Fotografia w wielkim formacie

fotografia cyfrowa
fotografia
w wielkim formacie
Szybki rozwój technologii druku oraz fotografii cyfrowej sprawił, że wykonanie
powiększenia w formacie większym niż A3 nie stanowi żadnego problemu.
Jednak, aby ostateczny rezultat był zadowalający, warto poznać pewne
podstawy, zanim pliki zostaną przekazane do punktu usługowego.
technologia
Obecnie najbardziej popularną formą wykonywania powiększeń
z plików cyfrowych jest druk atramentowy. Alternatywą dla niego może być wykonywanie odbitek naświetlanych laserem na papierze fotograficznym, który następnie wywoływany jest w procesie fotochemicznym. Drugi sposób jest znacznie trudniej dostępny, gdyż w Polsce wielkoformatowych maszyn tego typu jest niewiele (zaledwie kilka), a cena usługi jest dość wysoka. Wśród profesjonalistów są zarówno zwolennicy każdej z metod i jak to zwykle bywa toczą oni ze sobą spory na temat jakości wydruków, którą można uzyskać za pomocą obu technologii.
Bezpośrednie naświetlanie papieru fotograficznego za pomocą lasera (lub listwy diodowej) jest technologią, która już wiele lat
temu (ponad 10) pozwalała na uzyskanie w pełni fotorealistycznych obrazów z plików cyfrowych przy formacie dochodzącym do
120x180 cm. Rozdzielczość, z jaką naświetlają tego typu urządzenia, dochodzi do 400dpi. W porównaniu do zwykłej drukarki atramentowej może wydawać się to niewiele, ale co ważne, plamka robiona przez laser może przyjmować wszystkie odcienie z palety barw, natomiast kropla atramentowa jest mniejszym lub większym punktem o barwie takiej jak atrament w drukarce. Drukarka
atramentowa, aby uzyskać fotorealistyczny obraz, musi stawiać
bardzo małe krople (nawet 4 pikolitry) z rozdzielczością 1200 lub
nawet 2400dpi tworząc tzw. raster (widoczny dopiero pod szkłem
powiększającym).
W praktyce ludzkie oko bez lupy nie jest w stanie rozpoznać
punktów mniejszych niż 1/300 cala, co odpowiada rozdzielczości
300dpi lub większej. Do wad technologii bezpośredniego naświetlania papieru należy zaliczyć małą różnorodność podłoży (które ograniczają się z reguły do papieru błyszczącego, satynowego
i translucentnego podłoża typu Duratrans – tzw. Backlit) oraz relatywnie krótką żywotność obrazów, nieprzekraczającą 40 lat przy
ekspozycji wewnątrz pomieszczeń (a przy niektórych papierach
foto nawet poniżej 20 lat), co w porównaniu do wydruków atramentowych, których trwałość w wielu przypadkach przekracza aż
200 lat, jest faktycznie krótkim czasem.
Technika druku atramentowego pierwotnie miała liczne wady, do których należały m.in. niska rozdzielczość (poniżej 600dpi)
niepozwalająca uzyskać fotorealistycznego wydruku, jak również
bardzo niska odporność barwników na blaknięcie (wydruk powieszony na ścianie wytrzymywał zaledwie parę lat). Nie należy tego traktować jako całkowitej porażki, gdyż druk atramentowy został wymyślony w celu drukowania dokumentów tekstowych oraz
rysunków architektonicznych i technicznych – uzyskiwanie obrazów fotorealistycznych nie było jego pierwotnym zadaniem. Jednak w ciągu 15 lat dokonał się ogromny postęp, zarówno w zakresie rozdzielczości, która wynosi obecnie 2400dpi i więcej, jak również w zakresie trwałości wydruków (przy zastosowaniu odpowiednich atramentów pigmentowych trwałość wydruku przy ekspozycji wewnątrz pomieszczeń może przekraczać nawet 200 lat).
38
Powstały również atramenty na innej bazie niż woda, dzięki którym można jako podłoże stosować tańsze lub nietypowe materiały. W efekcie druk atramentowy możemy podzielić na:
•
•
•
druk atramentami na bazie wody – wyróżniamy dwa rodzaje atramentów wodnych: barwnikowe (mniej trwałe) oraz pigmentowe (odporne na blaknięcie),
druk atramentami na bazie agresywnego rozpuszczalnika,
tzw. solvent – w tym zakresie można wyróżnić rozpuszczalniki o różnym stopniu agresywności, dzieląc je na tzw. twardy solvent (o silnym zapachu, często zawierający szkodliwe
dla zdrowia substancje, dlatego nie wolno eksponować ich wewnątrz pomieszczeń), mild-solvent (łagodniejsze atramenty,
które nadal wydzielają dość intensywny zapach, ale nie stanowią zagrożenia dla ludzkiego zdrowia) i eko-solvent (rozpuszczalniki inne niż woda, przyjazne dla środowiska),
druk atramentami utwardzanymi promieniami UV – cechą tych
atramentów jest to, że pozwalają one na druk na twardych
i sztywnych powierzchniach tj. szkło, drewno, metal, grube PCV
itp. Atrament ten, ponieważ nie wnika w powierzchnię (kropla
jest utwardzana na powierzchni), tworzy dodatkową powłokę
na materiale w miejscu gdzie jest nałożony, w formie drobnych
kropeczek wyczuwalnych pod palcem.
Rysunek 1. Przykład kompozycji trzech różnych zdjęć w tym
samym formacie, dzięki którym można udekorować dużą ścianę
.psd 10/2008 » www.psdmag.org
fotografia w wielkim formacie
Druk solventowy i UV-utwardzalny znalazł głównie zastosowanie
w reklamie, gdzie prace oglądane są z większej odległości. W porównaniu do druku atramentami wodnymi jest on mniej dokładny,
a krople atramentu są większe (15pl i więcej), co powoduje, że są
widoczne gołym okiem (dla porównania krople atramentu wodnego mają od 4 do 6pl). Nie oznacza to, że nie nadaje się on do wykonania reprodukcji pracy cyfrowej, należy tylko pamiętać, że jej
jakość nie dorówna bezpośredniemu naświetlaniu papieru fotograficznego czy wysokiej jakości wydrukowi atramentami wodnymi. Ważne jest również to, że rozdzielczość urządzenia nie jest tu
wyznacznikiem jakości, gdyż nawet jeśli urządzenie stawia krople z rozdzielczością np. 2400dpi, nie zmieni faktu, iż te krople są
4x większe niż krople atramentu wodnego, a w efekcie są widoczne gołym okiem. Jeżeli chodzi o trwałość, to wydruki solventowe
i uv-utwardzalne dedykowane są do druku prac eksponowanych
na zewnątrz pomieszczeń (wewnątrz pomieszczeń może być
wyczuwalny charakterystyczny zapach – odmienny dla każdej
z technik), dlatego producenci podają jedynie odporność barwnika przy ekspozycji outdoorowej – z reguły od 3 do 6 lat. Można
jedynie się domyślać, że odporność na ekspozycję wewnątrz pomieszczeń będzie przynajmniej 10x dłuższa. Druk mild-solventowy oraz UV-utwardzalny znajduje coraz częściej zastosowanie
w dekoracji wnętrz (w obu przypadkach po wyschnięciu/
utwardzeniu atrament nie emituje szkodliwych dla zdrowia substancji, co najwyżej przez pewien okres może być wyczuwalny charakterystyczny zapach). Takie prace jak tapety, tkaniny,
okleiny na meble, drzwi lub okna z indywidualnym nadrukiem, ze
względu na niższy koszt produkcji realizuje się właśnie z zastosowaniem tych rodzajów atramentów.
Druk atramentem na bazie wody to druk najwyższej jakości - neutralny i nieagresywny rozpuszczalnik, jakim jest woda,
pozwala na zastosowanie bardzo małych dysz w głowicach drukujących i uzyskanie kropli o wielkości około 4pl (kropla prak-
Rysunek 2. Ciekawy efekt można uzyskać dzieląc jedną fotografię na trzy różne części (tryptyk)
Rysunek 3. Zdjęcie chmur na niebie idealnie nadaje się na dużą fototapetę, ponieważ rozmycie w wyniku interpolacji nie jest
widoczne nawet z bliska
tycznie niewidoczna gołym okiem). Koszt jednak jest większy
ze względu na fakt, że wymaga zastosowania podłoży z odpowiednim powleczeniem (tzw. coating), których cena jest wyższa. Jednocześnie dla tych atramentów producenci przygotowali bardzo szeroką gamę podłoży do druku, poczynając od papierów fotograficznych satynowych i błyszczących, jak i tkanin
typu canvas (imitujących zagruntowane płótno malarskie), poprzez papiery artystyczne, na których można imitować prace
wykonane akwarelą, ołówkiem i wykonywać reprodukcje prac
malarskich.
Dostępne są dwa rodzaje atramentu na bazie wody: barwinkowy i pigmentowy. Ten pierwszy jest tańszy i gwarantuje bardzo bogatą gamę kolorów, jednak jest nietrwały (prace wykonane tym atramentem na nieodpowiednim podłożu eksponowane
wewnątrz pomieszczeń mogą wyblaknąć nawet już po kilku tygodniach). Atrament pigmentowy jest nieporównywalnie bardziej
odporny na blaknięcie, a dzięki postępowi nauki najnowsze pigmenty pozwalają uzyskać spektrum kolorów jak przy atramentach barwnikowych. Badania prowadzone przez Wilhelm Imaging Research (www.wilhelm-research.com) potwierdzają, iż odporność pigmentów na blaknięcie, oferowanych przez takich producentów jak HP i Epson przekroczyła już 200 lat (przy ekspozycji wewnątrz pomieszczeń). Dlatego technika ta zyskała uznanie współczesnych twórców, którzy coraz częściej właśnie przy
jej użyciu wykonują limitowane, sygnowane reprodukcje swoich
dzieł, oferowane w znanych galeriach lub na aukcjach dzieł sztuki (tzw. giclee).
Aby prace wydrukowane atramentem, jakościowo nie odbiegały od odbitek wykonywanych na papierze fotograficznym, producenci drukarek atramentowych, drukujących atramentem wodnym, przygotowali specjalne zestawienia atramentów, które stanowczo poprawiają jakość wydruku. W tym celu zostały wprowadzone, między innymi atramenty typu Light Magenta (jasny róż)
i Light Cyan (jasny błękit). Dzięki temu, drukując jasne odcienie
.psd 10/2008 » www.psdmag.org
39
fotografia cyfrowa
skóry, urządzenie nie używa barwnika różowego tylko jasnoróżowego, a drukując jasny błękit nieba, używa jasnego błękitu,
w efekcie przejścia tonalne są bardziej naturalne. Dla uzyskania
w pełni neutralnych wydruków czarno-białych wprowadzono atramenty szare, które poprawiają odwzorowanie fotografii w średnich i jasnych tonach. Jest to nie bez znaczenia, gdyż dotychczasowe wydruki czarno-białe realizowane za pomocą atramentów
kolorowych, cechował tzw. metameryzm – oznacza to, że wydruk
nie był w pełni neutralny, ponieważ w różnych rodzajach oświetlenia (np. w świetle sztucznym lub naturalnym) uciekał w tonację purpurową/sepię lub w zieleń, natomiast drukowanie samym
atramentem czarnym powodowało, że w jasnych tonacjach widoczne były drobne czarne plamki. Tak więc, aby uzyskać dobrej
jakości wydruk czarno-białej pracy, koniecznie trzeba wykonać go
na drukarce z szarymi atramentami.
kowymi atramentami: szarym, jasnoróżowym i jasnobłękitnym),
co gwarantuje wysoką jakość i trwałość wydruku. Dodatkowo
zabezpieczone są specjalnym laminatem, który eliminuje bliki
i jest odporny na zarysowania. Dzięki temu prace można w razie
konieczności przetrzeć z użyciem zwilżonej szmatki (np. ścierając kurz). Przykłady fotoboardów można zobaczyć i zamówić na
stronie www.fotoboard.pl.
Warto zwrócić uwagę na możliwości, jakie daje ekspozycja
zdjęć bez ramek. Dzięki takiej formie można eksponować kilka
zdjęć obok siebie, tworząc spójną kompozycję lub podzielić jedno zdjęcie na kilka części, z których każda zostanie umieszczona na oddzielnym fotoboardzie. Odpada jednocześnie problem,
czy dana ramka będzie pasowała do danego pomieszczenia, dlatego forma ta jest idealna na prezent – po prostu nadaje się do
każdego wnętrza.
oprawa
tapeta, czyli indywidualna
dekoracja wnętrza
Sam wydruk nie wystarczy, aby efektownie prezentować się na
ścianie, chyba, że ktoś zadowoli się przyklejeniem go plastrami
do podłoża... Najprostszą formą oprawy jest klasyczna antyrama lub rama ze szkłem. Przy takim rozwiązaniu wydruk wystarczy włożyć pomiędzy szybę a plecy ramy i powstaje gotowy obraz do powieszenia na ścianie. Można by przyjąć, że to wystarczy, jednak warto wiedzieć, że papier może się marszczyć pod
wpływem zwiększenia wilgotności w pomieszczeniu (np. w letnie
upały), wtedy ekspozycja nie będzie zbyt estetyczna. Dodatkowo
szyba powoduje odbicie światła, które psuje ekspozycję. Alternatywą dla klasycznej ramki jest zabezpieczenie wydruku/odbitki
laminatem i naklejenie na płytę oraz oprawa w aluminiowy profil. Dzięki temu unikamy marszczenia się wydruku/papieru pod
wpływem wilgoci a wybierając matowy lub satynowy laminat, eliminuje się bliki świetlne.
Obecne coraz modniejsza staje się forma oprawy bezramkowej – Fotoboard. Dotychczas najczęściej stosowana przez artystów w celach ekspozycji swoich prac na wystawie. Fotoboard
to lekka płyta, której główną zaletą jest możliwość prezentacji
zdjęć bez ramek, przy jednoczesnym zachowaniu lekkości oraz
sztywności pracy – prace nie odkształcają się podczas dłuższej ekspozycji. Na rynku dostępnych jest kilka form przeznaczonych dla tego typu ekspozycji. Wszystkie drukowane są z zastosowaniem pigmentowego atramentu na bazie wody (z dodat-
Szczególną formą oprawy może być tapeta na ścianę albo duża
naklejka do oklejenia drzwi lub szafy. W ten sposób zdjęcie może stanowić nietuzinkową dekorację wnętrza lub mebla. Obecnie dostępne są specjalne podłoża do druku, które po zabezpieczeniu odpowiednim laminatem (który musi być bardzo cienki
– około 10 mikronów – aby podczas naklejania tapeta nie podwijała się zbyt mocno w wyniku nasączenia podłoża klejem) mogą
być wyklejane na ścianie z użyciem klasycznego kleju do tapet.
Tego typu ofertę można znaleźć na stronie www.qprint.com.pl/
dekoracja_wnetrz.
W celu wyklejenia drzwi można użyć również folii samoprzylepnej. Idealnym rozwiązaniem jest folia QuickStick oferowana
przez QPrint – mikrokanaliki w kleju ułatwiają odprowadzanie powietrza z małych bąbelków pod naklejką, które często pozostają
podczas wyklejania. Dodatkowo nadruk zabezpieczony jest specjalnym laminatem odpornym na zarysowania, tak aby wydruk
podczas wyklejania nie uległ uszkodzeniu (www.qprint.com.pl/
quick_stick).
W praktyce wymiar instalacji nie jest ograniczony, gdyż tapetę wykleja się z dowolnie długich brytów o szerokości od 90 do
130cm – powiększenie na całą ścianę o wymiarach 500x300 cm
nie stanowi więc problemu. Znacznie trudniej w takim przypadku
przygotować plik o odpowiedniej rozdzielczości.
Tabela 1. Trwałość poszczególnych rodzajów wydruków na podstawie danych opublikowanych przez Wilhelm Imaging Research na stronie www.wilhelm-research.com.
Atrament/podłoże/urządzenie
40
Eksponowane pod szkłem
Eksponowane pod szkłem
z filtrem UV
HP Designjet 5500 atramenty pigmentowe na dedykowanych podłożach >200 lat
artystycznych (szerokie portfolio papierów)
>250 lat
HP Vivera Pignent ink (HP Designjet Z2100, HP Photosmart PRO B9180) na >230 lat
dedykowanych podłożach artystycznych (szerokie portfolio papierów)
>230 lat (testy jeszcze trwają)
Epson Archival pigmented inks (Stylus Pro 7500, 9500, Stylus Photo >225 lat
P2000) na podłożach Epson Premium Luster Photo Paper oraz na Epson
Watelcolor Paper – Smooth
>250 lat
Epson UltraChrome pigmented inks (Stylus Pro 4000, 7600, 9600, Stylus 108 lat
Photo 2200) na podłożu Epson UltraSmooth Fine Art. Paper
175 lat
Epson UltraChrome pigmented inks (Stylus Pro 4000, 7600, 9600, Stylus 71 lat
Photo 2200) na podłożu Epson Premium Luster Photo Paper
165 lat
HP Vivera inks (HP Photosmart 8750) na podłozu HP Premium Plus Pho- 108
to Paper
140
Canon Lucia pigmented inks (Canon PIXMA Pro9500) na podłożu Canon Fi- >100 lat
ne Art Photo Rag Paper oraz Canon Luster Photo Paper i Canon Photo Paper Pro
>150 lat
Durst Lambda / Oce LightJet na podłożu Fujicolor Crystal Archive color ne- 40 lat
gative paper
49 lat
Durst Lambda / Oce LightJet na podłożu Ilfochrome Classic (Cibachrome)
33 lata
29 lat
.psd 10/2008 » www.psdmag.org
przygotowanie pliku
Aby uzyskać wielkoformatowy wydruk wysokiej jakości, należy w pierwszej kolejności zadbać o odpowiednią jakość grafiki lub zdjęcia. W tym przypadku najważniejsza jest rozdzielczość bitmapy (dla plików wektorowych problem ten nie istnieje). Najlepsze rezultaty uzyskamy przy rozdzielczości pomiędzy
200- 300dpi (wzrost jakości przy rozdzielczości powyżej 300dpi
nie jest już zauważalny). Jednak, aby plik miał 200 dpi przy
wymiarach 50x70cm, bitmapa musi mieć około 4000x5600px
(jest to dość sporo, biorąc pod uwagę fakt, że aby uzyskać taką fotografię cyfrową należałoby użyć aparatu z matrycą ponad
22MP). Ponieważ w praktyce zdjęcie jest oglądane z odległości
nie mniejszej niż jego przekątna (dla zdjęcia 50x70 jest to ponad 80cm), dlatego w takim przypadku satysfakcjonujące rezultaty może dać już rozdzielczość 100dpi (dla pracy 50x70cm daje
to około 2000x2800px, a tyle można uzyskać z aparatu o rozdzielczości 6MP). Problem jest znacznie trudniejszy, gdy wymiary wydruku mają być dużo większe, np. tapeta 300x250cm,
wtedy przy 100dpi bitmapa powinna mieć 12000x10000px. Rozwiązanie w dużym stopniu zależy zatem od charakteru zdjęcia
i obiektów znajdujących się na fotografii. Przy pracach, które nie
zawierają drobnych szczegółów (np. zdjęcie nieba z chmurami)
można posłużyć się prostą interpolacją w Photoshopie – drobne rozmycie, które wtedy powstanie nie będzie widoczne. Jeżeli jednak na obrazie znajdują się istotne szczegóły, wtedy sama
interpolacja może nie wystarczyć i na wydruku nadal będzie widoczny efekt tzw. schodkowania (powiększonych pikseli). Dlatego mogą być potrzebne dodatkowe efekty mające na celu ukrycie niewystarczającej rozdzielczości źródła (np. nadanie tekstury, efekt malarski itp.).
W przypadku druku fotografii i innych projektów graficznych o charakterze artystycznym najlepiej posługiwać się przestrzenią kolorystyczną RGB (sRGB albo AdobeRGB). Przestrzeń
kolorystyczna CMYK (Euroscale) jest zalecana tylko w przypadku prac drukowanych w klasycznych technikach (offset). Obecnie urządzenia cyfrowe są w stanie odwzorować znacznie szerszą gamę kolorów niż definiuje przestrzeń CMYK, w efekcie prace
przygotowane w przestrzeni RGB pozwalają na uzyskanie znacznie bardziej nasyconych kolorów i bardziej naturalnych przejść
tonalnych – RIP drukarki na podstawie danych RGB i profilu ICC
podłoża dokonuje optymalnego przekształcenia barw RGB do
własnej przestrzeni kolorystycznej. Natomiast przy pliku CMYK
RIP drukarki będzie starał się imitować to, co wyszłoby na maszynie offsetowej. W przypadku prac czarno-białych należy stosować przestrzeń Grayscale, a jeżeli zawierają one elementy koloru – przestrzeń RGB.
Ostatnią wartą poruszenia kwestią jest format zapisu pliku. Ponieważ bitmapy przygotowane do druku wielkoformatowego mają duże rozmiary, pliki najlepiej zapisywać w formacie JPG
stosując kompresję Maximum Quality. Praktyka potwierdza, że
format JPG z taką kompresją pozwala na około 10-krotne zmniejszenie objętości pliku, zaś na wydruku nie widać różnicy w stosunku do pracy zapisanej w bezstratnym formacie TIFF. Jest to
o tyle istotne, że coraz częściej pliki przesyłane są do punktu
usługowego za pomocą Internetu, dlatego przygotowując mniejsze pliki można oszczędzić sporo czasu. Jeżeli jednak projekt
będzie do druku dostarczony na płycie CD, nic nie stoi na przeszkodzie, aby zapisać go bez kompresji lub stosując tzw. kompresję bezstratną (typu LZW w plikach TIFF lub EPS).
Więcej informacji na stronach:
•
•
•
http://www.qprint.com.pl/index.pl/info_druk_artystyczny
http://www.qprint.com.pl/index.pl/info_dekoracja_wnetrz
http://www.qprint.com.pl/index.pl/certyfikat
Jakub Kuran