PUiN (5): Skutki ogloszenia upadłości likwidacyjnej

Prawo upadłościowe i naprawcze
Dr Anna Rachwał
2014/2015
Prawo upadłościowe i naprawcze
upadłość likwidacyjna
4. Skutki ogłoszenia upadłości dla
zobowiązań upadłego
i. Zasada równego zaspokojenia
* przekształcenie zobowiązań
* lista wierzytelności (sporządzenie,
zaskarżanie)
i. Prawo opcji syndyka
ii.Umowy szczególne
skutki ogłoszenia upadłości
dla zobowiązań upadłego
Spółka z o.o. Zderzak produkuje części do samochodów. Zawarła ze spółką akcyjną Auto
umowę, zgodnie z którą miała 30.3.2015 r. dostarczyć spółce Auto określoną ilość
zderzaków, montowanych w samochodzie produkowanym przez spółkę Auto za cenę
800 000 €; spółka Auto zapłaciła zaliczkę w wysokości 200 000 €. Zgodnie z umową
w wypadku niewykonania przez Zderzak zobowiązania, kara umowna wynosi 900 000 €.
W celu wykonania zlecenia, spółka Zderzak zawarła umowę sprzedaży określonej ilości
stali z Hutą SA. za cenę 250 000 €; zgodnie z umową zapłata ma nastąpić wyłącznie w €.
Huta dostarczyła stal, ale Zderzak nie zapłaciła. We wrześniu 2014 r. spółka Zderzak
zaciągnęła w banku ABC pożyczkę w wysokości 100 000 zł, oprocentowaną na 15%,
która ma zostać zwrócona jednorazowo 20.6.2015 r. Spółka Zderzak nie zapłaciła spółce
z o.o. Ochrona za ochronę fabryki w sierpniu i wrześniu 2014 r. Zgodnie z umową
o ochronę na czas oznaczony – do 06.2014 r. miesięczna opłata wynosi 10 000 zł.; każda
ze stron ma prawo wypowiedzenia umowy w terminie 1 miesiąca.
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
skutki ogłoszenia upadłości
Dla zobowiązań upadłego
30.10.2014 r. sąd ogłosił upadłość spółki Zderzak obejmującą likwidację
majątku.
 Spółka Auto zgłosiła wierzytelność w wysokości 900 000 €
z tytułu kary umownej;
 Huta SA zgłosiła wierzytelność w wysokości 250 000 € z tytułu zapłaty za
stal na podstawie umowy sprzedaży ;
 Spółka Ochrona 3.11.2014 r. oświadczyła, że wypowiada umowę o
ochronę i zgłosiła wierzytelność w wysokości 30 000 zł
z tytułu niezapłaconych opłat za 08.2014 r., 09.2014 r., 10.2014 r. i 11.2014 r.
(z góry); syndyk zażądał jednak dalszego wykonywania umowy o ochronę;
 Bank ABC zgłosił wierzytelność w wysokości 115 000 zł z tytułu
niezwróconej pożyczki + odsetki do 20.6.2015 r.
Czy i w jakiej wysokości te wierzytelności mogą zostać umieszczone na liście
wierzytelności?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
skutki ogłoszenia upadłości
dla zobowiązań upadłego
• Zobowiązania niepieniężne upadłego przekształcają się w zobowiązania pieniężne (art. 91 ust. 2 PUiN)
– Chyba, że umowa podlega reżimowi szczególnemu (art. 101-115 PUiN) lub syndyk skorzystał
z prawa opcji (art. 98, art. 99 PUiN)
• Wszystkie pieniężne zobowiązania upadłego stają się
wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości (art. 91 ust. 1 PUiN;
j.w.)
• Przekształcenie i przyspieszona wymagalność pozostają ze sobą
w ścisłym funkcjonalnym związku: przekształcenie może
dotyczyć tylko roszczeń, tj. zobowiązań, które istniały w chwili
ogłoszenia upadłości tak, że można tylko „przesunąć” termin
wymagalności
– np. zobowiązanie do dokonania naprawy gwarancyjnej tylko o ile wada powstała przed ogłoszeniem
upadłości (wyr. SN z 16.12.2010, I CSK 114/10)
• Ogłoszenie upadłości nie ma wpływu na sytuację upadłego jako
wierzyciela
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Zasada równego traktowania wierzycieli (wierzytelności)
• Zobowiązania wierzycieli, którzy zgłosili wierzytelności
umieszcza się na liście wierzytelności jako wierzytelność
w walucie polskiej:
– przeliczenie zobowiązań niepieniężnych wg wartości z dnia ogłoszenia upadłości (art. 246
PUiN)
– przeliczenie w walucie obcej według kursu NBP z dnia ogłoszenia upadłości (art. 251
PUiN)
– redukcja zobowiązań przedwcześnie wymagalnych (art. 247 PUiN)
• Odsetki mogą być zaspokojone z masy upadłości tylko
za okres do dnia ogłoszenia upadłości (art. 92 ust. 1 PUiN;
wyjątek: wierzytelności zabezpieczone rzeczowo)
•
Zmiany stosunków prawnych dokonane w postępowaniu upadłościowym wiążą strony także po
zakończeniu, umorzeniu lub uchyleniu postępowania upadłościowego (art. 372 PUiN)
– Dotyczy
także
wierzytelności
niezgłoszonych,
które
ulegają
zmianie
z mocy art. 91 PUiN [sporne]
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Prawo opcji syndyka
• Umowa wzajemna niewykonana w całości przez żadną ze stron:
syndyk może zażądać wykonania lub odstąpić od
(art. 98, 99 PUiN)
– druga strona może żądać złożenia oświadczenia
w terminie 3 miesięcy; bezczynność syndyka = odstąpienie
przez
umowy
syndyka
• Stosunek do przepisów o przekształceniu i przyspieszonej wymagalności (lex
specialis - lex generalis; „odżycie” umowy przez żądanie wykonania)
• Prawo opcji w stosunku do umów o świadczenie ciągłe lub okresowe? (jeśli
tak, to ze skutkami wypowiedzenia, tj. ex nunc)
• Prawa osobiste i roszczenia wpisane do księgi wieczystej? (por. art. 313 PUiN
i wyr. SN z 9.11.2011, II CSK 112/11)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Prawo opcji syndyka
• Żądanie wykonania umowy:
– zobowiązanie będzie wykonywane zgodnie ze swoją treścią;
– wierzytelność masy upadłości, zaspokajana w 1 kategorii (na bieżąco)
• Odstąpienie od umowy:
– Skutek rzeczowy (wyr. SN z 13.01.2012, I CSK 296/11 )
– zgłoszenie wierzytelności z tytułu wykonania zobowiązania + poniesionych
strat - w kategorii 4 (ogólnej);
– wierzyciel nie ma prawa domagania się zwrotu świadczenia
– jeżeli upadły spełnił świadczenie na podstawie umowy, od której syndyk
odstąpił, syndyk może domagać się zwrotu świadczenia.
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Umowne zabezpieczenia przed upadłością strony
• Nieważne są postanowienia umowy zastrzegające na wypadek ogłoszenia
upadłości (PROJEKT’14: na wypadek złożenia wniosku) zmianę lub rozwiązanie
stosunku prawnego, którego stroną jest upadły (art. 83 PUiN)
– /Nie/ dotyczy postanowień wiążących zmianę treści stosunku prawnego
z innym momentem, np. dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (?)
• Postanowienie umowy, której stroną jest upadły, uniemożliwiające albo
utrudniające osiągnięcie celu postępowania upadłościowego jest bezskuteczne
w stosunku do masy upadłości (art. 84 PUiN)
– nie tylko klauzule zabezpieczające przed upadłością, ale także ogólne
np. utrudniające zbycie wierzytelności.
– Prawo opcji syndyka jako przepis szczególny wyłączający zastosowanie
postanowień umownych dotyczących rozwiązania stosunku prawnego (np.
dotyczących wypowiedzenia umownego)?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Przekształcenie zobowiązań
i prawo opcji
• Wierzytelność Huty SA musi zostać przeliczona na walutę polską
nieskuteczna klauzula efektywnej zapłaty w walucie obcej - art. 251 PUiN
jako regulacja szczególna
• Kwotę pożyczki procentowanej (bank ABC) należy umieścić w kwocie
nominalnej, ale odsetki tylko do dnia ogłoszenia upadłości (art. 92 ust. 1,
art. 247 ust. 2 PUiN)
• Umowa dostawy ze spółką Auto: umowa wzajemna, żadna ze stron nie
wykonała zobowiązania w całości (art. 98 PUiN)
Prawo opcji syndyka: syndyk odstępuje od umowy;
Auto nie może domagać się zwrotu zaliczki (200 000 €), nie ma także
podstaw do domagania się odszkodowania z tytułu niewykonania
umowy i kary umownej (900 000 €; sporne). Może tylko zgłosić
wierzytelność z tytułu wykonania, czyli domagać się równowartości
spełnionego przez siebie świadczenia (tu: ¼ ilości zamówionych części) –
art. 99 PUiN
• Umowa ze spółką Ochrona; prawo opcji/ skuteczne wypowiedzenie
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Przekształcenie zobowiązań
i prawo opcji
Wierzyciel
i tytuł
Zgłoszenie
Suma do umieszczenia na liście
Kategoria
Podstawa przeliczenia
Huta SA; umowa
sprzedaży stali
250 000 €
1 057 000 zł
4
Art. 251; Kurs euro z
30.10.20114– 4,228zł
Bank ABC;
Umowa pożyczki
115 000 zł
101 250 zł
4
Art. 247 ust. 2;
100 000 zł+(15% za okres do
ogł.upadł)
Auto sp. z o.o.
umowa dostawy
900 000 €
700 000 zł
4
Art. 99; wartość rynkowa ¼
dostawy
Ochrona
sp. z o.o.
Umowa o ochronę
40 000 zł
30 000 zł +
1) Opłaty za kolejne
miesiące (opcja
syndyka)
4
Zaległe opłaty
1
Zobowiązanie masy
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Sporządzenie i zaskarżanie listy wierzytelności
• Sporządzenie listy:
syndyk na podstawie zgłoszeń i z urzędu (art. 236 PUiN)
• Sprzeciw (art. 256 PUiN): rozpatrywany przez sędziego-komisarza
– Wierzyciel, któremu odmówiono uznania – przeciwko odmowie
– Wierzyciel, którego umieszczono na liście – przeciwko wszystkim innym
umieszczonym wierzytelnościom
– Upadły - przeciwko wszystkim umieszczonym wierzytelnościom
• Zażalenie: sąd upadłościowy
• Zatwierdzenie listy wierzytelności: sędzia-komisarz
• Opóźnione zgłoszenie lub ujawnienie wierzytelności: uzupełniająca lista
wierzytelności (art. 252-253, art. 262 PUiN)
•
Po zakończeniu postępowania wyciąg z zatwierdzonej listy wierzytelności jest tytułem
egzekucyjnym przeciwko upadłemu; upadły może domagać się ustalenia nieistnienia lub
innego rozmiaru wierzytelności oraz pozbawienia listy wykonalności tylko, o ile
wierzytelności nie uznał (art. 264 PUiN)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Umowy najmu (dzierżawy) nieruchomości
• Patryk, w stosunku do którego ogłoszono upadłość obejmującą
likwidację majątku, jest właścicielem budynku, w którym
znajduje się 10 mieszkań oddanych lokatorom w najem. Syndyk,
uzyskawszy zgodę sędziego – komisarza, wypowiedział umowy
najmu zawarte z lokatorami, w tym także Natalii. Natalia, która
zawarła z Patrykiem umowę na czas nieoznaczony wskazuje, że
nie zachodzi w stosunku do niej żadna z przyczyn wymienionych
w art. 11 ust. 2-5 ustawy o ochronie praw lokatorów i odmawia
opuszczenia mieszkania.
• Czy syndyk może domagać się eksmisji Natalii?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Umowy najmu (dzierżawy) nieruchomości
• Nieruchomość upadłego:
– wiąże strony, jeżeli przedmiot został wydany przed ogłoszeniem upadłości (art.
107 ust. 1 PUiN) ale syndyk może wypowiedzieć najem z terminem 3miesięcznym także wtedy, gdy takie uprawnienie nie przysługiwało upadłemu
(art. 109 PUiN)
• Ochrona wynikająca z ustawy o ochronie praw lokatorów?
• Skrócenie do 3 miesięcy dłuższego umownego terminu wypowiedzenia
– Przedmiot nie został wydany: prawo opcji syndyka
• Sprzedaż przedmiotu najmu w postępowaniu upadłościowym ma dla umów
najmu takie same skutki, jak sprzedaż w postępowaniu egzekucyjnym:
– Nabywca ma prawo wypowiedzenia umowy, a jeżeli umowa została zawarta na
czas oznaczony przekraczający 2 lata, nawet w formie pisemnej z datą pewną –
w terminie miesiąca od dnia sprzedaży z rocznym (lub krótszym umownym)
terminem wypowiedzenia (art. 678 KC w zw. z art. 1002 KPC)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Umowy najmu (dzierżawy) nieruchomości
• Nieruchomość osoby trzeciej:
– Przedmiot został upadłemu wydany przed ogłoszeniem upadłości:
syndyk ma prawo wypowiedzieć umowę w terminie ustawowym lub 6miesięcznym dla nieruchomości, w której prowadzone jest przedsiębiorstwo
upadłego
 nawet jeśli upadły nie miał takiego uprawnienia
 przed terminem: na zarządzenie sędziego-komisarza, jeżeli trwanie najmu
(dzierżawy) utrudnia prowadzenie postępowania
 prawo wypowiedzenia przez wynajmującego?
– Przedmiot nie został wydany upadłemu przed ogłoszeniem upadłości: każda
ze stron może odstąpić w terminie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości
> bez odszkodowania
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Umowa sprzedaży z zastrzeżeniem własności; leasing
• Spółka z o.o. Gawron zawarła 1.6.2014 r. ze spółką z o.o. Producent
umowę sprzedaży, na podstawie której nabyła specjalistyczny samochód
wykorzystywany w działalności spółki Gawron. Umowa zawierała
zastrzeżenie własności samochodu na rzecz spółki Producent do czasu
zapłaty całości ceny, która miała być płatna w 12 równych ratach,
poczynając od 30.6.2014 r. Drugi specjalistyczny samochód spółka
Gawron uzyskała na podstawie umowy leasingu (z opcją przeniesienia
własności po zakończeniu umowy) zawartej ze spółką z o.o. Pomocnik
10.6.2014 r. Raty leasingowe miały być płatne przez okres 2 lat, 15
każdego miesiąca. Gawron wykonywał zobowiązania względem
Producenta i Pomocnika, ale wskutek innych zaległości w płatnościach
30.10.2014 r. sąd gospodarczy ogłosił upadłość spółki Gawron. Zarówno
Producent jak i Pomocnik natychmiast zażądali wydania samochodów
będących ich własnością. Czy syndyk ma obowiązek je wydać?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Umowa sprzedaży
z zastrzeżeniem własności
• Zastrzeżenie własności jest skuteczne względem masy upadłości, jeżeli
dochowano formy pisemnej z datą pewną (art. 101 PUiN)
– daje prawo wyłączenia z art. 70 PUiN ?
– Także wtedy, gdy umowa uzyskała walor daty pewnej w sposób następczy,
(uchw. SN z 28.10.2011, III CZP 33/11)
• Umowa sprzedaży: skoro nie doszło do przeniesienia własności
i zapłaty całości ceny: prawo opcji syndyka
• Syndyk żąda wykonania:
 musi zapłacić całość ceny, a upadły nabędzie własność rzeczy z chwilą
zapłaty całości ceny
 Sprzedawca nie ma prawa żądania wydania rzeczy (?)
• Syndyk odstępuje od umowy
 Sprzedawca może domagać się wydania rzeczy: art. 70 PUiN
 Syndyk może domagać się zwrotu zapłaconej części ceny
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
leasing
• Umowa leasingu nie podlega prawu opcji
• Upadłość finansującego nie ma wpływu na losy umowy (art. 114 ust. 2
PUiN) – podlega tylko ogólnym regułom prawa cywilnego
• Upadłość biorącego w leasing:
Syndyk może w terminie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości
wypowiedzieć umowę leasingu ze skutkiem natychmiastowym (art. 114
ust. 1 PUiN; ex nunc)
–
Termin materialnoprawny; po jego upływie umowa wiąże strony
• Żądanie wyłączenia (art. 70 PUiN) jest nieskuteczne dopóki trwa umowa
leasingu
• Jeżeli umowa wiąże strony, syndyk może także skorzystać
z opcji nabycia przedmiotu leasingu na własność
• Finansujący może wypowiedzieć umowę leasingu na podstawie
przepisów KC
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Upadłość komisanta
• Spółka z o.o. Wartburg prowadziła komis samochodowy.
3.5.2014 r. przyjęła w komis samochód Tadeusza;
10.5.2014 r. zawarła umowę sprzedaży samochodu
Tadeusza z Wojciechem. Zgodnie z umową Wojciech
zapłacił 50% ceny przy zawarciu umowy, a pozostała część
ceny miała zostać zapłacona w 6 równych miesięcznych
ratach; samochód miał zostać odebrany 30.5.2014 r. Sąd
ogłosił upadłość likwidacyjną spółki Wartburg 20.5.2014 r.
• Jakie roszczenia przysługują Tadeuszowi i Wojciechowi?
• Co może w tej sytuacji zrobić syndyk ustanowiony
w postępowaniu upadłościowym spółki Wartburg?
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/2015
Upadłość komisanta
• Umowa sprzedaży samochodu z Wojciechem: umowa
wzajemna niewykonana w całości – prawo opcji syndyka
(art. 98 PUiN)
– Jeżeli syndyk zażąda wykonania, musi również wydać samochód
• Umowa komisu: od umów zlecenia/ komisu, w których
upadły jest przyjmującym zlecenie/ komisantem „można
odstąpić” z dniem ogłoszenia upadłości (art. 102 ust. 2
PUiN)
– Odstąpienie komitenta: żądanie zwrotu przedmiotu oddanego w komis znajdującego się w
masie upadłości (art. 70 PUiN); skuteczne o ile nie została zawarta umowa sprzedaży lub syndyk
od niej odstąpił
– Jeżeli została już zawarta skuteczna umowa sprzedaży: prawo wyłączenia (art. 70 PUiN)
obejmuje świadczenie wzajemne uzyskane przez upadłego (jeżeli umowa sprzedaży została
zawarta po ogłoszeniu upadłości – art. 71 PUiN, jeżeli przed - wynika to z istoty powiernictwa)
– Odstąpienie syndyka: zasada „pierwszego oświadczenia”/ pierwszeństwo uprawnień syndyka
(odstąpienie na podstawie art. 98 czy art. 102 PUiN?)
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15
Inne umowy szczególne
• Wygaśnięcie z mocy prawa:
– „Umowy zaufania” : zlecenie lub komis udzielone przez upadłego (art. 102 ust. 1
PUiN), umowa agencyjna (art. 103 PUiN)
– Kredyt i pożyczka, jeżeli przedmiot nie został wydany lub w zakresie
niewydanych środków (art. 105, art. 111 PUiN; + odszkodowanie kredytodawcy)
– Umowy dotyczące przedmiotów podlegających sprzedaży w postępowaniu
upadłościowym: użyczenie, jeżeli przedmiot nie został wydany (art. 104 PUiN),
zarządzanie papierami wartościowymi (art. 102 ust. 1 PUiN), przechowanie
i udostępnienie skrytek sejfowych (art. 113 PUiN)
• Pozostają w mocy:
– Umowa rachunku bankowego i rachunku papierów wartościowych
(art. 112 PUiN)
– Umowa obowiązkowego ubezpieczenia majątkowego (art. 115 PUiN)
• Inne ubezpieczenia (majątkowe nieobowiązkowe, osobowe): prawo opcji syndyka
Prawo upadłościowe i naprawcze dr A. Rachwał 2014/15