja - wychowanie trwa przez całe życie, a nie tylko na jego
początku,
2
w sytuacji wychowawczej - wychowawca oddziałuje na wychowanka, a
wychowanek na wychowawcę, a także zachodzą relacje z samym sobą
czyli samowychowanie,
nieokreśloność - oddziaływania wychowawcze zachodzą w trudno
określonych sytuacjach, zdarzeniach, muszą otwierać się na nowości
(uczą pokory) przy równoczesnym zachowaniu równowagi, ugruntowaniu
swojej wiedzy i systemu wartości ,
w relacjach z innymi i z samym sobą następuje przekraczanie swoich
trudności, ograniczeń - samego siebie,
tak rozumiane wychowanie prowadzi do dialogu i spotkania, który może
zaistnieć, jeśli obie strony są autentyczne, szczere wobec siebie,
dialog jako zetknięcie się z konkretną osobą lub transcendentną (Bóg) ma
prowadzić do przemiany wewnętrznej oraz do zaangażowania się,
oddanie jakiejś sprawie lub osobie,
to spotkanie wychowawcy z wychowankiem w atmosferze autentycznego
dialogu tylko pozornie zmniejsza rolę wychowawcy, gdyż może on ją w
ogóle pełnić wtedy, kiedy jest w pobliżu wychowanka i stara się go
zrozumieć,
wychowanie personalno-egzystencjalne jest nie tyle kształtowaniem
czyjejś osobowości czy jej indoktrynowaniem, ile procesem
inicjacyjnym,
nie ma też jego zdaniem takiej książki, która dawałaby każdemu
wychowawcy gotowe porady, recepty, na pytanie: Jak wychowywać?
żadna książka nie udzieli takiej odpowiedzi,
Zdobywać się musi na nią wychowawca przez wzrastanie i pogłębianie
swego człowieczeństwa, aby najlepiej służyć innym, zwłaszcza młodym i
dzięki nim kształcić się ustawicznie,
Alfą i Omegą wychowania chrześcijańskiego jest Bóg i Najdoskonalszy
Człowiek Jezus Chrystus. Książka może być tylko pomocą, znakiem
orientacyjnym.
Według chrześcijańskiej pedagogiki wychowawca powinien
kierować się następującymi zasadami:
1/punktem wyjścia jest zrozumienie wychowanka, wejście w jego świat z
zainteresowaniem i życzliwością; postawienie się na miejscu tych, których
spotykamy,
2/ wychowanek nie jest kimś gorszym lub mniej wartościowym od
wychowawcy. Wady i braki trzeba dostrzegać, ale nie można ich utożsamiać z
wychowankiem. Trzeba odnaleźć w nim obraz Boga, który go kocha i mu
przebacza,
3/ w relacjach między wychowawcą a wychowankiem trzeba dążyć ku przyjaźni
nie oczekując wdzięczności i przywiązania. Dać wychowankowi odczuć miłość
bez zasłaniania Chrystusa, który kocha go najbardziej,
3
4/ proces wychowania to wsłuchiwanie się w wychowanka. Nie narzucanie i
przymuszanie, lecz delikatna pomoc do budzenia zainteresowania Wartościami i
poszukiwania ich aż do spotkania z Bogiem,
5/ nie oczekiwanie natychmiastowych wyników, lecz nadziei na przyszłość,
wielka cierpliwość i atmosfera radości, celem jest dopomożenie wychowankowi
w odnalezieniu jego miejsca w życiu i powołania ku dojrzałości ludzkiej i
chrześcijańskiej, do samowychowania.
Wychowanie dzieci to z pewnością najtrudniejsze zadanie jakie musi
podjąć każdy rodzic, wychowawca, nauczyciel. Często jest tak, że rodzice
zamiast tulić dziecko i spędzać z nim czas, kupują mu nowe zabawki, nowe
sprzęty i tony słodyczy, myśląc iż w ten sposób okazują miłość.
Czy dzieci potrzebują tych wszystkich przedmiotów by być szczęśliwymi?
Dzieci to najbardziej czułe i wrażliwe istoty ludzkie, które za miłość i bliskość
rodziców oddałyby wszystko. Nie potrzebują całego tuzina zabawek, wolą mieć
jedną i bawić się nią z ukochaną mamusią bądź tatusiem, którzy nauczą
nowych sztuczek, rozweselą, a gdy się nie uda, dodadzą otuchy.
Od samego początku dzieci biorą sobie nas rodziców, dorosłych za wzór
i wszystkiego uczą się od nas samych, naśladując nasze zachowania. To, jakimi
my jesteśmy partnerami dla siebie, takimi partnerami dla innych będą nasze
dzieci. W przyszłości, gdy przestaną być dziećmi będą lub nie będą miały
problemu z okazywaniem miłości, bliskości , czułości drugiemu człowiekiem i
własnym dzieciom.
Ważną sprawą w wychowaniu dzieci i młodzieży jest zapewnienie
realizacji najważniejszych potrzeb rozwojowych.
Najpierw są to potrzeby niższego rzędu ale bardzo ważne ( fizjologiczne,
bytowe).
Po nich następuje potrzeba bezpieczeństwa.
Potrzeba bezpieczeństwa ( w każdym wieku) zaspokajana jest wówczas, gdy
dziecko postrzega i odczuwa świat wokół siebie jako przyjazny,
uporządkowany i przewidywalny. Dziecko czuje się bezpiecznie, gdy ma
jasno określone granice i reguły gry. Przewidywalność oznacza między innym, że
w rodzinie jasno określona jest hierarchia wartości. Istnieje stabilność zasad, a
także można przewidzieć sekwencje wydarzeń i zachowań członków rodziny.
Następnie bardzo ważną potrzebą młodego człowieka jest potrzeba
akceptacji i miłości. Jak to rozumieć? Bezwarunkowa akceptacja i miłość osób
znaczących są niezbędne do prawidłowego rozwoju. Bezwarunkowa akceptacja
dotyczy osoby ludzkiej ale niekoniecznie jej zachowań i postaw. „ Kocham
Ciebie ale nie zawsze akceptuję twoje zachowanie” Dzieci z rodzin, które nie
zaspokajają potrzeb miłości i akceptacji często szukają jej poza rodziną, w
grupach rówieśniczych, również negatywnych.
Potrzeba niezależności zaspokajana jest w rodzinie poprzez stwarzanie dziecku
możliwości do realizowania właściwych dla jego wieku zadań rozwojowych.
Nadmierne ograniczanie samodzielności dziecka, nadopiekuńczość, stała
4
kontrola wywołują u dziecka bunt i dążenie do wyrwania się za wszelką cenę,
bądź nadmierną uległość, brak samodzielności i odpowiedzialności.
Dziecko jest integralną częścią rodziny. Jeśli „ idzie w złą stronę” to znaczy, że
źle funkcjonuje cały system rodzinny.
Wnioski:
1/ Prawidłowa relacja rodzicielska powinna zawierać w sobie dwa aspekty:
1. Miłość , akceptację, szacunek dla dziecka okazywane poprzez:
szacunek dla jego uczuć i potrzeb
akceptację dla trudności i ograniczeń dziecka
dostrzeganie jego starań i mocnych stron
obdarzanie zaufaniem
poświęcanie dziecku czasu i uwagi.
2. Granice , normy, wymagania stawiane dziecku, których rodzice uczą poprzez:
pokazywanie dziecku praw rządzących światem fizycznym i społecznym
pozwalanie na poniesienie konsekwencji własnych zachowań dziecka
egzekwowanie wymagań.
3. Skuteczność wychowywania w znacznym stopniu zależy od osoby
wychowującego. Oznacza to, że aby zmienić dziecko, często należy zacząć od
zmiany siebie.
2/ Skuteczne wychowanie nie może mieć miejsca, jeśli wychowujący nie opiera
go na jasnym, czytelnym systemie wartości( który sam posiada i realizuje)
3/ Należy pogłębiać samoświadomość i refleksję rodziców na temat skutecznych
metod wychowawczych, co ułatwia zakwestionowanie funkcjonujących
stereotypów i mitów odnośnie wychowania.
4/ Szczególną rolę w efektywnym rodzicielstwie pełnią umiejętności
komunikowania się i rozumienia dzieci. Poruszają ten problem m.in. książki z
cyklu „Wychowanie bez porażek „T. Gordon i A. Faber, E Mazlish „ Jak
mówić, żeby dzieci słuchały, jak słuchać, żeby dzieci mówiły”.
Propozycje zawarte we wspomnianych książkach zachęcają rodziców i
wychowawców do rezygnacji z przymusu wychowania na rzecz rozwijania
umiejętności budowania prawidłowych relacji.
5/ Polecam rodzicom i wychowawcom „Szkołę dla rodziców i wychowawców”
według Mazlish i Faber. Szkoły takie funkcjonują w Poradniach Rodzinnych lub
w Poradniach Psychologiczno-Pedagogicznych.
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 14 ul. Leonarda 6/8 zaprasza na cykl
spotkań warsztatowych ( 10 spotkań), w trakcie których można nauczyć się
nowych, skutecznych sposobów porozumiewania się z dzieckiem. Początek
zajęć 5 października 2011r. Zajęcia będą odbywały się w środy w godz. 9.3012.30. Tel. 22 632-68-29. Udział w nich jest bezpłatny.
Na zajęciach szkoły dla rodziców i wychowawców nauczycie się Państwo:
5
Jak i kiedy karać i nagradzać, chwalić i ganić swoje dziecko?
Jak nauczyć je zaradności i pewności siebie?
Jak rozbudzić w nim wiarę we własne siły?
Jak wspomóc jego rozwój emocjonalny i intelektualny?
Jak sprawić, by dziecko chętnie się uczyło i miało wiele zainteresowań?
Jak nauczyć dziecko wytrwałości i konsekwencji w dążeniu do celu?
Jak uodpornić je na krytykę i przeciwności losu?
Jak rozmawiać ze swoimi dziećmi? Jak zbudować przyjazny klimat?
Jakie znaczenie ma komunikacja niewerbalna?
W jaki sposób wyrażać swoje zdanie?
Jak słuchać, jak odpowiadać na pytania i jak je zadawać?
Jak skutecznie rozwiązywać problemy?
Dzieci uczą się tego, czego doświadczają ...
Dorothy Law Nolte
Dziecko krytykowane uczy się potępiać.
Dziecko otoczone wrogością uczy się agresji.
Dziecko żyjące w strachu uczy się lękliwości.
Dziecko doświadczające litości uczy się rozczulać nad sobą.
Dziecko wyśmiewane uczy się nieśmiałości.
Dziecko otoczone zazdrością uczy się zawiści.
Dziecko zawstydzane uczy się poczucia winy.
Dziecko zachęcane uczy się wiary w siebie.
Dziecko otoczone wyrozumiałością uczy się cierpliwości.
Dziecko chwalone uczy się wdzięczności.
Dziecko akceptowane uczy się kochać.
Dziecko żyjące w poczuciu bezpieczeństwa uczy się ufności.
Dziecko otoczone przyjaźnią uczy się radości życia.
Dziecko otoczone aprobatą uczy się lubić siebie.
Dziecko darzone uznaniem uczy się, że dobrze mieć cel.
Dziecko żyjące w otoczeniu, które potrafi się dzielić, uczy się hojności.
Dziecko traktowane uczciwie uczy się prawdy i sprawiedliwości
6
Do rodziców nastolatków!
kilka myśli o wychowaniu
Dorastające dzieci potrzebują naszej dyskretnej obecności
dostępności i gotowości do udzielenia pomocy. Wierzą, że w porę
zareagujemy, gdy dzieje się coś niedobrego i znajdziemy sposób żeby
rozwiązać problem. Chcą w nas widzieć swoich sojuszników. Bliskie relacje
w rodzinie, wzajemna troska, odpowiedzialność, szacunek dają siłę, odwagę
naszym dzieciom do tego by poznawać świat, realizować marzenia.
Potrzebują od nas:
Poczucia więzi i przynależności do rodziny
Dzieci chcą czuć się kochane, rozumiane i mogą liczyć na wsparcie
rodziców. Potrzebują naszego szacunku, przyjaznej atmosfery w domu i
poczucia własnej wartości. Chcą by doceniać ich wysiłki w osiąganiu
sukcesu jednocześnie mając pewność, że nie zostaną przez nas skrytykowane
i odrzucone, gdy coś się nie uda.
Wiarygodności
Chce mieć pewność, że zachowujemy się tak jak mówimy, ale także
potrafimy przyznać się do własnej niewiedzy i błędów.
Sprawiedliwego traktowania
Przekonania, że rodzice w niejasnej sytuacji zareagują w oparciu o wnikliwe
rozpatrzenie sprawy.
Stanowczości w ważnych sprawach
Potrzebują jasno określonych reguł i konsekwencji w ich przestrzeganiu.
Poszanowania intymności i dyskrecji
Chcą wiedzieć, że granice ich prywatności są przez nas respektowane.
Poczucia bezpieczeństwa
Dziecko w relacjach z rodzicami musi czuć się bezpieczne. Tylko w tym
momencie jest w stanie bez wahania powiedzieć o swoich problemach czy
7
wątpliwościach. Jeśli dziecko tak się czuje to szybko się o tym przekonasz
(samo Ci powie).
Przyjaźni
Dziecko musi się nauczyć, czym jest przyjaźń – że najważniejszą rzeczą jest
mieć przyjaciół, móc na nich polegać i być dla kogoś wsparciem. Musi
zrozumieć, że przyjaźń jest podstawą relacji bliskich w związku. Rodzic jest
dla swojego dziecka przyjacielem – kimś, na kim ono może zawsze polegać,
kto w ważnych momentach znajdzie dla niego czas, komu także ono będzie
umiało pomóc – w miarę swoich możliwości. Ważne są także relacje
partnerskie pomiędzy dzieckiem a rodzicem.
Kiedy dziecko dorasta, zwykle trudniej nam znaleźć wspólny język,
bo zaczyna być inne – czasem dziwnie się ubiera, słucha niezrozumiałej
muzyki i coraz bardziej buntuje się w wielu sprawach. Pomimo to staraj się
poznawać, rozumieć i akceptować świat młodych.
PO PIERWSZE – ROZMAWIAJ
Rozmawiaj z dzieckiem zawsze, wszędzie i o wszystkim. Staraj się je
zrozumieć, zastanów się nad tym czy problemy, przed którymi staje nie są za
poważne jak na jego wiek. Z drugiej strony nie ośmieszaj jego spraw, dla Ciebie
mogą one być błahe. Staraj się pokazać dziecku, że to, co do ciebie mówi jest
ważne dla Ciebie. Poruszaj w rozmowach z dzieckiem tak zwane trudne tematy–
co jest w życiu ważne, co dobre - stań się doradcą a nie ekspertem.
PO DRUGIE – Nie bagatelizuj problemów dziecka. Rozmowa pomaga
pozbyć się przykrych uczuć. Gdy czuje się skrzywdzone pozwól mu się
wygadać i wyzłościć. Postaraj się je zrozumieć i mądrze doradzić.
PO TRZECIE – zawsze znajdź czas na rozmowę, gdy dziecko chce się
podzielić radością, sukcesem.
PO CZWARTE – Staraj się dostrzegać sygnały, że dziecko cię
potrzebuje.
PO PIĄTE – Okazuj zainteresowanie sprawami dziecka, ale nie
wytypuj natarczywie. Poczekaj, aż samo zacznie mówić, co się u niego dzieje.
To ono decyduje ile chce nam o sobie powiedzieć. Uszanuj to.
PO SZÓSTE –Opowiadaj o sobie. Dzieci lubią wspomnienia rodziców z
czasów ich młodości.
8
PO SIÓDME – pamiętaj o kilku WAŻNYCH SPRAWACH:
-
Bądź przykładem. Postępuj tak, aby być wiarygodnym. Dzieci
są dobrymi obserwatorami i łatwo zauważą, gdy nie robisz tak jak
mówisz.
-
Wymagaj, ale stawiaj dziecku warunku możliwe do spełnienia.
-
Bądź konsekwentny, żeby dziecko liczyło się z tobą i
wiedziało, że ustalone przez Ciebie normy w ważnych sprawach
muszą być respektowane.
-
Szanuj prawo dziecka do własnych opinii, wyborów,
dysponowania swoim wolnym czasem. Bądź doradcą, ale nie
narzucaj własnej woli.
-
Poznaj przyjaciół i znajomych dziecka. Należy pamiętać, że w
tym wieku koledzy odgrywają dużą rolę i mają wpływ na twoje
dziecko.
-
Nie bądź nadmiernie opiekuńczy. Pozwól dziecku zdobywać
doświadczenia – uczy się ono poprzez robienie nowych rzeczy.
Zdarza się, że popełnia błędy, zatem bądź czujny by w porę
zareagować.
-
Ucz jak przezwyciężać trudności i radzić sobie w trudnych
sytuacjach.
-
Nie przyzwalaj na mniejsze zło. Rodzice najczęściej
wychodzą z założenia, ze lepiej jak 12 – 13 letnie dziecko wypije
piwo czy zapali papierosa, niż sięgnie po narkotyki. W ten sposób
ułatwiają dziecku inicjacje narkotykową – do której prawie zawsze
dochodzi pod wpływem alkoholu.
Chciałabym zachęcić Państwa do aktywnego poszukiwania kontaktu
ze swoim dzieckiem. Rozmowa ma w sobie pewną magię, potrafi rozwiać
wątpliwości, utwierdzić w decyzji, rozbawić.... Rozmawiajmy, jeśli
przestaniemy rozmawiać staniemy wobec niebezpieczeństwa utraty siebie
nawzajem.
Irena Świerżewska
Psycholog szkolny
9