Część 5: Przykładowe zadanie z języka polskiego

„Matura – to nie tortura”
– krok po kroku w stronę egzaminu ustnego z języka polskiego
Część 5: Przykładowe zadanie z języka polskiego (egzamin ustny – tekst ikoniczny: dzieło
malarskie).
1)
Kilka informacji i porad:
Zanim przejdziemy do zadania maturalnego – zapoznaj się z kilkoma informacjami i poradami, jak należy
pracować z tekstem ikonicznym. Może to być, np.: obraz, plakat, fotografia, ilustracja, rysunek, rzeźba, kadr
filmowy, fragment komiksu, graffiti, mural, itp. Czynności, które podejmiesz, by zrealizować zadanie, będą
zależały od typu tekstu. W każdym wypadku analizuj treść dzieła pod kątem tematu i środków wyrazu,
którymi posłużył się artysta.
2)
Jak pracować z tekstem ikonicznym? – krok po kroku:
1 – Przeczytaj uważnie polecenie. Podkreśl zawarty w nim problem.
2 – Zapoznaj się z zamieszczonym tekstem ikonicznym i zastanów się nad jego związkiem z problemem
wskazanym w poleceniu.
3 – Zastanów się, do jakich tekstów kultury (przeważnie tekstów literackich) możesz się odwołać, aby w
pełni uzasadnić swoje stanowisko wobec problemu.
4 – Przyjmij metodę interpretacyjną, tzn. sformułuj stanowisko wobec problemu w postaci tezy lub
hipotezy (Twoim zadaniem będzie dowieść słuszności tego stanowiska na podstawie przytoczonych
argumentów i podanych przykładów oraz w odniesieniu do wybranych tekstów kultury, przede
wszystkim tekstów literackich).
5 – Dokonaj analizy tekstu ikonicznego, np. według schematu:
a) pierwsze wrażenia (Co widać?; Jakie emocje to wywołuje?)
b) opis formy (Jakie to jest? Jak to ukazano? – kształt, funkcja, układ części, kolor i in.);
c) rekonstrukcja treści (Kto, kiedy, gdzie, jak? – tytuł, temat; kontekst [biografia, historia, kultura,
konwencja], klucz interpretacyjny [temat +tytuł +kontekst]);
d) analiza i interpretacja (Do jakich refleksji i ocen doprowadzają środki zastosowane w dziele i jego wygląd?);
W przypadku analizy dzieła sztuki jako tekstu kultury w powiązaniu z innymi jej tekstami (w tym literackimi)
pod kątem danego zagadnienia, ważne jest, aby analiza formy była ściśle powiązana z interpretacją
głównych problemów treści dzieła i temu zadaniu podporządkowana.
6 – Wykorzystaj konteksty – wybrane przez siebie teksty kultury.
7 – Podsumuj i sformułuj wnioski.
Zapoznaj się z podstawowymi elementami, na które należy zwrócić uwagę podczas omawiania dzieła
malarskiego:
 przyjrzyj się uważnie obrazowi: określ jego nastrój; opisz, jakie refleksje, emocje i skojarzenia w Tobie
wywołuje;
 określ temat dzieła – zastanów się, jaką sytuację lub scenę przedstawia obraz, czego dotyczy, do jakiej
problematyki odsyła;
 zwróć uwagę na tytuł – czy jest on adekwatny do treści przedstawionych na obrazie i podpowiada
sposób patrzenia na dzieło, czy pozostaje w zgodności z tematem i ułatwia zrozumienie obrazu, czy
może utrudnia – powoduje powstanie wizualno-słownej zagadki; pamiętaj, że tytuł może być istotnym
kluczem do interpretacji tekstu ikonicznego;
 nie pomijaj nazwiska artysty i roku powstania dzieła: biografia malarza (wczesna lub dojrzała praca)
albo czas i środowisko, w którym powstało dzieło, mogą okazać się – tak jak tytuł – ważnym kluczem
interpretacyjnym wskazującym wprost na odczytanie treści obrazu;
 rozpoznaj konwencję, w której został namalowany obraz (np. realistyczna, abstrakcyjna, ekspresyjna,
symboliczna, aluzyjna, narracyjna);
 zwróć uwagę, jakie kształty mają elementy przedstawione na obrazie – geometryczne czy organiczne
(wzorowane na naturze), uproszczone (umowne), czy przedstawiające (figuralne);
 zbadaj kompozycję dzieła – zastanów się, w jaki sposób artysta rozmieścił poszczególne elementy na
obrazie; pamiętaj, że możesz mieć do czynienia z kompozycją:
 jednoplanową lub wieloplanową – składającą się z pierwszego planu, drugiego planu, tła;



 otwartą (nieograniczoną ramą obrazu) lub zamkniętą (zawierającą formy mieszczące się w
obszarze przedstawienia);
 statyczną (spokojną, opartą na liniach pionowych i poziomych) lub dynamiczną (z przewagą linii
ukośnych, łukowatych);
 horyzontalną (akcentującą kierunki poziome) lub wertykalną (koncentrującą się na kierunkach
pionowych);
 centralną (ze wszystkimi kształtami podporządkowanymi centralnie usytuowanemu elementowi)
lub diagonalną (ukośną);
 symetryczną (z równomiernie rozmieszczonymi elementami po obu stronach osi obrazu) lub
asymetryczną (z przewagą elementów po jednej stronie dzieła);
 rytmiczną (złożoną z elementów lub kształtów powtarzających się w określonym rytmie);
przyjrzyj się kolorystyce obrazu – rozpoznaj, w jakiej gamie barwnej namalowano dzieło (ciepłej,
zimnej; gorącej, chłodnej; ciemnej, jasnej; neutralnej – bieli, szarości, czerni; chromatycznej,
achromatycznej – walorowej, od czerni do bieli); określ stopień nasycenia barw – czyli ich
intensywność (barwy jaskrawe lub stonowane, pastelowe; nasycone lub nienasycone); wskaż dominantę
kolorystyczną – element wyróżniający się, któremu jest podporządkowana gama barwna obrazu; zwróć
uwagę, czy artysta zastosował w swojej pracy barwne kontrasty lub akcenty kolorystyczne (elementy w
kolorze kontrastowym wobec tła);
zauważ, w jaki sposób artysta operuje na obrazie światłem i cieniem – rozpoznaj, gdzie jest
usytuowane źródło światła (np. centralnie, z boku, z góry); określ rodzaj światła (naturalne lub
sztuczne, punktowe albo rozproszone, mocne, jaskrawe, przymglone lub przygaszone;
jednokierunkowe, wielokierunkowe); zwróć uwagę na sposób operowania światłocieniem (np.
równomierne oświetlenie wszystkich elementów na obrazie, wydobycie z cienia najważniejszych
kształtów, oświetlanie poszczególnych planów dzieła);
określ perspektywę – czyli sposób przedstawienia trójwymiarowej przestrzeni na płaszczyźnie obrazu
(np. linearna, zbieżna [centralna, boczna, z lotu ptaka, żabia], powietrzna [plany oddalające się, coraz
słabsze, walorowe], malarska [plany oddalające się, coraz chłodniejsze], geometryczna);
Uwaga! Pamiętaj, że podczas analizowania plakatów teatralnych lub filmowych, rysunków oraz fotografii
możesz posłużyć się terminologią podobną do tej, którą stosuje się, omawiając dzieła malarskie.
Wykorzystanie specjalistycznego słownictwa wzbogaci Twoją wypowiedź.
O innych tekstach ikonicznych (np. rzeźbie, fotografii, kadrze filmowym) w kolejnej części publikacji.
3)
Przykład zadania maturalnego:
W jaki sposób twórcy późniejszych epok nawiązują do mitologii greckiej? Omów zagadnienie,
odwołując się do obrazu Camille’a Corota Orfeusz wyprowadzający Eurydykę z podziemi oraz
wybranego tekstu literackiego.
Camille Corot Orfeusz wyprowadza Eurydykę z podziemi
http://malowane-wierszem.blogspot.com/2011/06/orfeusz-i-eurydyka-czesaw-miosz.html
4)
Propozycja konspektu wypowiedzi:
WSTĘP
a) określenie problemu – wprowadzenie: Różnorodność tematyczna mitów, ich bogactwo oraz wielość
problemów, jakie podejmują – to wszystko elementy sprawiające, że mitologia staje się niewyczerpanym
źródłem inspiracji dla artystów późniejszych epok. Mity poruszają kwestie nurtujące człowieka niemal od
początku istnienia gatunku ludzkiego, odnoszą się do fundamentalnych zagadnień o charakterze
egzystencjalnym.
b) teza: Twórcy nowożytni sięgają do mitów greckich po to, aby odnaleźć w nich próby oswojenia
problemów trapiących ludzkość jak nieuchronność śmierci, rozstania z ukochanym człowiekiem, cierpienia.
ROZWINIĘCIE
a) przywołanie mitu o Orfeuszu i Eurydyce:
 przedstawienie osoby Orfeusza, który zszedł do krainy podziemi po zmarłą i wydarł ją piekłu, tracąc
jednak przy wyjściu z Hadesu (obejrzał się, chcąc sprawdzić, czy Eurydyka za nim podąża);
 charakterystyka postawy Eurydyki, która tak naprawdę była bierna, jakby nie zależało jej na wyjściu z
Hadesu (należała do królestwa zmarłych);
 wskazanie obrazu Corota jako ilustracji ważnego momentu w micie: po przekonaniu Hadesa Orfeusz
wyprowadza Eurydykę z krainy podziemi. Wiemy, że zaraz zostanie pokonany przez własne emocje i
obejrzy się, tracąc żonę na zawsze, ale na razie rozpaczliwie o nią walczy;
b) opis obrazu:
 plan I – Orfeusz prowadzi Eurydykę; w lewej wyciągniętej przed siebie dłoni trzyma lirę, atrybut poety
śpiewaka, jego skronie zdobi wawrzyn – poświęcony Apollinowi symbol chwały (tu: symbol artysty
uwieńczonego);
 plan II – postacie zmarłych, snujące się po krainie podziemi;
 kształty / barwy / światło – lewa strona obrazu jest ciemniejsza, prawa sprawia wrażenie rozświetlonej;
Orfeusz i Eurydyka idą ku prawej stronie (symbolika lewej i prawej strony);
 tło – bagna, moczary, wysokie drzewa – milczący świadkowie dramatycznej sceny;
c) interpretacja:
 Camille Corot przedstawił na swoim obrazie scenę ukazującą Orfeusza, który wyprowadza Eurydykę z
krainy zmarłych. Oglądający obraz zdają sobie sprawę, że poeta śpiewak – któremu udało się ułagodzić
Cerbera, przekonać Charona do przewiezienia przez Styks, wzruszyć Erynie i wreszcie namówić
Hadesa do wypuszczenia Eurydyki – tak naprawdę skazany jest na klęskę. Wiemy, że zaraz odwróci się,
by sprawdzić, czy z żoną wszystko w porządku i wtedy straci ją na zawsze. Mit grecki mówi
nieodwracalności śmierci, o tym, że kto raz umrze, już z zaświatów nie wróci. Mówi też o sile miłości i
sztuki.
 Camille Corot utrzymuje swój obraz w konwencji realistycznej, ukazując scenę w sposób prawdziwy,
wiernie oddający znaną nam rzeczywistość. Estetyka mimetyczna dostrzegalna jest tak w wyglądzie
postaci planów I i II (proporcje i układ ciał, gesty, lira trzymana przez Orfeusza, wieniec laurowy na
skroniach), jak i tła (drzewa, moczary). Dominują barwy stonowane, brak jaskrawych kolorów. Lewa
strona obrazu jest ciemniejsza, Orfeusz i Eurydyka zdają się kroczyć ku światłości widocznej z prawej
strony. Kompozycja całości jest wyraźnie uproszczona. Na obrazie nie znajdziemy postaci o niejasnym
statusie ontologicznym (bogów, boginek, duchów, itp.). Bohaterowie II planu – mimo iż należą do
świata zmarłych – ukazani są jak normalni, żyjący ludzie. Jednak ich obecność oraz wyczuwalna
atmosfera smutku i żalu dowodzą związków malarza z romantyzmem, kierunkiem w malarstwie, który
dużą wagę przywiązywał do nastroju dzieła artystycznego.
 Malarz, poprzez wykorzystanie mitologicznej historii, pokazuje uniwersalność problemu – siłę miłości i
będącą w stanie pokonać śmierć, moc sztuki, która otwiera serca i wzrusza.
d) przykład z literatury:
 Obecność mitu w danym dziele można dostrzec w subtelnej aluzji literackiej czy pewnych cechach
charakterystycznych. Tak dzieje się w przypadku Dziadów cz. III Adama Mickiewicza, w których
podejmuje się kwestię postawy prometejskiej. Konrad w Wielkiej Improwizacji mówi o tym, że (podobnie
jak Prometeusz) kocha i cierpi za miliony – poświęca się w imię ludzkości, chce zapewnić jej wolność, sam
podjąć decyzję o jej losie i nią władać. Poeta sięga do mitu nie w sposób dosłowny jak Camille Corot,
ale subtelny. Czyni tak, aby uwznioślić swego bohatera – zestawić go z największym dobroczyńcą
ludzkości, który też zbuntował się przeciwko bogom.
ZAKOŃCZENIE
a) wnioski: Obaj twórcy sięgają do mitologii jako źródła inspiracji. Przetwarzają mityczne wątki we własny
sposób i wykorzystują je dla własnych celów. Ich działanie dowodzi tego, jak ogromny wpływ miały i mają
starożytne greckie wierzenia na kształt kultury nowożytnej.
b) podsumowanie: Twórcy różnych epok wielokrotnie nawiązują do mitów, szukając w nich inspiracji do
przedstawienia własnych przemyśleń o charakterze egzystencjalnym.
W zależności od celu, którym się kierują, przywołując mitologiczne historie oraz specyfiki dziedziny, której
są przedstawicielami, te nawiązania są bardziej lub mniej zbliżone do znanych z tradycji opowieści.
Możesz odwołać się także do innych wybranych tekstów kultury, np.:
 Dzieje Tristana i Izoldy;
 William Szekspir – Romeo i Julia;
 Jan Kochanowski – Tren XIV;
 Juliusz Słowacki – Przez furie jestem targany jak Orfeusz…
 Czesław Miłosz – Orfeusz i Eurydyka;
 Zbigniew Herbert – H.E.O.
 Mieczysław Jastrun – Stara grecka płaskorzeźba;
 i inne
W podsumowaniu należy nawiązać do sformułowanej tezy, którą uzasadniały omówione przykłady.
Następnie sformułować wnioski z interpretacji, dokonać uogólnień.
Źródła:
 „Teraz matura. Język polski. Zadania i arkusze maturalne”;
W następnej części – przykład zadania maturalnego na egzamin ustny (inne teksty ikoniczne, np. plakat,
fotografia, rzeźba, kadr filmowy) wraz z omówieniem
opracowanie:
mgr Magdalena Karbowiak