Emocje to rodzaj wewnętrznego przyjaciela, który mówi mi prawdę i

Emocje to rodzaj wewnętrznego przyjaciela, który mówi mi prawdę i

“
IMPRIMATUR
Emocje to rodzaj
wewnętrznego przyjaciela,
który mówi mi prawdę
i który mobilizuje mnie,
by z tej prawdy skorzystać
Ks. Marek Dziewiecki
Niniejszym, na podstawie „nihil obstat” z dnia
22 sierpnia 2014 roku, udzielonego przez ks. dr.
hab. Marka Kluza, delegata Biskupa Diecezjalnego do
oceny ksiąg treści religijnej - zezwalam na wydanie
czwartego tomu serii Ja, Człowiek pt. „Emocje. Krzyk
do zrozumienia” z dołączonymi konferencjami audio
i tekstem autorstwa ks. Marka Dziewieckiego.
Z pasterskim błogosławieństwem
tom 4
Emocje
Krzyk do zrozumienia
Emocje i uczucia spełniają niezwykle ważną rolę
w życiu człowieka. Są one jednym z podstawowych sposobów kontaktowania się danej osoby z samą sobą oraz
z innymi osobami. Termin emocje jest tu użyty w znaczeniu
szerokim i obejmuje wszelkie stany emocjonalne (uczucia,
nastroje, humory i inne poruszenia emocjonalne). Sferę
emocjonalną można zdefiniować jako sposoby przeżywania wszystkiego, co dzieje się w nas samych i wokół nas.
Emocje to reakcje człowieka na jego własne zachowania
i własną sytuację życiową. To także reakcje na osoby, sytuacje i wydarzenia zewnętrzne, które wpływają na jego los.
W zależności od okoliczności reakcje te wyrażają się poprzez
radość, wzruszenie, satysfakcję, poczucie bezpieczeństwa,
zaufania, pewności siebie, albo poprzez niepokój, wstyd,
poczucie winy, depresję, gniew, desperację, nienawiść.
5
Wbrew ciągle jeszcze spotykanym, mylnym stereoty-
się w nas samych i w naszym kontakcie ze światem zewnętrz-
pom myślenia, przeżywanie emocji nie jest przejawem niedoj-
nym, w znacznej mierze pozostają niezależne od naszej woli,
rzałości czy nadwrażliwości, lecz cennym źródłem informacji
od naszych przekonań, oczekiwań czy pragnień. Człowiek nie
na temat naszej sytuacji życiowej. Z tego względu błędem jest
ma bezpośredniej władzy nad swoimi emocjami. Nie może ich
dzielenie emocji na pozytywne i negatywne, gdyż wszystkie
sobie po prostu nakazać czy zakazać siłą swojej woli. Nie może
emocje są pozytywne. Można je dzielić na radosne i bolesne,
też modyfikować ich mocą intelektualnych analiz. Emocje moż-
pamiętając jednak, że te drugie też są pozytywne, bo mówią
na zatem porównać do rozgłośni radiowej, która transmituje
nam o naszym aktualnym położeniu. Im bardziej bolesne są
informacje na nasz temat, ale jest od nas niezależna. W tej sy-
emocje, które przeżywamy, tym cenniejszą stanowią one dla
tuacji mamy tylko dwie możliwości: korzystać z tych informacji,
nas informację. Sygnalizują bowiem jakiś stan zagrożenia czy
albo próbować wyłączyć emocjonalne „radio”.
kryzysu, który warto zmienić. Emocje są rodzajem psychicznego „termometru”, który informuje nas o naszej sytuacji egzystencjalnej oraz o naszym sposobie reagowania na tę sytu-
Emocje są nie tylko źródłem informacji. Niosą ze sobą
ację.
także motywację do działania w kierunku pozytywnym oraz
do powstrzymywania się od działań dla nas szkodliwych. Gdy
czynimy coś dobrego i dojrzałego, wtedy towarzysząca temu
Emocje są cennym darem od Boga. To dar, który
satysfakcja emocjonalna mobilizuje nas, by nadal postępować
umożliwia nam dostęp do prawdy o naszym życiu. Dar ten
w podobny sposób. Z kolei naszym niedojrzałym zachowa-
okazuje się szczególnie potrzebny wtedy, gdy manipulujemy
niom towarzyszy niepokój, ból, gniew, rozczarowanie, a cza-
własnym myśleniem po to, by uciekać od tych prawd o nas
sem nawet rozpacz. Tego typu stany emocjonalne mobilizują
i o naszym postępowaniu, które nas niepokoją i zobowiązują
nas do tego, by unikać w przyszłości podobnych zachowań czy
do zmiany życia. W takiej sytuacji emocje spełniają funkcję
sytuacji. Właściwie wykorzystane emocje stają się rodzajem
drugiego – obok myślenia – obiegu informacji. Jest to możliwe
cennego przyjaciela, który informuje nas o naszej sytuacji ży-
dlatego, że informacje emocjonalne na temat tego, co dzieje
ciowej i który jednocześnie mobilizuje nas do wykorzystania
6
tych informacji w praktyce.
7
Dojrzałość w sferze emocjonalnej polega na tym, że
dobre, ani złe. Nabierają one wartości moralnej w takiej
emocje informują nas o naszej aktualnej sytuacji, ale nami
mierze, w jakiej faktycznie zależą od rozumu i od woli” (KKK
nie rządzą. Ucieczka od bolesnych emocji, jak również pod-
1767). Uczucia i emocje nie są zatem grzechem. Nie są też
dawanie się emocjom nie wymaga wysiłku, ani dojrzałości.
zasługą, gdyż nie wynikają z naszych działań świadomych
Jest to postawa typowa dla dzieci oraz dla ludzi niedojrza-
i dobrowolnych. Ocenie moralnej podlega natomiast nasza
łych. Człowiek dojrzały zdaje sobie sprawę z przeżywanych
postawa wobec tego, co dzieje się w naszej sferze emocjo-
stanów emocjonalnych – nawet tych najbardziej bolesnych
nalnej, a także nasze zachowania związane z przeżywanymi
i dramatycznych – ale się im nie poddaje, ani się nimi nie
emocjami. Im silniejsze i bardziej bolesne są nasze przeży-
kieruje. Taki człowiek traktuje emocje, zwłaszcza bolesne
cia, tym bardziej zawężają one świadomość i wolność. Oce-
i niepokojące, jako punkt wyjścia do refleksji nad własnym
na moralna takiej sytuacji zależy od tego, na ile my sami
życiem i zachowaniem. Postępuje zatem jako osoba, czyli
doprowadziliśmy się do silnego poruszenia emocjonalnego
jako ktoś, kto kieruje się świadomością, wolnością, miłością
(np. gniewu, nienawiści czy rozpaczy), a na ile jest to sytuacja
i odpowiedzialnością. Zdaje sobie sprawę z tego, że prze-
spowodowana działaniem innych osób czy niezależnych od
żywane emocje mogą sygnalizować problemy, których do-
nas wydarzeń.
tąd sobie nie uświadamiał. Jednak emocje same w sobie nie
„wiedzą” ani tego, co jest przyczyną tych problemów, ani
w jaki sposób można te problemy przezwyciężyć. To może
Cnotą moralną jest odwaga stawania wobec prawdy
odkryć tylko człowiek mocą własnej rozumności oraz mocą
o sobie, w tym także wobec prawdy emocjonalnej. Wymaga
kontaktów z ludźmi i z Bogiem.
to pokory - zwłaszcza wobec tych przeżyć, które świadczą
o naszej niedojrzałości - a także odwagi i wolności. Winą
moralną nie jest sam fakt przeżywania określonych stanów
Uczucia i emocje są neutralne moralnie, gdyż są
emocjonalnych, ale ewentualne oszukiwanie samego siebie
spontaniczną reakcją naszego organizmu na określone
w tej sferze i ucieczka od informacji na nasz temat, zawar-
sytuacje czy wydarzenia. „Uczucia same w sobie nie są ani
tych w doświadczanych przez nas przeżyciach. Gdy ktoś
8
9
unika kontaktu z tym, co dzieje się w jego sferze emocjo-
nością za moje przeżycia. To oznacza, że posiadam władzę
nalnej, wtedy nie tylko traci szansę na zrozumienie własnej
modyfikowania moich reakcji emocjonalnych. Jeśli zacho-
sytuacji życiowej, ale też ryzykuje, że emocje, których sobie
wanie innych osób jest niedojrzałe czy przykre dla mnie
nie uświadamia, zaczną kierować jego myśleniem i postę-
i nie mogę zmienić tego stanu rzeczy, to mogę modyfikować
powaniem. Dla przykładu, jeśli ktoś przeżywa zazdrość i nie
moje sposoby emocjonalnego reagowania w tym względzie.
ma odwagi, by to sobie uświadomić, to taka nieuświadomio-
Mogę stać się kimś bardziej zrównoważonym i emocjonal-
na zazdrość będzie nadal kierowała jego postępowaniem,
nie zdystansowanym w obliczu danych osób, wydarzeń czy
a on nie będzie w stanie tego zmienić. Człowiek nie może
sytuacji.
zapanować nad czymś, z czego nie zdaje sobie sprawy. Jeśli natomiast dysponuje wolnością i odwagą, by zdemaskować swoją zazdrość, wtedy ma szansę wyciągnąć wnioski ze
Nie można na trwałe poprawić przeżywanych uczuć
swoich przeżyć. Może odtąd czuwać, by nie skrzywdzić oso-
i nastrojów, bez modyfikacji własnego postępowania i całej
by, której zazdrości. Może też odkryć i wyeliminować źródła
sytuacji egzystencjalnej. Nasze przeżycia nie są czymś przy-
zazdrości, np. swoją skłonność do porównywania się z in-
padkowym. Osoba ludzka jest całością. Sfera psychiczna nie
nymi ludźmi, poddawanie się kompleksom lub dążenie do
jest odizolowana od pozostałych wymiarów człowieczeń-
emocjonalnego odreagowania swoich napięć i problemów
stwa. Psychika to rodzaj lustra, w którym człowiek może
kosztem innych ludzi.
zobaczyć sytuację, w jakiej się znajduje. Byłoby naiwnością
dążenie do korygowania tego psychicznego lustra zamiast
korygowania sytuacji życiowej. Nie jest możliwe modyfiko-
Dojrzałość to zdolność do uznania odpowiedzialno-
wanie przeżyć bez jednoczesnego modyfikowania siebie,
ści psychicznej za własne stany emocjonalne. Inni ludzie są
własnych zachowań, postaw, reakcji czy więzi. Mimo to
odpowiedzialni za ich zachowania wobec mnie, ale nie od-
niemal wszystkie modne obecnie systemy psychologiczne
powiadają za moje reakcje emocjonalne na te ich zachowa-
obiecują swoim klientom poprawę nastroju, bez potrzeby
nia. Nie mogę obarczać drugiego człowieka odpowiedzial-
modyfikowania ich zachowań oraz ich sytuacji życiowej.
10
11
Ci, którzy nie radzą sobie z życiem i w konsekwencji z emo-
nie miłości do uczuć, a drugim jest redukowanie bogactwa
cjami, sięgają po substancje psychoaktywne właśnie po to,
uczuć towarzyszących miłości, do tak zwanego „pięknego”
by osiągnąć poprawę nastroju bez poprawiania własnego
uczucia. Istotą miłości jest troska o daną osobę, niezależnie
zachowania i sytuacji, w której się znajdują. Dojrzały człowiek
od emocji, które w stosunku do niej przeżywamy w danym
nie poddaje się tego typu iluzji. Zdaje sobie sprawę z tego,
momencie.
że celem jego życia jest dobre postępowanie, a nie szukanie
dobrego nastroju. Rozumie, że szczęście nie jest osiągalne
wprost. Jest ono konsekwencją życia w miłości i prawdzie.
Dojrzały człowiek to ktoś, kto osiąga znaczną auto-
Człowiek dojrzały czyni nie to, co w danym momencie jest
nomię emocjonalną i kto potrafi w taki sposób kierować tą
emocjonalnie przyjemniejsze lecz to, co jest wartościowsze.
sferą, że emocje stają się dla niego ważnym źródłem infor-
Miłość i odpowiedzialność jest zawsze trudniejszą postawą
macji o nim samym, a z drugiej strony ważnym narzędziem
niż wygodnictwo i egoizm, ale za to owocuje radością, po-
wyrażania bliskości, czułości, delikatności, cierpliwości i
czuciem bezpieczeństwa i wewnętrznym pokojem, którego
życzliwości w kontakcie z drugim człowiekiem. Taka sytuacja
człowiek leniwy czy egoista nigdy nie zazna.
oznacza, że dana osoba dokonała integracji swojej sfery
emocjonalnej z dojrzałą miłością wobec samej siebie i wobec innych ludzi.
Najsilniejsze emocje wiążą się z miłością, gdyż to mi-
łość stanowi największe pragnienie ludzkiego serca. Z kolei
brak miłości powoduje dotkliwy lęk, cierpienie i rozgorycze-
Najdoskonalszym wzorem dojrzałości emocjonal-
nie emocjonalne. Jednak miłość w swej istocie jest czymś
nej jest Chrystus. Potrafił On przeżywać i wyrażać różne
więcej niż uczuciem. Gdyby istotą miłości było uczucie, to
stany emocjonalne: od wielkiej radości i wzruszenia do
nie można byłoby jej ślubować. Człowiek nie może przecież
gniewu, niepokoju i oburzenia. W Ogrójcu doświadczał aż
ślubować, że przez całe życie będzie przeżywał określone
tak dramatycznego cierpienia, że pocił się krwią. Na krzyżu
stany emocjonalne. Jednym zatem błędem jest redukowa-
ogarnęła go rozpacz i emocjonalne poczucie opuszczenia.
12
13
Wykrzyczał swoje przeżycia w dramatycznych słowach: Boże
mój, Boże, czemuś mnie opuścił? Chrystus nie kierował się
jednak emocjami, lecz wolą swego Ojca, miłością i prawdą,
troską o człowieka, wiernością swojej misji. Nawet w obliczu
śmierci potrafił zdobyć się na postawę zawierzenia i zaufania: Ojcze, w ręce Twoje oddaję ducha mojego. Naśladowanie tego typu postawy i osiąganie równowagi w obliczu
najbardziej nawet bolesnych emocji wymaga nie tylko pracy
nad sobą w tej sferze, ale osiągnięcia wewnętrznej wolności, odpowiedzialności i równowagi również w pozostałych
sferach życia.
ks. Marek Dziewiecki
14
Ćwiczenia
1
nia i postępowania, by coraz spokojniej przeżywać kontakt
z tymi osobami. Jeśli po tygodniu Twoje reakcje emocjonalne nie będą wobec tych osób wyraźnie spokojniejsze, powtórz ćwiczenie aż do osiągnięcia wyraźnych sukcesów.
Przez miesiąc prowadź dzienniczek uczuć. Wypi-
suj w nim najsilniejsze uczucia – radosne i bolesne – jakie
3
w tym czasie się w Tobie pojawią. Równolegle opisuj sytuacje i relacje międzyludzkie, z którymi te uczucia się wiążą.
W kolejnym miesiącu staraj się jak najczęściej powtarzać
osobę, której przez 10 dni będziesz opowiadał o Twoich
te sytuacje i relacje, które przynoszą Ci radość oraz mody-
stanach emocjonalnych. Poproś tę osobę o pomoc w od-
fikować Twoje zachowania w tych sytuacjach i kontaktach
najdywaniu związku między Twoimi stanami emocjonalnymi
międzyludzkich, które powodują w Tobie cierpienie czy nie-
a sytuacjami życiowymi, w których się znajdujesz. Zaobser-
pokój. Zaobserwuj, czy dzięki temu zmienia się na lepsze
wuj, czy dzielenie się przeżyciami z przyjacielem pomaga Ci
Twoja sytuacja życiowa i Twoje samopoczucie.
lepiej radzić sobie z bolesnymi emocjami.
Spośród zaufanych przyjaciół wybierz sobie jedną
2
Inne osoby mają tyle emocjonalnej władzy nade
4
Przez kilka tygodni analizuj postawę Jezusa w sytu-
mną, ile władzy ja im udzielę. Pamiętając o tej zasadzie,
acjach, w ktorych przeżywał On bolesne emocje. Wyno-
przez tydzień obserwuj Twoje zachowania wobec trzech
tuj sobie Twoje wnioski z tych analiz i próbuj je stosować
wybranych przez Ciebie osób, które powodują w Tobie bo-
w Twoim życiu.
lesne stany emocjonalne. W odniesieniu do każdej z tych
osób staraj się znaleźć inne niż dotąd sposoby rozmawia16
17
“
Emocje nie są dla emocji.
Sfera emocjonalna
nie kończy się na tym,
że ja coś przeżywam i tyle.
To jest dopiero początek
Ks. Marek Dziewiecki
18
Jeśli chcesz mieć pełniejszy obraz tego,
kim jesteś jako człowiek i wykorzystać tę
wiedzę w swoim życiu, zbierz wszystkie
części serii:
Ciało
(premiera maj 2014)
,
Płec
(premiera czerwiec 2014)
,,
Seksualnosc
(premiera wrzesień 2014)
Emocje
(premiera październik 2014)
Komunikacja
(premiera listopad 2014)
CD 1
7:54
1. Wszystko powoduje oddźwięk emocjonalny
2. Emocje niosą informacje
10:05
6:49
3. Wszystkie emocje są pozytywne!
4. Nie oszukasz emocji
18:01
27:24
5. Emocje nie podlegają ocenie moralnej
5:34
6. Tylko Ty odpowiadasz za swoje emocje
CD 2
16:04
1. Teraźniejszością uleczysz przeszłość
14:27
2. Próby ucieczki od emocji
7:12
3. Kryteria dojrzałości emocjonalnej
4. Jak przeżywać natrętne lęki?
5. Wzór dojrzałości emocjonalnej
6. Praktyczne wskazówki
7:27
9:04
22:16
Opracowanie ćwiczeń: ks. Marek Dziewiecki
Fotografie: Adam Szymczak