Nr 1 39 AZOTANY (V) W WODZIE DO PICIA JAKO CZYNNIK

Nr 1
Azotany (V) w wodzie do picia
ROCZN. PZH 2006, 57, NR 1, 39-48
39
ROBERT SZCZERBIÑSKI1, JAN KARCZEWSKI, JOANNA FI£ON
AZOTANY (V) W WODZIE DO PICIA JAKO CZYNNIK RYZYKA
ZDROWOTNEGO LUDNOŒCI WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO
NITRATES (V) IN DRINKING WATER AS FACTOR OF A HEALTH RISK
FOR PEOPLE IN PODLASKIE VOIVODSHIP
Zak³ad Higieny i Epidemiologii Akademii Medycznej w Bia³ymstoku
Kierownik: prof. dr hab. n. med. J. K. Karczewski
15-222 Bia³ystok, ul. Mickiewicza 2c
e-mail: [email protected]
1
Powiatowa Stacja Sanitarmo-Epidemiologiczna w Sokó³ce
Dyrektor: dr n. med. R. Szczerbiñski
W pracy dokonano oceny zagro¿enia zdrowia oraz oszacowano ryzyko wynikaj¹ce z obecnoœci azotanów (V) w wodzie do picia spo¿ywanej przez ludnoœæ
województwa podlaskiego.
S³owa kluczowe: azotany (V), woda do picia, ocena ryzyka
Key words: nitrates (V), drinking water, risk assessment
WSTÊP
Azotany (V) i azotany (III) powszechnie wystêpuj¹ w œrodowisku cz³owieka: wodzie,
glebie i ¿ywnoœci, co jest konsekwencj¹ naturalnego obiegu azotu, zanieczyszczeñ antropogenicznych oraz stosowania ich w przetwórstwie spo¿ywczym. Szkodliwoœæ azotanów (V)
wynika z mo¿liwoœci redukcji do azotanów (III), które stanowi¹ bezpoœrednie zagro¿enie
dla zdrowia, powoduj¹c methemoglobinemiê [1, 4, 6], niedokrwistoœæ [6, 7] oraz w wyniku
zachodz¹cych procesów egzogennych i endogennych mog¹ staæ siê Ÿród³em rakotwórczych nitrozoamin [8, 18]. Nadmierne spo¿ywanie azotanów (V) i azotanów (III) mo¿e
powodowaæ unieczynnienie witaminy A [12], obni¿enie wartoœci od¿ywczej poprzez upoœledzenie wykorzystania niektórych sk³adników pokarmowych: t³uszczy, bia³ek [1, 15, 17],
witamin z grupy B [15, 19]. G³ównym Ÿród³em pobrania azotanów (V) przez cz³owieka s¹
warzywa i woda. W wodzie azotany (V) s¹ nietrwa³e i ulegaj¹ przemianom do amoniaku
i azotanów (III). Równie¿ w przewodzie pokarmowym, przy udziale mikroflory i soków
¿o³¹dkowych o pH poni¿ej 4 azotany (V) ulegaj¹ redukcji do azotanów (III) [9, 16].
Azotany (V) i azotany (III) s¹ naturalnie wystêpuj¹cymi w wodzie jonami, które powstaj¹ w wyniku przemian azotu. W warunkach naturalnych ich stê¿enie w wodach po-
40
R. Szczerbiñski, J. Karczewski, J. Fi³on
Nr 1
wierzchniowych wynosi zwykle kilka miligramów na dm3. W wodach podziemnych zaobserwowano wzrost poziomu azotanów (V), co wynika z intensyfikacji rolnictwa, ich stê¿enie mo¿e siêgaæ do kilkuset miligramów na dm3 [20]. Azotany (V) w wodach stanowi¹
ostatni etap degradacji biochemicznej zwi¹zków organicznych.
Celem pracy by³a ocena zagro¿enia zdrowotnego oraz oszacowanie ryzyka wynikaj¹cego z obecnoœci azotanów (V) w wodzie do picia spo¿ywanej przez ludnoœæ województwa
podlaskiego.
MATERIA£ I METODY
Materia³ do badañ
Materia³ do badañ stanowi³y próbki wody pobrane w 14 powiatach województwa podlaskiego
w ramach prowadzonego monitoringu jakoœci wody przeznaczonej do spo¿ycia przez ludzi w latach
2001-2003. Pobór próbek wody odbywa³ siê na przestrzeni ca³ego roku w poszczególnych latach
i obejmowa³ 335 wodoci¹gów zaopatruj¹cych ludnoœæ w wodê do picia. Punkty poboru próbek wody
zlokalizowane by³y w:
– ujêciach wód,
– miejscu podawania do sieci,
– sieci rozdzielczej,
– miejscu czerpania wody.
Próbki wody w latach 2001-2002 by³y pobierane z czêstotliwoœci¹ okreœlon¹ w wytycznych dla
stacji sanitarno-epidemiologicznych opracowanych przez Pañstwowy Zak³ad Higieny w Warszawie
[11], natomiast w 2003 r. z czêstotliwoœci¹ okreœlon¹ w Rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia [14].
Dane dotycz¹ce iloœci obs³ugiwanej ludnoœci oraz miejscowoœci obs³ugiwanych przez dany wodoci¹g uzyskano od administratorów wodoci¹gów. Dla ka¿dego wodoci¹gu obliczono œrednie stê¿enie azotanów w wodzie przeznaczonej do spo¿ycia przez ludzi w oparciu o wyniki uzyskane z punktów poboru wody w latach 2001-2003.
Stê¿enie azotanów (V) w próbkach wody oznaczano w laboratoriach powiatowych i wojewódzkim Stacji Sanitarno-Epidemiologiczxnych zgodnie z PN-82/C–04576/08 [13].
Szacowanie ryzyka zdrowotnego
Do oceny ryzyka zdrowotnego wykorzystano: zalecenia Komisji Kodeksu ¯ywnoœciowego FAO/
WHO [3], metodykê przyjêt¹ przez Ludwickiego i in. [10]:
– technikê szacowania ryzyka zdrowotnego jakie niesie ze sob¹ spo¿ycie wody, stosowan¹ we
W³oszech, przedstawion¹ przez E. Cadum (Regionalna Agencja Ochrony Œrodowiska, – Region
Piemont) w ramach Projektu Phare 2002–Pl./2002/IB/EN/2002 [2].
Ocenê zagro¿enia azotanami pobieranymi z wod¹ do picia przez populacjê generaln¹ województwa podlaskiego dokonano porównuj¹c Akceptowane Dzienne Pobranie ADI (Acceptable Daily Intake) z wartoœci¹ Oszacowanego Dziennego Pobrania EDI (Estimated Daily Intake) i Teoretycznie
Najwy¿szego Dziennego Pobrania TMDI (Theoretical Maximum Daily Intake).
ADI – iloœæ substancji chemicznej jak¹ doros³y cz³owiek mo¿e przyjmowaæ codziennie w ci¹gu
ca³ego ¿ycia, prawdopodobnie bez uszczerbku dla zdrowia, zgodnie z aktualnym stanem wiedzy.
Wartoœæ ADI dla azotanów ustalona zosta³a w 1974 roku przez Komitet Ekspertów FAO/WHO
[5] i wynosi 5 mg NaNO3/kg m.c./dzieñ (w przeliczeniu na jon NO3 3,65 mg/kg m.c/dzieñ). Bior¹c
pod uwagê, ¿e azotany w wodzie do picia, obok ¿ywnoœci, stanowi¹ szlak nara¿enia na drodze pokarmowej przyjêto za Cadum [2] wartoœæ ADI pobieranych azotanów z wod¹ do picia jako 10%
ca³kowitej wartoœci ADI pobieranej drog¹ pokarmow¹ (0,365 mg NO-3/kg m.c/dzieñ).
Oszacowane Dzienne Pobranie (EDI) okreœlono na podstawie œrednich poziomów azotanów
w wodzie przeznaczonej do spo¿ycia przez ludzi w latach 2001–2003 w województwie podlaskim
i przeciêtnego spo¿ycia wody przez populacjê generaln¹ – 2 dm3/osobê/dzieñ.
Nr 1
Azotany (V) w wodzie do picia
41
EDI obliczono ze wzoru:
EDI = F x R
gdzie:
F – dzienne spo¿ycie wody;
R – œredni poziom zawartoœci azotanów w wodzie przeznaczonej do spo¿ycia przez ludzi stwierdzany w monitoringu wody w latach 2001-2003.
TMDI – najwy¿sze teoretycznie mo¿liwe dzienne pobranie danej substancji chemicznej przy za³o¿eniu, ¿e woda zawiera j¹ na najwy¿szym dopuszczalnym poziomie.
TMDI wyliczano na podstawie normatywu higienicznego dla azotanów w wodzie do picia okreœlonego w Rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia [14], które wynosi 50 mg NO3/dm3 i przeciêtnego
spo¿ycia wody przez populacjê generaln¹ – 2dm3/osobê/dzieñ.
TMDI obliczono ze wzoru:
TMDI = F x M
gdzie:
F – dzienne spo¿ycie wody;
M – normatyw higieniczny dla azotanów w wodzie przeznaczonej do spo¿ycia przez ludzi.
Ryzyko szacowano wyznaczaj¹c margines bezpieczeñstwa pomiêdzy ADI i EDI wyra¿ony liczb¹,
która okreœla ile razy musia³oby wzrosn¹æ œrednie dzienne pobranie azotanów, aby osi¹gnê³o ono
wartoœæ ADI, czyli wartoœæ powy¿ej której pobranie azotanów nie mo¿e byæ uznane za bezpieczne,
wg wzoru: Margines bezpieczeñstwa = ADI/EDI
Na podstawie obliczonego marginesu bezpieczeñstwa dla wodoci¹gów przyjêto nastêpuj¹ce zakresy:
<1
– poni¿ej marginesu bezpieczeñstwa
1-10 – niski margines bezpieczeñstwa
10-20 – œredni margines bezpieczeñstwa
20-30 – wysoki margines bezpieczeñstwa
> 30 – bardzo wysoki margines bezpieczeñstwa.
Obliczenia statystyczne
Analizê statystyczn¹ uzyskanych wyników dokonano nieparametrycznym testem zgodnoœci Chi2.
Za poziom istotnoœci w obliczeniach przyjêto p £ 0,05. Obliczenia wykonano za pomoc¹ programu
komputerowego STATISTICA 6.0 Edition.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Zbiorcze wyniki badañ pobierania azotanów (V) z wody do picia przez ludnoœæ województwa podlaskiego przedstawiono w tabeli I.
Na podstawie przeprowadzonych badañ stwierdzono, ¿e w województwie podlaskim
2,86% ludnoœci pobiera³o azotany (V) z wody picia dostarczanej przez wodoci¹gi powy¿ej
ADI przypadaj¹cego na wodê do picia, przy czym ludnoœæ miejska stanowi³a 1,79%,
a ludnoœæ wiejska 4,86% (ró¿nice istotne statystycznie p £ 0,05).
W oparciu o koncepcjê dawki progowej, przy d³ugotrwa³ym nara¿eniu na stwierdzone
poziomy azotanów (V) w spo¿ywanej wodzie, co przy ocenie ryzyka znajduje siê poni¿ej
progu bezpieczeñstwa, u w/w odsetka ludnoœci województwa podlaskiego mog¹ wyst¹piæ
negatywne skutki zdrowotne. Problem ten wymaga dalszych badañ. Najwy¿szy odsetek
mieszkañców województwa podlaskiego – 69,97%, w tym 78,86% ludnoœci miejskiej
i 53,3% ludnoœci wiejskiej, pobiera³o azotany z wody do picia w zakresie marginesu bez-
R. Szczerbiñski, J. Karczewski, J. Fi³on
42
Ta b e l a I .
3RZLDW
3RGODVNLH
DXJXVWRZVNL
$
ELDáRVWRFNL
%
ELHOVNL&
JUDMHZVNL
'
KDMQRZVNL
(
NROQH VNL
)
áRP \ VNL
*
PRQLHFNL
+
VHMQH VNL,
Odsetek ludnoœci województwa podlaskiego w poszczególnych zakresach marginesu
The presence of Podlaskie Voivodship in the respective ranges of safety margin for
RJyáHP
16
16
16
16
16
16
16 16
16
16
F
PLHMVNLHM
D E
D EF
0DUJLQHVEH]SLHF]H VWZD
ZLHMVNLHM
RJyáHP
16 16 D E D E F
F
±
PLHMVNLHM
ZLHMVNLHM
1%
1%
1%
1%
D E
D E
D EF
D EF
$ '
$ , F
F
D E F
D E F
D E F
D E F
$ '
', F
(-
F
).
F
F
F
F
D E F
D E F
16
D E F
(à
F
D E F
F
F
F
F
F
'+
F
F
(-
F
F
D EF
D EF
D EF
D EF
D EF
D F
D F
) + , -0
D EF
D EF
D F
D F
) + , -0
D F
D F
) + , -0
',
D EF
'+
$ ,
VLHPLDW\FNL
-
VRNyOVNL.
VXZDOVNL
/
Z\VRNR
PD]RZLHFNL
à
]DPEURZVNL
0
Nr 1
).
16 F
F
F
F
F
F
F
D F
D F
) + , -0
D EF
D EF
F
F
(à
F
1%
D F
D F
) + , -0
* – ujêto ludnoœæ korzystaj¹c¹ z wodoci¹gów w których stwierdzono stê¿enie azotanów(V) poni¿ej
granicy oznaczalnoœci (pgo);
a – p £ 0,05 – ró¿nice istotne statystycznie pobierania azotanów (V) z wody do picia miêdzy ludnoœci¹ miejsk¹ i wiejsk¹ w poszczególnych zakresach marginesu bezpieczeñstwa;
b – p £ 0,05 – ró¿nice istotne statystycznie pobierania azotanów (V) z wody do picia przez ludnoœæ
miejsk¹ i wiejska miêdzy poszczególnymi zakresami marginesu bezpieczeñstwa;
pieczeñstwa 1-10 (ró¿nice istotne statystycznie). Natomiast u 14,85% ludnoœci województwa, w tym 14,23% ludnoœci miejskiej i 16,01% ludnoœci wiejskiej, pobranie azotanów (V)
musia³oby wiêcej ni¿ 30-krotnie wzrosn¹æ, aby osi¹gn¹æ wartoœæ ADI, czyli wartoœæ powy¿ej której pobranie azotanów (V) mo¿e byæ uznane za niebezpieczne. Poni¿ej marginesu
Azotany (V) w wodzie do picia
Nr 1
43
bezpieczeñstwa dla pobieranych azotanów (V) z wody do picia dostarczanej przez wodoci¹gi.
nitrates (V) taken in with drinking water supplied by waterworks.
0DUJLQHVEH]SLHF]H VWZD
±
!
RJyáHP PLHMVNLHM ZLHMVNLHM RJyáHP PLHMVNLHM ZLHMVNLHM RJyáHP PLHMVNLHM ZLHMVNLHM
DE
DE
F
F
DE
F
F
F
F
F
F
F
F
F
F
F
F
F
DEF
DEF
DEF
DF
DEF
F
DEF
F
F
F
F
F
DEF
DF
F
16 F
F
F
F
F
F
F
F
16 F
F
'.
F
F
'.
F
F
DE
F
F
F
F
F
DE
F
DEF
F
D
DF
F
c
– p £ 0,05 – ró¿nice istotne statystycznie pobierania azotanów (V) z wody do picia przez ludnoœæ
miejsk¹ w poszczególnych zakresach marginesu bezpieczeñstwa miêdzy poszczególnymi powiatami;
NS – ró¿nice nieistotne statystycznie miêdzy badanymi powiatami;
NB – nie badano ró¿nic statystycznych miêdzy powiatami.
bezpieczeñstwa azotany (V) z wody do picia pobierali mieszkañcy 10 powiatów (augustowski, bia³ostocki, grajewski, hajnowski, kolneñski, ³om¿yñski, sejneñski, siemiatycki,
sokólski, wysokomazowiecki), przy czym najwy¿szy odsetek ludnoœci stwierdzono w powiecie grajewskim 10,97%, augustowskim 10,77% i sejneñskim 10,43% (ró¿nice nieistot-
44
R. Szczerbiñski, J. Karczewski, J. Fi³on
Nr 1
ne statystycznie miêdzy powiatem augustowskim/ grajewskim, augustowskim/sejneñskim,
kolneñskim/sokólskim, sejneñskim/grajewskim, hajnowskim/siemiatyckim; ró¿nice istotne
statystycznie pomiêdzy pozosta³ymi powiatami). Wœród ludnoœci miejskiej pobranie azotanów (V) z wody do picia poni¿ej marginesu bezpieczeñstwa mia³o miejsce w 5 powiatach
(augustowski, bia³ostocki, grajewski hajnowski, ³om¿yñski), przy czym najwy¿szy odsetek
ludnoœci miejskiej dotyczy³ powiatu augustowskiego – 9,46% (ró¿nice istotne statystycznie). Natomiast spoœród ludnoœci wiejskiej pobieranie azotanów z wody do picia poni¿ej
marginesu bezpieczeñstwa stwierdzono w 10 powiatach (augustowski, bia³ostocki, grajewski, hajnowski, kolneñski, ³om¿yñski, sejneñski, siemiatycki, sokólski, wysokomazowiecki), przy czym najwy¿szy odsetek ludnoœci wiejskiej dotyczy³ powiatu grajewskiego – 22,46%
(ró¿nice nieistotne statystycznie miêdzy powiatem hajnowskim/wysokomazowieckim, natomiast pomiêdzy pozosta³ymi badanymi powiatami ró¿nice istotne statystycznie). W powiecie bielskim, monieckim, suwalskim, zambrowskim nie stwierdzono pobrania azotanów
(V) z wody do picia poni¿ej marginesu bezpieczeñstwa.
Najwy¿szy odsetek ludnoœci ogó³em pobieraj¹cej azotany z wody do picia stwierdzono
w zakresie marginesu bezpieczeñstwa 1-10 w 11 powiatach (augustowski, bia³ostocki, grajewski, hajnowski, kolneñski, ³om¿yñski, moniecki, sejneñski, siemiatycki, wysokomazowiecki, zambrowski – ró¿nice nieistotne statystycznie miêdzy powiatem grajewskim / monieckim, natomiast pomiêdzy pozosta³ymi badanymi powiatami ró¿nice istotne statystycznie), przy czym wœród ludnoœci miejskiej w 10 powiatach (augustowski, bia³ostocki, grajewski, hajnowski, kolneñski, ³om¿yñski, moniecki, sejneñski, siemiatycki, zambrowski –
ró¿nice istotne statystycznie) a wœród ludnoœci wiejskiej w 9 powiatach (bia³ostocki, grajewski, hajnowski, ³om¿yñski, moniecki, siemiatycki, sokólski, wysokomazowiecki, zambrowski – ró¿nice istotne statystycznie). Natomiast najwy¿szy odsetek ludnoœci dla marginesu bezpieczeñstwa >30 stwierdzono w powiecie bielskim i suwalskim, wynosz¹cy œrednio
ogó³em: 100% i 94,96%, (w obu powiatach ludnoœæ miejska stanowi³a 100%, a ludnoœæ
wiejska 100% i 83,09%).
Zwraca uwagê zró¿nicowanie odsetka ludnoœci korzystaj¹cych z wody pitnej w miastach
i na wsi. Ró¿nice te przedstawiaj¹ ryciny 1 i 2, gdzie wziêto pod uwagê parametry poni¿ej
marginesu bezpieczeñstwa, czyli t¹ grupê ujêæ wody, dla których zagro¿enie zdrowia jest
najwiêksze.
Jak wynika z przedstawionych rycin gorsz¹ jakoœæ wody stwierdzono w przypadku wodoci¹gów wiejskich. Analiza geomorfologiczna wskazuje na zró¿nicowanie jakoœci wody
pod wzglêdem stê¿enia azotanów (V) w zale¿noœci od tego, czy dany powiat znajduje siê na
wododziale (Pojezierze Suwalskie, Wysoczyzny Bia³ostocka i Bielska), czy te¿ w zlewni
rzek p³yn¹cych przez województwo podlaskie (dolina Narwi).
Podstawowym celem oceny ryzyka jest dostarczenie informacji niezbêdnych do prowadzenia procesu zarz¹dzania ryzykiem. Oszacowane ryzyko zdrowotne nara¿enia ludnoœci
województwa na azotany (V) w wodzie do picia dostarczanej przez wodoci¹gi stanowi
Ÿród³o danych dla administracji rz¹dowej na szczeblu województwa oraz administracji samorz¹dowej do podejmowania dzia³añ zmierzaj¹cych do wyeliminowania lub obni¿enia
ryzyka do wielkoœci akceptowanej oraz informowanie spo³eczeñstwa o istocie zagro¿enia.
Przedstawiona w niniejszej pracy charakterystyka ryzyka zdrowotnego wykaza³a, ¿e ludnoœæ województwa podlaskiego nara¿ona jest na azotany (V) z wody do picia dostarczanej
przez wodoci¹gi powy¿ej ADI, w zwi¹zku z czym celowe jest kontynuowanie badañ oraz
Azotany (V) w wodzie do picia
Nr 1
45
ZRMSRGODVNLH
Ryc. 1.
Odsetek ludnoœci miejskiej pobieraj¹cej azotany (V) z wody do picia poni¿ej marginesu
bezpieczeñstwa w rozbiciu na powiaty
The percentage of urban population taking in nitrates (V) with drinking water below the
safety margin – distribution in poviats
poszerzenie ich o wszystkie istniej¹ce Ÿród³a nara¿enia. Bior¹c pod uwagê, ¿e czêœæ ludnoœci województwa podlaskiego, g³ównie ludnoœci wiejskiej, zaopatrywana jest w wodê ze
studni przydomowych o poziomach azotanów (V) znacznie wy¿szych ni¿ w wodzie wodoci¹gowej, nale¿a³oby to uwzglêdniæ przy planowaniu badañ. Oszacowane w niniejszej pracy ryzyko zdrowotne nara¿enia ludnoœci województwa podlaskiego na azotany (V) w wodzie do picia dostarczanej przez wodoci¹gi okreœla istnienie lub brak potencjalnego zagro¿enia dla zdrowia, natomiast nie okreœla faktycznie wystêpowania choroby. W zwi¹zku
z powy¿szym celowym jest dokonanie analizy epidemiologicznej wystêpowania chorób
w wyniku nara¿enia na azotany (V) wœród ludnoœci zamieszkuj¹cej obszary województwa
podlaskiego, na których stwierdzono potencjalne zagro¿enie dla zdrowia, ze szczególnym
uwzglêdnieniem wystêpowania nowotworów.
R. Szczerbiñski, J. Karczewski, J. Fi³on
46
Nr 1
ZRM
SRGODVNLH
Ryc. 2.
Odsetek ludnoœci wiejskiej pobieraj¹cej azotany (V) z wody do picia poni¿ej marginesu
bezpieczeñstwa w rozbiciu na powiaty
The percentage of rural population taking in nitrates (V) with drinking water below the
safety margin – distribution in poviats
WNIOSKI
1. Zagro¿enie azotanami z wody pitnej, mierzone marginesem bezpieczeñstwa, pochodz¹cej z wodoci¹gów na terenie województwa podlaskiego jest ma³e (2,86% œrednio,
w tym 1,79% ludnoϾ miejska i 4,86% ludnoϾ wiejska).
2. Najwy¿szy odsetek ludnoœci w województwie podlaskim (69,97%) eksponowanej na
azotany (V) dostarczanej przez wodoci¹gi stwierdzono w zakresie marginesu bezpieczeñstwa od 1 do 10, przy czym ludnoœæ miejska stanowi³a 78,86%, a ludnoœæ wiejska 53,3%.
3. Wydaje siê celowe kontynuowanie badañ œrodowiskowego nara¿enia na azotany (V)
ludnoœci województwa podlaskiego poprzez skorelowanie ryzyka przedstawionego przy
pomocy marginesu bezpieczeñstwa z epidemiologi¹ nowotworów.
Nr 1
Azotany (V) w wodzie do picia
47
R. Szczerbiñski, J. Karczewski, J. Fi³on
NITRATES (V) IN DRINKING WATER AS FACTOR OF A HEALTH RISK
FOR PEOPLE IN PODLASKIE VOIVODSHIP
Summary
The aim of this article was to evaluate of a health danger and to estimate the risk due to the
presence of nitrates (V) in drinking water used by people in Podlaskie Voivodship.
For research I used water specimens taken in 14 poviats (smaller administration districts) in
Podlaskie Voivodship as part of drinking water quality monitoring in the years 2001-2003.
Evaluation of danger of nitrates (V) taken in with drinking water by the population of Podlaskie
Voivodship was carried out by comparing ADI (Acceptable Daily Intake) with value of EDI (Evaluated Daily Intake) and TMDI (Theoretical Maximum Daily Intake)Risk was estimated by calculating
safety margin between ADI and EDI.
On the basis of the obtained results it was stated that on the territory of Podlaskie Voivodship
1.79% of urban population and 4.86% of rural population, was taking in nitrates (V) with water
supplied by waterworks in doses below the safety margin. Nitrates (V) from drinking water in doses
below the safety margin were taken in by population of 10 poviats, with the highest percentage of the
population noted in the poviats of: Grajewo (10.97%), Augustów (10.77%) and Sejny (10.43%).
Among the urban population the highest percentage noted in the Poviat of Augustów (9.46%), and
among the rural population – in the Poviat of Grajewo (22.46%). The highest percentage of the
population (69.97%) in Podlaskie Voivodship consumed nitrates (V) with drinking water supplied
by waterworks in the range of the safety margin from l to 10, including 78.86% of urban population
and 53.3% of rural population.
It seems useful to continue the environmental research on the exposure of Podlaskie Voivodship
inhabitants to nitrates by correlating the risk expressed by the safety margin with cancer epidemiology.
PIŒMIENNICTWO
1. Bilczuk L.: Wp³yw przed³u¿onego podawania azotanu sodowego na niektóre wskaŸniki biochemiczne u zwierz¹t doœwiadczalnych. Bromat. Chem. Toksykol. 1980, 13, 1, 41-47 (11).
2. Cadum E.: Ocena ryzyka: Reakcja na dawkê.(materia³ niepublikowany, przedstawiony na szkoleniu pracowników Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej w ramach Projektu Phare 2002-Pl. /2002/IB/
EN/2002–Monitoring jakoœci wody przeznaczonej do spo¿ycia).
3. Codex Alimentarius Commission FAO/ WHO. Progress report by WHO on prediction of dietary
intake of pesticides. FAO/WHO CXPR 94/4, Geneva 1994.
4. Duchoñ B., Hady S.: Trzy przypadki methemoglobinemii w przebiegu zatrucia azotynami. Roczn.
PZH 1992, 43, 3-4, 267-272.
5. Evaluation of certain food additives. Twenty third report of the Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives. Techn. Rep. Ser.: 648, WHO, Geneva 1980.
6. Gasiñski J.: Wp³yw azotanów zawartych w wodzie studziennej na uk³ad czerwono-krwinkowy
krwi obwodowej u dzieci. Ped. Pol. 1971, 46, 51-56.
7. Gilzer M., Wojty³o S., Sukiennik I., Maniowska A., Ruta R., Turska-Karbowska G., Bihl I., ¯ukowski
W.: Próba oceny wp³ywu jakoœci wody do picia na stan zdrowia doros³ych mieszkañców w rejonie pól irygowanych miasta Wroc³aw Cz.I. Geneza problemu i metodyka badañ. Roczn. PZH
1984, 35, 2, 173-180.
8. Kafel S.: Czy N-nitrozozwi¹zki wystêpuj¹ce w ¿ywnoœci s¹ rakotwórcze dla ludzi? ¯ywienie
Cz³owieka i Metabolizm 1984, 11, 4, 305-312.
48
R. Szczerbiñski, J. Karczewski, J. Fi³on
Nr 1
9. Kryteria Zdrowotne Œrodowiska. Azotany, azotyny i zwi¹zki N-nitrozowe. T³umaczenie Kar³owski K., PZWL Warszawa 1986.
10. Ludwicki J.K., Czaja K., Struciñski P.: Próba oceny ryzyka zdrowotnego w warunkach œrodowiskowego nara¿enia na chlorowane wêglowodory aromatyczne. Roczn. PZH 1996, 47, 1, 32-39.
11. Ministerstwo Zdrowia i Opieki Spo³ecznej – Departament Inspekcji Sanitarnej, Pañstwowy Zak³ad Higieny – Zak³ad Higieny Komunalnej. Wytyczne dla stacji sanitarno-epidemiologicznych
dotycz¹ce kontroli sanitarnej zaopatrzenia ludnoœci w wodê do picia i na potrzeby gospodarcze
Warszawa 1977.
12. Philips W.E.J.: Effect of dictary nitrite on the liver storage of witamina A in the rat. Can.
J. Biochem. 1966, 44, 1, 1-8.
13. PN-82/C-04576/08 Woda i œcieki. Badania zawartoœci zwi¹zków azotu. Oznaczanie azotu azotanowego metod¹ kalorymetryczn¹ z salicylanem sodowym.
14. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymagañ dotycz¹cych
jakoœci wody przeznaczonej do spo¿ycia przez ludzi.(Dz.U. nr 203, poz. 1718).
15. Saint-Blanquet G., de.: Aspects toxicologiques et nutritionnels does nitrates es des nitrites. Ann.
Nutr. Alim. 1980, 34, 827-834.
16. Szponar L., Kierzkowska E., Ruciñska E.: Azotany i azotyny w œlinie. Roczn. PZH 1986, 37, 2,
141-145.
17. Szponar L., Kierzkowska E.: Azotany i azotyny w œrodowisku oraz ich wp³yw na zdrowie cz³owieka. Post.Hig. Med. Doœ. 1990, 44, 4-6, 327-350.
18. Szponar L., Kierzkowska E.: Wp³yw na stan zdrowia azotanów i azotynów zawartych w ¿ywnoœci. ¯ywienie Cz³owieka i Metabolizm. 1982, 9, 3-4, 103-110.
19. Traczyk I.: Azotany i azotyny – wystêpowanie i wp³yw na organizm cz³owieka. ¯ywnoœæ, ¯ywienie, Prawo a Zdrowie 2000, 1, 81-89.
20. Wytyczne WHO dotycz¹ce jakoœci wody do picia. Wydanie II, Tom 1; Polskie Zrzeszenie In¿ynierów i Techników Sanitarnych. T³umaczenie Chwaliñski M., Chwaliñski T, 66.
Otrzymano: 2005.09.05