Tadeusz Maria Kantor - jeden z najwybitniejszych twórców

Tadeusz Maria Kantor - jeden z najwybitniejs zych twórców polskiego teatru,
reżyser, scenograf, malarz i grafik, teoretyk sztuki, autor manifestów artystycznych,
animator życia kulturalnego, założyciel Teatru Cricot 2 w Krakowie, jedna
z najważnie jszych i najbardzie j charyzmatycznych postaci życia artystycznego w Polsce.
Urodził się 6 kwietnia 1915 r. w Wielopolu Skrzyńskim, gdzie spędził swoje dzieciństwo.
Ukończył gimnazjum w Tarnowie. W latach 1934-1939 studiował w krakowskiej Akademii
Sztuk Pięknych malarstwo i scenografię. Jako student odwiedzał Wielopole i wtedy zaprzyjaźnił
się z miejscowym wikarym ks. Julianem Śmietaną, który zlecał przyszłemu artyście różne prace
plastyczne, m.in. namalowanie portretu swego patrona św. Juliana. Podczas okupacji niemieckiej
Tadeusz Kantor założył w Krakowie konspiracyjny Teatr Niezależny, w którym wystawiał dla
zaufanej publiczności repertuar narodowy, m.in. Balladynę Juliusza Słowackiego i Powrót
Odysa Stanisława Wyspiańskiego.
Po wojnie włączył się aktywnie w odbudowę życia artystycznego; był m.in.
współorganizatorem I Wystawy Sztuki Nowoczesnej w Krakowie w 1948 r. Jako scenograf
współpracował z krakowskimi teatrami. Po wizycie w Paryżu (1955) zaczął jako pierwszy
w Polsce uprawiać własną odmianę malarstwa informel, którego idee próbował przenieść
na grunt teatralny w założonym wraz z Marią Jaremą teatrze Cricot 2 (Mątwa, 1956; Cyrk, 1957).
W 1965 r. zrealizował swój pierwszy happening Cricotage (warszawski Pałacyk Sztuki),
a później List i Lekcję anatomii II (1969, we współpracy z Galerią Foksal), a także Panoramiczny
happening morski (Osieki, 1967). Przez pierwsze 20 lat Kantor wystawiał wyłącznie sztuki
Witkacego, a później również własne. W 1975 r. ogłosił Manifest teatru śmierci i wyreżyserował
Umarłą klasę. Spektakl ten przyniósł mu międzynarodowe uznanie. Przejmująca atmosfera
„teatru śmierci” i związana z nim metafora powrotu, cytaty - „klisze pamięci”, korowody
charakterystycznych postaci (Człowiek z Walizką, Dwóch Chasydów) i rekwizyty (np. Deska
ratunku), były od tej pory stale obecne w teatrze i sztuce Kantora, która w coraz większym
stopniu eksplorowała obszar osobistej i zbiorowej biografii (Wielopole, Wielopole, 1979).
Charakterystyczną cechą jego twórczości było łączenie dyscyplin, stąd też znac ząca
obecność malarstwa w jego teatrze; ostatni spektakl (Dziś są moje urodziny, 1990) rozgrywał się
w pustych ramach obrazu. Liczne podróże zagraniczne i kontakt ze światową awangardą
skutkowały w jego sztuce otwieraniem coraz to nowych wątków i manifesta mi, wyjaśniającymi
artystyczne motywy przemian. Stworzył bezprecedensowy, odrębny także w warstwie językowej
autokomentarz do niemal całej swojej twórczości, składający się z wielu stron tekstów, rysunków
i objaśnień. Sam siebie określał jako „artystę wędrowca” i „wiecznego awangardzistę”, a sztukę
jako „wieczną podróż” i „tułaczkę”. Teatr Kantora przeistaczał się kolejno w „teatr
autonomiczny”, „teatr informel”, „teatr permanentnego rozwoju form teatralnych”, „teatr zero”,
„teatr popularny”, „teatr niemożliwy” oraz „teatr śmierci”(1975), od którego datuje się wielka,
międzynarodowa kariera i sława artysty. Powstały wówczas jego najwybitniejsze
spektakle: Umarła klasa; Wielopole, Wielopole; Niech sczezną artyści; Nigdy już tu nie
powrócę oraz spektakl, którego premiera odbyła się już po jego śmierci – Dziś są moje urodziny.
We wszystkich tych spektaklach motywem głównym jest śmierć, przemijanie, pamięć.
Kantor był laureatem wielu nagród artystycznych oraz odznaczeń państwowych, polskich
(1981, nagroda państwowa I stopnia) i zagranicznych, m.in. francuskiej Legii Honorowej.
W 1981 r. w Krakowie powstała Cricoteka – ośrodek dokumentujący działalność teatru Cricot 2.
Tadeusz Kantor zmarł 8 grudnia 1990 r. w Krakowie. Pochowany został na cmentarzu
Rakowickim. Był jednym z najwybitniejszych XX-wiecznych reformatorów teatru.
1
Ogromny wpływ na całą twórczość Kantora miało jego dzieciństwo, spędzone wraz
z siostrą, mamą i babcią w Wielopolu Skrzyńskim, które w znacznym stopniu uformowało jego
wyobraźnię i wrażliwość. Ówczesne Wielopole, sceny zapamiętane z życia jego mieszkańców,
z życia parafii, plebanii, wpisane w czas I wojny światowej, wielokrotnie powracały jako motyw
scen w spektaklach teatru Cricot 2. Jednak najbardziej swoją rodzinną miejscowość rozsławił
Kantor sztuką Wielopole, Wielopole, w której powrócił do „klisz pamięci” z okresu swojego
dzieciństwa. W 1983 r. wrócił do Wielopola Skrzyńskiego, by wystawić ją w miejscowym
kościele. Również wiele postaci i rekwizytów to symbole podkarpackich miejscowości:
Wielopola, Ropczyc, Strzyżowa, Frysztaka czy Pstrągówki. W swoich spektaklach uwieczniał
Kantor zachowane w pamięci z czasów swojej młodości obrazy i postaci oraz klimaty miasteczek
województwa podkarpackiego.
W celu upamiętnienia i uczczenia wybitnego Wielopolanina, w jego rodzinnej
miejscowości w 1996 r. utworzono Izbę Pamięci Tadeusza Kantora - obecnie Ośrodek
Dokumentacji i Historii Regionu Muzeum Tadeusza Kantora, mieszczący się w starej plebani,
miejscu Jego urodzin. Zwiedzający mają okazję zapoznania z pracami scenograficznymi,
korespondencją i zapiskami reżyserskimi oraz słynnymi rekwizytami ze sztuk Tego wybitnego
artysty związanego z Wielopolem Skrzyńskim i Podkarpaciem.
2