Wymiar psychologiczny w edukacji seniorów

WYMIAR PSYCHOLOGICZNY
W EDUKACJI SENIORÓW
EDUKACJA
PERMANENTNA, CIĄGŁA, USTAWICZNA, JAKO POTRZEBA
SENIORÓW DO ROZWOJU I POPRAWY JAKOŚCI ŻYCIA

Dobra jakość życia to poczucie satysfakcji
jednostek i grup społecznych wynikające ze
świadomości zaspokojenia własnych potrzeb, oraz
postrzegania
możliwości
osiągnięcia
pełni
rozwoju jednostkowego i społecznego.
Słońska Z. Misiuna M. (1993). Promocja zdrowia. Słownik podstawowych terminów.
Warszawa. Agencja Promo – Lider.








Zaspokojenie własnych potrzeb, wymaga zdobywania
nowych kompetencji, nowej wiedzy, nowych umiejętności
w zakresie:
znajomości procesu starzenia się i starości;
samopoznania i samoakceptacji;
kontaktów z innymi ludźmi;
korzystania z wolnego czasu.
Realizację zadań życiowych umożliwia :
świadomość i akceptacja własnego starzenia się,
refleksja nad własnym życiem;
znalezienie pozytywnych stron minionych okresów życia;
świadomy wybór realistycznych celów, osiągalnych
prawdziwie zajmujących.
PSYCHOLOGIA
DOSTARCZA INFORMACJI, KTÓRE MOGĄ POMÓC W
REALIZACJI ZADAŃ ŻYCIOWYCH I PODNOSZENIU JAKOŚCI ŻYCIA
SENIORÓW.
Obszary edukacyjne i treści pomocne w opracowaniu
programów edukacyjnych dla seniorów wynikają z
przedmiotu zainteresowań różnych działów psychologii.
Psychologia wychowawcza
 Psychologia rozwojowa - gerontologia
 Psychologia lekarska
 Psychologia kliniczna

PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA
Nauczanie i uczenie się
samokształcenie
nabywanie kompetencji
Wychowanie
samowychowanie
zaspokajanie potrzeb
kształtowanie osobowości
CELE NAUCZANIA OSÓB DOROSŁYCH




Stymulacja rozwoju ukierunkowana na realizację nowych
zadań rozwojowych i pokonywania kryzysów rozwojowych w
fazie późnej dorosłości;
Kompensowanie braków w wiadomościach i umiejętnościach,
które są potrzebne w życiu starszych ludzi, lecz nie zostały
wcześniej przyswojone;
Uzupełnianie braków w wybranych dziedzinach, które nie były
znane ze względu na postęp cywilizacyjny;
Zaspokajanie
potrzeb
i
rozwijanie
zainteresowań
poznawczych.
Rozwijanie wiedzy i umiejętności związanych z rekreacją,
turystyką,
twórczością
artystyczną,
umiejętnościami
rzemieślniczymi, czynnościami domowymi,.
POSTULATY DOTYCZĄCE NAUCZANIA LUDZI STARSZYCH
Treści i metody nauczania i uczenia się
dostosowane do potrzeb ludzi dorosłych;
 Uwzględnienie
motywacji
powiązanej
z
praktycznymi celami, jakie pojawiają się wraz z
nowymi zadaniami rozwojowymi;
 Uwzględnianie
w nauczaniu i uczeniu się
mocnych stron osób dorosłych, mądrości życiowej,
ich
bogatego
doświadczenia,
wiedzy
specjalistycznej i umiejętności;
 Docenianie
znaczenie
samokształcenia
ukierunkowanego na własny rozwój, autokreacji,
samorealizacji, sterowania własnym życiem.

POSTULATY SAMOWYCHOWANIA



Ukierunkowanie samowychowania na aktywne życie i
autonomiczne działanie podnosi kompetencje i
ulepsza jakość życia, pozwala na zaspokajanie i
kształtowanie
potrzeb,
kształtowanie
postaw,
wartości, norm i zasad postępowania w nowych
sytuacjach życiowych, kształtowania obrazu własnej
osoby – samowiedzy, samoakceptacji, samooceny;
Szukanie sensu swojego życia, świadome kierowanie
własnym życiem, mądrość życiowa doprowadza do
progresywnych zmian w osobowości;
Aktywne działania zmierzają do poradzenia sobie z
kryzysami związanymi z normatywnymi zdarzeniami
występującymi w okresie starości.
ZAINTERESOWANIE
LUDZI STARZEJĄCYCH SIĘ I
STARYCH EDUKACJĄ I KONTAKTAMI SPOŁECZNYMI
Motywacja do uczenia się i kontaktów z innymi
jest bardzo duża, o czym świadczy ogromne
zainteresowanie
Uniwersytetami
Trzeciego
Wieku.
 Konieczne
jest zwiększenie dostępności
i
zróżnicowanie ofert dla ludzi w zależności od ich
stanu biopsychicznego.
 Wykorzystanie w kształceniu zasobów ludzi
starych, uczestniczących w edukacji.
 W
samokształceniu dorosłych pojawia się
potrzeba porady czy konsultacji ze specjalistami;



Edukacja ma pomóc seniorom w dążeniu do
samodzielności, niezależności, uświadomieniu
odpowiedzialności za siebie, za rozwiązywanie
swoich trudności;
Psychologia wychowawcza odwołuje się do
psychologii rozwojowej - gerontologii, gdzie
wskazywane
są
nowe
cele
edukacyjne
odpowiadające
potrzebom
i
możliwościom
człowieka w późnej dorosłości, wynikające ze
zmian rozwojowych i nowych zadań rozwojowych.
PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA
Rozwój jest procesem ciągłym obejmującym cały
bieg życia człowieka - również fazę późnej
dorosłości;
 Zmiany rozwojowe zachodzą w sferze fizyczno –
motorycznej,
intelektualnej
i
poznawczej,
emocjonalno – społecznej i osobowościowej;
W
fazie późnej dorosłości pojawiają się nowe
zadania, których celem jest przystosowanie do
zmieniających się warunków wewnętrznych i
zewnętrznych;
 Rozwój jest wyznaczany przez własną aktywność
oraz nauczanie – uczenie się i samokształcenie
oraz wychowanie - samowychowanie.

WARUNKI REALIZACJI ZADAŃ ROZWOJOWYCH



Zmierzenie się z problemami starości wiąże się z
kryzysem
rozwojowym
i
wymaga
głębokiej
reorganizacji doświadczenia oraz nauczenia się
radzenia z nowymi zadaniami ;
W kryzysie
rozwojowym człowiek podlega stale
naciskom ze strony swego organizmu i otoczenia;
Samodzielne radzenie sobie z wielorakimi zadaniami
wymaga
- dojrzałości intelektualnej, to jest zdolności do
podejmowania problemów i ich rozwiązywania;
dojrzałości
emocjonalnej,
wyrażającej
się
odpornością na stres, a także umiejętnością
pozostawania samemu;
dojrzałości
społecznej,
przejawiającej
się
przyjmowaniem odpowiedzialności za siebie oraz za
inne osoby.
ZADANIA ROZWOJOWE W FAZIE PÓŹNEJ DOROSŁOŚCI
WG. HAVIGHURSTA
Przystosowanie się do słabnących się sił fizycznych i
pogarszającego się zdrowia.
 Przystosowanie się emerytury i niższych dochodów –
przystosowanie psychiczne, finansowe, małżeńskie,
społeczne związane z utratą kontaktów po przejściu
na emeryturę;
 Przystosowanie się do śmierci małżonka;
 Ustalenie wyraźnej przynależności do swojej grupy
wiekowej – nawiązywanie nowych przyjaźni i
znajomości, przynależność do nowych grup
odniesienia.
 Ustanowienie satysfakcjonującego standardu życia i
zagospodarowania czasu wolnego.

ZDOLNOŚĆ PRZYSTOSOWANIA DO REALIZACJI ZADAŃ
ŻYCIOWYCH LUDZI STARYCH




Zdolność zachowania przystosowawczego ma charakter
pozytywny, może być rozumiana jako adaptacja do
zachodzących zmian.
Adaptacja jest według Piageta istotą inteligencji, na
którą składają się procesy asymilacji i akomodacji.
Zdolności przystosowawcze wymagają więc przyswajania
(asymilacji),
zdobywania
wiedzy,
umiejętności
i
sprawności, które włączane są do istniejących już
schematów poznawczych i czynnościowych, oraz
dostosowania własnych potrzeb do
posiadanych
schematów (akomodacja).
Aby człowiek mógł się przystosować do oczekujących go
zmian musi się uczyć jak sobie z nimi poradzić i jak
osiągnąć satysfakcjonującą jakość życia.
MOŻLIWOŚCI INTELEKTUALNE I POZNAWCZE





SENIORÓW
Możliwości intelektualne seniorów są bardzo zróżnicowane i
uwarunkowane różnymi czynnikami, nie tylko pojawiającymi
się ograniczeniami poznawczymi.
Wszystkie funkcje są plastyczne, poddają się stymulacji i
modyfikacji;
Dobre funkcjonowanie intelektualne może być podtrzymywane
przez wszelkie zajęcia zmuszające do wysiłku intelektualnego,
utrzymujące dobre samopoczucie, a także przez aktywne
ćwiczenia i różne techniki zapamiętywania.
Trudności w uczenie się nowych treści czy sprawności,
spowolnienie czasu reakcji, kompensuje wypracowanie sobie
własnych strategii uczenia się, bogate doświadczenia
minionych lat ujawniające się w mądrości życiowej, a także
osobista - poznawcza i praktyczna motywacja.
U osób dorosłych rozwija się myślenie
postformalne ,
wykraczające poza logicze rozumowanie operacyjne. Jest to
myślenie relatywistyczne, dialektyczne, metasystemowe.
CECHY MYŚLENIA POSTFORMALNEGO
UŁATWIAJĄCE
PRZYSTOSOWANIE








Myślenie postformalne spełnia funkcje adaptacyjne ponieważ
umożliwia rozumienie różnych systemów przekonań, kształtuje
świadomość własnych przekonań i zapewnia porozumienie się z
innymi.
Pojawia się większa zdolność do odkrywania problemów życia
codziennego, które mogą mieć wiele rozwiązań.
W rozwiązywaniu problemów ujawnia się coraz pełniejsze
zrozumienie subiektywnego charakteru wiedzy i systemów
wartości;
Umiejętność ujmowania problemów z różnych punktów widzenia;
Umiejętność uwzględniania różnych punktów widzenia innych
osób,
Stosowanie wielorakich kryteriów oceniania, rozumienie
problemów innych ludzi;
Zdolność do konstruowania wielu równoważnych rozwiązań;
Umiejętność rozumienia i uwzględnienia przeciwieństw, godzenia
konfliktów.
CZYNNIKI PROWADZĄCE
DO POMYŚLNEGO
STARZENIA SIĘ
Wysoki stopień zadowolenia z życia;
 Ustalenie bezpieczeństwa finansowego;
 Dobre zdrowie fizyczne i psychiczne;
 Harmonijna integracja osobowości jednostki;
 Kontrola nad własnym życiem;
 Utrzymywanie znaczącego systemu społecznego
wsparcia.

PSYCHOLOGIA ZDROWIA




Psychologia zdrowia jest działem psychologii,
zajmującym się poznaniem wpływu czynników
psychologicznych na to, że ludzie pozostają zdrowi,
określaniem ich znaczenia w powstawaniu chorób
oraz ich roli w kształtowaniu zachowania ludzi, kiedy
już zachorują (Shelley Taylor).
Jakie czynniki wpływają na zdrowie. Co robić aby być
zdrowym;
Jakie czynniki wpływają na zachorowania. Co
powoduje, że chorujemy;
Jakie czynniki wpływają na zachowanie kiedy już
chorujemy. Co robić, jeżeli zachorujemy.
DZIEDZINY
PSYCHOLOGII ZDROWIA
Psychologia medyczna - działania psychologów
ukierunkowane na człowieka chorego.
 Zdrowie behawioralne – działania
ukierunkowane na ludzi zdrowych

PSYCHOLOGIA MEDYCZNA UKIERUNKOWANA
NA CZŁOWIEKA CHOREGO
Psychologia
medyczna
zajmuje
się
psychologicznymi
aspektami
powstawania,
przebiegu i leczenia chorób somatycznych, to
znaczy zarówno uwarunkowaniami, jak i
następstwami
stanu
somatycznego
,
mieszczącymi
się
w
sferze
procesów
psychicznych, osobowości i zachowania człowieka.
STRES PSYCHOLOGICZNY





Stres pełni istotną rolę w życiu człowieka;
Różne są koncepcje wyjaśniające pojęcie stresu,
przyczyny i sposoby radzenia sobie z nim.
Ma udowodniony związek z chorobami somatycznymi:
wpływa na powstawanie i rozwój chorób somatycznych,
jest reakcją na choroby somatyczne.
Psychoneuroimmunologia wskazuje na ścisły związek
między stresem, układem immunologicznym, układem
nerwowym i dokrewnym , a chorobą.
Z racji stresujących normatywnych wydarzeń i zadań
rozwojowych , do których trzeba się przystosować w fazie
późnej dorosłości włączenie wiedzy o stresie i radzenia
sobie z nim ma istotne znaczenie w edukacji seniorów.
ZDROWIE BEHAWIORALNE

Dziedzina
interdyscyplinarna
poświęcona
promowaniu zdrowia, podkreślająca indywidualną
odpowiedzialność w stosowaniu wiedzy i technik
behawioralnych oraz biomedycznych dla zachowania
zdrowia oraz zapobieganiu chorobie i dysfunkcjom za
pomocą różnorodnych aktywności indywidualnych i
zespołowych, podejmowanych z własnej inicjatywy.
CZYNNIKI ISTOTNE DLA ZDROWIA:
motywacja
zdrowotna
ukierunkowana
na
umiarkowane zainteresowanie własnym zdrowiem;
 zachowanie się
ukierunkowane na zdrowy styl
życia;
 emocje związane z postawą optymizmu i nadziei;
 osobowość odporna -przekonanie o własnej kontroli,
zaangażowanie
i
spostrzeganie
wydarzeń
stresujących jako wyzwań;
 poczucie koherencji – przekonanie o zrozumiałości i
sensowności
świata,
a
także
o
własnych
możliwościach sprostania jego wymaganiom.

ZASTOSOWANIA W EDUKACJI SENIORÓW









Rozwijanie zainteresowań własnym zdrowiem;
Uczenie się radzenia ze stresem;
Zdobywanie wiedzy na temat dolegliwości i chorób najczęściej
występujących w starości oraz możliwości zapobiegania im albo
łagodzenia ich przebiegu;
Kształtowanie postaw optymizmu i nadziei, korzystanie ze
wszystkich możliwości jakie życie ma jeszcze do zaoferowania;
wyjście poza dolegliwości somatyczne i oczekiwanie końca.
Kształtowanie odpornej osobowości i poczucia koherencji;
Organizowanie sytuacji zdrowego pola życiowego;
Kształtowania zachowań zdrowotnych- umiejętności, czynności,
aktywności ukierunkowanych na zdrowy styl życia;
Kształtowanie i zmiana zachowań zdrowotnych powinny być
rezultatem swobodnego wyboru;
W kształtowaniu zachowań zdrowotnych istotną rolę odgrywa
wspomagające działanie grup odniesienia, społeczności lokalnej
i wsparcie profesjonalistów.
ZABURZENIA PSYCHOGENNE
I ORGANICZNE
Najczęściej występujące zaburzenia w starości:
 zaburzenia psychogenne: zaburzenia lękowe,
zaburzenia nastroju i samobójstwa, zaburzenia
osobowości, dysfunkcje seksualne, zaburzenia
związane z zależnością od alkoholu, nikotyny,
leków, narkotyków;
 zaburzenia
organiczne: otępienia, Choroba
Alzheimera, zaburzenia urojeniowe
PSYCHOLOGIA KLINICZNA

Psychologia kliniczna wyjaśnia objawy, przyczyny,
mechanizmy i skutki zaburzeń. Wskazuje możliwości
zapobiegania,
pomocy
psychologiczno
–
psychiatrycznej i lekarskiej, interwencji i terapii.
Wiedza na ten temat może pomóc w zrozumieniu
własnego problemu i uświadomić możliwości
zapobiegania i leczenia,
zdobycia umiejętności
radzenia sobie z zaburzeniem.
Wspomaganie ludzi starych w świadomym radzeniu
sobie ze zmianami w zakresie różnych sfer
rozwojowych i pokonywania kryzysów rozwojowych
związanych z zadaniami rozwojowymi, ma wpływ na
lepsze
funkcjonowanie
zdrowia
fizycznego
i
psychicznego, a tym samym poprawia ich jakość
życia.
.
ROLA
EDUKACJI W PODNIESIENIU JAKOŚCI ŻYCIA SENIORÓW
Edukacja seniorów
Aktywność
fizyczna
Aktywność
poznawcza
Aktywność
emocjonalno społeczna
Zdrowie
psychiczne
Zdrowie fizyczne
Poprawa jakości
życia
DZIĘKUJĘ ZA WYSŁUCHANIE SENIORA
I ŻYCZĘ POMYŚLNEGO STARZENIA SIĘ