„Zamojska Od Nowa – 200 lat historii ulicy” w formacie pdf

Transkrypt

Zamojska od Nowa: 200 lat historii ulicy
www.zamojskaodnowa.pl/200lat
* Obraz „Wjazd generała Zajączka do Lublina” / Lublin ul. Zamojska 8 ( zdjęcie ok. 1918 r.)
Ulicę Zamojską wytyczono w 1815 roku w ramach odbudowy miasta po zniszczeniach
wojen napoleońskich. Porządkując tę część miasta stworzono ulicę Nowy Zjazd, która
umożliwiła wyjazd spod katedry aż do mostu na Bystrzycy i dalej bezpośrednio na drogę w
stronę Piask. W ten sposób powstał trakt zamojski – jeden z trzech głównych prowadzących
do Lublina. Między innymi wówczas rozebrano część dawnego kolegium Jezuickiego, a z
uzyskanego w ten sposób kamienia zbudowano wiadukt, którym jeździmy do dnia
dzisiejszego.
Dawna ulica Zamojska vel Piasecka składa się dzisiaj z dwóch ulic: Wyszyńskiego, która
biegnie od ul. Królewskiej do zbiegu z Bernardyńską oraz ul. Zamojskiej, która kończy się
starym mostem na Bystrzycy.
Na obrazie „Wjazd generała Zajączka do Lublina” powyżej, generalski powóz porusza się
właśnie dzisiejszą ul. Zamojską.
* Kościół Saint-Séverin w Paryżu
* Pocztówka z 1916 (Wyd. Salon Malarzy Polskich)
Nowy most na Bystrzycy
W roku 1908 zapadła decyzja, aby zastąpić stary, drewniany most na Bystrzycy pochodzący
z roku 1824 nową, nowoczesną konstrukcją.
Zadanie powierzono inż. Marianowi
Lutosławskiemu, który przy budowie mostu wykorzystał pionierską wówczas technologię
sprężonego betonu (żelbetonu). O stronę wizualną przeprawy zadbał natomiast architekt Jan
Heurich młodszy. W neogotyckiej szacie mostu nawiązał on do znajdującego się w Dzielnicy
Łacińskiej w Paryżu kościoła Saint-Séverin. Kościół ten poza walorami architektonicznymi
znany jest także z faktu, że w jednej z bocznych kaplic wisi obraz autorstwa Walentego
Wańkowicza będący kopią obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej, zawieszony 8 XII 1841 r.
Most został oddany do użytku w roku 1909, ma 40 metrów długości oraz 16,3 m szerokości.
Znakomicie wytrzymał próbę czasu, stawiając czoła kilku powodziom, dwóm wojnom
światowym i do dnia dzisiejszego służy mieszańcom miasta.
Nowość! W Lublinie wkrótce otwiera się pierwszy
żydowski teatr letni – «Rusałka» (dawne kino
«Tęcza»). Szczegóły w nadchodzących anonsach. Z
poważaniem – Trachtenberg.
* Wycinek prasowy anonsujący otwarcie teatru Rusałka Trachtenberga, Lubliner Tugblat, R. 15, 1932, nr 129 (ze zbiorów
Biblioteki Narodowej,www.polona.pl)
Okolice ulicy Zamojskiej mają także swoje zasługi w rozwoju kultury naszego miasta.
Niewątpliwy wkład miał w nią bowiem istniejący nad samą Bystrzycą jeden z trzech teatrów
letnich – Rusałka. Miano teatru zimowego piastował pobliski Teatr Stary.
W 1898 roku u zbiegu ulic Rusałki i Wesołej powstał
bardzo obszerny jak na tamte czasy, drewniany teatr
letni „Rusałka”. Kolista widownia teatru mogła na
parterze, w lożach i na galerii pomieścić do tysiąca
widzów. Obszerna scena stwarzała warunki nie tylko
do wystawiania sztuk, rewii i operetek, ale także do
prezentowania przedstawień cyrkowych. W teatrze
wystawiano także przedstawienia dla społeczności żydowskiej, która chętnie uczęszczała na
przedstawienia a bilety wstępu były stosunkowo tanie: od 50 gr do 2,50 zł. Faktem jest
jednak, że inteligencja żydowska niezbyt licznie odwiedzała przedstawienia teatrów
żydowskich uważając, że ich poziom jest zbyt niski. Z czasem w teatrze znalazł się także
jeden z nielicznych w Lublinie kinematografów. Ze względu na funkcjonującą w budynku
elektryczność budynek stanowił nielada atrakcję. W „Gazecie Lubelskiej” przeczytamy:
„Teatr letni p. Wojdalińskiego został zupełnie wykończony. Budynek ten położony w zdrowej
dzielnicy miasta, otoczony zewsząd wodą i zielonością sprawia bardzo przyjemny widok.
Wczoraj (…) odbyła się próba oświetlenia teatru elektrycznością. Próba ta wypadła nader
pomyślnie; światło jest silne, jasne i nie razi wcale oczu widza, co wszystko skonstatowali
obecni na próbie”. W 1932 r. budynek teatru letniego został rozebrany, a okalające go stawy
zasypano ziemią. Dzisiaj świadectwem tamtej epoki jest tylko nazwa sąsiedniej ulicy –
Rusałka.
* Archiwum Państwowe w Lublinie Urząd Wojewódzki Lubelski, Wydz. Budowlany V, sygn. 1392 / plany z 1931 r.
Dawna fabryka worków, następnie cykorii i młyn motorowy Chaima Lejby Freitaga,
ul. Zamojska 20
W budynku przy ul. Zamojskiej 20 powstałym w 1903 r. jako fabryka metalurgiczna,
następnie dosyć szybko przekształconym w fabrykę worków, od 1914 r. funkcjonowała
fabryka cykorii. Dla jej celów zbudowano wzdłuż północnej granicy działki palarnię oraz w
skrzydle wschodnim drugą palarnię i "młyn do cykorii". W 1924 r. właściciel posesji Chaim
Lejba Freitag ponownie zmienia profil produkcji zwracając się do Wydziału Budowlanego o
pozwolenie na przebudowę połowy skrzydła frontowego na młyn motorowy.
Kolejną innowacją była w 1940 r. adaptacja północnej połowy skrzydła frontowego przez K.
Wojtczaka na wytwórnię wód gazowych (od 1948 r. Państwowa Wytwórnia Wód Gazowych
"Zdrój Lubelski")
Z powojennych akt Inspekcji Budowlanej dowiadujemy się, że po eksterminacji żydowskich
właścicieli młyn mieszczący się w drugiej połowie tegoż skrzydła nie był już w czasie
okupacji użytkowany i z braku konserwacji oraz przez zawieruchę wojenną popadł w ruinę.
Tradycja handlowa i przemysłowa na ulicy Zamojskiej miała swoje odzwierciedlenie w
licznych zakładach produkcyjnych i sklepach mieszczących się w tej części Lublina.
* reklamy z lokalnej prasy lat dwudziestych, Lubelska Bibliotek Wirtualna
Fabryka powozów, ul. Zamojska 16
Początki fabryki powozów usytuowanej na narożu ul. Przemysłowej i Zamojskiej (dawniej nr
25, obecnie nr 16) sięgają 1913 roku. Jej zaczątkiem był istniejący do dzisiaj murowany
parterowy warsztat ustawiony szczytowo do ulicy. W 1913 r. właśnie jego właściciel, Stefan
Gąsiorowski, przedstawił władzom budowlanym do zatwierdzenia projekt rozbudowy
warsztatu.
Oprócz szkół elementarnych w Lublinie istniały także żydowskie szkoły średnie. W 1916
roku powstały dwa gimnazja o profilu humanistycznym: męskie i żeńskie, założone i
kierowane przez Szymona Szpera, a później przez jego żonę Różę. Obie szkoły mieściły się
pod jednym dachem, w kamienicy położonej przy ul. Zamojskiej 12. Począwszy od roku
szkolnego 1924/25 zaczęto tworzyć klasy koedukacyjne. Po likwidacji szkoły Szperowej w
1933 roku (w wyniku prowadzenia w całym kraju weryfikacji uprawnień do prowadzenia szkół
prywatnych) utworzono prywatne gimnazjum „Kultura”.
Tak szkołę wspominał Pan Konrad Bielski: „Właścicielka szkoły pani Szperowa przychodziła
prawie codziennie, brała czynny udział w życiu gimnazjum. [...] Uczęszczałem na ich różne
zabawy – wieczorki „chanukowe” i „purimowe”, prowadziłem systematyczne (na ich prośbę)
pogadanki o współczesnej literaturze, ze specjalnym uwzględnieniem poezji. [...] Dobrze
pamiętam tę pierwszą moją maturę u Szperowej. Egzamin piśmienny odbył się z braku
odpowiedniej sali w lokalu żydowskiego klubu towarzyskiego przy ulicy Szopena. [...] Po
maturze ojciec jednej z uczennic Katzenelenbogen urządził przyjęcie u siebie dla
absolwentów i ciała pedagogicznego. [...] Przyjęcie odbyło się w dużym mieszkaniu jego
domu przy ulicy Lubartowskiej. Stół był zastawiony różnymi specjałami. Mnóstwo
czekoladek, cukierków, tortów, słodkich win i likierów. Gdy gospodarz zauważył leciuteńki
grymas na mojej twarzy, uśmiechnął się ze zrozumieniem i zaraz na stole przede mną
zjawiła się wyborna pejsachówka, śledź, ryba i inne zakąski. Po kolacji znalazło się też
wyśmienite cygaro.
Noc była ciepła, piękna, czerwcowa. Siedziałem na balkonie w towarzystwie moich uczennic
i uczniów. Rozmawiali ze mną, marzyli, układali plany na przyszłość. Byłem w tej chwili
jedynym Polakiem, nie tylko w tym licznym towarzystwie, ale i w całym domu, przypuszczam
zresztą, że i w całej dzielnicy. Czyż mogłem wtedy przeczuwać, czy mogłem wyobrazić sobie
w najbardziej koszmarnych snach – to, co nastąpi za kilkanaście lat. Że wszyscy, którzy ze
mną w tej chwili rozmawiają, zginą śmiercią straszną i gwałtowną, że śladu po nich nie
zostanie i że się zmieni zupełnie nawet wygląd zewnętrzny tej ulicy. Że siedzę na miejscu,
które będzie cmentarzem.” [Bielski K., Most nad czasem, Lublin, s. 150-155]
„Zamojska Od Nowa – 200 lat historii ulicy”
Serdecznie witamy przy Zamojskiej 8 i zapraszamy na spacer przez 200 lat historii ulicy.
Przed Państwem wystawa, którą przygotowaliśmy by przybliżyć mieszkańcom Lublina
życiorys miejsca, które przez dwa ostatnie stulecia tętniło życiem tuż przy sercu Starego
Miasta.
Na kolejnych planszach zobaczycie Państwo archiwalne zdjęcia okolicy oraz liczne
ciekawostki, które udowadniają jak ważna na mapie miasta była przez lata ulica Zamojska.
Naszą opowieść rozpoczniemy w momencie wytyczenia traktu w roku 1815 roku, gdy
połączył on przemysłową część Lublina z centrum miasta. Badając genezę nazwy Żmigród,
gdzie bierze początek ulica, poznamy legendę o Żmiju, którego wizerunek do dziś zdobi
najważniejsze zabytki miasta.
Następnie przypomnimy o najważniejszych budynkach, które powstały w tej okolicy: kaplicy
ariańskiej, seminarium duchownym, słodowni Vetterów, teatrze Rusałka, zakładzie
kąpielowym rodziny Łabęckich i moście na Bystrzycy, gdzie ulica kończy bieg. Opowiemy
także o licznych zakładach przemysłowych, które z powodzeniem funkcjonowały przy
Zamojskiej przez ostatnie 200 lat. Przybliżymy też Państwu to mniej znane, a czasem wręcz
zapomniane oblicze ulicy oraz zdradzimy historię być może najważniejszego agenta
polskiego wywiadu wojskowego.
Zachęcamy do spojrzenia na Zamojską przez pryzmat niezwykłej historii tego miejsca,
a gwarantujemy, że przejazd traktem zamojskim, od Katedry do mostu na Bystrzycy, nigdy
już nie będzie taki sam.
Jesteśmy dumni, że możemy tworzyć dalszą historię tego miejsca. Przed Państwem plac
budowy kamienicy, którą tworzymy dla 24 rodzin. Wiosną 2017 r. nowi mieszkańcy
ul. Zamojskiej 8 zamieszkają w swoich apartamentach.
autor wystawy: Zamojska Od Nowa s.c., konsultacje merytoryczne dr Marcin Gapski.
* obecne skrzyżowanie ulicy Zamojskiej i Misjonarskiej (Fotografia ok 1915 roku)
Zapomniane oblicze ul Zamojskiej
Po I Wojnie Światowej mieszkańcy Lublina narzekali na pojawienie się kłopotliwego zjawiska
przy zbiegu dzisiejszej ul. Wyszyńskiego, Zamojskiej i Misjonarskiej. Jak donosiły ówczesne
gazety: „Dochodzą nas skargi za nieporządki na ul. Zamojskiej. Zaledwie się ściemni
zaludniają się rogi ul. Bernardyńskiej, Przemysłowej i koło Rusałki za miastem przy ul.
Fabrycznej i koło rogatki przy ul. Foksal. Gromady dziewczyn ulicznych i ich opiekunów
zachowują się z całą bezkarnością tak, że przejście tymi ulicami nie tylko, że nie należy do
przyjemności, lecz nawet stanowi pewne niebezpieczeństwo z powodu częstych bójek i
awantur. Przed wojną Lublin tego nie znał, a obecnie orgia zepsucia i prostytucji szerzy się
bezkarnie”.
Dzisiejsza ulica Zamojska
bierze swój początek na
stoku jednego z najstarszych
lubelskich wzgórz –
Żmigrodu. Od dawna
historycy toczą spór o genezę
tej nazwy.
Najprawdopodobniej mogło
tutaj znajdować się
pogańskie sanktuarium, a
ważną rolę odgrywał w nim
żmij – prasłowiański gad o
* Freski w Kaplicy Zamkowej Trójcy Świętej w Lublinie
smoczych cechach. Został upamiętniony na jednym z malowideł w Kaplicy św. Trójcy na
lubelskim zamku, u stóp św. Teodora Tirona.
Legenda o Żmiju
Dawno, dawno temu temu na wzgórzu w pobliżu Starego Miasta w Lublinie żył ogromny
smok nazywany przez okolicznych mieszkańców Żmijem. Bestia ta miała ogromną, pełną
ostrych zębów paszczę, ogromne rogi oraz pokryte łuskowatym pancerzem gadzie cielsko.
Pomimo swojego przerażającego wyglądu gad ten chronił mieszkańców miasta przed
smokami powietrznymi, które przybywały tutaj z najróżniejszych zakątków świata. Wdzięczni
mieszkańcy dokarmiali go owieczkami, a z okazji większych świąt nawet poświęcali mu całe
krowy. Pewnego razu nad Lublin nadleciał ogromny i zły smok, który rzucił się na
mieszkańców grodu. Wówczas Żmij wyruszył na ratunek swoich sąsiadów. Doszło do
strasznego pojedynku, który jednak wygrał Żmij. Zmęczony wrócił do swojej kryjówki i
zasnął. Śpi tak już od setek lat, a gdzieś tutaj w pobliżu, na Żmigrodzie, znajduje się wejście
do jego kryjówki.
W XVI i początkach XVII wieku Lublin
należał do jednych z najważniejszych
centrów reformacji w Polsce. Jedną z
najbardziej radykalnych grup religijnych
tamtego czasu stanowili arianie. W XVII
wieku swoją kaplicę oraz cmentarz
posiadali oni przy dworze należącym do
rodziny Lubienieckich (przetrwała do lat
20-tych XX wieku kiedy to została
rozebrana).
W 1564 Lublin był świadkiem skandalu,
kiedy to arianin Erazm
Otwinowski
wyrwał księdzu monstrancję w czasie
procesji Bożego Ciała i zniszczył ją. Nie
trzeba
nawet
zbulwersowało
opisywać
to
jak
katolików.
Otwinowskiego przed sądem sejmowym
bronił Mikołaj Rej i czynił to bardzo
skutecznie, ponieważ sprawca zapłacił
jedynie za zniszczoną monstrancję.
* Mikołaj Rej, portret ze Źwierciadła, 1568
Mikołaj Rej (1505-1569) był związany z Lubelszczyzną także jako szanowany adwokat zachowało się w księgach sądowych chełmskich, krasnostawskich, lubelskich i urzędowskich
łącznie ponad 100 zapisów spraw, w których uczestniczył.
* Wyższe Seminarium Duchowne (Fotografia ok 1902) / Anna ze Stanisławskich Zbąska, obraz ze zbiorów Muzeum
Narodowego w Warszawie, XVII w.
Historia seminarium duchownego w Lublinie założonego w 1714 r. związana jest z możnymi
fundatorami, do których należała Anna ze Stanisławskich Zbąska (primo voto Warszycka,
secundo voto Oleśnicka, ur. między 1651-54 – zm. 1700 lub 1701), pierwsza polska poetka
i autorka obszernego utworu o tematyce świeckiej – wierszowanej autobiografii (żałosnych
trenów napisanych po zgonie trzeciego męża). Jako nowa właściciela dworu Lubienieckich,
w 1696 r. ofiarowała go wraz z gruntem na fundację oo. misjonarzy.
Ściany zewnętrzne dworu obiega dookoła płasko rzeźbiony fryz składający się z szeregu
medalionów, których treść symbolizuje legendarne i wczesnohistoryczne dzieje Polski
(powstałe zapewne w poł. XVII w.). Po kasacie zakonu w 1864 r. zabudowania
pomisjonarskie przejęło duchowieństwo świeckie. W latach 1907-1908 wystawiono nowe,
monumentalne skrzydło o klasycyzującej architekturze według projektu arch. Władysława
Sienickiego. Kościół Pomisjonarski stawiany był w latach 1719-1730 jakoby według planów
brata zakonnego Augustynowicza. Barokowa budowla założona jest na planie centralnym na
rzucie krzyża równoramiennego z kopułą na przecięciu ramion. Do kościoła przylega
neogotycka kaplica z XIX w. We wnętrzu znajdują się barokowe ołtarze, w nich trzy obrazy
Szymona Czechowicza z ok. 1735 r. W zakrystii umieszczono portret Jana Tarły, wojewody
lubelskiego, jednego z fundatorów, również malowany przez Szymona Czechowicza.
Nieruchomość od strony ulicy otacza neogotycki mur z lat 20-tych XIX w.
* APL, Inspekcja Budowlana, ankieta 1938
Pobliska ul. Farbiarska wzięła swą nazwę od zakładu prowadzonego przez rodzinę
Łabęckich. Firma rozpoczęła swą działalność przed rokiem 1914, stale zwiększając
asortyment usług. Okazały budynek mieścił farbiarnię, pralnię, zakład kąpielowy, suszarnię i
magiel. Od 1921 r. zakład nosił nazwę „Farbiarnia, Pralnia Chemiczna i Zakład Kąpielowy”.
Działalność firmy Wacława i Józefy Łabęckich zawieszono jedynie na okres I wojny
światowej, kiedy to został zajęta przez okupanta. Ponowne otwarcie nastąpiło w 1919 roku, a
miejsce popularnych „parówek” było dostępne dla mieszkańców miasta aż do roku 1944,
kiedy to zakład został upaństwowiony i kontynuował dalszą działalność jako Państwowe
Przedsiębiorstwo Usług Pralniczych „Tęcza”. Do grudnia 1994 roku czynna była w tym
miejscu pralnia chemiczna dywanów i kożuchów.
Najstarsi Lublinianie wspominają Zakład Kąpielowy również jako ważne miejsce życia
towarzyskiego, gdzie w czasie kąpieli można było znaleźć czas na pogawędki ze znajomymi,
a łaziebni byli nawet skłonni dostarczyć bywalcom łaźni „wódeczkę” dla większego
rozluźnienia.
Fabryka słodu Vetterów, następnie fabryka papierosów Górskiego, ul. Misjonarskiej 22
Zespół dawnej fabryki słodu stanowił część sławnego browaru Karola Rudolfa Vettera.
Główne urządzenia do produkcji piwa znajdowały się w przebudowanym na ten cel
klasztorze poreformackim przy ul. Bernardyńskiej (obecnie pobliski Browar Perła).
Wznoszenie obiektu przy ul. Misjonarskiej rozpoczęto ok. 1846 r. Znaczącej rozbudowy
zakładu dokonano w 1899 r., nadbudowując piętro nad składem słodu i budując jego
suszarnię – o zewnętrznej formie wieży, na planie kwadratu, zwieńczonej wysokim,
cylindrycznym kominem.
W drugiej dekadzie XX w. obiekt przestał spełniać dawną rolę i został zaadaptowany przez
Mieczysława Górskiego na wytwórnię papierosów. Kres tej fabryce przyniósł kryzys lat 20’.
Od tego czasu obiekt utracił charakter i znaczenie wielkiego zakładu produkcyjnego.
W okresie PRL ul. Zamojska zmieniła nazwę i upamiętniała polskiego komunistę Mariana
Buczka, z którym wiąże się iście szpiegowska intryga.
Z oficjalnej biografii wynika, że Marian Buczek urodził się na Lubelszczyźnie. W latach
1915-1917 był żołnierzem Legionów Polskich i dosłużył się wówczas stopnia podporucznika.
W roku 1918 znalazł się w Lublinie i w chwili utworzenia tutaj rządu przez Ignacego
Daszyńskiego tworzył Milicję Ludową PPS. Dalej życiorys Buczka to już życiorys komunisty.
W okresie II Rzeczpospolitej 16 lat przesiedział w więzieniu za działalność antypaństwową.
W krótkim czasie kiedy przebywał na wolności odbył szkolenie w ZSRR. Zwolniony z
więzienia na mocy amnestii 1 września 1939r. ginie parę dni później w wyniku niemieckiego
ostrzału. Władze komunistyczne uczyniły z niego „męczennika” i „świętego” nowej ideologii.
W 2007 roku prof. Paweł Wieczorkiewicz postawił tezę, że Marian Buczek mógł być
najważniejszym agentem polskiego wywiadu wojskowego w szeregach KPP. Jednak wobec
braku
źródeł
pozostaje
zagadką
kim
naprawdę
był
Marian
Buczek.
* Wizualizacja powstającego budynku od ul. Farbiarskiej
Autorem wystawy „Zamojska Od Nowa – 200 lat historii ulicy” (przy współpracy z dr
Marcinem Gapskim) jest deweloper, budujący przy ul. Zamojskiej 8 nowoczesną kamienicę,
w stylu nawiązującym do historycznej zabudowy Żmigrodu.
Tworzymy mieszkania dla ludzi, którzy cenią sobie unikatową architekturę i wyjątkową
lokalizację. Na pierwszym piętrze zaprojektowano 12 mieszkań o powierzchni od 39 m2 do
70 m2. Klimat kamienicy podkreśla także ich wysokość – 2,75 m. Na drugim piętrze
powstanie kolejne 12 dwupoziomowych apartamentów z antresolami o powierzchni od 69 m2
do 125 m2. To propozycja dla osób poszukujących niekonwencjonalnych rozwiązań.
Mieszkania te umożliwiają zaaranżowanie powierzchni w nietuzinkowy sposób, dostosowany
do indywidualnych potrzeb. Miejscami wysokość poziomu antresoli dochodzi do 5 m, co daje
pole do popisu: od otwartej przestrzeni, po możliwość stworzenia 3-poziomowego
mieszkania z poddaszem w samym centrum Lublina.
Parter budynku zajmą natomiast 3 przestronne lokale użytkowe.
Zapraszamy do kontaktu z naszym biurem sprzedaży, umieszczonym na terenie budowy:
telefon: 516-322-555
e-mail: [email protected]

„Zamojska Od Nowa – 200 lat historii ulicy” w formacie pdf

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zmiana nazwy ulicy w miejscowości Krosino

Diagnoza - Lublin () - Narodowe Centrum Kultury

Nie życzę sobie, żeby mój syn uczył się takich