docCo to są czynniki ryzyka?
download 
Reklamacja Transkrypt
Co to są czynniki ryzyka?
Jak kształtować wzorce zachowań w prewencji? II KATEDRA KARDIOLOGII Collegium Medicum UMK Czym jest zdrowie? Zdrowie jest pełnym dobrostanem psychicznym, fizycznym i społecznym, a nie wyłącznie brakiem choroby lub niedomagania (WHO, 1997 r.). Zdrowie to stan lub zdolność organizmu ludzkiego do wykonywania odpowiednich czynności w określonych warunkach środowiskowych. Co to są czynniki ryzyka? Powszechnie używany termin do określenia czynników, które są istotnie związane z ryzykiem powstania choroby, a które nie są wystarczające do jej wywołania. Epidemiologia - Polska Co trzeci zgon sercowo - naczyniowy u mężczyzn i co dziesiąty u kobiet dotyczy osób poniżej 64 roku życia. W ciągu jednego roku choroby serca i naczyń pozbawiają przedwcześnie życia prawie 24 tysięcy mężczyzn i ponad 8 tysięcy kobiet Epidemiologia - Europa Populacja europejska jest najstarsza na świecie CVD 49 % wszystkich zgonów i 30% zgonów poniżej 65 roku życia W 2000 roku CVD stanowiły 22% wszystkich lat utraconych z powodu inwalidztwa Europa Środkowa i Wschodnia 10 x więcej przedwczesnych zgonów z CVD w porównaniu z innymi krajami europejskimi CVD 10 lat później u kobiet Epidemiologia – podsumowanie W Polsce ok. 45 % zgonów spowodowanych jest przez choroby układu krążenia. Przeciętny Kowalski żyje około 8 lat krócej niż mieszkaniec Europy Zachodniej, 30% Polaków nigdy nie mierzyło profilaktycznie poziomu cholesterolu, a tylko 9 % z nas jako sposób rozładowania stresu wskazuje aktywność fizyczną. Za to aż 29% dorosłych Polaków, czyli ok. 9 mln osób, nałogowo pali papierosy. 40 % z nich umrze przed 65 rokiem życia. Profilaktyka pierwotna chorób układu krążenia to kompleks działań edukacyjnych, wychowawczych, fizycznych, psychologicznych, socjalnych i zawodowych, a także stosowanie środków medycznych w celu eliminacji czynników ryzyka i zapobieganiu rozwojowi chorób układu krążenia. Wg WHO promocja zdrowia: - Jest to proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem i jego poprawą. - Tworzy ujednoliconą koncepcję sposobów i warunków życia w celu zachowania zdrowia. Czynniki ryzyka zdrowia CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE CZYNNIKI BIOLOGICZNE STYL ŻYCIA CZYNNIKI PSYCHOSPOŁECZNE ZDROWIE OPIEKA ZDROWOTNA INNE BIOMARKERY RYZYKA Czynniki ryzyka zdrowia Czynniki środowiskowe Abiotyczne CHEMICZNE Środowiskowe Pestycydy Nawozy Metale ZAGROŻENIA Biotyczne „Czyste powietrze, woda i gleba!” BIOLOGICZNE Bakterie Technologiczne Środki czystości Pleśnie Przedmioty użytku Pasożyty Leki Szkodniki Enzymy FIZYCZNE Mechaniczne Promieniotwórcze Kamienie Piasek Radionuklidy Czynniki biologiczne Uwarunkowania genetyczne Zalecenia dotyczące badań genetycznych Testy DNA służące do wykrywania częstych polimorfizmów genetycznych aktualnie nie przyczyniają się w istotnym stopniu do rozpoznań, przewidywania ryzyka ani leczenia pacjentów i nie można ich obecnie zalecać. Dodatkowa wartość oceny genotypu jako postępowania alternatywnego lub uzupełniającego ocenę fenotypu w celu skuteczniejszego zmniejszenia ryzyka i wczesnej prewencji u krewnych nie może być zalecana. Czynniki biologiczne Wiek Płeć U kobiet i osób starszych należy oceniać ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego w taki sam sposób jak w innych grupach w celu ustalenia potrzeby stosowania określonych metod leczenia. ZMIANA STYLU ŻYCIA JAKO ISTOTNE POSTĘPOWANIE W PROFILAKTYCE CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA Styl życia Styl życia to suma zachowań uwarunkowanych czynnikami poznawczymi, nastawieniami, motywacji i preferencjami jednostki (J. Tylka). Aktywność ruchowa Sposób spędzania wolnego czasu Odżywianie Używki Zachowania seksualne HIGIENA OSOBISTA AKTYWNOŚĆ RUCHOWA POZYTYWNE RELACJE MIĘDZYLUDZKIE RADOŚĆ KOMFORT FIZYCZNY I PSYCHICZNY ZDROWY STYL ŻYCIA PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE RADZENIE SOBIE ZE STRESEM ZADOWOLENIE WYPOCZYNEK CZYNNY I BIERNY ENERGIA Styl życia Aktywność ruchowa Sposób spędzania wolnego czasu Wprowadzenie do swojego życia systematyczności w kontrolowaniu stanu zdrowia w tym przynajmniej 30 minut umiarkowanej aktywności fizycznej dziennie (spacer do pracy, jazda na rowerze, pływanie, itp.), Styl życia Aktywność ruchowa CHD - ryzyko Aktywność 30 minut Otyłość/ zesp. met./ cukrzyca Prawidłowa masa ciała/ bez cukrzycy Poziom aktywności fizycznej J.Nutr.Biochem. 2003; 14: 122 Wpływ wysiłku fizycznego na umieralność ogólną (All-Cause Mortality) Umieralność ze wszystkich przyczyn u mężczyzn i kobiet * Korzystny efekt Siła dowodów (EBM) Zależność od dawki wysiłku fizycznego + C + * analiza wyników 44 badań przeprowadzonych w okresie ostatnich 34 lat Wniosek: Aktywność fizyczna związana z wydatkiem energetycznym > 1000 kcal . tydz-1 (4200 kJ . tydz-1 ) wiąże się z 30 % redukcją umieralności ogólnej Med. Sci Sports Exerc, 2001, 33, 354 Styl życia Odżywianie Styl życia Zasady racjonalnego odżywienia 1. Pij dużo napojów Codziennie powinno się wypijać co najmniej 2 litry płynów. Najlepiej nadają się: woda mineralna, herbaty ziołowe i niesłodzone soki owocowe. Zasady racjonalnego odżywienia 2. Zmniejsz ilość spożywanych tłuszczy Zaleca się zmniejszenie ilości spożywanych tłuszczy. Dziennie nie powinno się przekraczać 60 gram tłuszczy. Stanole i sterole roślinne, zwane również fitosterolami i fitostanolami, obniżają stężenie cholesterolu w surowicy krwi poprzez częściowe hamowanie wchłaniania cholesterolu w jelitach. Obecnie substancje te są obecne w szeregu produktach spożywczych i dostępne dla wszystkich, którzy pragną obniżyć stężenie cholesterolu, np.: margarynach czy jogurtach. Zasady racjonalnego odżywienia 3. Zmniejsz ilość spożywanych mięs Spożywanie mięsa dwa razy w tygodniu w zupełności wystarczy, aby pokryć zapotrzebowanie na żelazo. Zaleca się przyrządzanie chudych mięs, takich jak cielęcina, mięso z kurczaka czy indyka. Zasady racjonalnego odżywienia 4. Jedz dużo warzyw i owoców Zalecane jest spożywanie 5 porcji warzyw lub owoców rozłożonych w ciągu dnia. W ten sposób organizm zostaje zaopatrywany w cenne witaminy i substancje mineralne oraz wspomagające zdrowie drugorzędne substancje roślinne. Zasady racjonalnego odżywienia 5. Jedz ryby dwa razy w tygodniu Regularne spożywanie ryb jest szczególnie zalecane ze względu na zawarte w nich wysokowartościowe białko, wielokrotnie nienasycone kwasy tłuszczowe (omega-3) oraz witaminę D oraz B12. Poza tym ryby morskie zawierają cenny dla zdrowia jod. Zasady racjonalnego odżywienia 6. Pamiętaj jedz dużo produktów pełnozbożowych Produkty z białej mąki czy oczyszczony ryż należy zastąpić produktami z pełnego ziarna. Wskazane są kasze, płatki owsiane, brązowy ryż, sezam. Zasady racjonalnego odżywienia 7. Unikaj soli Sól jest składnikiem wielu przetworzonych produktów spożywczych dlatego należy pamiętać, że jest jej sporo w wędlinach, konserwach, oraz innych gotowych produktach. Potrawy staraj się przyprawiać ziołami. Zasady racjonalnego odżywienia 8. Jedz zdrowe tłuszcze i oleje Zaleca się stosowanie tłuszczy i olejów pochodzenia roślinnego, bogatych w nienasycone kwasy tłuszczowe np. oliwy z oliwek. Oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia cechuje się przewagą kwasu oleinowego, który jest kwasem tłuszczowym jednonienasyconym (MUFA). Do nasyconych kwasów tłuszczowych należą: kwas palmitynowy i stearynowy, które stanowią 17% składu oliwy. Z punktu widzenia żywieniowego ważną rolę odgrywają kwasy: linolowy, należący do grupy kwasów omega 6 i linolenowy należący do grupy kwasów omega 3. Stanowią one odpowiednio 8 i 1% składu oliwy z oliwek. Kwasy te mają bardzo istotne znaczenie w profilaktyce i leczeniu chorób układu krążenia: wpływają korzystnie na profil lipidowy, obniżają zawartość triglicerydów, cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL i VLDL oraz wolnych kwasów tłuszczowych, działają antyarytmicznie, mają korzystny wpływ na ciśnienie krwi, działają antyagregacyjnie, czyli przeciwzakrzepowo, wykazują korzystny wpływ na śródbłonek naczyń, oddziaływają przeciwzapalnie. Zasady racjonalnego odżywienia 9. Oszczędnie z alkoholem, słodyczami oraz posiłkami typu fast food Alkohol powinien być spożywany przy specjalnych okazjach i w umiarkowanych ilościach. Czerwone wino, któremu przypisuje się pozytywny wpływ na układ krwionośny, powinno również być spożywane z umiarem i tylko do posiłku. Przekąski słodkie i słone, chipsy, napoje gazowane, dania gotowe sporządzane na szybko, czyli produkty wysoko przetworzone nie mogą stać się podstawą naszego żywienia Styl życia Otyłość norma BMI = 20 - 25 nadwaga BMI = 25 - 30 otyłość BMI > 30 BMI = masa ciała (wzrost)2 [ ] kg m2 Styl życia Otyłość Przyczyną otyłości jest przyjmowanie nadmiaru energii w stosunku do jej zużycia. Nie zawsze jest ona bezpośrednią konsekwencją przejadania się i braku aktywności fizycznej. Występowanie otyłości warunkują: czynniki genetyczne (ok. 20% przypadków), zaburzenia czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego, niewłaściwy skład diety, częstość i obfitość spożywanych posiłków, zażywanie niektórych leków, uszkodzenie podwzgórza mózgu. Styl życia Otyłość Styl życia Zespół metaboliczny (metabolic syndrome – MS) definiuje się jako współwystępowanie powiązanych ze sobą czynników ryzyka pochodzenia metabolicznego, sprzyjających rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych o podłożu miażdżycowym oraz cukrzycy typu 2. MS ujawniają czynniki • Otyłość centralna • ≥94cm mężczyźni • ≥80cm kobiety • 2 z 4 czynników • TG >150mg% (1,7mmol/l) • <40mg% (1,0mmol/l) m <50 (1,3) k • RR ≥130mmHg skurczowe lub ≥85mmHg rozkurczowe • Glukoza na czczo ≥100mg% (5,6mmol/l) lub DM t. II Styl życia Otyłość Rozpowszechnienie nadwagi i otyłości u dorosłej populacji mieszkańców Polski w zależności od wieku w roku 2009 (dane GUS) wiek Styl życia Otyłość Korzyści z obniżenia masy ciała o 10 kg Umieralność 20 % umieralności ogólnej 30 % zgonów na cukrzycę 40 % zgonów na raka powodowanego otyłością Ciśnienie krwi RRS o 10 mmHg RRR o 20 mmHg Cukrzyca Stężenie glukozy na czczo o 50 % Lipidy Stężenie cholesterolu całk. o 10 % cholesterolu LDL o 15 % TG o 30 % cholesterolu HDL o 8 % Scottish Intercollegiate Guidelines Network 1996 „.. Niech pożywienie będzie dla ciebie lekarstwem, a lekarstwo – twoim pożywieniem…” HIPOKRATES … zjemy wszystko? http://biznes.interia.pl/galerie … zjemy wszystko? http://biznes.interia.pl/galerie … zjemy wszystko? http://biznes.interia.pl/galerie Precz z fast-foodami !!! Uwielbiane, zwłaszcza przez dzieci to przede wszystkim źródło tłuszczu. 100 g frytek ma aż 560 kcal (40 proc. kalorii przypada na ziemniaki, a pozostałe - na tłuszcz). W czasie wielokrotnego podgrzewania tłuszczu uwalniają się z niego szkodliwe substancje, np. nadtlenki lipidowe, które przyspieszają procesy miażdżycowe i rakotwórcze. Taki tłuszcz, mimo że pochodzenia roślinnego, stanowi też najbogatsze źródło tzw. kwasów tłuszczowych trans. Są one szkodliwe i działają na nasz organizm, tak jak nasycone kwasy tłuszczowe pochodzenia zwierzęcego, czyli podnoszą poziom "złego" cholesterolu (LDL), a obniżają "dobrego" (HDL). Im więcej takiego tłuszczu, znajduje się w naszej diecie, tym gorzej dla zdrowia. Wpływ trans-kwasów tłuszczowych (TFA) na procesy związane z rozwojem zespołu metabolicznego. TFA występuje w tłuszczach smażalniczych, wyrobach cukierniczych i czekoladowych, w żywności typu fast food. źródło: http://www.phmd.pl/ Spożycie alkoholu jednostki Styl życia Używki – spożycie alkoholu Udary, wypadki, marskość wątroby, zapalenie trzustki, nowotwory, kardiomiopatia alkoholowa, zaburzenia rytmu serca 3 2 1 0 ChNS Alkohol 175 ml wina 420 ml piwa 50 ml 40% alkoholu 10-30g etanolu mężczyźni 10-20g etanolu kobiety HDL ,trójglicerydy , parametry krzepnięcia --> fibrynogen , antytrombina III , plazminogen , tkankowy aktywator Styl życia Używki – spożycie alkoholu JEDNA JEDNOSTKA ALKOHOLU RÓWNA SIĘ: 250 ml piwa 1 lampka wina (125ml) 1 kieliszek wódki (25ml) 1 mała lampka sherry (50m) Styl życia Używki – spożycie alkoholu Styl życia Używki – spożycie alkoholu Przewlekłe spożywanie alkoholu w ilości większej niż 2 jednostki na dzień u kobiet oraz 3 jednostki na dzień u mężczyzn, może doprowadzić do poważnych zaburzeń ze strony układu krążenia, takich jak nadciśnienie tętnicze lub udar mózgu. Alkohol ma dużo kalorii, 1 gram = 7 kcal, więc przy nadwadze i otyłości należy ograniczyć lub unikać spożycia napojów alkoholowych. Alkohol może pogorszyć regulację stężenia cukru we krwi. Dlatego osoby z cukrzycą powinny zachować szczególną ostrożność. Jeśli spożywają alkohol to tylko podczas lub po posiłku. Szczególnie niekorzystne jest przyjmowanie alkoholu przez osoby w wieku rozwojowym. Przewlekłe spożycie alkoholu może prowadzić również do uzależnienia i licznych konsekwencji zdrowotnych i społecznych. Styl życia Używki – palenie tytoniu obniżenie podaży tlenu (Hb + CO) tworzenie utlenowanych form lipidów wzrost przepuszczalności śródbłonka dla lipidów wzrost adhezji płytek krwi pobudzenie układu współczulnego indukcja reakcji immunologicznych ze ścianą naczynia Ryzyko choroby wieńcowej u palaczy spada do poziomu u osób niepalących po 1-5 latach od zaprzestania palenia !!! Co grozi palaczowi? Palenie papierosów w Polsce: osoby palące 33% osoby niepalące 67% 78% byli palacze 22% osoby, które nigdy nie paliły Zalecenia dotyczące palenia tytoniu Palenie tytoniu w każdej postaci jest silnym i niezależnym czynnikiem ryzyka CVD i dlatego należy go unikać. Ekspozycja na bierne palenie zwiększa ryzyko CVD i należy jej unikać. Młodych ludzi trzeba zachęcać do tego, aby nie zaczynali palić. Wszystkim osobom palącym należy doradzać zaprzestanie palenia i oferować pomoc w tym zakresie. Palenie bierne Dym tytoniowy dzieli się na dwie fazy cząsteczkową (smolistą) gazową. Strumień główny płynie poprzez tytoń papierosowy do ust palacza i składa się w 8% z fazy cząsteczkowej i w 92% z fazy gazowej - łączny czas inhalacji głównego strumienia przez palacza wynosi około 20 sekund. Strumień boczny wydziela się z końcówki palonego papierosa i złożony jest w 15% z fazy cząsteczkowej i w 85 % z fazy gazowej. Zsumowane ryzyko względne wystąpienia choroby niedokrwiennej serca w zależności od różnego poziomu narażenia niepalących małżonków Względne ryzyko choroby wieńcowej u niepalących małżonków w zależności od długości czasu ekspozycji na bierne palenie He J. i wsp.: NEJM 1999; 340:920-926 Odsetek mężczyzn ze chorobą wieńcową w trakcie kolejnych lat obserwacji „Light Passive – nieznaczne narażenie na bierne palenie" odnosi się do najniższego kwartyla stężenia kotyniny w grupie niepalących (0-0.7 ng/ml), „Heavy Passive – znaczne narażenie na bierne palenie" odnosi się do trzech najwyższych kwartyli stężenie kotyniny (0.8 to 14.0 ng/ml), „Light Active – aktywnie palący niewiele papierosów" odnosi się do mężczyzn palących 1-9 papierosów dziennie. Whincup P i wsp.: BMJ 2004; 329:200-205 Ocena wskaźnika ryzyka wystąpienia ostrego zespołu wieńcowego u osób narażonych na bierne palenie w zależności od liczby czynników ryzyka Panagiotaklos D. i wsp. The CARDIO 2000 case-control study” BMC Public Health 2002. 2:9 Co wdychamy? 4000 substancji chemicznych 43 czynniki wywołujące raka 500 trucizn Na całym świecie nie ma takiego filtra, który byłby w stanie odfiltrować wszystkie szkodliwe składniki Składniki dymu tytoniowego W dymie tytoniowym występuje około 4,800 składników Faza gazowa – – – – – Cyjanowodór Amoniak Benzen Formaldehyd Tlenek węgla Faza cząsteczkowa – – – – – Nikotyna Nitrozaminy Ołów Kadm Polon-210 11 udowodnionych ludzkich karcynogenów A Twoje dzieci? Jeden palący rodzic zwiększa ryzyko nagłej śmierci niemowlęcia, astmy, zapalenia oskrzeli i zapalenia płuc od 25 do 40 %. NPAIHB quoting National Cancer Institute, http://cancercontrol.cancer.gov/tcrb/monographs/10/m10_1.pdf and U.S. Dept of Health & Human Services http://www.cdc.gov/tobacco/sgr/sgr_forwomen/index.htm. and Cook, D.G. and D.P. Strachan. Health Effects of Passive Smoking, Torax 54:357-366. 1999 Chorobowość i śmiertelność dzieci ~6200 dzieci umiera każdego roku w USA w rezultacie ekspozycji na dym tytoniowy ~5.4 millionów przypadków chorobowych wśród dzieci jest związanych z biernym paleniem Roczny koszt związany z biernym paleniem: ~$ 4.6 miliardów Di Franza JR, Lew RA. Pediatrics. 1996;97:560-568. Domy wolne od dymu tytoniowego Dzieci i młodzież, którzy mieszkają w domach wolnych od dymu tytoniowego mają o 75% mniejsze prawdopodobieństwo zostania palaczami w przyszłości. Palące nastolatki, mają 2 razy większą szansę na porzucenie palenia, jeżeli mieszkają w domach wolnych od dymu. WSKAŹNIK RYZYKA ŚWIEŻEGO ZAWAŁU SERCA WZGLĘDEM PŁCI I WIEKU (Populacja 4 mln 300 tys., Piemont, Włochy) WIEK < 60 lat 60 lat Porównanie (< 60 lat 60 lat) PŁEĆ Mężczyźni Kobiety Obie płcie Mężczyźni Kobiety Obie płcie Mężczyźni Kobiety Obie płcie Przed zakazem X - XII 2004 W czasie zakazu II - VI 2005 X - XII 2003 lI - VI 2004 1.08 (0.95-1.23) 0.88 (0.64-1.20) 1.06 (0.93-1.19) 1.05 (0.96-1.14) 1.02 (0.92-1.13) 1.05 (0.98-1.12) P = 0.73 P = 0.37 P = 0.89 0.91 (0.82-1.01) 0.75 (0.58-0.96) 0.89 (0.81-0.98) 1.03 (0.96-1.11) 1.05 (0.97-1.14) 1.05 (1.00-1.11) P = 0.04 P = 0.01 P = 0.003 Barone-Adesi, L.i wsp.: European Heart Journal, 2006, 27, 2468-2472 Opieka zdrowotna Dostępność Akceptacja pracowników, metod, urządzeń Zorganizowanie Skuteczność Koszty Czynniki psychospołeczne Główne przesłanie — Interwencje psychologiczne mogą przeciwdziałać stresowi psychospołecznemu oraz sprzyjać zdrowym zachowaniom i stylowi życia. Umiejętność radzenia sobie ze stresem Wykształcenie Stosunki społeczne Satysfakcja z wykonywanej pracy Warunki mieszkaniowe Dochody Poczucie bezpieczeństwa Czynniki psychospołeczne Umiejętność radzenia sobie ze stresem (%) (%) Jedzenie na stres ?? http://www.google.pl/ Czynniki psychospołeczne Status społeczno - ekonomiczny W wielu badaniach prospektywnych wykazano, że wśród mężczyzn i kobiet charakteryzujących się niskim statusem społeczno-ekonomicznym, zdefiniowanym jako niski poziom wykształcenia, małe dochody, wykonywanie pracy o niskim statusie lub zamieszkiwanie w biednej okolicy, obserwuje się większą umieralność ogólną i umieralność z powodu chorób sercowo – naczyniowych. Satysfakcja z wykonywanej pracy Reorganizacja warunków pracy w celu zwiększenia autonomii i kontroli nad wykonywaną pracą może spowodować poprawę wsparcia społecznego oraz zmniejszenie fizjologicznych reakcji stresowych. Zmniejszanie stresu związanego z pracą u personelu kierowniczego i nadzorującego może zatem korzystnie wpływać na zdrowie tych osób, a także zwiększać postrzegane wsparcie społeczne u ich podwładnych. Satysfakcja z wykonywanej pracy stres związany z rolą zawodową i społeczną Stres związany z relacjami interpersonalnymi stresowy sposób wykonywania pracy złe fizyczne warunki pracy stres związany z odnalezieniem miejsca w organizacji stres związany z rozwojem zawodowym Człowiek stres związany z pogodzeniem funkcjonowania w organizacji i poza nią Zalecenia Należy stosować różnorodne interwencje behawioralne łączące edukację zdrowotną, wysiłek fizyczny i psychologiczne metody leczenia psychospołecznych czynników ryzyka oraz nauki radzenia sobie z chorobą W przypadku klinicznie istotnych objawów depresji, lęku lub wrogości należy rozważyć psychoterapię, stosowanie leków lub połączenia tych metod. Takie podejście może ograniczać objawy związane z nastrojem i poprawiać jakość życia związaną ze zdrowiem, chociaż nie ma jednoznacznych dowodów korzystnego wpływu na sercowe punkty końcowe. Częstość wybranych czynników ryzyka Kobiety Mężczyźni Palenie tytoniu 25 % 42% Nadciśnienie tętnicze 33 % 42 % Cholesterol>5,0 64 % 67 % Otyłość BMI30,0 20 % 20 % Cukrzyca 7% 8% Mała aktywność fizyczna 55 % 49 % Wskaźniki umieralności z powodu chorób układu krążenia w wybranych krajach: Rosja Bułgaria Rumunia Węgry Polska POLSKA Czechy Szkocja Irlandia Finlandia Anglia/Walia Mężczyźni 35-74 Kobiety 35-74 Austria USA Niemcy Grecja Norwegia Szwecja Holandia Włochy Hiszpania Szwajcaria Francja 0 500 1000 Wsk. liczby zgonów/1000 1500 stan na 2005 r. Szacowanie ryzyka Ocena ryzyka ogólnego umożliwia: wyodrębnienie osób szczególnie zagrożonych, podjęcie właściwych decyzji terapeutycznych, a także monitorowanie postępu leczenia. Nielipidowe czynniki ryzyka • czynniki poddające się modyfikacji • • • • • • • nadciśnienie tętnicze palenie papierosów stan prozakrzepowy cukrzyca otyłość mała aktywność fizyczna dieta aterogenna • czynniki niepoddające się modyfikacji • wiek • płeć męska • przedwczesna ChW w wywiadzie rodzinnym Szacowanie ryzyka Tablice ryzyka Zalety posługiwania się tablicą ryzyka → Intuicyjne, łatwe w użyciu narzędzie Uwzględnia wieloczynnikowy charakter chorób serca i naczyń Zapewnia elastyczność leczenia — jeżeli nie można osiągnąć doskonałego wyniku w przypadku określonego czynnika ryzyka, to ryzyko nadal można zmniejszyć poprzez uzyskanie większych zmian innych czynników ryzyka Umożliwia bardziej obiektywną ocenę zmian ryzyka w czasie Dostarcza klinicystom wspólnego języka odnoszącego się do ryzyka Pokazuje, w jaki sposób ryzyko zwiększa się z wiekiem Nowa tablica ryzyka względnego ułatwia zilustrowanie, że u młodej osoby z małym ryzykiem bezwzględnym ryzyko względne może być dość znaczne i poddawać się modyfikacji W takiej sytuacji użyteczne może być również obliczenie indywidualnego „wieku ryzyka” (risk age) Szacowanie ryzyka Tablice ryzyka Tablice ryzyka można wykorzystywać jako źródło przybliżonych wskazówek na temat efektów redukcji czynników ryzyka, z uwzględnieniem pewnego opóźnienia czasowego, zanim nastąpi faktyczne zmniejszenie ryzyka, a także tego, że lepszych szacunkowych danych na temat korzyści dostarczają na ogół wyniki RCT. U osób, które przestają palić tytoń, ryzyko zmniejsza się zasadniczo o połowę. Dodatkowe kwalifikatory ryzyka Przedstawione tablice mogą ułatwiać ocenę ryzyka i jego zmniejszanie, ale muszą być interpretowane z uwzględnieniem wiedzy i doświadczenia klinicysty, zwłaszcza w odniesieniu do lokalnych warunków Ryzyko będzie przeszacowane w krajach, w których umieralność z powodu CVD zmniejsza się, i niedoszacowane w tych krajach, w których umieralność z powodu CVD ulega zwiększeniu. W każdym wieku oszacowane ryzyko jest mniejsze u kobiet niż u mężczyzn. Analiza tablic ryzyka ujawnia, że u kobiet ryzyko pojawia się po prostu z opóźnieniem: 60-letnia kobieta przypomina pod względem ryzyka 50-letniego mężczyznę. Szacowanie ryzyka Tablica ryzyka SCORE Obecnie najlepszym, prostym narzędziem do oceny ryzyka ogólnego u dorosłych w populacji polskiej jest system SCORE. System ten opracowano na podstawie wyników prowadzonych w Europie długoletnich badań prospektywnych (kohortowych), w których uczestniczyło ogółem ponad 200 tysięcy osób. System SCORE pozwala na oszacowanie ryzyka ogólnego zgonu z powodu chorób układu krążenia w ciągu 10 lat na podstawie oceny pięciu czynników ryzyka: wieku, płci, skurczowego ciśnienia tętniczego, stężenia cholesterolu całkowitego oraz palenia papierosów. Poręczne narzędzie do oceny ryzyka ogólnego stanowią tablice SCORE, przy czym do populacji polskiej odnoszą się tablice dla krajów wysokiego ryzyka. Szacowanie ryzyka Tablica ryzyka SCORE Ryzyko u tego 40-letniego mężczyzny z czynnikami ryzyka jest takie samo (3%) jak u 60-letniego mężczyzny z idealnymi wartościami czynników ryzyka, jego wiek ryzyka wynosi zatem 60 lat ESC 2012 Szacowanie ryzyka Tablica ryzyka SCORE →Ryzyko ogólne ocenione za pomocą systemu SCORE może być niedoszacowane, gdyż system nie uwzględnia wpływu wielu innych czynników ryzyka chorób układu krążeni, w tym m.in.: obciążającego wywiadu rodzinnego, małego stężenia cholesterolu HDL i zwiększonego stężenia triglicerydów, upośledzonej tolerancji glukozy, zwiększonego stężenia CRP, fibrynogenu, homocysteiny, apoproteiny B lub lipoproteiny(a), a także otyłości i małej aktywności fizycznej. →Za próg wysokiego ryzyka ogólnego zgonu z powodu chorób układu krążenia przyjęto wartość ≥5%, którą należy się kierować, podejmując decyzje kliniczne dotyczące wprowadzania długotrwałego leczenia nadciśnienia tętniczego i hipercholesterolemii. Literatura: Europejskie wytyczne dotyczące zapobiegania chorobom serca i naczyń w praktyce klinicznej na 2012 rok, http://www.ptkardio.pl/. Forum Profilaktyki, http://www.pfp.edu.pl/. Drygas W., Postępy w profilaktyce pierwotnej i wtórnej chorób układu krążenia, Medycyna po Dyplomie, Wydanie Specjalne 2005, Supl 13. Wspólne stanowisko dotyczące rozpoznawania i leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu u pacjentów z chorobami układu sercowo − naczyniowego, Kardiologia Polska 2011; 69, 1: 96–100. Dziękuję za uwagę
