PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z CHEMII DLA KLAS I

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA
Z CHEMII
DLA KLAS I (poziom podstawowy)
LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO
W KAMIENNEJ GÓRZE
1
Narzędzia sprawdzania wiedzy i umiejętności oraz waga poszczególnych stopni:
Uczeń oceniany jest z następujących form aktywności:
•
całogodzinne sprawdziany pisemne, testy, obejmujące więcej niż trzy jednostki lekcyjne,
poprzedzone lekcją powtórzeniową i
zapowiedziane z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem; (waga: 3)
•
krótkie sprawdziany tzw. kartkówki obejmujące wiadomości z trzech ostatnich
lekcji i trwające nie dłużej niż 15 minut, które nie muszą być zapowiedziane; (waga: 2)
•
odpowiedź ustna (podczas odpowiedzi ustnej brane są pod uwagę następujące kryteria: używanie języka chemicznego, poprawność i
samodzielność odpowiedzi, znajomość zagadnienia. Zakres materiału obowiązuje tu do trzech lekcji wstecz. Kryteria oceniania są
zgodne z wymaganiami programowymi) (waga: 2)
•
zadania domowe (waga: 1)
•
zeszyt (podczas oceniania zeszytu brane są po uwagę następujące kryteria: estetyka, systematyczność i poprawność wykonywania zadań
domowych, prowadzenie bieżących notatek z lekcji) (waga: 1)
•
aktywność na lekcji (Gdy uczeń udziela szerszej i wyczerpującej odpowiedzi na zadane pytanie, wówczas podlega on ocenie cyfrowej.
Za mniejszą aktywność uczeń może otrzymać „+” . 3 „+” dają ocenę bdb. Sześć „+” w przypadku uczniów bardzo aktywnych daje ocenę
celującą.) (waga: 1)
•
praca nieobowiązkowa (np. referat) (waga: 1)
•
udział w konkursach (etap powiatowy – waga: 3,etap wojewódzki – waga: 5)
2
Uczeń ma prawo zgłosić nieprzygotowanie do lekcji 1 raz w semestrze. Nie można zgłaszać nieprzygotowania przed zapowiedzianymi
pracą klasową i kartkówką.
Ocenę semestralną i roczną uczeń otrzymuje na podstawie ocen cząstkowych, zgodnie z procedurą obowiązującą w WSO.
Wszelkie niejasności regulowane są zgodnie z obowiązującym statutem szkoły.
. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania
Prezentowane cele kształcenia i wychowania są zgodne z celami określonymi w Podstawie programowej. Zakładają rozwijanie umiejętności
obserwowania zjawisk w otoczeniu ucznia, wykonywania prostych doświadczeń chemicznych, interpretacji wyników przeprowadzonych
doświadczeń, samodzielnego formułowania wniosków, celowego i bezpiecznego posługiwania się sprzętem laboratoryjnym, wyszukiwania i
operowania informacjami oraz umiejętności pracy w zespole. Proponowane cele pozwalają na poznanie zastosowania i znaczenia chemii w
podstawowych dziedzinach życia. Kończąc edukację chemiczną na klasie pierwszej szkoły ponadgimnazjalnej, uczeń będzie świadomy tego, że
zdobytą wiedzę będzie mógł wykorzystać w praktyce.
Cele dla poszczególnych działów
1. Materiały i tworzywa pochodzenia naturalnego
Uczeń:
•
zna zasady pracy obowiązujące w pracowni chemicznej,
•
ćwiczy umiejętność bezpiecznego obchodzenia się z substancjami niebezpiecznymi,
3
•
dobiera sprzęt i szkło laboratoryjne do przeprowadzenia danego doświadczenia,
•
podaje wzór sumaryczny oraz nazwę systematyczną tlenku krzemu(IV),
•
opisuje właściwości fizyczne i chemiczne krzemionki,
•
proponuje laboratoryjny sposób wykazania charakteru chemicznego SiO2,
•
wymienia podstawowe odmiany tlenku krzemu(IV) występujące w przyrodzie i wskazuje przyczynę różnic w ich właściwościach
chemicznych,
•
określa różnice we właściwościach różnych odmian krzemionki,
•
opisuje zastosowanie poszczególnych odmian krzemionki,
•
tłumaczy, co to jest szkło,
•
omawia właściwości fizyczne i chemiczne szkła,
•
wymienia rodzaje i zastosowanie szkła,
•
zapisuje obserwacje i wyciąga na ich podstawie wnioski,
•
zna wzór sumaryczny węglanu wapnia,
•
definiuje pojęcie higroskopijności,
•
podaje przykłady substancji higroskopijnych,
•
wymienia składniki skał wapiennych,
•
projektuje doświadczenie, które pozwoli wykryć skały wapienne spośród innych minerałów,
•
zapisuje równania reakcji przebiegających podczas wykrywania skał wapiennych,
•
wyjaśnia zjawiska krasowe,
•
zapisuje równania reakcji chemicznych przebiegających podczas zjawisk krasowych,
•
wylicza zastosowanie węglanu wapnia,
•
wyjaśnia, na czym polega proces twardnienia zaprawy wapiennej,
4
•
zapisuje równanie reakcji przebiegające podczas twardnienia zaprawy wapiennej,
•
zna wzór siarczanu(VI) wapnia,
•
wie, że siarczan wapnia jest solą,
•
tłumaczy, co to są hydraty,
•
podaje różnice we właściwościach hydratów i substancji bezwodnych,
•
wymienia formy występowania siarczanu(VI) wapnia, podaje ich wzory oraz wylicza zastosowanie,
•
wyjaśnia różnice we właściwościach poszczególnych odmian siarczanu(VI) wapnia na podstawie budowy sieci krystalicznej,
•
porównuje właściwości fizyczne i chemiczne gipsu palonego oraz alabastru,
•
opisuje zjawiska zachodzące podczas ogrzewania hydratów,
•
proponuje laboratoryjny sposób wykazania, że określona sól jest hydratem,
•
wylicza zastosowanie skał gipsowych,
•
wyjaśnia proces twardnienia zaprawy gipsowej,
•
zapisuje równanie reakcji zachodzące podczas twardnienia zaprawy gipsowej,
•
wyjaśnia pojęcie alotropii,
•
wymienia alotropowe odmiany węgla,
•
omawia budowę wewnętrzną grafitu, diamentu oraz fulerenów,
•
wymienia właściwości fizyczne grafitu i diamentu,
•
opisuje najważniejsze zastosowania odmian alotropowych węgla,
•
proponuje doświadczenie, za pomocą którego wykaże obecność węgla w związkach organicznych.
2. Chemia środków czystości
Uczeń:
5
•
opisuje skład, budowę i sposób otrzymywania mydła,
•
wymienia rodzaje znanych mydeł stałych (sodowe oraz potasowe),
•
zapisuje równanie reakcji zmydlania tłuszczu jako metodę otrzymywania mydła,
•
wyjaśnia wpływ zjawiska twardości wody na wydajność mydła w procesie mycia,
•
zapisuje równania reakcji wyjaśniające negatywny wpływ twardości wody na właściwości myjące mydła,
•
oznacza fragmenty hydrofilowe oraz hydrofobowe w budowie cząsteczki mydła,
•
wyjaśnia uproszczony mechanizm usuwania brudu za pomocą mydła,
•
wymienia przykłady detergentów stosowanych w życiu codziennym,
•
dokonuje podziału detergentów, biorąc pod uwagę kryterium składu preparatu,
•
opisuje budowę substancji powierzchniowo czynnych innych niż mydło oraz omawia podobieństwa i różnice w ich budowie,
•
wyjaśnia w odniesieniu do budowy cząsteczki detergentu, czy jest on biodegradowalny,
•
tłumaczy przyczyny stosowania detergentów innych niż mydło,
•
wymienia przykłady detergentów niezawierających środków powierzchniowo czynnych,
•
podaje nazwy i wzory substancji odpowiedzialnych za właściwości wybielające niektórych detergentów,
•
wyjaśnia zjawisko eutrofizacji wód i wymienia je jako przyczynę konieczności ograniczenia zużycia niektórych detergentów,
•
wyjaśnia pojęcie emulsji,
•
omawia zależność pomiędzy wzajemną rozpuszczalnością substancji a budową ich cząsteczki,
•
wymienia podstawowe rodzaje emulsji,
•
omawia sposób tworzenia się emulsji, ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia w tym procesie mydła i innych substancji
powierzchniowo czynnych,
•
wskazuje w danej emulsji fazę rozproszoną i rozpraszającą,
•
opisuje zastosowania emulsji w życiu codziennym oraz wymienia ich przykłady naturalne spotykane na co dzień.
6
3. Chemia wspomaga nasze zdrowie. Chemia w kuchni
Uczeń:
•
podaje przykłady substancji biologicznie czynnych (naturalnych i syntetycznych),
•
omawia główne sposoby działania substancji biologicznie czynnych na organizm człowieka,
•
wymienia podstawowe drogi wchłaniania substancji w organizmie ludzkim,
•
wyjaśnia pojęcie dawki śmiertelnej,
•
wymienia czynniki wpływające na szybkość wchłaniania się leku (dawka, rozpuszczalność w wodzie, stopień rozdrobnienia, sposób
przenikania do organizmu),
•
dokonuje podziału leczniczych substancji biologicznie czynnych ze względu na ich pochodzenie,
•
podaje przykłady leczniczych substancji biologicznie czynnych pochodzenia naturalnego i syntetycznego,
•
wyszukuje informacje na temat substancji leczniczych w dostępnych źródłach wiedzy,
•
wymienia podstawowe rodzaje substancji toksycznych biologicznie czynnych,
•
podaje przykłady substancji toksycznych biologicznie czynnych,
•
wyszukuje w dostępnych źródłach informacje na temat działania i składu substancji toksycznych,
•
wymienia najważniejsze składniki środków żywnościowych, takich jak kawa, herbata, mleko i jego przetwory, woda mineralna oraz
napoje typu cola,
•
opisuje i porównuje jakościowy skład różnych rodzajów wód spożywczych,
•
wyjaśnia znaczenie symboli typu E, stosowanych na etykietach produktów żywnościowych,
•
wymienia podstawowe grupy substancji antyodżywczych oraz opisuje ich wpływ na zdrowie człowieka,
•
projektuje doświadczenie pozwalające wykryć jony znajdujące się w badanej wodzie mineralnej i białko w produktach spożywczych,
•
wymienia i opisuje słownie przebieg fermentacji alkoholowej, octowej i mlekowej,
7
•
zapisuje równania reakcji przebiegających podczas fermentacji alkoholowej, octowej i mlekowej,
•
opisuje warunki, w jakich przebiega fermentacja alkoholowa, octowa i mlekowa,
•
omawia znaczenie analizowanych procesów fermentacyjnych w życiu codziennym,
•
podaje najważniejsze metody zapobiegania psuciu się żywności.
4. Chemia gleby
Uczeń:
•
opisuje podstawowe właściwości fizyczne i chemiczne gleby,
•
projektuje doświadczenie pozwalające na zbadanie kwasowości gleby,
•
porównuje kwasowość gleby na podstawie wyników pomiarów pH,
•
opisuje znaczenie kwasowości gleby dla rozwoju wybranych gatunków roślin,
•
wyjaśnia, na czym polegają właściwości sorpcyjne gleby,
•
projektuje doświadczenie pozwalające na zbadanie właściwości sorpcyjnych gleby,
•
wyjaśnia, z czego wynikają nieprawidłowości w rozwoju roślin wegetujących w glebie,
•
wymienia i opisuje rolę najważniejszych pierwiastków odpowiedzialnych za prawidłowy rozwój roślin,
•
wyjaśnia potrzebę stosowania nawozów,
•
dokonuje podziału nawozów ze względu na pochodzenie oraz podaje ich przykłady,
•
opisuje sposób otrzymywania najważniejszych nawozów sztucznych, np. superfosfatu, saletry amonowej, mocznika,
•
wymienia wady i zalety stosowania nawozów naturalnych oraz sztucznych,
•
interpretuje dane dotyczące wpływu warunków glebowych na rozwój roślinności (np. określa, jakie gatunki roślin można uprawiać na
glebach o odczynie kwasowym),
8
•
wymienia źródła chemicznego zanieczyszczenia gleb oraz podstawowe rodzaje zanieczyszczeń (metale ciężkie, węglowodory,
pestycydy, azotany),
•
proponuje sposoby ochrony gleby przed degradacją,
•
wyszukuje informacje na temat najważniejszych związków powodujących degradację gleb.
5. Paliwa – dziś i w przyszłości
Uczeń:
•
wymienia podstawowe rodzaje energii,
•
podaje podstawowe surowce naturalne będące źródłem pozyskiwania energii,
•
uzasadnia, dlaczego określone materiały są stosowane jako surowce energetyczne,
•
omawia skład najczęściej stosowanych surowców energetycznych,
•
wskazuje różnice w składzie antracytu, węgla kamiennego, węgla brunatnego oraz torfu,
•
objaśnia przebieg destylacji węgla kamiennego i ropy naftowej,
•
opisuje proces destylacji ropy naftowej,
•
wyjaśnia, jaka właściwość składników ropy naftowej pozwala na ich rozdzielenie metodą destylacji,
•
omawia zastosowanie poszczególnych frakcji destylacji ropy naftowej oraz węgla kamiennego,
•
konstruuje zestaw do destylacji mieszanin ciekłych,
•
wymienia i krótko charakteryzuje sposoby zwiększania ilości i jakości benzyny,
•
wyjaśnia, dlaczego opracowywane są metody zwiększania jakości i ilości produkowanej benzyny,
•
tłumaczy pojęcie liczby oktanowej oraz porównuje jakościowo benzyny mające różne wartości tego parametru,
•
wyjaśnia celowość stosowania tetraetylołowiu i konieczność jego wycofania z procesu technologicznego produkcji benzyny,
•
wymienia alternatywne źródła energii,
9
•
omawia podstawowe wady i zalety poszczególnych rodzajów alternatywnych źródeł energii,
•
ocenia możliwość wykorzystania poszczególnych rodzajów alternatywnych źródeł energii (słonecznej, wód powierzchniowych, wiatru,
biomasy, geotermalnej),
•
analizuje wpływ różnorodnych sposobów uzyskiwania energii na środowisko przyrodnicze,
•
wymienia główne przyczyny i skutki efektu cieplarnianego, dziury ozonowej, kwaśnych deszczy.
6. Chemia opakowań i odzieży
Uczeń:
•
wymienia przykłady opakowań (celulozowych, szklanych, metalowych, sztucznych),
•
omawia funkcje, jakie pełnią opakowania różnego rodzaju produktów,
•
wylicza kryteria podziału opakowań,
•
dokonuje podziału opakowań, biorąc pod uwagę określone rodzaje kryterium,
•
omawia wady i zalety różnego rodzaju opakowań stosowanych w życiu codziennym,
•
dokonuje podziału tworzyw sztucznych na polimeryzacyjne i polikondensacyjne,
•
dzieli tworzywa sztuczne na duroplasty i termoplasty,
•
wskazuje na różnice we właściwościach duroplastów i termoplastów wynikające z ich budowy,
•
zapisuje wzór polimeru na podstawie wzoru monomeru,
•
zapisuje równanie reakcji polimeryzacji,
•
podaje wzór monomeru, znając strukturę polimeru,
•
zapisuje równania reakcji pozwalających na otrzymanie polichlorku winylu,
•
wskazuje na zagrożenia związane ze stosowaniem PVC,
•
dokonuje podziału włókien na naturalne (białkowe i celulozowe), sztuczne oraz syntetyczne,
10
•
opisuje zastosowania włókien różnego rodzaju,
•
wymienia wady i zalety najczęściej stosowanych włókien,
•
uzasadnia potrzebę stosowania włókien,
•
projektuje doświadczenie umożliwiające odróżnienie włókien białkowych i celulozowych, sztucznych i syntetycznych,
•
wymienia podstawowe rodzaje odpadów w gospodarstwie domowym,
•
wyjaśnia potrzebę stosowania segregacji odpadów.
Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania
Najistotniejszym w przekazywaniu trudnej wiedzy chemicznej wydaje się odpowiedni dobór metod nauczania. Przy każdym temacie nauczyciel
powinien dobrać takie metody, by najlepiej podawały zaplanowane treści, realizowały założone cele kształcenia i cele wychowawcze, a
jednocześnie były atrakcyjne dla ucznia. W Rocznym planie dydaktycznym zaproponowano następujące metody pracy z uczniem:
1. Eksperyment chemiczny (doświadczenie)
Eksperyment może zajmować różne miejsca w procesie poznawczym, rozmaite są zatem także jego funkcje w tym procesie.
1. Funkcja motywacyjna – dochodzenie, poprzez analizę wyników eksperymentalnych, do nowej, często nieoczekiwanej wiedzy, do nowego
opisu zjawisk. W wyniku analizy sytuacji problemowej odkryta zostaje pewna sprzeczność, która zawiera w sobie istotę problemu. Prowadzi to
do sformułowania problemu (często w postaci pytania), postawienia hipotezy i poszukiwania drogi jej weryfikacji.
2. Funkcja odkrywcza – badanie różnymi technikami właściwości substancji bądź zjawisk. Przy poznawaniu właściwości substancji
eksperyment jest pierwszym, głównym krokiem procesu poznawczego. Następnym etapem jest zbieranie danych i ich klasyfikacja, która jest
11
wynikiem przeprowadzonych doświadczeń. W dalszej kolejności analizowane są dane i prowadzone pierwsze próby uogólnienia, zmierzające do
określenia właściwości badanej substancji. Następnym krokiem jest eksperymentalne sprawdzenie słuszności wyprowadzonych uogólnień.
3. Funkcja sprawdzająca – sprawdzenie w praktyce wiedzy zdobytej drogą dedukcji, zgodnie z zasadą: „Od żywego oglądu do teorii – i stąd do
praktyki”. Eksperyment jest następstwem hipotezy teoretycznej, sformułowanej w wyniku symulacji przeprowadzonej za pomocą modelu.
2. Dyskusja
Dyskusja polega na zorganizowanej wymianie poglądów na określony temat między nauczycielem a uczniami. Umożliwia zaprezentowanie
własnego stanowiska lub wypracowanie stanowiska wspólnego dla wszystkich. Pomaga w opanowaniu materiału nauczania, kształci
umiejętność twórczego rozwiązywania problemów, uczy szacunku dla poglądów innych ludzi, umożliwia prezentację własnych poglądów na
forum dyskusyjnym.
Sposób realizacji
1. Nauczyciel podaje temat dyskusji oraz określa czas wypowiedzi poszczególnych mówców i czas trwania dyskusji.
2. Przed rozpoczęciem dyskusji nauczyciel omawia z uczniami jej zasady.
3. Nauczyciel wraz z uczniami ustala cel i efekt dyskusji.
4. Uczestnicy wypowiadają się na określony temat.
5. W końcowej fazie nauczyciel wraz z uczniami podsumowuje dyskusję oraz ocenia jej przebieg.
6. Uczniowie formułują i zapisują wnioski wynikające z dyskusji.
3.Praca w grupie
Zalety:
– kształtowanie umiejętności interpersonalnych uczniów,
– umożliwianie uczniom pracy we własnym tempie,
– kształtowanie umiejętności współpracy oraz postawy otwarcia na opinie i pomysły innych osób,
12
– promowanie autonomii ucznia poprzez pozwolenie mu na podejmowanie własnych decyzji w ramach grupy.
Wady:
– niektórzy uczniowie mogą pozostawać biernymi obserwatorami pracy kolegów,
– może przyczyniać się do hałasu w klasie, a co za tym idzie – do utraty dyscypliny,
– organizacja pracy pochłania więcej czasu niż w wypadku pracy w parach.
4. Burza mózgów (pomysłów)
Opis metody
Burza mózgów pozwala na uzyskanie jak największej liczby pomysłów i propozycji rozwiązania rozpatrywanego problemu. Przebiega etapami:
zgłaszanie pomysłów bez wstępnej weryfikacji, analiza pomysłów i wybór najlepszego z nich. Jest przydatna, jeśli wszyscy uczestnicy biorą w
niej aktywny udział oraz unikają ocen i sądów aż do chwili sporządzenia ostatecznej listy pomysłów.
Metoda ta wyzwala w uczniach inwencję twórczą i zmusza ich do samodzielnego myślenia.
Sposób realizacji:
1. Nauczyciel zapisuje na tablicy lub podaje ustnie problem, który będzie rozpatrywany.
2. Uczniowie wymieniają propozycje rozwiązania problemu.
3. Nauczyciel dba o to, by w ściśle określonym czasie padło jak najwięcej propozycji. Pomysły są zapisywane dokładnie tak, jak zostały
zgłoszone.
4. Uczniowie wybierają najwłaściwszy ich zdaniem sposób rozwiązania problemu.
Podczas pracy z uczniem należy pamiętać również o jak najczęstszym:
•
wskazywaniu literatury popularnonaukowej oraz stron internetowych związanych z treściami odpowiadającymi tematyce zajęć,
•
prowadzeniu lekcji metodą laboratoryjną,
•
korzystaniu z różnych źródeł informacji,
13
•
przeprowadzaniu doświadczeń,
•
wykorzystywaniu modeli, plansz, tablic itp.,
•
podkreślaniu obecności chemii w życiu codziennym – uświadamianiu i pokazywaniu jej praktycznego zastosowania,
•
obserwowaniu zjawisk zachodzących w otaczającym świecie,
•
wykorzystywaniu wiedzy chemicznej do nawyków dbałości o środowisko przyrodnicze.
Oprócz stosowania różnorodnych metod podczas zajęć z chemii należy pamiętać także o tym, że do osiągnięcia zamierzonych celów ważne jest,
by każdego ucznia traktować indywidualnie. Reforma oświaty kładzie bardzo duży nacisk na indywidualizację procesu kształcenia,
szczególnie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Niniejszy program przybliża niektóre metody pracy z uczniem i określa
możliwości wspomagające ze względu na następujące specjalne potrzeby edukacyjne:
− dysleksję,
− dysgrafię,
− dysortografię,
− dyskalkulię,
− deficyty słuchu,
− niepełnosprawność ruchową,
− autyzm, zespół Aspergera,
− ADHD,
− niedostosowanie społeczne lub zagrożenie niedostosowaniem społecznym,
− szczególne uzdolnienia.
14
Model pracy z uczniem z dysleksją
Należy rozłożyć naukę reguł, wzorów i symboli chemicznych w czasie i często je przypominać oraz utrwalać, materiał dzielić na mniejsze
porcje, uwzględniać trudności ucznia w zapisywaniu równań reakcji chemicznych. Podczas prowadzenia zajęć warto stosować techniki
skojarzeniowe, które ułatwiają zapamiętywanie, korzystać z najprostszych układów okresowych pierwiastków chemicznych, wystrzegać się
nazw potocznych, a uczniowi wyjaśniać, jaka jest różnica pomiędzy pojęciem terminu chemicznego a pojęciem potocznym. Należy podawać
wszystkie dopuszczalne nazwy dla danej substancji, nie wprowadzać nazw starych i już nieużywanych, a używane terminy chemiczne
uzupełniać wyjaśnieniem. Podczas rozwiązywania zadań trzeba sprawdzać, czy uczeń zapoznał się z treścią zadania i czy je poprawnie
zrozumiał. Jeśli jest taka konieczność, należy uczniowi udzielić dodatkowych wskazówek, zwiększyć czas na rozwiązanie zadania.
Model pracy z uczniem z dysgrafią
Powinno się częściej stosować metody badawcze, obserwacyjne, proponować pracę w grupach, zadania zapisywać na kartce, nowe pojęcia – na
tablicy, pozwolić na robienie notatek na komputerze.
Model pracy z uczniem z dysortografią
Warto uwzględnić jego trudności w zapisywaniu równań reakcji chemicznych, stosowaniu małych i dużych liter, oceniać jego wiadomości
głównie na podstawie wypowiedzi ustnych.
Model pracy z uczniem z dyskalkulią
Należy wskazać w podręczniku te fragmenty tekstu, które są konieczne do zapamiętania, i polecić wyróżnienie tego tekstu kolorem. Podczas
lekcji warto przeprowadzać dużą liczbę doświadczeń, aby uczeń mógł o nich opowiadać. Korzystamy też z różnorakich, dostosowanych do
tematu lekcji modeli, plansz i tabel.
Model pracy z uczniem z niepełnosprawnością ruchową
15
Pracując z uczniem z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, należy zwracać szczególną uwagę na pomoc koleżeńską podczas
prowadzenia doświadczeń oraz pomoc podczas posługiwania się sprzętem laboratoryjnym.
Model pracy z uczniem niesłyszącym lub słabo słyszącym
Powinno się pozwolić mu na odwracanie się w kierunku odpowiadających podczas lekcji kolegów/koleżanek. Nauczyciel, mówiąc do całej
klasy, powinien stać w pobliżu ucznia słabo słyszącego i być zwrócony w jego stronę, artykułować słowa wyraźnie i wyeliminować zbędny
hałas. Można także posadzić obok ucznia słabo słyszącego ucznia zdolnego, zrównoważonego emocjonalnie, aby pomagał znaleźć odpowiednią
stronę w podręczniku, wskazać ćwiczenie itp. Podczas lekcji wskazane jest używanie pomocy wizualnych. Przy ocenie prac pisemnych ucznia
niedosłyszącego nie należy uwzględniać błędów wynikających z niedosłuchu, a przy ocenie osiągnięć trzeba docenić jego wkład pracy.
Model pracy z uczniem z niedostosowaniem społecznym lub zagrożonym niedostosowaniem społecznym
Należy położyć nacisk na rozbudzenie zainteresowania nauką i kształtowanie pozytywnej motywacji do nauki. Prowadzimy zajęcia
atrakcyjnymi metodami, w których dominować powinny między innymi pokazy multimedialne i wycieczki. Stwarzamy tym uczniom możliwość
odnoszenia sukcesów na terenie szkoły.
Model pracy z uczniem z autyzmem/zespołem Aspergera
Aby wspomóc ucznia, należy dostosować metody i formy pracy oraz:
− uczyć zasad dotyczących kolejności zabierania głosu w dyskusji, rozmowie na lekcji,
− kontrolować, czy polecenia odnoszące się do wykonywania zadań zostały zrozumiane,
− przygotowywać ucznia na potencjalne zmiany,
− przedstawiać precyzyjnie sformułowane oczekiwania i zasady dotyczące właściwego zachowania,
− zachęcać do wykonywania zadań wymagających konieczności współpracy,
− chwalić ucznia, wskazując mu, co zrobił dobrze,
16
− uczyć zwracania się o pomoc,
− wdrażać do samokontroli, stosować wzmocnienia pozytywne na każdym etapie pracy (nie odraczać oceny na koniec).
Model pracy z uczniem z ADHD
Należy przestrzegać stałości reguł, które powinny być pokrótce przypominane przed każdymi zajęciami. Powinno się jasno i precyzyjnie
formułować polecenia, ograniczać ilość bodźców, wdrażać do samokontroli, stosować wzmocnienia pozytywne na każdym etapie pracy (nie
odraczać oceny na koniec).
Model pracy z uczniem zdolnym
Uczniowi zdolnemu można przydzielić rolę asystenta nauczyciela, umożliwić prowadzenia wybranego fragmentu lub całej lekcji oraz
motywować do brania udziału w konkursach i olimpiadach chemicznych. Można mu polecać zadania domowe o wyższym stopniu trudności. W
miarę możliwości warto podjąć współpracę z uczelnią wyższą i umożliwić uczniowi uczestniczenie w wybranych zajęciach odbywających się na
tej uczelni.
Procedury osiągania celów dla poszczególnych działów
1. Materiały i tworzywa pochodzenia naturalnego
Korzystanie z podręcznika, zestawu minerałów i tworzyw pochodzenia naturalnego, z filmów i zdjęć przedstawiających materiały i tworzywa
pochodzenia naturalnego. Korzystanie z modeli kulkowych atomów tlenu i krzemu. Pokazy szklanych naczyń o różnych barwach, modeli
kryształów grafitu, diamentu i fulerenów, próbki minerałów skał wapiennych oraz gipsu, zdjęcia z Jaskini Raj, figurki wykonane z gipsu, zdjęcia
pomników z alabastru, zdjęcia brylantów.
Doświadczenia i pokazy (propozycje):
17
1. Badanie właściwości fizycznych krzemionki.
2. Badanie zachowania się krzemionki wobec wody.
3. Badanie zachowania się krzemionki wobec roztworu wodorotlenku sodu, kwasu solnego oraz fluorowodorowego.
4. Działanie tlenkiem węgla(IV) na wodę wapienną.
5. Prażenie kredy.
6. Badanie zachowania się tlenku wapnia wobec wody.
7. Wykrywanie tlenku węgla(IV).
8. Prażenie gipsu krystalicznego.
2. Chemia środków czystości
Korzystanie z podręcznika, foliogramu ze strukturą cząsteczki mydła oraz detergentu sulfonianowego, filmu przedstawiającego proces usuwania
zanieczyszczeń z tkaniny. Prezentacja środków kosmetycznych. Używanie internetu oraz literatury uzupełniającej proponowanej przez
nauczyciela dla uczniów zainteresowanych chemią. Analiza ulotek dołączonych do kosmetyków.
Doświadczenia i pokazy (propozycje):
1. Otrzymywanie mydła w reakcji smalcu z wodorotlenku sodu lub potasu.
2. Badanie zachowania się mydła w wodzie.
3. Badanie właściwości detergentów zawierających środki powierzchniowo czynne.
4. Badanie właściwości detergentów niezawierających substancji powierzchniowo czynnych.
5. Otrzymywanie emulsji zawierających wodę.
3. Chemia wspomaga nasze zdrowie. Chemia w kuchni
18
Korzystanie z podręcznika, literatury uzupełniającej, internetu, filmu. Analiza ulotek dołączonych do opakowań leków oraz różnych produktów
żywności pod względem ich składu.
Doświadczenia i pokazy (propozycje):
1. Otrzymywanie siarczanu(VI) baru i badanie jego właściwości.
2. Badanie przebiegu reakcji pomiędzy kwasem solnym a tlenkiem magnezu.
3. Badanie przebiegu reakcji między wodorowęglanem sodu a kwasem solnym.
4. Badanie odczynu wodnego roztworu kwasu acetylosalicylowego.
5. Otrzymywanie i badanie właściwości tlenku węgla(II).
6. Otrzymywanie i badanie właściwości siarkowodoru.
7. Badanie właściwości napojów typu cola.
8. Wykrywanie jonów zawartych w wodzie mineralnej.
9. Wykrywanie białka w twarożku.
10. Badanie procesu fermentacji alkoholowej.
11. Badanie odczynu wodnego roztworu etanolu.
12. Badanie procesu fermentacji octowej.
4. Chemia gleby
Korzystanie z podręcznika, filmów, foliogramów. Analiza rośliny pod kątem jej wegetacji. Analiza instrukcji stosowania i składu nawozów
sztucznych. Korzystanie z literatury poleconej przez nauczyciela.
Doświadczenia i pokazy (propozycje):
1. Badanie składu gleby.
19
2. Badanie właściwości sorpcyjnych gleby.
3. Badanie odczynu gleby.
4. Badanie przebiegu reakcji pomiędzy chlorkiem wapnia a fosforanem(V) sodu.
5. Badanie odczynu wodnego roztworu chlorku amonu i jego wpływu na pH gleby.
6. Wytrącanie jonów Cd2+ i Pb2+ z roztworów wodnych.
5. Paliwa – dziś i w przyszłości
Korzystanie z podręcznika, filmów, foliogramów. Obserwacja próbek głównych produktów destylacji ropy naftowej. Analiza slajdów lub zdjęć
lasów zniszczonych przez kwaśne deszcze oraz topniejących lodowców.
Doświadczenia i pokazy (propozycje):
1. Wykrywanie węgla w substancji organicznej.
2. Badanie właściwości węgla kamiennego i koksu.
3. Destylacja ropy naftowej.
4. Otrzymywanie tlenku siarki(IV) i badanie jego wpływu na rośliny.
5. Badanie wpływu tlenku węgla(IV) na zmianę temperatury otoczenia.
6. Chemia opakowań i odzieży
Korzystanie z podręcznika, filmów, foliogramów, modeli cząsteczek do przedstawiania procesu polimeryzacji. Pokazy przedmiotów
wykonanych z tworzyw sztucznych. Korzystanie z tabeli zawierającej charakterystykę zachowania się tworzyw podczas ich ogrzewania.
Doświadczenia i pokazy (propozycje):
1. Depolimeryzacja PVC.
Zachowanie się niektórych włókien podczas ogrzewania
20
Ocenianie ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
Zgodnie z Rozporządzeniem MEN z dnia 30 kwietnia 2007 roku w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania
uczniów „nauczyciel jest obowiązany na podstawie opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej dostosować wymagania edukacyjne do
indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne
trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom”. Z rozporządzenia wynika, że nauczyciel, oceniając ucznia, musi
uwzględnić wpływ zaburzeń rozwojowych na jego naukę.
Coraz większa liczba uczniów z zaburzeniami rozwojowymi wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Zaburzenia te mogą być
bardzo różne, ale wszystkie w mniejszym lub większym stopniu utrudniają życie i ograniczają możliwości. Dostosowanie wymagań
edukacyjnych będzie więc wynikało z rodzaju potrzeby edukacyjnej ucznia i będzie dotyczyć albo formy sprawdzania wiedzy, albo formy i
treści procesu nauczania. Każdą sytuację sprawdzania wiadomości ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi należy dostosować do jego
możliwości i specyfiki funkcjonowania, należy ocenić wysiłek ucznia włożony w pokonywanie trudności oraz jego aktywność na zajęciach
lekcyjnych. Uczniowie z różnego rodzaju zaburzeniami mogą mieć ograniczone możliwości nabywania wiedzy, muszą niejednokrotnie włożyć
więcej wysiłku w powiązanie nowo nabytej wiedzy z już posiadaną, mogą mieć trudności z zastosowaniem zdobytej wiedzy w konkretnym
działaniu. Ważne jest zatem, aby nauczyciel oceniał sukces, a nie porażkę, gdyż pochwalenie ucznia za osiągnięty sukces w nauce poprawia
poczucie jego własnej wartości.
Poniżej przedstawiono, jak dostosować wymagania edukacyjne dla ucznia z określonymi potrzebami edukacyjnymi.
Uczeń z dysleksją rozwojową (dysleksją, dysgrafią, dysortografią) może mieć trudności w czytaniu. Dlatego podczas rozwiązywania
zadań sprawdzamy, czy zdążył on przeczytać tekst oraz czy ten tekst zrozumiał. Jeśli będzie zachodzić taka potrzeba, należy udzielić uczniowi
dodatkowych wskazówek do rozwiązania określonego problemu i zwiększyć ilość czasu. Powinno się oceniać wiadomości ucznia głównie na
podstawie wypowiedzi ustnych, przy czym dostrzegać wysiłek włożony w wykonanie zadania, a nie jego efekty.
Uczeń, który ma trudności w liczeniu (dyskalkulię), ma skłonność do przestawiania kolejności cyfr w liczbie i przez to rozwiązanie
zadania może być błędne. Dlatego należy oceniać tok rozumowania towarzyszący rozwiązywaniu zadania, nawet wówczas, gdy ostateczny
21
wynik jest błędny, ale również odwrotnie − dobrze ocenić prawidłowy wynik również wtedy, gdy droga dochodzenia do niego nie jest jasna.
Przed sprawdzianem wskazane jest zadać uczniowi do domu rozwiązanie zadania podobnego do przygotowanych na sprawdzian.
Przygotowując pracę pisemną dla ucznia z dysleksją, nauczyciel może uwzględnić jej graficzny układ i pod treścią polecenia pozostawić
wolne miejsce na jego rozwiązanie. Taki układ zapobiega na przykład gubieniu lub myleniu znaków oraz symboli przy przepisywaniu ich na
inną stronę.
Ucznia, który ma „brzydkie”, nieczytelne pismo (dysgrafię), można poprosić, aby pisał drukowanymi literami lub na komputerze. Warto
też poprosić, aby sam przeczytał swoją pracę lub przepytać ustnie z danego zakresu materiału. Nie należy obniżać ocen za niski poziom pisma i
za błędy ortograficzne. Powinno się też zapowiedzieć uczniowi wcześniej, że będzie pytany, a nie wymagać natychmiastowej odpowiedzi.
Podczas odpowiedzi ustnych wypada dawać więcej czasu na przypomnienie, dyskretnie naprowadzać i wspomagać odpowiedź. Zaleca się
stosować zróżnicowane formy sprawdzania wiadomości i umiejętności, ale ograniczyć ocenianie na podstawie pisemnych odpowiedzi ucznia.
Powinno się często oceniać prace domowe, sprawdziany ustne przeprowadzać „z ławki”, a nawet niekiedy odpytywać indywidualnie.
Uczniowi z zespołem Aspergera podczas egzaminów i testów należy wydłużyć czas na udzielenie odpowiedzi, pozwolić pisać na
komputerze. Uczeń z tą dysfunkcją podczas rozwiązywania zadań może wykorzystywać własne pomysły i metody rozwiązywania problemu, ale
jeśli jego myślenie nie prowadzi do zamierzonego celu, nauczyciel powinien wyjaśnić mu, że istnieje wiele sposobów rozwiązywania zadania,
oraz zasugerować, że często w razie problemu z rozwiązaniem zadania dobrze jest poprosić o pomoc.
Podczas oceniania ucznia z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, należy zrezygnować z odpowiedzi w formie ustnej lub
przynajmniej je ograniczyć. Zaleca się proponować uczniowi gotowe tabele, schematy lub rysunki w takiej formie, aby jego rola sprowadzała się
jedynie do ich wypełnienia, bez konieczności rozrysowywania całości. Warto ograniczyć pamięciowe opanowanie wiedzy, a wykształcać u
ucznia umiejętność biegłego posługiwania się notatkami w celu rozwiązania określonego problemu.
Ucznia z zaburzeniami przestrzennymi odpytujemy ustnie, a treść zadań odczytujemy głośno.
22
Propozycja kryteriów oceniania ucznia
Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:
•
ma braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych Podstawą programową, przy czym braki te nie przekreślają możliwości
dalszego kształcenia,
•
z pomocą nauczyciela rozwiązuje typowe zadania teoretyczne lub praktyczne o niewielkim stopniu trudności,
•
z pomocą nauczyciela bezpiecznie wykonuje proste eksperymenty chemiczne,
•
zgodnie ze swoimi możliwościami bierze aktywny udział w lekcji.
Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:
•
w podstawowym zakresie opanował te wiadomości i umiejętności określone Podstawą programową, które są konieczne do dalszego
kształcenia,
•
z pomocą nauczyciela poprawnie stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązywania typowych zadań teoretycznych lub praktycznych,
•
z pomocą nauczyciela korzysta z różnych źródeł informacji, ze szczególnym uwzględnieniem mediów i internetu,
•
bierze aktywny udział w lekcji zgodnie ze swoimi możliwościami.
Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:
•
w szerokim zakresie opanował wiadomości i umiejętności określone Podstawą programową,
•
samodzielnie rozwiązuje typowe zadania i problemy, wykorzystując zdobyte wiadomości i umiejętności,
•
z pomocą nauczyciela rozwiązuje zadania o stopniu trudniejszym,
•
korzysta z różnych źródeł informacji, ze szczególnym uwzględnieniem mediów i internetu,
•
bezpiecznie wykonuje doświadczenia chemiczne,
23
•
zapisuje i uzgadnia równania reakcji chemicznych,
•
jest aktywny w czasie lekcji.
Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:
•
w pełnym zakresie opanował wiadomości i umiejętności określone Podstawą programową,
•
stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązywania problemów i zadań w sytuacjach nowych, ale podobnych do tych poznanych podczas lekcji,
•
wykazuje dużą samodzielność działania, korzysta z różnych źródeł wiedzy, krytycznie odnosi się do zdobytych informacji,
•
bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi,
•
projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne,
•
poprawnie zapisuje obserwacje z przeprowadzonych doświadczeń i formułuje odpowiednie wnioski,
•
korzysta z chemicznych tekstów źródłowych, analizuje i ocenia uzyskane informacje,
•
osiąga sukcesy w konkursach chemicznych szczebla wyższego niż szkolny.
Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:
•
stosuje wiadomości i umiejętności do rozwiązywania zadań teoretycznych i praktycznych w sytuacjach nietypowych,
•
formułuje problemy i podaje propozycje ich rozwiązania,
•
dokonuje analizy nowych zjawisk, ocenia i przetwarza informacje pochodzące z różnych źródeł,
•
osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach chemicznych szczebla wyższego niż rejonowy.
24
Szczegółowe wymagania edukacyjne:
Temat
Ocena dopuszczająca.
Uczeń:
Dział 1. Materiały i tworzywa pochodzenia naturalnego
1.
Krzemionka
– – stosuje zasady bhp
najpowszechniejszy
obowiązujące w pracowni
składnik
skorupy chemicznej,
ziemskiej
– poprawnie nazywa sprzęt
i szkło laboratoryjne,
– odczytuje z układu
okresowego pierwiastków
chemicznych informacje
dotyczące krzemu,
– dzieli pierwiastki na
metale i niemetale,
– wymienia omawiane
materiały i tworzywa
pochodzenia naturalnego,
– podaje odmiany tlenku
krzemu(IV) występujące w
przyrodzie,
– wylicza zastosowanie
odmian
tlenku
krzemu(IV),
– omawia podstawowe
właściwości szkła,
– wymienia rodzaje i
zastosowanie szkła.
2.
Różne
formy –
wymienia
skały
występowania węglanu wapienne,
wapnia w przyrodzie i – rozumie, co to znaczy, że
ich zastosowania
substancja
jest
higroskopijna,
–
podaje
przykłady
Ocena dostateczna.
Uczeń:
Ocena dobra.
Uczeń:
Ocena bardzo dobra.
Uczeń:
Ocena celująca.
Uczeń:
– opisuje budowę tlenku
krzemu,
–
bada
i
opisuje
właściwości
tlenku
krzemu(IV),
– omawia proces trawienia
szkła.
– zapisuje równanie reakcji
tlenku krzemu(IV) z mocnymi
zasadami.
–
projektuje
doświadczenie,
które
wykaże, jaki jest charakter
chemiczny
tlenku
krzemu(IV),
– korzysta ze źródeł
wskazanych
przez
nauczyciela
w
celu
uzyskania informacji na
temat szkła i kwarcu oraz
zastosowania
tych
substancji.
– samodzielnie korzysta z
dostępnych źródeł w celu
uzyskania informacji na temat
szkła
i
kwarcu
oraz
zastosowania tych substancji.
–
nazywa
zjawisko
obserwowane
podczas
wykrywania
tlenku
węgla(IV),
–
omawia
sposób
wykrycia skały wapiennej,
–
bezpiecznie
wykonuje
doświadczenie, dzięki któremu
można wykryć wapień, oraz
proponuje
sposoby
wykrywania
produktu
gazowego,
–
projektuje
i
przeprowadza
doświadczenie,
dzięki
któremu można odróżnić
skałę wapienną od innych
skał i minerałów,
– pisze równanie reakcji
wyrażone schematem:
wapń → tlenek wapnia →
wodorotlenek wapnia →
węglan
wapnia
→
wodorowęglan wapnia.
25
3.
Różne
formy
występowania
siarczanu(VI) wapnia w
przyrodzie
i
ich
zastosowania
4. Alotropowe odmiany
węgla – występowanie,
właściwości
i
substancji
higroskopijnych,
– omawia zastosowanie
skał wapiennych,
– podaje nazwę i wzór
głównego składnika skał
wapiennych,
–
wyjaśnia
pojęcie
zjawiska krasowego,
– wie, jaki jest główny
składnik
kamienia
kotłowego,
– zapisuje wzory: węglanu
wapnia,
wodorotlenku
wapnia, tlenku wapnia i
tlenku węgla(IV),
– wie, na czym polega
„gaszenie wapna”.
– wie, co to są hydraty,
– dzieli sole na uwodnione
i bezwodne,
–
zapisuje
wzór
siarczanu(VI) wapnia,
– wymienia skały gipsowe,
– wymienia różnice we
wzorze gipsu palonego i
gipsu krystalicznego,
– omawia zastosowanie
skał gipsowych.
–
wyjaśnia
alotropii,
–
wymienia
pojęcie
odmiany
–
zapisuje
równanie
reakcji
przebiegające
podczas
termicznego
rozkładu węglanu wapnia,
–
omawia
proces
wietrzenia wapieni,
–
wyjaśnia
proces
twardnienia
zaprawy
murarskiej.
– zapisuje równanie reakcji
węglanu wapnia z kwasem
solnym,
– zapisuje równanie reakcji
tlenku
węgla(IV)
z
wodorotlenkiem wapnia.
–
projektuje
i
przeprowadza
doświadczenie, za pomocą
którego wykryje tlenek
węgla(IV),
– zapisuje równanie reakcji
wietrzenia wapieni.
– wyjaśnia pojęcie wody
krystalizacyjnej,
– zapisuje wzór gipsu
krystalicznego,
– opisuje różnice we
właściwościach hydratów
i substancji bezwodnych,
– przygotowuje zaprawę
gipsową,
–
opisuje
zjawiska
zachodzące
podczas
ogrzewania hydratów,
–
wyjaśnia
proces
twardnienia
zaprawy
gipsowej.
– omawia różnice w
budowie i właściwościach
diamentu i grafitu.
– zapisuje równanie reakcji
przebiegające
podczas
twardnienia zaprawy gipsowej,
– zapisuje równanie reakcji
otrzymywania gipsu palonego.
– przewiduje zachowanie
się
hydratów
podczas
ogrzewania,
–
wyjaśnia
pojęcia
hydratacji i dehydratacji,
–
projektuje
doświadczenie, w wyniku
którego
otrzyma
gips
palony.
– omawia różnice w budowie i
właściwościach
diamentu,
grafitu i fullerenów,
–
projektuje
i
przeprowadza
doświadczenie, za pomocą
26
–
wyjaśnia
zależność
twardnienia zaprawy gipsowej
od jej składu.
zastosowanie
alotropowe węgla,
– wymienia właściwości
diamentu i grafitu,
– omawia zastosowanie
odmian
alotropowych
węgla,
– podaje po trzy przykłady
zastosowania diamentu i
grafitu.
Dział 2. Chemia środków czystości
5. Mydło – najprostszy – wie, jakie związki
środek stosowany do chemiczne
należą
do
usuwania brudu
mydeł,
–
wymienia
sposoby
otrzymywania mydeł,
– podaje rodzaje mydeł,
– wie, jaką wodę nazywa
się wodą twardą,
– korzystając z tabeli
rozpuszczalności,
wskazuje związek trudno
rozpuszczalny
w
produktach reakcji mydła z
twardą wodą.
6. Rola detergentów w
usuwaniu brudu
–
podaje
przykłady
detergentów stosowanych
w życiu codziennym,
–
dokonuje
podziału
detergentów,
–
wyjaśnia
pojęcie
eutrofizacji,
–
analizuje
etykiety
środków czystości i podaje
nazwę głównego składnika
– zapisuje wzór ogólny
tłuszczu,
– opisuje słownie proces
zmydlania tłuszczów,
– wymienia produkty
powstające
podczas
zmydlania tłuszczów,
–
omawia
zjawisko
obserwowane
podczas
mycia się mydłem w
twardej wodzie.
– dzieli środki czystości ze
względu
na
ich
zastosowanie, wartość pH
ich roztworów oraz zakres
stosowania,
–
wyjaśnia
pojęcie
związków
powierzchniowo
czynnych,
–
wyjaśnia
pojęcie
–
omawia
zastosowanie
grafitu, diamentu i fullerenów
w aspekcie budowy tych
związków.
którego wykaże obecność
węgla
w
związkach
organicznych.
– projektuje doświadczenie, za
pomocą którego zbada odczyn
wodnego roztworu mydła,
–
wyjaśnia
pojęcie
hydrofilowości
i
hydrofobowości,
– omawia budowę mydła i
wskazuje w jego cząsteczce
część
hydrofobową
i
hydrofilową,
– wyjaśnia, dlaczego do mycia
w twardej wodzie należy użyć
więcej mydła,
– zapisuje równania reakcji
związków
powodujących
twardość wody z mydłem.
– opisuje budowę substancji
powierzchniowo
czynnych
innych niż mydło,
– wyjaśnia, czy detergent jest
biodegradowalny,
– wyjaśnia, na czym polega
proces eutrofizacji,
– zapisuje równanie reakcji
tłuszczu z wodorotlenkiem
sodu,
– projektuje doświadczenie
hydrolizy
tłuszczu
i
wyjaśnia
obserwowane
zjawiska,
– wyjaśnia, na czym
polegają
właściwości
myjące mydła,
– projektuje doświadczenie
pozwalające ocenić za
pomocą mydła, czy woda
jest twarda.
– zna wzory estrów glicerolu i
kwasów stearynowego oraz
palmitynowego,
– zapisuje równanie reakcji
zmydlania tłuszczu.
– wyjaśnia, na czym polega
proces usuwania brudu.
–
omawia
dodatki
zwiększające
skuteczność
prania, takie jak np. enzymy i
środki wybielające,
–
wymienia
środki
zmiękczające stosowane w
proszkach do prania zamiast
fosforanów(V) oraz omawia
ich wady i zalety.
27
7. Rola emulsji w życiu
codziennym
danego produktu,
– wskazuje na charakter
chemiczny
głównego
składnika badanego środka
czystości,
–
wyjaśnia,
dlaczego
podczas
stosowania
różnych środków do mycia
i
czyszczenia
należy
zachować
szczególną
ostrożność oraz stosować
się
do
instrukcji
zamieszczonych
na
etykietach.
– wyjaśnia pojęcie emulsji,
–
wymienia
rodzaje
emulsji,
– omawia zastosowania
emulsji.
detergentów
syntetycznych i omawia
ich zastosowanie,
– podaje nazwy i wzory
substancji
odpowiedzialnych
za
właściwości wybielające
niektórych detergentów.
–
wyjaśnia
konieczność
ograniczenia
zużycia
niektórych detergentów.
– opisuje tworzenie się
emulsji,
–
analizuje
skład
kosmetyków na podstawie
załączonych etykiet.
– wyjaśnia pojęcie fazy
rozproszonej
i
fazy
rozpraszającej,
– wyszukuje w dostępnych
źródłach informacje na temat
działania kosmetyków.
–
omawia
sposób
powstawania emulsji typu
o/w i w/o.
– projektuje i wykonuje
doświadczenie, w którego
wyniku otrzyma emulsję.
–
podaje
przykłady
naturalnych
produktów
zawierających substancje o
właściwościach leczniczych,
– wyjaśnia, na czym polega
działanie leków na organizm
człowieka,
– pisze równanie reakcji
chlorku baru z siarczanem(VI)
sodu oraz kwasu solnego z
tlenkiem magnezu.
–
projektuje
i
przeprowadza
doświadczenie wykazujące,
że
rozpuszczalność
w
wodzie oraz rozdrobnienie
substancji to czynniki,
które
wpływają
na
szybkość wchłaniania się
leku do organizmu.
– rozwija myśl: „Wszystko
jest trucizną i nic nie jest
trucizną”.
Dział 3. Chemia wspomaga nasze zdrowie. Chemia w kuchni
8. Wpływ substancji –
wyjaśnia
pojęcie – wymienia czynniki
biologicznie czynnych na substancji
biologicznie wpływające na szybkość
zdrowie człowieka
czynnej,
wchłaniania się leku do
–
podaje
przykłady organizmu człowieka,
substancji
biologicznie – wymienia podstawowe
czynnych,
drogi
wchłaniania
–
dzieli
substancje substancji do organizmu
biologicznie czynne na człowieka,
naturalne i syntetyczne – analizuje instrukcje
oraz na lecznicze i stosowania leku,
toksyczne,
– wyjaśnia, dlaczego
– wyjaśnia pojęcia dawki istotne jest przestrzeganie
leku oraz skuteczności zaleceń
dotyczących
leku,
dawkowania leków.
– wyjaśnia pojęcie dawki
28
9. Lecznicze właściwości
niektórych
substancji
biologicznie czynnych
10.
Toksyczne
właściwości niektórych
substancji biologicznie
czynnych
11. Wybrane składniki
żywności
śmiertelnej.
–
dzieli
lecznicze
substancje
biologicznie
czynne ze względu na ich
pochodzenie,
–
podaje
przykłady
leczniczych
substancji
biologicznie
czynnych
pochodzenia naturalnego i
syntetycznego.
–
wymienia
toksyny
niebezpieczne dla zdrowia
człowieka,
–
dzieli
substancje
toksyczne
biologicznie
czynne
na
substancje
pochodzenia roślinnego i
zwierzęcego
oraz
na
syntetyczne i naturalne.
– wymienia popularne
napoje,
– podaje nazwę głównego
składnika kawy i herbaty o
działaniu pobudzającym,
–
definiuje
pojęcie
substancji
antyodżywczych (dodatki
do żywności: konserwanty,
barwniki,
aromaty,
zagęszczacze,
– dokonuje analizy składu
leku
na
podstawie
załączonej do niego ulotki.
– pisze równanie reakcji
wodorowęglanu
sodu
z
kwasem solnym.
– projektuje i wykonuje
doświadczenie, za pomocą
którego sprawdzi odczyn
wodnego
roztworu
aspiryny,
– wyjaśnia, dlaczego na
nadkwasotę można użyć
roztworu wodorowęglanu
sodu lub amonu.
–
podaje
przykłady
substancji
toksycznych,
biologicznie
czynnych
pochodzenia roślinnego i
zwierzęcego,
syntetycznego
oraz
naturalnego.
– pisze równanie reakcji
otrzymywania tlenku węgla(II)
z kwasu mrówkowego,
– pisze równanie reakcji kwasu
chlorowodorowego
z
siarczkiem sodu.
– uzasadnia konieczność
stasowania dodatków do
żywności,
– wie, w jaki sposób
wykryć białko zawarte w
produkcie spożywczym,
– wie, jaki kwas zawarty
jest w napoju typu cola.
– omawia wady i zalety
dodatków stosowanych do
żywności,
–
omawia
znaczenie
i
konsekwencje
stosowania
dodatków do żywności, w tym
konserwantów,
– zapisuje równania reakcji
zachodzące
podczas
wykrywania jonów zawartych
w wodzie mineralnej.
–
projektuje
doświadczenie, w wyniku
którego otrzyma tlenek
węgla(II)
z
kwasu
mrówkowego,
–
projektuje
doświadczenie, w wyniku
którego
otrzyma
siarkowodór.
–
projektuje
i
przeprowadza
doświadczenie wykrywania
jonów zawartych w wodzie
mineralnej,
–
projektuje
doświadczenie, za pomocą
którego wykryje białko w
produkcie spożywczym,
–
projektuje
doświadczenie, za pomocą
29
–
korzysta z dostępnych
źródeł w celu uzyskania
informacji o występowaniu i
zastosowaniu
produktów
leczniczych
różnego
pochodzenia,
– analizuje budowę cząsteczki
aspiryny i zaznacza w niej
poznane grupy funkcyjne,
– wyjaśnia na podstawie
budowy cząsteczki aspiryny,
czym
mogą
być
spowodowane niekorzystne
dla organizmu skutki jej
nadużywania.
– wyszukuje w dostępnych
źródłach informacje na temat
występowania (pochodzenia):
czadu, siarkowodoru, rtęci,
solaniny,
atropiny
i
tetradotoksyn oraz skutków
zatrucia
i
sposobów
postępowania w razie zatrucia
tymi substancjami.
– wyjaśnia, dlaczego podczas
działania napoju typu cola na
tynk murarski wydziela się
gaz, oraz zapisuje ten proces
za
pomocą
równania
chemicznego,
– tłumaczy, dlaczego napojów
typu cola nie powinno się
podawać małym dzieciom,
– korzysta z dostępnych
źródeł w celu uzyskania
przeciwutleniacze).
12. Przyczyny psucia się
żywności i sposoby
zapobiegania
temu.
Procesy fermentacyjne
Dział 4. Chemia gleby
13.
Właściwości
fizyczne i chemiczne
gleb
14.
Podstawowe
substancje odżywcze w
glebach. Nawożenie gleb
którego
zbada
wpływ
napojów typu cola na
węglan
wapnia
oraz
zardzewiały gwóźdź.
– projektuje doświadczenie
ukazujące
zachodzenie
procesów
fermentacji
alkoholowej, octowej i
mlekowej.
informacji o działaniu kofeiny
na organizm ludzki.
–
wymienia
rodzaje
fermentacji octowej i
mlekowej,
–
wyjaśnia,
dlaczego
kupując
produkty
spożywcze, należy się
zapoznać
z
datą
przydatności do spożycia
(żywność) lub okresem
przydatności do użycia
(leki, kosmetyki),
–
wymienia
sposoby
zapobiegania psuciu się
żywności.
–
wyjaśnia
pojęcie
fermentacji alkoholowej,
octowej i mlekowej,
–
omawia
sposoby
konserwowania żywności,
– wyjaśnia przyczyny
psucia się żywności,
–
opisuje
metody
zapobiegania psuciu się
żywności.
–
opisuje
procesy
fermentacyjne
zachodzące
podczas
produkcji
wina,
otrzymywania
kwaśnego
mleka oraz kwaśnienia wina,
– pisze równania reakcji
przedstawiające
proces
fermentacji
alkoholowej,
octowej i mlekowej.
– wyjaśnia pojęcie gleby,
– wymienia podstawowe
właściwości fizyczne i
chemiczne gleby,
– podaje rodzaje gleb,
– wymienia składniki
gleby,
dzięki
którym
uzyskuje ona właściwości
sorpcyjne,
– wymienia przyczyny
zakwaszenia gleby.
– wyjaśnia, czym są
nawozy,
– wymienia najważniejsze
pierwiastki niezbędne do
rozwoju roślin,
– dzieli nawozy na
– wyjaśnia, jak się
zmienia pH roztworu po
wprowadzeniu do wody
substancji kwaśnych i
zasadowych,
– określa odczyn danej
próbki gleby,
– wyjaśnia, na czym
polegają
sorpcyjne
właściwości gleby.
– wyjaśnia, na czym polega
wietrzenie
biologiczne,
fizyczne i chemiczne skał,
–
wymienia
sposoby
regulowania odczynu gleby,
– opisuje wpływ pH gleby na
wzrost wybranych roślin.
–
projektuje
i
przeprowadza
doświadczenie,
dzięki
któremu określi pH gleby,
–
projektuje
i
przeprowadza
doświadczenie, za pomocą
którego
wykaże
właściwości
sorpcyjne
gleby.
– wyszukuje w dostępnych
źródłach informacje, jaka
gleba jest odpowiednia do
danej rośliny.
– wyjaśnia, z czego
wynikają
nieprawidłowości
w
rozwoju roślin,
–
podaje
przykłady
związków chemicznych
–
uzasadnia
potrzebę
stosowania nawozów,
– wykonuje proste obliczenia
zawartości
procentowej
pierwiastka w danym związku
chemicznym.
–
omawia
działanie
nawozów,
–
opisuje
sposób
otrzymywania
najważniejszych nawozów
sztucznych.
– pisze równanie reakcji
hydrolizy wybranych soli i
uzasadnia, jak ten nawóz
wpływa na zmianę pH gleby.
30
–
omawia
znaczenie
fermentacji
mlekowej
w
przemyśle spożywczym.
15. Degradacja i ochrona
gleb
naturalne i sztuczne.
–
wymienia
źródła
chemicznego
zanieczyszczenia gleb,
– podaje podstawowe
rodzaje
zanieczyszczeń
gleb.
Dział 5. Paliwa – dziś i w przyszłości
16.
Konwencjonalne –
wymienia
surowce
źródła energii
naturalne będące źródłem
pozyskiwania energii,
– podaje podstawowe
rodzaje energii,
– dzieli procesy na
egzoenergetyczne
i
endoenergetyczne,
– zna skład benzyny,
– definiuje, co to są
alkany,
– wie, co to jest szereg
homologiczny,
– wymienia rodzaje węgli
kopalnych,
– omawia skład ropy
naftowej,
–
wylicza
produkty
spalania węglowodorów.
17. Procesy przeróbki –
wyjaśnia
pojęcie
węgla kamiennego, ropy destylacji,
naftowej
i
gazu – wymienia produkty
ziemnego
destylacji ropy naftowej,
– wylicza zastosowania
najważniejszych
używanych jako nawozy.
– proponuje sposoby
ochrony
gleby
przed
degradacją.
–
omawia
czynniki
powodujące degradację gleby.
– korzysta z dostępnych
źródeł w celu uzyskania
informacji, jaki wpływ na
zdrowie człowieka ma
skażona gleba,
– zapisuje równania reakcji
wytrącania
osadu
sposobem
jonowym
skróconym.
–
rozwiązuje
zadania
rachunkowe
związane
z
obliczaniem stężenia jonów
zawartych w zanieczyszczonej
wodzie.
– uzasadnia, dlaczego
niektóre materiały są
stosowane jako surowce
energetyczne.
– zapisuje równania reakcji
spalania
całkowitego,
półspalania
oraz
spalania
niecałkowitego węglowodorów
mających od 1 do 18 atomów
węgla.
–
analizuje
tabelę
zawierającą
temperatury
topnienia
i
wrzenia
wybranych
alkanów
i
formułuje
wniosek
zależności tych temperatur
od
długości
łańcucha
węglowego.
–
rozwiązuje
zadania
rachunkowe na podstawie
równań
reakcji
spalania
substancji chemicznych.
–
wyjaśnia,
jakie
właściwości składników
mieszaniny
pozwalają
zastosować destylację do
jej rozdzielenia,
– wyjaśnia, czym się
– wyjaśnia, na czym polega
destylacja ropy naftowej,
– przestrzega zasad bhp
podczas
wykonywania
doświadczeń,
– przedstawia obserwacje
–
projektuje
doświadczenie,
dzięki
któremu
można
przeprowadzić destylację
ropy naftowej,
–
omawia
środki
– wyjaśnia, jaka jest zależność
między wielkością cząsteczek
węglowodorów wchodzących
w skład ropy naftowej a
przebiegiem
procesu
jej
destylacji,
31
produktów ropy naftowej,
– wymienia produkty
suchej destylacji węgla
kamiennego,
–
wie,
że
podczas
wykonywania
doświadczeń
z
ropą
naftową należy zachować
szczególne
środki
ostrożności,
– wie, że palącej się ropy
naftowej nie wolno gasić
wodą.
różnią
poszczególne
frakcje destylacji ropy
naftowej.
towarzyszące suchej destylacji
węgla kamiennego,
–
omawia
kolejność
wydzielania
produktów
destylacji,
korzystając
ze
schematu
kolumny
rektyfikacyjnej destylacji ropy
naftowej, i zwraca uwagę na
temperatury
wrzenia
składników.
18. Procesy zwiększające
ilość oraz poprawiające
jakość benzyny
–
wymienia
sposoby
zwiększania ilości i jakości
benzyny,
– wyjaśnia pojęcie liczby
oktanowej.
–
uzasadnia
konieczność
prowadzenia
krakingu
i
reformingu w przemyśle.
19. Alternatywne źródła
energii
– wymienia alternatywne
źródła energii.
–
wymienia
sposoby
zwiększania
liczby
oktanowej benzyny,
– wyjaśnia, na czym
polega
reforming
i
kraking.
– wyjaśnia przyczyny
poszukiwania
alternatywnych
źródeł
energii,
– wyjaśnia, czym są
biopaliwa i biomasa.
20. Wpływ uzyskiwania i
wykorzystywania
różnych
paliw
na
środowisko naturalne
–
wyjaśnia
pojęcie
kwaśnych deszczy,
–
wie,
że
spalanie
produktów destylacji ropy
– pisze równania reakcji
węgla pierwiastkowego i
siarki z tlenem,
– pisze równania reakcji
– wyjaśnia, czym są źródła
geotermalne,
– ocenia zalety i wady
alternatywnych źródeł energii.
– wyjaśnia zmianę pH wody
deszczowej
spowodowaną
tlenkami siarki, węgla i azotu,
–
analizuje
problemy
32
bezpieczeństwa,
które
należy zachować podczas
przeprowadzenia destylacji
ropy naftowej,
– opisuje zastosowanie
produktów destylacji ropy
naftowej,
– projektuje doświadczenie
umożliwiające
przeprowadzenie
suchej
destylacji
węgla
kamiennego,
–
rozwiązuje
zadanie
rachunkowe związane z
wyznaczaniem
wzoru
alkanu
na
podstawie
znajomości jego masy
cząsteczkowej.
–
analizuje
liczby
oktanowe benzyn i na tej
podstawie wskazuje na ich
jakość.
– omawia zalety i wady
alternatywnych
źródeł
energii,
– korzysta z różnych źródeł
w
celu
uzyskania
informacji o możliwości
zastosowania
energii
alternatywnej.
–
omawia
skutki
eksploatacji złóż surowców
energetycznych,
–
analizuje
skutki
– korzysta z dostępnych
źródeł w celu uzyskania
informacji na temat przeróbki
gazu ziemnego,
– analizuje schemat instalacji
do suchej destylacji węgla.
– omawia otrzymywanie
benzyny w wyniku syntezy
Fischera-Tropscha,
– pisze przykładowe równania
reakcji cyklizacji, krakingu i
izomeryzacji.
– analizuje na podstawie
dostępnych źródeł informacji
techniczne
możliwości
wykorzystania odnawialnych
źródeł energii w przemyśle,
transporcie i gospodarstwie
domowym.
–
omawia
zagrożenia
środowiska
naturalnego
wynikające z pozyskiwania
energii z reaktorów jądrowych
naftowej
zagraża
środowisku naturalnemu.
Dział 6. Chemia opakowań i odzieży
21.
Różne
rodzaje – zna kryteria podziału
opakowań
opakowań,
–
wymienia
rodzaje
opakowań,
–
podaje
funkcje
opakowań,
–
wylicza
rodzaje
materiałów służących do
produkcji opakowań.
22. Budowa, właściwości –
dokonuje
podziału
oraz
zastosowanie tworzyw sztucznych na
tworzyw sztucznych
polimeryzacyjne
i
polikondensacyjne,
–
wyjaśnia
pojęcia
polimeru,
monomeru,
reakcji polimeryzacji,
– wyjaśnia, co to są
termoplasty i duroplasty,
– klasyfikuje tworzywa
sztuczne w zależności od
ich właściwości (sposobu
zachowania
podczas
ogrzewania).
23. Włókna – materiały – dzieli włókna na grupy i
wykorzystywane
do wymienia ich przykłady,
otrzymywania
kwasów:
węglowego,
siarkowego(VI) i (IV)
oraz azotowego(V) z ich
tlenków,
– omawia zagrożenia
związane z wydobyciem
węgli kopalnych i ropy
naftowej.
środowiska
naturalnego
związane
z
wydobyciem
surowców
naturalnych
wykorzystywanych
do
uzyskania energii.
wynikające ze zwiększania
się
stężenia
tlenku
węgla(IV) w powietrzu.
– omawia zalety i wady
opakowań celulozowych,
metalowych i szklanych.
– analizuje opakowania i
proponuje bardziej oszczędne
lub mniej szkodliwe dla
środowiska.
– korzysta z dostępnych
źródeł w celu uzyskania
informacji
o
innych
opakowaniach
niż
omówione na lekcji (np.
tektura).
– wskazuje na zagrożenia
wynikające z wdychania
gazów
powstających
podczas spalania PVC.
– omawia otrzymywanie i
zastosowanie
ważniejszych
tworzyw sztucznych,
– wyjaśnia różnicę między
reakcjami polimeryzacji i
polikondensacji.
– zapisuje równanie reakcji
polimeryzacji
chlorku
winylu,
–
wskazuje
wśród
podanych
fragmentów
wzorów
tworzyw
sztucznych termoplasty i
duroplasty.
– pisze równania reakcji
przedstawione schematem:
karbid → acetylen → chlorek
winylu → polichlorek winylu.
– omawia zastosowanie
wybranych włókien.
–
omawia
właściwości
niektórych
włókien
oraz
– projektuje doświadczenie
umożliwiające
–
omawia
zwiększenia
33
i elektrowni wiatrowych,
– projektuje i przeprowadza
doświadczenie, którego celem
jest zbadanie wpływu stężenia
tlenku węgla(IV) na zmianę
temperatury otoczenia,
– projektuje i przeprowadza
doświadczenie, którego celem
jest zbadanie wpływu tlenku
siarki(IV) na rośliny zielone.
przyczyny
produkcji
wytwarzania odzieży
– wyjaśnia, do jakiej grupy
włókien należą wełna i
jedwab,
– opisuje właściwości
włókien.
24.
Sposoby
postępowania
z
odpadami pochodzącymi
z różnych rodzajów
opakowań oraz odzieży
– wymienia podstawowe
rodzaje
odpadów
w
gospodarstwie domowym,
– wyjaśnia, co to są
utylizacja i recykling.
–
wymienia
odpady
mające
największe
znaczenie
dla
rynku
surowców wtórnych.
wymienia ich zalety i wady,
– omawia związek wełny i
jedwabiu z właściwościami
białek,
– odróżnia włókna białkowe
od celulozowych.
identyfikację włókien.
–
uzasadnia
potrzebę
ponownego zagospodarowania
różnych rodzajów opakowań.
–
omawia
odpady
pochodzące z gospodarstw
domowych i szkoły,
– wskazuje na metody
ograniczenia
ilości
odpadów pochodzących z
gospodarstwa domowego i
szkoły.
34
włókien syntetycznych,
– podaje nazwy handlowe
popularnych
włókien
syntetycznych,
–
omawia
właściwości
użytkowe
włókien
syntetycznych w porównaniu
z właściwościami poznanych
włókien naturalnych.
– korzysta z dostępnych
źródeł w celu uzyskania
informacji na temat procesu
przetwarzania
papieru,
sposobu odzyskiwania metali
ze złomu oraz przetwarzania
tworzyw sztucznych.