Horyzonty bezpieczeństwa - Wydział Prawa i Administracji UO

Transkrypt

HORYZONTY BEZPIECZEŃSTWA
Nr 5 (4) 2016
pod redakcją
Tomasza Dukiewicza
Opole 2016
Wydział Prawa i Administracji
Komitet Redakcyjny
Tomasz Dukiewicz (przewodniczący Polska), Vladan Holcner (Czechy),
Vojtech Jurčák (Słowacja), Kamila Kasperska-Kurzawa (Polska),
Rastislav Kazanský (Słowacja), Jan Mazal (Czechy),
Jacek Ryczyński (Polska), Henryk Spustek (Polska)
Redaktor Naczelny
Tomasz Dukiewicz
Redaktorzy Tematyczni
Tomasz Dukiewicz - Bezpieczeństwo publiczne
Kamila Kasperska - Zagrożenia bezpieczeństwa personalnego
Henryk Spustek - Aspekty inżynierii bezpieczeństwa
Stali Recenzenci
Radosław Antonów (Polska), Vasyl Gulay (Ukraina),
Zbyšek Korecki (Czechy), Jarosław Krzewicki (Włochy),
Andrzej Krzyszkowski (Polska), Ivan Majchút (Słowacja),
Zdzisław Polcikiewicz (Polska), Jaroslav Usiak (Słowacja)
Redakcja Techniczna i Językowa
Alicja Paluch
Projekt Okładki
Katarzyna Głowania
c Copyright by Wydział Prawa i Administracji
Uniwersytet Opolski, Opole 2016
ISSN 2543-6090
Wersją pierwotną czasopisma jest wersja elektroniczna
SPIS TREŚCI
Alicja Paluch
Analiza funkcjonowania systemu bezpieczeństwa
narodowego Polski - wybrane zagadnienia ........
7
Karolina Strzybińska
Religia i bezpieczeństwo społeczne
....................
17
Jacek Mrowiński
Wzmacnianie rządów prawa - niekinetyczne
działania sił zbrojnych w warunkach misji
stabilizacyjnej na przykładzie misji
w Afganistanie .................................................
29
Wpływ synergii zagrożeń społecznych na stan
bezpieczeństwa wewnętrznego państwa .............
47
Adam Płaczek
Policja i jej rola w sytuacji zagrożeń
..................
61
Maciej Podloch
Piotr Duda
Wojska Specjalne w dobie wojny hybrydowej ....
73
Honorata Bezat
Horyzonty Bezpieczeństwa Nr 5 (4) 2016
Contents
Alicja Paluch
Analysis of the structure of the national security
system of the Republic of Poland selected aspects ................................................
7
Religion and social security
Jacek Mrowiński
Strengthening the rule of law - nonkinetic effect
of military forces in conditions of the stabilization
mission on the example of the mission
in Afghanistan ................................................. 29
Honorata Bezat
The Impact of the Synergy of society threats
on the condition of the state internal security .....
47
The role of the Police in situations
of the threats ....................................................
61
Special forces in the times of the hybrid war .......
73
Adam Płaczek
Maciej Podloch
Piotr Duda
5
...............................
17
Alicja Paluch 1
Analiza funkcjonowania systemu bezpieczeństwa
narodowego Polski - wybrane zagadnienia
Streszczenie
Nadrzędnym celem systemu bezpieczeństwa państwa jest zapewnienie
szeroko rozumianego bezpieczeństwa wszystkim swoim obywatelom.
W artykule przedstawiono budowę systemu bezpieczeństwa państwa.
Pokazano strukturę poszczególnych podsystemów. Opisano także zasadnicze
funkcje realizowane przez system bezpieczeństwa państwa. Wskazano na szeroki przekrój zagrożeń i mechanizmy ich neutralizacji.
Słowa kluczowe: system, bezpieczeństwo narodowe, zarządzanie
bezpieczeństwem, podsystem kierowania, podsystemy wykonawcze
Wprowadzenie
System bezpieczeństwa państwa to całość sił (podmiotów), środków
oraz zasobów przeznaczonych przez państwo do realizacji zadań w dziedzinie
bezpieczeństwa, odpowiednio do tych zadań zorganizowana (w podsystemy
i ogniwa), utrzymywana i przygotowywana2 . Jak zostało określone w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2007 r., na system bezpieczeństwa narodowego składają się wszystkie odpowiedzialne za
bezpieczeństwo w świetle Konstytucji RP i właściwych ustaw organy oraz instytucje należące do władz ustawodawczych, wykonawczych i sądowniczych,
w tym Parlament, Prezydent RP, Rada Ministrów i centralne organy administracji rządowej. Celem systemu bezpieczeństwa narodowego jest odpowiednie przygotowanie i wykorzystanie sił i środków będących w dyspozycji
państwa do przeciwdziałania zagrożeniom godzącym w przetrwanie narodu
i państwa, integralność terytorialną, niezależność polityczną i suwerenność,
1
Mgr Alicja Paluch, Uniwersytet Opolski, Wydział Prawa i Administracji
2
Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2013, s. 36.
7
sprawne funkcjonowanie instytucji państwa oraz rozwój społeczno-gospodarczy.
Obejmuje on zarówno elementy bezpieczeństwa zewnętrznego, jak i wewnętrznego, ukierunkowane na zapewnienie bezpieczeństwa narodowego w powiązaniu z rozwojem społeczno-gospodarczym kraju3 . System bezpieczeństwa
państwa ma być gotowy do działania we wszystkich stanach, warunkach i okolicznościach funkcjonowania państwa, tj. w stanie: normalnym (stan normalnego funkcjonowania i doraźnego reagowania), kryzysowym, nadzwyczajnym
oraz w stanie wojny, okupacji lub upadku państwa4 . System bezpieczeństwa
państwa złożony jest z podsystemu kierowania oraz z dwóch kategorii podsystemów: wykonawczych i wewnętrznych.
1. Kierowanie bezpieczeństwem narodowym
Praktycznym wyrazem realizacji polityki bezpieczeństwa państwa jest
kierowanie (zarządzanie)5 bezpieczeństwem narodowym, które ujmuje się za
integralny i kluczowy element systemu bezpieczeństwa państwa – jako podsystem kierowania. Kierowanie bezpieczeństwem narodowym jest procesem
obejmującym ciąg określonego typu (charakteru) zmian, zależnych lub niezależnych od elementów składowych systemu kierowania bezpieczeństwem,
zachodzących wewnątrz tego systemu lub wynikających z relacji łączących
go z otoczeniem6 (które oddziałuje na niego zwrotnie). Na podsystem ten
składa się całość organów władzy i administracji odpowiedzialnych za realizację zadań bezpieczeństwa państwa, powiązanych informacyjnie i pozostających w ustanowionych prawnie relacjach kompetencyjnych, wraz z ich aparatem pomocniczym (administracyjnym, sztabowym, organizacyjnym) oraz niezbędną infrastrukturą 7 . Naczelnym zadaniem omawianego podsystemu jest
przygotowanie i bieżące utrzymywanie systemu bezpieczeństwa państwa na
wszystkich jego szczeblach oraz kierowanie jego funkcjonowaniem w okresie
pokoju, kryzysu oraz wojny8 . Ponadto podsystem kierowania bezpieczeń3
Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022 (przyjęta uchwałą
Rady Ministrów z dnia 9 kwietnia 2013 r.).
4
Wawrzusiszyn A., Bezpieczeństwo. Strategia. System. Teoria i praktyka w zarysie,
Wyd. Difin, Warszawa 2015, s. 142.
5
Pojęcie kierowania (zarządzania) defuniują Molek W., Stec K., Marciniak R., jako sztukę rozumnego osiągania wyznaczonych celów za pomocą posiadanych środków. Współcześnie definiowane jest ono jako działanie
kierownicze, obejmujące takie obszary aktywności jak: planowanie, organizowanie, decydowanie, motywowanie,
nadzór i kontrola. Molek W., Stec K., Marciniak R., Zarzadzanie kryzysowe w systemie kierowania bezpieczeństwem narodowym, Bezpieczeństwo Narodowe, nr I-2011/17, s. 53.
6
Wawrzusiszyn A., Bezpieczeństwo. Strategia. System. . . op.cit., s. 147.
7
Koziej S., Kierowanie bezpieczeństwem narodowym, s. 3, http://koziej.pl/materialy-dydaktyczne/
[dostęp: 20.09.2016 r.]
8
Dawidczyk A., Gryz J., Koziej S., Zarządzanie strategiczne bezpieczeństwa: teoria-praktyka-dydaktyka,
Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Łódź 2006, s. 57-58.
8
stwem narodowym realizuje przedsięwzięcia związane z monitorowaniem źródeł, rodzajów, kierunków i skali zagrożeń; zapobieganiem powstawaniu zagrożeń bezpieczeństwa na terytorium RP oraz poza jej granicami; zapobiegniem
skutkom tych zagrożeń oraz ich usuwaniem, a także kierowaniem obrona
narodową9 . Dla realizacji tych zadań niezbędne są odpowiednie warunki planistyczne, organizacyjne, finansowe, jak również techniczne. Ich zapewnieniu
służą uregulowania prawne, dotyczące podwyższania gotowości obronnej państwa oraz przygotowania systemu stanowisk kierowania dla poszczególnych
organów administracji publicznej, w tym Centralnego Stanowiska Kierowania
Obroną Państwa10 . Kierowanie bezpieczeństwem narodowym należy do najważniejszych funkcji państwa, mających na celu zapewnienie jego bytu i rozwoju w zmiennych warunkach środowiska bezpieczeństwa, dlatego też cechuje
się szczególnymi właściwościami takimi jak: stabilnością (zdolnością utrzymania stanu równowagi dynamicznej); adaptacyjnością (przystosowaniem się
do zmian otoczenia); spójnością (zdolnością utrzymania niezbędnych powiązań, relacji, sprzężeń pomiędzy elementami (systemami)); niezawodnością
(zdolnością do sprawnego funkcjonowania); gotowością (zdolnością podejmowania nowych zadań wynikłych w związku ze zmianą otoczenia) oraz reaktywnością (zdolnością szybkiego reagowania na sytuacje krytyczne - zagrożenia, zakłócenia itp.)11 .
Optymalny model systemu kierowania (zarządzania) państwem powinien obejmować trzy podstawowe elementy: decydenta, doraźny, kolegialny
organ doradczy oraz stały (etatowy) organ sztabowy12 . Na najwyższym poziomie kierowania (decydenci) usytuowani są: Prezydent RP i Rada Ministrów13 , dla których Rada Gabinetowa (nie posiadająca żadnych kompetencji
władczych) powinna stanowić forum uzgodnień politycznych14 . Organami
doradczymi jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego, a sztabowym – Minister
9
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2007.
Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Kierowanie bezpieczeństwem narodowym – podsystem kierowania,
https://www.bbn.gov.pl/pl/bezpieczenstwo-narodowe/system-bezpieczenstwa-n/kierowanie-bezpieczenst/5975,
Kierowanie-bezpieczenstwem-narodowym.html [dostęp: 25.09.2016 r.]
11
Sienkiewicz P., Systemy kierowania. Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1989, s. 10-14.
12
Dawidczyk A., Gryz J., Koziej S., Zarządzanie strategiczne. . . op.cit., s. 58.
13
Jak zauważa s. Koziej (...) w Polsce mamy do czynienia z rzadko gdziekolwiek w świecie spotykanym rozwiązaniem, w którym władzę wykonawczą sprawują dwa niezależne organy konstytucyjne, (. . . )
oznacza to, iż najwyższy (strategiczny) decydent państwowy również w sferze bezpieczeństwa narodowego
(w tym obronności) ma strukturę dwuczłonową. Koziej S., Kierowanie bezpieczeństwem narodowym, s. 6.
http://koziej.pl/materialy-dydaktyczne/ [dostęp: 20.09.2016 r.]
14
Jak twierdzi s. Koziej wydaje się, iż logicznym kierunkiem postępowania powinno być sprecyzowanie roli
i zasad działania Rady Gabinetowej, jako konstytucyjnego organu wspólnej pracy Prezydenta RP i Rady Ministrów w sprawach szczególnej wagi. a takimi sprawami są bez wątpienia sprawy bezpieczeństwa narodowego.
Niestety nie dokonano tego w ramach prac nad ustawami o stanach nadzwyczajnych i problem wciąż pozostaje
otwarty. Koziej S., Kierowanie bezpieczeństwem narodowym, s.7. http://koziej.pl/materialy-dydaktyczne/ [dostęp: 20.09.2016 r.]
10
9
Obrony Narodowej, Minister Spraw Wewnętrznych oraz pozostałe jednostki
administracji rządowej i samorządowej. Szczególna rola w kierowaniu bezpieczeństwem narodowym przypada także Parlamentowi, który choć nie wchodzi
w skład elementów systemu kierowania bezpieczeństwem państwa, odgrywa
bardzo istotną rolę w procesie wypracowania decyzji przez główne organy władzy wykonawczej, zwłaszcza w sytuacji, gdy podjęcie decyzji wymaga szybkich
zmian legislacyjnych. Ponadto do kompetencji parlamentu w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa państwa należy również przeprowadzanie okresowych
debat na temat różnych aspektów bezpieczeństwa państwa. Ten element demokracji uważać należy za bardzo ważny na drodze do budowania bezpieczeństwa państwa 15 . Składowymi podsystemu kierowania są również centralne
organy administracji państwowej (ministrowie, centralne organy administracji rządowej, agencje), terenowe organy administracji rządowej (w ojewódzkie, powiatowe, gminne) oraz infrastruktura kierowania16 . W celu zapewnienia sprawnego przepływu i wymiany informacji pomiędzy podmiotami
realizującymi zadania w zakresie kierowania tworzona jest także siatka powiązań koordynacyjno-informacyjnych w postaci różnego rodzaju komitetów,
centrów i sztabów17 . Niemniej ważnym lecz w praktyce rzadko docenianym
podmiotem na etapie wypracowywaniu decyzji są pozarządowe ośrodki analityczne. Ich szczególna rolę podkreśla Marek Kulisz wskazując, że: POA
stanowią ośrodki, w których nie tylko są zbierane i analizowane dane dotyczące wielu aspektów bezpieczeństwa państwa (w tym. m.in. dotyczące
wykorzystywania szans oraz możliwości przeciw stawiania się zagrożeniom),
ale w których również dochodzi do wymiany różnych myśli i poglądów niekoniecznie zgodnych z oficjalnymi poglądami ekipy rządowej. Uwzględnianie
analiz POA niewątpliwie ułatwiłoby wypracowanie skutecznych decyzji zapewniających bezpieczeństwo państwa w każdych uwarunkowaniach 18 .
Na znaczenie tego elementu w podsystemie kierowania bezpieczeństwem państwa wskazuje także Jerzy Stańczyk stwierdzając, że (. . . ) nie może zabraknąć miejsca na stworzenie specjalistycznych ośrodków analityczno-strategicznych, zdolnych do interdyscyplinarnego odczytywania rezultatów pracy analitycznej różnych służb państwowych i weryfikowania ich w oparciu o doradztwo
ośrodków akademickich 19 .
15
Kulisz M. Z., Zarządzanie systemem bezpieczeństwa państwa. Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego
– 2010/2011, s. 104.
16
Gierszewski J., Bezpieczeństwo wewnętrzne. Zarys systemu. Zarządzanie bezpieczeństwem. Wyd. Difin,
Warszawa 2013, s. 43.
17
Fehler W., O pojęciu polityki wewnętrznego bezpieczeństwa państwa, Studia Prawnoustrojowe, nr 23 , 2014,
s. 212-213.
18
Kulisz M.Z., Zarządzanie systemem . . . op.cit., s. 105.
19
Stańczyk J., Wielowymiarowość bezpieczeństwa - zarys problematyki, [w:] Dębowski J., Jarmocha E.,
10
Podstawą podsystemu kierowania (jak i każdego innego podsystemu) są także
procedury właściwego jego funkcjonowania, oparte na powszechnie obowiązujących regulacjach prawnych. Zatem na podsystem kierowania bezpieczeństwem narodowym ma wpływ: system prawny, plany i procedury działania
podmiotów tworzących podsystem kierowania oraz infrastruktura przygotowywana na jego potrzeby. Warto zwrócić uwagę na powyższe komponenty,
w szczególności na system prawny, który obejmuje zapisy określające organy
państwowe i samorządowe tworzące podsystem kierowania oraz zakres ich
kompetencji. Jednocześnie, wyposaża te organy w instrumenty prawne umożliwiające realizację zadań20 . Ponadto akty prawne regulują zasady finansowania podsystemu kierowania oraz zasady szkolenia kadr. Szczególnie trudny
jest proces przygotowania infrastruktury niezbędnej do zapewnienia warunków funkcjonowania organów w podsystemie kierowania bezpieczeństwem narodowym. Wynika to ze szczególnych wymagań prawnych stawianych w tym
zakresie przez przepisy, nie do końca odwzorowujące faktyczne możliwości
państwa21 .
2. Podsystemy wykonawcze – militarny i pozamilitarny
Podsystem kierowania ściśle współpracuje oraz jest powiązany informacyjnie i personalnie z podsystemami wykonawczymi. Stwarza to warunki do stałego nadzoru nad tymi podsystemami, w tym także politycznej
kontroli instytucji sektora bezpieczeństwa wewnętrznego oraz skutecznego
prowadzenia działań zapewniających bezpieczeństwo wewnętrzne zarówno
w okresach względnej stabilizacji, jak i w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń22 . Podsystem wykonawczy tworzą siły i środki pozostające we właściwościach ministrów kierujących działami administracji rządowej, centralnych organów administracji rządowej, wojewodów, organów samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów odpowiedzialnych za realizację ustawowo
Świderski A.W. (red.), Bezpieczeństwo człowieka, a proces wsparcia społecznego, praca., Wyd. Akademii Podlaskiej, Siedlce 2007, s. 18
20
Istnieje jednak problem związany z fragmentarycznością i niespójnością norm prawnych w poszczególnych podsystemach, zwłaszcza w podsystemie kierowania (zwraca się uwagę na rozproszenie i powielanie kompetencji podmiotów, zbyt dużą liczbę podmiotów planistycznych i utrudnionej koordynacji). Prowadzi to do zagrożenia powstawania luk kompetencyjnych, zbędnego dublowania wysiłków, a w konsekwencji do marnowania części posiadanych sił i środków, co końcowo przesądza o nieekonomiczności i nieefektywności systemu. Zob. Koziej S., Bezpieczeństwo Narodowe Rzeczypospolitej Polskiej: Aspekty strategiczne.
file:///C:/Users/admin/Downloads/Stanislaw_K_o_z_i_e_j_Bezpieczenstwo_narodowe_Rzeczypospolitej
_Polskiej_aspekty_strategiczne.pdf [dostęp: 15.09.2016 r.]; Kitler W., Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe
kategorie, uwarunkowania, system, AON, Warszawa 2011.
21
Molek W., Stec K., Marciniak R., Zarzadzanie kryzysowe w systemie kierowania bezpieczeństwem narodowym, Bezpieczeństwo Narodowe, nr I-2011/17, s. 52-53.
22
Fehler W., O pojęciu polityki. . . op.cit., s. 212.
11
określonych zadań w zakresie bezpieczeństwa narodowego. Podstawowym
zadaniem podsystemów wykonawczych jest wczesne rozpoznawanie wyzwań
i zapobieganie zagrożeniom bezpieczeństwa kraju, a w razie ich wystąpienia
- przeciwdziałanie negatywnym następstwom. Równie istotnym zadaniem
tych służb jest zwiększanie potencjału państwa i jego zdolności do realizacji
interesów narodowych23 . W podsystemie tym wyróżnia się ogniwa: militarne
i pozamilitarne.
Ogniwo militarne tworzą Siły Zbrojne RP, które są podstawowym elementem systemu obronnego państwa, przeznaczonym do skutecznej realizacji polityki bezpieczeństwa i obronnej. Wykonują one zadania wynikające
z Konstytucji RP, Strategii Bezpieczeństwa Narodowego i Strategii obronności RP, uszczegółowione w Polityczno-Strategicznej Dyrektywie Obronnej RP
oraz stosownych narodowych i sojuszniczych planach operacyjnych24 . Zgodnie z wyżej wymienionymi dokumentami Siły Zbrojne utrzymują gotowość
do realizacji trzech grup zadań (misji):
◦ zadań obronnych – zdolności do obrony i ochrony nienaruszalności granic RP; operacji wojskowych/wojennych w kraju i za granicą w ramach
zobowiązań sojuszniczych w rozwiązywaniu konfliktów zbrojnych;
◦ udziału w misjach i operacjach stabilizacyjnych, operacjach reagowania
kryzysowego, operacjach pokojowych i humanitarnych;
◦ działań na rzecz wspierania bezpieczeństwa wewnętrznego oraz pomocy
społeczeństwu (przygotowanie do uczestnictwa w reagowaniu na zagrożenia pozamilitarne)25 .
Podsystem pozamilitarny obejmuje wszystkie (poza Siłami Zbrojnymi RP)
ogniwa wykonawcze administracji publicznej, inne instytucje państwowe i przedsiębiorstwa, na które są nakładane lub którym zleca się wykonywanie zadań
obronnych w ramach powszechnie obowiązującego prawa. Pozamilitarne
ogniwa systemu obronności państwa funkcjonują w ramach działów administracji rządowej oraz struktur terytorialnych systemu obronności państwa.
Podsystem ten realizuje zadania obejmujące:
◦ zapewnienie ochrony ludności oraz sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania państwa w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa i na
wypadek wojny;
23
Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022 (przyjęta uchwałą
Rady Ministrów z dnia 9 kwietnia 2013 r.).
24
Strategia Obronności. . . op. cit., s. 14.
25
Balcerowicz B., Siły Zbrojne – instrument geopolityki, http://www.inp.uw.edu.pl [dostęp: 12.10.2016 r.]
12
◦ zasilanie zasobami ludzkimi i materiałowymi Sił Zbrojnych RP oraz jednostek organizacyjnych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo wewnętrzne
państwa, ponadto wsparcie moralne i duchowe wojsk własnych i sojuszniczych prowadzące operacje na terytorium RP;
◦ zadania wynikające z obowiązków państwa-gospodarza tj. zapewnienie
ochrony i zabezpieczenie podstawowych potrzeb bytowych ludności oraz
tworzenie warunków do jej przetrwania w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa i na wypadek wojny.
W literaturze przedmiotu funkcjonują różne podziały pozamilitarnych
ogniw. Zwykle są one dzielone na trzy grupy: informacyjne, ochronne, gospodarcze lub na ogniwa ochrony państwa, ogniwa gospodarczo-obronne, ogniwa
ochrony ludzkości i dóbr kultury, ogniwa polityczno-administracyjne i społeczne .
Ostatnim komponentem systemu bezpieczeństwa państwa jest podsystem bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, który bez wątpienia jest obszarem rozległym i trudnym do zdefiniowania. Na uwagę zasługuje definicja
podana przez Włodzimierza Fehler’a, który ujmuje go jako: określony stan
struktur społecznych, politycznych i ekonomicznych wewnątrz państwa i takie
ich kształtowanie, aby zapewniały poczucie pewności jego obywatelom oraz
stwarzały odpowiednie warunki do realizacji aspiracji tego państwa 26 .
Natomiast według Bernarda Wiśniewskiego podsystem ten jest (. . . )
dającym się wyodrębnić z systemu bezpieczeństwa narodowego zbiorem organów władzy i administracji publicznej, metod oraz sposobów działania związanych z ochroną porządku konstytucyjnego, życia i zdrowia obywateli oraz
majątku narodowego przed bezprawnymi działaniami, a także skutkami klęsk
żywiołowych i katastrof technicznych 27 . Jest to także zespół norm i gwarancji prawnych oraz sposób zorganizowania organów władzy i administracji
publicznej i innych osób prawnych, stwarzające formalne i praktyczne warunki ochrony obywateli przed zjawiskami groźnymi dla życia i zdrowia lub
powodującymi zniszczenie środowiska, straty materialne oraz minimalizowania ich skutków oraz kształtowania otoczenia sprzyjającego harmonijnemu
i zrównoważonemu rozwojowi społeczeństwa 28 . W związku z powyższym na
system bezpieczeństwa wewnętrznego składa się:
◦ podsystem bezpieczeństwa publicznego – ochrona życia i zdrowia obywateli majątku narodowego przed bezprawnymi działaniami. Wiodącą
26
Fehler W., O pojęciu bezpieczeństwa państwa, [w:] Śmiałek W., Tymanowski J. (red.) Bezpieczeństwo
państw i narodów w procesie integracji europejskiej, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2002, s. 172.
27
Wiśniewski B., (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej, AON, Warszawa 2004, s. 62.
28
Gierszewski J., Bezpieczeństwo wewnętrzne. . . op.cit., s. 36.
13
rolę pełni w nim minister właściwy do spraw wewnętrznych oraz Komendant Główny Policji;
◦ podsystem bezpieczeństwa powszechnego – ochrona życia i zdrowia obywateli oraz majątku narodowego przed skutkami klęsk żywiołowych i katastrof technicznych Wiodącą rolę pełni minister właściwy do spraw
wewnętrznych oraz Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej,
który jest jednocześnie Szefem Obrony Cywilnej;
◦ podsystem ochrony porządku konstytucyjnego – ochrona organizacji
państwa. Wiodącą częścią są podmioty sprawujące władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą29 .
Strukturę tego systemu tworzą wszystkie organy państwowe, organy
administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz formacje i służby.
Jak wynika z powyższej analizy w obszarach bezpieczeństwa publicznego
i bezpieczeństwa powszechnego system charakteryzuje się decentralizacją,
z kolei w części dotyczącej porządku konstytucyjnego jego wyróżniającą się
cechą jest centralizacja30 . Takie ujęcie składowych podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa wydaje się uzasadnione, dają się one bowiem
wyodrębnić i nie naruszają wzajemnych norm funkcjonowania.
Bibliografia
1. Dawidczyk A., Gryz J., Koziej S., Zarządzanie strategiczne bepieczeństwa: teori-praktyka-dydaktyka, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Łódź 2006.
2. Fehler W., O pojęciu bezpieczeństwa państwa, [w:] Śmiałek W., Tymanowski J. (red.): Bezpieczeństwo państw i narodów w procesie integracji
europejskiej, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2002.
3. Fehler W., O pojęciu polityki wewnętrznego bezpieczeństwa państwa,
Studia Prawnoustrojowe, nr 23, 2014.
4. Gierszewski J., Bezpieczeństwo wewnętrzne. Zarys systemu. Zarządzanie bezpieczeństwem, Wyd. Difin, Warszawa 2013.
5. Kulisz M. Z., Zarządzanie systemem bezpieczeństwa państwa, Rocznik
Bezpieczeństwa Międzynarodowego – 2010/2011.
29
Wiśniewski B., Zalewski S., Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań administracji
publicznej, Warszawa 2004, s. 26.
30
Tamże, s. 98.
14
6. Molek W., Stec K., Marciniak R., Zarzadzanie kryzysowe w systemie
kierowania bezpieczeństwem narodowym, Bezpieczeństwo Narodowe,
nr I-2011/17.
7. Sienkiewicz P., Systemy kierowania, Wyd. Wiedza Powszechna,
Warszawa 1989.
8. Stańczyk J., Wielowymiarowość bezpieczeństwa - zarys problematyki,
[w:] Bezpieczeństwo człowieka, a proces wsparcia społecznego, praca
zbiorowa pod red. naukową J. Dębowskiego, E. Jarmocha,
A.W. Świderskiego, Wyd. Akademii Podlaskiej, Siedlce 2007.
9. Wawrzusiszyn A., Bezpieczeństwo. Strategia. System. Teoria i praktyka w zarysie, Wyd. Difin, Warszawa 2015.
10. Wiśniewski B., Zalewski S., Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu
systemowym i zadań administracji publicznej, Warszawa 2004.
11. Wiśniewski B., (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej,
AON, Warszawa 2004.
12. Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej,
Warszawa 2013.
13. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej,
Warszawa 2007.
14. Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej
Polskiej 2022 (przyjęta uchwałą Rady Ministrów z dnia 9 kwietnia 2013 r.).
15. Balcerowicz B., Siły Zbrojne - instrument geopolityki,
http://www.inp.uw.edu.pl [dostęp: 12.10.2016 r.].
16. Koziej S., Kierowanie bezpieczeństwem narodowym,
http://koziej.pl/materialy-dydaktyczne/ [dostęp: 20.09.2016 r.].
17. Koziej S., Bezpieczeństwo Narodowe Rzeczypospolitej Polskiej: Aspekty
strategiczne. http://file:///C:/Users/admin/Downloads/Stanislaw_
K_o_z_i_e_j_Bezpieczenstwo_narodowe_Rzeczypospolitej
_Polskiej_aspekty_strategiczne.pdf
[dostęp: 15.09.2016 r.].
18. Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Kierowanie bezpieczeństwem narodowym - podsystem kierowania,https://www.bbn.gov.pl/pl/bezpieczenstwonarodowe/system-bezpieczenstwa-n/kierowanie-bezpieczenst/5975,
Kierowanie-bezpieczenstwem-narodowym.html [dostęp: 25.09.2016 r].
15
Abstract
Alicja Paluch
Analysis of the structure of the national security system
of the Republic of Poland - selected aspects
The main purpose of the national security system is to ensure widely
understood security of all citizens. This paper details the construction of the
national security system. The structure of the particular security subsystems
has been shown. The essential functions carried out by the national security
system are described here. The wide spectrum of the threats and their possible
neutralization methods have been demonstrated..
Key words: system, national security, safety management,
management subsystem, executive subsystems
16
Karolina Strzybińska 1
Religia i bezpieczeństwo społeczne
Streszczenie
Religia odgrywa ogromny wpływ na życie człowieka, a tym samym
na bezpieczeństwo społeczne. Może to być zarówno wpływ pozytywny jak i negatywny. Fanatyzm religijny odbierany, jako zjawisko negatywne, niezależnie
w jakiej religii występuje, prowadzi do tego samego efektu. Fanatyk zapominając o całym społeczeństwie, jego bezpieczeństwie i ochronie, działa jedynie
w celu osiągnięcia zbawienia. Nie zwraca uwagi na potrzeby innych, a dla
swojego zbawienia jest, w skrajnych przypadkach, gotowy poświęcić wszystko,
nie tylko życie i zdrowie swoje, ale także innych ludzi. Pozytywny, odmienny
wpływ religii na bezpieczeństwo społeczne przejawia się tym, że ludzie religijni na ogół są bardziej otwarci i życzliwi względem siebie, dbają wzajemnie
o własne bezpieczeństwo, eliminują zagrożenia, zaś osoba niepodporządkowująca się regułom panującym w takiej grupie, nie ma tam prawa bytu.
Słowa kluczowe: religia, bezpieczeństwo społeczne
Wstęp
Religia obecnie posiada duży wpływ na bezpieczeństwo społeczne
w Polsce. Towarzyszyła ona człowiekowi zawsze, od czasów najdawniejszych,
aż po czasy współczesne. Większość ludzi, niezależnie od wieku, poziomu
wykształcenia i pozycji społecznej wierzy w Boga. W Polsce 95% mieszkańców deklaruje się, jako katolicy, pozostałe 5% to wyznawcy innej religii albo
ateiści. Wiara w Boga rozciąga się na wszystkie sfery życia i wywołuje skutki
także w sferze bezpieczeństwa. To z religii najczęściej czerpiemy wzorce do
naśladowania, główny kodeks moralny i wartości. Ludzie zawsze potrzebowali autorytetu i nadrzędnej siły, której byli poddani. Ponadto, jeżeli grupa
wyznaje tego samego Boga, kieruje się tymi samymi wartościami, to zbliża
1
Studentka kierunku bezpieczeństwo wewnętrzne, I rok studów drugiego stopnia,
Uniwersytet Opolski, Wydział Prawa i Administracji
17
się do siebie, zacieśnia więzi społeczne i zwiększa poziom swojego bezpieczeństwa. Religia łączy ludzi i otwiera ich na innych, także odmiennych
kulturowo. Jednak, jak w każdej dziedzinie, wpływ religii na bezpieczeństwo
społeczne jest zarówno pozytywny jak i negatywny, o czy mowa w dalszej
części artykułu.
Rozpoczynając analizę tytułowego zagadnienia należy wyjść od wyjaśnienia pojęcia religia oraz bezpieczeństwo społeczne.
Religia według słownika języka polskiego jest to system wierzeń i praktyk dotyczących genezy, struktury i celu istnienia człowieka i świata2 określający relację pomiędzy różnie pojmowaną sferą sacrum (świętością) i sferą
boską, a określonym społeczeństwem, grupą lub jednostką. Manifestuje się
ona w wymiarze doktrynalnym (doktryna, wiara), w czynnościach religijnych (np. kult czy rytuały), w sferze społeczno-organizacyjnej (wspólnota
religijna, np. Kościół) i w sferze duchowości indywidualnej (m.in. mistyka).
Natomiast bezpieczeństwo społeczne, jako jedna z kategorii bezpieczeństwa narodowego, oznacza ochronę egzystencjalnych podstaw życia ludzi, zapewnienie możliwości zaspokajania indywidualnych potrzeb (materialnych i duchowych) oraz realizację aspiracji życiowych, poprzez tworzenie
warunków do pracy i nauki, ochronę zdrowia oraz gwarancje emerytalne 3 .
Ponadto jak napisał, J. Gierszewski, bezpieczeństwo społeczne jest utożsamiane w głównej mierze z państwem i stanowi integralna część bezpieczeństwa państwa 4 . Należy również zaznaczyć, że istotą bezpieczeństwa społecznego jest spójny system prawa zapewniający ład w stosunkach społecznych,
system uruchamiający procedury postępowania w przypadkach, kiedy jednostka, rodzina lub grupa społeczna znajdzie się w trudnej sytuacji życiowej.
Natomiast B. Buzan, bezpieczeństwo społeczne potraktował, jako termin dotyczący utrzymywania, w zadowalających warunkach rozwoju, tradycyjnych
wzorców języka, kultury i tożsamości religijnej i narodowej oraz zwyczajów.
2
3
4
E. Sobol, Mały słownik języka polskiego, Warszawa 1993, s. 779.
A. Skrabacz, Bezpieczeństwo społeczne podstawy teoretyczne i praktyczne, Warszawa 2012, s. 38.
J.Gierszewski, Organizacja systemu bezpieczeństwa społecznego, Warszawa 2013, s. 75.
18
1. Współczesne zagrożenia bezpieczeństwa w Polsce
Uwarunkowania bezpieczeństwa państwa ogólnie można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. We współczesnym świecie oprócz tradycyjnych już
zagrożeń bezpieczeństwa, takich jak zagrożenia polityczne, militarne, naturalne, pojawia się wiele innych niebezpieczeństw niekonwencjonalnych, które
nie są jeszcze do końca zidentyfikowane i zdefiniowane. Zagrożenia te godzą
bezpośrednio w sam naród i jego biologiczne i egzystencjalne podstawy istnienia, a co za tym idzie stanowią także realne lub potencjalne niebezpieczeństwo
dla bezpiecznego funkcjonowania państwa. Możemy nazwać je zagrożeniami
społecznymi w obrębie, których można wyróżnić zagrożenia socjalne i psychospołeczne 5 .
Pod pojęciami zagrożeń socjalnych rozumie się te zjawiska, które mają
swoje źródło w poszerzającej się sferze ubóstwa, np. utrzymywanie się na dosyć wysokim poziomie bezrobocia. Zagrożenia psychospołeczne, które Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, opracowany w Akademii
Obrony Narodowej, określa, jako stan społeczeństwa objawiający się takim
stopniem nasilenia negatywnych oddziaływań i zjawisk w wyniku, których
zachwiane zostają egzystencjalne wartości oraz interesy narodu i państwa
a także istnieje możliwość obniżenia świadomości społeczeństwa,6 są związane między innymi z:
◦ uprzedzeniami kulturowymi i religijnymi;
◦ dyskryminacją mniejszości kulturowych, narodowych, etnicznych, religijnych i językowych;
◦ nacjonalizmem, szowinizmem, ksenofobią, fundamentalizmem religijnym;
◦ naruszeniem praw człowieka i podstawowych wolności;
◦ dyskryminacją płci;
◦ alienacją społeczną.
Powyższe zagrożenia w istotny sposób wpływają na jakość i standard
życia społecznego.
5
6
A. Skrabacz, Bezpieczeństwo społeczne. . . , op. cit., s. 87.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2002, s. 164.
19
Zadania państwa w kwestii bezpieczeństwa
Dobrem wspólnym państwa jest dobrobyt obywateli, rozwinięta gospodarka, ale także pokój zewnętrzny i wewnętrzny, integracja społeczna, sprawiedliwość, bezpieczeństwo socjalne, kultura, wartości etyczne i religijne.
Państwo jest zobowiązane do uznawania równego prawa każdej jednostki
do życia, do wolności, do własności i do traktowania wszystkich, jako równych
wobec prawa, niezależnie od narodowości, płci, rasy, języka, religii.
Należy zaznaczyć, że w Polsce obecny jest pluralizm kulturowy, który
oznacza mnogość wyznań i religii, wartości, grup społecznych, stylów życia
oraz sił kształtujących zjawiska polityczne. W sensie normatywnym wiąże
się to z uznaniem i pochwałą tej rozmaitości. Państwo nie zakazuje nam
wyznawania któregokolwiek z odłamów religii, ponadto nie narzuca jednej
religii obowiązującej wszystkich. Co jest wiążące i oznacza, że my, jako społeczeństwo, powinniśmy szanować czyjąś odmienność, która nie powinna być
źródłem konfliktów społecznych i szerzącej się nienawiści, a za naruszenie
tych norm grozi nam odpowiednio wysoka kara.
Znaczenie tożsamości narodowej i dziedzictwa kulturowego w Polsce
Społeczny potencjał bezpieczeństwa jest warunkowany tożsamością narodową
i dziedzictwem kulturowym. Każdy naród rozwija i kultywuje wartości oraz
pamięć o swojej historii, które wyróżniają go spośród innych i stanowią fundament, na którym powstaje z jednej strony przeświadczenie o jego odrębności wobec obcych, z drugiej zaś – poczucie przynależności do danej zbiorowości, posiadającej wspólną świadomość i doświadczenie historyczne. Wspólnie
obchodzone święta mające na celu ukazanie wielkości i woli walki Polaków Bohaterów zbliżają społeczeństwo do siebie. Określane jest to mianem tożsamości narodowej, a jej istotnym wyznacznikiem jest dziedzictwo narodowe
(kultura narodowa) i przekonanie o konieczności jego upamiętniania i przekazywania kolejnym pokoleniom 7 .
Tożsamość narodu polskiego kształtowała się przez wieki, na podstawie
takich elementów jak: język, tradycja historyczna, religia, literatura, kultura, sztuka, jak również symbole narodowe, a w szczególności: godło, barwy
narodowe oraz hymn. W roku 966 Mieszko I przyjął chrzest, co zapoczątkowało proces chrystianizacji kraju i wzrostu liczby chrześcijan. Od tego czasu
chrześcijaństwo stało się główna religią panującą w Polsce.
Proces kształtowania tożsamości narodowej, w zależności od okresu i panującej sytuacji społeczno - politycznej, był zjawiskiem otwartym, mniej
7
Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego RP, Warszawa 2013, s. 73-74.
20
lub bardziej podatnym na zewnętrzne wpływy kulturowe, i pozostawał pod
znacznym wpływem wzorców napływających z Europy Zachodniej (do pewnego stopnia ze Wschodu), do których należy zaliczyć wspólną tradycję filozofii, kultury, nauki oraz prawa. Z tego kierunku przyjmowano główne prądy
umysłowe, style sztuki, model kształcenia i wychowania, jak również wzorce
gospodarcze oraz systemy prawne i polityczne. Towarzyszyła mu jednak
często troska o utrzymanie odrębności kulturowej i tożsamości narodowej.
Szczególnie było to widoczne w okresach zniewolenia, wojen i zaborów.
Mimo tak doniosłej roli, jaką w społeczeństwie odgrywa tożsamość oraz
dziedzictwo narodowe, nie są to dziedziny pozbawione ataków. Prawdopodobnie najbardziej czułym punktem ataku na kulturę jest wiara i życie religijne. Tam, gdzie można zniszczyć lub osłabić instytucje religijne, a następnie
całą strukturę społeczeństwa, tam można obalić i doprowadzić społeczeństwo
do szybkiego upadku. Religia jest głównym elementem odczuwania wspólnoty, to ona łączy społeczeństwo i w dużym stopniu eliminuje zagrożenia.
Tam gdzie wiara wspólnoty, a wraz z nią prawdziwe zaufanie i uczciwość
może ulec zniszczeniu, społeczeństwo staje się podatne na każde obce wpływy.
Zanika poczucie przynależności, osłabiają się więzi społeczne. Potencjalnemu
wrogowi łatwiej jest wtargnąć do społeczeństwa osłabionego, złożonego z zagubionych jednostek, gdzie większość zajmuje się tylko swoimi potrzebami,
niż do takiego gdzie ludzie dbają o wspólnotę i jej bezpieczeństwo.
Uprzedzenia wobec mniejszość narodowych i religijnych w Polsce
Tożsamość narodowa to nie tylko pozytywy i związany z tym szacunek
i miłość do ojczyzny, w zagadnienie to wpisują się także negatywne zjawiska.
Zbyt duże zafascynowanie własną odrębnością oraz niechęć wobec innych
kultur i religii może mieć fatalne skutki przejawiające się w dziedzinie bezpieczeństwa. Niekorzystne z punktu widzenia tej dziedziny są uprzedzenia
wobec mniejszość narodowych i religijnych. W Polsce cały czas daje się zaobserwować zachowania o charakterze ksenofobicznym, które manifestują się
okazywaniem jawnej niechęci wobec przedstawicieli mniejszości narodowych
i religijnych w Polsce 8 . Nurt ten dominuje głównie wśród ugrupowań skrajnych szermujących hasłami zagrożenia dla polskich interesów narodowych
oraz co może wydać się zaskoczeniem, wśród ludzi młodych. Być może jest
to wynik słabej znajomości obcych kultur, kierowanie się stereotypami, poleganie jedynie na negatywnym obrazie przekazywanym w mediach czy też
8
Z. Ciekanowski, Wpływ czynników warunkujących poziom bezpieczeństwa państwa,[w:] Prace naukowe
w Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2011, s. 29-30.
21
braku chęci ich bliższego poznania.
Społeczeństwo polskie obawia się obcej kultury, a przede wszystkim
przedstawicieli najbardziej odmiennych kulturowo i religijnie. Tragiczne doświadczenia historyczne, takie jak II Wojna Światowa czy rozbiory, wzmagają
w nas poczucie zagrożenia i nieufności względem obcych, co przeradza się
w akty przemocy i nietolerancji wobec mniejszości.
Zagrożenia wynikające z odmienności religijnej
Do zagrożeń związanych z odmiennością religijną należą już wcześniej
wspomniane uprzedzenia religijne, brak chęci asymilacji, jak również wzajemnej tolerancji. Powoduje to, że religie nie mogą pokojowo współistnieć,
ponieważ nie ma pomiędzy nimi najmniejszej chęci współpracy. Kiedy w obrębie jednego państwa żyje kilka grup odsuwających się od siebie, nie można
powiedzieć, że państwo jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo wszystkim,
tak samo, że obywatele czują się komfortowo i ich potrzeby względem państwa są zrealizowane. Jednak do najpoważniejszych zagrożeń wynikających
z przynależności do danej religii należy między innymi terroryzm na tle religijnym, który poniekąd może być konsekwencją braku tolerancji lub asymilacji. Nie występuje on współcześnie na terytorium Polski, ale należy o nim
wspomnieć, gdyż coraz większy odsetek społeczeństwa zaczyna się go realnie
obawiać, ponadto jest on ostatnio dość wyraźnie widoczny na terytorium
Unii Europejskiej, której Polska jest członkiem. Celem terroryzmu religijnego jest dążenie do spełnienia posłanniczej misji, przekazanej od Boga 9 .
Tą misją najczęściej jest zbawienie świata, jednak przybiera ona skrajne
formy. W niektórych wypadkach związana jest z unicestwieniem życia na
Ziemi, jako wypełnienie kary boskiej, co innymi słowy oznacza eliminowanie
niewiernych.
Kolejnym zagrożeniem są przestępstwa popełniane z nienawiści względem danej grupy religijnej. Grupa taka wyróżniana jest na podstawie cechy
charakterystycznej wspólnej dla jej członków, jaką jest wyznanie religijne lub
jego brak 10 . Do grup religijnych zaliczają się muzułmanie, hinduiści i chrześcijanie oraz odłamy tych religii i identyfikujące się z nimi wyznania, jak
również osoby niewierzące. Nie chodzi tutaj tak jak w terroryzmie o spełnienie posłanniczej misji od Boga, ale o okazanie drugiej grupie jawnej niechęci,
pogardy i nienawiści. W ostatnim czasie zjawisko to, na terenie Polski, pojawia się coraz częściej i przyjmuje najróżniejsze formy. Aby zobrazować
9
10
W.Pokruszyński, Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa, Józefów 2010, s. 97.
Przestępstwa na tle Rasowym i religijnym – Deklaracja polityki CPS, Polska 2010, s. 6
22
jak duży jest to problem można posłużyć się dwoma przykładami. Pierwszym przykładem jest atak wobec chrześcijan i sprofanowanie zabytkowego
kościoła w Częstochowie. Nieznani sprawcy zniszczyli świątynię pokrywając
mury i drzwi hasłami takimi jak Zabić Chrześcijan czy Ten kościół spłonie.
Do dzisiaj nie wiadomo, kto i dlaczego dokonał tego aktu, ale na pewno
wiadomo, że był to atak mający na celu okazanie braku szacunku katolikom.
Drugim przykładem, tym razem ataku względem islamistów, jest obrzucenie
nowo wybudowanego warszawskiego meczetu świńskimi głowami. Jednakże
w tym przypadku należy dodać, że budowa od początku wzbudzała wiele
kontrowersji i protestów, na które ani miejscowa władza, ani zleceniodawcy
budowy nie zwracali uwagi. Przytoczono tu jedynie dwie zagrażające bezpieczeństwu sytuacje, jednak w życiu codziennym zdarzają się one coraz częściej,
z różną siłą i szkodliwością społeczną.
Zanikanie religii - zjawisko zagrażające bezpieczeństwu społecznemu
Religia, w swojej istocie, ma pozytywny wpływ na społeczeństwo, powoduje jego otwartość, chęć niesienia pomocy, umiejętność współczucia. Jednak, kiedy religia całkowicie przestaje wywierać wpływ na społeczeństwo to
państwo przejmuje całą odpowiedzialność za publiczną moralność, przestępczość i nietolerancję. Robi to poprzez użycie kary i egzekwowanie prawa.
Jednak mimo usilnych starań jest to z góry skazane na niepowodzenie, jako
że moralność, uczciwość i szacunek dla samego siebie nie jest nieodłącznym
elementem jednostki, nie może być jej narzucona. Tylko przez duchową świadomość i wpajanie wartości duchowych można przywrócić te atrybuty.
Ludzie wierzący w Boga, podporządkowują Jemu swoje życie, jest On
dla nich największą wartością i wzorem do naśladowania. Katolicy żyjąc
zgodnie z zasadami wiary kierują się między innymi Dekalogiem, to on nakazuje im szacunek i miłość do drugiej osoby. Odchodząc od Boga oddalają się
również między sobą, zanikają więzi społeczne, poczucie przynależności do
danej grupy, występuje zjawisko anomii społecznej. Ludzie stają się mniej
ufni i podejrzliwi względem siebie, nie mają moralnego oparcia w grupie, co
natomiast wpływa na jednostkowe poczucie bezpieczeństwa. Kiedy jednostka
czuje się zagrożona nie można powiedzieć, że wzrasta poziom bezpieczeństwa
społecznego, wręcz przeciwnie, poziom bezpieczeństwa maleje.
23
2. Indyferentyzm religijny - przejaw zanikania religii
oraz źródło niechęci i egoizmu
Indyferentyzm religijny, choć to pojęcie mało popularne, jest obecnie
postrzegany, jako jeden z największych problemów współczesności, ponieważ
skutki, jakie może rodzić są bardzo poważne i rozciągają się na wszystkie
sfery ludzkiego życia. Samo słowo indyferentyzm pochodzi od łacińskiego
słowa indifferrens czyli obojętny. Indyferentyzm religijny jest postawą obojętności wobec kwestii religijnych. Osoby wykazujące w swoim zachowaniu
tę odmianę indyferentyzmu uważają, że nie jest koniecznym ani potrzebnym
poszukiwanie religii, którą uznać można byłoby za prawdziwą i odpowiednią.
Towarzyszy im przekonanie, że Bóg i religia nie mają znaczenia dla ludzkiego
życia.
Indyferentyzm religijny jest ideologią zagrażającą fundamentom społeczeństwa poprzez twierdzenie, że religia nie jest warunkiem koniecznym do
istnienia społeczeństwa, a jej brak pozwala prawidłowo funkcjonować. Konsekwencje płynące z występowania tego zjawiska, podobnie jak zanikania
religii, odczuwalne są zarówno na płaszczyźnie czysto religijnej, jak również
w codziennym życiu, kontaktach międzyludzkich i w wyborze wartości życiowych.
Człowiek porzucając Boga i obojętniejąc na kwestie powiązane z wiarą,
staje się nieczuły na krzywdę innych, a postawa, którą wykazuje się w codziennym życiu oparta jest na egoizmie i dbaniu jedynie o własne wygody.
Egoizm i znieczulica, a czasem wręcz nadużywanie szykan i okazywanie niechęci, w skali całego społeczeństwa może okazać się powodem do wielu kolejnych, wzajemnie napędzających się problemów. Należy zdawać sobie sprawę,
że rodzi to kolejno niechęć do obcokrajowców, imigrantów, rasizm, jak również wiele innych uprzedzeń11 , których obecnie nam nie brakuje.
Zagrożenie wolności człowieka w sektach
Zajmując się problematyką wpływu religii na bezpieczeństwo społeczne
nie sposób zapomnieć o problemie istnienia sekt. Sekty sprawiają wrażenie
swoistej alternatywy dla wszystkich religii, a także panującego w społeczeństwie stylu życia. Często pomijane w dyskusjach na tematy bezpieczeństwa,
mają na nie ogromny wpływ. Słownik teologiczny, pod redakcją A. Zuberbiera, określa sekty, jako grupy religijne, wyodrębnione z danej religii lub
11
J.Przeradzka, Indyferentyzm religijny zagrożeniem współczesnego społeczeństwa, [w:] Nowe zagrożenia
bezpieczeństwa. Wyzwania XXI wieku., K.Hennig, Kraków 2015, s.248
24
związki wyznaniowe, które oderwały się od danego Kościoła i przyjęły własne
zasady organizacyjne. Według słownika cechami sekt są: silny przywódca,
rygorystyczne wymagania moralne, izolacja oraz niemożliwość prowadzenia
z nimi dialogu.
W. Śledziński lekarz psychiatrii mówi, że w sektach obowiązuje system
totalitarny. Na czele stoi przywódca, tzw. guru, nauczyciel, mistrz – osoba
wszystkowiedząca, znajdująca odpowiedź na każde pytanie, stojąca najbliżej
Boga lub idei i sprawująca absolutną władzę nad pozostałymi członkami.
Przywódca grupy jest wszechwładny: określa, co pozostali członkowie sekty
powinni robić, jak żyć, jak się odżywiać, z kim wchodzić w kontakty seksualne, jak wychowywać dzieci. Reguluje wszystkie aspekty życia członków
sekty. Szczególnym niebezpieczeństwem są sekty terrorystyczne, gdyż pod
wpływem nawoływania nauczyciela, członkowie są w stanie zrobić wszystko,
nie zwracając uwagi na życie i zdrowie swoje oraz innych. Ponadto mamy
jeszcze sekty polityczne i edukacyjne. Osoby zwerbowane do sekt tracą niejako swoją osobowość i autonomiczność. Nie myśląc racjonalnie chcą ciągle
zaspokajać potrzeby mistrza i tym samym zbliżać się do obiecanego przez
niego absolutu. Cokolwiek powie mistrz, zgodnego lub niezgodnego z prawem, oni są w stanie to wykonać.
Ponieważ państwo jest bezstronne w sprawach przekonań religijnych,
światopoglądowych, jak również filozoficznych, dlatego nie dysponuje żadnymi instrumentami prawnymi za pomocą, których dokonywałoby wartościowania, bądź oceny danych poglądów. Nie może w takiej sytuacji wprowadzić
zakazów głoszenia danej doktryny, albo nauki12 .
Podsumowanie
Religia odgrywa ogromny wpływ na życie człowieka a tym samym na
bezpieczeństwo społeczne. Może to być zarówno wpływ pozytywny jak i negatywny. Fanatyzm religijny jest zjawiskiem negatywnym, występuje niezależnie od religii i prowadzi do tych samych skutków negatywnych. Fanatyk
zapominając o całym społeczeństwie, jego bezpieczeństwie i ochronie, działa
w sposób trudny do przewidzenia. Nie zwraca uwagi na potrzeby innych,
a dla swojego zbawienia jest, w skrajnych przypadkach, gotowy poświęcić
wszystko, nie tylko życie i zdrowie swoje, ale także innych ludzi. Pozytywny, odmienny wpływ religii na bezpieczeństwo społeczne przejawia się
12
K.Milkowski, Zagrożenia wolności człowieka w sektach, [w:] Nowe zagrożenia bezpieczeństwa. Wyzwania
XXI wieku., K.Hennig, Kraków 2015, s.236
25
tym, że ludzie religijni na ogół są bardziej otwarci i życzliwi względem siebie,
dbają wzajemnie o własne bezpieczeństwo, eliminują zagrożenia, osoba niepodporządkowująca się regułom panującym w takiej grupie nie ma tam prawa
bytu, ponieważ każdy z jej członków zareaguje na jej negatywne zachowanie
i przedstawi prawidłowe zasady funkcjonowania. Ponadto religia od zawsze
była obecna w życiu społeczności i stała na straży porządku i bezpieczeństwa
społecznego. Nic nie było tak odstraszające jak kara boża przewidziana za
nieposłuszeństwo. Kiedy ludzie zaczęli odwracać się od Boga, utracili swoje
zasady moralne, nie mając jednej nadrzędnej wartości nie potrafią poczuć się
bezpiecznie i zapewnić bezpieczeństwa społeczeństwu, poziom bezpieczeństwa społecznego drastycznie spada.
Bibliografia
1. Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Biała Księga Bezpieczeństwa
Narodowego RP, Warszawa 2013, s. 73-74.
2. Ciekanowski Z., Wpływ czynników warunkujących poziom bezpieczeństwa państwa, [w:] Prace naukowe w Akademii im. Jana Długosza
w Częstochowie, Częstochowa 2011, s. 29-30.
3. Gierszewski J., Organizacja systemu bezpieczeństwa społecznego,
Wydawnictwo Difin, Warszawa 2013, s. 75.
4. Komunikat z badań CBOS, nr. 37/2015, Postawy wobec islamu
i muzułmanów, Warszawa 2015.
5. Milkowski K., Zagrożenia wolności człowieka w sektach, [w:] Nowe zagrożenia bezpieczeństwa. Wyzwania XXI wieku., K.Hennig, Wyższa
Szkoła Humanistyczno – Ekonomiczna w Sieradzu, Kraków 2015, s. 236.
6. Pokruszyński W., Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa, Józefów 2010,
s. 97.
7. J. Przeradzka, Indyferentyzm religijny zagrożeniem współczesnego społeczeństwa, [w:] Nowe zagrożenia bezpieczeństwa. Wyzwania XXI wieku,
K. Hennig, Wyższa Szkoła Humanistyczno – Ekonomiczna w Sieradzu,
Kraków 2015, s. 248.
8. Przestępstwa na tle Rasowym i religijnym – Deklaracja polityki CPS,
Polska 2010, s. 6 .
9. Skrabacz A., Bezpieczeństwo społeczne podstawy teoretyczne
i praktyczne, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2012, s. 38.
10. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego,
Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2002, s. 164.
11. Sobol E., Mały słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1993, s. 779.
26
Abstract
Religion and social security
Religion has a huge influence on human’s life and, by extension, on social
security. It can be positive as well as negative. Religious fanaticism, is perceived as a negative phenomenon, doesn’t matter which religion is related with.
Fanatics don’t care about the whole society, its safety and protection - the only
purpose for them is salvation. Those people are ready to sacrifice everything
including their or others people’s life and health. On the other hand a positive influence of religion on social security is visible especially in conservative
communities, where generally followers are more united and generous toward
each other. They try to eliminate every kind of threads and a person who
doesn’t want to conform their rules has no longer rights to stay there. The followers react to inappropriate behaviour and show a right way. Religion has
been always present in communities, upholds internal order. The worst punishment is dealing out for disobedience. When people leave God, lose their
moral rules. Without one major principal They can’t feel secure and provide
safety for the rest of the community. The level of social security decreases.
Key words: religion, social security
27
Jacek Mrowiński 1
Wzmacnianie rządów prawa - niekinetyczne działania
sił zbrojnych w warunkach misji stabilizacyjnej
na przykładzie misji w Afganistanie
Streszczenie
Działania niekinetyczne sił zbrojnych prowadzone w ramach misji stabilizacyjnej to nie tylko działania propagandowe czy krótkotrwała pomoc o charakterze humanitarnym. W ramach polskiej misji w Afganistanie od 2008 roku
funkcjonował m.in. Zespół Odbudowy Prowincji ( Provincial Reconstruction Team), który realizował długotrwałe projekty mające na celu wzmocnienie wymiaru sprawiedliwości i administracji rządowej oraz przygotowanie
władz afgańskich do samodzielnego funkcjonowania po opuszczeniu Afganistanu przez wojska ISAF.
Odbudowa państwowości afgańskiej to w znacznej mierze budowa i wzmacnianie rządów prawa. Siły Zbrojne RP przez kilka lat swojej obecności
realizowały projekty pomocowe i rozwojowe dla szeroko rozumianego sektora
prawnego.
W artykule przedstawione zostały badania prowadzone nad zaangażowaniem społeczności międzynarodowej, w tym polskich sił zbrojnych, w proces
odbudowy i wzmacniania rządów prawa w państwie wyniszczonym konfliktami
i reżimem fundamentalistycznym. Rozważania teoretyczne na temat praworządności w Afganistanie zostały zestawione z praktyką działania w ramach
misji stabilizacyjnej.
Słowa kluczowe: działania niekinetyczne, siły zbrojne,
misja stabilizacyjna
1
Mgr Jacek Mrowiński, prawnik, doktorant w Zakładzie Prawa Międzynarodowego Publicznego na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, uczestnik IV, V i VI zmiany Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Afganistanie, gdzie pracował jako specjalista ds. prawnych Zespołu
Odbudowy Prowincji Ghazni.
29
Wprowadzenie
Misje stabilizacyjne są wieloaspektowymi misjami prowadzonymi przez
siły zbrojne państw poza ich granicami. Termin ten pochodzący z amerykańskiej doktryny wojennej oznacza misje wojskowe prowadzone w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa, przywrócenia podstawowych funkcji państwa, odbudowy najważniejszej infrastruktury i niesieniu pomocy humanitarnej2 .
Jednym z aspektów misji stabilizacyjnej są działania niekinetyczne,
a wśród nich działania podejmowane na rzecz odbudowy państwowości, w tym
rządów prawa. Należy zastanowić się czy budowanie i wzmacnianie rządów
prawa jest rzeczywiście nieodzownym warunkiem powodzenia misji stabilizacyjnej oraz w jaki sposób społeczność międzynarodowa dąży do realizacji celu
jakim jest przywrócenie podstawowych funkcji państwa ogarniętego konfliktami.
Z uwagi na charakter misji prowadzonej w Afganistanie należy skupić się
na działaniach podjętych przez siły zbrojne państw koalicji antyterrorystycznej, w tym Siły Zbrojne RP. Wkrótce po obaleniu reżimu talibów wojna z terroryzmem w Afganistanie przekształciła się w misję mająca na celu przede
wszystkim wspieranie odbudowy państwa i zapewnienie bezpieczeństwa jego
obywatelom. Równolegle prowadzone były działania militarne, pomocowe
i rozwojowe. Inaczej mówiąc kinetyczne i niekinetyczne. Zastosowane w niniejszym artykule zawężenie podmiotowe do sił zbrojnych państw koalicji
antyterrorystycznej nie oznacza, że inne podmioty, łącznie z organizacjami
pozarządowymi, w żaden sposób nie uczestniczyły w odbudowie Afganistanu,
jak również w projektach na rzecz rządów prawa. Jednak kluczową rolę odgrywały armie państw walczących z terrorystami i reżimem talibów.
Zinstytucjonalizowana została pomoc jaką rządy państw uczestniczących w misji niosły Afgańczykom. Do życia powołane zostały cywilno-wojskowe zespoły wyspecjalizowane w prowadzeniu działań niekinetycznych.
Misja w Afganistanie przedstawiana była jako misja polegająca na odbudowie
struktur państwa. Stąd też pojawienie się wśród militarnych działań niekinetycznych projektów na rzecz budowania i wzmacniania rządów prawa. Obok
sił koalicji, jak przyjęto nazywać armie państw operujących w Afganistanie,
działalność prowadziły organizacje pozarządowe. Z uwagi na sytuację bezpieczeństwa każda z organizacji zajmujących się niesieniem pomocy humani2
Oprócz misji stabilizacyjnych Amerykanie rozróżniają misje defensywne i ofensywne. Szerzej: Unified land
operations ADP 3-0, Waszyngton 2011 r., s. 5
Publikacja dostępna: http://armypubs.army.mil/doctrine/dr_pubs/dr_a/pdf/adp3_0.pdf [dostęp 10.09.2014 r.]
30
tarnej czy rozwojowej nie posiadająca wystarczającej własnej ochrony zwracała się o asystę lub ochronę wojskową. Jest to również cecha wyróżniająca
misję stabilizacyjną. Wszelkie podmioty niemilitarne chcąc nie chcąc muszą współpracować z siłami zapewniającymi bezpieczeństwo na danym terytorium. W przypadku Afganistanu organizacje pozarządowe musiały ściśle
współpracować z siłami NATO.
1. Rządy prawa w Afganistanie
Czy w ogóle możemy mówić o rządach prawa w państwie islamskim,
w którym przez całe dekady trwały wojny? Odpowiadając na to pytanie
należy zastanowić się czym są rządy prawa, czym jest państwo prawa i czy
możemy o państwach spoza europejskiego kręgu kulturowego w ogóle mówić,
że są państwami prawa.
Na przestrzeni wieków filozofowie i prawnicy starali się odpowiedzieć
na pytanie: czym są rządy prawa. W największym skrócie można powiedzieć, że idea rządów prawa polega na tym, że społeczeństwo jest rządzone
przez prawo, a nie człowieka. Oznacza to, że wszelkie obowiązki i przywileje
powinny być nakładane przez prawo, a nie arbitralną decyzją określonych
podmiotów (w przypadku Afganistanu członków rządu, parlamentu i osób
sprawujących faktyczną kontrolę na danym terytorium). Prawu podlegają
wszyscy, w tym rządzący.
Powszechnie używa się dwóch terminów opisujących ten sam stan, czy
ideę. Termin państwo prawa Rechtsstaat wywodzi się z niemieckiej doktryny prawniczej3 . Jego odpowiednikiem jest pojęcie rządy prawa rule of law
powstałe w Anglii. Po raz pierwszy terminu państwo prawa użył Johann
Wilhelm Petersen znany również jako Placidus w 1798 roku, dla którego
państwo prawa za główny cel swojego istnienia przyjmowało zabezpieczenie praw człowieka rozumianych w tamtym czasie przede wszystkim jako
wolność. Przeciwnością dla państwa prawnego były dla Placidusa państwa
niemieckie rządzone przez despotycznych władców4 .
Ponieważ praworządność związana jest immanentnie z ustrojem liberalno-demokratycznym spotkać można się ze stanowiskiem, że koncepcja ta nie odnosi się do krajów tradycji konfucjańskiej czy krajów islamskich5 .
3
M. Zmierczak, Kształtowanie się koncepcji państwa prawnego (na przykładzie niemieckiej myśli
polityczno-prawnej), [w:] Polskie dyskusje o państwie prawa, pod red. S. Wronkowskiej, Warszawa 1995, s. 11.
4
Ibidem, s. 11.
5
L. Morawski, Główne problemy współczesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian, Warszawa 2005, s. 321.
31
Jako główny argument do obrony tej tezy podaje się, że w państwach
tych prawo nie było i nie jest regulatorem procesów społecznych6 .
Jednak rządy prawa nie są, ale wciąż tworzą się, więc czy można państwom islamskim deklarującym urzeczywistnianie tej idei odmówić przymiotu
państwa prawnego. Jaki sens miałoby przystępowanie przez państwa islamskie do umów i konwencji dotyczących np. praw człowieka jeśli i tak nie
uznamy tych państw za państwa prawa. Jeżeli państwa wprowadzają mechanizmy praworządności, przyjmują pewne międzynarodowe standardy w zakresie ochrony praw człowieka i dążą do ich urzeczywistniania na swoich terytoriach, to jest to wystarczający sygnał dla społeczności międzynarodowej,
że w państwach tych zachodzą procesy prodemokratyczne. Społeczność międzynarodowa może bez ingerowania w sprawy wewnętrzne państwa ocenić,
czy państwo to przejawia chęć i podejmuje jakiekolwiek kroki do wprowadzania rządów prawa.
W teorii prawa przyjęto, że praworządność ma dwa aspekty. Po pierwsze
praworządność jest zasadą ustrojową, która zobowiązuje określone podmioty
do przestrzegania prawa. Po drugie, praworządność to określony stan faktyczny polegający na przestrzeganiu prawa przez podmioty do tego zobowiązane7 . Pojawia się oczywiście pytanie, które to podmioty są zobowiązane do
przestrzegania prawa. Z uwagi na fakt, że praworządność jest zasadą ustrojową przyjąć można, że tylko organy państwa są zobowiązane do przestrzegania prawa8 . Z drugiej jednak strony, w takich państwach jak Afganistan,
w których szerzy się przestępczość, a organy państwa są na tyle słabe, że nie
mogą się jej przeciwstawić każdy niestosujący się do ustanowionego prawa
będzie zasadę praworządności naruszać. Pojedyncze naruszenie prawa nie
wpływa na praworządność, ale pojedyncze naruszenia tworzą cały konglomerat naruszeń, który osłabia zasadę praworządności, osłabia państwo. Jest to
szczególnie dostrzegalne w państwach ogarniętych konfliktami wewnętrznymi
lub tzw. państwach upadłych.
Na koniec tych rozważań teoretycznych zapytać należy jeszcze o samą
treść zasady praworządności. Ukształtował się podział na praworządność
formalną i materialną. W ujęciu formalnym państwo praworządne to państwo spełniające następujące warunki: akty prawne są publikowane i istnieje
ich hierarchia. Ustawy i akty niższego rzędu podlegają kontroli legalności
i konstytucyjności. Dla materialnego ujęcia praworządności istotne jest, aby
prawo było racjonalne i słuszne. Warunki praworządności materialnej to:
6
7
8
Ibidem, s. 321.
L. Morawski, Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2002, s. 237.
Ibidem, s. 238
32
uznanie przez prawo podstawowych instytucji demokratycznych, respektowanie praw obywatelskich, istnienie opozycji, pokojowe przejęcie władzy w wyniku demokratycznych wyborów, poszanowanie praw człowieka.
indent Czy Afganistan jest państwem praworządnym? Można spróbować
odpowiedzieć na to pytanie przeprowadzając krótki test praworządności –
sprawdzenie czy wyżej wymienione warunki praworządności są w Afganistanie spełnione. Konstytucja afgańska z 2004r9 . wprowadziła trójpodział
władzy, chroni ona prawa człowieka, w tym prawa mniejszości religijnych
(głównie szyitów).
Ustawy przyjmowane przez parlament i inne akty prawa powszechnie
obowiązującego są ogłaszane w dzienniku urzędowym, wszyscy obywatele są
równi wobec prawa. Istnieje państwowy wymiar sprawiedliwości, prokuratura, państwowe więzienia i areszty. Powstają ośrodki dla młodocianych
przestępców. Urzędnicy, policjanci, prokuratorzy i sędziowie przechodzą
regularne szkolenia z zakresu prawa afgańskiego, praw człowieka, czy obowiązujących procedur. Afganistan jest stroną międzynarodowych konwencji
w sprawie ochrony praw człowieka. Zatem, jeżeli chodzi o spełnienie wymagań formalnych to są one jak najbardziej spełnione. Pod tym względem
Afganistan jest państwem prawa.
Problem pojawia się, gdy chodzi o wymiar materialny praworządności. Afganistan jest republiką islamską ze wszystkimi tego konsekwencjami.
Nadal zdarza się, że parlament przyjmuje ustawy wymierzone przeciwko różnym kategoriom podmiotów, zwłaszcza kobiet. Również w praktyce nie wszyscy są równi wobec prawa. Kobiety nadal są skazywane za ucieczkę od męża,
za bycie ofiarą zgwałcenia10 . Ustawy chroniące prawa kobiet nie uzyskują
poparcia większości parlamentarnej. Obowiązujące prawo państwowe opiera
się na prawie szariatu w interpretacji hanafickiej szkoły prawa. Konstytucja
zastrzegła, że żadne akty prawne nie mogą być sprzeczne z religią islamską
(art. 3 Konstytucji).
W Afganistanie trwa ścieranie się nurtów postępowych z konserwatywnymi. Zauważyć należy, że nie jest to w żadnej mierze trend negatywny.
Dopóki rywalizacja miedzy różnymi prądami będzie w Afganistanie zachodzić, dopóty będziemy mogli mówić o budowaniu rządów prawa. Można spotkać się z opiniami, że możliwe jest porozumienie między różnymi nurtami
w takim społeczeństwie jak afgańskie, ale wymaga to od wszystkich stron
9
Anglojęzyczny tekst Konstytucji Islamskiej Republiki Afganistanu dostępny jest na stronie internetowej ambasady Afganistanu w Polsce: http://www.afghanembassy.com.pl/afganistan/konstytucja [dostęp: 20.10.2014 r.].
10
Najczęściej czyn ten kwalifikuje się jako stosunek przedmałżeński lub pozamałżeński, które są zakazane.
33
pracy dla dobra całego społeczeństwa11 . Niewątpliwie wszelkie porozumienia
zawierane na szczeblu centralnym są dobrym prognostykiem. Niemniej również w prowincjach takie wysiłki muszą być podejmowane przez wszystkie
frakcje polityczne i religijne. Kultura prawna Afganistanu charakteryzuje
się dążeniem do rozwiązywania sporów w drodze współpracy i konsensusu.
W historii Afganistanu były przypadki kiedy narzucane odgórnie zachodnie
wzorce zachowań były przez społeczeństwo nieakceptowane i odbierane jako
zamach na wolność Afgańczyków. Wystarczy dla przykładu przywołać osobę
króla Amanullaha panującego w latach 1919-1926 i jego pomysły unowocześniania kraju, które skończyły porażką i wypędzeniem króla12 . Sam proces
unowocześniania jednak postępował dalej, ale w naturalnym rytmie.
Do powyższych informacji należy jeszcze dodać wielość porządków prawnych obowiązujących w Afganistanie. Mianowicie w Afganistanie mamy do
czynienia z prawem państwowym stanowionym przez wybrane w demokratycznych wyborach władze państwowe. Istnieje tam również prawo zwyczajowe. I wreszcie na opanowanych przez talibów terenach istniał ustanowiony
przez nich porządek prawny będący de facto kompilacją prawa zwyczajowego
i prawa muzułmańskiego. Odrzucając, jako nielegalny i w obecnych czasach
o znikomym wpływie, system prawny talibów pozostają nam dwa porządki:
państwowy opierający się na prawie muzułmańskim i porządek zwyczajowy
(będący niezwykle silny na terenach, gdzie władza państwowa jest ograniczona).
Czy zatem państwo z dwoma różnymi porządkami prawnymi i słabością praworządności w ujęciu materialnym może być określone jako państwo
prawne? Zaryzykowałbym twierdzenie, że możemy mówić o rządach prawa
w Afganistanie in statu nascendi. Istnienie dwóch porządków prawnych,
z prymatem prawa stanowionego nie jest przesłanką negatywną, a co do
słuszności stanowionego prawa, to przecież nie jest tak, że wszystkie ustawy
w państwach o ugruntowanej demokracji są zgodne, słuszne i racjonalne
(np. stosowanie kary śmierci w USA). Kształtowanie się państwa prawa to
proces długotrwały, na który wpływ ma również społeczność międzynarodowa. Wszelkie naruszenia praw człowieka powinny być potępiane przez
inne kraje i organizacje. Poczynić należy również zastrzeżenie, że budowanie,
odbudowanie, wzmacnianie rządów prawa to proces, którego intensyfikacja
następuje wyłącznie w sytuacji bezpieczeństwa i pokoju wewnętrznego państwa. Zmiany muszą zachodzić stopniowo i za przyzwoleniem społeczeństwa.
11
B. Z. Tamanaha, On the rule of law. History, Politics, Theory, Nowy Jork 2009, s. 118.
Szerzej o próbie szybkiej modernizacji Afganistanu i jej konsekwencjach pisze Ryszard Piekarowicz
w książce Cień Amanullaha.
12
34
W praktyce wzmacniania rządów prawa w Afganistanie wskazuje się na
istotną rolę budowania więzi między tradycyjnymi instytucjami prawnymi
(np. rozwiązywanie sporów przez starszyzny) a państwowym, oficjalnym porządkiem prawnym13 . Budowanie więzi (nieodrzucanie prawa zwyczajowego,
a łączenie go z prawem stanowionym, czy może bardziej adekwatne byłoby
powiedzenie włączanie go do prawa powszechnego) jest warunkiem koniecznym odbudowy wielokulturowego porządku prawnego. Rząd Afganistanu
w dokumencie wydanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości, Justice for All.
A comprehensive needs for justice in Afghanistan, zwrócił uwagę na konieczność nie tyle eliminowania porządku zwyczajowego, co zaangażowania się
w ten tradycyjny system i eliminowania jego niedopuszczalnych elementów
wraz z uwydatnianiem i wykorzystywaniem pozytywnych cech14 .
Wcześniej wspomniano, że praworządność to nie tylko zasada ustrojowa,
ale również stan faktyczny oznaczający, że podmioty zobowiązane do przestrzegania prawa tego prawa przestrzegają. Problem praworządności w Afganistanie polega na sprawności państwa, na jego możliwościach we wprowadzaniu prawa i jego egzekwowaniu. Na tej płaszczyźnie dość wyraźnie zaznacza
się rola społeczności międzynarodowej, a w szczególności państw, których
armie wchodziły w skład Międzynarodowych Sił Wsparcia Bezpieczeństwa
(ISAF)15 .
2. Rola Sił Zbrojnych RP we wzmacnianiu rządów prawa
w Afganistanie
Jednym z zadań Sił Zbrojnych RP realizowanych w Islamskiej Republice Afganistanu była odbudowa państwa, wzmacnianie lokalnej władzy
i zapewnienie warunków do samodzielnego, zgodnego z prawem międzynarodowym i krajowym, funkcjonowania instytucji państwowych. W ramach
tych działań od 2008 roku prowadzone były projekty rozwojowe finansowane z polskiego budżetu (rezerwy celowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a od 2013 roku. Ministerstwa Obrony Narodowej)16 polegające na:
odbudowie lub budowie infrastruktury drogowej i mostowej, energetycznej,
13
T. Barfield, Afghan customary law and its relationship to formal judicial institutions, Waszyngton 2003
s. 42-43, http://www.usip.org/sites/default/files/file/barfield2.pdf [dostęp 10.09.2014r].
14
Justice for All. A comprehensive needs analysis for justice in Afghanistan, Ministerstwo Sprawiedliwości,
Kabul 2005, s. 12, http://issat.dcaf.ch/eng/Home/Community-of-Practice/Resource-Library/Policy-andResearch-Papers/Justice-for-All-A-Comprehensive-Needs-Analysis-for-Justice-in-Afghanistan,
[dostęp 20.10.2014 r.].
15
Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa (International Security Assistance Force, ISAF) siły
zbrojne biorące udział w misji w Afganistanie pod egidą NATO.
16
W 2009 r. - pierwszym pełnym roku funkcjonowania PRT zrealizowano 34 projekty za ponad 13 mln PLN.
W 2010 roku. zrealizowano 32 projekty o wartości ponad 16 mln PLN. W roku 2011 na pomoc rozwojową dla
35
wodno-kanalizacyjnej. Wśród projektów rozwojowych znalazły się również te
polegające na bezpośrednim wsparciu administracji, wymiaru sprawiedliwości, edukacji i opieki zdrowotnej. W założeniu wszystkie projekty miały stać
się podbudową do dalszego rozwoju państwa wyniszczonego latami konfliktów
wewnętrznych i międzynarodowych. Działania te obok działań o charakterze
psychologicznym i humanitarnym są zaliczane do kategorii działań niekinetycznych17 prowadzonych przez siły zbrojne w ramach misji stabilizacyjnej.
Zadania realizowane były za pośrednictwem Zespołów Odbudowy Prowincji (Provincial Reconstruction Team, PRT) utworzonych w poszczególnych prowincjach afgańskich przez armie uczestniczące w misji stabilizacyjnej. Odbudowa państwa afgańskiego była głównym zadaniem ISAF.
W 2003 roku utworzono pierwsze niemieckie PRT w prowincji Kunduz.
W polskiej strefie odpowiedzialności funkcjonował polsko-amerykański Zespół
Odbudowy Prowincji Ghazni (Provincial Reconstruction Team Ghazni).
W skład Zespołu wchodzili cywilni specjaliści z różnych dziedzin (inżynierowie, eksperci ds. społecznych, prawnych, edukacji, mediów)18 , żołnierze
CIMIC19 oraz żołnierze stanowiący grupę ochrony dla specjalistów cywilnych.
Zespół pracował w ramach tzw. cyklu projektowego. Cykl rozpoczynał
się od zgłoszenia pomysłu na projekt najczęściej przez przedstawicieli lokalnej
władzy, starszyzny lub organizacje pozarządowe. Pomysły projektowe były
zgłaszane m.in. podczas regularnie zwoływanych Provincial Council Meetings, w których uczestniczyli przedstawiciele PRT. Już ten etap pokazuje,
że rola Zespołu ograniczała się do spełniania potrzeb lokalnej społeczności.
Nie można mówić o narzucaniu czegokolwiek, a w przypadku projektów z zakresu administracji i wymiaru sprawiedliwości o narzucaniu zachodniej formy
demokracji.
Po zdiagnozowaniu najpilniejszych potrzeb społeczeństwa specjaliści PRT
przystępowali do przygotowania dokumentacji projektowej i wniosku o sfinansowanie projektu w ramach programu Polska Pomoc. Specjaliści przeprowadzali studium wartości i wykonalności danego projektu oraz uzasadnienie
zawierające wyjaśnienie wagi projektu dla lokalnej społeczności. Po uzyskaniu akceptacji projektu przez Ministra Spraw Zagranicznych RP i uruchomieniu procedury budżetowej polegającej na uwolnieniu środków z rezerwy
mieszkańców prowincji Ghazni polskie MSZ przeznaczyło ponad 22,4 mln PLN w ramach realizacji 33 projektów.
W roku 2013 zrealizowano 37 projektów na kwotę 20,5 mln PLN.
17
Szerzej o charakterze działań niekinetycznych zob. W. Kałkowski, Działania kinetyczne i niekinetyczne
polskich kontyngentów wojskowych [w:] Działania stabilizacyjne - aspekty strategiczne, pod red. D. Kozerawskiego,
AON, Warszawa 2011.
18
Specjaliści odpowiadali nie tylko za realizację projektów wg dziedzin specjalności, ale również nawiązywali
i utrzymywali współpracę z przedstawicielami strony afgańskiej służąc swoją wiedzą i pomocą.
19
Współpraca cywilno-wojskowa
36
celowej MSZ przeprowadzano postępowanie mające na celu wyłonienie wykonawcy projektu. Podstawową zasadą było zaangażowanie do projektu wykonawców afgańskich, najlepiej z prowincji na terenie, której projekt był
realizowany. Takie podejście powodowało aktywizację mieszkańców i pobudzenie gospodarki. Główny wykonawca potrzebował nie tylko pracowników,
ale również narzędzi, a w przypadku projektów infrastrukturalnych również
materiałów budowlanych. Nad projektem specjaliści PRT sprawowali ciągły
nadzór merytoryczny i odpowiadali za projekt aż do momentu jego oddania
stronie afgańskiej.
Po zamknięciu (zrealizowaniu) projektu następowało jego oficjalne przekazanie afgańskiej społeczności, co najczęściej miało uroczysty charakter.
Podczas ceremonii przekazania projektu uczestniczyli przedstawiciele miejscowych władz, dowódca lub zastępca dowódcy PRT oraz specjaliści odpowiedzialni za projekt. W zależności od wagi projektu i wydźwięku medialnego
w ceremonii uczestniczył gubernator prowincji i dowódca polskiego kontyngentu20 .
Natura realizowanych projektów, forma ich realizacji, a następnie ich
przekazania miejscowej administracji miały również na celu uzyskanie przychylności lokalnej ludności. Przesłanie było proste: polscy żołnierze zajmują
się nie tylko walką z rebeliantami, ale także odbudową i wsparciem Afganistanu. Rupert Smith, były zastępca naczelnego dowódcy Połączonych Sił
Zbrojnych NATO w Europie, napisał: Oddziaływanie na świadomość społeczeństwa często jest niedoceniane i postrzegane jako marginalna aktywność,
która może co najwyżej rozładować lokalne napięcia albo ulżyć znękanej ludności. (. . . ) Jeśli nadrzędnym celem stosowania siły ma być zwycięstwo
w walce o wolę ludności, musimy dążyć do tego, aby zwycięstwa w próbach
sił pomagały nam jednocześnie w walce o przychylność społeczeństwa 21 .
Ważne w warunkach misji stabilizacyjnej jest przekonanie miejscowej
ludności, że pokojowy rozwój jest możliwy. Poprzez realizację projektów
infrastrukturalnych dążono do podniesienie poziomu życia mieszkańców prowincji. W przypadku szkoleń, zwłaszcza dla kobiet było to odniesienie ich
wartości na rynku pracy i doprowadzenie do pewnej samodzielności. Natomiast w przypadku projektów z dziedziny wzmacniania rządów prawa dążono
do urzeczywistniania idei praworządności poprzez wzmocnienie organów państwa i szerzenie wiedzy na temat m.in. praw człowieka.
Spotkać się można z zarzutem, że finansowanie projektów bezpośrednio
20
21
http://www.isaf.wp.mil.pl/pl/120.html [dostęp 10.09.2014 r.]
R. Smith, Przydatność siły militarnej. Sztuka wojenna we współczesnym świecie, Warszawa 2010, s. 331.
37
z budżetów państw wystawiających poszczególne PRT powodowało brak harmonizacji i jednolitego działania w kwestii odbudowy Afganistanu22 . Należy
jednak pamiętać, że państwa biorące udział w misji ISAF chciały nie tylko
kontrolować swoje wydatki, czy budować w społeczeństwie afgańskim swój
pozytywny wizerunek, ale przede wszystkim zaspakajać potrzeby Afgańczyków. A te w zależności od sytuacji bezpieczeństwa, pory roku, położenia
geograficznego prowincji i wielu innych czynników mogły się różnić. Ponadto
tworzenie ponadnarodowych struktur dysponujących środkami udostępnianymi przez poszczególne państwa nie daje gwarancji jednolitego działania.
W celu wymiany doświadczeń między poszczególnymi PRT odbywały
się konferencje, więc trudno jest mówić o całkowitym braku jednolitego działania. W 2009 r. odbyły się dwie duże konferencje na temat wzmacniania
rządów prawa. Pierwsza miała miejsce w Bagram i ograniczała się do prowincji wschodnich. Druga konferencja miała miejsce w Kabulu. Podczas tej
konferencji prezentowane były działania podejmowane przez poszczególnych
aktorów (PRT, NGO) na terytorium całego Afganistanu. Biorąc pod uwagę
powyższe teza o braku harmonizacji działań, zwłaszcza w przypadku wzmacniania rządów prawa, wydaje się w znacznej mierze nietrafiona.
3. Budowanie i wzmacnianie rządów prawa w praktyce
Projekty z zakresy budowania i wzmacniania rządów prawa, choć mniej
spektakularne od projektów infrastrukturalnych stanowią istotny element
gwarantujący powodzenie misji stabilizacyjnej. Przy czym za sukces misji
należy przyjąć osiągnięcie stabilizacji, względnego pokoju i umożliwienie samodzielnego funkcjonowania i rozwoju państwa.
Wsparcie rządu afgańskiego w zakresie budowania i wzmacniania rządów prawa prowadzone było w ramach trzech głównych działów, do których
przyporządkowane były poszczególne projekty. Pierwszy dział to projekty
o charakterze infrastrukturalnym. Zaliczyć do nich można budowę lub remont budynków pełniących funkcje publiczne (sądy, prokuratury, urzędy,
areszty, ośrodki dla młodocianych przestępców) oraz ich wyposażanie23 .
Kolejny dział to projekty szkoleniowe24 . W Afganistanie szkolenia prowa22
A. Bursztyński, Współpraca cywilno-wojskowa w ramach wielonarodowych misji wojskowych w państwach
upadłych, [w:] Problem upadku państw w stosunkach międzynarodowych, red. R. Kłosowicz i A. Mania, Kraków 2012, s. 264.
23
Polski PRT w 2009 roku sfinansował stworzenie i wyposażenie bibliotek Sądu Apelacyjnego w Ghazni
i Departamentu Sprawiedliwości. Wyposażył w sprzęt biurowy siedzibę prokuratury i Departamentu Sprawiedliwości. Typowymi projektami infrastrukturalnymi było wybudowanie na terenie prowincjonalnego więzienia
i wyposażenie zakładu stolarskiego oraz kuchni z piekarnią.
24
PRT Ghazni zrealizowało projekt szkoleniowy dla wszystkich pracowników Departamentu Sprawiedliwości,
38
dzone dla pracowników administracji rządowej, policjantów, sędziów czy adwokatów mają bardzo duże znaczenie w budowaniu państwa prawnego. To właśnie ci ludzie i ich działania są emanacją tego, co zwykliśmy nazywać praworządnością. Państwo afgańskie przyjęło na siebie obowiązek zagwarantowania swoim obywatelom realizacji przysługujących im praw. Obywatele
mogą swoje uprawnienia, w państwie prawa, realizować poprzez organy państwa. Sprawiedliwości dochodzić przed sądem, a nie prowadząc samodzielnie
działania odwetowe. W urzeczywistnianiu idei rządów prawa ważne jest również, aby urzędnicy państwowi mieli świadomość, że rządzi prawo, a nie oni.
Oczywiście warunkiem jest znajomość prawa przez urzędników. Stąd też tak
istotne są szkolenia dla kadr państwowych25 .
Niedopuszczalne jest jednak by to siły koalicji międzynarodowej bezpośrednio takie szkolenia przeprowadzały. Istnieje co najmniej kilka powodów, z czego najistotniejszymi są brak odpowiedniej wiedzy z zakresu prawodawstwa afgańskiego, brak doświadczenia oraz brak wyczucia specyficznej kultury prawnej Afganistanu. Innym ważnym powodem jest możliwość
zdyskredytowania urzędnika afgańskiego w oczach społeczeństwa. Urzędnik
wyszkolony przez obcych nigdy już w odbiorze powszechnym nie będzie miał
autorytetu. Wreszcie bariera językowa. Niewielu jest na świecie prawników
niepochodzących z Afganistanu, a płynnie posługujących się językami używanymi w tym kraju, zwłaszcza terminologią prawniczą. Dlatego szkolenia
powinny być prowadzone przez Afgańczyków posiadających odpowiednie wykształcenie i doświadczenie. Taką samą taktykę zastosowano podczas przeprowadzania szkoleń w ramach projektów PRT Ghazni w 2009 roku.
Ostatni dział to projekty polegające na budowaniu świadomości prawnej
obywateli26 . Działania podejmowane przez PRT polegały na popularyzacji
państwowego wymiaru sprawiedliwości, konstytucji i praw człowieka. Uświadamianie społeczeństwa, podobnie jak szkolenia dla urzędników, nie mogły
być prowadzone bezpośrednio przez PRT. W tym przypadku nawiązano bliską współpracę z Departamentem Sprawiedliwości w mieście Ghazni. Zaobserwowano wśród pracowników tej instytucji ogromną chęć do popularyzowania prawa. Z inspiracji specjalisty PRT rozpoczęły się dwa projekty: emisja
prokuratury i sądów funkcjonujących w Ghazni. Natomiast w miejscowym więzieniu po wybudowaniu warsztatu
stolarskiego z inicjatywy PRT uruchomiono program resocjalizacyjny polegający na przyuczaniu więźniów do
zawodu stolarza.
25
Szerzej na temat projektu PRT Ghazni zob.
http://www.isaf.wp.mil.pl/pl/1_791.html [dostęp 10.09.2014r.]
26
PRT Ghazni na masową skalę dystrybuowało dostarczone przez ONZ i USAID materiały popularyzujące
prawa człowieka, wiedzę na temat państwa oraz materiały na temat korupcji. Z inicjatywy specjalisty ds. prawnych PRT Ghazni rozpoczęto nadawanie w miejscowej rozgłośni audycji na temat praw człowieka. W popularyzację wiedzy o państwie i prawach obywatelskich włączyli się również niektórzy lokalni mułłowie. Szerzej zob.
http://www.isaf.wp.mil.pl/pl/1_619.html dostęp [10.09.2014r.]
39
programów na temat konstytucji i praw człowieka w lokalnej rozgłośni oraz
informowanie o prawach obywatelskich w meczetach27 . Nie udało się niestety
zbadać jakiej jakości były informacje przekazywane przez mułłów. Według
zapewnień pracownika Departamentu Sprawiedliwości treść była podobna do
tych emitowanych w lokalnej rozgłośni28 .
Rola podmiotów nieafgańskich przy realizacji projektów szkoleniowych
czy dotyczących budowania świadomości prawnej powinna ograniczać się do
wsparcia instytucji i ekspertów afgańskich. Natomiast siły zbrojne, tak jak
miało to miejsce w przypadku PRT Ghazni, mogą pośredniczyć między lokalną społecznością a podmiotami międzynarodowymi, takimi jak ONZ (misja UNAMA) czy organizacje pozarządowe. Wyczucie czasu i miejsca przez
żołnierzy i pracowników uczestniczących w misji stabilizacyjnej jest konieczne
do osiągnięcia jednego z podstawowych celów działania niekinetycznego - zyskania przychylności miejscowej ludności.
Ważne dla misji ISAF było wnikliwe poznanie Afganistanu, a dzięki
temu odbudowa państwa w atmosferze współpracy i współdziałania dla osiągnięcia wspólnego celu, jakim jest stabilizacja29 . Filozofię działania takich
pododdziałów jak PRT przedstawić można w następujący sposób: jesteśmy, pomagamy, wspieramy, współpracujemy, nie ingerujemy w sprawy wewnętrzne.
4. Praktyczne problemy wzmacniania rządów prawa
w Afganistanie
Problemy, na jakie napotyka się w czasie realizowania projektów rozwojowych w ramach misji stabilizacyjnej najczęściej związane są z bezpieczeństwem. Mimo tego, że misja stabilizacyjna z zasady nie jest misją wojenną
to jednym z kluczowych jej elementów jest prowadzenie działań bojowych
przeciwko rebeliantom. Z tego też powodu zawsze należy liczyć się z podjęciem przez drugą stronę aktów odwetowych i dążeniem do destabilizacji
sytuacji w kraju. Pododdziały takie jak PRT wykonują znaczną część postawionych zadań poza miejscem dyslokacji. Gromadzenie informacji na temat
potrzeb społeczeństwa odbywa się podczas bezpośrednich spotkań w różnych
27
Meczety są nie tylko miejscami modlitw, ale również centrami życia kulturalnego i edukacyjnego. Z relacji
dyrektora Departamentu Sprawiedliwości w Ghazni wynikało, że porozumiał się on z kilkoma mułłami w Ghazni,
którzy zobowiązali się do wygłaszania kwestii na tematy prawne po piątkowych modlitwach. Zachowanie takie
zarówno dyrektora Departamentu Sprawiedliwości, jak również mułłów świadczy o wysokim poczuciu odpowiedzialności za własne państwo. Zauważyć jednak należy, że ówczesny dyrektor Departamentu Sprawiedliwości
wywodził się z plemienia hazarskiego, które uważane jest za postępowe.
28
Treść audycji radiowych była konsultowana ze specjalistą PRT ds. prawnych.
29
D. Brążkiewicz, Z. Śliwa, Azja – konflikty i zagrożenia bezpieczeństwa, Warszawa 2011, s. 82.
40
miejscach na terenie prowincji. Ważne jest zatem takie zorganizowanie przejazdu i pobytu poza bazą, aby nie stanowiło to zagrożenia tak dla polskiego
personelu jak i ludności cywilnej. Mimo zaangażowania i profesjonalizmu
w 2011 roku w wyniku wybuchu improwizowanego ładunku wybuchowego30
zginęło 5 żołnierzy z grupy ochrony specjalistów PRT Ghazni31 .
Poruszanie się po Afganistanie może być również utrudnione z przyczyn
naturalnych. Afganistan jest krajem górzystym z bardzo słabo rozwiniętą
siecią dróg, wobec czego w okresie wiosennych i jesiennych roztopów dojazd
do niektórych rejonów bywa często niemożliwy. Innym problem logistycznym
występującym na misjach stabilizacyjnych jest konflikt priorytetów pododdziałów. Inne priorytety mają zgrupowania bojowe, a inne np. PRT. Ograniczona liczba pojazdów może uniemożliwić swobodną realizację zadań pododdziałom niekinetycznym. Zrozumiałą zasadą jest, że pierwszeństwo mają
te działania realizowane podczas misji, które zapewniają bezpieczeństwo ludności i wpływają na poprawę sytuacji.
Z uwagi na tradycjonalizm znacznej części społeczeństwa afgańskiego
i specyfikę projektów rozwojowych dotykających często kluczowych dla danej
społeczności zagadnień spotkać się można z niechęcią lub nawet odrzuceniem
oferowanej pomocy. W najgorszym wariancie projekty mogą być sabotowane
np. może dochodzić do kradzieży lub niszczenia zakupionego w ramach projektu mienia. W kraju islamskim można również napotkać opór ze strony
miejscowych mułłów. Współpraca z zachodnimi żołnierzami lub organizacjami może być przez nich potępiana. Wiele jednak zależy od podejścia
samych duchownych do odbudowy własnego kraju oraz wyczucia i delikatności pracowników organizacji oferujących pomoc.
W praktyce można napotkać jeszcze jeden dość interesujący problem.
Poszczególne departamenty administracji afgańskiej posiadają stosunkowo
dużą autonomię i pomiędzy ich dyrektorami może dochodzić do konfliktów
o podłożu najczęściej finansowym. Podczas omówionego wyżej projektu
polegającego na popularyzacji wiedzy na temat prawa doszło do konfliktu
pomiędzy dyrekcją Departamentu Sprawiedliwości, odpowiedzialnego za merytoryczne przygotowanie audycji, a dyrekcją Departamentu Kultury i Informacji, odpowiedzialnym za emisję w państwowej rozgłośni przygotowanej
audycji. Skutek oczywiście mógł być tylko jeden, a więc zawieszenie realizacji tego projektu do czasu osiągnięcia porozumienia. Tego typu konflikty
30
Improwizowany ładunek wybuchowy (Improvised Explosive Device, IED) – prowizoryczna mina pułapka
wybuchająca pod wpływem nacisku lub przez zdalne odpalenie.
31
O zdarzeniu donosiły polskie media: http://www.tvp.info/5976498/pieciu-polakow-zginelo-w-afganistanie
[dostęp 10.09.2014r.].
41
powinny być rozwiązywane przez samych Afgańczyków bez ingerencji, nawet
w roli mediatora, specjalistów PRT.
Naturalnym problemem występującym w państwach upadłych jest przestępczość pospolita niemająca charakteru religijnego czy ideologicznego. Kradzieże, wyłudzenia, akty wandalizmu, czy porwania pracowników pracujących dla sił koalicji są często dokonywane przez zwykłych przestępców, którzy
w takim państwie jak Afganistan czują się bezkarni.
Wyżej wymienione problemy, na jakie napotyka się w trakcie misji mogą
wpływać na realizację postawionych zadań, mogą je zniweczyć lub w najlepszym wypadku znacznie ograniczyć. Wydawać by się mogło, że odstąpienie
od realizacji niektórych projektów pomocowych i rozwojowych nie pociąga
za sobą żadnych konsekwencji. Tymczasem społeczeństwo afgańskie mogło
przez to stracić szansę na rozwój, a państwa zaangażowane w pomoc stracić
wizerunkowo. Zatem słuszna po części wydaje się uwaga D. Kozerawskiego,
że ograniczone powodzenie działań m.in. PRT wpłynęło na utrwalenie stanu
upadłości Afganistanu32 .
Podsumowanie
Zagrożenia bezpieczeństwa na świecie wymagają od społeczności międzynarodowej szybkiej i zdecydowanej reakcji. Współcześnie niewystarczające jest wysłanie wojska w ramach misji rozjemczej, pokojowej czy stabilizacyjnej. Współczesne wojny rozgrywane bywają wśród społeczeństw33 . Społeczeństwo afgańskie stało się ofiarą właśnie takiego współczesnego konfliktu.
Społeczność międzynarodowa została zmuszona do podjęcia działań mających na celu pojmanie terrorystów, którzy dopuścili się ataku na USA
i odsunięcie od władzy w Afganistanie sprzyjających terrorystom talibów34 .
Same działania militarne w długofalowej perspektywie okazać by się mogły
jednak niewystarczające do zapewnienia stabilizacji w państwie. Misje tego
rodzaju wymagają, aby siły zbrojne były przygotowane do prowadzenia działań bojowych, ale i humanitarnych czy wspomagających państwo, w jakim
konflikt się toczy.
32
D. Kozerawski, Wysiłki międzynarodowe w stabilizacji państwa upadłego na przykładzie Afganistanu w latach 2002-2010, [w:] Problem upadku państw w stosunkach międzynarodowych, red. R. Kłosowicz i A. Mania,
Kraków 2012, s. 245.
33
Wojna wśród społeczeństw to wg Ruperta Smitha wojna, w której nie ma wyodrębnionego pola bitwy, może
nie być armii, wojna prowadzona jest wśród cywilów, przeciwko cywilom lub w obronie cywilów. Paradygmatowi
wojny wśród społeczeństw przeciwstawia historycznie wcześniejsze paradygmat wojny przemysłowej i paradygmat
zimnowojenny. Zob. R. Smith, op. cit., s. 24.
34
S. Koziej, Zmiany w strategii i taktyce wojskowej w pozimnowojennych kryzysach i konfliktach zbrojnych,
[w:] Świat współczesny wobec użycia siły zbrojnej. Dylematy prawa i polityki, red. J. Kranz, Warszawa 2009,
s. 307.
42
Odbudowa państwa, jego gospodarki, służby zdrowia, oświaty, systemu
prawnego, infrastruktury ma znaczenie dla powodzenia całej misji, w tym
również do zdobycia przychylności społeczeństwa (wojna o serca i umysły).
Proces budowania i wzmacniania rządów prawa jest elementem nieodzownym misji stabilizacyjnej. Trudno jest wyobrazić sobie stabilizację bez
praworządności. Obywatele muszą czuć, że ich państwo spełnia swoją rolę,
muszą temu państwu zaufać i w nie wierzyć. Inspiracja ze strony społeczności
międzynarodowej przejawiająca się w działaniach takich zespołów jak PRT
jest elementem uzupełniającym szereg działań stabilizujących. Z drugiej
strony trudno jest wyobrazić sobie realizację wielu projektów pomocowych,
m.in. tych wymienionych powyżej, bez wsparcia sił zbrojnych.
Bibliografia
1. Barfield T., Afghan customary law and its relationship to formal judicial institutions, Waszyngton 2003.
http://www.usip.org/sites/default/files/file/barfield2.pdf
dostęp 10.09.2014 r.
2. Brążkiewicz D., Śliwa Z., Azja - konflikty i zagrożenia bezpieczeństwa,
Warszawa 2011.
3. Bursztyński A., Współpraca cywilno-wojskowa w ramach wielonarodowych misji wojskowych w państwach upadłych, [w:] Problem upadku
państw w stosunkach międzynarodowych, red. R. Kłosowicz, A. Mania,
Kraków 2012.
4. Kałkowski W., Działania kinetyczne i niekinetyczne polskich kontyngentów wojskowych [w:] Działania stabilizacyjne - aspekty strategiczne,
pod red. D. Kozerawskiego, AON, Warszawa 2011.
5. Kozerawski D., Wysiłki międzynarodowe w stabilizacji państwa upadłego na przykładzie Afganistanu w latach 2002-2010, [w:] Problem
upadku państw w stosunkach międzynarodowych, red. R. Kłosowicz
i A. Mania, Kraków 2012.
6. Koziej S., Zmiany w strategii i taktyce wojskowej w pozimnowojennych
kryzysach i konfliktach zbrojnych, [w:] Świat współczesny wobec użycia
siły zbrojnej. Dylematy prawa i polityki, red. J. Kranz, Warszawa 2009
7. Morawski L. Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2002.
8. Morawski L., Główne problemy współczesnej filozofii prawa. Prawo
w toku przemian, Warszawa 2005.
9. Piekarowicz R., Cień Amanullaha, Warszawa 1984.
43
10. Smith R., Przydatność siły militarnej. Sztuka wojenna we współczesnym świecie, Warszawa 2010.
11. Tamanaha B. Z., On the rule of law. History, Politics, Theory,
New Jork 2009.
12. Zmierczak M., Kształtowanie się koncepcji państwa prawnego na przykładzie niemieckiej myśli polityczno-prawnej, [w] : Polskie dyskusje
o państwie prawa, pod red. S. Wronkowskiej, Warszawa 1995
13. Justice for All. A comprehensive needs analysis for justice
in Afghanistan, Ministerstwo Sprawiedliwości, Kabul 2005.
http://issat.dcaf.ch/eng/Home/Community-of-Practice/Resource-Library/Policy-a
Research-Papers/Justice-for-All-A-ComprehensiveNeeds-Analysis-for-Justice-in-Afghanistan, dostęp 20.10.2014 r.
14. Doktryna działań lądowych Armii Stanów Zjednoczonych - Unified land
operations ADP 3-0, Waszyngton 2011.
http://armypubs.army.mil/doctrine/dr_pubs/dr_a/pdf/adp3_0.pdf
dostęp 10.09.2014 r.
15. Konstytucja Islamskiej Republiki Afganistanu
http://www.afghanembassy.com.pl/afganistan/konstytucja
dostęp: 20.10.2014 r.
16. http://www.tvp.info/5976498/pieciu-polakow-zginelo-w-afganistanie
dostęp 10.09.2014 r.
17. http://www.isaf.wp.mil.pl/pl/1_619.html dostęp 10.09.2014 r.
18. http://www.isaf.wp.mil.pl/pl/120.html dostęp 10.09.2014 r.
19. http://www.isaf.wp.mil.pl/pl/1_791.html dostęp 10.09.2014 r.
20. http://www.isaf.wp.mil.pl/pl/120.html dostęp 10.09.2014 r.
44
Abstract
Jacek Mrowiński
Strengthening the rule of law - nonkinetic effects of military
forces in conditions of the stabilization mission on the example
of the mission in Afghanistan
Noncinetic actions of the armed forces in Afghanistan are not just
a short-term propaganda activities or humanitarian assistance. Among Polish
military forces was established Provincial Reconstruction Team Ghazni.
PRT objectives were to improve security, to extend the authority of the
Afghan central government, and finally to facilitate reconstruction.
PRT Ghazni realized long-term projects aimed at strengthening the judiciary
and the government. The main task of the mission was to prepare Afghan
authorities to govern their state after leaving Afghanistan by ISAF troops.
The reconstruction of the Afghan state consisted of building and strengthening the rule of law. Polish Army for several years, its presence has
carried out aid and reconstruction projects to a legal sector.
The article presents the research on the involvement of the international
community, including the Polish armed forces, in the reconstruction process and strengthening the rule of law in the country devastated by conflicts
and fundamentalist regime. Theoretical considerations on the rule of law
in Afghanistan has been clashed with the practice of the stabilization mission.
Key words: noncinetic actions, military forces, stabilization mission
45
Honorata Bezat 1
Wpływ synergii zagrożeń społecznych na stan
bezpieczeństwa wewnętrznego państwa
Streszczenie
Synergia zagrożeń bezpieczeństwa państwa w sposób szczególny widoczna
jest w jednym z najważniejszych segmentów tegoż bezpieczeństwa, w sferze
społecznej, socjalnej. Elementy składowe tej sfery, a więc: bezrobocie, migracja, czy ubóstwo wywierają znaczący wpływ na społeczny odbiór poczucia
bezpieczeństwa.
Jednoczesne występowanie negatywnych zjawisk w wymienionych wcześniej obszarach bezrobocia, migracji oraz ubóstwa powoduje społeczną kumulację negatywnych ocen stanu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa.
Dlatego też w artykule przedstawiono, w niezbędnym zakresie, przyczyny
wystąpienia synergii zagrożeń oraz możliwe, negatywne skutki w dłuższej perspektywie czasu dla społecznej polityki państwa, a więc także i ogólnego stanu
bezpieczeństwa wewnętrznego.
Słowa kluczowe: bezpieczeństwo społeczne, synergia zagrożeń
Wstęp
Bezpieczeństwo publiczne, będące jednym z segmentów bezpieczeństwa
wewnętrznego państwa, wyjaśniane jest jako ogół warunków i instytucji chroniących życie, zdrowie i mienie obywateli oraz majątek ogólnonarodowy,
ustrój społeczny i suwerenność państwa przed zjawiskami groźnymi dla ładu
prawnego2 . Inna definicja zawęża zakres znaczeniowy analizowanego pojęcia do bezpieczeństwa socjalnego, które daje realne gwarancje zaspokojenia
potrzeb socjalnych jednostek i rodzin, zabezpieczające przed niedostatkiem
lub obniżeniem poziomu życia spowodowanego głównie tak zwanym ryzykiem
socjalnym oraz innymi zdarzeniami losowymi3 .
1
Mgr Honorata Bezat, doktorantka na Wydziale Politologii UMCS Lublin
2
Encyklopedia powszechna PWN t. 4, Warszawa 2009, s. 49.
Tamże, s. 49.
3
47
Wszystkie rodzaje zagrożeń występujących w sferze bezpieczeństwa państwa - a więc: socjalne, publiczne, militarne, ogólnonarodowe - są ze sobą
nierozerwalnie związane, dlatego też rozważając zagadnienie bezpieczeństwa
społecznego, wymieniając jego elementy, powinniśmy zastanowić się, które
z nich uznać można za przesłanki umożliwiające postawienie realnej diagnozy stanu bezpieczeństwa wewnętrznego, w szczególności zaś pozwalające
dostrzec jego ewentualne osłabienie. Przystępując do oceny i diagnozy, powinniśmy wskazać źródła tych zagrożeń, a więc oszacować, czy potencjalne
niebezpieczeństwo wynika z aktualnego stanu gospodarki, kondycji służby
zdrowia, czy też winne są im inne determinanty kształtujące poziom bezpieczeństwa społecznego.
Mając na uwadze powyższe, w niniejszych rozważaniach postaram się
wskazać możliwe rodzaje zagrożenia bezpieczeństwa społecznego. Spróbuję
także określić, na ile polityka społeczna państwa - kształtująca bezpieczeństwo
społeczne, a więc także bezpieczeństwo wewnętrzne państwa - może kreować
zjawisko synergii negatywnej. Za najważniejsze czynniki tej ostatniej uznałam: bezrobocie, migrację, ubóstwo i zachwianie bezpieczeństwa zdrowotnego, gdyż ich jednoczesne zaistnienie powoduje odczuwalny spadek poczucia bezpieczeństwa społecznego, co przekłada się na ogólny negatywny odbiór
bezpieczeństwa wewnętrznego państwa.
1. Definicja pojęcia bezpieczeństwo społeczne
W powszechnym, społecznym odbiorze za główne współczesne zagrożenia w wymiarze światowym uważa się tradycyjnie: zagrożenie bezpieczeństwa militarnego, ekonomicznego, ekologicznego czy politycznego, przy czym
każde z nich obejmuje cały zespół czynników wpływających na ich istotę.
Niezależnie od wymienionych rodzajów niebezpieczeństw w sferze społecznej
każdego państwa - a więc i w Polsce - niezmiennie występują zjawiska, które
powodują, że poczucie bezpieczeństwa społecznego może zostać zachwiane
na skutek występowania takich zjawisk, jak: zagrożenie terroryzmem, przestępczość zorganizowana, a nawet migracje ludności, a także zachwianie bezpieczeństwa socjalnego, w ogólnym zarysie odnoszącego się do podstaw istnienia społeczeństwa w sensie biologicznym i bytowym4 . o bezpieczeństwie
socjalnym będzie jeszcze mowa, wcześniej jednak warto wyjaśnić podstawowe
pojęcia: bezpieczeństwa i bezpieczeństwa społecznego, stanowiącego zasad4
J. Gierszewski, Społeczne zagrożenia (social security) bezpieczeństwa społecznego, [w:] Nauka o bezpieczeństwie. Istota, przedmiot badań i kierunki rozwoju. Studia i materiały, red. L. Grochowski, A. Letkiewicz,
A. Misiuk, Szczytno 2011, s. 281.
48
niczy temat niniejszych rozważań.
Bezpieczeństwo najprościej można zdefiniować jako egzystencjalną potrzebę jednostek, grup społecznych oraz państw 5 . Jeżeli więc przychodzi nam
oceniać stan bezpieczeństwa społecznego w jakimś kraju, to za jeden z najważniejszych jego aspektów musimy uznać stan bezpieczeństwa narodowego,
który swoim zakresem obejmuje głównie takie elementy, jak: istnienie społeczeństwa w określonych ramach kulturowych, przetrwanie, poczucie stabilności, poczucie całości i tożsamości, niezależności, ochrony poziomu i jakości
życia. Bezpieczeństwo jest więc główną potrzebą państw, a także istniejących systemów międzynarodowych. Brak niektórych tylko z wymienionych
elementów natychmiast może powodować poczucie zagrożenia bezpieczeństwa
w określonym społeczeństwie 6 .
Najważniejszą rolę w kształtowaniu odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa społecznego odgrywa państwo, które jako odrębny organizm funkcjonujący w świecie, wykonujący ustawowe funkcje wynikające z ustroju demokratycznego, działa również w obszarze bezpieczeństwa społecznego. Na stan
bezpieczeństwa społecznego, czy też na pojawienie się zagrażających mu zjawisk, bezpośredni wpływ mają działania oraz decyzje instytucji i organów
państwowych, których nadrzędnym celem jest realizacja prawnego obowiązku
zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa całemu społeczeństwu,
poszczególnym jego grupom czy też każdej jednostce będącej składową częścią tego społeczeństwa7 .
Jako instytucja wykonująca swoje zadania przez odpowiednie kształtowanie polityki społecznej i socjalnej, państwo pełni niejako wobec społeczeństwa funkcje usługowe. Funkcje te - zarówno wobec jednostki, jak
i całych grup społecznych - opierają się między innymi na organizowaniu odpowiedniej przestrzeni politycznej i gospodarczej. Podejmowane we wszystkich segmentach państwa działania w wymiarze wewnętrznym i zewnętrznym
winny być nakierowane na dobro społeczeństwa, zaspokajanie potrzeb ludności, która oczekuje, że państwo będzie wspierać ją w realizacji własnych
dążeń i interesów, nawet jednostkowych. Właściwa odpowiedź na te oczekiwania powoduje, że bezpieczeństwo społeczne w kraju osiąga odpowiedni
poziom, co w efekcie eliminuje poczucie zagrożenia bezpieczeństwa społecz5
Tamże, Postrzeganie bezpieczeństwa na podstawie przeglądu definicji, [w:] Metodologia badań bezpieczeństwa
narodowego. Bezpieczeństwo 2010, t. 1, red. P. Sienkiewicz, M. Marszałek, H. Świeboda, Warszawa 2010, s. 88-89.
6
R. Zięba, Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych, „Sprawy Międzynarodowe”, 1989, z. 10, s. 50.
7
R. Jakubczak, J. Flis (red.), Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku: wyzwania i strategie, Warszawa
2006, online: http://stosunki-miedzynarodowe.pl/bezpieczenstwo/797bezpieczenstwo-spoleczne-w-polsce, dostęp dn. 10.10.2013.
49
nego, kształtując stosowny stan bezpieczeństwa wewnętrznego państwa8 .
Pożądany poziom bezpieczeństwa społecznego to brak poczucia społecznego zagrożenia, a więc stabilizacja w sferze politycznej, militarnej, gospodarczej, zdrowotnej - w tych filarach, które decydują o stanie tego bezpieczeństwa9 . Inaczej mówiąc, bezpieczeństwem społecznym możemy nazwać
brak zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych w państwie, jako że poczucie
braku zagrożenia obywateli w organizmie każdego państwa odbierane jest
jako swego rodzaju bezpieczeństwo10 .
Jednym z najważniejszych elementów bezpieczeństwa społecznego jest
bezpieczeństwo socjalne obywateli, które w swojej istocie jest najbardziej
zagrożoną sferą społeczną, a to na skutek występowania wielu niepokojących
czynników, takich jak: zagrożenie ubóstwem, choroby, bezrobocie, przestępczość czy migracja zarobkowa11 . Troska o bezpieczeństwo społeczne w jego
segmencie socjalnym polega - jak wspomniałam - na nieustannym dążeniu
do zabezpieczenia określonych potrzeb ludności. Chodzi tu przede wszystkim
o zapewnienie oraz ochronę podstaw egzystencji społecznej w jej najbardziej
wrażliwych obszarach, jakimi są niewątpliwie: zaspakajanie potrzeb nie tylko
materialnych, ale i też duchowych, wspieranie jednostek społecznych w ich
realizacji indywidualnych aspiracji życiowych, które mogą i powinny być materializowane poprzez stwarzanie warunków do rozwoju nauki, pracy, właściwą ochronę zdrowia oraz zapewnienie gwarancji emerytalnych12 . Jeszcze
inną wykładnię analizowanego terminu daje stworzona w roku 1984 definicja
Ilo, według której bezpieczeństwo socjalne jest to ochrona, którą dostarcza
społeczeństwo swoim członkom poprzez zapobieganie ekonomicznej i społecznej nędzy, która może być spowodowana redukcją zarobków, chorobą,
macierzyństwem, dyskryminacją w sektorze zatrudnienia, bezrobociem, niepełnosprawnością, podeszłym wiekiem i śmiercią13 .
Niestety, rzeczywistość pokazuje, że ochrona ta jest często niewystarczająca. Dowodzi tego nagromadzenie niepokojących zjawisk dotyczących
sfery socjalnej, które w znacznym stopniu rzutują na stan bezpieczeństwa
wewnętrznego państwa.
8
Tamże.
J. Gierszewski, Społeczne zagrożenia . . . , s. 281.
10
R. Jakubczak, J. Flis (red.), dz. cyt.
11
M. Leszczyński, Bezpieczeństwo społeczne a współczesne państwo, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki
Wojennej” 2011, nr 2, s. 124-125.
12
A. Skrabacz, Bezpieczeństwo społeczne, [w:] Bezpieczeństwo narodowe . . . , s. 413.
13
J. Gierszewski, Społeczne zagrożenia . . . , s. 281.
9
50
2. Negatywna synergia segmentów bezpieczeństwa społecznego jako zagrożenie podstaw stanu bezpieczeństwa wewnętrznego
państwa
We wszystkich społeczeństwach - także w Polsce - pojawiają się coraz
częściej zagrożenia godzące w podstawy bezpieczeństwa społecznego. Przed
transformacją ustrojową instytucje państwowe w naszym kraju niemalże w całości zaspakajały potrzeby społeczne we wszystkich aspektach. Oczywiście
pewne elementy bezpieczeństwa społecznego traktowano przy tym w sposób szczególny, państwo działało bowiem niekiedy na szkodę samego społeczeństwa. Takimi elementami były zapewne wszelkie formy ograniczeń swobód demokratycznych, a więc wolności słowa, działalności politycznej i wiele
innych ograniczeń w tych kwestiach. Obecnie - w czasach pełnej demokracji,
stowarzyszenia Polski z Unią Europejską i uczestnictwa w strukturach Układu
Atlantyckiego NATO - zagrożenia bezpieczeństwa społecznego kształtują się
zgoła inaczej. Państwo w ramach strategii bezpieczeństwa społecznego realizuje politykę społeczną i socjalną za pomocą swoich instytucji14 .
Zagrożenia bezpieczeństwa społecznego to dziś najczęściej skutek braku
lub niedostatku środków do utrzymania. Szczególne miejsce zajmują tu
tzw. ryzyka socjalne związane z: niepełnosprawnością, chorobą, starością czy
śmiercią jedynego żywiciela rodziny, a także ogromne migracje na podłożu
społeczno-ekonomicznym; bezrobocie, stale oscylujące na wysokości kilkunastu procent; zagrożenie ubóstwem; bezpieczeństwo zdrowotne15 . Oczywiste
jest, że liczba czynników, które przez swoje występowanie w sferze społecznej obniżają znacząco poczucie bezpieczeństwa społecznego, jest znacznie
większa, lecz w niniejszych rozważaniach - za względu na ograniczone ramy
objętościowe - skupimy się jedynie na zagadnieniach, które uznałam za najważniejsze, a więc na wymienionych już zjawiskach, jakimi są: migracja,
bezrobocie, zagrożenie ubóstwem, a także zachwianie bezpieczeństwa zdrowotnego. Elementy te uważam za powiązane ze sobą, współzależne, tworzące
tak zwane zjawisko synergii.
14
15
K. Wojtaszczyk, Kompendium wiedzy o państwie, Warszawa 1995, s. 22-24.
J. Gierszewski, Społeczne zagrożenia. . . , s. 282-283.
51
Migracje
Migracje obywateli Polski, spowodowane czynnikami ekonomiczno-społecznymi, są zjawiskiem znanym w historii naszego kraju już od okresu międzywojennego, kiedy to za chlebem - głównie do Ameryki - wyjeżdżało bardzo
dużo ludzi. Nasiliły się one za sprawą zmian ustrojowych i społecznych po
1989 roku, a szczególnie intensywne stały się po przystąpieniu Polski do Unii
Europejskiej - z chwilą, gdy otworzyły się dla naszych obywateli rynki pracy
w krajach Wspólnoty. Przez kolejne lata naszego uczestnictwa w strukturach Unii należące do niej kraje zmniejszały restrykcje ograniczające napływ
imigrantów poszukujących pracy. Taka polityka sprzyjała kolejnym falom
migracji, w związku z czym z roku na rok rosła liczba Polaków wyjeżdżających z kraju. Jak wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego, w roku
2007 w poszukiwaniu pracy wyjechało za granicę 2,27 mln osób. Choć w 2009
roku liczba ta zmniejszyła się o 340 tys., to - jeśli wierzyć źródłom „Rzeczpospolitej”, potwierdzonym przez GUS - obecnie liczba emigrantów ciągle
rośnie. W końcu 2012 roku poza granicami Polski było 2,13 mln Polaków o 70 tys. więcej niż w 2011 roku i aż o 130 tys. więcej niż w 2010 roku. Tak
więc emigrantów przybywa już trzeci rok z rzędu. Wyjeżdżający w większości
„za chlebem” Polacy zamiast- wedle zapowiedzi agend rządowych - wracać do
kraju, nadal zasilają szeregi Polonii za granicą. Najliczniejszą grupę emigrantów stanowią ludzie młodzi. Z 2 mln Polaków, którzy przebywają za granicą,
ponad 1,4 mln nie ukończyło 39 roku życia; w tej grupie jest 226 tys. dzieci
do piętnastego roku życia i około 726 tys. osób w wieku 25-34 lata16 .
Zjawisko migracji ludności uznać należy za zagrażające bezpieczeństwu
społecznemu naszego kraju - tym bardziej, że nieodłącznie wiąże się ono
z ryzykiem demograficznym, mającym istotny wpływ na bezpieczeństwo społeczne. Po pierwsze, w oczywisty sposób przekłada się ono na spadek przyrostu naturalnego. Jest to szczególnie niebezpieczne w czasach, kiedy przyrost
naturalny jest już i tak na niskim poziomie w związku z widocznym kryzysem w wymiarze globalnym. Dodatkowo kryzys polskiej rodziny, opartej na
wielowiekowej tradycji, jest sygnałem, że sfera bezpieczeństwa społecznego
w zatrważający sposób chyli się w stronę destabilizacji społecznej.
Migracja młodych ludzi i związane z nią zjawisko spadku przyrostu naturalnego w sposób automatyczny stwarzają ryzyko wystąpienia niekorzystnych zmian społecznych, np. starzenia się społeczeństwa. Sytuacja taka powoduje bardzo duże i coraz bardziej realne zagrożenie naszego bezpieczeństwa
16
Trwa wielka emigracja Polaków. GUS ukrywa dane,
online: http://wgospodarce.pl/informacje/7345-trwa-wielka-emigracja-polakow-gus-ukrywa-dane,
dostęp dn. 10.10.2013.
52
socjalnego ze względu na ryzyko załamania się polskiego systemu emerytalnego, a przez to znaczącego zubożenia warstwy obywateli będących w wieku
emerytalnym.
Bezrobocie
Zmiany społeczno-ustrojowe po 1989 roku swoim zasięgiem objęły także
sferę gospodarki i stosunków własnościowych. Pojawiło się wiele przedsiębiorstw funkcjonujących jako prywatne inicjatywy gospodarcze, które działały w innej aniżeli wcześniej strukturze produkcyjnej i własnościowej. To spowodowało w sposób automatyczny zmniejszenie nadmiernego przyrostu zatrudnienia we wszystkich niemalże sektorach, głównie zaś w przemyśle i rolnictwie, i przełożyło się na zagrażające bezpieczeństwu społecznemu zjawisko
bezrobocia.
Osoba bezrobotna to - zgodnie z polskim ustawodawstwem - obywatel
polski lub cudzoziemiec - członek rodziny obywatela polskiego, niezatrudniony
i niewykonujący innej pracy zarobkowej, zdolny i gotowy do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub
służbie albo innej pracy zarobkowej [. . . ], nieuczący się w szkole, z wyjątkiem
uczącego się w szkole dla dorosłych lub przystępującego do egzaminu eksternistycznego z zakresu tej szkoły lub w szkole wyższej, gdzie studiuje w formie
studiów niestacjonarnych, zarejestrowany we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy oraz poszukujący
zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej 17 .
W Polsce dużą rzeszę takich osób stanowią ludzie młodzi. Co gorsza,
młodych bezrobotnych przybywa wraz z cyklicznymi okresami kończenia
szkół. Nie od dziś bowiem znaną bolączką polskiej edukacji jest fakt, że
szkoły wypuszczają rokrocznie rzesze bezrobotnych absolwentów, gdyż poziom kształcenia rozmija się z oczekiwaniami rynku pracy, tak w Polsce, jak
i poza jej granicami. Co gorsza, w wielu przypadkach czas pozostawania bez
pracy jest długi, obserwuje się wzrost liczby bezrobotnych, którzy utracili
prawo do zasiłku18 .
Kilkunastoprocentowa stopa bezrobocia w naszym kraju, która dodatkowo - podobnie jak i w całej Unii Europejskiej - ma tendencje zwyżkowe,
bezpośrednio przekłada się na wzrost poczucia zagrożenia bezpieczeństwa
społecznego w Polsce. Zjawisko bezrobocia rodzi ogromne, negatywne skutki
17
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
DzU 2004, nr 99, poz. 1001.
18
A. Jabłońska, Skutki bezrobocia w Polsce, online:
http://www.profesor.pl/publikacja,21046,Artykuly, Skutki-bezrobocia-w-Polsce,
dostęp dn. 12.10.2013.
53
dla społeczeństwa, powoduje bowiem: duże koszty świadczeń socjalnych,
brak możliwości wykorzystania zdolności do pracy oraz poczucie zagrożenia
dla ludzi jeszcze pracujących, którzy żyją nieustannie w lęku przed utratą
zatrudnienia, a więc i podstaw egzystencji własnej i swojej rodziny. Taka sytuacja stwarza poczucie utraty podstawowego bezpieczeństwa społecznego,
socjalnego19 .
Warto ponadto zauważyć, że bezrobocie skutkuje także w szerszej skali,
staje się ono bowiem źródłem innych negatywnych czynników mających wpływ
na zagrożenie bezpieczeństwa społecznego. To właśnie brak zatrudnienia lub
lęk przed utratą pracy uznaje się za głównego winowajcę obserwowanych
obecnie zjawisk: migracji, spadku przyrostu naturalnego, ubożenia społeczeństwa, wzrostu przestępczości. W przypadku utrzymywania się dalszych
tendencji wzrostowych bezrobocia może ono także spowodować wystąpienia
społeczne w postaci fal demonstracji i strajków.
Zagrożenie ubóstwem
Naturalnym następstwem wyżej opisywanych negatywnych zjawisk społecznych jest zagrożenie ubóstwem społecznym, czyli stanem, kiedy określona
jednostka czy grupa społeczna, a więc ludzie i ich rodziny, odczuwają brak
dostatecznych środków materialnych do zaspokojenia podstawowych potrzeb
życiowych 20 .
Jakie są główne powody ubóstwa? Niewątpliwie jednym z najważniejszych czynników o nim decydującym jest oczywiście bezrobocie, jednak także
osoby pracujące nie zawsze są w stanie zapewnić godne utrzymanie sobie i rodzinie. Winne są temu niskie zarobki, rażąco odbiegające poziomem od tych,
jakie otrzymują osoby pracujące w krajach Unii Europejskiej. Przykładowo
we Francji średnia krajowa to ponad 3 000 euro, a więc ponad 12 000 zł, to
w Polsce średnia krajowa wynosi około 3 650 zł, przy czym płaca taka pozostaje w sferze marzeń większości obywateli. Przekłada się to w oczywisty
sposób na poziom życia Polaków. Jeżeli mielibyśmy posiłkować się wskaźnikami unijnymi, to na jedną osobę powinno przypadać minimum 750 zł na
osobę w gospodarstwie domowym, tymczasem ogromna liczba osób w naszym
kraju żyje z kwoty nawet o połowę niższej21 .
W Polsce skala zjawiska ubóstwa stale rośnie. W największym stopniu obejmuje ono obszary wiejskie, gdzie jedna osoba pracująca na małym
19
M. Jaśkiewicz, Skutki bezrobocia dla jednostki i rodziny,
online: http://www.rodon.radom.pl/doradztwo/ artykul_mj.pdf, dostęp dn. 12.10.2013.
20
Ubóstwo, [w:] Encyklopedia powszechna PWN t.28, Warszawa 2009, s. 76.
21
Jak wysokie jest w Polsce zagrożenie ubóstwem?, online: http://praca.wp.pl/title,Jak-wysokie-jest-w-Polsce
-zagrozenie-ubostwem,wid,12763132, wiadomosc.html, dostęp dn.12.10.2013
54
areale ziemi utrzymuje całą rodzinę. W obszarach biedy pracę ma zaledwie
co dziesiąty Polak. z krajów Unii Europejskiej w gorszej sytuacji są jedynie
obywatele Rumunii i Grecji22 .
Problem ubóstwa w Polsce dotyka nie tylko osób niemających żadnych
kwalifikacji, ale także tych z wyższym wykształceniem. z niedostatkiem,
który coraz częściej zasługuje na miano ubóstwa, borykają się najczęściej ludzie po 40. roku życia, ale odnotowuje się go również w przypadku około 23%
młodych osób, przed 30. rokiem życia23 . Szacuje się, że obecnie z pomocy
społecznej korzysta ponad 3,5 mln osób, w tym z zasiłków celowych ponad
1,9 mln osób. Raport GUS za rok 2010 mówi, że w Polsce ubóstwem stale jest
zagrożonych ponad 6,5 mln obywateli, czyli około 17% populacji24 . Tak duża
liczba osób narażonych na skrajną biedę to powód do obaw o własny los
także dla pozostałych obywateli, można więc powiedzieć, że jest to klasyczny
przykład zagrożenia bezpieczeństwa społecznego w Polsce.
Bezpieczeństwo zdrowotne
Ostatnie zagrożenie bezpieczeństwa społecznego w Polsce, na jakie chciałabym zwrócić uwagę w niniejszych rozważaniach, dotyczy sfery bezpieczeństwa zdrowotnego, jednej z najbardziej negatywnie postrzeganych w naszym
kraju. Życie i zdrowie każdego obywatela Polski ma wartość nie tylko z punktu
widzenia medycznego i moralnego, ale też w wymiarze ekonomicznym, prawnym oraz politycznym. Są to też przede wszystkim wartości stojące na szczycie hierarchii wartości jednostki, a zatem poziom troski o nie to niewątpliwie
element interesującego nas poczucia bezpieczeństwa społecznego25 .
Choć pojęcie bezpieczeństwa zdrowotnego nigdy nie zostało jednoznacznie zdefiniowane, pewne przesłanki do właściwego jego rozumienia dał Sąd
Najwyższy, który - pochylając się nad kwestią definicji ustawowej odnośnie
sfery zdrowotnej - stwierdził, że: Każde naruszenie bezpieczeństwa zdrowotnego, pociągające za sobą lęk o stan zdrowia, stanowi w istocie zagrożenie
dobra osobistego w postaci zdrowia26 . z wypowiedzi tej wynika, że sfera
zdrowia obywatela jest w sposób normatywny przypisana do państwa, które
ma obowiązek troszczyć się o stan zdrowia obywateli, a więc społeczeństwa.
Potwierdzenie tego znajdujemy w Konstytucji RP, nakładającej na państwo
prawny obowiązek ochrony życia i zdrowia każdego człowieka znajdującego
22
Tamże.
Tamże.
24
J. Gierszewski, Społeczne zagrożenia. . . , s. 288-289.
25
I. Bernatem-Zaguła, Bezpieczeństwo zdrowotne podstawy prawne dbałości o stan zdrowia społeczeństwa,
[w:] Nauka o bezpieczeństwie. . . , s. 387.
26
Tamże, s. 390.
23
55
się na terenie RP27 .
Niestety, rzeczywistość niekiedy bardzo odbiega od teorii, a widoczny na
co dzień brak właściwej troski instytucji i organów państwowych o zdrowie
społeczne, powoduje wystąpienie poczucia zagrożenia bezpieczeństwa społecznego w zakresie zdrowia. Stale pojawiające się zawirowania związane
z samą opieką medyczną, jak i sferą refundacji leków skutkują naruszeniem
tej wrażliwej społecznie struktury, jaką jest opieka zdrowotna w Polsce, i wywołują w społeczeństwie polskim poważne zamieszanie. Przykładów na to
dostarczały całkiem niedawno media, nagłaśniając sprawę listy leków refundowanych. Kolejne wprowadzane rokrocznie zmiany w tym zakresie sprawiają, że tysiące ludzi z dnia na dzień zostaje pozbawionych podstawowych
medykamentów, na które po nowelizacji list refundacyjnych wielu z nich nie
stać.
Podsumowanie
Przedstawione tu w największym skrócie zjawiska będące zagrożeniami,
w znaczącym stopniu wpływają na stan i postrzeganie przez społeczeństwo
naszego kraju bezpieczeństwa społecznego i w połączeniu ze sobą wykazują
one efekt tak zwanej synergii. Występująca w określonych zjawiskach społecznych synergia przybiera zazwyczaj wartość dodatnią28 , zdarza się jednak
i tak że przyjmuje ona formę synergii negatywnej. Ta ostatnia jest nie tylko
znacznie rzadziej spotykana, ale wręcz trudna do uchwycenia, tym samym
zmierzenie jej efektów staje się dla badacza nie lada wyzwaniem29 .
W przypadku opisanych wyżej czynników wpływających na poczucie
bezpieczeństwa społecznego i na stan bezpieczeństwa wewnętrznego państwa
z pewnością możemy stwierdzić, że mamy do czynienia właśnie ze zjawiskiem
synergii negatywnej. Tezę taką łatwo udowodnić choćby poprzez odwołanie
się do poziomu przywołanych tu zjawisk - migracji, bezrobocia, zagrożenia
ubóstwem oraz zachwiania bezpieczeństwa zdrowotnego. Jest on tak wysoki,
a wzajemne oddziaływania tak widoczne, że możemy mówić o klasycznym
przypadku wystąpienia zjawiska synergii negatywnej. Każdy z czynników
będących częścią składową zjawiska synergii jest kompatybilny z każdym
innym czynnikiem, a suma ich oddziaływań negatywnych powiększona jest
27
Art. 68 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku.
Synergia - współdziałanie, kooperacja czynników skuteczniejsza niż suma ich oddzielnych działań - W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem,
Warszawa 2000, s. 484.
29
S. Łebkowski, Synergia w różnych dziedzinach życia,
online: http://synergia.blox.pl/html, dostęp dn. 14.10.2013.
28
56
o wartość ujemną każdego z osobna czynnika.
Trzeba zauważyć, że we wszystkich wymienionych obszarach bezpieczeństwa społecznego - bez względu na to, kto dokonuje badań, pomiarów czy
opracowań, nawet naukowych - przywołane zjawiska mają wskaźniki ujemne
w porównaniu z tymi, jakie odnotowano w okresie uznawanym za normalny,
a więc kiedy wskaźniki w wieloletniej średniej nie wywoływały większego niepokoju ani wśród naukowców, ani wśród kolejnych ekip rządowych. W chwili
obecnej nie da się już nie zauważyć alarmistycznych apeli kierowanych do
wszystkich partii, sfer naukowych, mediów o podejmowanie wysiłków zmierzających do uświadomienia społeczeństwu rzeczywistego poziomu zagrożenia bezpieczeństwa społecznego, jednak do chwili obecnej nikt nie przedstawił
jakichkolwiek propozycji rozwiązań mogących uzdrowić omawianą sytuację.
Biorąc pod uwagę powyższe, uważam, że tytuł niniejszej pracy jest w pełni
zasadny i należy obecnie mówić o negatywnym, sprzężonym działaniu czynników kształtujących bezpieczeństwo społeczne w Polsce, wywierającym duży
wpływ o wartości ujemnej na stan bezpieczeństwa wewnętrznego państwa.
Podsumowując zaprezentowane rozważania, trzeba dodać, że już wzajemne oddziaływania trzech pierwszych z wymienionych tu zjawisk zagrażających bezpieczeństwu społecznemu w Polsce - bezrobocia, migracji, zagrożenia ubóstwem - całkowicie wypełniają definicję synergii. Powiązany z nimi
czwarty element - zachwianie bezpieczeństwa zdrowotnego - jest w pewnym
sensie wynikiem występowania pierwszych trzech. W sytuacji, kiedy każdy
z czynników kształtujących stan bezpieczeństwa społecznego stanowi ujemną
wartość, następuje wzajemne ich wzmacnianie, a to z kolei przekłada się na
negatywny ich obraz i wpływa na ogólny stan bezpieczeństwa wewnętrznego
państwa.
57
Bibliografia
1. Encyklopedia powszechna, PWN, Warszawa 2009.
2. Grochowski L., Letkiewicz A., Misiuk A. (red.) Nauka o bezpieczeństwie. Istota, przedmiot badań i kierunki rozwoju. Studia i materiały,
Szczytno 2011.
3. Jabłońska A., Skutki bezrobocia w Polsce,
online: http://www.profesor.pl/publikacja,21046,Artykuly,
Skutki-bezrobocia-w-Polsce.
4. Jakubczak R., Flis J. (red.), Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI
wieku: wyzwania i strategie, Warszawa 2006,
online: http://stosunki-miedzynarodowe.pl/bezpieczenstwo/
797-bezpieczenstwo-spoleczne-w-polsce.
5. Jak wysokie jest w Polsce zagrożenie ubóstwem?,
online: http://praca.wp.pl/title,Jak-wysokie-jest-w-Polsce-zagrozenieubostwem,wid,12763132, wiadomosc.html.
6. Jaśkiewicz M., Skutki bezrobocia dla jednostki i rodziny,
online: http://www.rodon.radom.pl/doradztwo/ artykul_mj.pdf.
7. Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku.
8. Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych
z almanachem, Warszawa 2000.
9. Leszczyński M., Bezpieczeństwo społeczne a współczesne państwo,
„Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 2011, nr 2.
10. Łebkowski S., Synergia w różnych dziedzinach życia,
online: http://synergia.blox.pl/html.
11. Sienkiewicz P., Marszałek M., Świeboda H., Metodologia badań bezpieczeństwa narodowego. Bezpieczeństwo 2010, Warszawa 2010.
12. Trwa wielka emigracja Polaków. GUS ukrywa dane,
online: http://wgospodarce.pl/informacje/7345-trwawielka-emigracja-polakow-gus-ukrywa-dane.
13. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, DzU 2004, nr 99, poz. 1001.
14. Wojtaszczyk K., Kompendium wiedzy o państwie, Warszawa 1995.
15. Zięba R., Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych, „Sprawy Międzynarodowe” 1989, z. 10.
58
Abstract
Honorata Bezat
The impact of the synergy of society threats on the condition
of the state internal security
The synergy of the threats to the state security is particularly visible in
one of the most important sector of this security, i.e. in the social sector.
The elements of this sector such as unemployment, migration and poverty
wield considerable influence on social perception of the sens of security.
The simultaneous occurrence of negative phenomena in the mentioned
areas i.e. in unemployment, migration and poverty causes an accumulation
of negative assessments of the Condition of the state internal security.
Taking the said into consideration, in my speech (article, dissertation),
I would like to present, in the necessary scope, the reasons of the occurrence
of synergy of threats and the possible and negative results they may exert
on a social policy of a state and, therefore, on the State Internal Security
in general.
Key words: human security, synergy of threats
59
Adam Płaczek 1
Policja i jej rola w sytuacjach zagrożeń
Streszczenie
Przedstawiono poziomy działania i kierowania w trakcie wystąpienia sytuacji zagrożenia. Omówiono cztery fazy reagowania. Pokazano również
przebieg szkoleń policyjnych. Wskazano na wiodącą rolę policji w sytuacjach
zagrożeń.
Słowa kluczowe: policja, zagrożenia, bezpieczeństwo
1. Policja - instytucja służąca społeczeństwu
Rodowód słowa policja sięga starożytności, w której greckie słowo politeja
oznaczało zarządzanie miastem, zaś łacińskie słowo politia dotyczyło ogółu
funkcji państwowych. Pojęcie policja w formie, w jakiej przetrwało do czasów
współczesnych zostało sformułowane pod koniec XVIII wieku między innymi
w Landrechcie Pruskim2 . Znaczenie tego określenia było bardzo rozległe
i wyrażało, podobnie jak w starożytności ogół funkcji państwowych. Dopiero
w XIX wieku z policją zaczęto utożsamiać organ władzy służący wyłącznie
do zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego3 .
Współcześnie, policja jest instytucją powołaną przez państwo dla zapewnienia porządku i bezpieczeństwa, ochrony obywateli przed wszelkimi
formami łamania prawa, czy ustalonych zasad społecznego współżycia4 .
Polska policja, to utworzona na mocy Ustawy o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 roku, umundurowana i uzbrojona formacja służąca społeczeństwu
i przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Do podstawowych zadań policji należy
między innymi ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi
1
podkom. dr Adam Płaczek, Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie
2
S. Pieprzny, Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Kraków 2007, s. 9 – 10.
S. Pieprzny, Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Warszawa 2011, s. 11.
J. Marcinek (red.), Encyklopedia współczesna 1978 – 2004, Kraków 2004, s. 599.
3
4
61
zamachami naruszającymi te dobra5 . Policja jest jednym z najważniejszych
podmiotów powszechnego systemu ochrony ludności przed zagrożeniami6 .
Sprawne reagowanie na występujące zagrożenia oraz skuteczne działania mające na celu bezpośrednią pomoc poszkodowanej ludności kształtują jej ocenę
w polskim społeczeństwie.
Służebną rolę polskiej policji zauważyć można przede wszystkim w sytuacjach różnego rodzaju zagrożeń. Potencjał personalny, techniczny i infrastruktura sytuuje policję jako jedno z najważniejszych ogniw systemu bezpieczeństwa państwa. Podstawą prawną do użycia tego potencjału, w przypadku
wystąpienia sytuacji zagrożenia, jest art. 1 ustawy o policji, z którego wynika
obowiązek ochrony życia ludzi oraz ich mienia. Z punktu widzenia działań
policji, określenie sytuacji mających znamiona zagrożenia nie sprawia większej trudności. Do sytuacji tych zaliczyć można przede wszystkim katastrofy
i klęski żywiołowe7 .
Katastrofa – nagłe, niespodziewane zdarzenie powodującego zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi lub mienia o znacznej wartości. Wśród katastrof
można wyróżnić katastrofy komunikacyjne, budowlane, wybuchy oraz katastrofy zagrażające środowisku (awarie elektrowni, wycieki substancji toksycznych). Naturalne katastrofy nazywane klęskami żywiołowymi definiowane
są jako ekstremalne zjawisko naturalne, powodujące znaczne szkody na terenie objętym tym zjawiskiem, pozostawiające po sobie często zmieniony obraz
powierzchni ziemi. Zjawisko to powoduje również wysokie straty w gospodarce człowieka, może przemodelować stan przyrody a nawet zagrażać życiu
ludzkiemu. Do klęsk żywiołowych zalicza się między innymi:
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
powódź;
suszę;
rozległy pożar terenu;
trzęsienie ziemi;
obfite opady śniegu oraz lawiny śnieżne;
ekstremalny upał lub mróz, szczególnie w dłuższym okresie;
osuwiska ziemi.
Policjanci realizując nałożone na nich zadania, w przypadku wystąpienia zagrożeń, wykonują czynności związane z ochroną życia, zdrowia ludzkiego i mienia, we wszystkich płaszczyznach życia społecznego. Wypracowany przez wiele lat system zarządzania w czasie sytuacji zagrożenia sta5
6
7
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007r., nr 43, poz. 277 z późn. zm.) art. 1.
Z. Kozłowski, W. Nosek, Sytuacje kryzysowe, Piła 2008, s. 22.
J. Białas, Kierowanie siłami Policji w sytuacjach szczególnych, Słupsk 1996, s. 9.
62
nowi integralną część zarządzania państwem w sytuacjach kryzysowych. System ten oparty jest na podstawach prawnych oraz przyjętych założeniach
organizacyjnych. Obowiązujące w tym zakresie przepisy uzupełnione są
opracowanym przez ekspertów, zestawem policyjnych procedur postępowania w przypadku wystąpienia różnego rodzaju zagrożeń. Przyjęte procedury
są rozwiązaniami całościowymi – mogą mieć zastosowanie do każdego rodzaju zagrożenia. Przeprowadzona przez funkcjonariuszy Komendy Głównej
Policji analiza potwierdziła, że przyjęte rozwiązania proceduralne są przydatne i spełniają niezbędne wymagania. Niemniej jednak należy stwierdzić,
że w sytuacji zagrożenia działania wyłącznie funkcjonariuszy policji mogą
być niewystarczające. Sytuacja zagrożenia wymaga współpracy wielu służb
na wielu poziomach i wielu obszarach.
Działania policji w sytuacji zagrożeń
Działania policyjne podejmowane w trakcie wystąpienia zagrożenia zaczynają się (i zazwyczaj kończą) na poziomie interwencji przeprowadzanej
przez funkcjonariuszy będących w dyspozycji oficera dyżurnego komendy
powiatowej (miejskiej), czy komisariatu policji. Jeżeli funkcjonariusze interweniujący na miejscu zdarzenia ocenią, iż nie jest możliwe skuteczne działanie przy użyciu dostępnych im sił i środków, wówczas w tzw. trybie alarmowym dysponowane są na miejsce wystąpienia zagrożenia dodatkowe siły
i środki. Tak zorganizowaną już akcją policyjną dowodzi komendant powiatowy (miejski) policji. Jeżeli zasięg zagrożenia przekroczy obszar działania jednej komendy powiatowej (miejskiej) policji lub gdy akcja wymagała
będzie użycia dodatkowych sił i środków, wówczas komendant wojewódzki
policji organizuje operację policyjną, którą dowodzi osobiście. Dodatkowo
do zabezpieczenia operacji policyjnej powoływany jest tzw. sztab operacji.
Sztab operacji jest ogniwem pomocniczym, którego zadaniem jest usprawnienie procesu dowodzenia oraz ułatwienie osiągnięcie zamierzonego celu głównego, postawionego kierującemu operacją policyjną8 .
Przedstawione poziomy działania i kierowania w trakcie wystąpienia sytuacji zagrożenia odpowiadają funkcjonującej w policji podległości służbowej,
nazywanej również organizacją hierarchiczną.
W policji, zakres wykonywanych przez nią zadań w sytuacjach zagrożeń
dzieli się na cztery fazy.
8
Z. Kozłowski, W. Nosek, Sytuacje kryzysowe, Piła 2008, s. 16.
63
Faza zapobiegania – obejmuje działania eliminujące lub redukujące
prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń albo ograniczające ich skutki poprzez bieżącą analizę sytuacji mogących spowodować zagrożenie, czy przez
egzekwowanie przepisów prawa.
Faza przygotowania – przy współpracy z innymi służbami ratowniczymi opracowuje się plany określające sposób reakcji na zagrożenie (katastrofy naturalne, awarie techniczne). Organizuje się również własne, policyjne stanowisko dowodzenia i systemy łączności, aby w przypadku wystąpienia zagrożenia zapewnić realizację zadań nałożonych na policję, we współdziałaniu z organami administracji i innymi służbami. Jest to faza, w której
organizuje się również szkolenia, mające na celu przygotowanie do działań
w sytuacji zagrożenia. Opracowuje się także i wdraża systemy alarmowania
o wystąpieniu sytuacji zagrożenia funkcjonariuszy pełniących służbę w danej
jednostce policji.
Faza reagowania – zadania funkcjonariuszy skupiają się w pierwszej
kolejności na różnych formach niesienia pomocy poszkodowanym. Następnie
policjanci realizują zadania mające na celu ograniczenie wtórnych zniszczeń
i strat. Faza reagowania dzieli się na dwa etapy:
Etap pierwszy – czynności wstępne, to przyjęcie zgłoszenia o zagrożeniu,
weryfikację informacji, powiadomienie innych służb, skierowanie funkcjonariuszy we wskazany rejon celem rozpoznania zagrożenia i wykonania czynności zabezpieczających oraz postawienie w stan gotowości i skierowanie do
działań niezbędnych sił i środków.
Etap drugi – to alarmowanie i ostrzeganie ludności o zagrożeniu, utrzymywanie bezpieczeństwa i porządku publicznego w miejscu działań, ewakuacja i ochrona mienia oraz bezpośrednie czynności ratownicze. Działania
funkcjonariuszy na tym etapie obejmują:
◦ uzyskiwanie, przetwarzanie i przekazywanie informacji o zaistniałym
zdarzeniu na potrzeby kierowania, dowodzenia i współdziałania;
◦ przekazywanie poprzez policyjne systemy łączności oraz urządzenia rozgłaśniające informacji o zagrożeniach;
◦ udostępnianie systemów łączności innym organom i służbą ratowniczym
na potrzeby działań (pod warunkiem, iż urządzenia te obsługuje funkcjonariusz policji);
◦ alarmowanie specjalistów i ekspertów o zaistniałym zagrożeniu, a także
transportowanie ich w razie potrzeby do sztabów operacji lub na miejsce
zdarzenia;
◦ ochronę porządku w miejscach prac ekip ratowniczych;
64
◦ przeciwdziałanie tworzeniu się zbiegowisk i niedopuszczenie do pojawienia się paniki;
◦ egzekwowanie przestrzegania przepisów i poleceń kierujących działaniami ratowniczymi;
◦ odpowiednie oznakowanie terenu, na którym prowadzone są działania.
W przypadku, gdy na miejscu zdarzenia nie ma profesjonalnych służb ratowniczych, funkcjonariusze policji prowadzą także bezpośrednie działania
ratownicze, które obejmują między innymi:
◦ udzielanie pomocy podczas ewakuacji;
◦ udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym;
◦ udostępnianie środków transportowych na potrzeby działań ratowniczych;
◦ udostępnianie obiektów policyjnych na potrzeby działań ratowniczych9 .
Faza Odbudowy – jest ostatnią fazą działań policji w sytuacji zagrożenia. Zadania funkcjonariuszy skupiają się w tej fazie na zapewnieniu bezpieczeństwa i porządku w rejonie, w którym prowadzono akcję ratowniczą,
właściwej organizacji ruchu osób i pojazdów oraz wykonywaniu czynności
dochodzeniowo-śledczych. Działania prowadzone przez policjantów w tej fazie mają na celu przede wszystkim jak najszybsze przywrócenie stanu istniejącego przed wystąpieniem zagrożenia. Funkcjonariusze przeprowadzają
również oględziny miejsca zdarzenia, zabezpieczają ślady kryminalistyczne,
przesłuchują świadków, identyfikują ofiary oraz analizują przyczyny powstania zagrożenia. W efekcie tych działań policjanci ustalają odpowiedzialność
osób winnych powstania zagrożenia (lub ją wykluczają).
Działania w sytuacji zagrożeń podejmowane są na podstawie przyjętych
do stosowania w policji następujących reguł:
◦ na zdarzenie w pierwszej kolejności reaguje jednostka na najniższym
poziomie kompetencji;
◦ kierunki działań i ich koordynowanie mają charakter scentralizowany;
◦ za działania odpowiada jedna osoba;
◦ działania policji realizowane są na podstawie planów opracowanych
w fazie przygotowania.
Przedstawione możliwe do realizacji działania policjantów w sytuacji zagrożeń nie obejmują swoim zakresem wszystkich rodzajów pomocy. Wart rów9
W. Fehler, Użycie sił policyjnych w sytuacjach kryzysowych [w:] M. Jabłonowski, L. Smolak (red.), Zarządzanie kryzysowe w Polsce, Pułtusk 2007, s. 201 – 207.
65
nież nadmienić, że zakres niesionej pomocy obejmuje także udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w różnego rodzaju wypadkach, stanach
zagrożenia życia, pożarach czy innych zdarzeniach.
2. Przygotowanie funkcjonariuszy policji do działań
w sytuacjach zagrożenia
Szkolenie zawodowe podstawowe
Funkcjonariuszy policji do sprawnej i zgodnej z normami prawnymi realizacji zadań w sytuacjach zagrożeń przygotowuje się przede wszystkim podczas
szkolenia zawodowego podstawowego. Wiedza i umiejętności nabyte na poziomie podstawowym rozwijane są w toku szkolenia zawodowego organizowanego dla absolwentów szkół wyższych oraz doskonalone w kolejnych etapach
podnoszenia kwalifikacji zawodowych policjantów (między innymi na kursach
specjalistycznych).
W trakcie szkolenia zawodowego podstawowego funkcjonariusze uczestniczą w zajęciach przygotowujących do działań w sytuacjach różnych zagrożeń.
Tematyka szkolenia zawodowego podstawowego podzielona jest na tzw.
moduły, te zaś na tzw. jednostki szkolne (np. udzielanie pierwszej pomocy,
legitymowanie osób, zatrzymanie osoby). W ramach jednostki modułowej
udział w działaniach związanych z przywracaniem zbiorowo naruszonego porządku publicznego, policjanci realizują zagadnienia dotyczące postępowania
w sytuacjach kryzysowych, sytuacjach zagrożenia, podczas których nabywają
wiedzę i umiejętności niezbędne do działania w takich sytuacjach.
Program szkolenia zakłada, że funkcjonariusz policji, który je ukończył
z wynikiem pozytywnym powinien potrafić między innymi:
◦ prawidłowo postępować w zależności od rodzajów alarmów;
◦ dostosować swoje postępowanie w zależności od rodzaju katastrofy naturalnej i awarii technicznej;
◦ wykorzystać znajomość zadań realizowanych przez policję w sytuacji
zaistnienia katastrofy naturalnej, awarii technicznej na poszczególnych
etapach alarmowania i ostrzegania, działań porządkowych, bezpośrednich działań ratowniczych, przywracania stanu pierwotnego w konkretnych realiach służbowych;
◦ zgodnie z procedurami postępować w sytuacji uzyskania informacji o możliwości zaistnienia zagrożenia o cechach aktu terrorystycznego.
66
Przyjmuje się, że po zakończeniu szkolenia zawodowego podstawowego, funkcjonariusze nabyli wiedzę i umiejętności w takim zakresie aby:
◦ właściwie reagować w sytuacji zaistnienia katastrofy naturalnej i awarii
technicznej;
◦ realizować statutowe obowiązki policjanta po ogłoszeniu określonego
alarmu;
◦ właściwie reagować w sytuacji uzyskania informacji o akcie terrorystycznym10 .
Szkolenie dla absolwentów szkół wyższych
W trakcie szkolenia zawodowego dla absolwentów szkół wyższych zagadnienia
dotyczące sposobu postępowania policjantów w sytuacji zagrożeń są doskonalone, a także dodatkowo rozwijane są umiejętności postępowania funkcjonariuszy, jako dowódców – osób kierujących działaniami w przypadku wystąpienia zagrożeń.
W trakcie szkolenia dla absolwentów szkół wyższych zajęcia realizowane
są w 32 tzw. blokach tematycznych, podzielonych na kilka lub kilkanaście
tematów, te zaś na kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt zagadnień11 .
W ramach 60. godzinnego bloku tematycznego Zarządzanie kryzysowe
oraz organizacja operacji policyjnych funkcjonariusze przygotowują się do
działań w sytuacjach zagrożenia poprzez realizację wymienionych treści programowych:
◦ zarządzanie kryzysowe jako istotna płaszczyzna aktywności policji;
◦ przygotowanie komórki policji do działań w sytuacjach kryzysowych;
◦ dowodzenie działaniami w sytuacji kryzysowej.
Zagadnienia realizowane dotyczą w szczególności:
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
identyfikacji i monitorowania zagrożeń;
roli policji w systemie zarządzania kryzysowego w Polsce;
zarządzania ryzykiem w sytuacjach kryzysowych;
struktury zarządzania w sytuacjach kryzysowych w jednostkach policji;
planowania działań policji w sytuacjach kryzysowych;
zabezpieczenia logistycznego działań;
organizacji współdziałania z podmiotami policyjnymi i pozapolicyjnymi;
10
Decyzja Komendanta Głównego Policji nr 697 z dnia 28.12.2005 roku w sprawie wprowadzenia programu
szkolenia zawodowego podstawowego (Dz. Urz. KGP z 2006 roku nr 1, poz. 4, z późn. zm.).
11
np. blok tematyczny Zarządzanie kryzysowe oraz organizacja operacji policyjnych składa się z 6 tematów,
w skład których wchodzi 29 szczegółowych zagadnień. Zob. Decyzja KGP z dnia 28 stycznia 2011 roku w sprawie
programu szkolenia zawodowego dla absolwentów szkół wyższych. (Dz. Urz. KGP z 2011 roku, nr 2, poz. 14).
67
◦ bezpieczeństwa działań policji w sytuacjach kryzysowych.
Funkcjonariusz, który ukończył szkolenie zawodowe dla absolwentów
szkół wyższych potrafi:
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
identyfikować współczesne zagrożenia powodujące sytuacje kryzysowe,
określić sposoby identyfikacji współczesnych zagrożeń;
określić sposoby monitorowania współczesnych zagrożeń;
wskazać zadania jednostki policji w sytuacjach kryzysowych
określić zadania jednostki (komórki) policji w poszczególnych fazach
zarządzania kryzysowego;
określić aktualny stan prawny w zakresie możliwości przygotowania jednostek policji do działań w sytuacjach kryzysowych;
przedstawić struktury zarządzania kryzysowego w jednostkach policji;
planować działania jednostki policji w kontekście potencjalnych zagrożeń;
określić, na czym polega organizowanie zabezpieczenia logistycznego
działań jednostki (komórki) policji;
określić istotę współdziałania z podmiotami policyjnymi i pozapolicyjnymi;
określić warunki optymalnego bezpieczeństwa funkcjonariuszy policji
biorącym udział w sytuacjach kryzysowych12 .
Szkolenia specjalistyczne i doskonalenie zawodowe
Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie i Centrum Szkolenia Policji w Legionowie w ramach doskonalenia zawodowego centralnego realizują kursy specjalistyczne z zakresu dowodzenia operacją policyjną. Szkolenia te skierowane
są przede wszystkim dla kierowników jednostek organizacyjnych policji i ich
zastępców, a także dla oficerów realizujących zadania sztabowe. Celem tego
typu szkoleń specjalistycznych jest przygotowanie kadry dowódczej do prawidłowego kierowania operacją policyjną w przypadku wystąpienia różnego
rodzaju zagrożeń.
Nowością jest fakt realizowania tego typu szkolenia z wykorzystaniem
symulatora działań Policji w sytuacjach kryzysowych. Urządzenie to pozwala na prowadzenie symulacyjnych zajęć z wykorzystaniem wirtualnego
systemu symulacji komputerowej. Dzięki symulatorowi zajęcia odbywają się
w sali symulacyjnej i nie wymagają – jak bywało w przeszłości wykorzystania do ćwiczeń kompanii policyjnej, przez co szkolenie jest o wiele tańsze,
12
Decyzja nr 12 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 stycznia 2011 r. w sprawie programu szkolenia
zawodowego dla absolwentów szkół wyższych (Dz. Urz. KGP z 2011 roku nr 2, poz. 14).
68
a ewentualne błędy popełnione przez dowódcę nie narażają policjantów na
niebezpieczeństwo. Symulator działań Policji w sytuacjach kryzysowych pozwala wypracowywać algorytmy postepowania w sytuacjach zagrożeń, a także
umożliwia doskonalenie procesu dowodzenia w sytuacjach kryzysowych. Prawidłowo przygotowana tzw. gra decyzyjna pozoruje działania w warunkach
realnych zagrożeń i pozwala na rozwój zdolności twórczego poszukiwania rozwiązań w sytuacji zagrożenia oraz podejmowania szybkich i trafnych decyzji.
Symulator umożliwia miedzy innymi:
◦ identyfikację błędów i luk w planach działań dowódców operacji policyjnych oraz planach zarzadzania kryzysowego;
◦ naukę kierowania (a w szczególności dowodzenia) siłami i środkami
Policji, a także podmiotami współdziałającymi;
◦ nauczanie autokontroli czynności oraz natychmiastowej reakcji na popełnione błędy;
◦ naukę pracy w zespole;
◦ rozumienia i wiązania w całość związków przyczynowo skutkowych,
a także odporność na stres13 .
Szkoła Policji w Słupsku jako jedyna w Polsce kształci policjantów wykonujących zadania w misjach pokojowych na całym świecie. W trakcie miesięcznego szkolenia policjanci nabywają wiedzę i umiejętności niezbędne do realizacji zadań w sytuacjach zagrożeń związanych z blokadami dróg i mostów,
czy zamieszkami spowodowanymi zwaśnionymi grupami etnicznymi.
Liczne zadania, do realizacji których przygotowywani są policjanci to
między innymi konwoje polityków i osób duchownych, zabezpieczanie więzień
i aresztów, ochrona procesów sądowych szczególnie niebezpiecznych przestępców oraz wsparcie lokalnych jednostek prowadzących kontrolę graniczną
w przypadku zagrożenia ich bezpieczeństwa, głównie na granicy Kosowa
z Serbią i Czarnogórą.
Policjanci z pododdziałów antyterrorystycznych odbywają również w ramach doskonalenia zawodowego zewnętrznego szkolenia z zakresu ratownictwa z powietrza. Nabyte umiejętności mogą być i często są wykorzystywane
w sytuacjach klęsk żywiołowych, czy takich sytuacji w których naziemne
środki lokomocji nie są w stanie dotrzeć na miejsce zdarzenia. Przykładem
wykorzystywania nabytych umiejętności ratownictwa z powietrza mogą być
13
Decyzja nr 882 Komendanta Głównego Policji z dnia 5 grudnia 2007 r. w sprawie programu na kursie
specjalistycznym dla dowódców operacji policyjnych (Dz. Urz. KGP Nr 23, poz. 195, z 2008 r. Nr 3, poz. 23 oraz
z 2011 r. Nr 5, poz. 36) oraz Decyzja nr 327 Komendanta Głównego Policji z dnia 2 sierpnia 2013 roku zmieniająca
decyzję w sprawie programu na kursie specjalistycznym dla dowódców operacji policyjnych (Dz. Urz. KGP poz. 59
z 2013r.)
69
działania policjantów podczas nawiedzających Polskę przez ostatnie lata powodzie.
Mając na względzie doskonalenie umiejętności działania w sytuacjach
zagrożeń, dla wszystkich funkcjonariuszy pełniących służbę na terenie
Rzeczypospolitej Polskiej, organizowane są w ramach doskonalenia zawodowego lokalnego szkolenia, które mają na celu utrzymanie gotowości niesienia
pomocy ofiarom klęsk żywiołowych i katastrof (próbne alarmy, ćwiczenia
zgrywające z pozostałymi służbami, symulacje wypadków i katastrof).
Podsumowanie
Z przedstawionego materiału wynika, że policjanci są właściwie przygotowywani do realizacji zadań w trakcie wystąpienia różnego rodzaju zagrożeń, a także że zakres możliwości czyni Policję liderem spośród innych służb
obecnych w trakcie sytuacji zagrożenia. Policjanci są obecni we wszystkich
fazach zagrożeń, dzięki czemu stają się podobnie jak strażacy PSP służbą
uniwersalną.
Bibliografia
1. J. Białas, Kierowanie siłami Policji w sytuacjach szczególnych,
Słupsk 1996.
2. W. Fehler, Użycie sił policyjnych w sytuacjach kryzysowych
[w:] M. Jabłonowski, L. Smolak (red.), Zarządzanie kryzysowe
w Polsce, Pułtusk 2007.
3. Z. Kozłowski, W. Nosek, Sytuacje kryzysowe, Piła 2008.
4. J. Marcinek (red.), Encyklopedia współczesna 1978 – 2004,
Kraków 2004.
5. S. Pieprzny, Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Warszawa 2011.
6. S. Pieprzny, Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Kraków 2007.
7. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007r., nr 43,
poz. 277 z późn. zm.
70
Abstract
Adam Płaczek
The role of the Police in situations of the threats
In this article are presented the problems of acting and directing in emergency situations (floods, earthquakes, man made disasters, etc.). Four phases
of reacting were discussed. The course of police trainings was also shown.
A leading role of police in the face of threats was emphasized..
Key words: police, threats, safety
71
Maciej Podloch,1 Piotr Duda 2
Wojska Specjalne w dobie wojny hybrydowej
Streszczenie
Stosownie do rzymskiej maksymy: Jeśli chcesz pokoju, przygotuj
się do wojny, wielu strategów wojskowych od wieków starało się przewidzieć
ruch potencjalnego przeciwnika, aby być przygotowanym i móc przeciwdziałać
nadchodzącym zagrożeniom. Niezrozumienie tego problemu lub jego bagatelizowanie oraz nie podjęcie działań przygotowawczych może być tragiczne
w skutkach. Zawsze więc pada pytanie: Jak państwo ma być przygotowane
na ewentualne zagrożenia i jak w stosunku do nich ma kreować rozwój swoich
sił zbrojnych? Niniejszy artykuł jest próbą umiejscowienia Wojsk Specjalnych
w systemie bezpieczeństwa państwa w zakresie identyfikacji i eliminacji
zagrożeń będących narzędziem wojny hybrydowej.
Słowa kluczowe: wojna hybrydowa, Wojska Specjalne, redukowanie
ryzyka, przeciwdziałanie zagrożeniom
Wstęp
Stosownie do rzymskiej maksymy: Jeśli chcesz pokoju, przygotuj
się do wojny , wielu strategów wojskowych od wieków starało się przewidzieć ruch potencjalnego przeciwnika aby być przygotowanym i móc przeciwdziałać nadchodzącym zagrożeniom. Nie zrozumienie tego problemu lub
jego bagatelizowanie oraz nie podjęcie działań przygotowawczych może być
tragiczne w skutkach. Przykładów jest wiele, jeden z nich możemy dostrzec
w nieodległej historii.
W genezie początków II wojny światowej możemy zauważyć, że państwa
zachodnie nie podjęły na czas rzuconego im wyzwania. Ich społeczeństwa
nie potrafiły otrząsnąć się z koszmarnych doświadczeń minionej wojny i nie
1
2
Mgr Maciej Podloch, Jednostka Wojskowa Komandosów, email: [email protected]
Mgr Piotr Duda, Jednostka Wojskowa Komandosów
73
chciały nawet słyszeć o kolejnych konfliktach i zbrojeniach. Bierna postawa
państw demokratycznych doprowadziła ich armie do stanu, gdzie były one
jedynie gotowe na scenariusz pierwszej wojny światowej, wojny pozycyjnej.
Na myśl nasuwają się przemyślenia analityków wojskowych, że ich armie były
gotowe na wojnę, która już się dawno skończyła.
Dodatkowo, zaskoczeniem dla europejskich armii była nowatorska niemiecka taktyka tzw. wojny błyskawicznej - Blitzkrieg . Takich metod prowadzenia działań wojennych - zmasowanego uderzenia wojsk pancernych i zmotoryzowanych, połączonych z użyciem na dużą skalę lotnictwa dla paraliżowania zaplecza przeciwnika oraz wsparcia wojsk lądowych - nie przewidywano3 .
Ponadto, Niemcy rozpoczęli działania bez aktu wypowiedzenia wojny, wykorzystując efekt zaskoczenia przy użyciu większości sił tak, aby uzyskać
przewagę w pierwszych minutach.
Dziś możemy zadać sobie pytanie: Czy właściwa postawa państw demokratycznych polegająca na prawidłowej ocenie zagrożenia i rozpoczęciu w porę
przygotowań do nadchodzącego zagrożenia, zapobiegłaby tej tragedii?
Wydarzenia z minionych lat pokazały, że tradycyjna doktryna militarna 4 często okazuje się niewystarczająca, aby zmierzyć się z nowymi
zagrożeniami. Zawsze więc pada pytanie: Jak państwo ma być przygotowane
na ewentualne zagrożenia i jak w stosunku do nich ma kreować rozwój swoich
sił zbrojnych?
1. Istota wojny hybrydowej
Obecne wydarzenia za naszą wschodnią granicą, na Ukrainie, pomijając spory polityczne, budzą w Polsce zainteresowanie w sferze bezpieczeństwa państwa, a zwłaszcza w zakresie przygotowania oraz wykorzystania sił
i środków będących w naszej dyspozycji dla przeciwdziałania zagrożeniom
niesionym przez tzw. potocznie zielone ludziki , czyli żołnierzy bez oznaczeń przynależności państwowej i wojskowej 5 . Termin ten został stworzony
na użytek medialny podczas inwazji na Krym i stał się symbolem nowej
strategii nazwanej wojną hybrydową 6 .
Pozornie termin ten kojarzy nam się z czymś nowym, bez precedensu
w historii świata, jednakże jest to mieszanka metod klasycznie militarnych,
a przede wszystkim nieregularnych działań zbrojnych (partyzantki, sabotażu,
3
http://www.muzhp.pl/kalendarium/1235/inwazja-niemiec-na-polske-wywiad-1939-9-1.html, 04.11.2014
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Wyd. AON, Warszawa 2008, s.32
5
http://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/gen-polko-rosja-moze-uzyc-wojny-hybrydowej-przeciwko
-polsce/k786k, 04.11.2014
6
Ibidem.
4
74
dywersji, aktów terrorystycznych) w połączeniu z elementami walki informacyjnej (czarnej propagandy, dezinformacji), ekonomicznej oraz cybernetycznej7 . Łatwo więc zauważyć, że wszystkie te narzędzia - metody są już dawno
zdefiniowane. Dlatego też możemy przyjąć, że jest to strategia, polegająca
na łączeniu tradycyjnej metody prowadzenia walki z uwzględnieniem broni
niekonwencjonalnej oraz cybernetycznej.
Hybrydyzacja miewała już miejsce w przeszłości, zwykło się nią opisywać połączenie dwóch cech: fizycznej i psychologicznej. Fakt posiadania
brudnej bomby (jako element wojny asymetrycznej) połączony z wywieraniem wpływu (poprzez telewizję, Internet) na zachowanie ludzi, ukazując im
nie tylko same ataki, czy proces przygotowania, ale co najważniejsze skutki jej
użycia, stanowi całą idee hybrydowości. Najważniejszy był umysł, nie tylko
żołnierza, ale też społeczeństwa przeciwnika płacącego podatki i wybierającego rządy. Obecnie, między innymi postęp techniczny i procesy globalizacji
zmieniły jej narzędzia i nazwa zyskała na popularności opisując ówczesną
formę strategii8 .
Analizując sytuację na Ukrainie, widzimy schematyczność przebiegu
działań nowej strategii. Na pierwszy plan wysuwają się działania polityczne
i psychologiczne adekwatne do sytuacji społecznej i politycznej, gdyż zarówno
Krym jak i Donbas to obszary specyficzne, częściowo sporne, gdzie znacznej
części mieszkańców politycznie bliżej jest do Rosji 9 . Tym samym w dalszym
etapie możemy zauważyć pojawienie się spontanicznych grup lokalnych
separatystów działających przy nieoficjalnym wsparciu sił zbrojnych i służb
specjalnych Rosji (zielonych ludzików )10 . Kolejnym celem był paraliż
lokalnych władz , który osiągnięto poprzez zajęcie budynków ośrodków
władzy11 , podporządkowanie państwowej milicji nowo wybranym władzom12
i żądanie uznania swojej niezależności od władz Ukrainy13 . Zachowanie przychylności społeczności lokalnej oraz kontroli informacyjnej uzyskano zajmując
siedziby radia i telewizji14 . Następnie, poza zajęciem obiektów o znaczeniu politycznym i kulturowym, opanowano obiekty infrastruktury krytycz7
http://orwellsky.blogspot.com/2012/02/wojna-hybrydowa-co-to-takiego.html, 04.11.2014.
http://orwellsky.blogspot.com/2012/02/wojna-hybrydowa-co-to-takiego.html, 04.11.2014.
9
http://www.special-ops.pl/blog/id460,zielone-ludziki-w-polsce, 04.11.2014.
10
http://wyborcza.pl/1,76842,15814439,Bezsilne_sily_zbrojne_Ukrainy__Separatystom_udalo.html,04.11.
2014.
11
http://www.radiomaryja.pl/informacje/uzbrojeni-ludzie-zajeli-budynki-parlamentu-i-rzadu-na-krymie/,
04.11.2014.
12
http://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/na-krymie-wywieszono-rosyjska-flage/62f90, 04.11.2014.
13
http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/kijow-nakazuje-wojsku-zawiesic-bron-tydzien-na-rozmowyseparatysci-mowia-nie,441643.html, 04.11.2014.
14
http://www.rmf24.pl/raport-ukraina/fakty/news-separatysci-zajeli-siedzibe-radia-i-tv-w-doniecku,nId,
1416100, 04.11.2014.
8
75
nej o szczególnym znaczeniu, zwłaszcza węzły komunikacyjne, wprowadzając blokadę dróg dojazdowych do miast, (wystawiając punkty kontrolne15 )
oraz po których przemieszczają się kolumny wojsk ukraińskich16 . Rezultatem tych działań było odizolowanie znaczących obszarów i uniemożliwienie prowadzenia działań przez Siły Zbrojne Ukrainy. Całemu konfliktowi
na Ukrainie towarzyszył niewyobrażalny i niespotykany dotychczas szum informacyjny, tzw. dezinformacja. Jednym z symboli tej sytuacji stał się
rosyjski konwój humanitarny. Jednego dnia konwój rzekomo „zniknął” z oczu
całego świata, i nikt nie wiedział gdzie się znajduje - drugiego natomiast
wszystkie stacje RTV „wiedziały”, że rozdzielił się on na dwie części, z których jedna „grzecznie” czeka na ukraińskiej granicy, a druga już miała
wjechać na Ukrainę bez żadnej kontroli ukraińskiej (w domyśle: z bronią
i żołnierzami) 17 . Ponadto, na każdym etapie równolegle stosowano presję
psychologiczną, związaną z rzekomą inwazją agresora, poprzez prowadzenie
ćwiczeń i przebazowań taktycznych grup bojowych18 .
Rzeczywisty obraz tej sytuacji wymaga od nas wyciągnięcia racjonalnych wniosków, tak aby móc być przygotowanym na ewentualne zagrożenia
nie koniecznie występujące w tym samym schemacie. Zatem powinniśmy
zadać sobie pytanie: Jak temu przeciwdziałać?
2. Możliwości oddziaływania Wojsk Specjalnych na zagrożenia
wojny hybrydowej
Analizując obecną Strategie Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej
Polskiej 19 widzimy, że uwzględnia ona zmiany jakie zaszły w środowisku
bezpieczeństwa na wschód od Polski. Przede wszystkim odnosi się ona do
zagrożeń będących efektem m.in. wojny hybrydowej 20 . Podkreśla, że wyzwaniem nie tylko dla polskiej polityki bezpieczeństwa stają się procesy zachodzące w państwach sąsiedztwa wschodniego, połączone z silną politycznie,
wojskową i gospodarczą presją Rosji realizującej własne interesy21 . Staje
się więc oczywistym konieczność przygotowania podmiotów systemu bezpieczeństwa narodowego na ewentualne zagrożenia. Jeden z nich stanowią siły
15
http://m.wiadomosci.radiozet.pl/Swiat/Wiadomosci/Lugansk-odciety-od-swiata-Separatysci-przejmujamiasto, 04.11.2014 r.
16
http://wyborcza.pl/1,76842,15814439,Bezsilne_sily_zbrojne_Ukrainy__
Separatystom_udalo.html, 04.11.2014 r.
17
http://www.konserwatyzm.pl/artykul/12412/medialny-szum-chaos-i-dezinformacja-czyli-co-my-w-ogole-wiem
18
http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/hybrydowa-wojna-z-ukraina-plan-rosyjscy-generalowie-mieli-juz
-rok-temu,447257.html
19
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, MON, Warszawa 2014.
20
Ibidem, s. 20 22.
21
Ibidem, s. 22, pkt. 43.
76
zbrojne, które w sposób naturalny kojarzone są z zapewnieniem bezpieczeństwa państwa, zwłaszcza gdy siły i środki innych służb nie są wystarczające.
Rozpatrując efekty oddziaływania wojny hybrydowej z perspektywy
użycia sił zbrojnych dochodzimy do wniosku, że znaczną rolę w jej kreowaniu
odgrywają wojska specjalne (dziś określane w tym aspekcie zielonymi ludzikami ) oraz rekrutowane i mobilizowane grupy opozycyjne. Zróżnicowanie
realizowanych metod z domeną działań nieregularnych oraz ich wielopłaszczyznowość (na lądzie, w morzu, w powietrzu) narzuca nam oczywisty wniosek,
że w ramach odpowiedzi na zaistniałe zagrożenie nie należy się ograniczać
jedynie do Wojsk Specjalnych. Powstaje więc pytanie: Jaka jest ich rola
w systemie bezpieczeństwa państwa w zakresie identyfikacji i eliminacji zagrożeń będących narzędziem wojny hybrydowej ?
W pierwszej kolejności należałoby podkreślić, że w kontekście potencjalnych zagrożeń wynikających z działań wojny hybrydowej , gdzie przeciwnik
będzie posługiwał się działaniami poniżej progu klasycznej wojny, posługując się pełną paletą działań asymetrycznych, udział wojsk specjalnych będzie
pożądany, gdyż wydaje się być zasadnym użycie potencjału o takim samym
charakterze działań. Ponadto, nie bez znaczenia jest stosunek kosztów do
jakości , która stanowi znaczący atut tych wojsk..
Rozpatrując jakość, rozumianą jako potencjał 22 , pod względem zdolności oddziaływania na zagrożenia będące narzędziem wojny hybrydowej ,
przejawia się ona w dwóch płaszczyznach, określonych celami strategicznymi
w dziedzinie bezpieczeństwa:23 redukowanie ryzyka i przeciwdziałanie
zagrożeniom.
ANALIZA CECH
Redukowanie ryzyka ma wpływ bezpośredni i pośredni na państwo w zakresie ochrony przed zagrożeniami wojny hybrydowej . Polega to na wypełnianiu funkcji militarnego odstraszania na zasadzie demonstrowania gotowości do obrony siłami utrzymywanymi w czasie pokoju oraz gotowości do
ich mobilizacyjnego rozwinięcia w razie wojny. Służą temu m.in.: działania
podnoszące poziom wyszkolenia i umiejętności podmiotów militarnych i niemilitarnych, modernizacja techniczna oraz stopień gotowości.
Odnosząc się do poziomu profesjonalizacji 24 Wojsk Specjalnych, nie
można pominąć wniosków wysuniętych przez kontrolę z Najwyższej Izby
Kontroli realizowanej w ubiegłym roku. W raporcie odnotowano, że żołnie22
23
24
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Wyd. AON, Warszawa 2008, s. 103.
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, MON, op. cit., s. 11, pkt. 12.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, op.cit, s.107.
77
rze wojsk specjalnych są bardzo dobrze przygotowani do wypełniania swoich zadań, należycie wyszkoleni i wyposażeni 25 . Potwierdzeniem ustaleń
NIK były wyniki postępowania certyfikacyjnego w ramach ćwiczenia pk.
COBRA-13 przeprowadzonego przez przedstawicieli Paktu Północnoatlantyckiego, na podstawie którego polskie Wojska Specjalne zostały zaliczone do
ścisłej elity tego rodzaju wojsk w NATO. Tutaj nie można pominąć ćwiczenia
certyfikującego gotowość Komponentu Operacji Specjalnych (ang. Special
Operations Component - SOC) do dyżuru w składzie Sił Odpowiedzi NATO
2015 pk. Noble Sword-14, które oceniono jako celujące. Szef Międzynarodowego Zespołu Certyfikującego określił, że ocena ta nie jest dziełem przypadku,
co oczywiste, ale jest też wynikiem wielu lat ciężkiej, pełnej wysiłku pracy.26
Wojska Specjalne swoją interoperacyjność 27 z wojskami sojuszu wykazały
nie tylko podczas międzynarodowych ćwiczeń, ale także w ramach wypełniania misji w Afganistanie, Zatoce Perskiej i Iraku28 . Ponadto, jako jeden
z nielicznych rodzajów wojsk realizuje z dużą intensywnością szkolenia międzynarodowe: indywidualne m.in. w Kwaterze Głównej Operacji Specjalnych
NATO (ang. NATO Special Operations Headquarters - NSHQ) - Belgia,
w Oberammergau - Niemcy, w Fort Bragg - Stany Zjednoczone, grupami
bojowymi z pododdziałami sił specjalnych m.in. Słowacji29 , Chorwacji30 .
Wnoszą one znaczący wpływ na wzmocnienie gotowości i zdolności NATO
do kolektywnej obrony oraz na budowanie silnej pozycji Polski w zakresie
bezpieczeństwa.
Szczególną uwagę należy zwrócić na niespotykane w Wojsku Polskim
kompetencje ratowników medycznych. Ta ich fachowość wynika z doświadczeń po misyjnych, praktyk oraz wielu kursów i szkoleń medycznych, z których to jednym z ważniejszych jest szkolenie SOCM (ang. Special Operations
Combat Medic) w Stanach Zjednoczonych, gdzie żołnierze uczą się w jaki
sposób na polu walki podtrzymać życie rannego żołnierza przez 72 godziny.
Dzięki temu szkoleniu mogą prowadzić zabiegi (pomijając uwarunkowania
prawne), które w Polsce robią jedynie lekarze31 .
Jednostki Wojsk Specjalnych realizują również współpracę ze środowi25
http://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-wojskach-specjalnych.html, 02.11.2014.
http://www.defence24.pl/news_koniec-cwiczen-noble-sword-14, 06.11.2014.
27
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, op. cit., s.56.
28
J. Rybak, Grom.pl - tajne operacje w Afganistanie, Zatoce Perskiej i Iraku, Warszawa 2005,
Wyd. Jeden Świat/01 Media.
29
Decyzja Nr 113/MON z dnia 4 kwietnia 2014 r. w sprawie udziału komponentu Wojsk Specjalnych
na terytorium Republiki Słowackiej.
30
Decyzja Nr 112/MON z dnia 4 kwietnia 2014 r. w sprawie udziału komponentu Wojsk Specjalnych
w szkoleniu na terytorium Republiki Chorwacji.
31
M. Kowalska -Sendek, Nigdy nie śpi, Polska Zbrojna Nr 4. Warszawa 2014, Wyd. Wojskowy Instytut
Wydawniczy, s.30-31.
26
78
skiem innych służb, w tym przede wszystkim podległym Ministrowi Spraw
Wewnętrznych, jako podmiot kluczowy w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. W przypadku ujawnienia się zagrożeń wojny hybrydowej ze względu na obowiązujące prawo wiodącą role na samym początku
będą odgrywać te właśnie służby m.in. Policja. W odniesieniu do przytoczonych powyżej zagrożeń dysponuje ona centralną jednostką bojową BOA
(Biuro Operacji Antyterrorystycznych) Komendy Głównej Policji oraz Samodzielnymi Pododdziałami Antyterrorystycznymi (SPA) w dziewięciu Komendach Wojewódzkich i siedmioma Sekcjami Antyterrorystycznymi w pozostałych KWP. Współdziałanie wojsk specjalnych z jednostkami antyterrorystycznymi ma na celu wymianę praktycznych doświadczeń w zakresie
wyposażenia i uzbrojenia, technik samoobrony oraz strzeleckich związanych
m.in. z „czyszczeniem pomieszczeń”. Wojska Specjalne umożliwiają również
dostęp do najnowocześniejszych obiektów szkoleniowych jakim jest m.in. najnowocześniejsza w Europie cyfrowa wideostrzelnica w Jednostce Wojskowej
Komandosów32 . Współpraca nie ogranicza się jedynie do działań antyterrorystycznych, jej celem jest również szkolenie w zakresie technik służących
do pozyskiwania informacji (m.in. inwigilacja, przesłuchania). Efektem tak
szeroko zakrojonej współpracy było zabezpieczenie przeprowadzenia EURO
201233 .
Kolejną służbą mającą istotny wpływ na przebieg eskalacji zagrożeń
wojny hybrydowej jest Straż Graniczna, której głównym zadaniem będzie blokowanie przenikania przez granicę „zielonych ludzików” 34 . Wspólne działania
wojsk specjalnych z pogranicznikami oparte na porozumieniu Komendanta
Głównego Straży Granicznej i Dowódcy Wojsk Specjalnych (z dn. 14.01.2012
r.) obejmują wymianę informacji i doświadczeń z praktycznego działania
w ramach treningów i szkoleń z wykorzystaniem bazy szkoleniowej obu formacji35 . Rozwój dalszej współpracy można dostrzec w możliwościach bezzałogowych statków powietrznych, poprzez wdrożenie systemów rozpoznania
obrazowego (ang. Imagery Intelligence - IMINT) do działalności służb granicznych.
Bez uwagi nie pozostaje również współpraca ze środowiskiem cywilnym,
w ramach której kreuje się świadomość obywatelską i duch patriotyzmu. Jednostki Wojsk Specjalnych angażują się znacznie w szereg projektów, których
32
http://www.wprost.pl/ar/419483/Pierwsza-taka-strzelnica-w-Polsce-Wojsko-wydao-14-mln/?utm_source=
feedburner&utm_medium=feed&utm_campaign=Feed%3A+wprost-wydarzenia+%28Wydarzenia+Wprost+24%29,
03.11.2014.
33
I. Chałupek, Grom a Euro 2012, Special OPS Magazyn Ludzi Akcji Nr 2/2012, s.20.
34
http://m.wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,117915,16684775.html, 02.11.2014.
35
http://wiadomosci.onet.pl/kraj/wspolpraca-wojsk-specjalnych-i-strazy-granicznej/trx78, 02.11.2014.
79
celem jest wsparcie wojskowe społeczeństwa, budowanie trwałych bezpośrednich więzi oraz świadomości dotyczącej spraw obronnych. Współpracują ze
szkołami średnimi i wyższymi. Ponadto, w ramach fundacji („Szturman”,
„Sprzymierzeni z GROM”) i stowarzyszeń („Grupa Raptor”) skupiają byłych
żołnierzy tychże jednostek. Mogą oni stanowić uzupełnienie działań wojsk
specjalnych poprzez przejście do działań nieregularnych jak również szkolić
ewentualne bataliony ochotnicze.
Następnym znaczącym czynnikiem jest posiadanie przez Wojska Specjalne broni oraz sprzętu wojskowego (środków transportu lądowego, morskiego i powietrznego, systemów łączności jawnej i niejawnej, wyposażenia
indywidualnego żołnierza itp.), które mocno odbiegają od standardów sił
konwencjonalnych36 . Reprezentantem ich możliwości logistycznych, w dużej mierze jest Jednostka Wojskowa NIL, realizując zadania wsparcia informacyjnego i dowodzenia oraz zabezpieczenia logistycznego operacji specjalnych prowadzonych w kraju oraz poza jego granicami, mająca doświadczenie
w zakresie współpracy w układzie narodowym i sojuszniczym. Dzięki swej
autonomiczności prowadzi zakupy zaawanasowanego technicznie uzbrojenia
i sprzętu wojskowego na potrzeby Jednostek Wojsk Specjalnych. Dodatkowo jednostka ma odpowiedni sprzęt logistyczny i dowodzenia, umożliwiający rozwinięcie w pełni autonomicznego stanowiska dowodzenia Dowódcy
Komponentu Operacji Specjalnych, jakim nie dysponuje żadna inna formacja w Wojsku Polskim37 .
Wysoka gotowość wojsk specjalnych jest zasługą właściwie opracowanego i odpowiadającego potrzebom etatu, gdzie struktury czasu pokoju są
identyczne do czasy wojny. Dzięki czemu pododdziały stanowią jeden zwarty
monolit, bez potrzeby czasochłonnego szkolenia rezerw osobowych i zgrywania bojowego zespołów. Powyższe uwarunkowania nie oddają w pełni postrzeganego charakteru Wojsk Specjalnych, natomiast wyraźnie zaznaczają
odrębność tych wojsk w porównaniu z konwencjonalnymi. Wartości wymienionych czynników mogą zaważyć w podjęciu decyzji co do sprawności tego
rodzaju wojsk w walce z zagrożeniami wojny hybrydowej . Jednakże nie
przesądza to o ich użyteczności.
W konsekwencji dalszej analizie należy poddać specyfikę działania, unikalne zdolności, które czynią ten rodzaj wojsk nadzwyczaj użytecznym narzędziem.
36
37
J. Rybak, Komandosi - jednostki socjalne Wojska Polskiego, Warszawa 2003, Wyd. Bellona, s.114-124.
M. Piekarski, Zabezpieczenie Wojsk Specjalnych, Special OPS Magazyn Ludzi Akcji Nr 1/ 2013, s.16.
80
UNIKATOWE ZDOLNOŚCI
Możliwości przeciwdziałania zagrożeniom Wojsk Specjalnych wynikają z posiadania unikalnych zdolności predysponowanych do prowadzenia
działań niekonwencjonalnych i przeciwpartyzanckich w konfliktach asymetrycznych. Owe zdolności wyłaniają się z nałożonych na nich zadań38 .
Analogicznie do schematów prowadzenia działań w pierwszym etapie
należy poddać analizie zdolność jaką jest prowadzenie rozpoznania specjalnego (ang. Special Reconnaissance - SR). Wojska specjalne tworzą struktury,
które „w jednym miejscu” mają operatorów rozpoznania osobowego (ang. Human Inteligence - HUMINT), urządzenia rozpoznania elektromagnetycznego
(ang. Signals Intelligence - SIGINT) i końcówki systemów rozpoznania obrazowego (ang. Imagery Intelligence - IMINT) umożliwiające wytwarzanie
danych na podstawie zobrazowania pochodzącego ze zdjęć fotograficznych,
radiolokatorów, przyrządów elektrooptycznych pracujących w podczerwieni
i termowizyjnych oraz innych urządzeń. Ważnym też czynnikiem, zupełnie
nietechnicznym, jest fakt, że operatorzy wszystkich tych narzędzi to koledzy
z jednego zespołu, doskonale znający operatorów z grup specjalnych, na potrzeby których pracują. Wszystko to jest oparte na silnych strukturach analitycznych i zaawansowanym systemie koordynacji - stąd tak wysoko oceniany
efekt ich działania. Integracja zdobytych informacji w jednej wyspecjalizowanej strukturze analitycznej odróżnia ich od wojsk konwencjonalnych gdzie
na czas operacji tworzą potrzebne struktury rozpoznawcze wykorzystując elementy HUMINT, IMINT czy SIGINT z dostępnych w siłach zbrojnych jednostek specjalistycznych39 . Ponadto, dodatkową cechą charakterystyczną, jest
stosowanie technik, które często są bliższe działaniom służb wywiadowczych
niż sił wojskowych40 . Szczególny nacisk kładzie się na aspekt ludzki oraz
współpracę z miejscową populacją. Stąd grupy Wojsk Specjalnych, które są
w stanie swobodnie przemieszczać się i komunikować z miejscową ludnością,
dostarczyć (drogą klasycznego wywiadu osobowego) cennych informacji, niemożliwych do pozyskania inną drogą41 . W przypadku wojny hybrydowej
ta zdolność nabiera szczególnego znaczenia gdyż przeciwnik będzie współpracować z grupami opozycyjnymi.
Kolejną zdolnością charakterystyczną dla tego rodzaju wojsk jest prowadzenie działań bezpośrednich (ang. Direct Action -DA). To nic innego jak
38
J. Trembecki., Znaczenie wojsk specjalnych dla sojuszu, Przegląd Sił Zbrojnych Nr 5, Warszawa 2014,
Wyd. Wojskowy Instytut Wydawniczy, s.99-100.
39
Między rozpoznaniem a wywiadem, Special OPS Magazyn Ludzi Akcji Nr 1/2013, s.34.
40
http://www.cisiiskuteczni.pl/akademia/trzy-kolory-czarny-zielony-i-niebiesk, 02.11.2014.
41
R. Wiśniewski, Rola wojsk specjalnych w systemie obronnym RP, Przegląd Strategiczny Nr 7, Poznań 2014,
Wyd. Naukowe WNPiD UAM, s.68.
81
operacje ofensywne, cechujące się precyzją oraz ograniczeniem rejonu i czasu
działania42 .
W środowisku zaawansowanego oddziaływania tzw. zielonych ludzików
może stanowić podstawowe narzędzie do odzyskiwania i przejmowania kontroli nad obiektami infrastruktury krytycznej (głównym przykładem jest opanowanie terminali przeładunkowych ropy naftowej KAAAOT w irackiej części
Zatoki Perskiej), także o znaczeniu politycznym i kulturowym. Zespoły wojsk
specjalnych mogą być również wykorzystywane do aresztowań wysokiego
ryzyka (często realizowanych we współpracy z Amerykanami w Iraku43 ),
czyli zatrzymywania lokalnych wrogich grup zbrojnych oraz likwidacji ich
baz czy składów broni. Ponadto, mogą uwalniać zakładników44 (Hostage
Rescue Operations - HRO).
Trzecią z kluczowych zdolności Wojsk Specjalnych jest umiejętność udzielenia wsparcia wojskowego (ang. Military Assistance - MA) m.in. z zakresu działań nieregularnych (Unconventional Warfare - UW), co stanowi
cenne kwalifikacje do dołączania, w ramach zespołów doradczych, do różnych
jednostek konwencjonalnych.
Innymi zdolnościami będącymi domeną tych wojsk a mającymi zastosowanie w strefie oddziaływania wojny hybrydowej są: działania poszukiwawczo - ratownicze (Combat Search and Rescue - CSAR), czyli podejmowanie personelu z terenu przeciwnika lub zajętego przez niego, ochrona
osobista osób 45 (Close Personal Protection - CPP).
Ponadto, należy również zauważyć, że w środowisku wojny hybrydowej ochrona kontrwywiadowcza nabiera szczególnego znaczenia. Mało się
o niej słyszy ale to specyfika tych służb. Operacje jakie prowadzą wojska
specjalne, ich znaczenie strategiczne i operacyjne z góry nakłada potrzebę
zabezpieczenia informacji przed niepowołanymi osobami. O jej znaczeniu
świadczy również przeprowadzona pierwszy raz w Polsce w ubiegłym roku
konferencja nt.: Służby i Wojska Specjalne RP w operacjach poza
granicami Polski , gdzie jednym z tematów rozmów były ocena oraz doświadczenia kontrwywiadowczej osłony działań Wojsk Specjalnych w operacjach poza granicami kraju46 .
Poddając konfrontacji zdolności Wojsk Specjalnych z oddziaływaniem
zagrożeń wojny hybrydowej można wysnuć wniosek, że użycie tego
42
http://www.cisiiskuteczni.pl/akademia/trzy-kolory-czarny-zielony-i-niebiesk, 02.11.2014.
J. Rybak, Grom.pl - tajne operacje w Afganistanie, Zatoce perskiej i Iraku, op. cit., s.224.
44
http://www.konflikty.pl/technika-wojskowa/na-ladzie/grom-jednostka-wojskowa-sil-specjalnych/03.11.2014.
45
J. Rybak, Grom.pl - tajne operacje w Afganistanie, Zatoce perskiej i Iraku, op. cit., s.223.
46
http://dziennikzbrojny.pl/aktualnosci/news,1,5116,aktualnosci-z-polski,o-sluzbach-i-wojskach-specjalnychw-aon, 02.11.2014.
43
82
rodzaju wojsk w pierwszych „minutach” działań (mogą być to pierwsze oznaki
zintensyfikowanych działań dyplomatycznych czy nasilającej się wojny informacyjnej) będzie nabierać na znaczeniu. Zdecydowane i wczesne podjęcie
decyzji, uwzględniające podstawowe zasady użycia tych sił, może zapobiec
kontynuacji działań przeciwnika - zielonych ludzików , wytracając z „rąk”
poszczególne możliwości oddziaływania, wygaszając tym samym powstałe
zagrożenia. Jednak w przypadku dalszego narastania i rozprzestrzeniania
zagrożeń, może dojść do użycia wojsk konwencjonalnych, celem odparcia tradycyjnie rozumianej inwazji sił zbrojnych, połączonej z dążeniem do zajęcia
terytorium, gdzie wojska specjalne, z powodów ograniczonej wielkości i potencjału, będą jedynie elementem uzupełniającym ich działanie.
Podsumowanie
Należy podkreślić, że celem artykułu nie było poruszenie uwarunkowań
prawnych związanych z użyciem Wojsk Specjalnych w sytuacji zagrożenia
jakim jest wojna hybrydowa a jedynie ocena ich potencjału. Autorzy podjęli się próby umiejscowienia tego rodzaju wojsk w systemie bezpieczeństwa
państwa w zakresie identyfikacji i eliminacji zagrożeń będących narzędziem
wojny hybrydowej .
W kontekście potencjalnych zagrożeń wynikających z działań wojny
hybrydowej , gdzie przeciwnik będzie posługiwał się działaniami poniżej
progu wojny, bez ich oficjalnego rozpoczęcia, posługując się pełną paletą
działań asymetrycznych, można ocenić, że udział wojsk specjalnych będzie
pożądany, gdyż wydaje się być zasadnym użycie potencjału o podobnym
charakterze. Należy również nadmienić, że ich użycie jest atrakcyjną opcją
wynikającą z ich cech: ekonomii wysiłku (szczególnie w polskim kontekście),
interoperacyjności oraz wysokiej gotowości47 . Ponadto, z poszczególnych
wniosków wynika, że wojska specjalne wypełniają lukę między działaniami
dyplomatycznymi i ekonomicznymi a zastosowaniem sił konwencjonalnych,
co zauważył również Jacek Trembecki48 w swoich rozważaniach dotyczących
reagowania kryzysowego49 . Jak się możemy domyśleć przeważającym argumentem w zakresie podjęcia decyzji dotyczących użycia danych sił będzie
stosunek „kosztów” do „ jakości”. Wczesne podjęcie decyzji, dotyczące użycia
wojsk specjalnych może je znacznie ograniczyć jedynie w przypadku podjętych właściwych działań, których skutkiem będzie wygaszenie powstałych
47
48
49
R. Wiśniewski, Rola wojsk specjalnych w systemie obronnym RP, op. cit., s.66.
Kierownik Zakładu Operacji Pokojowych i Reagowania Kryzysowego Akademii Obrony Narodowej.
J. Trembecki, Znaczenie wojsk specjalnych dla sojuszu, op. cit., s.100.
83
zagrożeń. Najlepszym terminem użycia wojsk specjalnych jest przypadek,
w którym skala zagrożeń jest mniejsza od wielkości potencjału skoordynowanych działań wojsk specjalnych z poszczególnymi służbami tj. Policji i Straży
Granicznej.
W przypadku nie osiągnięcia pożądanych rezultatów, można spodziewać
się użycia wojsk konwencjonalnych, celem zachowania integralności granic
państwa. Działanie wojsk specjalnych nie zmieni jednak swojego charakteru,
będzie jedynie niezbędnym ich uzupełnieniem.
Zadania Sił Zbrojnych w sytuacji powstania zagrożeń są więc obszerne,
a zarazem zawężone. Wojsko jest siłą pozostającą w odwodzie, używaną wówczas gdy siły i środki służb podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych są
niewystarczające. Wynika to z rozproszenia prawnych regulacji dotyczących
użycia wojska. Zawarte w szeregu ustaw, od Ustawy o Policji, po przepisy
dotyczące stanów nadzwyczajnych, określają różny zakres zadań i uprawnień
żołnierzy, także w zakresie użycia broni palnej i środków przymusu, co samo
w sobie jest odrębnym problemem.
Bibliografia
1. Chałupek I., Grom a Euro 2012, Special OPS Magazyn Ludzi Akcji
Nr 2/2012.
2. CR, Między rozpoznaniem a wywiadem, Special OPS Magazyn Ludzi
Akcji Nr 1/2013.
3. Kowalska -Sendek M., Nigdy nie śpi, Polska Zbrojna Nr 4, Wyd. Wojskowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2014.
4. Piekarski M., Zabezpieczenie Wojsk Specjalnych, Special OPS Magazyn
Ludzi Akcji Nr 1/2013.
5. Rybak J., Grom.pl - tajne operacje w Afganistanie, Zatoce perskiej
i Iraku, Warszawa 2005, Wyd. Jeden Świat/01 Media.
6. Rybak J., Komandosi - jednostki socjalne Wojska Polskiego, Wyd. Bellona, Warszawa 2003.
7. Trembecki J., Znaczenie wojsk specjalnych dla sojuszu, Przegląd Sił
Zbrojnych Nr 5, Wyd. Wojskowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2014.
8. Wiśniewski R., Rola wojsk specjalnych w systemie obronnym RP, Przegląd strategiczny Nr 7, Wyd. Naukowe WNPiD UAM, Poznań 2014.
9. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, MON,
Warszawa 2014.
10. Decyzja Nr 113/MON z dnia 4 kwietnia 2014 r. w sprawie udziału
komponentu Wojsk Specjalnych na terytorium Republiki Słowackiej,
84
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
Decyzja Nr 112/MON z dnia 4 kwietnia 2014 r. w sprawie udziału
komponentu Wojsk Specjalnych w szkoleniu na terytorium Republiki
Chorwacji, Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego,
Wyd. AON, Warszawa 2008.
http://www.cisiiskuteczni.pl/akademia/trzy-kolory-czarny
-zielony-i-niebiesk, 02.11.2014.
http://www.konflikty.pl/technika-wojskowa/na-ladzie/grom
-jednostka-wojskowa-sil-specjalnych/03.11.2014.
http://dziennikzbrojny.pl/aktualnosci/news,1,5116,aktualnosci
-z-polski,o-sluzbach-i-wojskach-specjalnych-w-aon, 02.11.2014.
http://www.cisiiskuteczni.pl/akademia/operacje-specjalne-a
-konwencjonalne, 02.11.2014.
http://www.wprost.pl/ar/419483/Pierwsza-taka-strzelnica-w-Polsce
-Wojsko-wydao-14-mln/?utm_source=feedburner&utm_medium=
feed&utm_campaign=Feed%3A+wprost-wydarzenia
+%28Wydarzenia+Wprost+24%29,03.11.2014.
http://m.wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,117915,16684775.html,
02.11.2014.
http://wiadomosci.onet.pl/kraj/wspolpraca-wojsk-specjalnych
-i-strazy-granicznej/trx78, 02.11.2014.
http://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-wojskach-specjalnych.html,
02.11.2014.
http://www.defence24.pl/news_koniec-cwiczen-noble-sword-14,
06.11.2014.
http://www.rmf24.pl/raport-ukraina/fakty/news-separatyscizajeli-siedzibe-radia-i-tv-w-doniecku,nId,1416100, 04.11.2014.
http://m.wiadomosci.radiozet.pl/Swiat/Wiadomosci/Luganskodciety-od-swiata.-Separatysci-przejmuja-miasto, 04.11.2014 r.
http://wyborcza.pl/1,76842,15814439,Bezsilne_sily_zbrojne_
Ukrainy__Separatystom_udalo.html, 04.11.2014 r.
http://www.konserwatyzm.pl/artykul/12412/medialny-szumchaos-i-dezinformacja-czyli-co-my-w-ogole-wiem.
http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/hybrydowa-wojna
-z-ukraina-plan-rosyjscy-generalowie-mieli-juz-rok-temu,447257.html
http://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/gen-polko-rosjamoze-uzyc-wojny-hybrydowej-przeciwko-polsce/k786k, 04.11.2014.
http://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/gen-polko-rosjamoze-uzyc-wojny-hybrydowej-przeciwko-polsce/k786k, 04.11.2014.
85
27. http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/6020,quotAdaptacjaNATO-do-nowych-warunkow-bezpieczenstwaquot-wystapienie-szefaBBN.html?search=9056337, 04.11.2014.
28. http://orwellsky.blogspot.com/2012/02/wojna-hybrydowaco-to-takiego.html, 04.11.2014.
29. http://www.special-ops.pl/blog/id460,zielone-ludziki-w-polsce,
04.11.2014.
30. http://www.muzhp.pl/kalendarium/1235/inwazja-niemiec
-na-polske-wywiad-1939-9-1.html, 04.11.2014.
Abstract
Maciej Podloch, Piotr Duda
Special forces in the times of the hybrid war
For centuries, many military strategists, following the Roman maxim:
If you want peace, prepare for war, have tried to predict the movement of a potential enemy, in order to be prepared for the coming threat and
to be able to counteract it.
Lack of understanding of the problem or its underestimation, as well as
not taking preparatory actions can bring devastating results for the state.
This situation poses a question: how can the state prepare for potential
threats, and above all, how, in relation to those threats, the development
of Armed Forces should be guided?
This paper attempts to place the Special Forces in the state security
system, emphasizing the identification and elimination of threats which are
connected with the hybrid war.
Key words: Hybrid War, Special Forces, risk reduction,
countering threats
86

Horyzonty bezpieczeństwa - Wydział Prawa i Administracji UO

Transkrypt

Podobne dokumenty

5. edycja Sunday in the Country pod Wrocławiem

Rozpoczął się nabór do 5. Edycji Studia Nowe Horyzonty

KOMENDA STOŁECZNA POLICJI - POSZUKIWANIA NN ZWŁOKI

Spotkania ze zdobywcą Nagrody Publiczności 12

KOMENDA STOŁECZNA POLICJI - POSZUKIWANIA NN MĘŻCZYZNA

Wenecja otwiera Horyzonty - Kuratorium Oświaty w Łodzi

Myślenie poszerza przestrzeń wolności i otwiera horyzonty

Rekordowa liczba wydarzeń branżowych na 12. MFF T

Śmiertelny cios nożem