Poradnik - Hufiec ZHP Kraków
Transkrypt
Poradnik - Hufiec ZHP Kraków
ZASTRZYK WIEDZY Z ZAKRESU PRZYRODOZNAWSTWA DLA REALIZUJĄCYCH PRÓBĘ NA STOPIEŃ MŁODZIKA/OCHOTNICZKI WYWIADOWCY/TROPICIELKI ODKRYWCY/PIONIERKI pwd. Marzena Zawilińska Kraków 2013 Spis treści 1. Wymagania na stopnie harcerskie młodzika, wywiadowcy, odkrywcy 3 str. 2. Las. Zasady zachowania się w lesie. 4 str. 3. Drzewa iglaste. 5 str. 4. Drzewa liściaste. 6 str. 5. Zwierzęta zamieszkujące Polskę. Tropy. 8 str. 6. Zwierzęta pod ochroną w Polsce. 9 str. 7. Rośliny pod ochrona w Polsce. 12 str. 8. Ptaki w mieście. 13 str. 9. Środowisko. Źródła energii. 15 str. 10. Formy ochrony przyrody w Polsce. 16 str. 11. Nawyki ekologiczne. 18 str. 12. Piśmiennictwo. 20 str. Wymagania na stopnie harcerskie z zakresu przyrodoznawstwa Ochotniczka/ młodzik 1. Byłam/em z zastępem lub drużyną na wycieczce w lesie. Umiem się w nim zachować. Rozpoznałam/em po sylwetce i liściach 5 drzew. 2. Zaopiekowałam/em się zwierzęciem lub rośliną. Tropicielka/ wywiadowca 1. Odnalazłam/em w środowisku naturalnym 5 roślin chronionych. 2. Obserwowałam/em wybrane zwierzę i opowiedziałam/em innym (w zastępie, w drużynie lub w klasie) o swoich spostrzeżeniach. 3. Wykonałam/em pożyteczną pracę na rzecz przyrody. Pionierka-odkrywca 1. Wyrobiłam/em w sobie pożyteczne nawyki ekologiczne (oszczędzam wodę, gaszę światło, segreguję odpady). 2. Wiem, co to jest park narodowy, park krajobrazowy i rezerwat przyrody. Wymienię kilka polskich parków narodowych oraz wskażę występujące w nich osobliwości przyrodnicze. Odwiedziłam/em jeden z parków narodowych, krajobrazowych lub rezerwatów. 3 LAS Powierzchnia terenu, na której rośną w przeważającej części gatunki drzew i krzewów. Wyróżnia się piętrową budową roślinności. Zamieszkują go różnego rodzaju zwierzęta. ZASADY ZACHOWANIA SIĘ W LESIE Wolno: biwakować w miejscach wyznaczonych, spacerować z psem na smyczy, rozpalać ogniska w miejscach wyznaczonych lub w odległości większej niż 100 metrów od ściany lasu, poruszać się po wyznaczonych szlakach, ścieżkach, zbierać grzyby i owoce leśne , obserwować zwierzęta w ciszy, jeśli widzisz, że płonie las zadzwoń po 998, jeździć na rowerze po wyznaczonych do tego cel ścieżkach. Zabronione jest: śmiecenie i zanieczyszczanie gleby i wód, rozkopywania gruntu oraz rozgarniania i zbieranie ściółki, niszczenie grzybów oraz grzybni, niszczenie oraz uszkadzania drzew, krzewów lub innych roślin, niszczenie urządzeń i obiektów gospodarczych, turystycznych i technicznych oraz znaków i tablic, biwakowanie poza miejscami wyznaczonymi do tego celu, wybieranie jaj i piskląt, niszczenie: lęgowisk i gniazd ptasich oraz mrowisk i nor płoszenie, ściganie, chwytania i zabijania dziko żyjących zwierząt, wypuszczanie psów bez smyczy, hałasowanie oraz używanie sygnałów dźwiękowych, rozpalanie ognisk w miejscach do tego nie wyznaczonych. 4 Dąb Bartek – najbardziej znane drzewo w Polsce. Ma wysokość 30 m i obwód 9 m. Według legendy podłego cieniem odpoczywał pierwszy król Polski Bolesław Chrobry. Sosna pospolita – najliczniej występujące drzewo w polskich lasach. Dożywa 250 – 300 lat. Rośnie na słabych glebach piaszczystych. Ma szarozielone igły zebrane po dwie w pęczkach o długości 3- 7 cm. Starsze drzewa w górnej części pnia mają korę koloru pomarańczowego. Szyszki są wielkości jaja kurzego. DRZEWA W POLSKICH LASACH Drzewa można podzielić na: iglaste – ich liście przypominają igły, oraz liściaste – których liście mają inny kształt, niż wygląd igły. Świerk pospolity – w górach dorasta do górnej granicy lasu. Szyszki podłużne zwisające w dół o długości do16 cm, opadają w całości. Igły ciemnozielone, kłujące do 3 cm. Źródło: www.wlin.pl Źródło: www.wlin.pl Fot. M. Zawilińska Fot. M. Lejk Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Modrzew – jedyny rodzimy gatunek drzewa iglastego, który zrzuca igły na zimę. Igły jasne lub ciemnozielone długości 3 cm, zebrane w pęczki. Szyszki są małe do 4 cm, kształtem przypominają śliwki. Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Daglezja – inaczej jedlica, pochodzi z Ameryki północnej. Ma szyszki o długości do 8 cm, zwisające w dół z charakterystycznie wystającymi łuskami. Igły na pędzie rozmieszczone są nieregularnie, pod spodem maja dwa białe paski. Fot. A. Kowalska Źródło: yaroplant.pl Źródło: www.wlin.pl Fot. M. Zawilińska Jodła pospolita – jest gatunkiem cienioznośnym, występuje w górzystych terenach. Może dożywać 600 lat. Ciemnozielone igły do 3 cm długości, płasko rozłożone na pędzie. Po spodniej stronie mają dwa białe paski, na czubku wcięte. Szyszki rosą do góry, po dojrzeniu rozsypują się zostawiając na gałęzi oś szyszki. Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Źródło:ww.e-ogrodek.pl Cis – wolno rosnące drzewo. Może osiągnąć wiek do 750 lat. Ma twarde drewno, cała roślina jest trująca poza czerwonymi osnówkami nasion. Dla Germanów był symbolem wieczności. W Polsce pod ochroną. Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska 5 DRZEWA LIŚCIASTE Dąb szypułkowy – Celtowie uważali dęba za święte drzewo. Drewno dębowe jest bardzo wytrzymałe. Może osiągać wiek do 1000 lat. żołędzie umieszczone są na długich szypułkach, po wyjęciu z miseczki postawione stoją. Liście na końcu mają uszka (wygięte). Dąb bezszypułkowy – Żołędzie ma mniejsze niż dąb szypułkowy, nie są osadzone na szypułce, nie stoją po wyjęciu z miseczki. Nie ma u nasady „uszek” jak dąb szypułkowy. Źródło: www.wlin.pl Źródło: www.wlin.pl Źródło: www.wlin.pl Źródło: www.eplebanczyk.fm.interia.pl Źródło: www.wlin.pl Fot. M. Zawilińska Buk – drzewo o gładkiej szarej korze. Liście mają kształt eliptyczny o pofalowanych owłosionych brzegach. Nasionami buka jest bukiew. Dąb czerwony – pochodzi z ameryki północnej. Liście są zaostrzone, na jesień liście przebarwiają się na kolor czerwony i stąd jego nazwa. Żołędzie są zaokrąglone z ostrym czubeczkiem. Podobizna jego liści umieszczona jest na groszówkach polskich monet. Źródło: www.wlin.pl Fot. M. Zawilińska Źródło: www.wlin.pl Źródło: www.wlin.pl Fot. M. Zawilińska Lipa – liście mają kształt sercowaty, po spodniej stronie liścia w kątach nerwów są owłosione. Kwiaty wydzielają intensywny zapach wabiący pszczoły. Drewno jest miękkie, można w nim rzeźbić. Dawniej sadzono lipy, gdy w rodzinie urodziła się córka. Jesion – rośnie na wilgotnym terenie nad brzegami rzek i potoków. Liście ma złożone o brzegach piłkowanych. Nasionami mają skrzydełko. Dawniej korę wykorzystywano podczas leczenia malarii. Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Źródło: www.wlin.pl Fot. M. Zawilińska Brzoza – łatwa do rozpoznania ze względu na białą korę(zawiera betulinę). Kształt liści jest podobny do trójkąta, brzegi są piłkowane. Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska 6 Klon – liście maja kształt dłoniasty o ostrych brzegach. Nasiona wyposażone są w skrzydełka. Często sadzony w parkach. Istnieje wiele odmian klonów. Kasztanowiec – Pochodzi z półwyspu Bałkańskiego. Liście są dłoniasto złożone o piłkowanych brzegach. Kwiaty białe z różowymi plamkami. Nasiona zamknięte są w kolczastych torebkach. Dawniej Turcy karmili konie kasztanami. Fot. M. Zawilińska Źródło: www.kwiaty-blogan.pl Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Osika (topola) – ma liście okrągławe z długim ogonkiem, co powoduje, że już przy lekkim podmuchu wiatru drżą. Dawniej zakopywano pod fundamentami domów kołki osikowe, miało to odpędzać złe duchy. Robinia akacjowa – Nazywana potocznie akacją. Pochodzi z ameryki północnej. Roślina trująca o białych kwiatach, które wabią pszczoły. Nasiona umieszczone są w brązowym strąku. Kora robinii jest mocno bruzdowana. Fot. M. Zawilińska Źródło: www.wlin.pl Źródło: drzewa.nk4.netmark.pl Fot. M. Zawilińska Wiąz – liście ciemnozielone przypominające rąby, na brzegach podwójnie piłkowane, u nasady niesymetryczne. Nasiona otoczone większym skrzydełkiem. Źródło: www.wlin.pl Źródło: drzewa.nk4.netmark.pl Grab – ma najcięższe drewno z rodzimych gatunków. Liście mają kształt jajowaty o brzegach piłkowanych, wierzch liścia ma zagłębienia. Stare liście pozostają na drzewie do wiosny. Nasiona posiadają długie skrzydełka (ok. 4 cm). Pień drzewa przypomina żylaste ręce. Źródło: drzewa.nk4.netmark.pl Olsza – występuje na terenach podmokłych, wzdłuż rzek. Liście są owalne z czubkiem wciętym, nasiona umieszczone są w skrzydlatych owocostanach. Drewno ma kolor pomarańczowy. Fot. M. Zawilińska Źródło: www.wlin.pl Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska 7 ZWIERZĘTA ZAMIESZKUJĄCE POLSKĘ Wyjeżdżając na biwak, obóz czy po prostu będąc na łące w lesie lub na górskich szlakach, masz szanse spotkać niektóre zwierzęta zamieszkujące te tereny. Jeśli posiadasz chwilę czasu możesz rozpocząć obserwację, ale wcześniej musisz się od tego odpowiednio przygotować. Zaopatrzenie obserwatora: Aparat fotograficzny Lornetka Notatnik Buty za kostkę Ubranie maskujące, najlepiej nie ubierane od razu po wypraniu Karimata – można się na niej położyć Tropy: Wybór miejsca: Dobrze rozpocząć obserwację w miejscu gdzie pojawiają się tropy zwierząt, blisko wody, na skraju lasu, a także w kępach śródpolnych krzewów. Zasady zachowania: Przed przystąpieniem do obserwacji warto najpierw przeczytać coś o zwyczajach, zachowaniu zwierzyny, wtedy będziesz lepiej przygotowany do prowadzenia własnych obserwacji. Pamiętaj, że dobry obserwator jest cierpliwy i wytrwały, zachowuje ciszę, aby nie wypłoszyć zwierząt. Źródło: http://czuwaj.eu/ 8 Kozica – żyje w tatrach, porusza się po stromych zboczach gór. Końcówki rogów hakowato wygięte do tyłu. ZWIERZĘTA POD OCHRONĄ W POLSCE (przykłady) Łoś – zamieszkuje podmokłe leśne tereny. Doskonale pływa i nurkuje. Może mieć ponad 2 m wysokości. Na głowie byków (samców) wyrasta poroże w kształcie łopat. Samica łosia to klępa. Źródło: http://istotyzywe.pl/ Świstak – żyje na tatrzańskich halach w dużych kolonach, kopiąc nory w ziemi. Jest dość płochliwy, gdy zbliża się niebezpieczeństwo wydaję ostrzegawczy świst. Na zimę zapada w sen zimowy. Fot. Fotolina Żubr – największy ssak europy, masa dorosłego samca może przekraczać 900 kg. Żywi się roślinami zielnymi, korą oraz gałązkami drzew i krzewów. Samice z młodymi łączą się w stada, samce trzymają się osobno. Źródło: kongresonkol.io.gliwice.pl Konik polski – potomek wymarłego dzikiego konia (tarpana), wysokość dorosłego konia dochodzi do 1,4 m. Fot. Marek Andrzejewski Fot: Ewika Nietoperze – ssaki latające. Wykorzystują echolokacje podczas lotu. Odżywiają się owadami – jeden nietoperz w ciągu doby zjada tyle owadów ile wynosi ¼ masy jego swojego ciała. W Polsce występują nietoperze z rodziny mopków i podkowcowatych. Bóbr – największy gryzoń w europie. Bardzo bobrze pływa i nurkuje. Dożywa 25 lat. Zamieszkuje brzegi rzek i jezior. Buduje żeremia i tamy ze ściętych drzew i gałęzi. Zaniepokojony ostrzega inne bobry uderzając ogonem o taflę wody. Fot: M. Zawilińska Fot: K. Sachanowicz 9 Niedźwiedź brunatny – dobrze pływa i wspina się na drzewa. Posiada świetny węch i słuch jednak ma słaby wzrok. Masa ciał samca może dochodzić do 400 kg. Zapada w sen zimowy, który przesypia w gawrze. Wilk – przodek psa domowego. Jest szybkim i wytrwałym biegaczem w czasie nocy może przebiec nawet 160 km. Wilki łączą się w watahy, panuje w nich ścisła hierarchia. Podczas polowania osobniki stada współpracują ze sobą. Samica wilka to wadera. Ryś – ma szpiczaste uszy zakończone pędzelkami oraz krótki ogon z czarnym końcem. Poluje na sarny, zające, ptaki i małe gryzonie. Źródło: podroze.onet.pl Źródło: tapeta-wilk-jodła.na-pulpit.com Wydra - potrafi wstrzymać oddech pod woda do 8 minut. Ma dobry wzrok zarówno na lądzie jak i pod woda. Wąsy na pyszczku spełniają funkcję narządu dotyku. Żywi się głównie rybami, złowioną ofiarę przyciska do siebie i wynurza się z wody. Źródło: http://rys.wwf.pl/ Gronostaj – smukły i zręczny mięsożerca, zajmujący terytorium do 20 ha. Zamieszkuje nory, dziuple i skalne rozpadliny. Zmienia szatę (ubarwienie futra) z zimowej białej na brązową letnią, zawsze ma czarna końcówka ogona Łasica – najmniejszy drapieżnik w Europie. Jest smukła i szybka, poruszą się długimi falującymi skokami. Zajmuje terytorium do 8 ha. Ma cały brązowy ogon. Źródło: www.zmwz.wordpress.com Źródło: www.tapeta-wydra.na-pulpit.com Cietrzew – kurak leśny. Nad oczami ma czerwone „brwi”, upierzenie samca (koguta) jest niebiesko czarne oraz lirowato wygięty ogon natomiast samica (kura) jest brązowa z falistym wzorem. Gniazdo buduje kura, wykopując jamkę w ziemi. Koguty wydają bulgoczące dźwięki. Źródło: www.lesnictwo.repblika.pl Źródło: www.kuraki.org.pl Źródło: www.kuraki.org.plŹródło: www.kuraki.org.pl Tygrzyk paskowany – pająk o dużym, srebrzystym lub złotawym odwłoku z czarnymi poprzecznymi paskami. Samica jest jednym z najdłuższych europejskich pająków – osiąga długość 2 cm. Budowa sieci trwa 40-50 minut, wzmacnia ją dodatkowo pionowo przebiegającą zygzakowato białą nicią. Głuszec – kurak leśny, może żywić się jagodami i igliwiem sosnowym. Ma ciemno szare upierzenie, na piersi niebiesko zielone. Nazwa głuszca wywodzi się stąd, że samce podczas śpiewów godowych (toków) tracą na chwile słuch. W czasie dnia żeruje na ziem na noc wzlatuje na drzewo. Żółw błotny – jest bardzo rzadkim gadem, zamieszkuje płytkie, muliste zbiorniki. Po trzech miesiącach od złożenia jaj wykluwają się małe żółwie. Podczas chłodnych miesięcy zakopuje się w miejsca, gdzie, których temp. nie spada poniżej 0oC. Fot: A. Staśkowiak 10 Źródło: www.milosnicyzwierzat.pl Salamandra plamista – jest aktywna nocą. Ubarwienie salamander ostrzega wrogów przed umieszczona w gruczołach skórnych wydzieliną jadową Żywi się dżdżownicami, ślimakami, wolnymi owadami. Padalec – beznoga jaszczurka, często mylona z wężem. Żywi się ślimakami i dżdżownicami. Aktywny o zmierzchu i w nocy. Nie jest jadowity. Źródło: www.hobbysta.pl Zaskroniec – wąż który za skroniami ma żółte plamy. Przestraszony udaje martwego i wydziela śmierdzącą ciecz. Zapada w sen zimowy, który przesypia w korzeniach drzew, pod kamieniami, często w gromadzie innych węży. Jest nie jadowity. Wąż Eskulapa – jest największym wężem europejskim, może osiągać długość 2 m. Występuje na suchych nasłonecznionych terenach. Jest symbolem lekarzy. Jest nie jadowity. Fot: Ł. Łukasik Żmija zygzakowata – jedyny jadowity wąż w Polsce. Poluje w dzień uśmiercając ofiary jadem. Przez jej grzbiet przebiega wzór w kształcie zygzaka. Źródło: www.janosiki.flog.pl Źródło: www.megapedia.pl Źródło: http://gimnazjum1.plocman.p INNE ZWIERZĘTA, KTÓRE MOŻNA SPOTKAĆ W LESIE Sarna – dobrze przystosowuje się do lokalnych warunków, żeruje przeważnie o zmroku. Ma dobry węch i słuch. Poroże kozła (samca) to parostki. Zad sarny jest biały, wysokość ciała dochodzi do 90 cm. Samica to koza. Jeleń – samice (łanie) tworzą stado, któremu przewodzi jedna z nich, samce żyją osobno. Na głowie jelenia wyrasta poroże z licznymi rozgałęzieniami. Jest większy do sarny, wysokość ciała może dochodzić do 130 cm. Fot. M. Zawilińska Dzik – przodek świni. Żeruje ryjąc w ściółce w poszukiwaniu grzybów, korzonków, larw owadów. Czochrając się o drzewa znakuje swoje terytorium. Samica dzika to locha. Źródło: www.istotyzywe.pl Fot. M. Zawilińska Lis – potrafi dostosować się do każdych warunków. Posiada świetny słuch, węch i wzrok, poluje w nocy. Fot. M. Zawilińska Borsuk – ma głowę w czarno białe pasy i białe końce uszu. Ostrzy sobie pazury na drzewach rosnących w pobliżu nory. Porusza się powoli i ociężale. Jest wszystkożerny. Jenot – jest aktywny nocą i wszystkożerny. Ma czarną pręgę na grzbiecie. Kiedy czuje się zagrożony nie ucieka, a przywiera do ziemi starając się być niezauważalnym. Fot. M. Zawilińska Źródło: www.pinger.pl 11 ROŚLINY POD OCHRONĄ W POLSCE (przykłady) Zawilec gajowy – tworzy skupiska, kwitnie na biało. W nocy i w czasie deszczu kwiaty się zmykają. Szafran spiski – krokus, zakwita wczesna wiosną. Z pręcików kwiatów powstaje przyprawa zwana szafranem, która jest najdroższa na świecie Grążel żółty – roślina wodna, żółte kwiaty wystają ponad powierzchnię wody. Występuje w wolno płynących wodach. Roślina trująca. Źródło: www.panogrodu.pl Fot. M. Zawilińska Fot. J. Jaźwiński Śnieżyczka przebiśnieg – jest jedną z najwcześniej zakwitających roślin. Przebija się prze pokrywę śniegu, kwitnie na biało. Czosnek niedźwiedzi – w lesie podczas kwitnienia tworzy łany, pachnie czosnkiem. Kwitnie na biało, liście są szerokie i płaskie Fot. M. Zawilińska Źródło: www.edunauka.pl Długosz królewski – jedna z największych paproci świata dorastająca do 2 m wysokości. Występuje na wilgotnych glebach. Jest mrozoodporny. Bluszcz pospolity - rośnie na pniach i skałkach, przyczepiony korzeniami przybyszowymi. Nie jest pasożytem, sam zaopatruje się w składniki pokarmowe Uważany za symbol nieśmiertelności. Dożywa nawet do 1000 lat. Źródło: http://regionwielkopolska.pl/ Fot. : KasiaFo & Iwona Mikołajek nadmorski - roślina wieloletnia, pokryta woskowym nalotem, chroniącym roślinę przed spryskaniem przez słoną wodę. Liście i łodygi maja kolor sinoniebieski, kwiaty zebrane są „gałki”. Rosiczka okrągłolistna – owadożerna roślina występująca na wilgotnych łąkach. Dawniej wykorzystywano ją w wierzeniach ludowych zakopując ją w oborach lub izbach mieszkalnych miała odstraszać złe duchy. Źródło: www.krzewycedar.pl Skrzyp olbrzymi – występuje na podmokłych, wilgotnych terenach. Może osiągać wysokość do 120 cm. Dawniej nazywany „końskim ogonem”. Źródło: www.pharmagea.pl Źródło: www.kartoteka-przyrodnicz.pl 12 PTAKI W MIEŚCIE Kruk #– największy ptak z krukowatych, bardzo inteligentny, buduje gniazda na wysokich drzewach, ścianach skalnych. Podczas lotu wykonuje różne akrobacje. Jest czarno upierzony z potężnym dziobem, wszystkożerny (dł. ciała 64 cm) może dożywać 20 lat. Wychodząc z domu można zaobserwować i usłyszeć odgłosy wydawane przez różne gatunki ptaków, które przystosowały się do życia w mieście. Poniżej w ramkach umieszczone są niektóre z nich. Oznaczenie # - pod ochrona w PL Wrona siwa #– gniazda budują na wysokich drzewach. Czarne skrzydła i głowa, grzbiet i spód ciał szare (dł. ciała 47 cm) Źródło: http://www.tapetus.pl/ Gawron #– tworzy kolonie lęgowe w zimie przylatuje do polski z północy i wschodu. Żywi się przeważnie pokarmem roślinnym. Jest czarno upierzony z metalicznym połyskiem, dziób jasny (dł. ciała 46 cm). Fot: Eva Stets Źródło: http://www.fotosik.pl/ Kawka #– w niewoli podobnie jak sroka potrafi naśladować dźwięki, w zimie łączy się w stada z gawronami. Gniazdują w dziuplach lub dużych budkach lęgowych. Czarno szary ptak z jasnymi oczami i krótkim dziobem (dł. ciała 33 cm). Źródło: http://1lo.zory.pl/ Sroka #– buduje gniazda na drzewach z wierzchu przykrywa je „daszkiem”. Jest wszystkożerna, czasem podkrada jajka innym ptakom. W niewoli potrafi naśladować dźwięki, piski, słowa. Czarno biały ptak z długim ogonem (dł. ciała 46 cm). Źródło: http://slicznezwierzaki.blog.onet.pl/ Szpak #– gniazduje w dziuplach, budkach lęgowych. Potrafi naśladować dźwięki i głosy innych ptaków. Chodzą po ziemi. Jest czarnym ptakiem z zielonkawo fioletowym połyskiem, w jesieni na piórkach pojawiają się białe kropki, które na wiosnę zanikają (dł. ciała 22 cm). Źródło: geronimo.flog.pl Kos #– gniazduje w żywopłotach, na drzewach. Potrafi naśladować gwizdanie i dzwonki telefonów. Samiec kosa jest czarny z żółtym dziobem i obwódką wokół oka(dł. ciała 25 cm). Źródło: http://1lo.zory.pl/ Kwiczoł #– ma niebieską głowę, brązowy grzbiet i złotobrązową nakrapianą pierś (dł. ciała 25 cm). Podczas lotu często śpiewa. Posiada ciekawa technikę obronną przed drapieżnikami zagrażającymi jego gniazdu, spryskuje kałem całe gniazdo, co zniechęca potencjalnych drapieżców. Niektóre gatunki ptaków zakładają gniazda w pobliżu ich gniazd z powodu tej skutecznej obrony. Źródło: modraszka.flog.pl 13 Wróbel #– buduje gniazda w szczelinach ścian, dziuplach drzew, budkach, wśród krzewów i pnących roślinach. Ptak z ciemnoszarą głową i białymi policzkami. Łatwo pomylić można go z mazurkiem (dł. ciała 14,5 cm). Sikora bogatka – gniazduje w dziuplach, budkach lęgowych lub szczelinach. Żywi się przeważnie owadami (larwami, gąsienicami) zimą oleistymi nasionami. Ma żółty brzuszek z czarną pręga pośrodku (dł. ciała 14 cm). Źródło: 1lo.zory.pl Łabędź niemy #– ptak był początkowo sprowadzony do ozdoby parków. Ma pomarańczowy dziób z czarną wyroślą na końcu(dł. ciała 152 cm). Żywi się roślinami. Fot: M. Zawilińska Kaczka krzyżówka #– ptak wodny, najliczniej występujący w Europie. Zakłada gniazda na ziemi. Samiec ma zielona głowę, żółtawy dziób, szary grzbiet i brzuch, a na skrzydłach niebieskie pasmo piór. Samica szaro brązowa z czarnymi plamkami na skrzydłach podobnie jak u samców na niebieskie pasmo piór (dł. ciała 58 cm). Fot: M. Zawilińska Fot: M. Zawilińska Jerzyk #– ptak przypominający jaskółkę, matowo czarno upierzony, gniazda budują ze śliny i fragmentów roślin w wąskich szczelinach. Większość życia spędza w powietrzu (nawet podczas snu lata). Żywi się latającymi owadami. (dł. ciała 16,5 cm). Łyska #– upierzenie szarawo czarne z białym dziobem, pomiędzy palcami ma płatki skóry(dł. ciała 38 cm). Buduje gniazda pływające zakotwiczone przy brzegu. Zdobywa pokarm nurkując, żywi się wodnymi roślinami i larwami owadów. Źródło: 1lo.zory.pl/ Fot: Zbychur2010 Sierpówka #– beżowo szary ptak z czarnym półksiężycem na karku i czerwonymi tęczówkami oczu (dł. ciała 32 cm). Gniazda buduje na drzewach lub budynkach z drobnych gałązek. Żywi sie nasionami i jagodami. Gołąb grzywacz #– największy dziki gołąb europejski. Upierzenia szarawe z białą plamą na szyi przypominającą grzywę i żółtymi tęczówkami oczu(dł. ciała 40 cm). Gniazda buduje na drzewach lub wysokich krzewach z gałęzi. Fot: Cezary Korkosz Źródło: 1lo.zory.pl/ 14 ŚRODOWISKO Aby lepiej gospodarować surowcami dostępnymi na Ziemi, konieczne jest poznanie źródeł energii. Gaz ziemny Źródła energii: Nieodnawialne źródła energii nie odnawiają się w krótkim okresie czasu w przeciwieństwie do odnawialnych źródeł, które mają krótki cykl odnowy. Ropa naftowa Torf Paliwa kopalne Węgiel brunatny Pozyskiwanie energii z odnawialnych źródeł jest bardziej ekologiczne, natomiast spalanie paliw kopalnych zwiększa ilość zanieczyszczeń w powietrzu. Węgiel kamienny Biopaliwo to paliwo powstałe w procesie przetworzenia produktów pochodzących z organizmów żywych. Zaliczmy do nich: Biogaz, drewno, słoma, ziarna zbóż, olej roślinny, wióry, trociny. Energia wiatru Biopaliwa Energia wodna Energia słoneczna Odnawialne źródła energii Źródła geotermalne 15 Park Narodowy Obszar zajmujący powierzchnię powyżej 1000 ha. Powoływany przez Radę Ministrów. Wyróżnia się wyjątkowymi właściwościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi, społecznymi. Ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe W Polsce parki zajmują 1% powierzchni kraju. FORMY OCHRONY PRZYRODY Parki narodowe w Polsce: - Najstarszym jest Białowieski Park Narodowy (1947r.) - Najmłodszym jest Park Narodowy Ujście Warty (2001r) - największym jest Biebrzański Park Narodowy ok. 60 tys. ha - najmniejszym jest Ojcowski Park Narodowy 2146 ha Najstarszym na świecie Parkiem Narodowym jest Yellowstone powstał w Stanach Zjednoczonych (1872r) pow. 898,4 ha) Rezerwat przyrody – teren mniejszy od parku narodowego. Tworzony w celu ochrony szczególnie cennych pod względem przyrodniczym, krajobrazowym, kulturowym lub naukowym walorów przyrodniczych. Pomnik przyrody Szczególnie cenny pojedynczy twór przyrody ożywianej lub nieożywionej. Park krajobrazowy – duży obszar, na którym ochronie podlegają walory krajobrazowe, przyrodnicze i kulturowe. NATURA 2000 – sieć ochrony przyrody, której celem jest zachowanie zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin, zwierząt, grzybów, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy. 16 OSOBLIWOŚCI PRZYRODNICZE Są czymś wspaniałym, cennym i rzadko spotykanym w przyrodzie. Przykładowe osobliwości polskich Parków Narodowych BABIOGÓRSKI PN – okrzyn jeleni, rogownica alpejska, wilk, ryś, piętra roślinne. BIAŁOWIESKI PN – żubr, las naturalny, dzięcioł trójpalczasty. BIEBRZAŃSKI PN – bagna, torfowiska, storczyki, batalion, łoś. BIESZCZADZKI PN – połoniny, żbik, ryś, wąż Eskulapa, niedźwiedź. PN BORY TUCHOLSKIE – bór sosnowy, jeziora lobeliowe, struga siedmiu jezior. DRAWIEŃSKI PN – wydra, bielik, rybołów, bocian czarny, żółw błotny, dąbrowy. GORCZAŃSKI PN – salamandra plamista, niedźwiedź, cietrzew, głuszec, żywokost sercowaty, polany. PN GÓR STOŁOWYCH – sosna błotna, wełnianka pochwowata, puchacz, cietrzew, borsuk, formy skalne gór piaskowych. KAMPINOSKI PN – łoś, ryś, bocian czarny, czapla siwa, goździk piaskowy. KARKONOSKI PN – naparstnica zwyczajna, nietoperze, wodospad Szklarki, siewka górska. MAGURSKI PN – kosaciec syberyjski, zimowit jesienny, ryś, żbik, wilk, nadobnica alpejska, paź królowej, niedźwiedź, nietoperze. NARWIAŃSKI PN – widłak jałowcowaty, bielik, derkacz, batalion, bekas, błotniak stawowy, bagna. OJCOWSKI PN – rzeźba krasowa w tym jaskinie, nietoperze. PIENIŃSKI PN – storczyki, żbik, wilk, orzeł przedni, niepylak Apollo, przełom Dunajca. POLESKI PN – łoś, traszka zwyczajna i grzebieniasta, ropucha szara, torowiska, bagna, czapla biała. ROZTOCZAŃSKI PN – konik polski, wąż Eskulapa, salamandra plamista, dzięcioł białogrzbiety, czosnek niedźwiedzi. SŁOWIŃSKI PN – ruchome wydmy, jeziora przybrzeżne, torfowiska, mikołajek nadmorski, bielik ŚWIĘTOKRZYSKI PN – kosaciec syberyjski, zanokcica skalna, orlik krzykliwy, orzechówka, bocian czarny, gołoborza. TATRZAŃSKI PN – kozica tatrzańska, suseł, niedźwiedź, rzeźba wysokogórska, stawy wysokogórskie. PN UJŚCIE WARTY – rozlewiska Warty, grążel żółty, derkacz, żuraw, rybitwa czarna. WIELKOPOLSKI PN – jarząb brekiniana, wiciokrzew pomorski, dzięcioł czarny, tygrzyk paskowany. WIGIERSKI PN – dystroficzne jeziora śródlądowe, bagna, bóbr, perkoz rdzawoszyji, żuraw. WOLIŃSKI PN – wybrzeże klifowe, głazy narzutowe, mikołajek nadmorski, paź królowej. 17 NAWYKI EKOLOGICZNE To przede wszystkim oszczędzanie energii elektrycznej, wody, segregacja odpadów, ale także zwracanie uwagi na to, czym poruszamy się na co dzień, jakie robimy zakupy oraz w jaki sposób. Przykładowe przyzwyczajenia, jakie można wyrobić w sobie podczas codziennych czynności: Podczas mycia zębów oraz naczyń postaraj się zakręcać kran, jeśli nie potrzebujesz wody. Czy wiesz, że: w ciągu roku przez cieknący kran może wykapać nawet do 8 tysięcy litrów. Zostawiając odkręconą wodę podczas mycia zębów, wpuszczasz rocznie do ścieków około 38 litrów czystej wody. Przed myciem naczyń, wyrzuć resztki jedzenia do kosza, a nie wrzucaj ich do zlewu lub ubikacji. Czy wiesz, że do ręcznego mycia naczyń potrzeba do 38 litrów wody. Nigdy nie wylewaj niebezpiecznych substancji (np. lekarstw, farb) do zlewu/ ubikacji – możesz przez takie postępowanie przyczynić się do zwiększenia zanieczyszczenia wód. Woda słodka nadająca się do picia to tylko 0,5 % wszystkich zasobów wody na Świece. Wybierając się na zakupy pamiętaj, aby zabrać ze sobą torbę wielokrotnego użytku. Nie zwiększysz niepotrzebnie ilości śmieci. Pamiętaj o wyłączaniu urządzeń elektrycznych, z których nie korzystasz. Postaraj się segregować odpady, a rzeczy dobre niepotrzebne oddaj innym (np. książki). Czy wiesz, że statystyczny polak produkuje rocznie 320 kg odpadów. Kupuj rzeczy trwałe, wykonane z surowców wtórnych. Posiadające certyfikaty potwierdzające ich pochodzenie. Czy wiesz, że w Argentynie wycinany jest las, a w jego miejsce powstają farmy produkujące wołowinę. Postaraj się korzystać z roweru lub autobusu zamiast prosić, aby ktoś podwiózł cię samochodem. Czy wiesz, że Kraków to jedno z miast najbardziej zanieczyszczonych na świecie przez smog (trujące pyły). 18 NAWYKI EKOLOGICZNE Segregacja odpadów Niektóre śmieci można powtórnie wykorzystać. Postaraj się segregować śmieci w domu, a później zanieś je do specjalnych pojemników i punktów odbioru. Tak postępując zmniejszysz ilość odpadów gromadzonych na składowiskach odpadów. PAPIER Wrzucaj: - gazety, kolorowe magazyny, czasopisma - worki i torebki papierowe - kartony i tekturę - książki i katalogi Nie wrzucaj - styropianu, zdjęć - papieru woskowanego lub z przeźroczystą folią - mokrego, tłustego albo zabrudzonego papieru BIOODPADY Wrzucaj: - resztki warzyw i owoców - fusy po kawie i herbacie - skorupki po jajkach i łupiny orzechów - resztki jedzenia roślinnego - części roślin(kwiaty doniczkowe, cięte) - liście, koszona trawa - gałęzie drzew i krzewów (połamane) Nie wrzucaj - resztek mięsa, kości - odchodów zwierzęcych - pełnych papierowych worków z odkurzacza - roślin zaatakowanych chorobami - pisku, trocin zanieczyszczonych po zwierzętach - popiołów z kominka - resztek jedzenia nie roślinnego PLASTIK Wrzucaj: - butelki po napojach (zgniecione) - plastikowe zakrętki - plastikowe worki, torebki, reklamówki - plastikowe koszyczki po owocach Nie wrzucaj - opakowań po smarach i olejach oraz tłustych butelek i pojemników - opakowań pochodzenia medycznego - szeleszczących woreczków i reklamówek SZKŁO BEZBARWNE Wrzucaj: - bezbarwne butelki i słoiki szklane po napojach i żywności - szklane opakowania po kosmetykach Nie wyrzucaj - szyb okiennych i samochodowych - luster - szkła zbrojonego - żarówek, świetlówek, kineskopów - porcelany i ceramiki - szkła okularowego Baterie, zużyte żarówki, komputery, klawiatury itp. Wrzucamy do pojemników specjalnie oznakowanych. METAL Wrzucaj: - puszki po napojach, konserwach - drobny złom żelazny - metale kolorowe, - kapsle Nie wrzucaj - opakowań po aerozolach - baterii - puszek po farbach SZKŁO KOLOROWE Wrzucaj: - kolorowe butelki i słoiki szklane po napojach i żywności - szklane opakowania po kosmetykach Nie wrzucaj - szyb okiennych i samochodowych - luster - szkła zbrojonego - żarówek, świetlówek, kineskopów - porcelany i ceramiki - szkła okularowego KONIECZNIE przed wrzuceniem – zgnieć karton, puszkę i butelkę plastikową, a do pojemnika wrzucaj tylko czyste opakowania. 19 Piśmiennictwo: 1. Baranowska M., Janicki T. Polska. Szkolna encyklopedia przyrodniczo-krajoznawcza. Poznań. Wyd. Papilon. 2. Bonar E., Czachorowski S., Krzeszowiec - Jeleń W. 2012. Biologia na czasie [w:] Ochrona Przyrody. Warszawa. wyd. Nowa Era. 3. Davinson S. 2007. Poradnik wycieczkowy. Obserwowanie ptaków. Ożarów Mazowiecki. Wydawnictwo Olesiejuk 4. Dierschke V. 2009. Jaki to ptak? Warszawa. Wyd. Świat Książki 5. Linford J. 2009. Kieszonkowy przewodnik. Drzewa. Chiny. Parragon 6. Nasza przyroda. Rośliny zwierzęta Europy. 2003. Warszawa. Wyd. Reader’s Digest 7. Przewoźniak M. Poradnik małego skauta. Poznań. Wyd. Papilon 8. Sphon M., Sphon R. 2008. Jakie to drzewo? Warszawa. Wyd. świat Książki 9. www.parkinarodowe.edu.pl 10. www.czuwaj.eu 20