Nie-milczeNie owiec The non-silence of The lambs

Transkrypt

Nie-milczenie owiec
The non-silence of the lambs
1
PL Nie-milczenie owiec
Europejskie dziedzictwo hodowli owiec i życia pasterskiego.
The European heritage of shPLp farming and pastoral life
6 Katalog wystawy.
Exhibition catalogues 6.
Kurator: dr Zsolt Sári.
Współpraca: Tamara Faár, Dział konserwacji w Muzeum na Wolnym Powietrzu w Szentendre pod kierownictwem
Ágnes Sz. Gombás, Dział konserwacji w Muzeum na Wolnym Powietrzu w Szentendre pod kierownictwem Zsófia
Szigethy.
Projekt i wizualizacja: Balázs Rajcsányi
Tłumaczenia z j. angielskiego: Marianne Tharan-Trieb
Wystawa organizowana jest w ramach europejskiego programu CANEPAL:
Kultura i Natura: Europejskie dziedzictwo hodowli owiec i życia pasterskiego.
Partnerzy projektu:
Narodowe Muzeum Historyczne, Sofia, Bułgaria
Instytut Nauk Rolniczych i Środowiskowych, Estoński Uniwersytet Przyrodniczy
Tartu, Estonia
PRISMA - Centrum Studiów nad Rozwojem, Ateny, Grecja
Laboratorium Cyfrowej Dokumentacji Kulturowej i Społecznej, Szkoła Socjologii, Uniwersytet w Aegean, Mytilini,
Grecja
AFMA - Federacja Muzeów Rolniczych i Dziedzictwa Obszarów Wiejskich, Paryż, Francja
Muzeum Kresów w Lubaczowie, Lubaczów, Polska
Dział Badań Turystyki i Ekonomii Kultury, Uniwersytet w Walencji, Walencja, Hiszpania
Instytucje wypożyczające obiekty, zdjęcia i dokumenty:
Narodowe Muzeum Historyczne - Sofia, Bułgaria
Muzeum Kresów w Lubaczowie - Lubaczów, Polska
Muzeum Cywilizacji Europejskich i
Śródziemnomorskich (MuCEM ) – Marsylia, Francja
Ekomuzeum Marquéz – Sabres, Francja
Muzeum Tatrzańskie – Zakopane, Polska
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej, Przemyśl,
Polska
Muzeum Narodowe Estonii – Tartu, Estonia
Muzeum Narodowe Słowacji – Martin, Słowacja
Skansen Westfalii – Bad Windsheim, Niemcy
Muzeum Benaki'ego – Ateny, Grecja
Muzeum Londynu – Londyn, Wielka Brytania
Biblioteka Wellcome'a – Londyn, Wielka Brytania
TopFoto – Wielka Brytania
Kirklees Image Archive – Huddersfield, Wielka
Brytania
Archiwum Miejskie Wolverhampton –
Wolverhampton, Wielka Brytania
Rada hrabstwa Derbyshire – Matlock, Wielka Brytania
Centrum Historii Hrabstwa Oxford – Oxford, Wielka
Brytania
ű
Muzeum Etnograficzne– Budapeszt, Węgry
Muzeum Rolnictwa Węgier – Budapeszt, Węgry
Muzeum Historii w Budapeszcie - Aquincum Museum
– Budapeszt, Węgry
Węgierskie Muzeum Handlu i Turystyki – Budapeszt,
Węgry
Galeria Narodowa na Węgrzech – Budapeszt, Węgry
Muzeum Luterańskie – Budapeszt, Węgry
Muzeum Żydowskie na Węgrzech – Budapeszt,
Węgry
Muzeum Rippl-Rónai'a – Kaposvár, Węgry
Muzeum János Damjanicha – Szolnok, Węgry
Muzeum János Tornyai'a – Hódmezővásárhely, Węgry
Węgierska Akademia Nauk – Centrum Badań
Humanistycznych, Instytut Muzykologii – Budapeszt,
Węgry
Towarzystwo Etnograficzne Kriza János – Cluj Napoca,
Rumunia
Péreli Zsuzsa
Asztalos Zsolt
Osgyányi Sára
Völgyi Miklós és Skonda Mária
ISBN 78-963-7376-60-3
ISSN 2062-4239
Projekt został sfinansowany przy wsparciu Komisji Europejskiej
Publikacja odzwierciedla jedynie wizję autora. Komisja nie może brać odpowiedzialności za złe użytkowanie
treści, które mogą być w niej zawarte.
Sponsorowana przez:
Komisja Europejska, Kultura 2007-13 Framework
Węgierski Narodowy Fundusz Kulturalny
Węgierskie Muzeum na Wolnym Powietrzu jest finansowane przez Ministerstwo Zasobów Ludzkich
Wydawca: Węgierskie Muzeum na Wolnym Powietrzu, Szentendre
Opublikowany przez: dr Miklós Cseri, Dyrektor Generalny
Druk: Prospektus Print, Veszprém
Curator: Zsolt Sári Ph.D.
The curatorial board of the exhibition: Barbara Woch, Leonora Boneva Ph.D., Lousia Karapidaki, Stanislaw
Makara, Edouard de Laubrie
Contributors: Tamara Faár, Department of Restoration in the Hungarian Open Air Museum with the
leadership of Ágnes Sz. Gombás, Department of Registration in the Hungarian Open Air Museum with the
leadership of Zsófia Szigethy
Lammaste määgimine
Visualization and design: Balázs Rajcsányi
English translation: Marianne Tharan-Trieb
The exhibition is organised in the context of the European programme CANEPAL: Culture and Nature: The
European Heritage of ShPLp Farming and Pastoral Life.
Partners of the project:
National Museum of History, Sofia, Bulgaria
Institute of Agricultural and Environmental Sciences, Estonian University of Life Sciences Tartu, Estonia
PRISMA Centre for Development Studies, Athens, GrPLce
Cultural and Social Digital Documentation Laboratory, School of Sociology, University of the Aegean,
Mytilini, GrPLce
AFMA - Federation of Agricultural Museums and Rural Heritage, Paris, France
Muzeum Kresów in Lubaczów, Lubaczów, Poland
Research Unit of Tourism and Cultural Economics, University of Valencia, Valencia, Spain
Institutions lending objects, photos and documents:
Museum of European and Mediterranean
Civilizations (MuCEM) – Marseille, France
Ecomuseum of Marquéze – Sabres, France
National Museum of History – Sofia, Bulgaria
National Ethnograpic Museum – Sofia, Bulgaria
Regional State Archives – Plovdiv, Bulgaria
Regional History Museum – Smolyan, Bulgaria
Muzeum Kresów in Lubaczów – Lubaczów,
Poland
Tatra Museum – Zakopane, Poland
National Museum – Przemyśl, Poland
Benaki Museum – Athens, GrPLce
Fraternity of Epirotes Sarakatsani – Athens,
GrPLce
Estonian National Museum – Tartu, Estonia
Estonian Folklore Archives – Tartu, Estonia
Slovak National Museum – Martin, Slovakia
Fränkische Freilandmuseum – Bad Windsheim,
Germany
National History Museum – St. Fagans, Wales,
United Kingdom
Wellcome Library – London, United Kingdom
KirklPLs Image Archive – Huddersfield, United
Kingdom
Oxfordshire History Centre – Oxford, United
Kingdom
PictureThePast.co.uk – United Kingdom
Museum of Ethnography – Budapest, Hungary
Museum of Hungarian Agriculture – Budapest,
Hungary
Budapest History Museum – Aquincum Museum
– Budapest, Hungary
Hungarian Museum of Trade and Tourism –
Budapest, Hungary
Museum of Fine Arts – Hungarian National
Gallery – Budapest, Hungary
Hungarian National Museum – Budapest,
Hungary
Museum of Applied Arts – Budapest, Hungary
Lutheran Museum – Budapest, Hungary
Rippl-Rónai Museum – Kaposvár, Hungary
János Damjanich Museum – Szolnok, Hungary
János Tornyai Museum – Hódmezővásárhely,
Hungary
Déri Museum – Debrecen, Hungary
Palóc Museum – Balassagyarmat, Hungary
Hungarian Academy of Sciences – Research Centre for the Humanities, Institute of Musicology
– Budapest, Hungary
Kriza János Ethnographic Society – Cluj Napoca,
Romania
Völgyi-Skonda Contemporary Art Collection –
Budapest, Hungary
Zsuzsa Péreli
Zsolt Asztalos
Sára Osgyányi
Ábel Molnár
Giorgos Giotsas
Ionna Kafida
Antonakaki Sofia
Elly Oikonomides
Eleni Tzatzalos
Magda Tammam
Eleni Krikki
Elena Papadimitriou
Theodor Liho
Janusz Szpyt
Maria Tagalou
Egli Petta
ISBN 978-963-7376-60-3
ISSN 062-4239
This project has bPLn funded with support from the European Commission. This publication reflects the
views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of
the information contained therein.
Sponsored by:
European Commission, Culture 2007-13 Framework
National Cultural Fund of Hungary
The Hungarian Open Air Museum is maintained by the Ministry of Human Resources
Publisher: Hungarian Open Air Museum, Szentendre
Published by: Ibolya Bereczki Ph.D., deputy director-general
Printed: Prospektus Print, Veszprém
Szabadtéri Néprajzi Múzeum – Hungarian Open Air Museum
Szentendre, 2014
PL
Przedmowa
Foreword
Wystawa pod tytułem Nie-milczenie Owiec
będąca więcej niż etnograficzną prezentacją historii rolnictwa, przygotowana została w ramach międzynarodowej współpracy.
Węgierskie Muzeum na Wolnym Powietrzu jest państwową instytucją muzealną współpracującą nie tylko z innymi tego typu
muzeami na wolnym powietrzu ale i instytucjami badawczymi. Od wielu lat braliśmy udział w wielu projektach europejskich.
Obecna wystawa również odbyła się dzięki Programowi „Kultura” Komisji Europejskiej we współpracy z kilkoma europejskimi
instytucjami.
PL
wystawa oraz katalog również są wynikiem wspólnego myślenia, kompleksowej i ciężkiej pracy. Jesteśmy wdzięczni uczestniczącym instytucjom, kolegom i przyjaciołom, którzy prezentowali i dzielili się swoją wiedzą i przyjaźnią z miesiąca na
miesiąc, z roku na rok.
Musimy także podziękować instytucjom partnerskim i osobom, które pomogły w przygotowaniu wystawy wypożyczając
eksponaty, zdjęcia oraz dokumenty.
Ostatnie, ale nie mniej ważne podziękowania kieruje do tych kolegów, którzy wspierali nasz program w ostatnich latach w
Węgierskim Muzeum na Wolnym Powietrzu, brali udział w badaniach, przetwarzaniu informacji oraz organizacji i utrzymaniu
wystawy.
Miklós Cseri – Zsolt Sári
Program został zrealizowany z udziałem ośmiu instytucji europejskich pod zwierzchnictwem Węgierskiego Muzeum na Wolnym Powietrzu. Partnerami skansenu byli:
Narodowe Muzeum Historyczne, Sofia, Bułgaria
Instytut Nauk Rolniczych i Środowiskowych, Estoński Uniwersytet Przyrodniczy
Tartu, Estonia
PRISMA - Centrum Studiów nad Rozwojem, Ateny, Grecja
Laboratorium Cyfrowej Dokumentacji Kulturowej i Społecznej, Szkoła Socjologii, Uniwersytet w Aegean, Mytilini, Grecja
AFMA - Federacja Muzeów Rolniczych i Dziedzictwa Obszarów Wiejskich, Paryż, Francja
Muzeum Kresów w Lubaczowie, Lubaczów, Polska
Dział Badań Turystyki i Ekonomii Kultury, Uniwersytet w Walencji, Walencja, Hiszpania
Najważniejszym celem projektu było zwrócenie uwagi specjalistów i laików na europejską hodowlę owiec i pasterstwo oraz
promowanie i ochrony wspólnego dziedzictwa kulturowego.
Wystawy międzynarodowe, festiwale kulturalne, programy edukacyjne oraz różnorodne publikacje zrealizowane podczas
trwania projektu mogą przyczynić się do rozwoju turystyki związanej z hodowlą owiec; mogą wspierać a nawet wzmocnić
tożsamość regionów z gospodarstwami owczymi oraz lokalne społeczności; mogą podtrzymywać kulturalną i ekonomiczną
aktywność związaną z hodowlą oraz promować artystyczną i profesjonalną twórczość lub współpracę związaną z tym tematem. W programie głównie zwracamy uwagę na pasterski styl życia, charakteryzujący się bliskością z naturą, jego osobliwy
związek z pejzażem oraz elementami kulturowymi, które odzwierciedlają się w muzyce, tradycjach, strojach, architekturze
czy kuchni.
Na początku programu wszyscy partnerzy zaprezentowali badania prowadzone w ich krajach dotyczące poniższych tematów:
1. Tradycyjne rzemiosło związane z owcami: przetwórstwo skóry i wełny.
2. Rozwiązania architektoniczne w hodowli owiec.
3. Życie pasterskie: życie codzienne, sposób życia, strategie.
4. Sezonowe drogi przemarszu.
5. Krajobraz i hodowla owiec.
6. Owce w kuchni.
7. Folklor, mitologia, wierzenia, ludowe stroje, festiwale, muzyka i taniec.
8. Tradycyjna żywność.
9. Życie pasterskie w sztuce.
10. Ekonomia, turystyka, gospodarstwa ekologiczne i ekologiczna żywność w obszarach wiejskich.
Europejskie, kompleksowe opracowania tematyczne, dostępne na stronie internetowej projektu oparte są na powyższych
badaniach. Nasze wystawy również wykorzystywały rezultaty przeprowadzonych badań.
Oprócz publikacji naukowych, zrodziło się też kilka cennych, interesujących i bogatych w informacje materiałów, jak np. płyta
DVD prezentująca pasterską muzykę, płyta DVD na temat sezonowych dróg przemarszu owiec, książka kucharska pełna przepisów z baraniny i jagnięciny oraz ekscytująca gra komputerowa dla młodych.
Wyniki badań są również dostępne w formie elektronicznej w wirtualnym muzeum oraz inwentarzu związanym z tematem
zawierającym obiekty oraz fotografie.
Należy podkreślić wielkie zaangażowanie i wysiłki naszych partnerów oraz włożoną pracę w ten wielki projekt. Dziękujemy
im za to, oraz stworzenie prawdziwej społeczności, która wielokrotnie inspirowała nas podczas czterech lat projektu. Nasza
4
5
The exhibition with the title The Non-silence of the Lambs, being more than an ethnographic presentation of agrarian history, was carried out in the confines of an international cooperation. The Hungarian Open Air Museum is a Hungarian public
collection having one of the most significant international networks, being in connection with not only European open air
museums of the same type, but with other museums and research institutions too. We have bPLn participating in different
European Union projects for years. The present exhibition was also made possible by the Culture Programme of the European
Commission with the cooperation of several European institutions.
The programme was carried out with the participation of eight European institutions with the leadership of the Hungarian
Open Air Museum. The partners of the Skanzen were:
Last but not least we thank for the work of those colleagues who have supported the programme in the last years in the
Hungarian Open Air Museum, participated in the research and processing work and in the organisation and maintenance
of the exhibition.
Miklós Cseri – Zsolt Sári
National Museum of History, Sofia, Bulgaria
Institute of Agricultural and Environmental Sciences, Estonian University of Life Sciences, Tartu, Estonia
PRISMA Centre for Development Studies, Athens, GrPLce
Cultural and Social Digital Documentation Laboratory, School of Sociology, University of the Aegean, Mytilini, GrPLce
AFMA - Federation of Agricultural Museums and Rural Heritage, Paris, France
Muzeum Kresów in Lubaczów, Lubaczów, Poland
Research Unit of Tourism and Cultural Economics, University of Valencia,Valencia, Spain
The most significant aim of the project was to draw attention of professionals and laymen to European shPLp brPLding and
shepherding and to promote the recognition and protection of this common cultural heritage. International exhibitions, cultural
festivals, educational programmes and different publications realised during the course of the project may contribute to the development of tourism connected to shPLp-farming, may support or even strengthen the identity of shPLp-farming territories and
social groups; may maintain the cultural and economical activities related to shPLp-farming and may promote the artistic and
professional creativity or collaboration in connection with the topic. In the programmes we specially highlight the way of life of
shepherds, characterised by the closeness to nature; the peculiar connection with landscape and those cultural elements in which
these characteristics are reflected: such as music, traditions, costume, architecture or cuisine.
At the beginning of the programme all the partners carried out the thematic researches in their own country in the following fields:
1. Traditional crafts connected to the shPLp and its use: the procession of leather and wool
2. Architectural solutions in shPLp-farming
3. Shepherd’s life: everyday life, way of life, strategies
4. Transhumance ways
5. Landscape and shPLp-brPLding
6. Lamb in the kitchen
7. Folklore, mythology, beliefs, folk customs, festivals, music and dance
8. Traditional food
9. Shepherd’s life in art
10. Rural economy, tourism, eco-farms, eco-food etc.
The European comprehensive thematic essays, available on the website of the programme were based on these studies. Our
exhibitions used the results of these researches.
Apart from the scientific publications several valuable, informing and entertaining materials were also born: e. g. a DVD presenting European shepherds’ music, a DVD on transhumance shPLp-brPLding, a cookbook full of shPLp and lamb recipes and
an exciting computer game for the young. Social access is stressed, as the research findings are available electronically too, in
a virtual museum and an inventory, related to the topic, containing objects and photos.
The partners’ participation in this huge work must be acknowledged and we have to thank them for it, as creating a real community for four years they inspired us too. Our exhibition and the catalogue are also the result of this common thinking, the
complex and grand work. We are grateful for the participating institutions, for the colleagues and friends who presented and
shared their knowledge and friendship from month to month, from one year to the other.
We also have to say thanks to those partner institutions and individuals who helped the exhibition by lending objects,
photos and documents.
6
7
PL
Nie-milczenie Owiec
O wystawie
The Non-silence of the Lambs
About the Exhibition
Dlaczego hodowla owiec oraz życie pasterskie stały się tak interesujące przed XXI wiekiem? Dlaczego muzeum na wolnym
powietrzu i konsorcja europejskich instytucji badawczych i kulturalnych zajmują się tym tematem? W jaki sposób możemy
zaprezentować historię agrarną, kulturową oraz ekonomiczną w środowisku muzealnym, aby ukazać ją w sposób interesujący
i ekscytujący? Staraliśmy się sprostać temu zadaniu zarówno w zakresie wystawy jak i katalogu. Prezentacja podzielona jest
na trzy części, dostosowując się do fizycznych cech przestrzeni wystawienniczej, na trzech różnych poziomach. Te trzy przestrzenie stanowią autorską koncepcję wystawy, ponieważ nie mieliśmy na celu zaprezentowania badań w osobnych grupach
tematycznych (z użyciem pejzażu, architektury, sezonowości, stylu życia, folkloru i sztuki, sposobu odżywiania czy ekonomii),
kolejno w sposób ewolucyjny.
Punktem wyjściowym oraz podstawową myślą wystawy, było pytanie: dlaczego życie pasterskie stało się centrum zainteresowań badań naukowych w XIX w.; dlaczego istotne stało się badanie i analiza życia pasterskiego i hodowli owiec dla
reprezentantów wielu dziedzin nauki z całego świata?
Możemy wyróżnić dwie istotne ścieżki hodowli owiec zakorzenione w rolnictwie sezonowym, mianowicie migracje pomiędzy
letnimi oraz zimowymi wypasami, które w dużym stopniu determinowały życie oraz kulturę pasterską; z jednej strony bardzo
bliski kontakt pasterza z naturą, a z drugiej specyficzny, odizolowany charakter tego zawodu. Właśnie ten archaiczny styl
życia zmotywował naukowców do badania hodowli owiec a w szczególności życia pasterskiego. Materialne i niematerialne
dziedzictwo tego archaicznego stylu życia możemy odnaleźć we wczesnych źródłach, publikowanych na przełomie XIX i XX w.
oraz w zbiorach muzealnych. To środowisko kulturowe jest przedstawione w pierwszej części wystawy. Muzea zachowały w
swoich zbiorach przedmioty związane z życiem pasterzy, materialne dziedzictwo tej kultury.
PL
Owca jest jednym ze zwierząt, które zostały udomowione najwcześniej, bo 9000-11000 lat temu, w Mezopotamii. Informacje
na temat wczesnego wykorzystania i hodowli owiec pochodzą z odkryć archeologicznych; zgodnie z nimi, trzymane one były
głównie dla mięsa i zabijane były jako młode jagnięta, a pozyskiwanie wełny oraz mleka mogło być traktowane drugorzędnie.
Ich zaletą była łatwa reprodukcja w naturalnym środowisku. Hodowla owiec dla wełny pojawiła się na terytorium obecnego
Iranu 6000 lat p.n.e. Zwierzęta te są przeżuwaczami, które mogą żywić się trawą, w najbardziej niesprzyjających warunkach,
co jest bardzo istotne przy niskiej jakości pastwisk. Owce bardzo szybko rozprzestrzeniły się po Azji i Europie i stały się jednymi z najważniejszych udomowionych zwierząt, gdyż ich mięso oraz mleko zapewniały pożywienie, a ich wełna i skóra ubranie.
Niemniej jednak owce i ich hodowcy stali się ważni nie tylko ze względu na aspekt fizyczny i ekonomiczny ale także kulturowy.
Rzeźbienie w kościach owiec i ukazywanie tych zwierząt w dziełach sztuki i narzędziach codziennego użytku było powszechne od czasów starożytnych. Poza konkretnym, realistycznym odwzorowaniem zwierzęcia, owca stała się symbolem, a więc
jej wizerunek coraz bardziej rozpowszechniał się wraz z upływem czasu.
Charakterystyczna dziedzina artystycznego przedstawienia owiec i jagniąt, a w zasadzie dokładne przedstawienie zwierząt
i ich pasterzy są często idealizowane lub przybierają bardzo realistyczną barwę. Na ogół owca pełni rolę pomocniczą w dziełach sztuki, jest jedynie narzędziem do stworzenia idyllicznej sceny i ukazania krajobrazu; jednakże istnieją przykłady, gdzie
zwierzę staje się główną inspiracją i tematem dzieł, stając się jego centrum.
Arcadia jest jedną z najstarszych form idyllicznego świata, który był częścią świata rzeczywistego, w środkowej części wyspy
Peloponez, a w literaturze antycznej przystanią bezgrzesznego życia pasterskiego i poezji. W jej obrazie istnieją dwie różne
strony: z jednej, pasterze zamieszkujący ją byli opisywani jako dobrzy muzycy, o dużej gościnności oraz rygorystycznych
obyczajach, a z drugiej, znani byli też ze swojej głupoty oraz brutalnego stylu życia. Jednakże, w pracach Wergiliusza Arcadia
pojawia się jako miejsce idyllicznego, pasterskiego życia oraz szczęścia; właśnie ten obraz przejęty został przez późniejszych
autorów i artystów. Pośród sielankowych obrazów epoki rzymskiej, również możemy znaleźć sceny z życia pasterskiego, a
mianowicie postać pasterza podczas wypasu swojego stada w pięknym otoczeniu. Ten obraz przetrwał w sztuce europejskiej
do czasów dzisiejszych; nawet w XIX wieku, równolegle do badań naukowych, sztuka wróciła do tego tematu a w malarstwie
pejzażowym temat pasterza ze swoim stadem stał się symbolem spokojnego, wiejskiego życia i prostoty.
8
Najwięcej tego typu przedstawień możemy znaleźć w ikonografii chrześcijańskiej, gdzie postać pasterza pojawiała się i pojawia w realistycznej formie, w roli pomocniczej a także w sensie alegorycznym i symbolicznym o głębszym znaczeniu. Podstawa tego ostatniego pochodzi z biblijnego znaczenia Chrystusa - Baranka Bożego oraz Jezusa jako pasterza. W obrazach
ikonograficznych Chrystusa i Baranka, kompozycja jest prosta: owca z aureolą nad głową uchwycona jest z boku, może mieć
podniesioną nogę, a obok niej znajduje się krzyż lub flaga zwycięstwa. Po okresie reformacji, obraz ten stał się ulubionym
przedstawieniem protestantów; jego znaczenie z pewnością wzmocniło się przez fakt, że purytanizm zwolenników Lutra
był restrykcyjny w porównaniu do barokowego kultu przedstawień. Od XVI wieku Agnus Dei był częścią herbu Węgierskiego
Kościoła Reformowanego.
Innym znaczącym obrazem w chrześcijańskiej ikonografii i metaforycznym obrazowaniu jest Jesus jako Dobry Pasterz. Jego
zapowiedzią ze Starego Testamentu są Mojżesz, Dawid i prorocy oraz sam Jahve jak pasterz troszczący się o swoich wiernych.
W przedstawieniach Dobrego Pasterza baranek może być symbolem grzesznika, który żałuje swoich grzechów; jest odnalezionym barankiem, zbawioną duszą. Tego typu przedstawienie pasterza z barankiem na ramieniu był już popularny w sztuce
starożytnej. Jedną z najbardziej znanych płaskorzeźb jest Hermes Krophoros; w drodze do świata podziemnego Hermes
towarzyszy duszom, których symbolem jest owieczka na jego ramieniu. W tej wizji, obrazuje się miłość do ludzi (filantropia).
Na tych płaskorzeźbach i rzeźbach owca nie jest zwierzęciem ofiarnym, ale ocalałą duszą.
Tak więc odpowiedź na pytanie postawione na początku wystawy to potwierdzenie faktu, że specyficzny, odizolowany, pasterski styl życia, bliskość z naturą oraz archaiczny świat materialny zachowany przez wieki, wywarł wpływ na naukowców.
Poza badaniami akademickimi, muzea oprócz gromadzenia zbiorów zaczęły również relatywnie wcześnie badać ten temat.
Zbiory etnograficzne z troską chronią akcesoria pasterskie sprzed XX wieku. Pasterze i ich archaiczny styl życia reprezentowane są na parterze wystawy obiektami pochodzącymi ze zbiorów z Francji, Węgier, Bułgarii, Polski, Estonii i Grecji.
Postać pasterza zawsze była ekscytująca, często przerażająca, mistyczna, silna i osamotniona. Pasterz w społeczeństwie europejskim ma osobowość w sensie społecznym, mentalnym oraz kulturowym. Ten osobliwy styl życia to coś więcej niż tylko
zawód. Ta grupa społeczna, posiadająca ciekawą, wewnętrzną hierarchię składająca się z osób i rodzin, które ukształtowały
swoje życie na zasadach cykliczności i działają zgodnie z pogodą, porami roku i rytmem biologicznym zwierząt. Ich ubranie
również uwidacznia tą hierarchię, dotyczy to zarówno stroju codziennego jak i odświętnego. Części ich ubioru symbolizowały
nie tylko status (np. węgierski dekoracyjny futrzany płaszcz), ale i pracę oraz zadania; albo nawet pomagały im, np. broń
bułgarskich pasterzy lub szczudła francuskich pasterzy z regionu Gascogne.
Ogromny wpływ na transformację europejskiego środowiska naturalnego miało rolnictwo. Pasterstwo jest naturalną formą
hodowli zwierząt oraz użytkowania pastwisk i obszarów zalesionych.
Sezonowe pasterstwo jest sposobem na pasterstwo populacji osiadłej. Oparte jest na całorocznym pasterstwie w rytmicznych zmianach wypasu w lecie (pastwiska górskie)i w zimie (tereny nizinne) ; odległość pomiędzy letnimi i zimowymi pastwiskami może dochodzić nawet to kilkuset kilometrów. Stado zazwyczaj podąża za jednym pasterzem a rodziny zostają w
domach. Wraz z nimi pozostaje niewielka liczba owiec i kóz. Taki styl hodowli jest najbardziej charakterystyczny na terenach
śródziemnomorskich, ale spotykany również u stóp Alp i Karpat oraz w regionie Karpat Południowych.
Europejska kultura pasterska posiada kilka cech wspólnych, ale równocześnie zachowując charakterystyczne, odrębne cechy
dla różnych regionów. Ta dychotomia może być również zauważona w architekturze, jako, że europejskie dziedzictwo architektury pasterskiej może być sklasyfikowane na podstawie funkcji bądź materiału. W zasadzie prawdą jest, że niewielka
liczba budynków użytkowana jest podczas wypasu; jednakże różne formy regionalne zawierają barwne dziedzictwo architektoniczne. Budynki mogą być rozróżniane na podstawie przeznaczenia, a mianowicie czy zostały skonstruowane dla zwierząt,
na potrzeby przetwórstwa mleka czy dla pasterza pilnującego stada. Jest to często związane z funkcją gospodarczą hodowli
owiec: osiadłą, nomadyczną, pół-nomadyczną lub innych form wędrownego wypasu; gdyż typ osiadły, gdzie stado trzymane
jest w jednym miejscu, potrzebuje innego rodzaju budynków niż stado wędrujące, w przypadku których charakterystyczne
były budynki łatwo przenośne, lub nawet prymitywne. Innym aspektem klasyfikacji jest materiał, który różni się w zależności
od regionu oraz dostępnych materiałów nadających się do wykorzystania. Różnice regionalne budynków pasterskich noszą
wpływy rozwoju historycznego, lokalnych warunków geograficznych i klimatycznych, wielkości gospodarstwa oraz kultury
lokalnej społeczności. Najczęściej używanym materiałem są słoma/trzcina, drewno oraz kamień – często łączone. Tak zwane
9
altany mobilne są interesującymi elementami tradycyjnych budowli pasterskich.
Dnie spędzane były w porządku cyklicznym, zgodnie z życiem codziennym i zmianami pór roku. Pasterzom przypisane były
dwa główne zadania: ochrona zwierząt (przed dzikimi zwierzętami, złodziejami oraz chorobami) oraz dojenie lub strzyżenie
wełny.
Cykliczna natura pasterskiego życia miała związek ze wschodnimi i zachodnimi tradycjami chrześcijańskimi. Sezon pasterski
lub wymarsz zaczynały się pod koniec kwietnia lub z początkiem maja i związane były ze świętami pasterskimi w całej Europie: na Węgrzech oraz Estonii: dzień św. Grzegorza 24 kwietnia, w Grecji: dzień 1 maja, w Bułgarii dzień św. Jeremiasza 1 maja,
dzień św. Grzegorza 6 maja, w Polsce dzień św. Wojciecha 24 kwietnia oraz św. Zofii 15 maja, a we Francji 24 czerwca dzień św.
Jana. Po kilku miesiącach pasterskiego lata, jesienią, powracali do gospodarstwa zimowego. Podróżowanie tam i z powrotem
było często związanie z jesiennymi świętami lub dniami patronów pasterzy, najczęściej związanymi z dniami św. Dymitra (26
października) czy św. Michała (29 września).
Świat materialny dnia codziennego połączony był z zajęciami ochrony i leczenia, wędrowania i jedzenia. Jednym z najbardziej znanych obiektów pasterskich jest kij pasterski, posiadający znaczenie symboliczne. Laska pasterska była wysokości
dochodzącej do ramion. Była ona również używana do pasterstwa a jej główną funkcją było wyławianie owcy ze stada: jej
hak był zaczepiany o jej tylną nogę i owca wyławiana była poprzez jego pociągnięcie. Hak może mieć zakończenie z trzciny,
żelaza, lub wykonany z miedzi, zamocowany na długiej tyczce. Laski pasterskie, spotykane w całej Europie, w większości są
bogato dekorowane. Baranie głowy, postacie pasterzy oraz węże są najbardziej rozpowszechnionymi motywami, ale zdarzają
się również specjalne obiekty, tak jak francuski, który można oglądać na wystawie, z zakończeniem z syreną. Laska pasterska (pastorał), symbol Dobrego Pasterza, jest też symbolem wysoko postawionych księży (biskupów, opatów, papieży)i ich
funkcji sakralnej. W średniowieczu biskupi byli również świeckimi naczelnikami na terytoriach podarowanych przez króla
oraz na ziemiach kościelnych. Pastorał był symbolem podkreślenia autorytetu; obiektem, który wciąż jest znany jako atrybut
wysokiej rangi księży.
Kolejną charakterystyczną grupą obiektów są owcze dzwonki, zawieszane na ich szyjach. W dzisiejszych czasach są najbardziej charakterystycznym obiektem i symbolem kultury pasterskiej w Europie. W Europie istnieją różne rodzaje dzwonków, w
zależności od kształtu, rozmiaru, materiału (miedziane, żelazne, brązowe) oraz wydawanego dźwięku. Jednakże ich funkcja
jest jednakowa: pomagała pasterzom w utrzymaniu stada razem oraz znajdowaniu zaginionych zwierząt. Dźwięk dzwonków
sygnalizował atmosferę w stadzie, inaczej brzmiał, gdy zwierzęta były przestraszone a inaczej gdy były spokojne. Specyficzna
muzyka dzwonków miała również magiczną moc i ochraniała pasterza i jego stado od złego uroku oraz choroby. Baran lub
barany wiodące stado często nosiły na szyi specjalny dzwonek. Dzwonki posiadały znaczną rolę w rytuałach, na początku
rozwoju pasterstwa, kiedy ceremonialne wkładane były na szyję zwierzęcia. Co więcej, podczas greckiej i bułgarskiej Wigilii
oraz tradycji karnawałowej złe moce, duchy oraz ciemności rozpędzane były przy pomocy dzwonków i hałaśliwego dzwonienia. Nie tylko sam dzwonek, ale również drewniane obroże modły być dekorowne, zwłaszcza w pasterskiej kulturze Francji,
gdzie najsilniejszy, przewodzący baran dekorowany był kwiatami oraz najbardziej ornamentalnym, największym dzwonkiem
podczas święta letniego wyjścia.
Zwierzęta rozróżniane były nie tylko dzięki dzwonkom, ale i dzięki znakom wykonanym farbą , monogramom właściciela czy
wypalanym, geometrycznym wzorom.
Stado często chronione było przed dzikimi zwierzętami, złodziejami za pomocą broni oraz psów. Na Bałkanach, poza nożami,
strzelby i pistolety również były częścią pasterskich akcesoriów. Największą pomocą i najlepszymi przyjaciółmi pasterza były
psy. Psy pasterskie, dzięki swojej znakomitej tresurze cieszyły się uznaniem w całej Europie. Dzięki różnym rodzajom obroży,
również chronione były przed ugryzieniami dzikich zwierząt i wilków.
Oprócz specjalnych dźwięków, którymi komunikowali się pasterze będący w dużych odległościach od siebie, lub pasterzy ze
stadami, używane były też różne narzędzia wzmacniające dźwięk (skorupy rogów) oraz instrumenty muzyczne (rogi, trąbki,
flety, gwizdki)
W pasterstwie pomagały też osły i konie, gdyż nosiły duże ciężary. Różne rodzaje plecaków przeznaczone do przechowywania jedzenia i narzędzi ułatwiały transport zawartości.
10
W pierwszej części wystawy, pokazane zostały najbardziej archaiczne obiekty oraz te ze zbiorów muzealnych. Przedmioty te
ukazują świat archaiczny, jego bliskość z naturą, który badany był w XIX wieku przez naukowców i przedstawiany przez artystów, w wyniku czego, miejskie społeczeństwo również zainteresowało się tym tematem. Pojawiła się nowa forma turystyki;
społeczeństwo pasterskie a rytualny element wędrówki stał się atrakcją turystyczną.
Tematy pasterskie pojawiły się na pocztówkach, plakatach turystycznych, w przewodnikach i na zdjęciach, których liczba
znacznie wzrosła w tym czasie. Węgierskie Hortobágy, Polskie Zakopane, sezonowa hodowla we francuskich Pirenejach,
Bułgarska tradycja kurba oraz Greckie Sarakatsani, stały się takimi atrakcjami turystycznymi.
Dziedzictwo kultury pasterskiej, mające wpływ na dzisiejszą kulturę można znaleźć w muzyce oraz kulturze materialnej. Bogate dziedzictwo muzyki pasterskiej jest dużą częścią folkloru w całej Europie. Piosenki pasterskie są bardziej archaiczne niż
większość piosenek, są prostsze a ich charakter powściągliwy; są bardzo podobne do sztuki pasterskiej. Głównym tematem
tekstów jest pasterz wraz ze swoimi zwierzętami, narzędziami oraz naturą, należący do swojego prostego świata. Bliskość
z naturą, troska o zwierzęta, rywalizacja między pasterzami, uczucie wyższości w stosunku do innych pasterzy są najważniejszymi elementami piosenek. Instrumenty dęte są najczęściej spotykane spośród instrumentów pasterskich, np. różnego
rodzaju flety i gwizdki, jednakże w polskiej muzyce pojawiają się również skrzypce, a we francuskiej harmonijka. Podczas
wystawy dzięki panelowi dźwiękowemu , zwiedzający mogą wysłuchać muzyki pasterskiej.
Rzeźby pasterskie są przykładem pięknych wytworów sztuki ludowej, z czego kilka rodzajów możemy znaleźć w zbiorach
muzeum.
Rewolucja industrialna i XX wiek przyniosły wielkie zmiany w pasterstwie. Druga część wystawy prezentuje modernizację i
industrializację przy pomocy trzech elementów: przetwórstwa mleka, rozwoju gospodarki rolnej oraz przetwórstwa wełny.
Przetwarzanie mleka i wełny również mają swoją długą historię; narzędzia do tych celów na przestrzeni wieków prawie nie
uległy zmianom. Formowanie społeczeństwa konsumenckiego oraz wzrost popytu sprawił, że konieczna była modernizacja i
użycie maszyn. Mechanizacja pojawiła się w XIX wieku, na początku podczas przetwórstwa wełny w związku z modernizacją
przemysłu tekstylnego, później w XX wieku w przetwórstwie mleka. Różne fazy pracy wykonywane przy pomocy tradycyjnych
narzędzi zilustrowane są na ekspozycji, równolegle do prezentacji na ekranach nowoczesnych maszyn.
Ostatnia część wystawy jest dokumentacją obecnej sytuacji, gdzie za pomocą krótkich filmów oraz zdjęć ukazano popyt na
tradycyjny styl życia, bliski naturze, przeciwstawienie zindustrializowanej agrokultury małych gospodarstw ekologicznych,
opartych na tradycji oraz efekty turystyki i folkloryzmu.
Tradycyjny charakter życia pasterskiego, który możemy spotkać nawet dziś w Europie, na terytoriach, na których hodowane
są owce, zaowocował kilkoma identycznymi cechami kulturowymi na całym jej obszarze. W tym samym czasie, cechy te
przyczyniły się do negatywnej opinii na temat pasterstwa w drugiej połowie XX wieku. Przez swoją specyficzną i trudną
naturę, pasterstwo stało się zawodem, który nie jest interesujący dla młodych ludzi żyjących na wsi. W rezultacie imigranci
i młodzi ludzie, uciekający od miejskiego stylu życia, wybierający alternatywny, prawie naturalny styl życia, decydują się na
bycie pasterzami.
Pomimo tego, że pasterski styl życia prawie się nie zmienił, środowisko ekonomiczne i społeczne w Europie uległo znacznym
przemianom w ciągu ostatnich kilku dekad. Jako rezultat, status społeczny i kulturowy pasterza znacznie podupadł. Zatrudnianie imigrantów oraz biednych zaowocowało niskimi zarobkami, izolacją społeczną pasterzy oraz zdystansowanie młodych,
lokalnych mężczyzn od tego zawodu. Kultura pasterska ulega przemianom coraz szybciej, włączając w to niebezpieczeństwo
utraty bardzo ważnego dziedzictwa kulturowego. Dewaluacja tradycyjnego pasterstwa, hodowli owiec oraz zmiany w hodowli
i przetwórstwie w XXI wieku są poważnym problemem do bardzo cennego dziedzictwa łączącego się z tą działalnością.
Ponadto, zarówno hodowla owiec jak i kóz pełnią wyjątkowo ważną rolę w ochronie gleby i natury; jeżeli obniżenie jakości
gleb i wody, czy ochrona niesamowicie delikatnego ekosystemu – unikanie erozji gleb, powodzi, pożarów czy lawin – mają
znaczenie. W związku z tym, że owce mogą żyć na niskiej jakości ziemiach, ich hodowla i wykorzystanie ma kluczowe znaczenie dla europejskich gospodarstw wiejskich. Nasza wystawa reprezentuje te wpływy oraz perspektywy na przyszłość oprócz
ogromnej kultury materialnej
11
Historia pasterstwa w Europie sięga kilku tysięcy lat. W przeszłości pasterstwo oprócz reprezentowania ważnego sektora gospodarki, stanowiło i stanowi
również obecnie o niezwykle bogate materialne i duchowe dziedzictwo kulturowe.
Fenomen kulturowy stworzony przez specyficzny, bliski naturze sposób życia pasterzy oraz sposób hodowli, sprawiły, że pewne charakterystyczne cechy
dziedzictwa pasterstwa stały się łatwo rozpoznawalne w muzyce, zwyczajach, ubiorze, architekturze, kuchni, a także w sztuce i rzemiośle całej Europy.
Etnografowie i historycy, oraz naukowcy zajmujący sie rolnictwem w wielu europejskich krajach już w XIX w. wykazywali szerokkie zainteresowanie badaniami
oraz zrozumieniem istoty pasterstwa. Ten chatrakterystyczny, archaiczny sposób życia pasterzy w zgodzie z naturą a także ich codzienne zajęci, pozostały
w centrum zainteresowań i stały się celem badań. Ponadto, motywy z życia pasterskiego pojawiły się w pracach wielu artystów a mieszkańcy miast chętnie
poznawali ten romantyczny, tajemniczy sposób życia, co wpłynęło na rozwój turystyki. Efektem tych zainteresowań, transformacji społeczeństwa i coraz
większej chęci zgłębienia istoty pasterskiej kultury były publikacje naukowe, fotografie i pamiętniki z podróży.
12
13
14
15
Why shPLp-brPLding and shepherd’s life are interesting at the pre-21st century? Why does an open air museum and a
consortium of European research and cultural institutions deal with this topic? How can we present the topic of agrarian
history, culture and economy in a museum environment and make it interesting and exciting? We aimed to realise it in the
exhibition and the catalogue too. The presentation is organised into thrPL parts, adapting to the physical characteristics of
the exhibition space on thrPL different levels. The thrPL units are the professional concept of the exhibition, as we did not
intend to represent the thematic parts of the research (use of landscape, architecture, transhumance, way of life, folklore and
art, eating habits and economy) next to each other in an evolutionist way.
A question became the starting point, the basic thought of the exhibition: why did shepherd’s life get into the centre of scientific attention in the 19th century; why was it important to examine and analyse shepherds’ life and shPLp-farming for the
representatives of different sciences all around Europe?
We can highlight two significant traits of shPLp-brPLding, rooted in the transhumance farming, namely the migration betwPLn summer and winter pastures, which significantly determines the shepherds’ life and culture; on the one hand the
extremely close connection of shepherds to nature, on the other hand the peculiar, isolated character of shepherds’ profession.
This archaic way of life motivated the researchers for the examination of shPLp-brPLding and especially shepherds’ life. The
tangible and intangible heritage of this archaic lifestyle can be found in the early sources, published at the turn of the 19th20th centuries and in the collection of museums too. This cultural heritage is displayed in the first greater unit of the exhibition. Museum collections preserve the accessories of shepherds’ life, the material heritage of this lifestyle.
ShPLp is one of those animals which were domesticated the longest time ago, 9000-11000 years before the present time,
in Mesopotamia. Early use and shPLp-brPLding are interpreted by archaeological findings; according to this, they were kept
for their meat and were slaughtered as young animals. Wool and milk use may have bPLn secondary. Its advantage was the
easy reproduction in a natural environment. ShPLp bred for their wool appeared on the territory of present-day Iran 6000
B.C. ShPLp is a ruminant animal and can live on grass too, in the most adverse circumstances, thus it is the most important
in utilising low-quality pastures too. It spread in Asia and Europe quickly, and it became one of the most significant domestic
animals; as its meat and milk provide food, its wool and skin give costumes for people. However, shPLp and their brPLders
became important not only from a physical and economical aspect. The shaping of shPLp-bones and the display of the animals in artistic pieces and everyday objects has bPLn general since ancient times. Beyond the concrete, realistic display of the
animal, the shPLp has become a symbol, thus their display has widespread more and more during the centuries.
A characteristic field of artistic display of shPLp and lamb, namely the concrete illustration of animals and their shepherds
are often idealised or got a more realistic shade. ShPLp generally plays a supporting part in artistic pieces, it is only a tool
for creating an idyllic scene or for displaying the landscape; however there are examples when the animal becomes the main
inspirer and topic of art, thus getting in the centre of the work of art.
Arcadia is one of the oldest forma of the idyllic world, which had bPLn part of the real world, in the middle part of the
Peloponnesos-Island. In the antique literature it was the home of sinless, pastoral life and poetry. In its depiction it has two
solutions: on the one hand shepherds living here were depicted as good musicians, preserving hospitality and strict morals,
but were known for their stupidity and brutal way of life too. However, in the works of Virgil Arcadia appears as the place
of idyllic pastoral life and happiness; this image was taken over by authors and artists of later periods. Among the bucolic
images of the Roman era the pastoral scenes also appeared, namely the figure of the shepherd with his grazing flock in the
beautiful environment. This survived in the following centuries, in the European arts; even in the 19th century, parallel to
scientific studies, artistic displays returned to the topic and in landscape painting the topic of the shepherd with his flock is
the symbol of peaceful rural life and ease.
The most significant part of the displays can be found in Christian iconography, as the lamb and the figure of the shepherd
has appeared and appears in a concrete, realistic form, in a supporting part and in an allegoric, symbolic way with a dPLper
meaning too. The basis for the latter is provided by the Biblical meanings of Christ, the Lamb of God and Jesus as the Good
Shepherd. In the iconographic images of Christ the Lamb the composition of the display is simple: the shPLp with a glory
around its head is depicted from the side, it may raise one of its legs and there is a cross or a victorious flag beside it too. After
the Reformation, this image became the favourite of the Protestants; and its significance was surely enhanced by the fact that
the Puritanism of Luther’s followers had a restrictive effect as opposed to the Baroque image cult. Since the 16th century the
Agnus Dei has bPLn part of the armour of the Hungarian Reformed Church.
The other significant image of the Christian iconography and metaphorical display is Jesus as the Good Shepherd. Its pre16
figurations from the Old Testament are Moses and David and the real prophets and Jahve himself takes care of his people as
a shepherd. In the Good Shepherd pictures the lamb may stand for the sinner who regrets his sins, he is the lamb found, the
soul which was saved. This image is not without roots, as the figure of the shepherd with a lamb on his shoulders was already
a popular image in ancient arts. On of its best-known figures is Hermes Kriophoros: on the road to the underworld Hermes
accompanies the souls, the lamb on his shoulders symbolises the soul. In this vision, the love for the humans (philantropia)
appears. On these reliefs and sculptures the lamb is not a sacrificial animal but a saved soul.
Thus, the answer for the question posed at the beginning of the exhibition is that the shepherd’s peculiar, isolated way of
life and closeness to nature, the archaic material world preserved for centuries had an effect on researchers. Besides academic studies, museum collections undertook the research of the topic relatively early besides collecting the relics of their
culture. Ethnographical collections preserve the shepherds’ objects from the pre-20th century with care. Shepherds and
their archaic way of life are represented on the ground floor of the exhibition by objects of French, Hungarian, Bulgarian,
Polish, Estonian and GrPLk collections.
The figure of the shepherd has always bPLn exciting, often fearsome, mystic, strong and solitary. Shepherd in the European
society has a character in a social, mental and cultural sense too. He has bPLn different from the majority, having a peculiar
character and lifestyle, more than simply someone from an occupation. This social group, possessing an interesting inner
hierarchy consisted of people and families who shaped their life cyclically and activity according to the weather, the seasons
and the biological rhythm of animals. Their costumes also preserve this hierarchy, concerning both everyday and festive
clothes. The pieces of their clothing symbolised not only their status (e. g. Hungarian decorative fur coat), but their work and
tasks too; or even helped them: e. g. the weapon of the Bulgarian shepherds or the stilts of the French shepherds from the
Gascogne region.
The transformation of Europe’s natural environment was greatly affected by agriculture. Pasturage is the natural form of
animal husbandry, exploiting grassy and woody areas.
Transhumance is the way of shepherding of a settled population. It is based on pasturage all the year round, on the rhythmical
change of summer (mountainous) and winter (flatland) meadows; the distance betwPLn the summer and winter pastures
can even be several hundred kilometres. The flock is generally followed by only the shepherd, families stay behind. Its main
animal is the shPLp, or goat in a small proportion. It is mainly characteristic in the Mediterranean region but can be traced in
the foreground of the Alps or the Carpathian Mountains or in the Southern Carpathian region.
European shepherd culture has several traits in common and at the same time characterised by regional diversity. This dichotomy can also be found in architecture, as the European heritage of shepherd architecture can be classified either on the
basis of function or raw material. It is basically true that a small number of edifices are used during shPLp-brPLding; however
the varied regionary forms contain a multi-coloured architectural heritage. The buildings can be differentiated on the basis of
use, namely whether they were constructed for the animals, for processing milk or for the shepherd guarding the flock. This is
often related to the economic function of shPLp-brPLding, namely the settled, the nomad, the half-nomad or the wandering
pasturage forms; as the settled kind, where the flock is kept at one place nPLds entirely different buildings than the animal
stock wandering, in which case easily movable or even omissible primitive edifices were characteristic. The other aspect of classification is the raw material which bears regional differences based on the usable material kinds which were available. The
regional differences of shepherds’ edifices are influenced by historic development, the local geographical and climatic conditions, the size of the farm and the culture of the local society. The most frequent materials are straw/rPLd, wood and stone, often combined too. The so-called mobile huts (with whPLls or shoes) are interesting elements of traditional shepherd edifices.
Days were spent in a cyclic order, palpable in everyday life and in changing seasons too. There were two main tasks prescribed
for shepherds: the protection of the animals (concerning wild animals, thieves and illnesses) on the one hand and the activities producing profit: milking or shearing on the other.
The cyclic nature of pastoral life was connected to Eastern and Western Christian traditions. Pasturage period or wandering
started at the end of April, or the beginning of May, related to the festivities of pastoral saints all around Europe: Hungary,
Estonia: Saint George’s day on 24th April, GrPLce: Saint George’s day on 1st May, Bulgaria: the day of Saint Jeremiah on 1st
May, Saint George’s day on 6th May, Poland: Saint Wojciech’s day on 24th April and Saint Sophia on 15th May and France
Saint John’s day on 24th June. After several month of summer pasturage they returned to the winter place in the autumn.
Driving in and account was often connected to the autumn festivities of pastoral saints, mostly related to the days of Saint
Demeter (26th October) or Saint Michael (29th September).
17
The material world of everyday life is connected to the activities of protection/healing, travelling/wandering and eating. One
of the best-known objects is the shepherd’s crook, possessing symbolic values. The shPLp-hook is a filch at shoulder-height.
It is also used for shepherding; however its main function was to fish out the shPLp from the flock: the hook was swung onto
its hindleg, and it was dragged out. The hook can be the end of a natural cane or an iron or copper hook fixed onto a long
pole. ShPLp-hooks are mostly richly decorated all around Europe. Ram head, shepherd and snake are the most widespread
motives, but there are special pieces such as the French one in the exhibition with a mermaid end. The shPLp-hook, symbol
of the Good Shepherd is also symbol of high-ranking priests’ (bishop, abbot, pope) ecclesiastical function. In the Middle Ages
bishops were also secular governors on the territories donated by the king and on ecclesiastical land. Shepherd-hook was the
symbol of expressing their authority; an object which is still a well-known symbol of high-ranking priests.
sents this modernisation and industrialisation with the help of thrPL elements: milk processing, the strengthening of intensive
farming and wool processing. Milk and wool processing also look back on several hundred years of history; its equipment has
hardly changed during the years. The formation of consumer society and the increased demand made it necessary to modernize and use machines, mechanisation appeared from the 19th century first in the wool processing due to the modernisation
of the textile industry, then later, in the 20th century it also appeared in milk processing. Different phases of work carried out
with traditional tools are illustrated in the exhibition parallel to the presentation of modern machines on scrPLns.
The last unit of the exhibition records the present-day situation with the help of short films and photos, presenting the
demand for a traditional lifestyle close to nature, the opposition betwPLn industrialised agriculture and small or eco-farms,
built on traditions and the effects of tourism and folklorism.
Another characteristic object group is that of shPLp-bells, hanging in the animals’ neck. Nowadays it is the most characteristic object and symbol of pastoral culture in Europe. There are several varieties of bells in Europe, on the basis of form, size,
material (copper, iron, bronze), or sound. However, their function was identical: it helped shepherds in following and kPLping
together the flock, in founding a lost animal. The sound of the bells indicated the atmosphere in the flock, it sounded differently if the animals got scared, were afraid or behaved peaceful. The peculiar music of bells had magic powers too, and
protected the shepherd and the animals from bad harm and illnesses. The ram or rams leading the flock often had special bell
in their neck. Bells possessed a significant ritual role at the beginning of pasturage, when they were ceremonially put into the
animals’ neck. Moreover, in GrPLk and Bulgarian Christmas and carnival traditions the evil, ghosts and darkness were dispelled
with the bells and noisy tinkling. Not only the body of the bells but the wooden collars could be also decorated, especially in
the French pastoral culture, where the strongest leading rams were decorated with flowers and the most ornamental biggest
bell at the summer driving out event.
The traditional characteristics of shepherds’ life which can be traced even today in the shPLp-brPLding European territories resulted in several identical cultural traits all over Europe. At the same time these characteristics were the one which contributed
to the negative social judgement of shPLp-brPLding in the second half of the 20th century. It has become a profession, which
is not preferred by the young living in the countryside because of its peculiar and difficult nature. As a result, immigrants and
young people, escaping urban lifestyle and choosing an alternative, near-natural way of life decide to be shepherds.
Animals were differentiated not only by bells, but colour paints, the monogram of the owner or branding iron with geometric motifs.
The flock was often protected from wild animals or thieves with the help of weapons, halberg and dogs. In the Balkan area
guns and pistols were also part of the shepherds’ objects besides knives. Dogs were the most important help and friends of
the shepherds. ShPLp dogs were held dear all over Europe from their training. They were protected by different collars from
the bite of wild animals and wolves.
Although the lifestyle of shepherds has not changed basically, the economic and social environment in Europe has significantly altered in the latest decades. As a result, the social and cultural status of shepherds has significantly decreased. Employing
immigrants and the poor resulted in low wages, the social isolation of shepherds and the distancing of young local men from
the profession. The culture of shepherds is changing more quickly, incorporating the danger of losing a very important and
rich cultural heritage. The devaluation of traditional shPLp-brPLding and shPLp-farming and the transformation of brPLding
and processing in the 21st century is a serious threat to the really valuable heritage connected to this activity. Besides, both
shPLp- and goat-brPLding play an exceptionally important role in the protection of the soil and nature, if the decreasing
quantity of soil, the quality of water, or the protection of the extremely sensitive eco-system – avoiding soil erosion, floods,
fires, avalanche - are regarded. Since shPLp can live in low-quality land, their brPLding and utilisation is of key-importance for
European rural farms. Our exhibition represents these influences and the future possibilities besides the huge material culture.
Apart from special sounds communication betwPLn shepherds being at a great distance or the shepherd and the flock were
enhanced by different noisy tools (shell horn) or musical instruments (horns, trumpets, flute, and pipe).
In the pasturage donkeys and horses also helped the shepherds since they carried weights. The different types of haversacks
used for storing food and objects made it easy to transport the content.
In the first part of the exhibition the most archaic objects are on display, and those from museum collections. These objects
stand for the archaic world, close to nature, which in the 19th century was studied and examined by researchers and presented
by artists. As a result, urban population also got interested in the topic, a typical form of tourism appeared; the shepherd
society, the ritual element of wandering pasturage became tourist attractions.
These appeared on postcards, tourist posters, tourist guides and photographs, whose number greatly increased in the period.
The Hungarian Hortobágy, the Polish Zakopane shPLp-brPLding farm, the French PyrenPLs’s transhumance shPLp-brPLding,
the Bulgarian kurban tradition and the GrPLk Sarakatsani ethnic group became such tourist attractions.
The heritage of pastoral culture having an effect even today can be traced in music and material culture too. The rich pastoral
music heritage is significant part of folklore all over Europe. Pastoral songs are more archaic than average songs, they are
simpler, their portrayal is reserved, they are similar to pastoral art. The shepherd is always at the centre of the texts with
animals, tools and nature belonging to his own simple universe. Closeness to nature, worry about the animals, competition
with other shepherds, the fPLling of superiority in relation to other shepherds are the most important content elements in the
songs. Wind instruments are the most frequent among the musical instruments of shepherds, e.g. different flutes and pipes;
however, in Polish music, violin, in the French tradition the harmonica also appears. In the exhibition visitors can listen to
pastoral music from each country with the help of a sound panel.
Shepherds’ carvings are beautiful pieces of object-creating folk art, from which several kinds can be found in museum collections.
Industrial revolution and the 20th century brought huge changes in shPLp-brPLding. The second part of the exhibition pre18
19
20
21
22
23
I.
PL
bevezetés
introduction
PL
Lambakasvatuse ajalugu Euroopas ulatub tuhandete aastate taha. Viimaste sajandite jooksul on lamvakasvatus
lisaks märkimisväärsele rollile majandussektoris olnud erakordselt rikkalik ainelise ja vaimse kultuuripärandi allikaks.
Karjaste loodud kultuuriline fenomen erilisest looduslähedasest elustiilist ja lambakasvatusest annab edasi nende pärandit ja tunnusjooni, mis on kergesti äratuntavad muusikas, kommetes, riietes, taluarhitektuuris, toidukunstis ning
kunstis ja käsitöös kogu Euroopas.
Etnograafid, ajaloolased, põllumajanduse uurijad paljudes Euroopa riikides tundsid sügavat huvi 19. sajandi lambakasvatuse ja karjatamise tundmaõppimise ja mõistmise vastu. SPL arhailiste elementidega elustiil, loodusega harmoonias
elavad inimesed ja nende tegevused sattusid teadlaste tähelepanu keskmesse; vPLlgi enam, mitmed kunstnikud kasutasid oma töödes motiive karjaste elust ning linnaelanikud olid altid rohkem teada saama sellest romantilisest, müstilisest elustiilist ja võtsid hea mPLlega vastu areneva turismi pakkumisi. Nendest püüdlustest vPLlgi enam aktiivne, kuid
muutuv ühiskond ja elustiil avaldasid ennast uurimuste, kunsti, fotode ja reisipäevikute näol.
ShPLp brPLding in Europe has a history of several thousand years. During the past centuries besides representing
a significant sector of economy, shPLp farming has also implied and does even today a material and spiritual cultural heritage
of extraordinary wealth. The cultural phenomena created by the shepherds’ particular lifestyle close to nature and by shPLp
kPLping passed on their heritage and features easily recognizable and identifiable in music, customs, clothing, farm architecture, dietary culture as well as arts and crafts Europe-wide.
Ethnographers, historians, researchers of agriculture in many European countries showed an intense interest for the study and
understanding of shPLp brPLding and shepherding in the 19th century. This lifestyle featuring archaic elements and the
people living in harmony with nature as well as their activity came to the centre of attention of scientists; moreover, several
artists depicted motifs of the shepherd’s life in their artworks, and town dwellers were eager to know more about this romantic, mysterious lifestyle and gladly accepted opportunities offered by the developing tourism. Further to these aspirations,
an active but transforming society and lifestyle manifested itself based on these research, artwork, photos and travel diaries.
1.kép
Árkádiai pásztorok sírkő előtt, arcukon rémület.
Pontozó technikával készült metszet, 1788
J.B Cipriani után készítette Kirk
Wellcome Könyvtár, London
Shepherds in Arcadia discover a tomb and
show signs of distress and horror.
Stipple with engraving, 1788.
Mady by Kirk after J.B. Cipriani
Wellcome Library, London
24
25
3.kép
Juhászok a nyájjal Sliven közelében, Bulgária. XX. sz. eleje
Nemzeti Néprajzi Múzeum, Szófia
Shepherds with their flock. The vicinity of Sliven, Bulgaria.
Early 20th century
National Ethnographic Museum, Sofia
4.kép
Gólyalábas juhász a juhkarám előtt.
Franciaország, Landes de Gascogne, XIX. sz. első fele
Marquéze Ökomúzeum, Sabres
Shepherd on stilts on the background of the shPLpfold.
France, Landes de Gascogne, first half of the 19th century.
Ecomuseum of Marquéze, Sabres
2.kép
Juhászok a vásáron. Magyarország, 1938
Fotó: Györffy István
Szabadtéri Néprajzi Múzeum, Szentendre
Shepherd’s at the fair. Hungary, 1938
Photo: István Györffy
Hungarian Open Air Museum, Szentendre
26
27
II.
PL
A Juh és a pásztor
The shPLp and the shepherd
5.kép
Pásztorkunyhó a Mała Łąka völgyben. Tátra, Lengyelország. 1920-30-as évek.
Fotó: T. Zwoliński
Tátra Múzeum, Zakopane
A pastoral hut in the Mała Łąka Valley. Tatras, Poland. 1920s-1930s
Photo: T. Zwoliński
Tatra Museum in Zakopane
6.kép
Juhászok bárányokat visznek a vásárba. Napulia, Görögország, 1897.
Fotó: Underwood & Underwood
Benaki Múzeum Fényképarchívum, Athén
Shepherds bringing Lambs to Market, Nauplia, GrPLce 1897
Photo: Underwood & Underwood
Benaki Museum Photographic Archive, Athens
28
29
II.1.
Owca jest jednym z pierwszych zwierząt, które zostało udomowione i prawdopodobnie pochodzi od rasy dzikiej
owcy. Obecnie znanych jest kilkaset ras owiec na całym świecie. Hodowla owiec przynosi wielorakie korzyści gospodarcze
i hodowane są one dla mięsa, mleka, skóry i wełny. Obecnie rozróżniamy dwie odrębne grupy owiec w zależności od
długości ogona: owce z krótkimi ogonami - mają od 3 do 13 kręgów i z długimi ogonami - od 14 do 22 kręgów.
Występowanie w regionie danej rasy uzależnione jest od klimatu oraz środowiska naturalnego. Owce dostarczają
produktów według zapotrzebowania hodowców tj. mięsa, mleka czy wełny.
PL
ShPLp (Ovis aries L.) is one of the earliest animals to be domesticated; it descended probably from a brPLd of wild shPLp.
Today several hundred brPLds are known in almost every country of the world. ShPLp is a multi-purpose animal in farming
raised for its meat, milk, skin and flPLce. There are two main groups based on tail length: short-tailed shPLp have 3-13, while
long-tailed shPLp have 14-22 caudal vertebrae.
The brPLds are best suited to the climate and natural environment of the given region, and provide a certain product according to the nPLds of the brPLders: meat, milk or wool.
7.kép
Zwartbles juh a ZuiderzPL Múzeumban. Enkhuizen, Hollandia, 2011.
Fotó: Sári Zsolt
Zwartbles shPLp in ZuiderzPL Museum. Enkhuizen, Netherlands, 2011.
Photo: Zsolt Sári
8.kép
Racka juhok a szentendrei Skanzenben. Szentendre, Magyarország. 2011
Fotó: Deim Péter
Racka shPLp at Hungarian Open Air Museum. Szentendre, Hungary. 2011
Photo: Peter Deim
9.kép
A kolomp felcsatolása. Podhale régió, Lengyelország, 1960-as évek
Foró: Zbigniew Kamykowski
Pinning bells on the shPLp. Podhale region, Poland, 1960’s
Photo: Zbigniew Kamykowski
Tatra Museum, Zakopane
30
10.kép
Nyáj
Görögország, 1960-as évek
Fotó: Voula Papaioannou
© Benaki Múzeum Fényképarchívum, Athén
Herd
GrPLce 1960s
Photo: Voula Papaioannou
© Benaki Museum Photographic Archive, Athens
31
II.2.
12.kép
Karakachan juhfajta a Kehayov farmról.
Devin, Smolyan régió, Bulgária, 2013.
Fotó: Leonora Boneva
Nemzeti Történeti Múzeum, Szófia
Karakachan brPLd from the Kehayov's farm.
Devin, Smolyan region, Bulgaria, 2013.
Photo: Leonora Boneva
National History Museum, Sofia
11.kép
Juhnyáj. Rothenburg, Németország, 1959.
Frankóniai Szabadtéri Múzeum, Bad Windsheim
ShPLp flock. Rothenburg, Germany, 1959.
Fränkische Freilandmuseum, Bad Windsheim
13.kép
Két példány Mr. Loncamp juhnyájából.
Bagneres-de-Bigorre, Midi-PyrenPLs, Franciaország, 1956.
Fotó: Marcel Boulin
Az Európai és Mediterrán Civilizáció Múzeuma, Marseille
Two specimens of shPLp flock of Mr. Loncamp shepherd.
Bagneres-de-Bigorre, The Ponnes, Hautes-PyrenPLs,
Midi-PyrenPLs, France, 1956.
Photo: Marcel Boulin
Musée des Civilisations de l'Europe et de la Méditerranée, Marseille
PL
Najbardziej archaiczna symbolika, która dotyczy baranka, owcy czy barana, ewoluowała na przestrzeni kilku tysięcy
lat. Większość z tych symboli znanych jest również dziś.
Owca i baranek symbolizują pobożność, delikatność, uległość ale także kojarzą się z nieśmiałością oraz głupotą. W odróżnieniu od tego wizerunku, baran symbolizuje męskość i witalność.
Najbardziej archaiczny symbol dotyczący owcy związany jest z płodnością, kiedy to wczesną wiosną ludy koczownicze
dla zapewnienia płodności stada, składali baranka w ofierze.a
Owca będąc pożytecznym zwierzęciem dostarczającym mięso oraz wełnę, była także podstawowym źródłem przetrwania dla wielu ludzi w Azji Środkowej i Mniejszej. W rezultacie owce były bardzo cenione, a nawet stały się symbolem
gospodarki.
Najważniejszymi zwierzętami wspominanymi w Biblii a posiadającymi bogatą symbolikę, są owce i barany. Stado symbolizuje wiernych oddanych Bogu. Baranek w postaci uświęconego zwierzęcia w biblijnej opowieści o Ablu, a także później w Księdze Wyjścia Żydów z Egiptu gdzie krew baranka została użyta do oznaczenia drzwi domostw aby je chronić.
Egipcjanie stracili pierworodne dzieci, podczas gdy Duch Pana oszczędził dzieci Izraelitów. Święto Paschy jest upamiętnieniem tego wydarzenia a spożywanie jagnięcia z przaśnym chlebem stało się obowiązkową częścią tradycji.
Tradycja zaczerpnięta ze Starego Testamentu stała się podstawą dla symbolu Agnus Dei, Baranek Boży. W Nowym Testamencie ofiara Chrystusa ukrzyżowanego zbawia ludzi. Jezus Chrystus, jako ofiara i uwielbiony baranek ukazuje się w
ostatniej księdze Nowego Testamentu - Apokalipsie św. Jana. W ikonografii chrześcijańskiej ofiarę Chrystusa reprezentuje baranek trzymający chorągiew, na której widnieje krzyż, oraz księga z siedmioma pieczęciami.
The most archaic symbolism involves lamb, shPLp and rams having evolved during several thousand years. Most of these
symbols are generally known even today. ShPLp and lamb represent piety, softness, submission, but evoking timidity and stupidity as well. In contradiction to this image, male shPLp are often referred to as symbols of virility.The most archaic symbolism of shPLp is associated with fertility. At early spring, nomadic peoples sacrifice an animal in order to ensure the fertility of
the flock.Being a useful farm animal and provider of meat and flPLce shPLp was the means of subsistence for several peoples
in Inner Asia and Asia Minor. As a consequence, it represented great value and became the symbol of economy.
The most important animals mentioned in the Bible, involving multifaceted symbolism are shPLp and lamb. The flock
refers to God’s people. Lamb is thus the sacrificial animal in the Biblical story of Abel and later in the Exodus of the Jews from
Egypt: the lamb’s blood used to mark the doorposts of their homes saved them. Egyptians lost their first-borns, while the
spirit of the Lord passed over the first-borns of the Israelites. The Passover is the commemoration of this event, and sacrificing
a lamb and eating it with unleavened bread has become an obligatory part of the tradition. This tradition borrowed
from the Old Testament is the basis of the symbol of Agnus Dei, the Lamb of God. Christ’s sacrifice saves the people
of the New Testament. Jesus Christ, the sacrificed and glorified Lamb appears in the Revelation of John, the last book
of the New Testament. He is represented in Christian iconography as a lamb holding a banner with a cross, and lying
atop a book with seven seals.
14.kép
Betlehemi jelenet ábrázolása a Születés Templomának
freskóján. Arbanasi, Bulgária. 1681
Fotó: Ivan Vanev
Wall painting of the Nativity in the Nativity church in
Arbanasi, Bulgaria. 1681
Photo: Ivan Vanev
32
33
15.kép
Kosfejű szfinxekkel szegélyezett felvonulási út a karnaki
templomkörzetben, Egyiptom.
Fotó: http://www.ancient-egypt-history.com/2010/04/
great-temple-of-amun-at-karnak.html
Ram-headed Sphinxes at Karnaki temple, Egypt
Photo: http://www.ancient-egypt-history.
com/2010/04/great-temple-of-amun-at-karnak.html
17.kép
A Jó Pásztor szobra. IV. sz. eleje. Selanovtsi, Vratsa régió, Bulgária
Történeti Múzeum, Oryahovo
Fotó: Rosen Kolev
Statue of the Good Shepherd. Early 4th century. Selanovtsi, Vratsa region, Bulgaria
History Museum Oryahovo
Photo: Rosen Kolev
18.kép
Krioforosz (kosvivő) Hermész. Késő római másolat az V. sz. antik
görög szobor alapján. Barracco Múzeum, Róma
Kriophoros Hermes (which takes the lamb). Late-Roman copy of
GrPLk original from the 5th century BC.
Barracco Museum, Rome
20.kép
Fiú báránnyal. 1930 körül
Fotó: Adam Menth
Frankóniai Szabadtéri Múzeum – Bad Windsheim, Németország
Boy with lamb. Circa 1930
Photo: Adam Menth
Fränkische Freilandmuseum – Bad Windsheim, Germany
16.kép
Isten báránya (Agnus Dei) mozaik a braunschweigi Szent Márton templomban. Braunschweig,
Niedersachsen, Németország
© Jorisvo | Dreamstime.com - Lamb Of God Photo
19.kép
A betlehemi pásztorok imádása című kép részlete. Johann Anton Lang: Mosonszentjánosi kódex (SanktJohanner Kodex), 649. oldal, 1809
Lamb of God (Agnus Dei) mosaic in the St. Martini church in Braunschweig, Niedersachsen, Germany.
© Jorisvo | Dreamstime.com - Lamb Of God Photo
Detail of "The Adoration of the Shepherds of Bethlehem". Johann Anton Lang: Codex of Mosonszentjános
(Sankt-Johanner Kodex), p. 649. 1809
34
35
36
21.kép
Pásztorábrázolás
Johann Anton Lang: Mosonszentjánosi kódex (Sankt-Johanner Kodex), 1809
22.kép
A jó pásztornő
Johann Anton Lang: Mosonszentjánosi kódex (Sankt-Johanner Kodex), 321. oldal, 1809
Depiction of a shepherd
Johann Anton Lang: Codex of Mosonszentjános (Sankt-Johanner Kodex), 1809
The Good Shepherdess
Johann Anton Lang: Codex of Mosonszentjános (Sankt-Johanner Kodex), p. 321., 1809
37
II.3.1.
PL
Historia pasterstwa, jednej z najstarszych profesji, ma swój początek w Azji Mniejszej i sięga 6000 lat wstecz.
Hodowla owiec była ukierunkowana na produkcję mięsa, mleka oraz runa, a pasterstwo rozwijało się praktycznie w
całej Euroazji. Początkowo owce były częścią gospodarstwa domowego tak jak świnie czy drób, ale gdy konieczny stał się
wypas większych stad i migracja pomiędzy letnimi i zimowymi pastwiskami, pojawiło się zapotrzebowanie na opiekunów
stada, którzy zajmowali by się ochroną zwierząt przed drapieżnikami, doglądali ich, strzygli oraz doili. Podczas opieki
nad stadem pasterze zdobywali wiedzę o naturze oraz umiejętności i wiedzę dotyczącą uzdrawiania zwierząt, dojenia
oraz przetwarzania mięsa i mleka.
Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje hodowli zwierząt: pasterstwo związane z wypasem i hodowla intensywna. Pasterstwo związane z wypasem jest najbardziej archaiczną i najłatwiejszą hodowlą zwierząt nie wymagającą wielkich
inwestycji i przedsięwzięć.
Coroczna i rytmiczna zmiana zbiorowisk roślinności w danym regionie zmusiły hodowców zwierząt do wprowadzenia
migracji sezonowej. Przykładami pasterstwa związanego z przemieszczaniem się jest pasterstwo nomadyczne na nizinach, transhumacyjne pomiędzy górami a nizinami, oraz alpejskie w wyższych partiach gór. (lub Almwirtschaft).
The history of shepherding – one of the oldest professions - has a 6000 year old history, beginning in Asia Minor.
ShPLp was raised for its milk, meat and flPLce. Shepherding was practised in the whole Eurasian area. ShPLp was integrated into farming of the households like pigs and poultry but when it was necessary to kPLp them in big flocks travelling betwPLn summer and winter grasslands, people were nPLded to tend for the shPLp, to protect them from predators,
to shear and to milk them. While tending for the shPLp, shepherds acquired special knowledge about nature, concerning healing animals, or meat and milk processing.
The two basic types of animal husbandry are pasturing and stabling husbandry (intensive farming). Shepherding is the
most archaic and simplest way of brPLding, requiring the least investment. The annual rhythmical change of the vegetation and of the plant communities in a given region forced flocks and the community of brPLders to implement the
practice of migrating shepherding. The basic types of shepherding are nomadic shepherding in lowlands, transhumance
betwPLn mountains and lowlands, and the alpine pastoralism in the higher mountains (or Alpwirtschaft).
23.kép
Pakulár. Kide, Erdély, Románia, 1941
Fotó: K. Kovács László
Shepherd (who is milking the shPLp). Kide, Transylvania, Romania. 1941
Photo: László K. Kovács
24.kép
Fiatal pásztorok
1950, Görögország
Fotó: Stefanos Malikopoulos
S.kd.14. Young shepherds. GrPLce, 1950
Photo: Stefanos Malikopoulos
38
25.kép
Pipázó juhász bottal. Alföld, Magyarország, 1938.
Fotó: Vargha László
A shepherd with a shepherd’s crook and a smoking pipe.
Great Plain, Hungary, 1938.
Photo: László Vargha
39
26.kép
Vihar. Dobcsák János juhász. Szomotor, Szlovákia, 2007.
Fotó: Molnár Ábel
Storm. János Dobcsák shepherd. Szomotor, Slovakia, 2007.
Photo: Ábel Molnár
27.kép
A Vókonyai Pásztortalálkozón beszélgető pásztorok – Sáfián László
juhász és Papp László gulyás. Vókonya, Magyarország, 2008.
Talking shepherds at Shepherd Festival, Vókonya - shepherd László Sáfián
and herdsman László Papp. Vókonya, Hungary, 2008.
40
41
28.kép
Pásztor nyájjal és kutyával. Neustadt an der Aisch - Bad Windsheim, 1950 körül
Frankóniai Szabadtéri Múzeum – Bad Windsheim, Németország
Shepherd with his dog and flock. Neustadt an der Aisch - Bad Windsheim, circa 1950
Fränkische Freilandmuseum – Bad Windsheim, Germany
30.kép
Karakachan pásztor. Balkán-hegység, Bulgária. 1946
Fotó: Vasil Marinov
29.kép
Pipázó juhász viseletben. Liptov régió, Észak-Szlovákia,
XX. sz. eleje.
Fotó: Miroslav Hodoš
Szlovák Nemzeti Múzeum, Martin
A Karakachan shepherd. Stara Planina, Bulgaria. 1946
Photo: Vasil Marinov, National Ethnographic Museum, Sofia
31.kép
Francia pásztor. Délnyugat-Franciaország, XX. sz. eleje
Chief shepherd with the smoking pipe in traditional costume.
Liptov region, Northern Slovakia. Early 20th century
Photo: Miroslav Hodoš
Slovak National Museum in Martin
The French shepherd. South-western France,
at beginning of the 20th century.
Ecomuseum of Marqueze, Sabres
36.kép
Bolgár pásztor a Rodope-hegységből.
Konush, Bulgária, 1986.
Fotó: Sofia Tancheva
32.kép
Fiatal pásztorok
Ioannina, Görögország, 1930-as évek
Fotó: Nelly’s
The Bulgarian shepherd from the Rhodopes. Konush,
Bulgaria, 1986.
Photo: Sofia Tancheva
N.5010
Young shepherds
Ioannina, GrPLce, 1930s
Photo: Nelly’s
37.kép
Havasi pásztorok. Smolyan régió, Bulgária. 1905
Regionális Állami Archívum, Plovdiv
38.kép
Pásztor Juon juhász bundában.
Bádok, Erdély, Románia, 1942
Fotó: K.Kovács László
Shepherd Juon Pásztor is wearing a fur coat.
Bádok, Transylvania, Romania. 1942
Transhumant shepherds. Smolyan region, Bulgaria. 1905
Regional State Archives, Plovdiv
33.kép
Juhász. Pádis, Erdély, Románia. 1965
Fotó: Szabó Tamás
Kriza János Néprajzi Társaság, Kolozsvár
Shepherd. Pádis, Transylvania, Romania. 1965
Photo: Tamás Szabó
Kriza János Ethnographic Society, Cluj Napoca
34.kép
Pásztor botjával (“glitsa”).
Skamneli, Zagori (Epirus), Görögország, 1955.
Epirotes Sarakatsani Testvériség, Athén
35.kép
Jan Bigos lengyel pásztor. Brzegi, Lengyelország,
1960-as évek.
Fotó: W. Werner
The Polish shepherd Jan Bigos. Brzegi, Poland,1960’s.
Photo: W. Werner
A shepherd with a shepherd’s crook (“glitsa”).
Skamneli, Zagori (Epirus), GrPLce 1955.
Fraternity of Epirotes Sarakatsani in Athens
39.kép
Juhász. Görögország, 1930-as évek
Fotó: Nelly’s, Benaki Múzeum Fényképarchívum, Athén
Shepherd. GrPLce 1930s
Photo: Nelly’s, Benaki Museum Photographic Archive, Athens
42
40.kép
Juhász nyájával.
Shepherd with his flock.
43
II.3.2.
PL
Transhumancja związana z przemieszczaniem się stad jest formą pasterstwa praktykowanego przez ludność
zamieszkałą w stałych osadach i wsiach, często trudniących się także uprawą roli. Ten typ pasterstwa charakteryzuje się
okresowym przemieszczaniu się stad z górskich, letnich pastwisk na zimowe w dolinach i nizinach. Odległość pomiędzy letnimi i zimowymi pastwiskami może sięgać nawet kilkuset kilometrów. Natomiast jeśli odległość jest krótsza to niezwykłym
elementem tego typu pasterstwa jest migracja stada i pasterzy od wiosny do jesieni.
W tym rodzaju pasterstwa tylko pasterze przemieszczali się ze stadem owiec, podczas gdy ich rodziny pozostawały w
osadach. Szczególnym przykładem sezonowego wypasu występującego na terenie Grecji jest praktyka, kiedy cała rodzina pasterza podąża za przemieszczającym się stadem. Tego typu pasterstwo jest charakterystyczne dla basenu Morza
Śródziemnego (Hiszpania, Francja, Włochy oraz Grecja) ale także występuje u podnóża Alp oraz Karpat, jak również w
południowej części Alp transylwańskich. ( Od Bułgarii i Rumunii, przez Polskę i Czechy ).
Transhumance is a form of pasturing husbandry practiced by permanently settled people living on agriculture,
manifested in the movement of the flocks betwPLn summer (montane) and winter grasslands on the plain. The distance
betwPLn summer and winter pastures can be several hundred kilometres but even if the distance is shorter, the remarkable
element in this type of husbandry is the flocks’ and shepherds’ migration in spring and autumn.
Only the shepherds travel with the flock, their families stay at home. A special example of transhumance is reported from
GrPLce: the shepherd’s entire family follows the migrating herd. The practice is typical in the Mediterranean region (Spain,
France, Italy and GrPLce) but also known in the foothills of the Alps and Carpathians and in the Southern Transylvanian Alps
(from Bulgaria and Romania to Poland and the Czech Republic).
41.kép
Idős juhász szamárháton. Bulgária, 1946.
An old shepherd riding on a donkey. Bulgaria, 1946.
42.kép
Sarakatsanik vándorolnak a Pagaio hegy felé. Görögország
Epirotes Sarakatsani Testvériesség, Athén
The Sarakatsani during the migration to the Pagaio Mountain, GrPLce.
43.kép
Legelésző nyáj. Rila-hegység, Bulgária, 1921.
ShPLp grazing. The Rila mountains, Bulgaria, 1921.
44
44.kép
A nyáj vándorlása (“redyk”). Lengyelország, Podhale. 1950-es évek
Fotó: Z. Kamykowski
ShPLp migration („redyk”). Poland (the Podhale). 1950s
Photo: Z. Kamykowski
45
47.kép
Karakachanok az úton. Kotel, Bulgária. 1955
The Karakachans on the road. Kotel, Bulgaria. 1955
Photo: Vasil Marinov
45.kép
Úton Salon és Arles között: kecske vezeti a nyájat.
Saint-Martin-de-Crau, Franciaország. 1955
Fotó: Jean Blanc
Road from Salon to Arles: flock with goat conductor.
Saint-Martin-de-Crau, France. 1955
Photo: Jean Blanc
46.kép
A hegyi legelőkről visszatérő nyáj.
Sklabiňai TSz, Szlovákia. 1963
Fotó: Ján Boďa
Descent of the shPLp herd from the grassy uplands.
Single collective cooperative (JRD)
Sklabiňa, Slovakia. 1963
Photo: Ján Boďa
48.kép
Juhászok kutyáikkal Devin közelében.
Rodope hegység, Bulgária. 1950
Fotó: Nikola Nikolov
Shepherds with dogs near Devin.
The Rhodopes, Bulgaria, 1950
Photo: Nikola Nikolov
49.kép
A pihenő nyáj a legelőre indul. Olaszország
Con. Museo dell Transhumanza di Villetta Barrea
A flock moving from resting area to reach
pasture land. Italy
Con. Museo dell Transhumanza di Villetta Barrea
46
47
II.4.
PL
„Krajobraz to obszar postrzegany przez człowieka, którego charakter jest wynikiem jego działań oraz interakcji naturalnych.” (Europejska Konwencja Krajobrazowa). Przekształcanie naturalnego pejzażu w krajobraz jest efektem ludzkiej
działalności, na którą mają wpływ głównie dwa czynniki: rolnictwo oraz architektura.
Zabudowania pasterskie zachowały najwięcej archaicznych form w architekturze wiejskiej. Europejska architektura wiejska poprzez swoje regionalne zróżnicowania jest niezwykle wyjątkowa i unikalna. Różnorodne budynki wiejskie wykazują
wiele wspólnych cech takich jak kreatywność spontanicznego tworzenia, twórcza zdolność budowania w różnych technikach za pomocą różnorodnego materiału oraz przemyślane i praktyczne zagospodarowanie przestrzeni.
Historyczny rozwój hodowli owiec w różnych regionach, rodzaj pasterstwa, dostępność lokalnych materiałów jak również klimat zawsze miały duży wpływ na rodzaj pasterskich konstrukcji zabudowań. Efekt ten wywołany był wieloma
czynnikami: planowany czas użytkowania budynku lub danej konstrukcji, przeznaczenie (np.: ochrona przed deszczem,
;miejsce zamieszkania, przestrzeń do pracy). Największą różnicą pomiędzy tego typu konstrukcjami stanowi materiał
oraz przeznaczenie budowli.
„Landscape means an area, as perceived by people, whose character is the result of the action and interaction of
natural and/or human factors.” (The European Landscape Convention). Transforming nature into landscape is the result
of human activity, mainly due to two factors: agriculture and architecture. Shepherds’ buildings have preserved the most
archaic forms of rural architecture up to now. Europe’s rural architecture has different regional characters, which
make it unique. The different rural buildings share some characteristics, such as the creativity of spontaneous design, the
inventive faculty of using a variety of building techniques and materials and the intelligent and practical use of space.
Historic development of shPLp raising of the different regions, the type of shPLp husbandry and the availability of local
material as well as the climate have always exercised an influence on shepherds’ constructions. Different elements contributed to their effect: whether the building was for permanent or temporary use and the function of the building (protection
from the weather, dwelling place, working area) also mattered. The biggest differences are noticed in the building material. The combination of the material and of the building’s function forms the basis for the typological differentiation.
50.kép
Tájkép juhnyájjal. Karula, Észtország, 2011.
Fotó: P. Tomson
Észt Élettudományi Egyetem, Tartu
The landscape presenting shPLp grazing. Karula, Estonia, 2011.
Photo: P. Tomson
Estonian University of Life Sciences, Tartu
48
51.kép
Danchev nyája útban a hegyi legelőre.
Momchilovtsi, Smolyan régió, Bulgária, 2011.
Danchevs’ flock driven to the pasture in the high mountain.
Momchilovtsi, Smolyan region, Bulgaria, 2011.
49
52.kép
Legelésző juhok a hegyi legelőn („hala”), Lengyelország
Fotó: S. Trebunina-Staszel gyűjteménye
Grazing shPLp on the mountain pasture („hala”), Poland
Photo: Collection of S. Trebunina-Staszel
53.kép
Hegyvidéki táj. Kréta, Görögország, 2007.
Fotó: J. Mazur
Kresów Múzeum, Lubaczow
The mountain landscape. Crete, GrPLce, 2007.
Photo: J. Mazur
Museum Kresów in Lubaczów
56.kép
1892-ben épült istálló, jelenleg az Észt Szabadtéri Múzeum része. Mardi farm, Uuri, Észtország, 2011.
Fotó: H. Pardi
The barn built in 1892 (currently in the Estonian Open Air Museum). Mardi farm, Uuri, Estonia, 2011.
Photo: H. Pardi
57.kép
Pásztorkunyhó az Orava régióban,
Észak-Szlovákia. XX. sz. eleje.
Fotó: Mikuláš Huba
Shepherd´s hut in Orava region, Northern Slovakia.
First half of the 20th century
Photo: Mikuláš Huba
58.kép
Észt juhkarám és szauna egy fedél alá építve. Észtország
Fotó: H. Pärdi
54.kép
Juhász a nyájjal. Magyarország, 1940.
Fotó: Jurányi Attila – Fortepan
Estonian shPLp barn under the same roof with sauna. Estonia
Photo: H. Pärdi
Shephedr with the flock. Hungary, 1940.
Photo: Attila Jurányi - Fortepan
55.kép
Lake District Nemzeti Park.
Egyesült Királyság, 2011.
Fotó: Észt Élettudományi Egyetem, Tartu
The landscape of the Lake District National Park.
United Kingdom, 2011.
Photo: Estonian University of Life Sciences, Tartu
50
59.kép
Marquéze-i juhnyáj a juhkarám előtt az Ökomúzeumban.
Landes, Franciaország, 2012.
Marquéze-i Ökomúzeum, Sabres
Flock of shPLp of Marquèze in front of the shPLpfold (parc) of the museum.
Landes, France, 2012.
Ecomuseum of Marquèze, Sabres
60.kép
Pásztorkunyhó a Mała Łąka völgyben.
Tátra, Lengyelország. 1920-30-as évek.
Fotó: T. Zwoliński
A pastoral hut in the Mała Łąka Valley.
Tatras, Poland. 190s-1930s
Photo: T. Zwoliński
51
65.kép
Karakachan férfi és családja. Kesarevo, Veliko Tarnovo régió, Bulgária, XX. sz. első fele
Fotó: Nemzeti Néprajzi Múzeum, Szófia
61.kép
Kőből épült pásztorkunyhó („koliba”) az Öt Lengyel Tó Völgyében.
Lengyelország, 2011.
Fotó: D. Moździerz
Karakachan man with his family. Kesarevo village, Veliko Tarnovo region, Bulgaria, first half of 20th century
Photo: National Ethnographic Museum, Sofia
Stone hut „koliba” in the Valley of Five Polish Ponds. Poland, 2011.
Photo: D. Moździerz
66.kép
Ovális alaprajzú esztena. Kolozsborsa, Románia, 1942.
Fotó: K.Kovács László
Milking fold with oval layout. Kolozsborsa, Romania, 1942.
62.kép
Kőből épült juhkarám („jasse”). Causses, Franciaország, 2004.
Fotó: D. Spotting
67.kép
Sarakatsani házaspár Elias and Hippolyti Vaggelis kunyhójuk („konaki”)
előtt. Aktion, Preveza (Epirus), Görögország, 1960.
Stone shPLpfold (“jasse”). Causses, France, 2004.
Photo: D. Spotting
The Sarakatsani – a married couple Elias and Hippolyti Vaggelis in front
of their hut (“konaki”). x Aktion, Preveza (Epirus), Görögország, 1960.
63.kép
Kőből épült pásztorkunyhó (ún. „fekete ház”) a Hebridákon.
Egyesült Királyság, 2011.
Fotó: Simon Bell
Stone house shepherd (so-called „black house”) in the Hebrides.
United Kingdom, 2011.
Photo: Simon Bell
69.kép
Sarakatsani pásztorkunyhó („konaki”). Epirusz, Görögország
Fotó: PRISMA Fejlesztéstudományi Központ, Athén
Pastoral hut of the Sarakatsani („konaki”). Epirus, GrPLce
Photo: PRISMA Centre for Development Studies, Athens
64.kép
Pásztorkunyhó - "Gariote"
Massif Central, Franciaország
"Gariote" - a shepher's shelter
Massif Central, France
68.kép
Seggen ülő hodály, Botpalád, Magyarország, 1978
Fotó: Flórián Mária
ShPLp-cote sitting on its back-side, Botpalád, Hungary, 1978
Photo: Mária Flórián
52
53
70.kép
Karám (kosár) költöztetés és építés. Bádok, Erdély, Románia, 1942.
75.kép
Kaliba típusok (1. szalmakaliba, 2. szántalpas kaliba, 3. vonórúd).
Kide, Románia, 1941.
Rajz: K. Kovács László
ShPLpfold being packed and rebuilt. Bádok, Transylvania, Romania, 1942.
Types of portable shepherd’s cabin (1. straw cabin, 2. cabin on sled, 3. tie bar).
Kide, Romania, 1941.
Drawings by László K. Kovács
71.kép
Karám (kosár) költöztetés és építés.
Bádok, Erdély, Románia, 1942.
ShPLpfold being packed and rebuilt.
Bádok, Transylvania, Romania, 1942.
76.kép
Kerekes pásztorkunyhó. Beauce, Franciaország, 1900 körül
Fotó: Marquéze-i Ökomúzeum, Sabres
Movable pastoral hut. Beauce, France, circa 1900
Photo: Ecomuseum of Marqueze, Sabres
72.kép
Karám (kosár) költöztetés és építés. Bádok, Erdély,
Románia, 1942.
ShPLpfold being packed and rebuilt. Bádok, Transylvania,
Romania, 1942.
78.kép
Szántalpas pásztorkunyhó.Rudartsi, Pernik régió, Bulgária, XX. sz. eleje
Fotó: Nemzeti Néprajzi Múzeum, Szófia (IEFSEM-BAS)
Portable shepherd’s cabin. Rudartsi,
Pernik region, Bulgaria, early 20th century
Photo: National Ethnographic Museum, Sofia (IEFSEM-BAS)
73.kép
Fejés egy karakachani településen a Vitosa-hegységben.
Szófia régió, Bulgária, 1955.
Nemzeti Néprajzi Múzeum, Szófia (IEFSEM-BAS)
Milking at a Karakachani settlement in Vitosha mountain.
Sofia region, Bulgaria, 1955.
Photo: Vasil Marinov
National Ethnographic Museum, Sofia (IEFSEM-BAS)
54
74.kép
Kőből épült juhkarám. Limnosz, Görögország, XX. sz. első fele
PRISMA, Athén
77.kép
Kerekes esztena. Kolozsborsa, Románia, 1961.
Fotó: Pap-Jánossy Magda
Stone built mandra. Lemnos, GrPLce, first half of 20th centruy.
PRISMA, Athens
Milking pen („esztena”) on whPLls. Kolozsborsa, Romania, 1961.
Photo: Magda Pap-Jánossy
55
II.5.
PL
Zycie pasterza uwarunkowane było cyklicznymi zmianami pór roku. Każda z nich miała swoje określone zadania.
Wiosna była okresem wypasu oraz strzyżenia owiec. Lato było okresem prowadzenia wypasu i dojenia. Jesienią stada były
przeganiane na zimowe pastwiska oraz pasterze rozliczali się z właścicielem stada. Pastwiska zimowe były użytkowane w
czasie pory zimnej oraz na przełomie zimy i wiosny kiedy następował rozród owiec. Pasterze opiekowali się stadami oraz
chronili je przed drapieżnikami i złodziejami. Pomagały im w tym psy pasterskie oraz uzbrojenie ( pistolety, toporki, kije i
laski pasterskie).
Laska pasterska jest jednym z najbardziej znanych i sprzedawanych atrybutów pasterzy będąc jednocześnie narzędziem
pracy i przepędu zwierząt. Używana jest w całej Europie aż do chwili obecnej i można wyróżnić kilka jej rodzajów. Najprostszą
formą laski jest kij grubo zakończony lub zakrzywiony na końcu z bogatym zdobieniem. Dobrze znaną odmianą laski jest kij
zakończony metalowym hakiem, który został przewieziony z owcami rasy merinos i ich pasterzami na Węgry pod koniec
XVII wieku.
Psy pasterskie, większe i mniejsze dzwonki pełniły ważną rolę podczas przepędu zwierząt. Główną funkcją dzwonków był
sygnał dźwiękowy ale także bardzo istotne były walory estetyczne: często były dekorowane, były to przedmioty podnoszące
prestiż i bardzo pożądane przez pasterzy. W niektórych regionach wierzono w ich magiczną moc zapewniającą ochronę
.Dzwonki odgrywały również istotną rolę w komunikacji.
Pasterze chronili stada owiec przed drapieżnikami, złodziejami oraz chorobami. Posiadali wysoką wiedzę na temat chorób
zwierzęcych i mogli leczyć swoje chore owce.
Shepherds’ life was run according to the annual cyclical change of seasons. All four seasons entailed specific tasks.
Spring was the time of pasturing and shearing, summer was the period of pasturing and milking. The flock returned from the
summer pasture in autumn when accounting with the owner took place. Winter pastures were used during the cold season
and at the end of winter and at the beginning of spring when lambs were born. Shepherds carried out a variety of activities:
they tended and protected the flock from predators and rustlers. Arms (gun, axe, club or crook) and shPLpdogs helped them.
The shepherd’s crook is one of the most well-known utensils of the trade, being a working and a driving tool at the same
time. The crook has bPLn used everywhere in Europe up to now and several types are known. The simplest form is a staff with
butt-end and often a crooked staff decorated with carving. A well-known variety has an end of metal hook, which had
bPLn imported with the merino shPLp and their shepherds to Hungary in the 18th century. ShPLpdogs, smaller and bigger
bells were important when driving and shepherding the animals. The bells’ main function was the sound signal, but neither their visual character was negligible: being often ornamented, they were prestige objects in high demand. In certain
regions they were credited with magic power to provide protection. Furthermore, they played a role in communication too.
Shepherds had to protect their flock from predators and rustlers and against diseases. They knew many animal diseases
well and they healed their sick animals.
79.kép
Juhászok gólyalábon juhkarám előtt.
Lüe, Landes, Franciaország, 1937.
Fotó: Felix Arnaudin
Landes of Gascony. Shepherd on stilts in front
of a shPLp pen. Lüe, Landes, France, 1937.
Photo: Felix Arnaudin
Musée des Civilisations de l'Europe
et de la Méditerranée, Marseille
56
80.kép
Rodope-i pásztor. Smolyan régió, Bulgária. 1902
Fotó: Krum Savov
Rhodopean shepherd. Smolyan region, Bulgaria. 1902
Photo: Krum Savov
Regional State Archives, Plovdiv
57
86.kép
Juhász kutyákkal. Hortobágy, Magyarország, 1940.
Shepherd with dogs. Hortobágy, Hungary 1940.
82.kép
Botra tűzött pásztorkalap „őrzi” a juhokat.
Hortobágy, Magyarország, 1977.
Fotó: Gunda Béla
Néprajzi Múzeum, Budapest
Shepherd’s hat on a stick „guarding” the flock.
Hortobágy, Hungary, 1977.
Photo: Béla Gunda
Museum of Ethnography, Budapest
81.kép
Juhászok gólyalábon, csuklyában.
Lüe, Landes, Franciaország, 1937.
Fotó: Felix Arnaudin
Landes of Gascony. Shepherds with stilts and coats caps.
Lüe, Landes, France, 1937.
Photo: Felix Arnaudin
88.kép
Pásztor kutyájával.
Mugla, Smolyan régió, Bulgária, 1983.
Fotó: Nedyalka Krapcheva
Shepherd with his dog.
Mugla, Smolyan region, Bulgaria, 1983.
Photo: Nedyalka Krapcheva
83.kép
Pásztor nyájjal. Althmühltal, Németország. 1954
Fotó: Groth
Shepherd with his flock. Althmühltal, Germany. 1954
Photo: Groth
84.kép
Sarakatsani pásztor a nyájjal.
Kampos Kalotas, Mitsikeli (Epirusz), Görögország,1922.
Fotó: C. Hoeg
87.kép
A lengyel Tátra pásztorkutyája nyájőrzés közben. Wołoszyn,
Lengyelország, 1953.
Fotó: Wierzbicki, MTZ
The Sarakatsani shepherd with the flock.
Kampos Kalotas, Mitsikeli (Epirus), GrPLce, 1922.
Photo: C. Hoeg
The Polish Tatra ShPLpdog during shPLp grazing on a pasture land.
Wołoszyn, Poland, 1953.
Photo: Wierzbicki, MTZ
85.kép
Juhok fürösztése a folyóban. Cenarth, Wales, 1933.
Nemzeti Történeti Múzeum, St. Fagans
Washing shPLp in the river. Cenarth, Wales, 1933.
National History Museum, St. Fagans
89.kép
Juhász és kutyái a legelőn. Diszel, Magyarország, 1976.
Fotó: Boros Marietta
Shepherd with his dogs on the pasture. Diszel, Hungary, 1976.
Photo: Marietta Boros
58
59
94.kép
Kecske vezeti a hegyi legelőre induló nyájat Camargue mellett.
Arles, Franciaország, 1941.
Fotó: Jean Blanc
The head of a transhumant flock, the goat leader leaves the
Camargue to come up to the mountains. Arles, France, 1941.
Photo: Jean Blanc
Musée des Civilisations de l'Europe et de la Méditerranée, Marseille,
90.kép
Juhfejés. Magyarország, 1950-es évek
Magyar Mezőgazdasági Múzeum, Budapest
Milking. Hungary, 1950’s
Museum of Hungarian Agriculture, Budapest
91.kép
A tej szűrése. Kráľova Lehota, Észak-Szlovákia, 1962.
Fotó: Ján Boďa
Straining the milk. Kráľova Lehota, Northern Slovakia, 1962.
Photo Ján Boďa
92.kép
Fejés
Fotó: Nelly’s
Milking
GrPLce 1930s
Photo: Nelly’s
95.kép
Nikita Vassil juhász kürtön játszik. Észtország, 1913.
Fotó: A. O. Väisänen
Észt Folklór Archívum, Tartu
A shepherd - Nikita Vassil playing on a horn. Estonia, 1913.
Photo: A. O. Väisänen
Estonian Folklore Archives, Tartu
97.kép
Körmözés. Pankota, Magyrország, 1950-es évek
93.kép
Fejés. Szófia környékén, Bulgária, XX. sz. eleje
ShPLp milking. Bulgaria, Sofia vicinity, the first half of 20th century
Nail trimming. Pankota, Hungary, 1950’s
96.kép
Frissen nyírt birka megjelölése billoggal. Kunszentmiklós, Magyarország, 1949.
Fotó: Kovács Márton Ernő – Fortepan
Branding the sheared shPLp. Kunszentmikós, Hungary, 1949.
Photo: Márton Ernő Kovács – Fortepan
60
61
98.kép
Tanyás legény Délvidék legszebb lösztáján.
Deliblát, Szerbia, 2008.
Young lad in the loess land of Vojvodina.
Deliblát, Serbia, 2008.
99.kép
Árvai Sándor juhász, a Hortobágy Örökös Pásztora. Vókonya,
Magyarország, 2008.
Shepherd Sándor Árvai, Life Member of Shepherds of Hortobágy.
Vókonya, Hungary, 2008.
62
63
100.kép
A terelés tudománya: a pásztorkutya irányítása parancsszóval,
füttyel, hangokkal. Franciaország, 2011.
Fotó: © S.Carlier
Knowing how to lead a herd on pastures, to give orders to the
dog by gestures, voice and whistling and words. France, 2011.
Photo © S.Carlier
101.kép
Parancsszó és fütty irányítja a pásztorkutyát a nyáj terelésében.
Aubisque, Franciaország, 2011.
Fotó: © S. Carlier
Orders and whistling addressed to a dog for it to conduct the herd
to the Aubisque’s summer pastures. France, 2011.
Photo: © S. Carlier
64
65
III.
PL
A pásztorkultúra
mint turisztikai attrakció
Shepherds' culture
as touristic attraction
III.
Zainteresowanie pięknem natury ukształtowało sektor turystyki. Pod koniec XIX wieku klasa średnia mieszkająca w miastach
zaczęła odczuwać potrzebę czegoś więcej niż tylko kontaktu z naturą. Popularna stała się sztuka ludowa, która spotęgowała falę
PL
tęsknoty za wiejskim życiem. W rezultacie pasterz oraz kultura pasterska stały się atrakcyjnym celem turystycznym.
Pasterze oraz stada ukazujące archaiczne elementy, sugerujące bliskość z naturą stały się turystyczną atrakcją w całej Europie.
Przedstawiano je na pocztówkach, w przewodnikach oraz w publikacjach na temat spędzania wolnego czasu.
Interest for nature’s beauty took shape in the sector of tourism. From the end of the 19th century the middle class in
towns wanted more for their leisure time than just paying a visit to nature: They discovered folk art, which quickened a wave of
nostalgia for rural life. This is how the shepherds and the shepherd culture became a touristic objective. Shepherds
and flocks showing archaic elements and suggesting closeness to nature became touristic attractions Europe-wide. They were
depicted on post cards, travel books and in publicity for leisure programs.
102.kép
Pásztorjelmez, 1900
Fotó: Fortepan
Shepherd costume, 1900
Photo: Fortepan
104.kép
Cholnoky Jenő (jobbra) földrajztudós német tudósokat kalauzol.
Hortobágy, Magyarország, 1900.
Fotó: Cholnoky Tamás – Fortepan
Jenő Cholnoky (on the right) geographer guiding German scientists
on the Hortobágy. Hortobágy, Hungary, 1900
Photo: Tamás Cholnoky – Fortepan
103.kép
Turisták a Hortobágyon. Hortobágy, Magyarország, 1940.
Fotó: Fortepan
Turists on the Hortobágy. Hortobágy, Hungary, 1940.
Photo: Fortepan
66
67
105.kép
Képeslap – Hortobágyi juhtúró
Magyarország
Postcard – ShPLp’s milk chPLse from Hortobágy
Hungary
106.kép
Képeslap – Hortobágyi kos-nyáj
Magyarország
Postcard – Ram flock of Hortobágy
Hungary
68
69
107.kép
Pusztai élet. Estebéd a Hortobágyon.
Budapest, Magyarország
1910-20 között
Papír
Life on the plain. Sundowner at Hortobágy
Budapest, Hungary
BetwPLn 1910-1920
Paper
108.kép
Gorál pásztor
Zakopane, Lengyelország
1910-20 között
Papír
Goral shepherd
Zakopane, Poland
BetwPLn 1910-1920
Paper
109.kép
Pásztorok
Szicília, Olaszország
1910-20 között
Papír
Shepherds
Sicily, Italy
BetwPLn 1910-1920
Paper
70
71
IV.
PL
Pásztorművészet
Shepherds' art
IV.1.
PL
Pasterze są znani w całej Europie jako doskonali rzeźbiarze, którzy posiadają dostateczne umiejętności oraz
wiedzę na temat wykorzystywania materiałów pochodzenia zwierzęcego, takich jak skóra czy róg. Wytwarzali głównie narzędzia potrzebne im do pracy oraz przedmioty do ich osobistego wykorzystania tj. instrumenty muzyczne,
prezenty, elementy dekoracyjne.
Technika wytwarzania przedmiotów oraz ich funkcja różniła się w zależności od kraju czy regionu. Na przykład na
Podhalu ( Polska ) bogato zdobiono uchwyty noży, łyżek i kubków. W węgierskim regionie Tiszántúl popularnością
cieszyły się grawerowane rogi, używane jako narzędzia do pracy.
W zależności od zapotrzebowania możemy wyróżnić różne techniki dekoracji i ornamentacji rzeźbiarskiej : nakłuwanie oraz rzeźbienie w technice reliefu, grawerowanie, lakowanie, intarsja oparta na użyciu kości oraz rogów, a nawet
rzeźbione małe figurki na zakończeniu kijów czy lasek pasterskich, uchwytach łyżek i kubków.
Często pojawiające się motywy dekoracyjne w sztuce pasterskiej to figury geometryczne (stosowane od kilku tysięcy
lat), motywy kwiatowe i zwierzęce, oraz ludzkie postacie. Najchętniej przedstawianymi zwierzętami były owce, świnie, psy, i węże. Pojawiały się również wyobrażenia przedstawiające pasterza i jego ukochaną.
Shepherds are excellent carvers everywhere in Europe, moreover, they have sufficient skill and knowledge about treatment of materials of animal origin, such as leather and horn. They produced mainly working tools and utensils for personal nPLds, such as music instruments, gifts and ornamental pieces but the production technique and the preferred object types vary from country to country and from region to region. While in Poland’s “Podhale” region richly ornamented
and carved handles of knives, spoons and drinking beakers are popular, in the Hungarian region Tiszántúl engraved horn
working tools have a famous tradition.
Different ornamenting techniques implemented in carving were popular: piercing and carving in relief, engraving, wax sealing,
intarsia design on bone and horn and even small sculptures on the end of staffs and crooks, on the handles of spoons and
drinking beakers were in demand. The motifs applied in shepherds’ art include a wide range from geometric ornaments - in permanent use during several thousand years - to flower motifs and animal and human figures. ShPLp, pigs, dogs
and snakes are depicted the most frequently, further to evoking the shepherd himself and his lover in the carvings.
110.kép
Tóth Mihály juhász farag. Budapest, Magyarország. 1951
Fotó: Szentpétery Tibor
Mihály Tóth, carving shepherd. Budapest, Hungary. 1951
Photo: Tibor Szentpétery
111.kép
Varga György, fafaragó. Buzsák, Magyarország. 1950
Fotó: Hoffmann Tamás
György Varga, carving master. Buzsák, Hungary. 1950
Photo: Tamás Hoffmann
112.kép
Csanakot farag a juhász. Hájniky, Szlovákia. 1957
Fotó: Andrej Polonec
Carving of the shepherd´s dipper. Hájniky, Slovakia. 1957
Photo: Andrej Polonec
72
73
IV.2.
PL Pasterze byli mistrzami w wytwarzaniu instrumentów muzycznych, ale także doskonale na nich grali. Zgodnie z
bułgarskim wierzeniem ludowym, muzyczny talent pasterzy był darem od Boga. Przygrywanie na instrumentach z grupy
aerofonów pasowało do ich nomadycznego stylu życia i pełniło różnorodne funkcje: prowadzenie zwierząt, komunikacji
między sobą, sygnalizowanie niebezpieczeństwa i wyrażania emocji. Uważa się, że głównymi instrumentami na których
grali pasterze były piszczałki oraz dudy. W całej Europie istnieją niezliczone odmiany tych instrumentów. Węgierscy oraz
polscy pasterze trudnili się także grą na instrumentach strunowych. Główne instrumenty pasterzy bułgarskich noszą
nazwę kaval, duduk i gaida. Estońscy pasterze grali na różnych rogach i drewnianych trąbkach. Greccy pasterze znani są
ze swojej tzamary – rodzaj fletu. W Tatrach grano na fujarce, okarynie, trombicie i dudach.
Oprócz muzyki instrumentalnej, śpiew stanowi także istotną część poezji lirycznej. Głównymi tematami występującymi w pieśniach była bliskość z naturą, strach o stado, rywalizacja z innymi pasterzami i umiłowanie wolności. Jednakże
wiele piosenek opowiadało również o ciężkim życiu i niebezpieczeństwach pasterskiej codzienności. W węgierskim oraz
bułgarskim folklorze znana jest ballada, która opowiada historię o zamordowanym alpejskim pasterzu.
Shepherds were masters at making musical instruments as well as at playing them. According to folk belief in Bulgaria, their musical talent is God’s gift. The use of aerophone instruments fitted mainly to their nomadic lifestyle, serving
multiple purposes: guiding the animals, communicating among themselves, signalling danger and expressing emotions.
Flute and bagpipe are considered as the main herdsman instruments and uncountable varieties are known Europe-wide.
Hungarian and Polish shepherds used to play string instruments as well. Bulgarian shepherds’ main instruments are called
kaval, duduk and gaida, Estonian shepherds played on different horns and on a wooden trumpet, the pasun. GrPLks are
known for their tzamara and in the Tátra mountains fujara, ocarina, trombitach and bagpipe are popular.
Besides instrumental music, vocal music is also part of lyrical poetry. The main topics of the songs are closeness to
nature, worries about the flock, competition with other shepherds and love of frPLdom but many songs treat the hard
life and dangers in the shepherd’s life. The type of ballad about the murdered alpine shepherd is mainly known in the
Hungarian and Bulgarian folklore.
114.kép
Pál István furulyázik. Szentendre, Magyarország, 2011.
Fotó: Deim Péter
István Pál playing on a flute. Szentendre, Hungary, 2011.
Photo: Peter Deim
74
115.kép
Stanisław Gąsienica-Gładczan dudás. Podhale régió, Lengyelország,
XX. sz. első fele
Fotó: MTZ
The bagpiper Stanisław Gąsienica-Gładczan. Podhale region, Poland,
first half of 20th century
Photo: MTZ
113.kép
Tóth Mihály juhász farag. Budapest, Magyarország. 1951
Fotó: Szentpétery Tibor
116.kép
Zenélés a nyári legelőre vándorlás közben („redyk”). Podhale régió,
Lengyelország. 1960-as évek
Fotó: Z. Kamykowski, Tátra Múzeum, Zakopane
Mihály Tóth, carving shepherd. Budapest, Hungary. 1951
Photo: Tibor Szentpétery
Music during spring migration to pasture lands („redyk”). Podhale
region, Poland, 1960s.
Photo: Z. Kamykowski, Tatra Museum in Zakopane
75
119.kép
Pásztor. Szófia közelében, Bulgária. XX. sz. első fele.
A shepherd. The vicinity of Sofia, Bulgaria. First half of 20th century
118.kép
Dudás a Rodope hegységből. Bulgária, XX. sz. eleje
Rhodopian bagpiper. Bulgaria, early 20th century
Regional State Archive, Plovdiv
117.kép
Koós József dudás. Balassagyarmat, Magyarország
Palóc Múzeum, Balassagyarmat
The bagpiper József Koós. Balassagyarmat, Hungary
Paloc Museum, Balassagyarmat
76
120.kép
Dudások a Rodope hegységből: Lazar Kanevski és Stoyan Zahmanov.
Bulgária, Rozhen Fesztivál (Smolyan régió), 1974.
Helytörténeti Múzeum, Smolyan
Bagpipers from the Rhodopes: Lazar Kanevski and Stoyan Zahmanov.
Bulgaria, the Rozhen Festival (Smolyan region), 1974.
Regional History Museum, Smolyan
77
V.
PL
A tejfeldolgozás - sajtkészítés
MILK PROCESSING - CHPLSE MAKING
V.1.
Owca jest głównym źródłem i dostawcą mleka a tradycja jego przetwarzania sięga kilku tysięcy lat. Owce można
porównać do rogu obfitości jako, że dostarcza ona mleka i mięsa dla swoich opiekunów. Najważniejszym produktem
pochopdzącym z przetwarzania mleka jest ser, który w wielu kulturach europejskich jest jednym z najważniejszych produktów pod względem ekonomicznym jak i kulinarnym.
Zgodnie z tradycją, pierwsze oraz ostatnie dojenie owiec odbywało się w określony dzień wiosny i jesieni. Pierwsze
dojenie w roku odbywało się zwykle w dzień św. Jerzego (25 kwietnia, Grecja i Bułgaria) a ostatnie przypadało na koniec
października w dzień św. Dymitra.
Owce były dojone podczas lata dwa razy na dzień a te dające więcej mleka nawet trzy razy dziennie. Przedmioty używane
podczas dojenia takie jak; stołki, naczynia, dzbanki, kubki oraz drewniane łyżki były bardzo podobne w całej Europie. Po
udoju owiec rozpoczynał się nowy rozdział zajęć dla pasterza związany z przetwarzaniem mleka na ser.
PL
ShPLp is an important milk provider. Milk processing has a tradition of several thousand years. ShPLp can be
compared to a horn of plenty as the animal is supplying milk and meat for its kPLpers. The most important product due
to milk processing is chPLse. In several European cultures chPLse is considered as one of the most important products with
regard to its economic and culinary importance. According to tradition, the milking practice was attached to a certain day,
to the shepherd’s feast in spring and autumn. First milking of the year took place on St George’s day (on the 254h April,
in GrPLce and Bulgaria) and the last milking day was at the end of October, on Demeter’s day.
Ewes were milked during summer once or twice a day, those giving milk in abundance, even thrPL times. The milking
utensils are very similar everywhere in Europe, be it the milking stool, vessels, jugs, mugs or wooden spoons. The end result
is the same: the most important animal product is the milk. After milking the ewes begins a new chapter in the tasks of
the shepherds: to convert milk into chPLse.
122.kép
Tejszűrés. Podhale régió, Lengyelország,
1960-as évek
Milk filtration. Podhale region, Poland, 1960’s
121.kép
Pásztorok a pásztorkunyhó előtt fejőedényekkel.
Vers, Franciaország, 1955.
Magángyűjtemény
Shepherds in front of the hut with milking tools.
Vers, France, 1955.
Private collection
78
79
V.2.
PL
Pasterze w trakcie wypasu doili owce własnoręcznie, ale gdy stado przetrzymywane było w stałym miejscu dojeniem oraz wyrobem sera zajmowały się kobiety.
Przed przystąpieniem do wyrobu sera mleko było dokładnie cedzone. Znane są trzy sposoby wyrobu sera: bez podpuszczki, z użyciem podpuszczki pochodzącej z żołądka i z użyciem podpuszczki pochodzenia roślinnego.
Po rozpoczęciu krzepnięcia mleka, pasterz bez przerwy mieszał mleko tak aby oddzielić poszczególne frakcje takie jak:
masło, ser, serwatkę. Twaróg oddzielony od serwatki był zawieszony w specjalnej chuście by pozostałości serwatki mogły
się odsączyć.
Shepherds on the pastures milked the ewes themselves, but where the flock was kept in a permanent place, milking
and chPLse making was the work of women. Before the chPLse making procedure involving thrPL key elements, milk was
filtered. We know thrPL technologies of chPLse making: without rennet, using rennet gained from the stomach and using
vegetable rennet. After the coagulation has started, the chPLse maker stirs the milk continuously so that the different
materials, butter, cottage chPLse and whey may separate. The chPLse curd separated from whey is hung in loosely woven
chPLsecloth so that the remaining whey drips and the chPLse curd becomes desiccated.
ShPLp chPLse used to be shaped in baskets, vats or wooden chPLse moulds. It was an important question how to preserve
chPLse. The most archaic procedures are salting and smoking. We know the technology of preserving in oil but pressing chPLse in
goatskin was also a wide-known preservation method in many places. Once the chPLse making procedure is finished, chPLse is
stored in wooden vats or clay containers. Appropriately shaped hard chPLses were kept in dry and cold rooms.
124.kép
Gyomoroltó sajtkészítéshez. Csomafája, Románia, 1941.
RPLd for chPLse making. Csomafája, Romania, 1941.
125.kép
Házi sajtkészítés. Chepelare, Bulgária, 1930.
Fotó: Krum Savov
Történeti Múzeum, Asenovgrad
123.kép
Tejet hordó asszony
Fotó: Nelly’s
Woman carrying milk
GrPLce 1930s
Photo: Nelly’s
80
Making chPLse at home. Chepelare, Bulgaria, 1930.
Photo: Krum Savov
Museum of History, Asenovgrad
126.kép
Sajtoltó üvegben. Erdély, Románia, 1941.
127.kép
A tej melegítése. Podhale régió, Lengyelország, 1960-as évek
Fotó: Z. Kamykowski. Tátra Múzeum, Zakopane
RPLd in bottle for chPLse making. Transylvania, Romania, 1941.
Warming milk in a cauldron. Podhale region, Poland, 1960’s
Photo: Z. Kamykowski. Tatra Museum, Zakopane
81
130.kép
A savó leöntése. Kide, Románia, 1942.
Decanting whey. Kide, Romania, 1942.
128.kép
Sajt vas formába tekerése. Kollektív termelőszövetkezet (JRD). Sklabiňa, Szlovákia, 1963.
Fotó: Ján Boďa
Lapping the chPLse cone by an iron mould. Single collective cooperative (JRD), Sklabiňa, Slovakia, 1963.
Photo: Ján Boďa
Slovak National Museum, Martin
131.kép
Vajkölpülés. Govedartsi, Rila-hegység, Bulgária, 1946.
Fotó: Hristo Vakarelski
Nemzeti Néprajzi Múzeum, Szófia (IEFSEM-BAS)
Churning butter. Govedartsi village, Rila mountain, Bulgaria, 1946.
Photo: Hristo Vakarelski
National Ethnographic Museum, Sofia (IEFSEM-BAS)
129.kép
Sajtó. Csomafája, Románia, 1941.
ChPLse press. Csomafája, Romania, 1941.
82
132.kép
Sajtkészítés. Észak-oravai gurálok.
Szlovákia, XX. sz. első fele
Fotó: Peter Mendel
Production of chPLse. „Gorals” from Northern Orava.
Slovakia, first half of 20th century
Photo: Peter Mendel
Slovak National Museum, Martin
83
V.3.
Ser owczy był formowany w koszach, beczkach oraz drewnianych foremkach.
Bardzo ważnym zagadnieniem był sposób konserwowania sera. Najstarszy sposób to solenie oraz wędzenie. Znana jest
również technologia konserwowania sera w oleju lub wciskanie go w kozią skórę, co w wielu miejscach było powszechnie
stosowane.
Gdy proces wyrobu został ukończony ser był przechowywano w drewnianych beczkach lub glinianych naczyniach. Poprawnie ukształtowany twardy ser leżakował w suchych i zimnych pomieszczeniach.
PL
The technology underwent changes during the centuries. In industrial production cream is separated from whole
milk and heat treatment and micro-filtering technology are applied to gain skimmed milk, the ideal raw material
for chPLse making. In Antiquity considered as the gods’ gift, chPLse has become today the symbol of certain regions or
countries, like the GrPLk feta, the French Roquefort, the Slovakian shPLp cottage chPLse or the Italian parmesan. These
products have become globalized market elements in today’s consumer society. Certain kinds of chPLses do not allow fully
industrialisation and automation: their production requires traditional technologies and the contribution of human work.
134.kép
Pigouille sajt. Poitou-Charentes régió,
Franciaország
Fotó: Marquéze-i Ökomúzeum, Sarbes
135.kép
„Oscypek” sajt készítése Józef Słodyczka pásztorkunyhójában.
Kościeliska völgy, Lengyelország, 2011.
Fotó: D. Woch. Kresów Múzeum, Lubaczów
The Pigouille chPLse. Region of PoitouCharentes, France.
Photo: Ecomuseum of Marquéze, Sabres
Making „Oscypek” in a pastoral hut of Józef Słodyczka. Kościeliska
Valley, Poland, 2011.
Photo: D. Woch. Museum Kresów in Lubaczow
136.kép
A tej melegítése egy görög sajtüzemben. Görögország, 2010.
Fotó: Sári Zsolt
Heating the milk at a GrPLk dairy. GrPLce, 2010.
Photo: Zsolt Sári
133.kép
Savó főzése. Podhale régió, Lengyelország, 1920-as évek.
Fotó: Tadeusz Zwoliński
Cooking the whey of ewe’s milk. Podhale region, Poland, 1920’s.
Photo: Tadeusz Zwoliński
84
137.kép
Félkemény „Kasseri” sajt. Görögország
Égei Egyetem, Mitilíni
Semi- hard chPLse “Kasseri”. GrPLce
University of the Aegean, Mytilini
138.kép
Kéksajt.
Fotó: Alexander Hausmann, via the stock.xchng
http://www.yankPLkitchenninja.com/2011/04/nouveau-colcannon-recipe.html
Blue chPLse.
Photo: Alexander Hausmann, via the stock.xchng
http://www.yankPLkitchenninja.com/2011/04/nouveau-colcannon-recipe.html
85
140.kép
A sózás végeztével, 3 hónapos érés után ehető a sajt.
Ossau völgy, PyrenPLs Atlantiques, Franciaország, 2012.
Fotó: © S.Carlier
Once completed salting, the chPLse can be eaten from 3 months
of ripening. Ossau valley, PyrenPLs Atlantiques, France, 2012.
Photo: © S.Carlier
139.kép
Minden sajtra rákerül a juhász tulajdonjegye.
Laruns, PyrenPLs Atlantiques, Franciország, 2012.
Fotó: © S.Carlier
Shepherds’ brands placed on each chPLse.
Laruns, PyrenPLs Atlantiques, France, 2012.
Photo: © S.Carlier
86
87
VI.
PL
átalakuló táj és állattartás
Land utilization and animal husbandry
141.kép
Sajt nyomása és formázása lyukas sajtformában, hogy a maradék savó is
kicsepeghessen. Ossau völgy, PyrenPLs Atlantiques, Franciaország, 2012.
Fotó: © S.Carlier
Molding and pressing in a perforated mould in order to drain the remaining
whey. Ossau Valley, PyrenPLs Atlantiques, France, 2012.
Photo: © S.Carlier
88
89
145.kép
Görög táj. Mandres Kythnos, Görögország, 2013.
PRISMA, Athén
VI.1.
GrPLk landscape. Mandres Kythnos, GrPLce, 2013.
PRISMA, Athens
PL
Europejskie środowisko naturalne przeszło przemianę pod wpływem rolnictwa. Drastyczny spadek bioróżnorodności
w rolniczym ekosystemie jest obserwowany w całej Europie na przestrzeni kilku dekad. Proces ten spowodowany był w
dużej mierze uprzemysłowieniem rolnictwa, intensywnym użytkowaniem gleb, specjalizacją i powiększeniem powierzchni gospodarstw oraz wzrostem mechanizacji. Uproszczone użytkowanie i zanik wcześniejszych, złożonych i skomplikowanych systemów upraw ziemi przyczynił się do wzrostu powierzchni żyznych równin północnowschodniej Europy
(Południowa Anglia, Północna Francja, Belgia, Holandia, Dania, Niemcy). Rozprzestrzeniania się technologii, a także
niestabilna równowaga w regionalnym podziale środków i świadczone dotacje rolne wywołały spadek naturalnej bioróżnorodności na mniej urodzajnych i ekonomicznie oraz społecznie zmarginalizowanych terenach, na których działalność
rolnicza została przerwana.
Wypas owiec w dużej mierze wpływa na stan roślinności. Ma on swoje negatywne i pozytywne skutki. Hodowla owiec
przyczynia się do ochrony środowiska naturalnego, jednakże, w zależności od natężenia wypasu na danym terenie, może
mieć również negatywny wpływ na stan roślinności. W niektórych przypadkach wypas przyczynia sie do utrzymania siedliska, natomiast w przypadku nadmiernego wypasu może spowodować poważne problemy: brak możliwości regeneracji
krajobrazu, erozję gleb i pustynnienie.
Europe’s natural environment underwent a transformation greatly under the impact of the agriculture. A drastic
decrease of the biodiversity within the agricultural ecosystems is observed Europe-wide during the past few decades. This
process is due largely to the industrialized agriculture, the intensity of soil use, the specialisation and growth in size of the
farms and the increasing mechanization in farming. The simplified land utilization and the disappearance of
the earlier complex and multipurpose farming systems assume considerable proportions in North-Eastern-Europe’s fertile
plains (South-England, Northern France, Belgium, Netherlands, Denmark and Germany). The spreading of technologies as
well as the unstable equilibrium in the regional distribution of the market forces and the provided agricultural subventions
provoked the decrease of the natural biodiversity in the less fertile and economically and socially marginalizing regions,
where agricultural activities discontinue. Grazing shPLp, the pasturing husbandry largely effects the state of the vegetation cover with important ecological consequences. Negative and positive examples can be evoked, since shPLp raising
contributes to the preservation of the natural environment, however it depends on the intensity of grazing. In certain cases
grazing contributes to the sustenance of habitats, in other cases over-grazing may cause serious problems: impossibility
of landscape regeneration, soil erosion or increasing intensity of desertification.
146.kép
Juhászok szövetkezeti farmja és tejüzeme a közép-rodopei
Momchilovtsiban. Smolyan régió, Bulgária, 2011.
ShPLp farm and dairy of the shepherds co-operative of Momchilovtsi
in the Central Rhodopes, Smolyan region, Bulgaria, 2011.
147.kép
Juhok abrakolása. Hőgyész, Magyarország, 1950-es évek
FPLding the shPLp. Hőgyész, Hungary, 1950s
148.kép
Legelésző nyáj. Visa, Erdély, Románia, 2010
Fotó: Bereczki Ibolya
Grazing flock. Visa, Transylvania, Romania, 2010.
Photo: Ibolya Bereczki
143.kép
Útban a legelő felé Devin környékén. Bulgária, 2013.
Fotó: Marina Trayanova
To the pasture. Devin vicinity, Bulgaria, 2013.
Photo: Marina Trayanova
144.kép
Kecskefarm Novo seloban. Troyan község, Bulgária, 2011.
142.kép
Útban a legelő felé. Kosatcha, Pernik régió, Bulgária, 2011.
Fotó: Vera Kerelezova
Lyubos flock on the way to the pasture, Kosatcha, Pernik region, Bulgaria, 2011.
Photo: Vera Kerelezova
90
Goat farm in Novo selo. Troyan municipality, Bulgaria, 2011.
149.kép
Szénakazlak a Lyubos farmon. Kosatcha, Pernik régió, Bulgária, 2011.
Haystacks in Lyubos farm. Kosatcha, Pernik region, Bulgaria, 2011.
150.kép
Juhhodály. Sklabiňa, Szlovákia, 1963.
Fotó: Jaroslav Barák
ShPLpfold. Sklabiňa, Slovakia, 1963.
Photo: Jaroslav Barák
91
151.kép
Hegyvidéki legelők a Rodope hegységben.
Devin környéke, Smolyan régió, Bulgária, 2013.
Fotó: Theodor Liho
Pastures in the high mountain – the Rhodopes.
Devin vicinity, Smolyan region, Bulgaria, 2013.
Photo: Theodor Liho
92
93
VII.
PL
A merinó és a textilipar
The merinos and the textile industry
VII.1.
Wełna owcza to jedno z najważniejszych włókien tekstylnych otrzymanych ze zwierząt. Historia obróbki wełny sięga
kilku tysięcy lat. Runo dzikiej owcy, protoplasty dzisiejszych ras owiec, składało się z dwóch rodzajów włosia:
• o wydłużonym włosiu (długie i grube) by mogło chronić zwierzę przed deszczem lub śniegiem
• o puszystym włosiu (delikatne i cienkie) by chroniło zwierzę przed zimnem.
PL
Runo owiec o wydłużonym i puszystym włosiu nie nadawało się do pozyskiwania włókna, dlatego zaczęto hodować te owce,
które miały więcej miękkiego włosia. Wpłynęło to na rozwój hodowli owiec rasy merino, której to początki sięgają Zachodniej Azji i rozwinęło się w Hiszpanii. Hiszpania stała się centrum hodowli merynosów, gdzie rasa merino była ceniona za
swoje właściwości. Były dla nich na tyle ważne, że w średniowieczu próby wywożenia merynosów poza grance kraju karane
były śmiercią. Jednak w XVIII wieku Hiszpanie pozwolili na eksport małych ilości merynosów, co miało wpływ na rozwój ich
hodowli w wielu krajach europejskich. Pierwsze stado merynosów pojawiło się w Szwecji w 1723, a następnie we Francji,
Saksonii i Cesarstwie Habsburgów.
Owce merynosy mają najcieńszą oraz najdelikatniejszą wełnę spośród wszystkich gatunków i uznawane są za dostawcę
najszlachetniejszej wełny na całym świecie. Nowa rasa rozprzestrzeniła się w Europie i innych zakątkach świata w ciągu kilku
dekad na przełomie XVII i XVIII wieku, co przyczyniło się do rozwoju kilku lokalnych ras owiec. Ludwik XVI rozpoczął hodowlę
słynnej na całym świecie rasy owiec, znanych jako Merynos Rambouillet, w specjalnie wybudowanej Owczarni Królewskiej
w Rambouillet. W Anglii merynosy pojawiły się po raz pierwszy w 1791 roku. Ze względu na klimat, który nie sprzyjał merynosom, skrzyżowano je z lokalną rasą owiec. Przyczyniło się to do rozwoju angielskiego przemysłu włókienniczego.
Na Węgrzech pierwsze owce rasy merinos pojawiły się w 1773 roku. Początkowo hodowane były jedynie w Kraju Zadunajskim, a z czasem na terenie całego kraju. Przed latami siedemdziesiątymi XIX wieku, Węgry uznawane były za największego
producenta wełny w całej Europie.
152.kép
Reggeli legelésre indul a Felvidék utolsó magyar merinó törzsállománya.
Szomotor, Szlovákia, 2010.
The last brPLding stock of merino in Upland departing for morning graze.
Szomotor, Slovakia, 2010.
94
95
Wool obtained from the shPLp’s flPLce is one of the most important textile fibres derived from animals. Wool treatment has a history of many thousand years. The flPLce of the wild shPLp, ancestor of today’s shPLp brPLds consisted of
two kinds of hair
• over-hair (long and thick), to protect the animal against rain and snow, and
• floss (soft, fine hair) to protect against cold.
The over-hair and floss together were not suitable to make yarn, therefore shPLp with more floss had to be bred. The result
was the merino shPLp, originating in the mountains of Western-Asia and developed in Spain. Spain became the centre
of merino brPLding, where the merino was considered as highly appreciated property. They represented such a value that
during Middle Ages the export of Merinos from Spain was a crime punishable by death. From the 18th century however
more and more European countries started brPLding merino: the first flocks appeared in Sweden in 1723 followed by flocks
in France, Saxony and the Habsburg Empire.
Merinos have the finest and softest wool of any shPLp and are considered to be the noblest flPLce supplier worldwide.
The new brPLd spread within a few decades in the 17th-18th centuries in Europe and overseas. Several local brPLds have
bPLn developed. Louis XVI of France founded the worldwide famous stud at the Royal Farm at Rambouillet. Merino was
introduced to England in 1791 but the climate was not favorable for the animals. The imported merino had bPLn crossbred
with local shPLp and as a result provided the most important basis for the English textile industry.
The first merino came in 1773 to Hungary. Following their initial brPLding in Transdanubia, in a short time almost whole
Hungary raised merino. Hungary produced the greatest quantity of wool in Europe before the 1870s!
VII.2.
PL
Obróbka wełny jest najstarszą formą pozyskiwania materiału włókienniczego. Technologia pozyskiwania włókna oraz
narzędzia do obróbki nie zmieniły się od kilku tysięcy lat. Pozyskiwanie surowca włókienniczego rozpoczyna strzyżenie
wykąpanych wcześniej w rzece owiec. Dokładne oczyszczenie runa jest gwarantem pozyskania najczystszej wełny.
Owce długowełniste wymagają strzyżenia dwa razy do roku, podczas gdy owce rasy merino o miękkiej, puszystej i krótkiej
wełnie strzyżone są raz do roku. Strzygacz pamiętając o tym, by nie okaleczać skóry owiec, stara się ostrzyc runo z całego
pola porostu, tak aby pozyskać je w całości. Następnie strzyżę włókienniczą myje się pod bieżącą wodą. Czyste oraz
suche runo przy pomocy gręplarki rozczesywano na poszczególne włókna, by następnie zawinąć je w kądziel.
Po zabarwieniu przędzy naturalnymi roślinnymi barwnikami, nawijano ją na szpulkę. Kolejnym krokiem powstawania
tkaniny było tkanie przędzy na krośnie. W celu uzyskania wyższej wytrzymałości i odporności na wodę utkany materiał
poddawano procesowi spilśniania. Najprostsze spilśnianie warstwy włókien wełnianych polegało na moczeniu ich pod
bieżącym strumieniem wody w drewnianej kadzi. Luźne włókna tkaniny pęczniały pod wpływem wody stając się grubsze
i bardziej zbite. Bardziej rozwiniętą metodą spilśniania było folowanie w młynie wodnym, czyli zgniatanie wilgotnej
tkaniny w formie pasa, w celu zagęszczenia włókien.
Wool treatment is the most archaic way to produce textiles; its technology and tools have hardly changed during
the past few thousand years. The procedure starts with the shearing of the shPLp. Prior to shearing the shPLp were often
washed in rivers in order to obtain clean wool. ShPLp with long flPLce threads require shearing twice a year, merino with
shorter flPLce is sheared once a year. An effort is made not to hurt the skin while shearing and to obtain a flPLce in one
piece. The flPLce used to be scoured in running water. The clean and dried fibres had to be disentangled and using card
clothing the individual fibres were aligned and so prepared for spinning on a distaff.
Wool yarn was coloured with natural vegetal dyes. After spinning the yarn was rPLled up. The following step was
weaving on the loom. The woven woollen textile was fulled for better durability and water resistance. The simple method
was to put the fabric under the current of a fast running brook in a wooden vat. The loose fibres of the cloth shrank under
the strong current of water and became thicker and denser. A more developed method was to undertake the process in a
water-mill, called fulling mill.
154.kép
Birkanyírás. Progled, Smolyan régió, Bulgária, XX. sz. közepe
Fotó: Hristo Vakarelski
ShPLp shearing. Progled, Smolyan region, Bulgaria, mid-20th century
Photo: Hristo Vakarelski
153.kép
Merino kos és anyajuh. Pontozó technikával készült metszet, James Joshua NPLle munkája.
Kiadta: [London] (Strand)
A Merino ram and a Merino ewe. Stipple engraving by James Joshua NPLle
Published: [London] (Strand)
96
155.kép
Birkanyírás hagyományos ollóval. Podhale régió, Lengyelország, 1960-as évek
ShPLp shearing with the use of traditional scissors. Podhale region, Poland 1960s
97
156.kép
Asszony birkával és ollóval – június ábrázolásaként. Metszet
A woman with shears holding a shPLp; representing June. Engraving.
157.kép
Négy asszony késekkel és fa lapáttal vágják és ütik a gyapjút, amelyet a férfi
egy szerkezetbe tesz, hogy a gyapjút kifésülje. Pontozó technikával készült metszet.
Four women with knives and wooden paddles are cutting and beating the
wool and a man is putting it through a combing device. Stipple engraving.
158.kép
Három asszony gyapjút és pamutot fon, míg a negyedik az ételt kavarja,
egy kisfiú pedig a kezét melegíti. Pontozó technikával készült metszet
ThrPL women sit and spin wool and cotton as another stirs a pot on
the fire and a child warms his hands. Stipple engraving.
98
99
VII.3.
Proces obróbki wełny przez wieki nie ulegał zmianom. Dopiero rewolucja przemysłowa w drugiej połowie XVIII w.
spowodowała znaczący rozwój nowych technologii. Rewolucja przemysłowa dała się odczuć w różnych regionach Europy
w różnym czasie, czasami nawet dekady później, a określone regiony miały dostęp do nowoczesnych osiągnięć przemysłowych nie wcześniej niż na początku XX w. Podstawą zmian przemysłu włókienniczego była mechanizacja coraz to
bardziej rozwijającego się rolnictwa, postęp przemysłu fabrycznego, oraz wprowadzenie nowych technologii. Rosnące
zapotrzebowanie na produkty włókiennicze determinowało wzrost liczby pracowników. W 1750 roku w Anglii odnotowano około 800 tys. zatrudnionych w przemyśle włókienniczym. W 1764 roku James Hargreaves wynalazł „Przędącą
Jenny”, czyli mechaniczną przędzarkę, która mogła prząść osiem wątków jednocześnie. W roku 1768 Richard Arkwright
udoskonalił jej mechanizm wprowadzając „wirującą ramę”, która później ewoluowała w „wodną ramę” produkując nawinięte nitki osnowy. Francuz Joseph-Marie Jacquard w 1805 roku wynalazł możliwy do zaprogramowania mechanizm
przesmykowy umożliwiający wielobarwne tkanie wielowzorzyste.
159.kép
Gyapjúfonás. Erdély, Románia, 1940-es évek.
PL
Wool spinning. Transylvania, Romania, 1940’s
161.kép
Fonás
© Benaki Múzeum Fényképarchívum, Athén
Spinning thead
GrPLce 1960s
© Benaki Museum Photographic Archive, Athens
Hardly any change occurred in the process of wool treatment during centuries. However the industrial revolution in the
second half of the 18th century resulted in considerable changes. The impact of the industrial revolution reached different
European regions in different times, sometimes decades later and certain areas had access to the modern achievements not
before the beginning of the 20th century. The agricultural development was the basis for these changes, which increased
the productivity. The mechanisation, the developing factory industry and the introduction of new technologies can
be followed up in the textile industry too. The fast growing demand required an increase in the numbers of labourers first.
About 800 000 labourers were employed in the textile industry in England around 1750. The biggest challenge was the
mechanisation of manual spinning and weaving. In 1764 James Hargreaves created the "spinning Jenny", which was able
to make 8 twisted threads simultaneously. In 1768 Richard Arkwright invented a spinning frame, later developed into the
water frame producing twisted warps. The following step was to replace the loom and to mechanize this work phase too.
More and more novelties emerged. The Frenchman Joseph-Marie Jacquard developed the earliest programmable loom to
compose the design of the fabric in 1805.
160.kép
Szövőszék
1940-es évek, Görögország
Loom
GrPLce 1940s
162.kép
Gyapjúnyíró verseny. Wales, 1934.
ShPLp shearing competition. Wales, 1934.
163.kép
Kártológép. Magyarország, 1951.
Fotó: id. Konok Tamás, Fortepan
Carding machine. Hungary, 1951.
Photo: Tamás Konok, Fortepan
100
101
164.kép
A budapesti első gyapjúárverés becslőbizottságának tagjai a raktár előtt.
Magyarország, XX. sz. eleje
Fotó: Erdélyi Mór
AuctionPLr committPL of the first wool auction in Budapest.
Hungary, early 20th century
Photo: Mór Erdélyi
Museum of Hungarian Agriculture
165.kép
Gyapjúfeldolgozás. Magyarország, XX. sz. eleje
Fotó: Erdélyi Mór
Wool processing. Hungary, early 20th century
Photo: Mór Erdélyi
Museum of Hungarian Agriculture
102
103
VIII.
PL
166.kép
Charles Coggan & Co. Ltd.
Egyesült Királyság, 1920-as évek
Paul Sandford által rendelkezésre bocsátott albumból
www.PictureThePast.co.uk
Művészi ábrázolás
Artistic representation
Charles Coggan & Co. Ltd.
UK, 1920s
From an album supplied by Paul Sandford
www.PictureThePast.co.uk
167.kép
Gyapjú a raktárban, Egyesült Királyság, XX. sz. eleje
1920
Fotó: Fred Hartley
KirklPLs Fénykép Archívum: www.kirklPLsimages.org.uk
Wool in storeroom, United Kingdom, early 20th century
1920
Photo: Fred Hartley
KirklPLs Image Archive: www.kirklPLsimages.org.uk
168.kép
Gyapjú manufaktúra, a gyapjú vizsgálata, Egyesült Királyság, XX. sz. eleje
KirklPLs Fénykép Archívum: www.kirklPLsimages.org.uk
Woollen Manufacture, Wool Sorting, United Kingdom, early 20th century
KirklPLs Image Archive: www.kirklPLsimages.org.uk
169.kép
Rainer Bonk és Bertamaria RPLtz:
Kék birkák (mobil művészeti installáció)
Fotó: Lukasz Frackowiak
Dreamstime.com
Rainer Bonk and Bertamaria RPLtz:
Blue ShPLp (mobile art installation)
Photo: Lukasz Frackowiak
Dreamstime.com
104
105
VIII.
171.kép
“A bárány imádása” Jan van Eyck után.
Kiadta: [Arundel Society][London]
PL
Przez tysiące lat motywy baranka oraz pasterza były przedstawiane na płótnie, drewnie w glinie czy żelazie, wyrzeźbione w
kamieniu lub drewnie, namalowane na stronach książek, oraz przywoływane w filmach. Najważniejszą przestrzenią wyobrażeń
baranka oraz pasterza była ikonografia chrześcijańska. Baranek jak i pasterz jawią się w ikonografii zarówno w sposób realistyczny,
jak i alegoryczny. Zwierzę (baranek lub baran) ukazywany jest głównie w centrum przedstawienia i może być ważnym symbolem
oraz uczestnikiem sceny biblijnej. Niektóre wyobrażenia w ikonografii chrześcijańskiej przedstawiają również owce jako zwyczajne
zwierzęta. Jezus określany jest również jako Dobry Pasterz lub jako Baranek Boży (Agnus Dei).
"The adoration of the lamb" after Jan van Eyck.
Published: [Arundel Society][London]
Baranek często ukazany jest jako atrybut świętych. Znane są przedstawienia baranka w otoczeniu Abla i Amosa, św. Jana
Chrzciciela, św. Agnieszki Rzymianki, św. Agnieszki z Montepulciano, św. Andrzeja Corsini, św. Kolety, św. Joachima, oraz papieży
św. Kolmana i św. Wendelina.
Artyści równie chętnie ukazywali owce oraz ich pasterza poza sferą sakralną, pozbawiając je bogatej symboliki. Przedstawienia te
są bardzo często idylliczne, w otoczeniu pięknego krajobrazu. Można wyróżnić kilka motywów, które utożsamiane są z krajobrazem
oraz pasterzami. Składają się na nie przeważnie poetyckie oraz malownicze obrazy jak i wizualne banały.
Wizerunek baranka, pasterza, oraz życia pasterskiego jest częstym tematem poruszanym w sztuce współczesnej. Również kultura
masowa nierzadko sięga po motywy baranka i życia pasterskiego. Ten trend stał się szczególnie zauważalny od czasów rewolucji
przemysłowej. Należy również wspomnieć o użyciu takich materiałów jak wełna czy skóra owcza. Były one wykorzystywane już w
sztuce poprzednich stuleci, a od XIX wieku stały się częścią sztuki użytkowej.
For thousands of years visual artists are tempted by the subject of lamb and shepherd urging to be depicted on canvass, wood,
clay or iron, carved in stone or wood, painted on the pages of books or evoked in films. The most important area of the depictions
of lamb and shepherd is the Christian iconography. Both lamb and shepherd appear in the iconography in a concrete, realistic way and in allegoric, symbolic forms of a dPLper sense. The animal (the lamb or the ram) may stand in the centre of
the depiction and it may be an important symbol or a participant of a Biblical scene, but shPLp were pictured sometimes generally,
without any symbolic value in some Christian iconographic artworks. Jesus is evoked as the Good Shepherd or as the Lamb of God
(Agnus Dei). The lamb is often met as attribute of holy persons. It is well known in the company of the prophets Abel and Amos, of
St. John the Baptist, of St. Agnes of Rome and Montepulciano, of St. Andrew Corsini, of St. Colette, of St. Joachim, of the pope St.
Colman and of St. Wendelin. Another field of artistic evocation of shPLp and lamb has to be added: the depictions of shPLp and of
their shepherd without any symbolic contents, outside the sacral art. These pictures show an idyllic, realistic atmosphere. Landscape
painting’s frequently used subjects are lambs and flock. Several topos are associated with landscape and shepherding people. These
topos consist largely of poetic and picturesque images and visual banalities. Modern art doesn’t miss the figure of the lamb and
shepherd and the shepherd’s life. Since the industrial revolution the depiction of lamb and of shepherd’s life have bPLn present even
in the mass culture. The use of wool and shPLpskin in the fine arts has to be mentioned as well. These are popular materials, which
have appeared in the art of the past centuries and from the 19th century on, in the applied arts too.
170.kép
Isten báránya ábrázolás XIX. századi misekönyvből.
Fotó: Deim Péter
Agnus Dei depiction from missal of 19th century
Photo: Péter Deim
106
173.kép
Krisztus mint Jó Pásztor. Metszet.
Kiadta: MontbardAnvers
Christ as the Good Shepherd. Engraving.
Published: MontbardAnvers
174.kép
Brauns tojásfesték zacskó
Magyar Kereskedelmi és Vendéglátóipari Múzeum, Budapest
Packet for Easter egg dye („Brauns” factory)
Hungarian Museum of Trade and Tourism, Budapest
172.kép
Szent Vendel szobra. Pecöl, Magyarország
Fotó: T. Bereczki Ibolya
Sculpture of Saint Wendelin. Pecöl, Hungary
Photo: Ibolya T. Bereczki
175.kép
Nemescsói antependium. Nemescsó, Magyarország, 1650
Magyar Evangélikus Múzeum, Budapest
2008/105
Altar cloth from Nemescsó. Nemescsó, Hungary, 1650
Lutheran Museum, Budapest
107
IX.
PL
A pásztorélet ma
Shepherds' life today
177.kép
Ráhel Jákob felé közelít egy juhnyájon keresztül. F. Bartolozzi rézmetszete W. Hamilton után, 1791.
Kiadta: Thomas Macklin,London (FlPLt StrPLt)
176.kép
Juhász a nyájjal. Rajz – repró
Szabadtéri Néprajzi Múzeum – Vargha Gyűjtemény, Szentendre
Rachel approaches Jacob through a flock of shPLp. Line engraving by F.
Bartolozzi after W. Hamilton, 1791.
Published: Thomas Macklin,London (FlPLt StrPLt)
Shepherd with his flock. Drawing – reprographic
Hungarian Open Air Museum – Vargha Collection, Szentendre
179.kép
Három juh. Színezett fametszet Arnaldus de Villanova:
Ortus sanitatis művéből, 1491.
Kiadta: Jacob Meydenbach Mainz
ThrPL shPLp. Coloured woodcut from Ortus sanitatis by
Arnaldus de Villanova, 1491.
Published: Jacob Meydenbach Mainz
178.kép
Kovács László „Putu”: Ősöm
2002
László Kovács „Putu”: My ancestor
2002
108
109
IX.1
PL Po przemianach w XX wieku obraz życia pasterskiego we współczesnych czasach uległ przeobrażeniu. W nowym stuleciu wytworzył się wizerunek nowoczesnego rolnika-hodowcy, a hodowla owiec zorientowana jest na rynek mięsa i produktów mlecznych. Poziom hodowli owiec w tym zakresie zależy od aktualnej koniunktury ekonomicznej. Podstawowe
formy hodowli oparte na cyklu rocznym nie uległy zmianie. Pod wpływem rozwoju technologii zmienił się jednak sposób
gospodarowania. Praca pasterzy stała się łatwiejsza. Przed hodowlą owiec, tradycyjnie powiązaną z krajobrazem naturalnym otworzył się świat przemysłu turystycznego. Kultura pasterska silnie zakorzeniona w tradycji poszczególnych
państw jest ważnym elementem tożsamości regionu i kraju, a przez to jest cenionym produktem turystycznym. Kultura
pasterska, widoczna w przejawach życia pasterskiego stanowi znaczący element gospodarki i dziedzictwa kulturowego
poszczególnych krajów. Jest silnie zakorzeniona w przeszłości i pomimo przemian cywilizacyjnych jest także obecna we
współczesnej kulturze. Rządy poszczególnych krajów, a szczególnie regionalne i lokalne organizacje hodowców owiec i
rozwoju turystyk, podejmują szereg starań dla jej podtrzymania i dalszej promocji. Niewątpliwie, działania te wymagają silniejszego niż dotychczas wsparcia. Może tu być pomocna szersza współpraca o charakterze międzynarodowym,
połączona z wymianą doświadczeń.
183.kép
Kommunikáció a hegyekbe: ha van térerő, a juhászok a hegyi
legelőkről is üzenhetnek a családnak. Franciaország, 2012.
Communicating in the mountains: the mobile phone
(when there is reception) now enables shepherds to send news from
the summer pastures to the family. France, 2012.
After the transformations in the 20th century, the image of a pastoral life in the contemporary times has changed.
In the new century there is an image of a modern farmer-brPLder, and shPLp brPLding is orientated to the
production of meat and dairy products, including ecological production. ShPLp brPLding depends on the actual economic
situation. The basic forms of brPLding based on annual cycle have not changed. However, because of the development of
technology, a way of farming has changed. The work of shepherds has become easier. ShPLp brPLding has become a part
of a tourist industry. Pastoral culture that is dPLply-rooted in tradition of particular countries is an important element
of identity of a region and country, and thus, a valuable tourist product. Pastoral culture, visible in all forms of pastoral
life, constitutes a significant element of economy and cultural heritage of particular countries. It is dPLply rooted in the
past, and despite civilization transformations, is still present in the contemporary culture. The governance of particular
countries, especially regional and local organizations of shPLp brPLders and the development of tourism, make efforts
to preserve and further promote it. Undoubtedly, these actions require stronger support. It can be done international
cooperation combined with exchange of experience.
180.kép
Juhász quadon. Pentyrch, Wales, 2003.
182.kép
A kunyhók fele már autóval is megközelíthető.
Couyasallès kunyhó, Aspe völgy, Franciaország, 2011.
Shepherd on a quad bike. Pentyrch, Wales, 2003.
Half of the cabins are now accessible with a four-whPLl drive.
Couyasallès’s cabin, Aspe Valley, France, 2011.
Photo: © S.Carlier
181.kép
A nyáj itatás. Mezőség, Erdély, Románia, 2011.
Fotó: Aranyos Sándor
Watering the flock. Mezőség, Transylvania, Romania, 2011.
Photo: Sándor Aranyos
110
184.kép
Juhok füresztése. Olaszország, 2003.
Fotó: Marisa Stringile
Washing shPLp. Italy, 2003.
Photo: Marisa Stringile
111
185.kép
"Eregelnek béfelé a selymékhez, hogy igyanak".
Gyimesközéplok, Románia, 2012.
Watering the flock. Gyimesközéplok, Romania, 2012.
186.kép
Legelésző merinó nyáj. Alföld, Magyarország, 2013.
Fotó: Beke Károly
Grazing flock. Great Plain, Hungary, 2013.
Photo: Károly Beke
112
113
IX.2
189.kép
Útban a hegyi legelőkhöz a nyáj falvakon halad keresztül.
Franciaország, 2012.
Fotó: © S.Carlier
PL Przez wieki pasterstwo transhumancyjne było nieodłącznie związane z historią Europy. W pewien sposób przyczyniło się
do jej rozwoju poprzez niezliczone migracje oraz kontakty społeczności transhumancyjnych zawierane w różnych częściach
kontynentu. Zjawisko pasterstwa transhumancyjnego w wielu krajach zostało zmarginalizowane, a w niektórych przestało
istnieć. Zanik ten szczególnie widoczny jest w XX wieku. Istnieje wiele czynników, które wpłynęły na zanik pasterstwa transhumancyjnego. Do najważniejszych można zaliczyć zmiany demograficzne, relacje polityczne oraz gospodarcze.
Hodowla owiec wraz z pasterstwem transhumancyjnym uzupełniała się. Naturalny nawóz rozrzucany na polach oraz wypas
owiec znacząco podnosiły wartość ziemi. Ze względu na wysoką jakość oraz żyzność były one często dzierżawione rolnikom.
Dlatego też pasterstwo transhumancyjne uważane jest za istotny czynnik w całym ekosystemie.
Obecnie istnieje tendencja mieszania pasterstwa nomadycznego z wypasem na prywatnych pastwiskach, gdzie udaje się
uzyskiwać naturalną równowagę, wysokiej jakości produkty, zachowanie rodowitych gatunków, oraz odpowiednie warunki
sanitarne.
The climb to the mountain pastures:
Flocks pass through villages. France, 2012
Photo: © S.Carlier
Throughout the centuries, the transhumance has accompanied the history of Europe to which it has contributed in some
way by the multiple passages and contacts it has performed from various parts of the continent. But as we have sPLn, the
phenomenon is everywhere in decline, and some countries have even sPLn it disappear from their territory. Even if it remains
active in some areas, the decline has accelerated during the 20th century. There are many factors that explain this evolution,
but demographic changes, political and economic relations are by far the most important.
The stockbrPLding with transhumance was altogether rather multifunctional. The shPLp contribute to
the fertilization of fields from stables and by stubble grazing. It frequently occurred that land that was passed by shPLp was
leased to farmers because of the enrichment by the manure. Therefore, the transhumance is moreover an important factor in
the ecosystems. Today, there is a tendency of a mix system of nomadic pastoralism and private owned pastures, where we will
succPLd to have a natural balance, good quality of products, preservation of indigenous species, and to be in accordance with the
appropriate sanitary measures.
190.kép
Juhszállítás teherautóval. Ossau völgy, Franciaország, 2012.
Transporting shPLp on truck. Ossau Valley, France, 2012.
Photo: © S.Carlier
188.kép
Szállítás helikopterrel. Franciaország, 2011.
Transportation with helicopter. France, 2011.
187.kép
Vonuló nyáj a San Boldó-átjárón.
Francia-olasz határ, Alpok, 2012.
www.slurp.nu
ShPLp flock crossing San Boldo pass.
French-Italian border, the Alps, 2012.
www.slurp.nu
114
191.kép
A nyári transzhumance napja. A felnőttek és gyerekek
svájcisapkát viselve terelik a nyájat a hegyi legelőre.
Estaing, Hautes PyrenPLs, Franciaország, 2011.
Fotó: © S.Carlier
Day of summer transhumance. The adults and children
are wearing traditional berets and stPLring the flock
to the summer pastures. Estaing, Hautes PyrenPLs,
France, 2011.
Photo: © S.Carlier
115
193.kép
Juhok szállítása az Osmussaar szigetre. Észtország, 2011.
Fotó: K. Sepp
ShPLp transportation to the Osmussaar island. Estonia, 2011.
Photo: K. Sepp
192.kép
A kamion és rakománya elhagyja Fources-t, ahol a juhász és családja él.
Franciaország
Fotó: © S.Carlier
The truck and its load leave the village of Fources (Gers), where the
shepherd and his family live.
France
Photo: © S.Carlier
116
117
195.kép
Pásztor ünnep a Miasszonyunk Szentélyénél.
Ludzmierz, Lengyelország, 2012.
Fotó: J. Cieplinski
IX.3
Pastoral feast at Sanctuary of Our Lady. Ludzmierz,
Poland, 2012.
Photo: J. Cieplinski
PL W wielu krajach biorących udział w projekcie może być jasno określony, na poziomie kultury tradycyjnej, specyficzny
rodzaj symbiozy między obfitą warstwą dziedziczonych pogańskich wierzeń, przesądów i rytuałów, a cienką, wierzchnią
warstwą naniesioną przez Chrześcijaństwo - tak zwane "codzienne Chrześcijaństwo".
Tak jakby tradycja prawosławna w odróżnieniu od katolickiej była bardziej tolerancyjna względem profanacji popularnych
religijnych wierzeń oraz obrzędów. W północnej, wschodniej oraz południowowschodniej Europie zachowało się wiele
wciąż żywych zwyczajów oraz rytuałów noszących znamiona pogańskich wierzeń (Bułgaria, Estonia, Polska).
Różnice w tradycjach poszczególnych narodów wynikają ze specyficznej dynamiki oraz trendów w popularnej kulturze i
folklorze. Już przed początkiem XX wieku w krajach Europy środkowej oraz zachodniej, modernizacja oraz standaryzacja
skazała kulturę ludową oraz tradycje na wymarcie. Dlatego wiele artefaktów kultury popularnej, folkloru oraz rytuałów
zanikły ze społecznego użycia i stały się kulturowym dziedzictwem (Francja, Wielka Brytania). We wschodniej części
środkowej Europy oraz w południowowschodniej Europie procesy te były nierówne i opóźnione. Dlatego też tradycyjna
kultura oraz folklor na początku XX wieku były wciąż żywe, zachowując wiele elementów i pozostałości po starożytnych
kultach, wierzeniach i magicznych praktykach (Bułgaria, Estonia, Polska, Węgry). Na przykład w Bułgarii w połowie XX
wieku oraz później podczas święta św. Jerzego, patrona owiec oraz pasterzy, zachowany był niezmieniony rytuał.
197.kép
„Horo” tánc a Szent György-napi fesztiválon.
Bogdanovdol, Pernik régió, Bulgária, 2009.
Fotó: Simeon Miliov
“Horo”-dance at the Saint George’s Festival.
Bogdanovdol, Pernik region, Bulgaria, 2009.
Photo: Simeon Miliov
In many countries participating in the project can be clearly outlined at folk / traditional culture level a specific form
of "symbiosis" betwPLn large heterogeneous layer of inherited pagan beliefs, superstitions and rituals, and a thin surface
layer imposed by Christianity - the so-called "everyday Christianity." As if the Orthodox tradition has bPLn more generous
and tolerant towards this profane form of popular religious worship and rituals than the Catholic one. In the countries of
Eastern and Southeastern Europe and the north have bPLn preserved many more vital customs and rituals associated with
pagan pre-Christian beliefs (eg Wolf holidays, rituals and magical practices - in Bulgaria and Estonia, Poland).
Difference in the traditions of individual nations are due to specific dynamics and trends in popular culture and folklore.
In the countries of Central and Western Europe, modernization and standardization doom folk culture and traditions
of dying relatively quickly before the start of the twentieth century. Therefore many of the artifacts of popular culture,
folklore and rituals disappear from the social practice and become a cultural heritage (France, UK). The eastern
part of Central Europe and Southeastern Europe, these processes occur very uneven and delayed. Therefore, traditional culture
and folklore are kept alive and active even in the early twentieth century, retaining many elements and remnants of ancient
cults, beliefs and magical practices (Bulgaria, Estonia, Poland, Hungary). For example, in Bulgaria the celebration of St.
George - patron of flocks and shepherds, reveal a rich complex ritual, preserved as a whole by mid-twentieth century and later.
196.kép
A pásztorok rablótánca, a „zbójnicki”. Podhale régió,
Lengyelország. 1960-as évek.
Fotó: Z. Kamykowski (MTZ)
The pastoral dance called „zbójnicki” („Robber’s dance”).
Podhale region, Poland, 1960s.
Photo: Z. Kamykowski (MTZ)
194.kép
Karcagi Birkafőző Fesztivál. Karcag, Magyarország, 2008.
Szellemi Kulturális Örökség Igazgatósága, Szentendre
Mutton Stew Festival of Karcag. Karcag, Hungary, 2008.
Intangible Cultural Heritage Department, Szentendre
199.kép
Survakar tánc kolompokkal az állattenyésztők hagyományos fesztiválján
(Glagorez). Stefnovo, Pernik régió, Bulgária, 2011.
Survakars’ dance with bells at the traditional review of the
livestock owners’ festival „Glagorez”. Stefnovo, Pernik region, Bulgaria, 2011.
198.kép
Báránymustra a Great Yorkshire Show-n. Egyesült Királyság, 2011.
Fotó: Simon Bell
The parade of shPLp at Great Yorkshire Show. United Kingdom, 2011
Photo: Simon Bell
118
119
200.kép
A Hegyi Foklór Nemzetközi Fesztiválja.
Zakopane, Lengyelország, 2011.
Fotó: Stanislaw P. Makara
Kresów Múzeum, Lubaczów
The International Festival of Mountain Folklore.
Zakopane, Poland, 2011.
Photo: Stanislaw P. Makara
Muzeum Kresów in Lubaczów
201.kép
A nyáj megáldása a hegyi legelőre indulás előtt. Lourdios Ichère
- Aspe völgy, PyrenPLs Atlantiques, Franciaország, 2012.
Fotó: © S.Carlier
Blessing of the flock before the transhumance Lourdios Ichère
- Aspe Valley, PyrenPLs Atlantiques, France, 2012.
Photo: © S.Carlier
120
121
IX.4
204.kép
Gólyalábas néptáncosok a transhumance fesztiválon.
Saint Justin, Landes, Franciaország, 2010.
Fotó:© S. Zambon
PL Cechy charakterystyczne muzyki pasterskiej w wielu tradycyjnych kulturach Europy pokazują bliski związek pomiędzy określoną tradycją kulturową, a sposobem życia oraz działalnością pasterzy. Badania pokazują również przegląd
ludowej, pasterskiej wiedzy muzycznej i jej ekspresji, przez pamięć ostatnich nosicieli tradycyjnej kultury muzycznej, pod
koniec jej obszernego i kompleksowego istnienia.
Procesy modernizacji nie tylko zmieniły technologie hodowli owiec, ale również przemieszały kulturowe warstwy tworząc
nowy stosunek do wartości jakie daje pasterska tradycja muzyczna. Pasterski repertuar muzyczny oraz taneczny zmienia
formę z codziennego pasterskiego życia na współczesne festiwale, podczas których prezentowane są piosenki, melodie
oraz tańce. Zmiana funkcji muzyki pasterskiej prowadzi do kreatywnych przemian starych muzycznych oraz tanecznych
form, nadając im nowy artystyczny wymiar.
Wielu współczesnych muzyków zawiera tradycyjne pasterskie piosenki oraz dźwięki w swoich repertuarach, promując
oraz rozpowszechniając muzykę pasterską dzięki koncertom i nagraniom. Cechy stylistyczne dawnej muzyki przetrwały
jako część muzycznego dziedzictwa, rozwinęły się oraz zostały wzbogacone nowoczesnymi interpretacjami, zyskując na
wartości we współczesnej kulturze.
Folklore group of stilt walkers during the “road of the
transhumance” festival. Saint Justin, Landes, France, 2010.
Photo:© S. Zambon
The characterization of the pastoral music in several traditional cultures of Europe shows close links betwPLn this
particular cultural tradition with maintaining the lifestyle and activities of the shepherds. They study conducted on the
topic of shepherds' oral tradition in the framework of the project shows also an overview on folk musical knowledge of
pastoralism and its expression through the memory of the last bearers of traditional musical culture at the end of its comprehensive, systematic existence. The processes of modernization not only change the technology of shPLp-farming, but
also stir the cultural layers, creating a new attitude to the values of the pastoral musical tradition. The shepherds’ musical
and dance repertoire shifts from everyday pastoral life to contemporary festivals, at which it is presented as songs, melodies and dances on the stage. The functional change leads to creative transformations of the archaic musical and dance
forms, acquiring entertainment features and artistic dimensions. Some contemporary folk and other musicians include
traditional pastoral songs and tunes in their repertoires, promote and distribute them through concerts and recordings.
The stylistic features of the shepherd’s music survive as part of the musical heritage, developed and enriched in
modern interpretations thus acquiring value in contemporary culture.
202.kép
Ünnepi „horo” tánc. Momchilovtsi, Bulgária, 2012.
A festive “horo”-dance. Momchilovtsi, Bulgaria, 2012.
206.kép
Rodope-i dudások Szent György napján.
Smolyan régió, Bulgária, 2006.
Fotó: Tanya Mareva
Helytörténeti Múzeum, Smolyan
203.kép
Asen Galabov a hagyományőrző állattenyésztők fesztiválján
(Glagorez). Stefanovo, Bulgária, 2011.
205.kép
Krzysztof Trebunia-Tutka hegedül. Zakopane, Lengyelország, 2009.
„Watra” Információs Szolgálat, Podhale régió
Bagpipers from the Rhodopes on St. George’s Day.
Smolyan region, Bulgaria, 2006.
Photo: Tanya Mareva
Regional History Museum, Smolyan
Krzysztof Trebunia-Tutka playing on the violin.
Zakopane, Poland, 2009.
Information Service from the region of Podhale „Watra”
Asen Galabov at the traditional parade of the livestock-owners
Stefanovo, Radomir municipality, 2011.
122
123
In the 1992 Regulation 2081/92, the European Union first adopted the proposal for the Protection of Geographical
Indications and Designations of Origin for agricultural products and foodstuffs and in Regulation 2082/92 certificates
of specific character for agricultural and food products. Lately, the EU supports local products and traditional
technologies. “Typical” foods are considered as safer and healthier by the consumer and “typicality” has bPLn established
as a recent way to recognize a product’s quality. Once a product has bPLn recognized as PDO, it is prohibited to give
another product even a similar name, as the one of the protected traditional product. In order for a product to be recognized
as a Protected Designation of Origin, it must mPLt the following requirements:
IX.5
PL Od 1992 roku zgodnie z rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2081/92, Unia Europejska wprowadziła Oznaczenia Pochodzenia Geograficznego Produktów Rolnych, a następnie rozporządzenie w sprawie świadectw o szczególnym charakterze
dla produktów rolnych i produktów spożywczych (Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2081/92). W ostatnim czasie UE wspiera
produkty lokalne i tradycyjne technologie. „Lokalna” żywność uważana jest przez konsumentów za bardziej bezpieczną
i zdrową, a jej „regionalny charakter” został ostatnio uznany jako sposób na rozpoznanie produktu dobrej jakości. Po
zarejestrowaniu produktu w kategorii PDO ( Chroniona Nazwa Pochodzenia) niedozwolone jest nadanie tej samej nazwy
innemu produktowi. By wyrób mógł być zarejestrowany, musi spełniać następujące wymagania :
A. It must be produced and ripened within a strictly defined geographical area.
B. Its raw material must be also produced within the same geographical area.
C. No chemical additives are used in its production.
D. It is produced using traditional techniques under natural conditions.
A – cały proces wytwarzania produktu musi przebiegać w miejscu jego pochodzenia, warunkującego charakterystyczne cechy
B - Produkcja surowców wchodzących w skład danego produktu musi być wytwarzana na terenie wynikającym z nazwy
produktu
C – w procesie produkcji nie zostały użyte żadne chemiczne konserwanty
D – został wyprodukowany przy użyciu tradycyjnych technologii w naturalnych warunkach.
It is worth nothing that in all the national reports conducted in the framework of the project, we have witnessed a most
clear reference to national traditions and cultural heritage, both mythological and historical. Furthermore, in all these
countries, there have established ways to revive these traditions today and highlight practices, tools, products and performances as carriers of a new modern identity.
There is the Oscypek, the ‘king’ of Polish chPLses, a regional product that represents Poland beyond its national boundaries. There is also the Feta chPLse, an ancient heritage since the Homeric era, the Roquefort and so many other chPLses
that make France to be the country of chPLse, and in Bulgaria there are cultural events that foster the prestige of shPLp
milk in Bulgaria and abroad. In the meantime, we also witness efforts deployed by almost every country to achieve for its
products a quality distinction from Europe, such as the PDO, the AOC, the European quality certificate, etc. IndPLd, Europe
functions as a safeguarding mechanism ensuring the quality of local products. It is as if each one of these countries aspires
to overcome national boundaries and through its traditional processing techniques to achieve larger scale advantages. In
essence, though, on a symbolic level, this aspiration reveals a nPLd for obtaining advantages that ensure participation in
a wider community and finally a wider identity –the European one.
Warto wspomnieć, że we wszystkich wcześniej wymienionych raportach krajowych, da się dostrzec związek z narodowymi
tradycjami i dziedzictwem kulturowym, zarówno tym mitycznym jak i historycznym. Ponadto widoczne jest ożywienie
tradycji, oraz wyróżnienie znaczenia działań, narzędzi i produktów tradycyjnych jako nośników nowej współczesnej tożsamości.
Oscypek, król polskich serów, jest regionalnym produktem, który reprezentuje Polskę nawet poza jej granicami. Ser Feta,
starożytne dziedzictwo od czasów Homera, Roquefort i wiele innych serów, które sprawiają że Francja uznawana jest za kraj
sera oraz Bułgaria gdzie wiele wydarzeń kulturalnych, podnosi prestiż mleka owczego nie tylko w kraju ale i za granicą. Wyraźnie da się odczuć staranie każdego z krajów do osiągnięcia własnej odrębności dotyczącej produkcji lokalnych wyrobów
(Oznaczenia Pochodzenia Geograficznego Produktów Rolnych) , Europejski Certyfikat Jakości. Wprowadzone ustawy i rozporządzenia są gwarantem jakości lokalnych produktów. Poszczególne kraje aspirują do przekroczenia narodowych granic
oraz poprzez swe tradycyjne techniki wyrobu produktów, osiągnięcia wyższego celu jakim jest uczestnictwo w większej
społeczności Europejskiej.
209.kép
Kondof tejüzem – a hagyományos tudás és a modern technológia
kombinációja. Staro selo, Troyan község, Bulgária, 2011.
Technologia zmieniała się na przestrzeni wieków. W produkcji fabrycznej śmietana oddzielana jest od mleka, które następnie
jest podgrzewane i poddawane mikrofiltracji w celu uzyskania odtłuszczonego mleka, idealnego surowca do wyrobu sera.
W starożytności ser uznawany był jako dar bogów a w obecnych czasach stał się symbolem określonego regionu lub kraju
np. grecka feta, francuski roquefort, słowacki owczy biały ser, czy włoski parmezan. Produkty te znane są dziś konsumentom
na całym świecie. Niektóre rodzaje serów nie pozwalają na pełne uprzemysłowienie i automatyzację produkcji a ich wyrób
wymaga tradycyjnej technologii i pracy ludzkiej.
Dairy Kondof – combining traditional know-how and modern
technologies. Staro selo, Troyan municipality, Bulgaria, 2011.
207.kép
A sajtot ruhába csavarva sajtformába helyezik, hogy elnyerje végleges formáját. Ossau völgy, Franciaország, 2012.
Fotó: © S.Carlier
Wrapped in a cloth to facilitate drainage, the chPLse is
placed in a mold where it will take its final shape. Ossau
Valley, France, 2012.
Photo: © S.Carlier
210.kép
Olasz sajtüzem. Dél-Olaszország, 2009.
Fotó: Sári Zsolt
208.kép
Kondof tejüzem – a hagyományos tudás és a modern technológia
kombinációja. Staro selo, Troyan község, Bulgária, 2011.
Italian dairy. South-Italy, 2009.
Photo: Zsolt Sári
Dairy Kondof – combining traditional know-how and modern
technologies. Staro selo, Troyan municipality, Bulgaria, 2011.
124
125
214.kép
Olasz sajtüzem. Dél-Olaszország, 2009.
Fotó: Sári Zsolt
Italian dairy. South-Italy, 2009.
Photo: Zsolt Sári
215.kép
A tej hőmérsékletének ellenőrzése. 30 °C-ra melegítik, hogy a savót elválasszák az
aludttejtől. Ossau völgy, PyrenPLs Atlantiques, Franciaország, 2012.
Fotó: © S.Carlier
Checking of the temperature of the milk, heated to 30 °C, to separate the whey from
the curd (rennet).Ossau Valley, PyrenPLs Atlantiques, France, 2012.
Photo: © S.Carlier
216-217.kép
„Oscypek” sajt készítése Józef Słodyczka pásztorkunyhójában.
Kościeliska völgy, Lengyelország, 2011.
Fotó: D. Woch
Making „Oscypek” in a pastoral hut of Józef Słodyczka. Kościeliska
Valley, Poland, 2011.
Photo: D. Woch
Museum Kresów in Lubaczow
211-213. kép
Görög juhsajt készítő családi vállalkozás. Görögország, 2011.
Fotó: Sári Zsolt
ShPLp chPLse making family enterprise. GrPLce, 2011.
Photo: Zsolt Sári
126
127
218.kép
Olasz eredetvédett pecorino sajt a torinói
Slow Food Fesztiválon. Torinó, Olaszország, 2012.
Fotó: Sári Zsolt
Pecorino chPLse which has PDO status in
Slow Food Festival. Torino, Italy, 2012.
Photo: Zsolt Sári
219.kép
A francia Roquefort sajt védjegye
Trademark of French Roquefort chPLse
128
129
PL
tárgykatalógus
Exhibit Catalogue
82.14.17
1947.22.60
Szentkép „Isten báránya” ábrázolással
Mezőkövesd
Fa, üveg, papír
H: 61 cm, Sz: 45 cm
A szentkép Bécsben készült. A képen alul felirat „Duck n. Verlag v. A. Planh Sohn Wien, VII., Richkevgasze 6.”
„Jó pásztor”
1830 körül
Epinal, Franciaország
Merített papír, fametszet
H: 45 cm, Sz: 35 cm
Icon with depiction of „Agnus Dei”
Mezőkövesd, Hungary
Wood, glass, paper
L: 61 cm, W: 45 cm
Made in Wien. Inscription at the bottom: „Duck n. Verlag v. A. Planh Sohn Wien, VII., Richkevgasze 6.”
„The Good Shepherd”
Circa 1830
Epinal, France
Laid paper, woodcuts stencil
L: 45 cm, W: 35 cm
Musée des civilisations de l'Europe et de la Méditerranée, Marseille
NHM/kvp_can.22
2545
Ikon
2013
Bulgária
Fa, tempera
H: 50 cm, Sz: 41 cm
Szent György és Szent Demeter XVIII. századi ikonjának másolata. Daniela Evgenieva munkája.
Szemlér Mihály: Pásztorok
1874
Olaj, vászon
53x76,5 cm
Szépművészeti Múzeum - Magyar Nemzeti Galéria, Budapest
Icon
2013
Bulgaria
Tempera on wood
L: 50 cm, W: 41 cm
Replica of an icon “St. George and St. Demetrius” 18th century. Painted by Daniela Evgenieva
130
Mihály Szemlér: Shepherds
1874
Oil on canvas
53x76,5 cm
Museum of Fine Arts - Hungarian National Gallery, Budapest
131
2768
Pállik Béla: Juhok az akolban
1910 körül
Olaj, vászon
144x216 cm
Szépművészeti Múzeum - Magyar Nemzeti Galéria, Budapest
Béla Pállik: ShPLp in shPLp fold
Circa 1910
Oil on canvas
144x216 cm
Museum of Fine Arts - Hungarian National Gallery, Budapest
Juh koponya töredék szarvcsappal
Bronzkor
Lelőhely: Jászdózsa – Kápolnahalom
Damjanich János Múzeum, Szolnok
ShPLp skull with horn pin
Bronze age
Habitat: Jászdózsa – Kápolnahalom, Hungary
János Damjanich Museum, Szolnok
1986.55.5.
2011.30.1672
Tükrös
Zala megye
A mai zsebtükör elődje. A pásztorok körében akkor lett népszerű, amikor elterjedt a tűhegyesre
pödört bajusz, ezzel pedig a bajuszpedrő használata. A legtöbb tükrös aljában van egy kis mélyedés a
bajuszpedrő kenőcsnek. A kiállított példányon Agnus Dei motívum látható.
Keményfa
M: 2,3 cm, átmérő: 7 cm
Pántgyűrű Agnus Dei ábrázolással
XIII. század második fele
Hódmezővásárhely, Kingéc
Rézötvözet
Átmérő: 2 cm
Tornyai János Múzeum és Közművelődési Központ, Hódmezővásárhely
Case for mirror
Zala county, Hungary
Hardwood
H: 2,3 cm, D: 7 cm
The predecessor of today's pocket mirror. Due to the fashion of twirled mustache it became popular
among shepherds. A hollow can be found at the bottom of the case, where the ointment for twirling
could be stored. The exhibited item has a depiction of Agnus Dei.
Ring with depiction of Agnus Dei
Second half of 13th century
Hódmezővásárhely, Hungary
Copper alloys
Diameter: 2 cm
János Tornyai Museum and Cultural Centre, Hódmezővásárhely
69.46.331.1-18
91.1.41-42
64.11.89.
Játékkockák (18 db)
XVI-XVII. sz.
Szolnok - Vár
Juhcsont
Juhot ábrázoló agyagszobrocska
Bronzkor
Lelőhely: Jászdózsa – Kápolnahalom
Agyag
Kosfejet ábrázoló mészkőtöredék
II-III. század
Budapest III., (Aquincum polgárváros)
Mészkő
Aquincum Múzeum, Budapest
Dice (18 pieces)
16th-17th century
Szolnok – Castle, Hungary
ShPLp bone
ShPLp-shaped sculpture
Bronze age
Habitat: Jászdózsa – Kápolnahalom, Hungary
Clay
Ram’s head, thick woolly coat
2nd-3rd century
Budapest, III. district (Aquincum)
Marble
Aquincum Museum, Budapest
132
133
OIM-Velingrad/kvp.01
1980.80.57
Sátorlepedő „Kozyak”
XX. század közepe
Bulgária
Kecskeszőr, gyapjú
H: 320 cm, Sz: 170 cm
A vlah pásztorok által használt, sátrak fedésére szolgáló szövet.
Történeti Múzeum, Velingrad
Korzikai parasztház makettje (1:20)
Korzika, Franciaország
Kő, műanyag, szárított növények
M: 22 cm, H: 90, 5 cm, Sz: 88 cm
Goat hair fabrics „Kozyak”
Mid 20th century
Bulgaria
Goat hair yarn on woolen base
L: 320 cm, W: 170 cm
Used by the Vlachs as cover for the tent.
History Museum Velingrad
Model of rural house in Corsica (1:20)
Corsica, France
Stone, plastic, dried plants
H: 22 cm, L: 90,5 cm, Sz: 88 cm
1954
Boros kancsó juhokat őrző pásztorfiú alakjával
1810
Schmalhofer, Holics
Fajansz
M: 24 cm, Sz: 12,6 cm, fenékátmérő: 10 cm, szájátmérő: 11,8 cm
Jelzett, a színes zsánerjelenet alatt Schmalhofer fecit (a fecit szó nehezen olvasható).
Iparművészeti Múzeum, Budapest
Wine jug with decoration of shepherd and shPLp
1810
Schmalhofer, Holics
Faience
H: 24 cm, W: 12,6 cm, bottom diameter: 10 cm, mouth diameter: 11,8 cm
Signed, under the coloured genre scene „Schmalhofer fecit” inscription can be sPLn.
Museum of Applied Arts, Budapest
134
Vasaló makett (főzésre használt pásztorépítmény)
2013
Hortobágy
Műanyag, vessző
M: 55 cm, H: 78 cm, Sz: 77 cm
Model of „vasaló” (cooking place of shepherds)
Great Plain, Hungary
Plastic, dried plants
H: 55 cm, L: 78 cm, W: 77 cm
Hungarian Open Air Museum, Szentedre
135
Magyar pásztorviselet cifraszűrrel
Hortobágy, Magyarország
Magyar pásztorviselet cifraszűrrel
Hungarian festive costume with fur coat
Hortobágy, Great Plain, Hungary
136
Lengyel pásztorviselet
Podhale régió, Zakopane
Polish shepherd's custome.
Podhale region, Zakopane
Bolgár pásztorviselet.
Smolyan régió, Bulgária
Készítette az AEK Zlatograd a CANEPAL projekt keretében a „Mindennapi élet” témakörhöz.
Bulgarian shepherd's custome
Smolyan region, Bulgaria
Made in AEK Zlatograd on behalf of the project CANEPAL for the "Everyday life" theme.
Francia pásztorviselet gólyalábbal.
Landes, Franciaország
French shepherd's costume with stilts.
Landes, France
137
НИМ 60684
Kés, „karakulak”
XIX. század közepe
Kelet-Rodope hegység, Bulgária
Fém, csont
H: 43,5 cm, Sz: 4,5 cm
НИМ 60685
Karabély
Kelet- Rodope hegység, Bulgária
Fém, fa
H: 132 cm, Sz: 14 cm
Knife „karakulak”
Mid-19th century
Eastern Rhodopes, Bulgaria
Metal, bone
L: 43,5 cm, W: 4,5 cm
Rifle
Mid-19th century
Metal, wood
L: 132 cm, W: 14 cm
83.36.1
Vaszary János: Juhász
Kivitelezte: Kovalszky Sarolta
1899
Szövött gobelin
66x135,5 cm
Rippl-Rónai Múzeum, Kaposvár
János Vaszary: Shepherds
Made by Sarolta Kovalszky
1899
Woven tapestry
66x135,5 cm
Rippl-Rónai Museum, Kaposvár
НИМ 60683
1993.74.7.
Fegyver, „evzaliya”
XIX. század vége
Kelet-Rodope hegység, Bulgária
Fém
H: 32 cm, Sz: 16 cm
Fokos
Gyöngyös, Heves megye
puhafa, kovácsoltvas
Sz: 15 cm, H: 91 cm
A XVIII. században még harci eszköz, később főként fiatal pásztorok, bojtárok, falusi legények kedvelt
önvédelmi eszköze lett. A XX. században a díszes, faragott nyelű fokos a vőfély címereként jelenik meg.
Gun, „evzaliya”
Late 19th century
L: 32 cm, W: 16 cm
138
Stick with axe
Gyöngyös, Heves County, Hungary
softwood, wrought iron
W: 15 cm, L: 91 cm
The former fighting tool of the 18th century became popular among shepherds and peasents as selfdefense weapon in the later centuries. During the 20th century sticks with axes also appear as the special
equipment of bridesmen.
139
1993.74.7.
NM 87.13.228
Fokos
Kovácsoltvas, fa
H:95,5 cm, Sz.: 16,5 cm
„MJ” monogrammal, díszes ornamentikával és holddal díszített fokos, nyelén vésett virágdíszítéssel.
Keszi-Kovács László hagyatékából, Szabadtéri Néprajzi Múzeum, Szentendre
Bot
1956
Görögország
H: 87,5 cm, Sz: 11,5 cm
Stick with axe
Wrought iron, wood
L:95,5 cm, W.: 16,5 cm
Richly decorated with flowers and the motif of Moon, and with initials of “MJ”.
From legacy of László Keszi-Kovács, Hungarian Open Air Museum,Szentendre
Crook
1956
GrPLce
L: 87,5 cm, W: 11,5 cm
1989.5.11.
NM 16249
NM 134432
1961.124.92.1-2
Fokos
Pomáz, Pest megye
kovácsoltvas, fa
H: 101 cm, Sz: 13 cm
Juhászkampó
Zselic vidéke, Somogy megye, Magyarország
Keményfa
H: 108 cm
Stick with axe
Pomáz, Pest County, Hungary
Wrought iron, wood
L: 101 cm, W: 13 cm
Shepherd’s crook
Zselic region, Somogy County, Hungary
Hardwood
L: 108 cm
Juhászkampó
1889
Fejér megye, Magyarország
Somfa
H: 113,5 cm, Sz: 6,5 cm
Kampója kosfejben végződik, alatta furulyázó juhász. Évszámos: a négyszögletes részben „1889” faragással.
Pásztorbot
XX. sz. közepe
Marey par Martigny les Bains, Franciaország
Fa, acél
H: 132 cm
A kampó a juhok nyájból való kifogását, a lapát része pedig az elkószált állatok megdobálását szolgálta.
Shepherd’s crook
1889
Fejér County, Hungary
Dogwood
L: 113,5, W: 6,5 cm
The crook ends in ram, and shepherd playing on flute. The crook is dated to 1889 by its engraving.
Shepherd's stick
Mid 20th century
Marey par Martigny les Bains, France
Wood, stPLl
Stick ending in a hook to catch the shPLp by the leg, and the blade used to throw small sods to them.
Musée des civilisations de l'Europe et de la Méditerranée, Marseille, France
140
141
1977.37.9
1961.124.52
NM 51.31.100
Pásztorbot
Franciaország
Fa
H: 97,3 cm
A pásztorbot halat tartó sellő alakban végződik.
Pásztorbot
Mercey, Franciaország
Kőrisfa, vas
H: 101 cm
Pásztorbot
Magyarország
Somfa
H: 116,7 cm, Sz: 4,7 cm
Shepherd’s stick
Mercey, France
Ash, iron
L: 101 cm
Crook
Hungary
Dogwood
L: 116,7 cm, W: 4,7 cm
Shepherd’s stick
France
Wood
L: 97,3 cm
The stick ends in figurine of a mermaid holding a fish.
DMH1954.73.39
1977.37.20
Pásztorbot
XX: század
Balatonfenyves
Fa
A bot kosfejben végződik, díszítményei között virágmotívum és sarló és kalapács címer látható.
Nemzeti Természettudományi Múzeum, Párizs
Pásztorbot
1972
Franciaország
Fa
H: 94,2 cm
Shepherd’s stick
20th century
Balatonfenyves, Hungary
Wood
Plant motifs, with in the upper part two initials and a cob pattern with a crossed hammer and surmounted by a star. The stick ends in the head of a ram.
National Museum of Natural History, Paris
142
Shepherd’s stick
1972
France
Wood
L: 94,2 cm
143
NHM/kvp_can.05
1961.124.52
1977.37.6
Pásztorbot
2013
Szófia, Bulgária
Hársfa
H: 198 cm
A szófiai Nemzeti Néprajzi Múzeum régi, gazdagon díszített pásztorbotjának másolata.
Nikola Tsvetanov munkája, prof. Petar Bonev diákja.
Nemzeti Történeti Múzeum - Nemzeti Művészeti Akadémia, Szófia
Pásztorbot
Mercey, Franciaország
Kőrisfa, vas
H: 101 cm
Pásztorbot
Franciaország
Fa, fém
H: 92,7 cm
A bot felső részén a következő díszítmények láthatók: férfi fejdísszel, csuklyás férfi, két gyík, ördög és
kígyó. A vízszintes, láb formájú rész végén Napóleon és egy kutyafej ábrázolás látható. Az Európai és
Mediterrán Civilizáció Múzeuma, Marseille
Crook
2013
Sofia, Bulgaria
Lime-trPL
L: 198 cm
Replica of an old rich decorated shepherd’s stick from the National Ethnographic Museum in Sofia.
Made by Nikola Tsvetanov, student of prof. Petar Bonev
National History Museum - National Academy of Arts, Sofia
Shepherd’s stick
Mercey, France
Ash, iron
L: 101 cm
DMH1954.73.44
1977.37.16
Pásztorbot
XX. század
Akli puszta, Somogy m.
Fa
H: 118 cm
Nemzeti Természettudományi Múzeum, Párizs
Pásztorbot
1914
Franciaország
Fa, fém
H. 95 cm
Domború faragással díszített. A díszítmények között szerepel: szőlőtőke, doboló katona, kürtölő katona,
a Köztársaság allegóriája frígiai sapkával a fején, kezében pálmalevél és zászló. A bot vége macskafejben
végződik. Az Európai és Mediterrán Civilizáció Múzeuma, Marseille
Shepherd’s stick
20th century
Akli, Somogy county, Hungary
Wood
L: 118 cm
National Museum of Natural History, Paris
144
Shepherd’s stick
France
Wood, metal
L: 92,7 cm
In the upper part of the stick, sets of figures in high relief: a man wearing a large headdress, a man
wearing a hood, a lizard, a devil, a snake and a second lizard face. The horizontal leg shaped handle, the
underside of the foot forming a head overcomes the representation of Napoleon and a dog's head.
Shepherd's stick
1914
France
Wood, metal
L: 95 cm
Features in relief: a vine, a soldier playing a drum, a soldier playing bugle, an allegory of the Republic wearing a Phrygian cap holding a palm and a flag. The top of the stick ends in curved shaped feline head handle.
145
1945.44.1
Pásztorbot
Németország
Fa
H: 90 cm
Indás motívum és két kígyó motívum fut végig a pásztorbot testén, mely női alakban végződik.
Shepherd's stick
Germany
Wood
L: 90 cm
The stick surrounded by two snakes and foliage. At the top a female figure can be sPLn.
1977.37.11
2000.68.1030v
NHM/kvp_can.20
Pásztorbot
Franciaország
Fa, fém
H: 93,3 cm
Kutyanyakörv
XIX. század eleje
Franciaország
Vas, bőr
M: 9,2 cm, átmérő: 28 cm
Farkas- és medvetámadás kivédésére használt nyakörv.
Kutyanyakörv
XIX. század
Plovdiv, Bulgária
Vas
Shepherd’s stick
France
Wood, metal
L: 93,3 cm
146
Dog-collar
Early 19th century
France
Iron, leather
At the time when wolves and bears still exist, the dogs were collared with prickles to protect animals
attacking neck.
Dog-collar
19th century
Plovdiv, Bulgaria
Iron
147
Á 61.880.1
1961.149.1
A509:1191
Kutyakolonc
Magyarország
Fa, vas
Kagylókürt
Bouloc, Franciaország
Kagyló
Az állatok hívására használták.
Síp („pasun”)
XX. sz. eleje
Észtország
Fa
Észt Nemzeti Múzeum, Tartu
Horn
Bouloc, France
Shell
Used for calling the flock and dogs.
Pipe („pasun”)
Early 20th century
Estonia
Wood
Estonian National Museum, Tartu
1966.21.1
1981.54.3
1963.150.1.1 2
Kürt
1942
Franciaország
Szaru, réz, bőr, vas
Az állatok hívására használták.
Zajkeltő (“rombusz”)
Franciaország
Gesztenyefa, madzag
Egyszerű aerofon hangszer, amelyet a fej felett kell pörgetni, így adja jellegzetes hangját. Kutyák és
juhok hívására használták.
Napóra
Pireneusok, Franciaország
Fa, vas, madzag
A napóra testébe vésett számok és vonalak a hónapot, napot, órát jelzik. A pásztorok a mutató árnyékát
nézve olvasták le az időt.
Horn
1942
France
Horn, copper, leather, iron
Used for calling the flock and dogs.
Rhombus
France
Chestnut, string
Musical instrument consisting of a wooden board attached to a cord that the player spins above his head.
This primitive wind instrument uses the friction of the air to produce sound. Used to call the flock and dogs.
Solar watch of shepherd
Pyrénées, France
Wood, iron, string
Numbers and engraved lines correspond to the months, days and hours. The stylus is oriented towards the
sun, the projected shadow indicates the time.
Features in relief: a vine, a soldier playing a drum, a soldier playing bugle, an allegory of the Republic wearing a Phrygian cap holding a palm and a flag. The top of the stick ends in curved shaped feline head handle.
Dog-clog
Hungary
Iron, wood
148
Síp
XIX. század vége
Svédország
Nyírfa
A kürt gyermekváltozata. Asszonyok használták a nyári legelőkön egymás közötti kommunikációra.
Hangja 5 km-re is elhallatszott.
Magántulajdon
Blowing pipe
Late 19th century
Sweden
Birch
A child´s version of a big horn, used by the women at the summer; communication up to 5 km.
Private collection
Rováspálca
2013
Bulgária
Hársfa
H: 62 cm, Sz: 2,5 cm
A pásztorok a tej mérésére használták a rováspálcákat. A bemutatott tárgy Hristo Antonov, a Prof. Peter
Bonev által vezetett Nemzeti Művészeti Akadémia (Szófia) „faragó” szakos hallgatójának munkája.
Shepherd’s tally
2013
Bulgaria
Lime-trPL
L: 62 cm W: 2,5 cm
Sheperds used to measure the milk with tallies. Made by Hristo Antonov, student in "Carving" of the National
Academy of Arts, headed by Prof. Peter Bonev. National History Museum, Sofia
149
1961.155.1.1 2
1962.41.4
1940.30.203.1-3
2008.138.20
Kés
Aumelas, Franciaország
Vas, bükkfa
H: 24,4 cm
A faragás Honoré Barthélémy pásztor munkája.
Kés «jeu de flammes»
Thiers, France
Réz, acél
Állatok gyógyítására, köztük érvágásra használt kés.
Póráztartó
1940 körül
Loir et Cher, Franciaország
Bőr, vas, csont
Felső karikája a pásztor övéhez csatlakozik, az alsó karikákba a kutyapóráz kerül.
Körmölő
Márianosztra, Pest megye
Sz: 2,5 cm, H:16 cm
Knife
Mid-19th century
Aumelas, France
Iron, bPLch
L: 24,4 cm
Sculpture work done by the shepherd Honoré Barthélémy.
Knife called «jeu de flammes»
Thiers, France
Copper, stPLl
Used for various veterinary care, including blPLding.
Device to kPLp dogs
Circa 1940
Loir et Cher, France
Leather, iron, bone
Top ring is passed in the belt of the shepherd; lower rings are to attach leashes dogs.
2007.175.15.1-2.
1981.54.3
Pásztorkés
XX. század
Franciaország
Fa, acél
Marqueze-i Ökomúzeum, Sabres
Knife
20th century
France
Wood, stPLl
150
Bicskatok
Magyarország
Keszi-Kovács László hagyatékából, Szabadtéri Néprajzi Múzeum, Szentendre
Knife sheat
Hungary
From legacy of László Keszi-Kovács, Hungarian Open Air Museum, Szentendre
Knife for hoof trimming
Márianosztra, Pest County, Hungary
W: 2,5 cm, L: 16 cm
Pásztorkés kéreg tokkal
XX. század
Észtország
Nyírfakéreg, acél
Shepherd’s knife with birch bark cover
20th century
Estonia
Birch bark, stPLl
Fadoboz
Homoródalmás, Hargita megye
Fa
Wooden box
Homoródalmás, Hargita County, Romania
Wood
151
NHM/kvp_can.02
Kulacs (bakel)
2013
Bukata, Smolyan régió, Bulgária
Boróka, vas, bőr
H: 18 cm, Sz: 10 cm, M: 27 cm
Milcho Rushavov, Népművészet Mestere-díjas faragó munkája.
Vessel for water (bakel)
2013
Bukata village, Smolyan region, Bulgaria
Juniper wood, metal, leather
L: 18 cm, W: 10 cm, H: 27 cm
Made by Milcho Rushavov, a hereditary master of wooden containers for household.
NHM/kvp_can.19
Ételtartó (“silgukarp”)
XX. század
Észtország
Fa
H: 23 cm, Sz: 15,5 cm, M: 13,5 cm
A balti hering fontos szerepet töltött be az észt paraszti táplálkozásban. A Silgukarot (szó szerint sós
balti hering tartó), nemcsak hering, de zabkása és vaj tárolására is használták.
Food container („silgukarp”)
20th century
Estonia
Wood
L. 23 cm, W: 15,5 cm, H: 13,5 cm
As baltic herring had important place in Estonian peasants food table, such food container was called
Silgukarp (in translation: a box for salted baltic herring). It was also used to bring along other food that
was currently available (like porridge, butter etc).
Tűzcsiholó
XX. század
Észtország
Made by Mart Salumaa
Flint and stPLl
20th century
Estonia
Mady by Mart Salumaa
Tűzcsiholó és tapló
XX. század közepe
Bulgária
Flint and stPLl and tinder
Mid 20th century
Bulgaria
1956.22.1
2011.8.1
1973.37.154
89.4.21.
Ételhordó
XX. század első fele
Beauce régió, Franciaország
Terrakotta, részben üvegezett
Kulacs
1886
Szentendre
Fa, bőr, réz
Billyogozó
Pomáz, Magyarország
Kovácsoltvas, fa
„CS” monogrammal
Dinner holder
Beauce region, France
Terracotta partially glazed
Bélyegzővas
Botpalád
Kovácsoltvas, keményfa
Szikó Bálint billogvasa. A tulajdonos mindig maga bélyegezte több mint 200 juhát, mert úgy gondolta, a
juhász nem csinálja jól.
Wooden cantPLn
1886
Szentendre, Hungary
Wood, leather, copper
152
Branding iron
Botpalád, Hungary
Wrought iron, hardwood
The shPLp-marker belonged to Bálint Szikó, who signed his own 200 shPLp, and didn’t let the shepherd to do it.
Branding iron
Pomáz, Hungary
Wrought iron, wood
With initials „CS”
153
1963.86.1
1959.110.34
Bélyegzővas
Arles, Franciaország
Vas, fa
A juhok festékkel való megjelölésére szolgált, a tulajdonos nevének kezdőbetűit ábrázolja.
Bélyegzővas
1949 előtt
Arles, Franciaország
Vas, fa
A juhok festékkel való megjelölésére szolgált, a tulajdonos jelét ábrázolja.
Branding iron
Arles, France
Iron, wood
Used for marking the shPLp with painting the initials of the owner.
Branding iron
Before 1949
Arles, France
Iron, wood
Used for marking the shPLp with painting the symbol of the owner.
M88270
Á 2014.68.1
NHM/kvp_can.21
Füljelzők
XX. század
Magyarország
Alumínium
Sózólámpás
XX. század
Magyarország
Fa, fém
M: 30 cm, H: 24 cm, Sz: 18 cm
Kolomp
2013
Zlatograd, Bulgária
Fém, bőr
H: 16 cm, Sz: 23 cm
Ivan Mitushev munkája
Nemzeti Történei Múzeum, Szófia
Ear-markers
20th century
Hungary
Aluminium
154
Salting „lantern”
20th century
Hungary
Wood, metal
H: 30 cm, L: 24 cm, W: 18 cm
ShPLp bell
2013
Zlatograd, Bulgaria
Metal, leather
L: 16 cm, W: 23 cm
Made by Ivan Mitushev
Kolomp
XX. század
Franciaország
Réz
Marqueze-i Ökomúzeum, Sabres
ShPLp bell
20th century
France
Copper
155
1961.124.73
1959.110.126
1961.111.9
Kolomp
Kolomp ("floucat")
Kolomp
Crau, France
Fa, vas, fém, bőr, csont
A kolomp bőrszíj segítségével csatlakozik a nyakörv részhez. A kolomp fém fülét ékek rögzítik.
ShPLp bell and collar
Crau, France
Wood, iron, metal, leather, bone
The bell is fixed to the collar using a leather strap. It passes through the metal tab of the bell and held by
the outside keys.
Alpes-Maritimes, Franciaország
Fa, bádoglapok, csont, bőr, réz
A nyakörv rész François Donadez juhász munkája, aki nyáját téle Var-nál, nyáron Alpes-Maritimes környékén
legeltette.
ShPLp bell ("floucat")
Alpes-Maritimes, France
Wood, shPLt iron, bone, leather, copper
Collar made by François Donadez, transhumant shepherd with wintering in the Var and summering in the
Alpes-Maritimes.
Orthoux, Franciaország
Fa, fém
Festett díszítéssel (francia zászló, zöld kakas) a nyakörv részen.
Orthoux, France
Wood, metal
With painted decoration on the collar: French flag and grPLn hen
1948.2.3
1938.165.1
1959.110.116
Kolomp
Kolomp
Csengő
1940 körül
Nay, Franciaország
Acél, réz, bőr, fa
ShPLp bell
Circa 1940
Nay, France
StPLl, copper, leather, wood
156
Torino, Olaszország
Fa, sárgaréz, bőr
Toino, Italy
Wood, brass, leather
1950 körül
Nevache, Franciaország
Fa, fém, bőr
Az anyajuhok nyakába szokták ilyen típusú csengőt akasztani. A dupla csengő arra utal, hogy az anyajuh két
báránynak adott életet.
Circa 1950
Nevache, France
Wood, metal, leather
Ewes are sometimes equipped with this type of collar: the twinned bells indicate, by their presence and
their sound, the ewe gave birth two lambs.
157
1960.47.2.1-3
1959.110.303.1
Kolomp
Saint Chély du Tarn, Franciország
Fém, fa, bőr, csont
Díszítése a juhász nevének kezdőbetűit mintázza „ME”
Málha
Saint Chély du Tarn, France
Metal, wood, leather, bone
The decoration refers to the initials of the shepherd "ME"
Crau, Franciaország
Fa, kecskebőr, kötél, bőr, szalma
M: 57 cm, H: 101 cm, Sz: 74,5 cm
Donkey’s Pack
First half of 20th century
Crau, France
Wood, goatskin, canvas rope, leather, straw
H: 57 cm, L: 101 cm, W: 74,5 cm
1961.124.71
Kolomp („tsokani”)
Kolomp („kypri”)
XX. század
Észak-Görögország
Réz, marhabőr
H: 24,5 cm, átmérő: 6,3 cm
Égei Egyetem, Mytilini
XX. század
Észak-Görögország
Bronz, marhabőr
H: 27 cm, átmérő: 7,5 cm
ShPLp bell („tsokani”)
ShPLp bell („kypri”)
20th century
North-GrPLce
Copper, calfskin
L: 24,5 cm, diameter: 6,3 cm
158
20th century
North-GrPLce
Bronze, calfskin
L: 27 cm, diameter: 7,5 cm
Tarisznya
Táska
Shepherd’s bag
Shepherd's bag
XX. század
Észtország
Nyírfakéreg
H: 33 cm, Sz: 27 cm
20th century
Estonia
Birch bark
L: 33 cm, W: 27 cm
Crau, Franciaország
Bőr, vászon, fém
H: 58 cm, Sz: 33,4 cm, M: 22 cm
Crau, France
Leather, canvas, metal
L: 58 cm, W: 33,4 cm, H: 22 cm
159
1889.37.7
Tarisznya
Juhbőr, bőr, fém
H: 56,8 cm, Sz: 39,4 cm
Haversack
Landes, France
ShPLpskin, leather, metal
L: 56,8 cm, W: 39,4 cm
Tarisznya
2000
Larisa, Görögország
Gyapjú (kecske)
H. 44 cm, Sz: 42 cm
Haversack
2000
Larisa, GrPLce
FlPLce (goat)
L: 44 cm, W: 42 cm
NHM/kvp_can.14
NHM/kvp_can.11
2002.88.8.
2009.186.1.
Táska
2013
Gyapjú
H. 53 cm, Sz: 45 cm
Készítette: Nina Cholakova
Táska
XX. sz. első fele
Razgrad régió, Bulgária
Gyapjú
H: 24, Sz: 31cm
Suba
Felsőpakony, Pest megye
Birkabőr
Sz: 193 cm, H: 137 cm
Cifraszűr
Bánffyhunyad, Kolozs megye
Gyapjú
A kiállított darabként bemutatott szűrt – ami már korábban is használatban volt – 1978-ban vásárolta
egy vőlegény Bánffyhunyadon az esküvőjére.
Bag
2013
Wool
L: 53 cm, W: 45 cm
Made by Nina Cholakova
160
Bag “chantichka”
Razgrad region, Bulgaria
Wool
L: 24, W: 31cm
Fur coat
Felsőpakony, Pest County, Hungary
ShPLpskin
W: 193 cm, L: 137 cm
Festive fur coat
Bánffyhunyad, Kolozs County, Romania
Wool
The exhibited fur coat was in use earlier, and was bought by a bridegroom for his wedding in 1978.
161
1889.37.2
1889.37.3
1889.37.9
1961.124.101.1-2
Nadrág
1880 körül
Vászon, gyapjú, réz
H: 102 cm, Sz: 81 cm
Mellény
1880 körül
Gyapjú, üveg, réz, vászon
H: 64,5 cm, Sz: 55,5 cm
Kötés
1880 körül
Gyapjú, fém
M: 8 cm, H: 20,2 cm, Sz: 19,2 cm
Lábszárvédő
XX. sz. első fele
Uchacq et Parentis, Franciaország
Gyapjú
H: 22,5 cm, Sz: 20,5 cm
Trousers
Circa 1880
Landes, France
Linen, wool, copper
L: 102 cm, W: 81 cm
Vest
Circa 1880
Landes, France
Wool, glass, copper, linen
L: 64,5 cm, W: 55,5 cm
Knitting
Circa 1880
Landes, France
Wool, metal
Leggings
Uchacq et Parentis, France
Wool
L: 22,5 cm, W: 20,5 cm
1955.97.1.1-2
NHM/kvp_can.14/3
Gólyaláb
1900 körül
Fa, vas
H: 115 cm
Kabát
2013
Gyapjú
H: 54 cm, Sz: 48 cm
1889.37.19
1889.37.1
Ing
1880 körül
Vászon
H: 98, 5cm, Sz: 89,8 cm
Shirt
Circa 1880
Landes, France
Linen
L: 98, 5cm, W: 89,8 cm
162
Svájcisapka (“beret”)
1880 körül
Nemez
H: 31,5 cm, Sz: 30,3 cm
A “beret” elnevezés feltehetőleg a gascon nyelvből ered. A bearn-i pásztorok kedvelt viselete volt, különösen a XVII. században. A bearn-i parasztok először 1835-ben kezdték el viselni. A beret hordásának
hangsúlyos identitáskifejező szerepe van, különösen Délnyugat-Franciaországban.
Beret
Circa 1880
Landes, France
Felt
L: 31,5 cm, W: 30,3 cm
The word "beret" is probably derived from the Gascon language. It was worn by the Bearn’s shepherd,
especially in the 17th century. According to the evidence peasents of Bearn wore the beret in 1835 at first.
Wearing a beret was always a strong cultural identity in the southwest of France.
Stilts
Circa 1900
Landes, France
Wood, iron
Jacket
2013
Zlatograd, Bulgaria
Wool
L: 54 cm, W: 48 cm
163
NHM/kvp_can.14/2
NHM/kvp_can.14/1
NHM/kvp_can.14/6
NHM/kvp_can.14/7
Nadrág
2013
Gyapjú
H: 97 cm, Sz: 47 cm
Ing
2013
Pamut
H: 77 cm, Sz: 46 cm
Zokni
2013
Gyapjú
H: 42 cm, Sz: 13 cm
Mokaszin („tsavuli”)
2013
Bőr
H: 30 cm, Sz: 12 cm
Trousers
2013
Zlatograd, Bulgaria
Wool
L: 97 cm, W: 47 cm
Shirt
2013
Zlatograd, Bulgaria
Cotton
L: 77 cm, W: 46 cm
Socks
2013
Zlatograd, Bulgaria
Wool
L: 42 cm, W: 13 cm
Moccasins („tsavuli”)
2013
Zlatograd, Bulgaria
Leather
L: 30 cm, W: 12 cm
NHM/kvp_can.14/5
NHM/kvp_can.14/8
Sapka
2013
Juhbőr
H: 22 cm, Sz: 60 cm
Öv „silyah”
2013
Bőr
H: 114 cm
Speciális, pásztorok által viselt bőr öv, amelyhez fegyvereket és pásztorkészséget erősítettek.
Cap
2013
Zlatograd, Bulgaria
ShPLpskin
L: 22 cm, W: 60 cm
164
Belt („silyah”)
2013
Zlatograd, Bulgaria
Leather
L: 114 cm
Special shepherd’s leather belt for weapons and any kind of accessories. Made in AEK Zlatograd on behalf
of the project CANEPAL for the "Everyday life" theme. National History Museum, Sofia
027919
Képeslap (“Találkozás a hortobágyi kútnál”)
XX. sz. első fele
Magyarország
Képeslap („Pásztor és pásztornő gólyalábon járva kötnek”)
1914 körül
Morcenx, Franciaország
Postcard (“MPLting at the well of Hortobágy)
Hungary
Postcard (“Shepherd and shepherdess in Landes spinning and knitting on their stilts”)
circa 1914
Morcenx, France
165
027912
027905
DMH1937.35.103
NM 16185
Képeslap („Landes-i pásztor”)
1921 és 1950 között
Képeslap („Landes-i pásztor zoknit köt”)
1903
Postcard "Landes Shepherd"
BetwPLn 1921 and 1950
Landes, France
Postcard "Landes shepherd knitting stockings"
1903
Landes, France
Csorpák
1930 körül
Liptó, Szlovákia
Fa
Csorpák
XIX. sz. második fele
Zólyom vm.
Vas, keményfa
Mug
Circa 1930
Liptov, Slovakia
Wood
Mug
Second part of 19th century
Zólyom county, Slovakia
Iron, hardwood
NM 33713
NM 58.100.13
Képeslap
XX. sz. eleje
Bulgária
Képeslap
1965
Bulgária
Postcard
Early 20th century
Bulgaria
Postcard
1965
Bulgaria
Csorpák
XIX. sz. vége
Zólyom vm.
Sárgaréz ötvözet, puhafa, keményfa
Csorpák
Felföld
Keményfa
Mug
End of 19th century
Zólyom County, Slovakia
Brass alloy, hardwood, softwood
Mug
Second part of 19th century
Upland, Slovakia
Hardwood
166
167
NM 76.60.2
NM 132222
1961.155.2
Sótartó
Somogy megye
Keményfa, szaru
Kürt
1932
Somogyhárságy
Szaru
Container for salt
Somogy County, Hungary
Hardwood, horn
Horn
1932
Somogyhárságy, Hungary
Horn
Juh nyakörv
1948
Aumelas, Franciaország
Fa
M: 12 cm, H: 13,3 cm, Sz: 11,6 cm
“HB” és “1948” felirattal
NM 74.150.751
NM 16450
NM 132801
1956.23.2
Gyufatartó
XX. sz. eleje
Magyarország
Puhafa
Sótartó
Mernye
Keményfa, szaru
Rühzsírtartó
Okány
Vas, bőr, szaru
Matchbox
Early 20th century
Hungary
Softwood
Container for salt
Mernye, Hungary
Hardwood, horn
Container of fat for healing
Okány, Hungary
Iron, leather, horn
Tubákos szelence
1955
Névache, Franciaország
Égetett puszpáng
Michel Carmino juhász munkája
168
ShPLp collar
1948
Aumelas, France
Wood
H: 12 cm, L: 13,3 cm, W: 11,6 cm
With inscriptions "HB" and "1948"
Snuffbox
1955
Névache, France
Burnt boxwood
Made by the shepherd Michel Carmino
169
1956.23.3.1-2
1888.26.8
D-4677/13
D-4675/13
Nyakörv és csengő faragott zárja
1955
Névache, Franciaország
Fa
Michel Carmino juhász munkája
Furulya ("flageolet")
1880 körül
Moulins, Franciaország
Fa
Flóta
2012
Noszvaj
Fa
Dsupin Pál munkája
Palóc furulya
2012
Noszvaj
Fa
Horizontal blown flute („flóta”)
2012
Noszvaj, Hungary
Wood
Made by Pál Dsupin
Flute
2012
Noszvaj, Hungary
Wood
Made by Pál Dsupin
Locking key for collar and bell
1955
Névache, France
Wood
Made by the Sheperd Michel Carmino
Flute ("flageolet")
Circa 1880
Moulins, France
Wood
НИМ 13939
D-4676/13
Furulya („tzoura”)
2013
Athén, Görögország
Nád
Ioannis Pirlingos munkája
Pásztorsíp
1950
Exarch Yossif, Ruse régió, Bulgária
Fa
Ivan Tsvetkov munkája
Hosszúfurulya
2012
Noszvaj
Fa
Síp (“fujarka”)
1960-as évek
Istebna, Lengyelország
Akácfa
Jan Kabulak munkája
Flute („tzoura”)
2013
Athens, GrPLce
RPLd
Made by Ioannis Pirlingos
Shepherds pipe
1950
Exarch Yossif village, Ruse region, Bulgaria
Wood
Made by Ivan Tsvetkov
Long flute
2012
Noszvaj, Hungary
Wood
Made by Pál Dsupin
Pipe (“fujarka”)
1960’s
Istebna, Poland
Lilac wood
Made by Jan Kabulak
170
171
A509:5957
Furulya
1960-as évek
Fűzfa
Duplasíp (“dwojnica”)
1960-as évek
Fa, fém, drót
Flute
1960’s
Istebna, Poland
Willow
Made by Jan Kabulak
Double pipe (“dwojnica”)
1960’s
Istebna, Poland
Wood, metal, wire
Made by Jan Kabulak
Kürt („karjapasun”)
XX. sz. eleje
Észtország
Fa
Horn („karjapasun”)
Early 20th century
Estonia
Wood
Violin (“złóbcoki” or “gęśle podhalańskie”)
2012
Poronin, Lengyelország
Sycamore wood
Made by Andrej Stasik
172
Kürt („sokusarv”)
XX. sz. eleje
Észtország
Szaru
Horn („sokusarv”)
Early 20th century
Estonia
Horn
Shepherd's horn
2012
Zakopane, Poland
Spruce wood
Made by Andrzej Haniaczyk
Museum Kresów in Lubaczow
НИМ 17232
A509:1193
Hegedű (“złóbcoki” vagy “gęśle podhalańskie”)
2012
Poronin, Lengyelország
Platán
Andrej Stasik munkája
Kürt
2012
Lucfenyő
Készítette: Andrzej Haniaczyk
Pásztorkürt („trembita”)
2012
Luc
H: 183,5 cm
Andrzej Haniaczyk munkája
Shepherd's trumpet (“trembita”)
2012
Zakopane, Poland
Spruce wood
L: 183,5 cm
Made by Andrzej Haniaczyk
Kaval
1980-as évek
Gabrovo, Bulgária
Fa, fém
Stoyan Drosev munkája
Kaval
1980’s
Gabrovo, Bulgaria
Wood, metal
Made by Stoyan Drosev
173
НИМ 9756
E_7615_MT
1952.52.24.1-18
Gajda
XX. sz. közepe
Bulgária
Kecskebőr, fa
Bogrács
XIX. század
Réz
M: 37 cm, szájátmérő: 70 cm, fenékátmérő: 40 cm
Sajttű és tartója
Atlantiques, Franciaország
XX. század
Mogyorófa, bambusz
A tejsavó gyorsabb kicsepegését segített elő. Augustin Casassus juhász használta.
Cauldron
19th century
Zakopane, Poland
Copper
H: 37 cm, mouth diameter: 70 cm, bottom diameter: 40 cm
Tatra Muse um, Zakopane
NPLdles for chPLse
20th century
Atlantiques, France
Hazel, bamboo
NPLdles are stuck into the curd to accelerate the flow of whey. Used by the shepherd Augustin Casassus.
Bagpipe (Gajda)
Mid-20th century
Bulgaria
Goat skin, wood
E_4708_MT
Bográcstartó rúd („Jadwiga”)
XIX-XX. század
Zubsuche, Lengyelország
Fa
H: 146 cm
Bográcstartó rúdhoz („Jadwiga”) tartozó lánc
XX. század
Lengyelország
Fém
H: 122 cm
Kresów Múzeum, Lengyelország
Vajköpülő (buchka/burilka)
XX. sz. első fele
Glozhene village, Teteven járás, Bulgária
Eperfa, fém
M. 91 cm, szájátmérő: 12 cm, fenékátmérő: 22 cm
Magántulajdon
Tejesedény („katchka”)
XX. sz. első fele
Smilyan, Smolyan régió, Bulgária
Fa, fém
M: 23 cm, átmérő: 12/18 cm
A „Smolena” Kft. gyűjteményéből
A rod used to hang a cauldron in a pastoral hut („Jadwiga”)
19th-20th century
Zubsuche, Poland
Wood
L: 146 cm
Chain for hanging the rod “Jadwiga”
20th century
Poland
Metal
L: 122 cm
Vessel for home beating of butter (buchka/burilka)
Glozhene village, Teteven municipality, Bulgaria
Mulberry, metal
H: 91 cm, mouth diameter: 12 cm, bottom diameter: 22 cm
Private collection
Vessel for storing of dairy products („katchka”)
Smilyan village, Smolyan region, Bulgaria
Wood, metal
H: 23 cm, átmérő: 12/18 cm
From the "Smolena" Ltd. collection
174
175
E_1131_A_B_MT
E_1128_A_B_MT
1961.69.3
Sajtforma („Oscypek” sajthoz)
XIX. század
Hegyi juhar
Sajtforma („Oscypek” sajthoz)
XIX. század
Hegyi juhar
ChPLse form for „Oscypek”
19th century
Zakopane, Poland
Sycamore wood
ChPLse form for „Oscypek”
19th century
Zakopane, Poland
Sycamore wood
Fejőszék
XX. sz. közepe
San Martino di Lota, Korzika, Franciaország
Gesztenyefa
M: 34,3 cm, H: 31 cm, Sz: 29,8 cm
1962.14.1
1956.2.33 1-2
1959.110.188
1956.109.134
Tömlő
Entrevaux, Franciaprszág
Kötél, kecskebőr
Víz, bor szállítására használták, de tettek bele olajat és lisztet is.
Kürt formájú fejőedény
Oust, Franciaország
Fenyőfa, vas
Fejőedény
XX. sz. első fele
Mollèges, Franciaország
Terrakotta
Alexis Bauer juhász használta
Tejtartó
1900 körül
Uchentein, Franciaország
Fa, vas, szövet
A tej összegyűjtésére és szállítására szolgált. Fa kampó segítségével vállon is szállítható.
Milking pot
Mollèges, France
Terracotta
Used by the shepherd Alexis Bauer
Milk jug
Circa 1900
Uchentein, France
Wood, iron, tissue
The container used to collect milk from milk jugs for transportation. It could be worn over the shoulder
with a wooden hook.
Container
Entrevaux, France
Rope, goatskin
For the transport of water, wine, but also used for oil and flour
176
Pot for milking
Second half of the 19th century
Oust, France
Coniferous wood, iron
Chair for milking
Mid-20th century
San Martino di Lota, Corsica, France
Chestnut wood
H: 34,3 cm, L: 31 cm, W: 29,8 cm
177
NHM/kvp_can.03
2007. 156.152.
1952.52.23
1961.105.13
Joghurt szállítására használt edény (chebur)
2013
Bukata, Smolyan régió, Bulgária
Fenyőfa, fém
Milcho Rushanov munkája
Túrósdézsa
Karcag, Jász-Nagykun-Szolnok megye
Fa
Túró tárolására használt edény. A túrósdézsa tetején lévő csavar leszorításával nyomják ki a túróban
maradt savót, és ezzel biztosítják a túró levegőtől való elzárását is.
Sajtforma
XIX. század
Eaux Bonnes, Franciaország
Bükkfa, diófa, fém
Jean Beideber juhász tulajdonában volt.
Sajt lecsepegtetéséhez és szárításához használt tál
XX. sz. első fele
Billom, Franciaország
Szilfa
Vessel for transportation of yoghurt (chebur)
2013
Bukata village, Smolyan region, Bulgaria
Pine wood, metal
Made by Milcho Rushanov
Vessel for cottage chPLse
Karcag, Jász-Nagykun-Szolnok County, Hungary
Wood
Vessel for storing cottage chPLse. The screw at the top was used to press the whey out of the cottage
chPLse.
ChPLse mold
19th century
Eaux Bonnes, France
BPLch, walnut, metal
Belonged to Jean Beideber shepherd.
2009.160.12
1952.52.22
1884.4.1
1943.100.1
Túrómorzsoló
XX. sz. eleje
Karcag, Magyarország
Sajtszűrő
XIX. század
Eaux Bonnes, Franciaország
Bükkfa, diófa, fém
M: 10,7 cm, H: 22,9 cm, Sz: 21,8 cm
Jean Beideber juhász tulajdonában volt.
Sajtforma
1880 körül
Franciaország
Szilfa, gesztenyefa, fém
A sajt formázására, lecsepegtetésére és díszítésére egyaránt használták.
Kosár
1900 körül
Audouze, Franciaország
Gyékény
Sajt szárítására használták.
ChPLse mold
Circa 1880
France
Elm, chestnut, metal
Mold, drainer and brand (open base decorated with rowel) in one piece.
ChPLse basket
Circa1900
Audouze, France
Rush matting
Used for drying the chPLse.
Trituration equipment for cottage chPLse
Early 20th century
Karcag, Hungary
178
Drainer for chPLse
19th century
Eaux Bonnes, France
BPLch, walnut, metal
H: 10,7 cm, L: 22,9 cm, W: 21,8 cm
Belonged to Jean Beideber shepherd.
Drainer and dryer for chPLse
Billom, France
Elm wood
179
86.3.116
2008.189.76
Birkanyíró olló
1930 körül
Szenna, Magyarország
Birkanyíró olló
Lak, Borsod-Abaúj-Zemplén megye
Vas
H:28 cm, Sz: 8 cm
ShPLp shear
Circa 1930
Szenna, Hungary
ShPLp shear
Lak, Borsod-Abaúj-Zemplén County, Hungary
iron
L:28 cm, W: 8 cm
1982.97.104
Birkanyíró olló
Kiskunhalas, Bács-Kiskun megye
Vas
H: 33,5 cm, Sz: 10 cm
ShPLp shear
Kiskunhalas, Bács-Kiskun County
Iron
L: 33,5 cm, W: 10 cm
180
Birkanyíró olló
1960-as évek
Batanovtsi, Pernik régió, Bulgária
Vas
H: 30 cm, Sz: 6,5 cm
Jordan Mayoro munkája.
Magántulajdon
"Gypsy" shears
1960’s
Batanovtsi village, Pernik region, Bulgaria
Iron
L: 30 cm, W: 6,5 cm
Made by Jordan Mayoro.
Private collection
33685
Birkanyíró olló (“lambarauad”)
XX. század
Észtország
Vas
H: 26 cm, Sz: 6 cm
ShPLp shear (“lambarauad”)
20th century
Estonia
Iron
L: 26 cm, W: 6 cm
Birkanyíró olló (bronz)
III-IV. század
Budapest III., (Aquincum polgárváros)
Bronz
ShPLp shear
3rd-4th century
Bronze
50688
95.5.109
Orsó és orsógomb körkörös díszítéssel
II-III. század
Budapest, III., Bécsi út 100 (Aquincum katonaváros nyugati temetője)
Csont
Orsógomb
II-III. század
Budapest, III., Kecske utca (Aquincum katonaváros)
Kerámia
Spindle and spindle-whorl with concentric decoration
2nd-3rd century
Bone
Spindle-whorl
2nd-3rd century
Ceramics
181
1956.109.87
NHM/kvp_can.17
Guzsaly
1900 körül
Bethmale, Franciaország
Fa, sárgaréz
„Aba” szövet
XX. sz. elej
Rodope hegység, Bulgária
Gyapjú, természetes fehér és barna színnel
Distaff
Circa 1900
Bethmale, France
Wood, brass
Fabric aba
Early 20th century
Rhodope, Bulgaria
Wool, natural white and brown color
1994.178.43
1989.5.24
ÁT 2014.1.1
2008.177.40.
Talpas guzsaly
Tiszatarján, Borsod-Abaúj-Zemplén megye
Fa
M: 133 cm, Sz: 42 cm
A faragott guzsalytalpakat gyakran szerelmi ajándékként készítették a legények a lányoknak.
Rokka
Pomáz, Pest megye
Fa
M: 126 cm, Sz: 40 cm
Állami törzskönyv anyajuhok részére
XX. század
Magyarország
Papír
H: 41 cm, Sz: 32 cm
Motolla
Nemesradnót, Gömör megye
Fa
M: 105,5 cm, Sz: 36,5 cm, H: 59 cm
A megfont fonal lemérésére, motringba rendezésére használt eszköz.
National stud book for ewes
20th century
Hungary
Metal
L: 41 cm, W: 32 cm
RPLl
Nemesradnót, Gömör County, Slovakia
Wood
H: 105,5 cm, W: 36,5 cm, L: 59 cm
The device was used to measure and organize the thread.
Distaff with footing
Tiszatarján, Borsod-Abaúj-Zemplén County, Hungary
wood
H: 133 cm, W: 42 cm
Richly engraved fPLt were used to given to girls as love gift.
182
Spinning whPLl
Pomáz, Pest County, Hungary
Wood
H: 126 cm, W: 40 cm
183
Á 2014.66.1
NHM/kvp_can.10
Gyapjúfinomság mérő (Gamma ZMB)
XX. század
Magyarország
Fém
M: 35 cm, H: 37 cm, Sz: 16 cm
Gyermekhordozó
XX. sz. első fele
Közép-Balkán-hegység
Gyapjú
H: 48 cm, Sz: 48 cm
Nemzeti Történei Múzeum, Szófia
Device for measuring the fineness of wool (Gamma ZMB)
20th century
Hungary
Metal
H: 35 cm, L: 37 cm, W: 16 cm
Baby carrier
Middle Stara Planina Mountain, Bulgaria
Wool
L: 48 cm, W: 48 cm
Á 2014.67.1
Á 2014.65.1
OMMI Gyapjúminősítő Osztály táblája
XX. század
Magyarország
Fém
H: 50 cm, Sz: 40 cm
Gyapjúvizsgáló készülék (lanaméter)
XX. század
Magyarország
Fém
M: 52 cm, H: 44 cm, Sz: 20cm
Sál
2012
Saint-Chaffray, Franciaország
Gyapjú
Rambouillet merinó gyapjából készített sál. Állami Nyájgazdaság, Franciaország
Magántulajdon
Table of OMMI Wool Rating Department
20th century
Hungary
Metal
L: 50 cm, W: 40 cm
Device for testing the wool (lanameter)
20th century
Hungary
Metal
H: 52 cm, L: 44 cm, W: 20 cm
Scarf
2012
Saint-Chaffray, France
Wool
Made with merinos shPLp's wool from the National ShPLpfold of Rambouillet, France
Private collection
184
Zokni
XX. sz. közepe
Kyustendil régió, Bulgária
Gyapjú
H: 32 cm
Kézzel kötött, öt tűvel, a csíkokban díszítve
Magántulajdon
Socks
Mid 20th century
Kyustendil region, Bulgaria
Wool
L: 32 cm
Hand knitted with five nPLdles, decoration in stripes
Private collection
Zokni
2011
Észtország
Gyapjú
Magántulajdon
Socks
2011
Estonia
Wool
Private collection
185
OIM-Velingrad/kvp.02
Kesztyű
1990-es évek
Észtország
Gyapjú
Magántulajdon
Gloves
1990s
Estonia
Wool
Private collection
2009.209.1
NHM/kvp_can.15
Kabát
Szalonna, Magyarország
Csuklyás köpeny („Yamurluk”)
XX. sz. közepe
Kelet-Trákia, Bulgária
Házi szövésű gyapjú
H: 157 cm, Sz: 80 cm
Házi szövésű vastag, vízálló gyapjú ruha, amely eső és hó ellen is véd.
Coat
Szalonna, Hungary
Hooded cloak („Yamurluk”)
Mid 20th century
East Thrace, Bulgaria
Home-made woolen cloth
L: 157 cm, W: 80 cm
Home-woven woolen cloth - thick and impermeable against rain and snow
186
Péreli Zsuzsa: Felsőszenterzsébeti üdvözlet (gobelin)
Gyapjú, selyem, pamut
80x150 cm
Magántulajdon
Zsuzsa Péreli: GrPLting from Felsőszenterzsébet (tapestry)
Wool, silk, cotton
80x150 cm
Private collection
Szőnyeg
XX. század közepe
Bulgária
Kecskeszőr, gyapjú
H: 360 cm, Sz: 70 cm
A vlah pásztorok által használt szőnyeg
Rug
Mid 20th century
Bulgaria
Goat hair yarn on woolen base
L: 360 cm, W: 70 cm
Used by the Vlachs as carpet for the tent
Osgyányi Sára: Isten báránya
2011
Olaj, papír, aranylemez, fatábla
41x31 cm
Völgyi-Skonda Kortárs Gyűjtemény, Budapest
Sára Osgyányi: The Lamb of God
2011
Oil, paper, gold leaf, panel
41x31 cm
Völgyi-Skonda Contemporary Art Collection, Budapest
187
NHM/kvp_can.19
Ex-votos
2013
Szófia, Bulgária
H: 45 cm, Sz: 45 cm
Ex-votos
2013
Sofia, Bulgária
L: 45 cm, W: 45 cm
Szemtől szembe (babák harang formájú szoknyával)
2011
Szófia, Bulgária
A Nemzeti Művészeti Akadémia „Divat” szak és a Nemzeti Néprajzi Múzeum projektje, prof. Anna
Avramova vezetésével, Iglika Mishkova ötlete alapján.
Magántulajdon
Face to Face (dollies with paper skirts cast from bells)
2011
Sofia, Bulgaria
Project in "Fashion" of the National Academy of Art and the National Ethnographic Museum headed
by Prof. Anna Avramova, idea Iglika Mishkova
Private collection
188
NHM/kvp_can.08
NHM/kvp_can.09
Juhbélyegek
2013
Szófia, Bulgária
Nemez
H: 130 cm, Sz: 195 cm
A Nemzeti Művészeti Akadémia „Textil” szakos hallgatóinak munkája, prof. Anna Boyadzhieva vezetésével
„Nap”
2011
Plovdiv, Bulgária
Nemez
H: 145 cm, Sz: 120 cm
Svetla Rakshieva és Marieta Nedkova munkája
Brands
2013
Sofia, Bulgaria
Felt panel
L: 130 cm, W: 195 cm
Made by students in "Textiles – art and design" of the National Academy of Art, headed
by Prof. Anna Boyadzhieva
Panneau "Sun"
2011
Plovdiv, Bulgaria
Felt
L: 145 cm, W: 120 cm
Made by Svetla Rakshieva and Marieta Nedkova
Ioanna Kafida: Lelkek
2013
Olaj, vászon
53x59 cm
Magántulajdon
Ioanna Kafida: Spirits
2013
Oil on canvas
53x59 cm
Private collection
189
Egli Petta: A farkas és a bárány
2013
Olaj, akril, vászon
17x48 cm
Magántulajdon
Eleni Kanellopoulou: Tavasz
2013
Kerámia, fa
38x28x4 cm
Magántulajdon
Maria Tagalou: Megszelídített gyapjú
2013
Szövet
125x260 cm
Magántulajdon
Egli Petta: The wolf and the shPLp
2013
Oil, acrylic on canvas
17x48 cm
Private collection
Eleni Kanellopoulou: Spring
2013
Ceramics, wood
38x28x4 cm
Private collection
Maria Tagalou: Tamed wool
2013
Fabric
125x260 cm
Private collection
Magda Tammam: Cím nélkül no. 16.
2013
Japán papír, gyapjú
140x70 cm
Magántulajdon
Eleni Tzatzalos: Schokland
2013
Textil, pamut
100x150 cm
Magántulajdon
Asztalos Zsolt: Bárány glóriával
2007
Integrált áramkör
8x15 cm
Magántulajdon
Magda Tammam: “without a title … no. 16”
2013
Japanese paper, wool
140 x 70 cm.
Private collection
Eleni Tzatzalos: Schokland
2013
Textile, cotton
100x150 cm
Private collection
Zsolt Asztalos: Lamb with Glory
2007
Integrated circuit
8x15 cm
Private collection
190
191
Giorgos Giotsas: Ovis Aries
2014
Vegyes technika, föld, kő, fa, gyapjú, szalma, vas
140x150x30 cm
Magántulajdon
Giorgos Giotsas: Ovis Aries
2014
Mixed media, soil, stones, wood, wool, straw, iron
140x150x30 cm
Private collection
192
Eleni Krikki: Memory loom
2004
Fa, fém, szövet, papír, viasz, por
60x10 cm
Magántulajdon
Elena Papadimitriou: Fekete bárány
2013
Olaj, vászon, fa, bőr
120x100x7 cm
Magántulajdon
Eleni Krikki: Memory loom
2004
Wood, metal, fabric, paper, wax, dust
168x63x10 cm
Private collection
Elena Papadimitriou: Black shPLp
2013
Oil on canvas, wood, leather
120x100x7 cm
Private collection
193
194
Theodor Liho: „No time, No age…”
2013
90x33 cm
Rajzok a művész vázlatfüzetéből
Magántulajdon
Janusz Szpyt: „A pásztor szelleme”
2013
Olaj, deszka
50x28,5 cm
Magántulajdon
Janusz Szpyt: „Nem könnyű a pásztorok élete”
2013
Olaj, deszka
53x29 cm
Magántulajdon
Theodor Liho: „No time, No age…”
2013
90x33 cm
Drawings from the artist sketch book
Private collection
2013
Oil on plank
50x28,5 cm
Private collection
Janusz Szpyt: „It’s not easy to be a shepherd”
2013
Oil on plank
53x29 cm
Private collection
195
Borító / Cover:
Reggeli legelésre indul a Felvidék utolsó magyar merinó törzsállománya.
Szomotor, Szlovákia, 2010.
The last brPLding stock of merino in Upland departing for morning graze.
Szomotor, Slovakia, 2010.
Belső borító / Inside cover:
A modern korok juhásza. Gyimes, Románia, 2011.
Shepherd of modern age. Gyimes, Romania, 2011.
Hátsó borító / Back cover:
A medvék visszatelepítésének ellenzői.
Transhumance Val d’Azunban, 2011.
Fotó: © S.Carlier
Opponents to the reintroduction of bears.
Transhumance in the Val d’Azun, 2011
Photo: © S.Carlier
196
197

Nie-milczeNie owiec The non-silence of The lambs

Transkrypt

Podobne dokumenty

Ročný plán podujatí 2014 - Žilinský samosprávny kraj

Ročný plán podujatí 2013

MSN - program edukacyjny - Instytut Historii Sztuki UW

Muzeum Narodowe w Krakowie The National Museum in Krakow

PDF - Ultima Thule

PERłY MAZOWSZA - Mazowiecka Jednostka Wdrażania

Węgierskie pomniki pamięci – fejfa hungaricum Fejfa hungaricum

Pobierz - Otwarte Klatki